docPlik źródłowy - Urząd Miasta Zamość
download 
Reklamacja Transkrypt
Plik źródłowy - Urząd Miasta Zamość
URZĄD MIASTA ZAMOŚĆ RYNEK WIELKI 13, 22-400 ZAMOŚĆ AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GRODZKIEGO ZAMOŚĆ NA LATA 2013 – 2016 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2020 Zamość, 2013 r. Główni autorzy opracowania: „EKO-GEO” Pracownia Geologii i Ochrony Środowiska w Lublinie mgr inż. Anna Majka – Smuszkiewicz dr inż. Magdalena Stelmaszczuk mgr inż. Magdalena Kowalska EKO-GEO Pracownia Geologii I Ochrony Środowiska Anna Majka - Smuszkiewicz Adres biura: 20 - 069 Lublin, ul. Leszczyńskiego 6/1 tel./fax (0 - 81) 532 – 77 - 32; (0 - 81) 532 – 80 - 74 email: [email protected], www.ekogeo.com.pl 2 SPIS TREŚCI 1. Wstęp ........................................................................................................................... 6 1.1. Wprowadzenie .............................................................................................................. 6 1.2. Cel Programu ............................................................................................................... 7 1.3. Tło Programu ................................................................................................................ 7 1.4. Struktura Programu ...................................................................................................... 7 1.5. Wytycznego gminnych programów ochrony środowiska ............................................... 9 1.6. Instrumenty i akty prawne ............................................................................................11 2. Historia miasta .............................................................................................................12 3. Charakterystyka obszaru objętego programem ............................................................15 3.1. Charakterystyka Zamościa na tle kraju i regionu. .........................................................15 3.2. Struktura przestrzenna i własnościowa miasta Zamość ...............................................16 3.3. Opis stanu aktualnego w gospodarce wodno - ściekowej ............................................17 4. Charakterystyka środowiska kulturowego ....................................................................17 4.1. SK-I, Strefa Kulturowa- Renesansowe Założenie Lokacyjne Zamościa .......................19 4.2. SK –II, Strefa Kulturowa- Zachodnia Część Miasta. .....................................................21 4.3. SK-III, Strefa kulturowa-Wschodnia część miasta. .......................................................23 4.4. Charakterystyka podsumowująca walory środowiska kulturowego ..............................25 5. Charakterystyka obszaru objętego Programem ...........................................................28 5.1. Położenie i podział administracyjny .............................................................................28 5.2. Ludność, struktura zabudowy, gospodarka powiatu .....................................................28 5.2.1. Ludność i struktura zabudowy ...........................................................................28 5.2.2. Morfologia .........................................................................................................29 5.2.3. Budowa geologiczna .........................................................................................29 5.2.4. Wody powierzchniowe i podziemne ..................................................................30 5.2.5. Klimat................................................................................................................33 5.2.6. Flora i fauna ......................................................................................................34 6. Formy ochrony przyrody ..............................................................................................40 6.1. Istniejący system ochrony przyrody .............................................................................40 6.1.1. Obszary Natura 2000 ........................................................................................41 6.1.2. Pomniki przyrody ..............................................................................................42 6.1.3. Inne formy ochrony przyrody na terenie powiatu grodzkiego Zamość ...............43 7. Przegląd stosowanych rozwiązań technicznych z zakresu ochrony środowiska, funkcjonujących na terenie powiatu grodzkiego Zamość ......................................................43 7.1. Infrastruktura techniczna związana z ochroną środowiska ...........................................43 