Rynek paliw i energii
Transkrypt
Rynek paliw i energii
Organizacja rynku energii Część I – Wiadomości wstępne 1 /11 Temat 1 Rynek paliw i energii . O czym będzie mowa w rozdziale zatytułowanym „Rynek paliw i energii” ? 1. Rynek paliw i energii 1.1 Etymologia i definicje „rynku energii” 1.2 Ogólne pojęcia i charakterystyka systemu energetycznego 1.3 Główne uwarunkowania budowy rynku 1.4 Szczególne cechy rynku paliw i energii 1.5 Typy rynków PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com Organizacja rynku energii Część I – Wiadomości wstępne 2 /11 Temat 1 Rynek paliw i energii . 1.1 Etymologia i definicje 1.1.1. Rynek energii Jaka jest etymologia (pochodzenie słów) powyższej nazwy? rynek - wg dawnego osadnictwa niemieckiego Ring – miejsce wolne, opasane wałami, drzewami, można rozumieć jako miejsce spotkań, wymiany myśli, towarów, (targ) (rosyjski: торговля (torgovlja) – handel) a w końcu i handlu. Obecnie niekoniecznie konkretne miejsce w sensie geograficznym, może też być wirtualne np.: w internecie. energetyka - wyraz pochodzenia greckiego: - energeticos – czynny, - energeia – działanie , skuteczność, - energos – czynny, skuteczny. en-ergon - en – w, wewnątrz, w środku, - ergon – praca, działanie, erg – dawna nazwa jednostki pracy ergonomi(k)a –nauka zajmująca się dostosowaniem urządzeń technicznych produkcyjnych i innych do wymiernych i określonych przez anatomię, fizjologię i psychologię cech sprawności człowieka PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com Organizacja rynku energii Część I – Wiadomości wstępne 3 /11 Temat 1 Rynek paliw i energii . 1.1.2. Definicje Rynek jest to miejsce, gdzie następuje zetknięcie się popytu i podaży, to znaczy podmiotów ekonomicznych, których decyzje dotyczą oferty kupna i sprzedaży danego towaru bądź usługi. Wolny rynek – wolna gra konkurujących ze sobą dostawców (sprzedających) i odbiorców (kupujących), prowadzona przy pomocy eksponowania cech oferowanego towaru i usług dodatkowych oraz cen i warunków płatności. Towar – dobro przeznaczone do sprzedaży Wspólna i najważniejsza cecha wszystkich towarów: wartość Wartość towaru określa cena, jaką kształtuje gra podaży i popytu na rynku. Cena – kompromis między chęcią maksymalizacji dochodu przez sprzedającego a gotowością kupna (chęcią kupna) ze strony kupującego. W warunkach monopolu cenę towaru narzuca dostawca. Podaż1 (ang. supply) to ilość dóbr, oferowana na rynku przez producentów przy określonej cenie, przy założeniu niezmienności innych elementów charakteryzujących sytuację na rynku (ceteris paribus). Zależność między ceną a podażą przedstawia krzywa podaży. Popyt (ang. demand) - funkcja przedstawiająca kształtowanie się relacji pomiędzy ceną dobra (towary i usługi), a ilością (liczbą sztuk) jaką konsumenci chcą i mogą nabyć w określonym czasie, przy założeniu niezmienności innych elementów charakteryzujących sytuację rynkową (ceteris paribus). Przy niezmienności innych warunków rynkowych wzrost ceny powoduje zmniejszenie wielkości popytu, a obniżka ceny wywołuje wzrost wielkości popytu. 1 http://pl.wikipedia.org/wiki/Poda%C5%BC PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com Organizacja rynku energii Część I – Wiadomości wstępne 4 /11 Temat 1 Rynek paliw i energii . 