Bez tytu³u-2 - WWW PWSZ Tarnobrzeg

WSTÊP
„Uwarunkowania przedsiêbiorczoœci” to praca stanowi¹ca próbê rozpoznania
uwarunkowañ decyduj¹cych o przedsiêbiorczoœci, uwarunkowañ poddaj¹cych siê
opisowi i wyjaœnieniu, jak równie¿ uwarunkowañ, których nie mo¿na opisaæ i wyjaœniæ, a nawet zwerbalizowaæ – wywodz¹cych siê w szczególnoœci z intuicji. Intuicji
jako dyspozycji do rozpoznania rzeczy wa¿nych, istotnych, dokonuj¹cej selekcji
i wyboru najlepszych pomys³ów, identyfikuj¹cej to, co istotne. Dyspozycji – jako
szczególnej zdolnoœci do wewnêtrznego ogl¹du – u podstaw której znajduje siê przeczucie, zdolnoœæ przewidywania, twórcza wyobraŸnia, niesprowadzalna ani do doœwiadczenia zmys³owego, ani do poznania dyskursywnego.
W szczególnoœci jednak niniejsza praca stanowi próbê rozpoznania uwarunkowañ przedsiêbiorczoœci poddaj¹cych siê opisowi i wyjaœnieniu1, a wiêc rozpoznania
okreœlonej wiedzy zastosowanej do dzia³ania.2
Zgodnie ze stanowiskiem J. W. Ga³kowskiego, stosowalnoœæ wiedzy do dzia³ania jest dwojaka. Po pierwsze, wynika z naturalnego pierwszeñstwa poznania przed
dzia³aniem, a po drugie z tego, ¿e jest to wiedza kszta³tuj¹ca dzia³anie. Poza tym
nauka praktyczna nie mo¿e ograniczaæ siê tylko do celu, gdy¿ z celu wynikaj¹ tylko
zasady praktyczne, a samo poznanie nie wystarcza do dzia³ania. Konieczne jest
jeszcze poznanie warunków i okolicznoœci, a wiêc tego, do czego stosuj¹ siê zasady.3
Warunków stanowi¹cych zespó³ cech koniecznych komu, czemu, do bycia kim,
czym, do wykonywania czego. Warunków pozostaj¹cych w bezpoœrednim, œcis³ym
zwi¹zku z przedsiêbiorczoœci¹, jej dzia³aniem, przejawami. W bezpoœrednim
œcis³ym zwi¹zku istotnoœciowym ze struktur¹ wewnêtrzn¹ kategorii przedsiêbiorczoœci, jej istot¹.
Jak twierdzi I. Kirzner, dzia³anie nie jest podejmowane w konfrontacji z obiektywn¹
rzeczywistoœci¹, lecz w subiektywnym œwiecie znaczeñ nadawanych rzeczywistoœci przez
dzia³aj¹cego cz³owieka, a wiêc w konfrontacji za „œwiatem zinterpretowanym”. Cyt. za
D. Lavoie, Odkrywanie i postrzeganie szansy gospodarczej: kultura a Kirznerowski model
przedsiêbiorczoœci, [w:] B. Berger (red.), Kultura przedsiêbiorczoœci, Oficyna Literatów „Rój”,
Warszawa 1994, s. 47.
2
W teorii przedsiêbiorczoœci trzeba pytaæ o to, w jaki sposób „cz³owiekowi przedsiêbiorczemu”
udaje siê „odczytaæ umys³y” swoich potencjalnych klientów – konsumentów czy producentów
– i zaspokajaæ ich oczekiwania – twierdzi D. Lavoie. Tam¿e, s. 55.
3
J. W. Ga³kowski, Wolnoœæ i wartoœæ. Z podstawowych zagadnieñ etyki Jana Dunsa Szkota,
Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1993, s. 69–70.