7.1.1 Gospodarka wodno- ściekowa ..........................................................................44 7.1.2. Sieć ciepłownicza..............................................................................................44 7.1.3. Komunikacja .....................................................................................................45 8. Stan i tendencje zmian środowiska przyrodniczego oraz źródła przeobrażeń środowiska naturalnego .......................................................................................................46 8.1. Powietrze atmosferyczne .............................................................................................46 8.2. Stan czystości wód powierzchniowych.........................................................................52 3 8.3. Jakość wód podziemnych ............................................................................................54 8.4. Hałas ...........................................................................................................................55 8.4.1. Hałas komunikacyjny ........................................................................................55 8.4.2. Hałas przemysłowy ...........................................................................................57 8.5. Opis pól elektromagnetycznych ...................................................................................58 8.6. Ochrona powierzchni ziemi ..........................................................................................59 9. Zadania zrealizowane w okresie obejmującym lata 2009-2012 ....................................60 9.1. Ochrona wód ...............................................................................................................61 9.1.1. Budowa i rozbudowa sieci kanalizacyjnej ..........................................................61 9.1.2. Budowa i rozbudowa sieci wodociągowej .........................................................62 9.1.3. Poprawa jakości wód powierzchniowych ...........................................................62 9.2. Ochrona powietrza atmosferycznego ...........................................................................63 9.3. Transport i komunikacja ...............................................................................................65 9.4. Hałas ...........................................................................................................................68 9.5. Ochrona terenów zielonych .........................................................................................68 9.6. Turystyka i rekreacja....................................................................................................69 9.7. Edukacja ekologiczna ..................................................................................................72 10. Potrzeby inwestycyjne i organizacyjne służące racjonalnemu wykorzystaniu zasobów naturalnych oraz poprawie jakości powietrza .......................................................................73 11. Możliwości wariantowego wykonania rozwiązań technicznych.....................................78 12. Uzasadnienie proponowanych przedsięwzięć w aspekcie ochrony środowiska ...........78 13. Zadania w zakresie ochrony środowiska w perspektywie krótko i długoterminowej......79 13.1. Kierunki działań w perspektywie krótkoterminowej w latach 2013 – 2016 ....................80 13.1.1. Gospodarka wodno - ściekowa .........................................................................80 13.1.2. Gospodarka odpadami ......................................................................................81 13.1.3. Ochrona przyrody i krajobrazu ..........................................................................82 13.1.4. Rolnictwo ..........................................................................................................84 13.1.5. Gospodarka leśna .............................................................................................85 13.1.6. Turystyka ..........................................................................................................85 13.1.7. Ochrona powietrza ............................................................................................85 13.2. Kierunki działań w perspektywie długoterminowej w latach 2016 – 2020 .....................86 13.2.1. Gospodarka komunalna ....................................................................................86 13.2.2. Ochrona powierzchni terenu i gleb ....................................................................87 13.2.3. Ochrona powietrza