Prace oryginalne - Dental and Medical Problems

Prace oryginalne
Dent. Med. Probl. 2011, 48, 1, 45–53
ISSN 1644-387X
© Copyright by Wroclaw Medical University
and Polish Dental Society
Maria Borysewicz-Lewicka1, Karolina Gerreth1, Katarzyna Wiśniewska2,
Jacek Wysocki2
Leczenie stomatologiczne jako część wymaganej opieki
medycznej nad dziećmi niepełnosprawnymi
– opinia rodziców
Dental Treatment as a Part of Required General Health Care
in Disabled Children in Parents’ Opinion
1
2
Klinika Stomatologii Dziecięcej Katedry Stomatologii Dziecięcej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu
Katedra Profilaktyki Zdrowotnej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu
Streszczenie
Wprowadzenie. Z codziennych obserwacji wynika, że leczenie stomatologiczne często nadal nie jest realizowane
jako integralna część opieki medycznej nad dziećmi niepełnosprawnymi bądź obciążonymi przewlekłymi chorobami ogólnoustrojowymi.
Cel pracy. Zebranie opinii rodziców na temat obecnej opieki stomatologicznej rozumianej jako integralna część
opieki medycznej nad pacjentami niepełnosprawnymi i z przewlekłymi chorobami ogólnoustrojowymi.
Materiał i metody. Badaniem kwestionariuszowym objęto 221 rodziców/opiekunów dzieci i młodzieży w wieku
6–20 lat, niepełnosprawnej i przewlekle chorej zamieszkującej Wielkopolskę. Badanych ujęto w trzech grupach:
I – z niepełnosprawnością intelektualną (w stopniu od umiarkowanego do głębokiego), II – z chorobami układu
nerwowego (dziecięce porażenie mózgowe, padaczka) oraz III – z niepełnosprawnością sensoryczną (niedowidzących
i niewidomych). Pytania ujęte w ankiecie dotyczyły opinii rodziców/opiekunów odnośnie do: oceny stanu zdrowia
dziecka, stałej ogólnej i specjalistycznej opieki lekarskiej, kierowania dziecka do stomatologa przez pediatrę, suplementacji preparatami fluorkowymi i witaminą D, opieki stomatologicznej i obecnych w chwili badania dolegliwości
w jamie ustnej, liczby hospitalizacji dziecka i przeprowadzonych w tym czasie zabiegów stomatologicznych.
Wyniki. W większości (54,8% ogółu badanych) respondenci oceniali stan ogólny zdrowia dziecka jako dobry.
Systematyczne wizyty u lekarza podstawowej opieki zdrowotnej odbywało 178 badanych (80,5%). Pod opieką spec­
jalisty znajdowało się 167 dzieci i młodzieży (75,6%). Stosunkowo niewielu pacjentów (14 osób – 6,3%) zostało
w przeszłości skierowanych do stomatologa przez pediatrę. Jak wynika z odpowiedzi rodziców, w badanej grupie
u 32 osób (14,5%) była wcześniej stosowana endogenna profilaktyka fluorkowa; a u 165 dzieci (74,7%) witamina D.
Tylko 106 rodziców/opiekunów (48,0%) było zadowolonych z opieki stomatologicznej nad ich dzieckiem. Z odpowiedzi rodziców wynika, iż 20 dzieci (9,0%) z różnych powodów było hospitalizowanych więcej niż 10 razy w życiu.
Najczęściej byli to pacjenci z chorobami ośrodkowego układu nerwowego. Stwierdzono, że zabiegi stomatologiczne
w znieczuleniu ogólnym przebyło 37 pacjentów (16,7%).
Wnioski. Wykazano niedostateczną integralność opieki stomatologicznej w stosunku do opieki ogólnomedycznej
i specjalistycznej nad dziećmi i młodzieżą niepełnosprawną oraz z przewlekłymi chorobami ogólnoustrojowymi.
Wyniki wskazują też na konieczność edukacji zdrowotnej z zakresu problemów stomatologicznych zarówno w środowisku chorych, ich rodziców/opiekunów, jak i personelu medycznego (Dent. Med. Probl. 2011, 48, 1, 45–53).
Słowa kluczowe: dzieci niepełnosprawne, padaczka, dziecięce porażenie mózgowe, niedowidzący, opieka stomatologiczna.
Abstract
Background. Daily observations show that dental treatment is often still not implemented as an integral part of
medical care for children with disabilities or chronic diseases.