1
15
W coraz liczniejszych studiach teoretycznych i badaniach empirycznych4
z zakresu przedsiêbiorczoœci formu³owany jest pogl¹d, ¿e kategoria przedsiêbiorczoœci to nie tylko kategoria, w której dominuje skwantyfikowany cel ekonomiczny,
ale równie¿ kreatywna wolnoœæ cz³owieka. Konstatuje siê, ¿e przedsiêbiorczoœæ
posiada nie tylko wymiar ekonomiczny, ale równie¿ osobowy, spo³eczny, kulturowy.5
Inaczej, mo¿na na bazie definicji dzia³ania L. von Misesa stwierdziæ, ¿e przedsiêbiorczoœæ to manifestacja woli cz³owieka.6
Przedsiêbiorcy wprowadzaj¹ – jak twierdzi P. F. Drucker7 – innowacje, które
s¹ specyficznym narzêdziem przedsiêbiorczoœci, to znaczy dzia³aniem, które
nadaje zasobom nowe mo¿liwoœci tworzenia bogactwa.8 Specyficzne zadanie
przedsiêbiorcy polega zatem na ³amaniu starej tradycji i tworzeniu nowej, na twórczej
W 2004 r. przeprowadzono cykliczne badania ankietowe wœród studentów trzeciego roku
Pañstwowej Wy¿szej Szko³y Zawodowej im. prof. Stanis³awa Tarnowskiego w Tarnobrzegu, na
specjalnoœci Przedsiêbiorczoœæ i Zarz¹dzanie. Uzyskano 171 wype³nionych ankiet, które sta³y siê
przedmiotem analizy. Okaza³o siê, ¿e oko³o 1/3 respondentów deklaruje, ¿e po ukoñczeniu studiów
chc¹ za³o¿yæ w³asne przedsiêbiorstwo. Jednoczeœnie 26% ankietowanych jest przeœwiadczonych
zdecydowanie, i¿ maj¹ wp³yw na swoj¹ przysz³oœæ, 53% – ¿e raczej ma, a blisko 3% – ¿e nie ma na to
wp³ywu. Dla 75% respondentów pojêcie „przedsiêbiorczoœæ” kojarzy siê „z postaw¹ cz³owieka
wobec rzeczywistoœci, charakteryzuj¹c¹ siê inicjatyw¹, dynamizmem, pomys³owoœci¹, sk³onnoœci¹
do podejmowania ryzyka i umiejêtnoœci¹ rozwi¹zywania problemów”. Prawie 58% badanych identyfikuje przedsiêbiorczoœæ w ma³ych i œrednich przedsiêbiorstwach. Wœród cech, jakimi powinien siê
wyró¿niaæ przedsiêbiorca, studenci wskazywali na:
– umiejêtnoœæ szybkiego podejmowania decyzji – 35%,
РkreatywnoϾ Р33%,
РkomunikatywnoϾ i otwartoϾ Р28% oraz
РwynalazczoϾ Р3%.
5
Praca pod redakcj¹ K. Jaremczuka, Uwarunkowania rozwoju przedsiêbiorczoœci – szanse
i zagro¿enia, PWSZ w Tarnobrzegu, Tarnobrzeg 2003, s. 10.
6
L. von Mises, Ludzkie dzia³anie. Traktat o ekonomii, „Prakseologia” nr 3–4/1996.
Termin wola – uzasadnia L. von Mises – oznacza bowiem nie wiêcej, jak zdolnoœæ cz³owieka do
wybierania pomiêdzy ró¿nymi stanami rzeczy, preferowanie jednych, a odrzucanie drugich, zdolnoœæ
zachowañ odpowiadaj¹cych podjêtym decyzjom, a zmierzaj¹cych do realizacji wybranych stanów
rzeczy lub zapobiegania zaistnieniu innych stanów rzeczy. Tam¿e.
7
P. F. Drucker, Innowacje i przedsiêbiorczoœæ. Praktyka i zasady, PWE, Warszawa 1992, s. 39.
8
Zawsze d¹¿enie do optymalnego po³¹czenia racjonalnego gospodarowania zasobami z maksymalizacj¹ wartoœci postrzeganych przez klientów (ceny) by³o cech¹ przedsiêbiorstwa. Jednak¿e wspó³czeœnie pojawia siê konflikt – problem miêdzy produkcj¹ realizowan¹ zgodnie z wymogami racjonalnoœci a wartoœciami postrzeganymi przez klientów. Przyk³adem jest sprzecznoœæ pomiêdzy korzyœciami skali a preferowanym przez klientów zró¿nicowaniem. W. Szymañski, Wspó³czesne zmiany
uwarunkowañ dzia³alnoœci przedsiêbiorczej, [w:] T. P. Tkaczyk (red.), Przedsiêbiorczoœæ a strategie konkurencji, SGH, Warszawa 2000, s. 33–38.