1.2. Ogólne pojęcia i charakterystyka systemu energetycznego System energetyczny – zbiór obiektów do pozyskiwania, przetwarzania, przesyłania i użytkowania energii wraz z ich funkcjonalnymi powiązaniami. Cel działania Systemu Energetycznego: - ilościowe i jakościowe zaspokajanie potrzeb odbiorców energii, zarówno indywidualnych jak i zespołowych. Podstawowe podsystemy KSE: 1. podsystem paliw stałych 2. podsystem paliw ciekłych 3. podsystem gazoenergetyczny 4. podsystem elektroenergetyczny 5. podsystem cieplnoenergetyczny Problemy w planowaniu i optymalizacji systemu: ü zasięg poszczególnych podsystemów i ich wzajemne powiązania (energetyka przemysłowa i zawodowa, gospodarka skojarzona); ü zewnętrzne powiązania; ü dynamiczny rozwój zapotrzebowania na energię (elastyczność systemu); ü wrażliwość na zakłócenia (elementy rezerwowe); PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com Organizacja rynku energii Część I – Wiadomości wstępne 5 /11 Temat 1 Rynek paliw i energii . „Tradycyjnie2 produkcją, przesyłem i rozdziałem energii elektrycznej zajmują się przedsiębiorstwa będące w całości lub częściowo własnością państwa. Przyczyn tego stanu rzeczy jest wiele. Jedną z nich jest przeświadczenie, że handel energią elektryczną nie może być prowadzony na zasadach rynkowych obowiązujących w handlu innymi dobrami, ponieważ: - produkcja energii i jej zużycie musi być zrównoważone w każdej chwili; - nie istnieją dotychczas metody pozwalające na efektywne magazynowanie energii elektrycznej; - zasilanie energią elektryczną ma fundamentalne znaczenie zarówno dla gospodarki kraju jak i warunków życia społeczeństwa, z tego też powodu powinno być centralnie sterowane; - problemy techniczne związane z produkcją i przesyłem energii wymagają wysokich kwalifikacji pracowników jak również kapitałochłonnych inwestycji; - długie czasookresy budowy elektrowni, sieci przesyłowych i rozdzielczych wymaga długofalowego planowania;” 1.3. Główne uwarunkowania budowy rynku3 Uwarunkowania związane z budową rynków paliw i energii wymagają wprowadzenia zmian w funkcjonowaniu rynków przede wszystkim energii elektrycznej dotyczą w szczególności struktury 2 wg A. Dobroczyńska, L. Juchniewicz, B. Zalewski: Regulacja energetyki w Polsce Wydawnictwo Adam Marszałek Warszawa-Toruń 2001 3 Zerka M.: Mechanizmy rynkowe w elektroenergetyce. Zagadnienia wybrane. IDWoRE Sp. Z o.o. Warszawa 2001 PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com Organizacja rynku energii Część I – Wiadomości wstępne 6 /11 Temat 1 Rynek paliw i energii . organizacyjnej sektorów elektroenergetyki i rynków energii, zapewniających rozwój mechanizmów konkurencji. Obejmują one również: § powoływanie nowych podmiotów i instytucji rynkowych, § wdrażanie zasad zarządzania rynkiem (w tym instytucjami rynkowymi), § wdrażanie systemów stanowienia cen i rozliczeń w obrocie energią i w związku ze świadczeniem usług przesyłowych, § zasad i systemów regulacji działalności przedsiębiorstw energetycznych, § struktury własnościowej przedsiębiorstw energetycznych, § systemów zarządzania ryzykiem z tytułu udziału w obrocie energią, § rozwoju międzynarodowego (lub międzysystemowego ) handlu energią elektryczną. Ogólnie rzecz biorąc wszystkie te zmiany z jednej strony zwiększają swobodę wyboru i podejmowania decyzji przez poszczególnych uczest-ników rynku, z drugiej przenoszą na nich skutki ryzyka wynikającego z indywidualnie podejmowanych decyzji i dokonywanych wyborów. PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com Organizacja rynku energii Część I – Wiadomości wstępne 7 /11 Temat 1 Rynek paliw i energii . 