atmosferycznego. ...............................................................87 13.2.4. Ochrona przed hałasem ....................................................................................87 13.2.5. Rekultywacja powierzchni ziemi ........................................................................88 13.2.6. Ochrona bioróżnorodności ................................................................................88 14. Organizacja zarządzania środowiskiem na podstawie Programu Ochrony Środowiska 89 14.1. Harmonogram wdrożenia Programu ............................................................................89 14.2. Współpraca..................................................................................................................91 15. Możliwości finansowania zaplanowanych zadań i inwestycji ........................................92 15.1. Krajowe źródła współfinansowania inwestycji z zakresu ochrony środowiska ..............92 15.1.1. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ........................92 4 15.1.2. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFOŚiGW) w Lublinie ..........................................................................................................93 15.1.3. Fundacja EkoFundusz ......................................................................................93 15.2. Fundusze Unii Europejskiej .........................................................................................94 15.3. Narodowa Strategia Spójności (NSS) ..........................................................................94 15.3.1. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko ..............................................94 15.3.2. Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Lubelskiego (lata 20072013) .............................................................................................................97 15.4. Program LIFE+ ............................................................................................................97 15.5. Fundusz Norweski/Mechanizm Finansowy EOG .........................................................98 15.6. Banki 99 15.7. Fundusze inwestycyjne ................................................................................................99 15.8. Programy pomocowe Unii Europejskiej......................................................................100 15.8.1. CRAFT/6 Program Ramowy Unii Europejskiej w zakresie Rozwoju Technologicznego........................................................................................100 15.8.2. Fundusz SAVE/ALTERNER mający na celu dofinansowanie działań na rzecz racjonalnego gospodarowania energią ........................................................100 15.8.3. Fundusz ALTERNER II – jako jedyny z programów wspólnotowych w całości poświęcony odnawialnych źródeł energii .....................................................100 16. Monitoring realizacji programu ...................................................................................101 17. Literatura ...................................................................................................................102 5 1. Wstęp 1.1. Wprowadzenie Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla powiatu grodzkiego Zamość została opracowana na postawie Umowy pomiędzy Miastem Zamość, a EKO – GEO Pracownią Geologii i Ochrony Środowiska, w trybie i na zasadach określonych w przepisach o ochronie środowiska i obejmuje planowane działania w zakresie ochrony środowiska dla powiatu grodzkiego Zamość. Program Ochrony Środowiska dla powiatu grodzkiego Zamość został sporządzony na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020 i stanowi aktualizację Programu Ochrony Środowiska dla powiatu grodzkiego Zamość. „Program” został wykonany przy wykorzystaniu materiałów uzyskanych ze Urzędu Miasta Zamość, materiałów Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Lublinie, Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego. Dla realizacji pracy wykorzystano doświadczenia własne oraz dostępną literaturę z zakresu ochrony środowiska i gospodarki odpadami. Program Ochrony Środowiska dla powiatu grodzkiego Zamość został opracowany zgodnie z art. 17. oraz art. 18. ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150). Postawione w Programie do osiągnięcia cele polityki ekologicznej powiatu grodzkiego Zamość są zgodne z założeniami II Polityki Ekologicznej Państwa oraz z założeniami „Programu Ochrony Środowiska dla województwa lubelskiego na lata 2012-2015 z perspektywą do roku 2019” oraz „Programu Ochrony Środowiska dla powiatu grodzkiego Zamość na lata 2009-2012 z perspektywą do 2015”. Ideą programu jest ukierunkowanie wszelkich działań dążących do rozwoju, tak w skali lokalnej i regionalnej, jak i globalnej, mających charakter polityczny, społeczny lub gospodarczy, aby nie zubożały zasobów przyrodniczych w sposób trwały. To właśnie organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego poprzez programy ochrony środowiska powinny zapewniać warunki niezbędne do realizacji zasady zrównoważonego rozwoju oraz przestrzegania przepisów o ochronie środowiska na terenie objętym własnością tych organów. Raport z realizacji Programu Ochrony Środowiska dla powiatu grodzkiego Zamość będą przygotowywane przez Prezydenta Miasta. Raporty składane będą, co 2 lata przez Prezydenta Miasta Radzie Miasta. Aktualizacja przeprowadzana będzie przez Urząd Miasta w Zamościu nie rzadziej niż, co 4 lata. Program ochrony środowiska podlega zaopiniowaniu przez Zarząd Województwa. 6 1.2. Cel Programu Głównym celem programu jest takie zaplanowanie działań w kierunku poprawy stanu środowiska przyrodniczego powiatu grodzkiego Zamość, żeby nie kolidowały one z warunkami rozwoju gospodarczego, a wręcz wspierały ten rozwój. Program będzie podstawowym elementem systemu planowania przestrzennego, wytyczającym kierunki zagospodarowania przestrzennego powiatu. System ten może stanowić międzysektorową płaszczyznę regulującą kierunki, sposoby i intensywność zagospodarowania terenu, w zależności od wyznaczonych dla danego obszaru funkcji (podstawowych i uzupełniających). Podstawą do wyboru metod działania jest analiza warunków przyrodniczych i obecnego stanu środowiska. Wprowadzenie w życie zadań mających na celu ochronę środowiska i poprawę stanu poszczególnych jego elementów jest możliwe jedynie poprzez wdrażanie mechanizmów prawnych i ekonomicznych polityki ekologicznej oraz wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa. Zmniejszenie presji na środowisko i określona poprawa stanu środowiska jest możliwe jedynie przy świadomym udziale społeczeństwa w realizowaniu zapisów programu. 1.3. Tło Programu Regulacje prawne określające zasady użytkowania poszczególnych komponentów środowiska są tworzone przez wiele różnych ustaw i rozporządzeń wykonawczych. Stanowią one kompleksowy system prawny w zakresie użytkowania elementów środowiska w sposób zapewniający ochronę życia i zdrowia ludzi oraz ochronę środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Poza krajowym ustawodawstwem chroniącym polskie środowisko, istnieją konwencje międzynarodowe oraz porozumienia ratyfikowane przez Polskę. Elementy wspólne dla wszystkich komponentów środowiska zostały opracowane w tzw. „ustawie matce” czyli w Ustawie Prawo Ochrony Środowiska. Ustawa ta nakłada na wszystkie szczeble administracji, obowiązek opracowania programów ochrony środowiska w celu realizacji przyjętej polityki ekologicznej państwa. 1.4. Struktura Programu Struktura programu opiera się w swej treści o trzy najważniejsze dokumenty tj.: 1) ustawę Prawo ochrony środowiska definiującą ogólne wymagania w odniesieniu do programów ochrony środowiska opracowanych dla potrzeb województw, powiatów i gmin. Zgodnie z wymaganiami stawianymi przez tą ustawę, Program ochrony środowiska określa w szczególności: - cele ekologiczne, 7 priorytety ekologiczne, rodzaje i harmonogram działań proekologicznych oraz środków niezbędnych do osiągnięcia celów określających mechanizmy prawno - ekonomiczne i środki finansowe. 2) II Politykę ekologiczną Państwa na lata 2009 - 2012 uwzględniając perspektywę do roku 2016 dostosowaną do wymagań ustawy Prawo ochrony środowiska. Cele i zadania Programu w kontekście polityki ekologicznej ujęte zostały w oparciu o: - wytyczne do sporządzenia Programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, które podają zadania i sposób uwzględnienia polityki ekologicznej państwa w programach ochrony środowiska, - wytyczne dotyczące zasad i zakresu uwzględniania zagadnień ochrony środowiska w programach sektorowych. Zgodnie z wytycznymi w programie uwzględniono: - zadania własne powiatu, tj. przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w ich dyspozycji, - zadania koordynowane tzn. finansowane w całości lub części ze środków przedsiębiorstw oraz środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji szczebla powiatowego, wojewódzkiego i centralnego. 