Wydaje siê, ¿e redukcja identyfikowanego konfliktu – problemu mo¿e wyst¹piæ miêdzy innymi
w przypadku, gdy przedsiêbiorstwo bêdzie zaspokajaæ potrzeby pracowników tak samo, jak zaspokaja
potrzeby klientów – twierdzi Ch. Coates.
Ch. Coates, Mened¿er wszechstronny – jak prze³amaæ bariery i zarz¹dzaæ ca³¹ firm¹, Wydawnictwo Profesjonalnej Szko³y Biznesu, Kraków 1996, s. 21.
4
16
destrukcji.9 Chocia¿ dotyczy to przede wszystkim jego dzia³alnoœci ekonomicznej,
obejmuje te¿ konsekwencje w dziedzinie moralnoœci, kultury i ¿ycia spo³ecznego
– konstatuje J. Schumpeter.10
Przedsiêbiorczoœæ kszta³towana jest zatem przez przedsiêbiorcê – podmiot wolnej
myœli i podmiot wolnej akcji, a wiêc przez sprawcê dziania siê. Przedsiêbiorca –
sprawca dziania siê – posiada zatem poczucie, ¿e sprawuje kontrolê poznawcz¹
i sprawcz¹ nad rzeczywistoœci¹, dokonuje w niej okreœlonych zmian.11 Przedsiêbiorca ³ami¹cy zatem star¹ tradycjê i tworz¹cy now¹ implikuje przede wszystkim
konsekwencje o charakterze etycznym.
Konsekwencje o charakterze etycznym stanowi¹ przedmiot permanentnej dyskusji,
trudnej do rozstrzygniêcia. Trudnoœæ tê identyfikuje miêdzy innymi W. Gasparski,
który konstatuje, ¿e przedsiêbiorca jest bezwzglêdny i egoistyczny, gdy wykorzystuj¹c sw¹ przewagê, nie liczy siê z mniej efektywnym konkurentem zmuszaj¹c go
do wycofania siêz transakcji. Przedsiêbiorca jest bezwzglêdny i egoistyczny tak¿e
wówczas, gdy wykorzystuj¹c aktualn¹ sytuacjê na rynku, ¿¹da ceny tak wysokiej,
¿e biedni ludzie nie mog¹ kupiæ oferowanego towaru. Jak ma wiêc post¹piæ przedsiêbiorca „altruistyczny”?
Czy powinien on sprzedawaæ za cenê ni¿sz¹ ni¿ jego konkurent? Lub czy s¹
jakieœ okreœlone warunki, którym powinny odpowiadaæ ceny, by uznane zosta³y za
sprawiedliwe?12
Ten proces twórczej destrukcji posiada ró¿n¹ ocenê. C. A. Kent twierdzi, ¿e przedsiêbiorczoœæ
jest procesem samoniszcz¹cym. Nowe pomys³y przyci¹gaj¹ olbrzymie stado imitatorów, którzy
nasycaj¹c rynek, eliminuj¹ wszelkie krótkookresowe zyski. Nowa fala przedsiêbiorczego geniuszu
zmiata stare produkty i technologie, niszcz¹c stare rynki i firmy, które je dostarczy³y. Ten w³aœnie
proces twórczej destrukcji le¿y u podstaw postêpu gospodarki. C. A. Kent, Rola przedsiêbiorcy
w gospodarce, [w:] D. R. Kamerschen, R. B. Mc Kenzie, C. Nardinelli: Ekonomia. Fundacja Gospodarcza Solidarnoœæ, Gdañsk 1991, s. 543.
10
J. Schumpeter, Teoria rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa 1960, s. 147.
11
Zgodnie z pogl¹dem T. Petersena, sukces odnosz¹ przedsiêbiorcy, którzy akceptuj¹ chaos,
zmiany, a nie ci którzy zmierzaj¹ do ich eliminacji. Cyt. za J. Machaczka, Podstawy zarz¹dzania.
Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1999, s. 107.
12
W. Gasparski, Dzia³alnoœæ gospodarcza z punktu widzenia filozofii: miêdzy prakseologi¹
a etyk¹, „Prakseologia” nr 1-4/1996.
Jedn¹ z propozycji redukcji negatywnych konsekwencji natury etycznej formu³uje H. Ulrich,
który uwa¿a, ¿e przedsiêbiorca powinien dobrowolnie ograniczaæ realizacjê egoistycznych
celów na rzecz dobra wspólnego. W uzupe³nieniu P. H. Werhahn twierdzi, ¿e sukces gospodarczy
i etyka nie s¹ ze sob¹ sprzeczne, ale raczej wzajemnie siê warunkuj¹. Etyka polega na dobrowolnoœci, a nie na przymusie. P. H. Werhahn, Przedsiêbiorca, Wydawnictwo Fundacji ATK,
Warszawa 1990, s. 48.
Uwa¿a siê równie¿, ¿e gdy przedsiêbiorca realizuje wartoœci etyczne (moralne), czyni to pod
rz¹dami wartoœci prakseologicznych. W. Gasparski, Dzia³alnoœæ gospodarcza z punktu widzenia filozofii: miêdzy prakseologi¹ a etyk¹, „Prakseologia” nr 1–4/1996.
9
17
Przedstawione stanowisko W. Gasparskiego wskazuje na z³o¿onoœæ, a zarazem
na trudnoœæ w wyjaœnieniu kategorii przedsiêbiorczoœci, a tym samym jej zdefiniowaniu.13
Stanowisko to budzi jednak okreœlon¹ w¹tpliwoœæ, bo gdy przyjmiemy za
L. von Misesem14, ¿e w gospodarce rynkowej najwy¿sz¹ w³adz¹ jest konsument,
a wiêc ka¿dy okreœla kupuj¹c lub wstrzymuj¹c siê od kupna, co powinno siê wytwarzaæ,
w jakiej iloœci i o jakiej jakoœci, to przedsiêbiorca z istoty swej, w sposób naturalny
s³u¿y anonimowemu konsumentowi. Przedsiêbiorca z istoty swego dzia³ania nie mo¿e
przyj¹æ ani postawy egoisty ani altruisty przy realizacji wartoœci spo³ecznych.15 Identyfikowaæ mo¿na jedynie zbie¿noœæ kierunkow¹ miêdzy interesem przedsiêbiorcy
a spo³eczeñstwem w zakresie zaspokajania potrzeb, co potwierdza A. Smith twierdz¹c,
¿e maj¹c na celu swój w³asny interes, cz³owiek czêsto popiera interesy spo³eczeñstwa
skuteczniej ni¿ wtedy, gdy zamierza s³u¿yæ im rzeczywiœcie.16
Na problem trudnoœci w wyjaœnieniu kategorii przedsiêbiorczoœci zwraca uwagê
równie¿ D. Lavoie i P. F. Drucker.
Zgodnie z pogl¹dem D. Lavoie’a, wszyscy wiemy, ¿e chiñscy emigranci wykazuj¹
zwykle znaczn¹ przedsiêbiorczoœæ, ale nie potrafimy powiedzieæ, dlaczego tak jest.
