100 Lat Oddziału PTK-PTTK

100 Lat Oddziału PTK-PTTK
100 lat krajoznawstwa w Sandomierzu
Obchody 1-2.10.2010r
Polskie Towarzystwo Krajoznawcze powstało jako organizacja społeczna w okresie zaborów i
jego głównym celem było podtrzymywanie tożsamości narodowej Polaków. Cel ten przyświecał
założycielom sandomierskiego oddziału PTK. To Oni inicjowali krajoznawczą działalność
edukacyjną, której uwieńczeniem było powołanie Powszechnego Uniwersytetu Regionalnego
im. Stanisława Konarskiego, działalność wydawniczą, byli inicjatorami badań archeologicznych i
założycielami Muzeum Ziemi Sandomierskiej PTK. Członkowie PTK należeli do
najaktywniejszych obywateli uczestnicząc we wszystkich formach działań społecznych w
Sandomierzu i w regionie. Stworzyli podstawy obsługi przyjeżdżających turystów, udostępnili w
1929 r Bramę Opatowską, byli pierwszymi ambasadorami Sandomierza i Ziemi Sandomierskiej.
Ta wspaniała działalność wynikała z patriotyzmu i umiłowania Ojczyzny zgodnie z hasłem
Towarzystwa "Przez poznanie do umiłowania kraju - przez umiłowanie do czynów ofiarnych".
1 października nawiedziliśmy sandomierskie cmentarze by na grobach naszych działaczy
złożyć kwiaty, zapalić znicze i wspomnieć tych, którzy przed nami tworzyli sandomierski Oddział
Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. Wśród nich szczególnie należy wymienić Stanisława
Karpowicza, Michała Świerzowicza, Stefana Żarskiego, Aleksandra Patkowskiego i Józefa
1/5
100 Lat Oddziału PTK-PTTK
Pietraszewskiego.
Wkrótce po pierwszej wojnie światowej przy oddziale PTK działały sekcje : Odczytowa,
Wydawnicza, Przyrodnicza, Wycieczkowa, Zbiorów, Towarzyska i popularyzacji Krajoznawstwa.
Prowadzone przez Aleksandra Patkowskiego Koło Krajoznawcze przy Szkole Filologicznej
Męskiej liczyło w 1919 r 90 członków. Organizowano liczne spotkania i odczyty goszcząc
wybitnych działaczy PTK jak Aleksander Janowski i luminarzy nauki jak prof. Tadeusz
Szydłowski - historyk sztuki i konserwator zabytków, prof. Stanisław Semkowicz - historyk
średniowiecza, Jan Samsonowicz - botanik i innych.
W latach 1919 - 1921 sandomierskie PTK było inicjatorem wielu działań spektakularnych jak
otwarcie Stacji Meteorologicznej na potrzeby Instytutu Meteorologicznego. Założono fundusz na
kupno własnej siedziby. Na ten cel przygotowano i rozprowadzano karty pocztowe i papier
listowy z widokami Sandomierza zaprojektowane społecznie przez Józefa Pietraszewskiego.
Zebrane fundusze pozwoliły na rozpoczęcie w 1924 r budowy Domu Krajoznawczego przy
ówczesnej ul. Gołębickiej. W 1921 r podjęto z inicjatywy Stanisława Karpowicza, ks. Andrzeja
Wyrzykowskiego, Józefa Pietraszewskiego i Zbigniewa Lamentowicza powołanie Muzeum
Ziemi Sandomierskiej. Zaczątkiem zbiorów były zbiory prywatne założycieli, a pierwszym
kustoszem został Leon Wilkoński. W tym też roku na ścianie Collegium Gostomianum
umieszczono tablicę pamiątkową dla uczczenia ks. Gabriela Rzączyńskiego, wybitnego
fizjografa i ornitologa. Pozyskano pomieszczenie na schronisko dla wycieczek przyjeżdżających
do Sandomierza. Sandomierski Oddział PTK był w 1922 r współorganizatorem, wspólnie z ZNP,
Wakacyjnego Kursu Uniwersyteckiego Ziemi Sandomierskiej.