3) Narodowy Program Edukacji Ekologicznej, określający podstawowe zadania edukacyjne, podmioty odpowiedzialne za ich realizacje oraz źródła finansowania. Opracowany program ma formę otwartą, co oznacza, że w przypadku zmiany wymagań prawnych, pojawianiu się nowych problemów bądź braku możliwości wykonania niektórych przedsięwzięć w terminach przewidzianych w tym programie. Program może być cyklicznie, co 4 lata aktualizowany. „Program Ochrony Środowiska dla powiatu grodzkiego Zamość na lata 20132016 z perspektywą do roku 2020” jest spójny z założeniami „Programu Ochrony Środowiska dla województwa lubelskiego 2012-2015 z perspektywą do roku 2019”. Z dokumentów tych wynikają głównie kierunki rozwoju społeczno gospodarczego omawianego obszaru i związane z nimi kierunki oddziaływania na środowisko. Wzajemną zależność tych opracowań, obrazuje poniższy diagram. - 8 Kraj – Województwo Plan Strategia Rozwoju Zagospodarowania Województwa Przestrzennego Lubelskiego Województwa Lubelskiego Polityka Ekologiczna Państwa Strategia Rozwoju Powiatu Strategia Rozwoju Miasta Zamość Rysunek 1.4.1. 1.5. powiat zamojski Program Ochrony Środowiska dla powiatu zamojskiego powiat grodzki Zamość Program Ochrony Środowiska dla powiatu grodzkiego Zamość Program Ochrony Środowiska Województwa Lubelskiego Sektorowe Programy Ochrony Środowiska Powiatu Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Zamość Relacja Programu Ochrony Środowiska powiatu grodzkiego Zamość do innych opracowań Wytycznego gminnych programów ochrony środowiska Realizacja polityki ekologicznej państwa zawartej w określonym ustawowo hierarchicznym układzie programów ochrony środowiska (krajowym – wojewódzkim – powiatowym – gminnym) jest warunkowana uwzględnieniem zapisów niniejszego opracowania w programach ochrony środowiska sporządzanych dla gmin (zgodnie z wymogiem ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska – tekst jednolity Dz. U. z 2008 Nr 25, poz. 150). Wytyczne ogólne Gminne programy ochrony środowiska powinny zostać sporządzone na podstawie gruntownej znajomości aktualnego stanu środowiska w gminie. Podobnie jak polityka ekologiczna państwa muszą one określać przede wszystkim: cele polityki ekologicznej na terenie gminy, wybrane priorytety ekologiczne wraz z uzasadnieniem ich wyboru, rodzaj i harmonogram działań ekologicznych, których podejmuje się dana gmina, środki niezbędne do osiągnięcia założonych celów, w tym mechanizmy prawno - ekonomiczne i środki finansowe. Zaplanowane cele, priorytety, zadania i środki na ich realizację, muszą zostać zdefiniowane dla każdego z obszarów ochrony środowiska, którymi zajmuje się dana gmina, a więc: - racjonalizacja zużycia energii, surowców oraz wzrost udziału zasobów odnawialnych w produkcji energii; 9 - zapewnienie wysokiej jakości powietrza, - zminimalizowanie uciążliwego hałasu; - ochrona wód; - ochrona gleb; - ochrona zasobów przyrodniczych; - prowadzenie skutecznej akcji edukacyjno-informacyjnej gwarantującej powodzenie realizacji wyżej wymienionych działań. Częścią gminnego programu ochrony środowiska musi być stosowny plan gospodarki odpadami. Wytyczne dla gminnych programów ochrony środowiska Zadania powinny zostać pogrupowane według celów przyjętych dla powiatu: Cel 1. „Gorące punkty” - minimalizacja wpływu na środowisko oraz eliminacja ryzyka dla zdrowia ludzi w miejscach największego oddziaływania na środowisko; Cel 2. Gospodarka wodna - zapewnienie odpowiedniej jakości użytkowej wód, racjonalizacja zużycia wody, zwiększenie zasobów w zlewniach, ochrona przed powodzią; Cel 3. Gospodarka odpadami – realizacja Planu Gospodarki Odpadami; Cel 4. Poprawa jakości środowiska - Zapewnienie wysokiej jakości powietrza, redukcja emisji gazów i pyłów cieplarnianych niszczących warstwę ozonową, zminimalizowanie uciążliwego hałasu, ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym. Cel 5. Racjonalizacja użytkowania surowców - racjonalne zużycie energii, surowców i materiałów wraz ze wzrostem udziału wykorzystywanych zasobów odnawialnych.; Cel 6. Ochrona powierzchni ziemi - ochrona powierzchni ziemi i gleb przed degradacją oraz rekultywacja terenów zdegradowanych; Cel 7. Racjonalne użytkowanie zasobów przyrodniczych - zachowanie walorów i zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem georóżnorodności i bioróżnorodności; Cel 8. Przeciwdziałanie poważnym awariom - ochrona przed poważnymi awariami oraz sprostanie nowopowstającym zadaniom, takim jak zapewnienie bezpieczeństwa chemicznego lub biologicznego; Cel 9. Edukacja ekologiczna - społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody. Każdy z wyżej wymienionych celów powinien zawierać zadania szczegółowe w podziale na zadania własne gmin oraz zadania koordynowane. Istotnym elementem umożliwiającym przeprowadzenie kompleksowej analizy oraz źródeł finansowania zadań z zakresu ochrony środowiska na terenie powiatu jest przedstawienie w programach gminnych harmonogramu rzeczowo - finansowego ujmującego środki