Równie¿ P. F. Drucker konstatuje, ¿e ekonomiœci nie dostarczyli ¿adnego wyt³umaczenia, dlaczego przedsiêbiorczoœæ pojawi³a siê pod koniec XIX wieku i pojawia siê
znów obecnie, ani dlaczego ogranicza siê do jednego kraju czy jednej kultury.17
13
Trudnoœæ t¹ identyfikuj¹ równie¿ Autorzy pracy Kultura przedsiêbiorczoœci – ekonomiœci,
antropologowie, socjologowie, politolodzy i eksperci gospodarczy – którzy twierdz¹, ¿e nie byli
w stanie podaæ wspólnej definicji przedsiêbiorczoœci. Wiele z proponowanych definicji – twierdzi
B. Berger – ci¹¿y³o ku jednemu z dwóch odmiennych podejœæ do tego zagadnienia. Pierwsze podejœcie ³¹czy przedsiêbiorczoœæ z dzia³alnoœci¹ gospodarcz¹ na ma³¹ skalê, to jest z tak zwanym small
business’em, natomiast drugie – z wzorcami postêpowania i z pewnymi cechami psychologicznymi,
wyznaczaj¹cymi sposób podejmowania decyzji, gotowoœæ do ryzyka czy innowacyjnoœæ. ¯adne
z tych rozwi¹zañ nie jest zadowalaj¹ce, pierwsze dlatego, ¿e ³atwo mo¿na wskazaæ wiele przedsiêwziêæ gospodarczych zakrojonych na ma³¹ skalê, które wcale nie charakteryzuj¹ siê przedsiêbiorczoœci¹,
mo¿na j¹ natomiast odnaleŸæ czasami w poczynaniach du¿ych organizacji gospodarczych; drugie zaœ
dlatego, ¿e autorzy ksi¹¿ki s¹ w pe³ni œwiadomi, ¿e ka¿da ze wskazanych wy¿ej cech psychologicznych
wyst¹piæ mo¿e równie¿ w wielu rodzajach dzia³alnoœci niemaj¹cej nic wspólnego z gospodark¹. Co
wiêcej, wiele nowoczesnych rodzajów dzia³alnoœci gospodarczej nie jest wcale uzale¿nionych od
tych celów. B. Berger, Wprowadzenie, [w:] B. Berger (red.), Kultura przedsiêbiorczoœci, Oficyna
Literatów „Rój”, Warszawa 1994, s. 11 i 16.
14
L. von Mises, Podstawy wolnoœci ekonomicznej, „Prakseologia” nr 1–4/1996.
15
Nale¿y za E. Strenberg skonstatowaæ, ¿e prawdziwe wartoœci spo³eczne s¹ wyra¿ane przez to,
co siê robi, a nie przez to, co siê mówi, nie przez to, co ludzie sk³onni s¹ robiæ z cudzymi pieniêdzmi,
lecz przez to, co faktycznie robi¹ z w³asnymi. Cyt. za: W. Gasparski, Dzia³alnoœæ gospodarcza
z punktu widzenia filozofii: miêdzy prakseologi¹ a etyk¹, „Prakseologia” 1–4/1996.
16
A. Smith, Badania nad natur¹ i przyczynami bogactwa narodów, tom II, PWN, Warszawa
1954, s. 45–46.
17
P. F. Drucker, Innowacje i przedsiêbiorczoœæ. Praktyka i zasady, PWE, Warszawa 1992, s. 24.
18
Sukcesy nauk spo³ecznych w dziedzinie wyjaœniania nie budz¹ szczególnego
podziwu – konkluduje D. Lavoie.18
Na brak podziwu w dziedzinie wyjaœnienia kategorii przedsiêbiorczoœci zwracaj¹
równie¿ uwagê R. B. Hawkins Jr oraz B. Berger. Konstatuj¹ oni, ¿e ekonomiœci pomijaj¹ w zakresie wyjaœnienia kategorii przedsiêbiorczoœci najistotniejsze jej czynniki, a
mianowicie czynniki nieekonomiczne, w szczególnoœci spo³eczno-kulturowe.
Dotychczas studia nad przedsiêbiorczoœci¹ – twierdzi R. B. Hawkins Jr – by³y
zdominowane przez ekonomistów. Wskazuj¹c na to, ¿e ich prace nie ukazuj¹ pe³nego
obrazu przedsiêbiorczoœci, nie kwestionuje siê dorobku nauk ekonomicznych.