Objectives. The study aimed to evaluate parents’ opinion concerning dental care of their disabled and chronically
ill children.
46
M. Borysewicz-Lewicka et al.
Material and Methods. A questionnaire study was carried out among 221 parents/caregivers of disabled and chronically ill children, aged 6–20 years, from the Province of Wielkopolska. The patients were divided into three groups:
I – moderately, profoundly and severely intellectually disabled, II – with cerebral palsy and epilepsy and III – visually disabled. The questions concerned parents’/caregivers’ evaluations of their children’s health status, regular visits to the General Practitioner, systematic specialist health care, referral to the dentist by the paediatrician, fluoride
preparation and vitamin D supplementation, dental care and present oral pain, the number of hospitalizations as
well as that of dental treatment under general anaesthesia.
Results. In most cases (54.8%) respondents assessed their children’s health care as good. Moreover, 178 patients
(80.5%) paid regular visits to the General Practitioner and 167 children and youths (75.6%) had systematic specialist
health care. Relatively few patients had ever been referred to the dentist by the paediatrician (14 patients – 6.3%). In
the whole examined population, 32 patients (14.5%) had endogenic fluoride prophylaxis, whereas 165 (74.7%) used
vitamin D supplementation. Only 106 parents/caregivers (48.0%) were satisfied with their children’s dental care. As
many as 20 patients (9.0%) were hospitalized more than 10 times and most often those with illnesses of the central
nervous system. Dental treatment under general anaesthesia was carried out in 37 patients (16.7%).
Conclusions. The examination revealed that there is an insufficient integrity between dental and general health care
of disabled and chronically ill children and youths. The results also show that there is definitely a great need to set
up special disabled patient-oriented programs targeted not only to patients themselves, but also to their parents/
/caregivers and dental health professionals (Dent. Med. Probl. 2011, 48, 1, 45–53).
Key words: disabled patients, epilepsy, cerebral palsy, visually disabled, dental care.
Z codziennych obserwacji wynika, że leczenie
stomatologiczne często nie jest integralną częścią
opieki medycznej nad dziećmi niepełnosprawnymi bądź obciążonymi przewlekłymi chorobami
ogólnoustrojowymi. W następstwie tego pacjenci z tych grup zgłaszają się do stomatologa zbyt
późno, a powodem pierwszej wizyty w licznych
przypadkach są powikłania próchnicy zębów niejednokrotnie wywołujące ból w jamie ustnej [1, 2].
Dzieje się tak, choć wielokrotnie udowodniono,
że procesy patologiczne w jamie ustnej mogą negatywnie oddziaływać na stan całego organizmu,
w tym na przebieg chorób ogólnych [3].
Niewątpliwie przyczyny są złożone. W systemie ochrony zdrowia występują problemy między
innymi w uzyskaniu dostępu pacjentów o zmniejszonej sprawności do leczenia stomatologicznego
z uwagi na zbyt długi okres oczekiwania na wizytę, jak również niechęć stomatologów do leczenia
osób niepełnosprawnych. Wynikają także z niskiej
świadomości rodziców i opiekunów co do konieczności przeprowadzania u dziecka systematycznych
profesjonalnych zabiegów stomatologicznych profilaktyczno-leczniczych. Brak wystarczających informacji, a także powody finansowe oraz bariery
architektoniczne to kolejne ograniczenia [4].
Celem pracy było zebranie opinii rodziców na
temat obecnej opieki stomatologicznej rozumianej jako integralna część opieki medycznej nad
pacjentami niepełnosprawnymi i z przewlekłymi
chorobami ogólnoustrojowymi.
Materiał i metody
Badanie kwestionariuszowe przeprowadzono
wśród 221 rodziców/opiekunów dzieci i młodzieży niepełnosprawnej i przewlekle chorej w wie-
ku 6–20 lat, w trzech grupach pacjentów: I grupa
– z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu
umiarkowanym, znacznym i głębokim (95 osób
– 37 dziewcząt i 58 chłopców), II grupa – z chorobami układu nerwowego, tj. dziecięcym porażeniem
mózgowym (MPD) lub chorujących na padaczkę
(66 osób – 28 dziewcząt i 38 chłopców) oraz III grupa – z niepełnosprawnością sensoryczną – niedowidzących i niewidomych (60 osób – 34 dziewczęta
i 26 chłopców). Dzieci i młodzież były objęte opieką
przez instytucje zajmujące się pacjentami niepełnosprawnymi (ośrodki szkolno-wychowawcze, szkoły
specjalne, ośrodki wychowawcze i rehabilitacyjne)
oraz specjalistyczne ośrodki zdrowia znajdujące na
terenie Wielkopolski (Poznań, Wągrowiec, Kalisz,
Gniezno, Owińska).