1.4 Szczególne cechy rynku paliw i energii Zróżnicowanie zastosowań poszczególnych nośników energii sprawia, że w rzeczywistości nie istnieje jednolity rynek paliw i energii, a układ różnych rynków, o różnym stopniu ogólności, najczęściej powiązanych ze sobą, ale niekiedy bardzo luźno. Znaczenie poszczególnych rodzajów paliw i energii w gospodarce: Ø środki produkcji (ropa naftowa), środki konsumpcji (np. ciepło sieciowe), lub – najczęściej - w obu funkcjach, zależnie od użytkownika (np. gaz ziemny wykorzystywany jako surowiec w przemyśle chemicznym lub w gospodarstwach domowych), Ø towary sezonowe (ogrzewanie), niesezonowe (surowiec, transport) i w pewnym stopniu pośrednie (oświetlenie), Ø jako dobra podstawowe (np. ogrzewanie, oświetlenie) i dobra – w różnym stopniu – wyższego rzędu (Np. transport, napęd urządzeń gospodarstwa domowego), Ø jako dobra o charakterze lokalnym (ciepło), regionalnym lub dobra występujące na rynku międzynarodowym, Ø jako dobra sprzedawane na wolnym rynku (np. paliwa dla transportu) i dobra podlegające ograniczeniom mechanizmu rynkowego zakresie dystrybucji i/lub cen (np. energia elektryczna, ciepło, niekiedy gaz). PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com Organizacja rynku energii 1.5 Część I – Wiadomości wstępne 8 /11 Temat 1 Rynek paliw i energii . Typy rynków 1.5.1. Kryteria klasyfikacyjne rynku: a) charakter towarów: rynek środków produkcji, środków konsumpcji (środki konsumpcyjne żywnościowe i nieżywnościowe); b) okres użytkowania dóbr: rynek dóbr trwałego użytkowania, towarów krótkotrwałego zużycia, rynek żywnościowy, rynek usług; c) rola dóbr w zaspokajaniu potrzeb ludzkich: rynek dóbr podstawowych, dóbr wyższego rzędu; d) znaczenie czynnika czasu: rynek dóbr sezonowych lub niesezonowych; e) zakres rynku: rynek lokalny, krajowy, międzynarodowy; f) sytuacja rynkowa: rynek zrównoważony, niezrównoważony, stabilny, niestabilny; g) zakres kontroli rynku przez państwo: wolny regulowany, monopol państwowy. PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com rynek, rynek Organizacja rynku energii Część I – Wiadomości wstępne 9 /11 Temat 1 Rynek paliw i energii . 1.5.2. Popyt na poszczególne nośniki energii Czynnikami wpływającymi na popyt na poszczególne nośniki energii są: Ø charakter dominującego w gospodarce typu postępu technicznego (kapitałochłonny, kapitałooszczędny itp.) Ø stan wyposażenia sfery produkcyjnej, gospodarki komunalnej i instytucji poza sferą produkcyjną w środki i urządzenia zużywające energię, Ø stopień wymiany wyposażenia w środki i urządzenia zużywające energię na nowe, związany z poziomem koniunktury, Ø stan budownictwa mieszkaniowego oraz wyposażenia gospodarstw domowych w urządzenia zużywające energię i w środki transportu, Ø zmiany mody i wpływ koniunktury na zamiary konsumentów w zakresie wymiany lub kupna środków produkcji i usług, nowych zasobów mieszkalnych oraz urządzeń zużywających energię. PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com Organizacja rynku energii Część I – Wiadomości wstępne 10/11 Temat 1 Rynek paliw i energii . Ocena zapotrzebowania na poszczególne nośniki energii w Polsce: a) relatywnie małe zużycie paliw ciekłych i gazu ziemnego, b) udział energii elektrycznej w zużyciu energii finalnej jest jednym z najniższych w Europie, c) udział ciepła sieciowego w zużyciu energii finalnej należy do wyższych w Europie. PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com Organizacja rynku energii Część I – Wiadomości wstępne 11/11 Temat 1 Rynek paliw i energii . Podsumowanie 1.1 Etymologia „rynku energii” 1.2 Ogólne pojęcia i charakterystyka systemu energetycznego 1.3 Główne uwarunkowania budowy rynku 1.4 Szczególne cechy rynku paliw i energii 1.5 Typy rynków PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com