Nietrudno jednak zauwa¿yæ, ¿e wielu ekonomistów celowo pomija to, co zdaniem
innych stanowi najistotniejszy element przedsiêbiorczoœci; wp³yw takich czynników
spo³ecznych, jak przekonania moralne, normy i wartoœci, jakie ludzie w rozmaitych
kulturach ceni¹ sobie najbardziej. W³aœnie te czynniki wyznaczaj¹ ogólne ramy,
w których jednostki mog¹ rozwijaæ swoj¹ przedsiêbiorczoœæ i poszukiwaæ dla siebie
nowych mo¿liwoœci.19
Inaczej – zgodnie z pogl¹dem B. Berger – ekonomiœci zak³adaj¹c, ¿e podstawow¹ motywacjê stanowi d¹¿enie do maksymalizacji korzyœci, utrzymuj¹, ¿e przedsiêbiorczoœæ pojawi siê mniej lub bardziej spontanicznie w sprzyjaj¹cych warunkach gospodarczych. Cz³onkowie tego obozu – „g³ówny nurt” przedstawicieli ekonomii neoklasycznej – k³ad¹ nacisk na zasadnicze znaczenie takich czynników, jak
kapita³, poda¿ si³y roboczej, dostêp do rynków, surowców i technologii. Ich analizy
koncentruj¹ siê na zagadnieniach „warunków wyznaczaj¹cych mo¿liwoœci gospodarcze” i „ryzyka gospodarczego”, a ich modele zawieraj¹ kombinacje w¹sko
zdefiniowanych czynników, powi¹zanych funkcjonalnie w mniej lub bardziej
mechaniczny sposób. W przeciwieñstwie do nich antropolodzy, historycy, psycholodzy i socjologowie, znacznie ró¿ni¹c siê od siebie w rozk³adaniu akcentów, wskazuj¹
na znaczenie takich czynników nieekonomicznych, jak normy spo³eczne i podzielane
przekonania, psychiczne motywacje do osi¹gania sukcesu, legitymizacja przedsiêbiorczoœci, zagadnienia spo³ecznej „marginalnoœci” i „wewnêtrznej zgodnoœci” miêdzy
tymi czynnikami w powstawaniu nowoczesnej przedsiêbiorczoœci.20
D. Lavoie, Odkrywanie i postrzeganie szansy gospodarczej: kultura a Kirznerowski model
przedsiêbiorczoœci, [w:] B. Berger (red.), Kultura przedsiêbiorczoœci, Oficyna Literatów „Rój”,
Warszawa 1994, s. 44–45; Por. Z. Martyniak, W sprawie wyjaœniania teleologicznego i przyczynowego.
[w:] L. Krzy¿anowski (red.), Przedmiot, metoda i paradygmat nauki organizacji i zarz¹dzania, Instytut
Administracji i Zarz¹dzania, Warszawa 1988, s. 99–100.
19
R. B. Hawkins Jr, S³owo wstêpne, [w:] B. Berger (red.), Kultura przedsiêbiorczoœci, Oficyna
Literatów „Rój”, Warszawa 1994, s. 9–10.
20
B. Berger: Wprowadzenie. [w:] B. Berger (red.), Kultura przedsiêbiorczoœci, Oficyna Literatów
„Rój”, Warszawa 1994, s. 13.
18
19
Przedstawione stanowiska R. B. Hawkinsa Jr oraz B. Berger wskazuj¹ na – ich
zdaniem – najistotniejsze uwarunkowania przedsiêbiorczoœci w zakresie jej wyjaœnienia, a mianowicie na uwarunkowania spo³eczno-kulturowe, które s¹ pomijane
przez ekonomistów, a którzy zdominowali studia nad przedsiêbiorczoœci¹.
Czy uwarunkowania spo³eczno-kulturowe s¹ pomijane w dociekaniach naukowych ekonomistów? Wydaje siê, ¿e problem ten nie dotyczy woli ekonomistów,
lecz w ogóle nauk spo³ecznych w zakresie wyjaœnienia istoty zmiany21 – jej okolicznoœci, uwarunkowañ. D. Lavoie twierdzi miêdzy innymi, ¿e antropologowie, którzy
w kwestii kultury maj¹ do powiedzenia wiêcej ni¿ kto inny, ograniczali siê do badania
jej jako statycznej ca³oœci, nie zaœ dynamicznego procesu. Ich zainteresowanie
skupi³o siê na fotografowaniu istniej¹cych wzorów kulturowych, natomiast mniejsz¹
uwagê kierowali na okolicznoœci zmiany.22
W³aœnie zagadnienie zmiany – decyduj¹cej o wyjaœnieniu kategorii przedsiêbiorczoœci – stanowi problem. Zmiany „prze³amuj¹cej” istniej¹cy porz¹dek, który
to porz¹dek dla przedsiêbiorcy jest czymœ statycznym i martwym. Porz¹dek wywodz¹cy siê z doskona³oœci idei prowadzi do absolutyzacji23, a wiêc do zmniejszenia
znaczenia miêdzy innymi kreatywnej wolnoœci cz³owieka, niezbêdnej w procesie
rozwoju przedsiêbiorczoœci.