Pytania zamknięte w ankiecie dotyczyły oceny
rodziców/opiekunów odnośnie do stanu zdrowia
ich dziecka, odbywania systematycznych wizyt
u lekarza opieki podstawowej, stałej specjalistycznej
opieki lekarskiej, kierowania przez pediatrę dziecka
do stomatologa, suplementacji preparatami fluorkowymi i witaminą D, opieki stomatologicznej i dolegliwości w obrębie jamy ustnej, liczby hospitalizacji
dziecka, licząc od jego urodzenia oraz przeprowadzonych w tym czasie zabiegów stomatologicznych,
w tym w znieczuleniu ogólnym.
Odpowiedzi udzielała osoba pełnoletnia, będąca rodzicem lub pełnoprawnym opiekunem, mająca bezpośredni kontakt z dzieckiem i posiadająca
wiedzę dotyczącą stanu zdrowia, po uprzednim
wyrażeniu zgody na udział w badaniu.
Przed rozpoczęciem badań uzyskano zgodę
Komisji Bioetycznej przy Uniwersytecie Medycznym im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
(uchwała nr 1291/06).
Badania zostały wykonane w ramach ekspertyzy „Epidemiologiczna ocena zdrowia jamy
Leczenie stomatologiczne jako część wymaganej opieki medycznej nad dziećmi niepełnosprawnymi
ustnej dzieci niepełnosprawnych i przewlekle chorych” zleconej przez Ministerstwo Zdrowia (nr
507-02-02207319-03158).
Wyniki
Wykazano, iż 54,8% respondentów we własnej
ocenie uznało ogólny stan zdrowia dziecka jako
dobry lub zadowalający (20,8%) (Tab. 1). Zadowoleni ze stanu zdrowia dziecka byli głównie rodzice/
/opiekunowie z grupy niedowidzących lub niewidomych (83,3%); w najniższym odsetku z chorobami ośrodkowego układu nerwowego (37,9%). Stan
zdrowia swego dziecka jako zły oceniało jedynie
pięciu rodziców/opiekunów pacjentów z grupy
z dziecięcym porażeniem mózgowym i/lub padaczką. Trudności ze sformułowaniem odpowiedzi na to pytanie zgłosiło aż 18,6% rodziców/opiekunów, a 2,3% ogółu respondentów nie udzieliło
jej w ogóle (tab. 1).
Ankietowani rodzice/opiekunowie deklarowali,
że większość pacjentów odbywała systematyczne
wizyty u lekarza podstawowej opieki zdrowotnej
(80,5%), najczęściej byli to chorzy z dziecięcym porażeniem mózgowym i padaczką (89,4%) (tab. 1).
Pod stałą opieką specjalistyczną znajdowało się
75,6% z ogółu badanych, głównie osoby z chorobami ośrodkowego układu nerwowego (87,9%).
Jak wynika z zebranych danych, niepełnosprawni
intelektualnie oraz z niepełnosprawnością sensoryczną z opieki takiej korzystali rzadziej, odpowiednio 64,2 i 80,0% (tab. 1).
Bardzo mały odsetek spośród badanych był
kierowany do stomatologa przez pediatrę (6,3%).
W badanych grupach potwierdziło to 10,6% rodziców pacjentów chorujących na dziecięce porażenie
mózgowe i padaczkę, a także 7,4% niepełnosprawnych intelektualnie. Nie zgłosił natomiast takiego
faktu żaden ankietowany z grupy niewidomych
i niedowidzących (tab. 1).
Zdecydowanej większości badanych dzieci zalecano podawanie witaminy D (74,7%), ale tylko
u 14,5% profilaktycznie zastosowano preparaty
fluorkowe (najczęściej chorującym na dziecięce
porażenie mózgowe i padaczkę) (tab. 2).
Na pytanie dotyczące zadowolenia rodziców/
/opiekunów z opieki stomatologicznej nad dzieckiem jedynie 48,0% respondentów odpowiedziało
pozytywnie (tab. 3).