W latach 1927 - 1929 kolejną inicjatywą na rzecz miasta było zbieranie funduszy na remont i
udostępnienie Bramy Opatowskiej turystom. To dzięki PTK brama została po raz pierwszy
włączona w krąg atrakcji turystycznych Sandomierza i służy turystom do dziś. (...) I tym razem
Józef Pietraszewski jako swój dar przygotował wspaniały album rysowanych piórkiem widoków i
zabytków Sandomierza.
Wkrótce, w związku z narastającym ruchem turystycznym PTK otwiera w 1925 r własne
schronisko. Jego pierwszym gospodarzem był Stefan Żarski. W 1928 r zorganizowano pierwszy
kurs przewodnicki i powołano punkt informacji turystycznej.W 1931 r podjęto starania o
pozyskanie funduszy na zakup zegara na wieżę ratusza. Tu inicjatorem, był Kazimierz
Targowski i Koło Grodzkie Miłośników Sandomierza. Rozpoczęto gromadzenie zbiorów na
potrzeby biblioteki krajoznawczej oddziału.
Druga wojna światowa na długie 6 lat przerwała działalność oddziału. Część zbiorów
muzealnych mimo podejmowanych działań dla ich zabezpieczenia uległa rozproszeniu i
zaginęła. Członkowie Towarzystwa włączyli się w działania skierowane przeciw najeźdźcy,
nierzadko składając daninę życia. (A. Patkowski, Stefan Żarski).
Po wojnie wznowiono działania. W 1949 r ufundowana została tablica poświęcona A.
Patkowskiemu. Koło Grodzkie gromadzi materiały i opracowuje Księgę Martyrologii
Mieszkańców Sandomierza, ofiar II wojny światowej. Redaktorem tego opracowania, i
inicjatorem budowy pomnika poświęconego Mieszkańcom Ziemi Sandomierskiej Ofiarom II
Wojny Światowej była Wanda Pawlakowa, wówczas prezes Koła Grodzkiego PTK. Pomnik
zrealizowano dopiero w 1982 r staraniem Jerzego Targowskiego.
W 1950 r następuje połączenie Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego i Polskiego
Towarzystwa Krajoznawczego i powstanie Polskiego Towarzystwa
Turystyczno-Krajoznawczego.W 1959 r Oddział organizuje Biuro Obsługi Ruchu Turystycznego
i wydaje Przewodnik po Sandomierzu autorstwa J. Pietraszewskiego i Stanisława Walczyny.
2/5
100 Lat Oddziału PTK-PTTK
Lata 1960 - 1967 to gromadzenie funduszy i prace organizacyjne uwieńczone wydaniem
"Studiów Sandomierskich". Tu najwięcej pracy wnieśli Józef Nowak, wówczas prezes Oddziału i
Włodzimierz Wachowicz członek Zarządu Oddziału.
W uznaniu zasług sandomierskiego Oddziału PTTK dla miasta przydzielono nam w
projektowanych kamienicach przy Rynek 25-26 lokal na siedzibę Oddziału. Lokal został z
własnych funduszy wykończony, wyposażony i zasiedlony w 1974 r. W 1974 r Oddział
przekazał z własnych funduszy przeszło 1,5 mln zł. na budowę Podziemnej Trasy Turystycznej,
a w 1977 r kolejne 300 tyś. zł. na jej wykończenie. W latach 1970-75 Oddział zaangażował się w odbudowę po pożarze zabytkowego dworu w
Skotnikach Sandomierskich, jako własnej bazy turystycznej, doprowadzając odbudowę do
stanu "surowego, zamkniętego". W 1975 r w wyniku ówczesnej reformy, oddziały PTTK
pozbawione zostały możliwości prowadzenia działalności gospodarczej z zakresu turystyki hotelowej i gastronomicznej, powstały wówczas Okręgowe Zakłady Gospodarki Turystycznej
PTTK, które przejęły majątek Oddziału. W Sandomierzu Oddział utracił m. innymi plac i obiekty
przy ul. Żeromskiego; schronisko i dawny Dom Krajoznawczy. Wyeksploatowane obiekty
zostały odzyskane dopiero w latach 90-tych . Z inicjatywy PTTK zostaje w 1978 r utworzony
rezerwat geologiczno-przyrodniczy w Górach Pieprzowych.