budżetowe gmin oraz przedsiębiorstw i instytucji zaangażowanych w ich realizację. Celem sporządzenia tych wytycznych, jest przekazanie na szczebel gminy zadań powiatu i organów wojewódzkich, finansowanych odpowiednio przez instytucje 10 szczebla powiatowego, wojewódzkiego lub szczebla centralnego, przewidywanych na obszarach poszczególnych gmin. Zadania te zgodnie z „Wytycznymi sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym” (Ministerstwo Środowiska, grudzień 2002 r.), w powiatowych programach ochrony środowiska powinny być ujęte w grupie zadań koordynowanych. Przedstawione, najważniejsze dla polityki ekologicznej regionu kierunki, powinny być uzupełnione o działania wynikające z dokładniejszego rozpoznania środowiska gminy, występujących potencjałów oraz problemów i zagrożeń, (ujętych w opracowanej dla obszaru gminy diagnozie). 1.6. Instrumenty i akty prawne Instrumentami zapewniającymi przestrzeganie przez korzystających ze środowiska zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska są przepisy prawne i administracyjne dające kompetencje poszczególnym jednostkom administracji rządowej lub samorządowej. Powyższe zagadnienia dotyczące ochrony środowiska są uregulowane szeregiem aktualnie obowiązujących ustaw, z których największe znaczenie mają: Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150), Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 roku o odpadach (Dz. U. 2013 r. poz. 21), Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2012 r. poz. 145 z późn. zm.), Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody - tekst jednolity (Dz. U. z 2013 r. poz. 627), Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2005 r. Nr 228, poz.1947 z późn. zm.), Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz.435 z późn. zm.), Ustawa z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia, Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. z 2004 r. Nr 121, poz. 1266 z późn. zm.) Do wymienionych ustaw wydawane są przepisy wykonawcze, najczęściej w formie rozporządzeń Rady Ministrów lub rozporządzeń poszczególnych ministrów, zwłaszcza Ministra Środowiska. Istotne znaczenie dla prawodawstwa polskiego mają również: - dyrektywy Unii Europejskiej dotyczące całości zagadnień ochrony środowiska, - dyrektywy Unii Europejskiej dotyczące całości zagadnień gospodarki odpadami, - wytyczne Komisji Unii Europejskiej zawarte w tzw. „Zielonej Karcie” wydanej w Brukseli w 1990 r. i w „Nowej Karcie Ateńskiej” z 2003 r. (kształtowanie nowej zabudowy). 11 2. Historia miasta Zamość powstał dzięki pomysłowi, mądrości i zasobności Jana Zamoyskiego (1542-1605), Kanclerza i Hetmana Wielkiego Koronnego. Był stolicą Ordynacji Zamojskiej (1589-1820), ważnym ośrodkiem gospodarczym, naukowym i kulturalnym, a jednocześnie silną twierdzą. Zbudowano go zgodnie z intencją fundatora w ciągu 20 lat (1580-1600). Miasto wznosili głównie architekci włoskiego pochodzenia, przede wszystkim generalny projektant Zamościa Bernardo Morando. Zamość to unikalny w skali światowej zespół urbanistyczno - architektoniczny, „miasto idealne". Bywa określany mianem „Padwy Północy", „Perły Renesansu" lub „Miastem Arkad”. Rysunek 1. Arkady w południowej części Rynku Wielkiego. Początkowo w niewielkim Zamościu żyło 3 tys. mieszkańców (dziś około 70 tys.). Zamość był w XVI i XVII wieku ważnym ośrodkiem handlu międzynarodowego. Należał do ośmiu najważniejszych miast w Polsce prowadzących handel dalekosiężny. W okresie największego rozwoju nazywano go „małym Gdańskiem". Dzięki przywilejom kanclerza Jana Zamoyskiego i jego następców w mieście osiedlili się kupcy ormiańscy, greccy, żydowscy. Ormianie i Żydzi mieli w Zamościu własne gminy, dzielnice i świątynie. Mieszkali tu także Węgrzy, Anglicy, Szkoci. Kiedy pod koniec XVII wieku handel ze Wschodem uległ zahamowaniu, bogaci kupcy ormiańscy i żydowscy opuścili miasto. Ich miejsce zajęli Żydzi polscy (tzw. aszkenazyjscy). Na przełomie XIX-XX wieku do handlu włączyli się także Polacy. Miasto Zamość otoczone było wałami i murami o grubości dochodzącej do 7 m, z siedmioma potężnymi bastionami oraz kilkunastometrowej szerokości fosami, 12 głębokimi na 6 m i wypełnionymi wodą, od południa osłonięte było 200 ha zalewem. Rysunek 2. Plan miasta z około 1605 roku. Zamość odparł wiele oblężeń, jego obrońcy stawili skuteczny opór wojskom kozacko-tatarskim w 1648 r. pod wodzą Bohdana Chmielnickiego. Forteca oparła się armii szwedzkiej Karola X Gustawa w 1656 r. i trzykrotnie Rosjanom. W 1813 roku ośmiomiesięczną obroną Zamościa kierował gen. Maurycy Hauke, a w czasie powstania listopadowego twierdza dowodzona przez gen. Jana Krysińskiego była bazą dla działań wojsk polskich w południowo-wschodniej Polsce i skapitulowała 21 listopada 1831 r. jako ostatni punkt oporu w kraju. W sierpniu 1920 r. Zamość odparł atak I Armii Konnej Siemiona Budionnego. Kiedy w latach 20 XIX-stulecia miasto stało się własnością rządową, stare fortyfikacje gruntownie przebudowano w myśl nowoczesnych zasad francuskiej sztuki militarnej. Do dziś zachowały się z tamtych czasów dwa nadszańce i rotunda, (w której podczas II wojny światowej funkcjonował hitlerowski obóz zagłady) oraz pięć bram miejskich: Stara i Nowa Brama Lubelska, Stara i Nowa Brama Lwowska oraz Brama Szczebrzeska. 