Większość badanych dzieci i młodzieży (87,4%)
była w przeszłości hospitalizowana, w tym więcej
niż 10-krotnie – 9,0%, a 35,3% przebywało w szpitalu 1–3 razy. Hospitalizacja dotyczyła najczęściej
pacjentów z chorobami ośrodkowego układu nerwowego. Leczenie stomatologiczne podczas pobytu dziecka w szpitalu zadeklarowało tylko 10%
47
badanych rodziców/opiekunów. Dotyczyło przede
wszystkim dzieci z grupy niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu umiarkowanym, znacznym
i głębokim (13,7%) (tab. 4). Ankietowani podali
także, że zabiegi stomatologiczne w znieczuleniu
ogólnym były wykonywane u 16,7% pacjentów,
przy czym w podobnym odsetku u dzieci i młodzieży z grupy I i II, odpowiednio 21,1 i 21,2%
(tab. 4).
Spośród ankietowanych rodziców/opiekunów
17,2% zgłosiło, że u ich dziecka w dniu badania występował ból w obrębie jamy ustnej pochodzenia
zębowego. W największym odsetku dotyczyło to
dzieci niepełnosprawnych intelektualnie (21,1%),
a następnie dzieci z chorobami ośrodkowego układu nerwowego (16,7%) oraz z grupy niewidomych
i niedowidzących (11,7%).
Omówienie
Z otrzymanych od rodziców/opiekunów danych wynika, że w większości uważają oni stan
zdrowia swoich dzieci jako dobry lub zadowalający. Mimo że około 80,5% badanych dzieci było pod stałą opieką lekarską, w tym także 75,6%
pod opieką specjalistyczną, to respondenci deklarowali, że tylko niewielki odsetek pacjentów
(6,3%) z grupy objętej badaniem był kierowany
do stomatologa przez pediatrę. Podobne obserwacje zebrano podczas badań ankietowych Gerreth i Borysewicz-Lewickiej [2], obejmujących 264
rodziców/opiekunów uczniów szkół specjalnych
miasta Poznania, w których jedynie 12,5% ogółu
dzieci zostało skierowanych na wizytę stomatologiczną przez lekarza pediatrę, w tym 10,5% dotyczyło niepełnosprawnych w stopniu lekkim, 12,1%
w stopniu umiarkowanym oraz 16,1% w stopniu
znacznym i głębokim. Najczęściej do kontroli stanu jamy ustnej byli kierowani pacjenci o wyższym
stopniu niepełnosprawności [2].
Zwraca uwagę okoliczność, iż wśród uczniów
szkół specjalnych 26,1% miało stosowaną suplementację fluorkową [2], podczas gdy w przedstawianych badaniach takie działania profilaktyczne
zalecono jedynie u 14,5% ogółu badanych. Szczególnie w grupie niepełnosprawnych intelektualnie,
w której mogą występować trudności z wykształceniem prawidłowych zachowań higienicznych i dietetycznych warunkujących w dużym stopniu zdrowie jamy ustnej, celowe jest wykorzystanie metod
farmakologicznych o udowodnionej skuteczności.
Oczywiście, zalecenie profilaktyki metodą endogenną powinno być oparte na zebranych danych
dotyczących ekspozycji na fluorki w środowisku,
a w szczególności na znajomości aktualnego stężenia fluorków w wodzie pitnej. Należy pamiętać, że
25
 0
 0
21
 3
­– zadowalający (satisfactory)
­– zły (poor)
­– nie wiem (not sure)
­– trudno powiedzieć (difficult to say)
– brak odpowiedzi (no answer)
20
 4
– nie (no)
– brak odpowiedzi (no answer)
30
 4
– nie (no)
– brak odpowiedzi (no answer)
 7
80
 8
– tak (yes)
– nie (no)
– brak odpowiedzi (no answer)
Czy kiedykolwiek pediatra skierował dziecko do stomatologa?
(Has your child been ever referred by paediatrician to the dentist?)
61
– tak (yes)
Czy dziecko jest pod stałą specjalistyczną opieką lekarską?
(Does your child have regular specialist health care?)
71
– tak (yes)
Czy dziecko odbywa systematycznie wizyty kontrolne u lekarza ogólnego?
(Does the child attend regular visits to General Practitioner?)