Wyjaœnienie uwarunkowañ przedsiêbiorczoœci wy³ania siê z mo¿liwoœci wieloaspektowego opisu cz³owieka i jego otoczenia. Dociekania naukowe maj¹ za cel
rozpoznaæ rzeczywistoœæ – a rzeczywistoœæ przedsiêbiorcy jest sfer¹ odpowiedzialnoœci za u¿ywanie kreatywnej wolnoœci, dlatego nale¿y zwróciæ uwagê na fakt
interdyscyplinarnoœci kategorii przedsiêbiorczoœci podczas prób jej zbadania.
Nie mo¿na na cz³owieka – przedsiêbiorcê spogl¹daæ tylko od strony ekonomii,
tylko antropologii, tylko socjologii, czy te¿ tylko psychologii. Nauki te wyjaœniaj¹
aspekt cz³owieczeñstwa okreœlony swoim przedmiotem formalnym, natomiast czyn
przedsiêbiorczy ma Ÿród³o w podmiocie osobowym, a wiêc w integralnym cz³owieSzczególnie problem ten wystêpuje we wspó³czesnej teorii przedsiêbiorstwa, gdzie identyfikuje siê proces sta³ej i do koñca nieokreœlonej adaptacji do coraz bardziej z³o¿onego i zmiennego
otoczenia – twierdzi W. Szymañski. W sytuacji, gdy technologie i produkty ¿yj¹ coraz krócej,
zmiany s¹ coraz czêstsze w przedsiêbiorstwie, a zatem podstawow¹ strategi¹ przedsiêbiorstwa jest
jego zdolnoœæ do zmian. W. Szymañski, Wspó³czesne zmiany uwarunkowañ dzia³alnoœci przedsiêbiorczej, [w:] T. P. Tkaczyk (red.), Przedsiêbiorczoœæ a strategia konkurencji, SGH, Warszawa
2000, s. 33-38.
22
D. Lavoie, Odkrywanie i postrzeganie szansy gospodarczej: kultura a Kirznerowski model
przedsiêbiorczoœci, [w:] B. Berger (red.), Kultura przedsiêbiorczoœci, Oficyna Literacka „Rój”, Warszawa 1994, s. 44–45.
23
Zgodnie z pogl¹dem L. Goldmanna, cz³owiek jest wielki i ma³y. Wielki jest przez sw¹ dzia³alnoœæ, przez swe d¹¿enie do ca³oœci i absolutu, ma³y zaœ przez niewystarczalnoœæ si³ do realizacji tego
d¹¿enia. Jedyn¹ mo¿liw¹ wielkoœci¹ cz³owieka jest odrzucenie kompromisu. L. Goldmann, Nauki
humanistyczne a filozofia, KiW, Warszawa 1961, s. 124.
21
20
czeñstwie. Cz³owiek jest przedsiêbiorc¹ w wymiarze ca³oœci swego bytu osobowego,
a nie jedynie w jego aspekcie ekonomicznym, czy te¿ kulturowym. Integralne spojrzenie na cz³owieka i czyn przedsiêbiorczy to przedmiot opracowania niniejszej
pracy, która, miejmy nadziejê, przys³u¿y siê drodze zrozumienia trudnej do zdefiniowania kategorii przedsiêbiorczoœci, poprzez próbê interdyscyplinarnej odpowiedzi
na pytanie: „dlaczego jest przedsiêbiorczoœæ?”.
Wyra¿am g³êbok¹ wdziêcznoœæ Panu Henrykowi Jagodzie, Lidii Kaliszczak,
Stanis³awowi Marczukowi i Piotrowi Szulichowi – Autorowi ostatniego akapitu
niniejszego wstêpu – za bardzo cenne uwagi o charakterze merytorycznym w przygotowaniu niniejszej pracy.
Kazimierz Jaremczuk
21