Od 1993 r bierzemy udział w targach turystycznych, wydajemy materiały reklamowe,
informacyjne, przewodniki. Od 2002 r naszą własnością i siedzibą Oddziału jest budynek przy
ul.Rynek 12.
Od 1996 r Oddział dofinansowuje działania rewaloryzacyjne Społecznego Komitetu Odnowy
Cmentarza Katedralnego, a nasi członkowie aktywnie działają także na tym polu.
W latach 2001 - 2004 we współpracy z gestorami bazy turystycznej organizowaliśmy
trzykrotnie studyjne objazdy po Ziemi Sandomierskiej dla dziennikarzy podróżników
zrzeszonych w Stowarzyszeniu "Globtroter". Owocem były dziesiątki artykułów, audycji
radiowych i programów telewizyjnych o walorach turystycznych Sandomierza i Ziemi
Sandomierskiej.
Współpracujemy z wszystkimi placówkami muzealnymi i kulturalnymi Sandomierza. Od
początku powołania przez Muzeum Okręgowe w Sandomierzu nagrody im. Al. Patkowskiego,
jesteśmy jej współfundatorami i uczestniczymy w pracach jury konkursu.
"Praca rozumna i wytrwała, która nie myśli o zbieraniu owoców w tydzień po siewie, lecz umie
działać bodajby przez kilka pokoleń, przebija góry, nad przepaściami rzuca mosty, wydobywa z
gruntów jałowych urodzaj, a w duszy społecznej hoduje wielkie przymioty" . Ta prawda
przyświeca nam i wspiera w wytrwałości, zwłaszcza w pracy z dziećmi i młodzieżą skupioną w
10 szkolnych Kołach Krajoznawczo-Turystycznych, w organizacji kolejnych edycji konkursu
krajoznawczego wiedzy o województwie; wcześniej Tarnobrzeskim, teraz Świętokrzyskim. Od 7
lat prowadzimy działania krajoznawcze w sandomierskich przedszkolach. Są to pogadanki i
wycieczki realizowane przez naszych przewodników, uwieńczone finałem Konkursu Wiedzy o
Sandomierzu, Rajdem przedszkolaka i zdobytą odznaką "Siedmiomilowe buty".
Nie ma w Polsce poza PTTK lepiej przygotowanej kadry dla upowszechniania krajoznawstwa.
Praktycznie nie ma w Polsce przewodników, których nie wyszkolono by w PTTK.
Sandomierskie Koło Przewodników PTTK było inicjatorem kursów przewodnickich, które
ukończyło ok. 400 osób. Dziś Koło Przewodników przy sandomierskim oddziale PTTK liczy
przeszło 100 osób.
Środowisku przewodników przypada rola szczególna. Ukazywania piękna i bogactwa historii,
kultury, zwłaszcza dotyczy to ojczystego języka. Języka, który jest podstawowym elementem
3/5
100 Lat Oddziału PTK-PTTK
dziedzictwa kulturowego narodu, tak bardzo dziś zagrożonego wulgaryzacją, prymitywizacją
oraz nieuzasadnionym wprowadzaniem obcego słownictwa.
Nasi przewodnicy znani są także z licznych inicjatyw społecznych i aktywności. Ostatnio
niekwestionowaną specjalnością naszych koleżanek i kolegów jest udział w śpiewograniach
piosenek turystycznych, a od roku własna, cykliczna impreza "pośpiewanka" obejmująca
wszystkie pory roku. Wiele z działań statutowych podejmowanych przez Oddział nie mogłoby
się odbyć bez społecznego zaangażowania i aktywności Koleżanek i Kolegów przewodników.