46
­– dobry (good)
  8,4
84,2
  7,4
   4,2
  31,6
  64,2
   4,2
  21,1
  74,7
   3,2
  22,1
   0,0
   0,0
  26,3
0
59
7
 2
 6
58
 1
 6
59
 1
19
 3
 5
13
25
66
100,0
  48,4
N
0,0
89,4
10,6
   3,0
   9,1
  87,9
   1,5
   9,1
  89,4
   1,5
  28,8
   4,5
   7,6
  19,7
  37,9
100,0
%
chorujący na MPD lub
padaczkę
(patients with cerebral
palsy and epilepsy)
Liczba badanych
(Number of subjects)
%
niepełnosprawni intelektualnie w stopniu
umiarkowanym, znacznym i głębokim
(moderately, severely and profoundly intellectually disabled)
Liczba badanych w grupach N
(Number of examined in groups) 95
Czy ocenia Pan(i) stan zdrowia dziecka jako:
(What is the health status of your child:)
Pytanie
(Question)
Table 1. Parents’ opinion about child’s health status and visits to the specialists
Tabela 1. Opinia rodziców o stanie zdrowia dziecka oraz wizytach u specjalistów
5
55
0
 0
12
48
 0
12
48
 1
 1
 0
 0
 8
50
60
N
8,3
91,7
0,0
   0,0
  20,0
  80,0
   0,0
  20,0
  80,0
   1,7
   1,7
   0,0
   0,0
  13,3
  83,3
100,0
%
niewidomi
i niedowidzący
(visually disabled
patients)
13
194
14
   6
  48
167
   5
  38
178
   5
  41
   3
   5
  46
121
221
N
ogółem
(total)
5,9
87,8
6,3
   2,7
  21,7
  75,6
   2,3
  17,2
  80,5
   2,3
  18,6
   1,4
   2,3
  20,8
  54,8
100,0
%
48
M. Borysewicz-Lewicka et al.
74
10
– nie (no)
– brak odpowiedzi (no answer)
72
64
 1
 7
18
 5
– tak (yes)
w okresie noworodkowym (during neonatal period)
obecnie (at present)
brak rozwinięcia odpowiedzi (no explication)
– nie (no)
– brak odpowiedzi (no answer)
Czy u dziecka była/jest stosowana witamina D?
(Has your child ever used vitamin D?)
11
– tak (yes)
   5,3
  18,9
   7,4
   1,1
  67,4
  75,8
  10,5
  77,9
 3
 9
 5
 1
48
54
 4
48
14
66
100,0
  11,6
N
   4,5
  13,6
   7,6
   1,5
  72,7
  81,8
   6,1
  72,7
  21,2
100,0
%
chorujący na MPD lub
padaczkę
(patients with cerebral
palsy and epilepsy)
Liczba badanych
(Number of subjects)
%
niepełnosprawni intelektualnie w stopniu
umiarkowanym, znacznym i głębokim
(moderately, severely and profoundly intellectually disabled)
Liczba badanych w grupach N
(Number of examined in groups) 95
Czy dziecko miało podawane tabletki lub krople z fluorem?
(Has your child ever used fluoride tablets or drops?)
Pytanie
(Question)
Table 2. The use of fluoride preparation and vitamin D in examined children
Tabela 2. Stosowanie preparatów fluorkowych i witaminy D wśród badanych dzieci
 2
19
 3
 0
36
39
 5
48
 7
60
N
   3,3
  31,7
   5,0
   0,0
  60,0
  65,0
   8,3
  80,0
  11,7
100,0
%
niewidomi
i niedowidzący
(visually disabled
patients)
  10
  46
  15
   2
148
165
  19
170
  32
221
N
ogółem
(total)
   4,5
  20,8
   6,8
   0,9
  67,0
  74,7
   8,6
  76,9
  14,5
100,0
%
Leczenie stomatologiczne jako część wymaganej opieki medycznej nad dziećmi niepełnosprawnymi
49
37
 9
13
21
15
– tak (yes)
– nie (no)
– nie wiem (not sure)
­– trudno powiedzieć (difficult to say)
– brak odpowiedzi (no answer)
  15,8
  22,1
  13,7
   9,5
 5
17
 5
 6
33
66
100,0
  38,9
N
   7,6
  25,8
   7,6
   9,1
  50,0
100,0
%
chorujący na MPD lub
padaczkę
(patients with cerebral
palsy and epilepsy)
Liczba badanych
(Number of subjects)
%
niepełnosprawni intelektualnie w stopniu
umiarkowanym, znacznym i głębokim
(moderately, severely and profoundly intellectually disabled)
Liczba badanych w grupach N
(Number of examined in groups) 95
Czy jest Pan(i) zadowolony(a) z opieki stomatologicznej nad dzieckiem?
(Are you satisfied with your child’s dental care?)
Pytanie
(Question)
Table 3. Information concerning satisfaction of parents/caregivers with their child’s dental care
Tabela 3. Dane dotyczące zadowolenia rodziców/opiekunów z opieki stomatologicznej nad ich dzieckiem
 5
10
 6
 3
36
60
N
   8,3
  16,7
  10,0
   5,0
  60,0
100,0
%
niewidomi
i niedowidzący
(visually disabled
patients)
  25
  48
  24
  18
106
221
N
ogółem
(total)
  11,3
  21,7
  10,9
   8,1
  48,0
100,0
%
50
M. Borysewicz-Lewicka et al.
 7
 3
23
­4–9
≥ 10
– brak odpowiedzi (no answer)
20
60
15
– tak (yes)
– nie (no)
– brak odpowiedzi (no answer)
Czy dziecko było leczone stomatologicznie w znieczuleniu ogólnym?
(Was the child treated dentally in general anaesthesia?)
– w szpitalu (in hospital)
13
27
­1–3
Czy dziecko było leczone stomatologicznie:
(Was the child treated dentally:)
35
0
  15,8
  63,2
  21,1
  13,7
  24,2
   3,2
   7,4
  28,4
  36,8
 6
46
14
 7
11
16
17
21
 1
N
66
%
   9,1
  69,7
  21,2
  10,6
  16,7
  24,2
  25,8
  31,8
   1,5
100,0
%
chorujący na MPD lub
padaczkę
(patients with cerebral
palsy and epilepsy)
Liczba badanych
(Number of subjects)
100,0
niepełnosprawni intelektualnie w stopniu
umiarkowanym, znacznym i głębokim
(moderately, severely and profoundly intellectually disabled)
Liczba badanych w grupach N
(Number of examined in groups) 95
Ile razy dziecko było hospitalizowane od urodzenia?
(How many Times was the child hospitalized since the birth?)
Pytanie
(Question)
Table 4. The number of hospitalizations and dental treatment in patients
Tabela 4. Liczba hospitalizacji oraz leczenie stomatologiczne badanych dzieci
 2
55
 3
 2
16
 1
 8
30
 5
60
N
   3,3
  91,7
   5,0
   3,3
  26,7
   1,7
  13,3
  50,0
   8,3
100,0
%
niewidomi
i niedowidzący
(visually disabled
patients)
  23
161
  37
  22
  50
  20
  32
  78
  41
221
N
ogółem
(total)
%
  10,4
  72,9
  16,7
  10,0
  22,6
   9,0
  14,5
  35,3
  18,6
100,0
Leczenie stomatologiczne jako część wymaganej opieki medycznej nad dziećmi niepełnosprawnymi
51
52
leczenie stomatologiczne dzieci z ograniczonymi
możliwościami współpracy nie jest łatwe, a często
nawet niemożliwe w warunkach ambulatoryjnych.
Jest to dodatkowym argumentem do zastosowania
sprawdzonych pod względem skuteczności metod
przeciwdziałania chorobie próchnicowej.
Na zaniedbania w opiece nad zdrowiem jamy
ustnej tej grupy pacjentów wskazuje też podawany ból zębów. W badaniach zgłosiło takie objawy
u swoich dzieci 17,2% rodziców. Dla porównania
w latach 2006–2007 objawy te zgłaszało 25,0%
rodziców uczniów szkół specjalnych z Poznania,
a więc większy odsetek badanych [2].
Przedstawione wcześniej wyniki badań prowadzonych w tej samej populacji respondentów
pokazały, iż pierwsza wizyta dziecka u stomatologa tylko u 44,3% pacjentów odbyła się w wieku
przedszkolnym, a w okresie 3 miesięcy poprzedzających badanie do gabinetu stomatologicznego
w celu kontroli stanu uzębienia zgłosiło się 20,8%
badanych [5]. Podobnie problem ten przedstawiają autorzy zagraniczni. Burtner et al. [6] w grupie
362 pacjentów niepełnosprawnych domów opieki
pobytowo-rehabilitacyjnej stwierdzili, iż raz do
roku badanie stomatologiczne przeszło 68,3% pacjentów, co 6 miesięcy 22,5%, co 3 miesiące natomiast jedynie 5,5% osób.