W kręgu PTTK zrodziły się projekty i realizacje szlaków turystycznych pieszych i rowerowych.
Pod naszą opieką są 3 szlaki piesze o łącznej długości 267 km. i 5 szlaków rowerowych o
łącznej długości 150 km.
Spośród 14 Kół i Klubów działających przy naszym Oddziale szczególne wyróżnienie należy
się Klubowi Turystyki Kwalifikowanej "Kompas" ze Stalowej Woli i Kołu Grodzkiemu im. Adama
Bienia w Staszowie, za znakomicie realizowane programy turystyczne i wpisanie działalności w
swoje środowiska. Wysoki poziom działalności Koła w Staszowie pozwolił na to by, Komisja
Turystyki Kolarskiej Zarządu Głównego PTTK zatwierdziła przy Oddziale PTTK w Sandomierzu
Komisję Weryfikacyjną Kolarskiej Odznaki Turystycznej, a Oddział i Koło uzyskało akceptację
ZG PTTK jako organizatora Ogólnopolskiego Zlotu Turystów Kolarzy w 2011 r
Warto też zauważyć, że nasi wodniacy od wielu lat wskazywali na konieczność budowy
infrastruktury dla potrzeb turystyki wodnej i należeli do pierwszych, po latach przerwy, którzy
wrócili na naszą Wisłę. W 2008 r. byli przewodnikami Ogólnopolskiego Spływu ?Księga Wisły?
na odcinku od ujścia Nidy do ujścia Kamiennej.
Oddział PTTK jest wydawcą licznych przewodników, folderów i map. Jesteśmy wydawcą
pierwszego przewodnika po Górach Pieprzowych, nasi koledzy są autorami tekstów w
regionalnych i naukowych periodykach. Koło przewodników wydaje "Zeszyty Przewodnickie"
zawierające cenne opracowania przydatne w pracy przewodnickiej.
PTTK było inicjatorem i bierze czynny udział w działaniach promocyjnych Sandomierza i
regionu. Nasze Biuro Obsługi Ruchu Turystycznego znane jest z profesjonalizmu, tak w
obsłudze turystów przybywających do Sandomierza i regionu, jak i jako organizator imprez
wyjazdowych zwłaszcza dla grup szkolnych i specjalistycznych.
Nasza działalność krajoznawcza nie tylko jest potrzebna, ale jest zauważana i dobrze oceniana
przez mieszkańców Sandomierza, nierzadko jest inspiracją dla rozwijania ich własnej
aktywności. Przykładem mogą być grupy rowerowe, zawiązane spośród uczestników
realizowanego przez nasz Oddział programu "Cudze chwalicie..."
Sandomierski Oddział PTTK za swoją działalność odznaczony został:
1985 r- za zasługi dla woj. tarnobrzeskiego
2000r i 2009 r - nagrodą Marszałka woj. Świętokrzyskiego "Wędrowiec Świętokrzyski" - za
zasługi w rozwoju turystyki.
Wędrowca Świętokrzyskiego otrzymał w 2003 r Marek Juszczyk za opracowanie przewodnika
dla turystów kolarzy.
Dziewięciu członków naszego Towarzystwa było nominowanych do nagrody "Sandomierzanin
4/5
100 Lat Oddziału PTK-PTTK
Roku", a dwóch otrzymało to wyróżnienie.
W nowy wiek wchodzimy z kolejną inicjatywą. Jest to budowa niedrogiej bazy noclegowej,
obiektu który, pozwoli turystom dłużej cieszyć się urokami naszego miasta i regionu.
Z przemówienia Prezesa Zarządu Oddziału Marka Juszczyka
Sandomierz 2.10.2010 r {morfeo 86}
5/5