W świetle przedstawionych danych wydaje
się zatem, że problemy stanu zdrowia jamy ustnej
nie były wystarczająco podkreślane przez sprawujących opiekę nad chorymi. Przekazanie zaleceń
przez personel medyczny, a także ich egzekwowanie, zwłaszcza przy okazji stosunkowo częstych
w tej grupie hospitalizacji być może wpłynęłoby na
większą aktywność rodziców w kierunku odbywania przez te dzieci systematycznych profilaktyczno-leczniczych wizyt stomatologicznych. Również
pobyty w szpitalu mogłyby być w większym stopniu wykorzystywane do przeprowadzenia leczenia
stomatologicznego. W badaniach włas­nych z wypowiedzi rodziców/opiekunów wynika, iż leczenie
takie w znieczuleniu ogólnym stosowano głównie
u pacjentów niepełnosprawnych intelektualnie
(21,1%) oraz chorujących na dziecięce porażenie
mózgowe i padaczkę (21,2%).
Leczenie stomatologiczne przeprowadzane
w znieczuleniu ogólnym wymusza na stomatologu wybór bardziej radykalnego postępowania terapeutycznego, aby wszystkie problemy lecznicze
chorego były rozwiązane w czasie jednej wizyty.
Często są wykonywane wtedy liczne ekstrakcje,
w tym zębów z powikłaniami choroby próchnicowej. Zęby takie w warunkach ambulatoryjnych
u osoby ogólnie zdrowej i podejmującej współ-
M. Borysewicz-Lewicka et al.
pracę mogłyby być wyleczone po przeprowadzeniu zabiegów endodontycznych [7]. Dlatego też
rodzice lub opiekunowie dzieci poddanych takiej
formie leczenia każdorazowo powinni być informowani o konieczności systematycznego przeprowadzania zabiegów profilaktycznych w domu,
a przede wszystkim odbywania regularnych stomatologicznych wizyt kontrolnych [8, 9]. Nieprzestrzeganie tych zaleceń niejednokrotnie prowadzi
do nasilenia procesów chorobowych w jamie ustnej i konieczności wykonania kolejnego zabiegu
w warunkach znieczulenia ogólnego [9].
Z publikowanych wyników badań klinicznych wynika, że stan zdrowia jamy ustnej pacjentów niepełnosprawnych i przewlekle chorych nie jest zadowalający [10–12]. Wpływają na
to zarówno zaniedbania w odbywaniu systematycznych wizyt u stomatologa, istnienie pewnych
barier, ale także nie zawsze właściwe zachowania dietetyczne oraz higieniczne w tej populacji
pacjentów [6, 13–15]. Wydaje się także, że nie
w pełni wykorzystuje się w tej grupie możliwości
profilaktyki profesjonalnej łącznie z suplementacją fluorkową.
Ograniczenia możliwości realizowania prawidłowych zachowań prozdrowotnych u osób
niepełnosprawnych intelektualnie lub fizycznie
decydują o kwalifikacji tych pacjentów do objęcia
specjalną opieką stomatologiczną. Należy dążyć
do podniesienia poziomu diagnostyki, terapii i rehabilitacji w tej dziedzinie w ramach specjalistycznej opieki nad dzieckiem i nawiązanie właściwej
komunikacji z jego rodziną.
Wyniki badań własnych sugerują ponadto
brak właściwej edukacji rodziców/opiekunów tej
grupy pacjentów odnośnie do potrzeb stomatologicznej opieki zdrowotnej. Zastanawia stosunkowo duża liczba dzieci zgłaszających występowanie dolegliwości bólowych zębów w kontekście stosunkowo dobrej oceny ich stanu zdrowia
przez rodziców i opiekunów. Dowodzi to także
braku wiedzy odnośnie do wpływu patologii
w obrębie jamy ustnej na przebieg chorób ogólnych i komfort życia.
Na podstawie dotychczas przeprowadzonych
badań wykazano niedostateczną integralność
w opiece stomatologicznej w stosunku do opieki
ogólnomedycznej i specjalistycznej nad dziećmi
i młodzieżą niepełnosprawną oraz z przewlekłymi
chorobami ogólnoustrojowymi. Wyniki wskazują
też na konieczność edukacji zdrowotnej z zakresu
problemów stomatologicznych zarówno w środowisku chorych, ich rodziców/opiekunów, jak i personelu medycznego.
Leczenie stomatologiczne jako część wymaganej opieki medycznej nad dziećmi niepełnosprawnymi
53
Piśmiennictwo
[1] Rump Z., Przybylska J.: Rola współpracy pediatry ze stomatologiem w utrzymaniu zdrowia jamy ustnej przewlek­
le chorych: standardy postępowania. Przegl. Stomatol. Wieku Rozw. 1998, 2/3, 56–60.
[2] Gerreth K., Borysewicz-Lewicka M.: Ocena profilaktycznej opieki stomatologicznej u uczniów szkół specjalnych w badaniu klinicznym i socjomedycznym. Czas. Stomatol. 2008, 61, 691–703.
[3] Fehrenbach M.J., Herring S.W.: Spread of dental infection. Prac. Hyg. 1997, 13–18.
[4] Borysewicz-Lewicka M., Kruszyńska-Rosada M., Gerreth K., Zawadka A., Liweń B., Adamowicz-Wieszczeczyńska A., Gromadzińska-Zapłata E., Lempe B.: Opinion of parents and caregivers on oral health
care of their disabled and chronically ill children. Pol. J. Environ. Stud. 2007, 16, 26–30.
[5] Borysewicz-Lewicka M., Wiśniewska K., Adamowicz-Wieszczeczyńska A., Gromadzińska E., Kruszyńska-Rosada M., Gerreth K.: Awareness of parents and caregivers of the need for dental care of their disabled and
chronically ill children. Pol. J. Environ. Stud. 2008, 17, 43–48.
[6] Burtner A.P., Jones J.S., McNeal D.R., Low D.W.: A survey of the availability of dental services to developmentally disabled persons residing in the community. Spec. Care Dentist. 1990, 10, 182–184.
[7] Chłapowska J., Gromadzińska-Zapłata E.: Uwagi na temat zabiegów stomatologicznych wykonywanych
w znieczuleniu ogólnym u dzieci. Pozn. Stomat. 1993, 21, 137–140.
[8] Szymańska J., Bogucka-Gordziejko M.: Zabiegi stomatologiczne wykonywane w znieczuleniu ogólnym
u pacjentów w wieku rozwojowym. Czas. Stomatol. 1999, 52, 591–596.
[9] Takano F., Ohmori I.: A longitudinal survey on the oral condition of the handicapped after dental treatment
under general anesthesia. Pediatr. Dent. J. 1994, 4, 55–60.
[10] Górski M., Buczkowska-Radlińska J.: Stan zębów, przyzębia oraz higieny jamy ustnej u osób w wieku 15–18 lat
upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym przebywających w domach rodzinnych. Czas. Stomatol.
2006, 59, 769–776.
[11] Kozak R., Buczkowska-Radlińska J.: Stan zębów dzieci upośledzonych umysłowo w wieku 11–13 lat przebywających w specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych. Czas. Stomatol. 2005, 58, 555–561.
[12] Pezzementi M.L., Fisher M.A.: Oral health status of people with intellectual disabilities in the southeastern
United States. J. Am. Dent. Assoc. 2005, 136, 903–912.
[13] Christensen G.J.: Special oral hygiene and preventive care for special needs. J. Am. Dent. Assoc. 2005, 136,
1141–1143.
[14] Al-Hussyeen A.A., Al-Sadhan S.A.: Oral hygiene practices and dietary habits among children with Down’s
Syndrome in Riyadh, Saudi Arabia. Saudi Dent. J. 2006, 18, 141–148.
[15] Al Agili D.E., Roseman J., Pass M.A., Thornton J.B., Chavers L.S.: Access to dental care in Alabama for children with special needs. Parents’ perspective. J. Am. Dent. Assoc. 2004, 135, 490–495.
Adres do korespondencji:
Maria Borysewicz-Lewicka
Klinika Stomatologii Dziecięcej Katedry Stomatologii Dziecięcej UM
ul. Bukowska 70
60-812 Poznań
tel.: 61 854 70 53, faks: 61 854 70 59
e-mail: [email protected]
Praca wpłynęła do Redakcji: 20.01.2011 r.
Po recenzji: 8.02.2011 r.
Zaakceptowano do druku: 15.03.2011 r.
Received: 20.01.2011
Revised: 8.02.2011
Accepted: 15.03.2011