13 Rysunek 3. Mury obronne Zamościa. (z prawej Nowa Brama Lubelska, w tle Nadszaniec Bastionu VI) W okresie międzywojennym Zamość był znanym ośrodkiem kulturalnym. Istniało osiem szkół średnich, m.in. seminarium nauczycielskie, dwa licea, szkoła muzyczna i nowoczesna szkoła rolnicza. Rozwijał się tu przemysł drzewny i metalowy. W czasie II wojny światowej miasto miało pełnić funkcję stolicy germanizowanych ziem polskich i otrzymało nazwę Himmlerstadt. Urządzono tu dwa obozy dla jeńców sowieckich oraz obóz dla wysiedlanej ludności Zamojszczyzny. W latach 1942-1944 przez obóz wysiedleńczy przeszło 70 tys. osób. W getcie na Nowym Mieście hitlerowcy zgromadzili Żydów z Zamościa, Częstochowy, Łodzi, Włocławka i Warszawy oraz rodziny żydowskie deportowane z terenów z Czechosłowacji i Niemiec. Wykorzystywano ich do niewolniczej pracy m.in. przy budowie lotniska wojskowego w Mokrem. Część z nich zamordowano podczas egzekucji na terenie miasta, a pozostałych unicestwiono w znajdującym się o 50 km od Zamościa obozie zagłady w Bełżcu. W okresie PRL Zamość znacznie się rozbudował (szczególnie w latach 70) i wyrósł na poważny ośrodek przemysłu spożywczego, stając się naturalnym zapleczem dla rozwijającej się hodowli i upraw rolnych prowadzonych na żyznych glebach Zamojszczyzny. Zakłady przetwórcze skupiły się w dzielnicy przemysłowej, wzdłuż ul. Kilińskiego. Największy z nich - Zamojskie Fabryki Mebli (obecnie Black/Red/White) -zatrudniał 3 tys. pracowników. W okresie transformacji, po 1989 r. wiele tych firm upadło. W 1992 r. utworzono diecezję zamojsko-lubaczowską ze stolicą biskupią w Zamościu W tym też roku zamojska Starówka wpisana została na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO. 14 3. Charakterystyka obszaru objętego programem 3.1. Charakterystyka Zamościa na tle kraju i regionu. Miasto Zamość jest jednostką administracyjną funkcjonującą na prawach powiatu jako Zamość - powiat grodzki. Położony on jest w południowo – wschodniej części województwa lubelskiego. Szczególną cechą Zamościa jest jego położenie geopolityczne - w pobliżu granicy z Ukrainą, na skrzyżowaniu szlaków komunikacyjnych, drogowych i kolejowych (w tym linii szerokotorowej) o znaczeniu międzynarodowym, krajowym i regionalnym, w pobliżu dwóch przejść granicznych drogowo-kolejowych, stwarzających korzystne warunki dla rozwoju gospodarczego miasta (zwłaszcza dla rozwoju funkcji związanych z obsługą handlu transgranicznego). Peryferyjne położenie w skali kraju wymaga jednak skupienia wysiłków w kierunku wypracowania systemu promocji inwestycyjnej miasta, zwłaszcza wobec silnej konkurencji sąsiednich ośrodków takich jak Lublin, Biłgoraj. W związku z reformą administracyjną kraju ranga miasta uległa zmianie z wojewódzkiej na powiatową, co może, jednak nie musi oznaczać degradacji lub zahamowania jego dotychczasowych funkcji. Według sieci ekologicznej ECONET Polska, Zamość od północy, wschodu i południa otoczony jest ekologicznymi obszarami węzłowymi o znaczeniu krajowym, zaś poprzez system terenów otwartych i otulinę Roztoczańskiego Parku Narodowego łączy się z roztoczańskim obszarem węzłowym o znaczeniu międzynarodowym. Te niezwykle atrakcyjne turystycznie regiony, o zdrowym klimacie (najwyższe wartości średniego, rocznego promieniowania słonecznego w skali kraju) i nieskażonym środowisku naturalnym, położone są w odległości 20 km od Zamościa, co predysponuje do tworzenia wspólnego systemu turystyczno - krajoznawczego i rekreacyjnego. Jest to podstawowa szansa na ożywienie ruchu turystycznego w mieście. Zgodnie z koncepcją Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju Polska 2000 PLUS - Zamość kreowany jest na „Regionalny Ośrodek Równoważenia Rozwoju". Zamość stanowi ośrodek regionu, zwłaszcza w takich dziedzinach jak: handel, obsługa ruchu turystycznego, wytwórczość w szeroko rozumianym zakresie, obsługa biznesu, nauka, kultura, służba zdrowia, obsługa rolnictwa. Zamość posiada korzystne położenie w stosunku do głównego układu komunikacyjnego (drogowego i kolejowego) zarówno pod względem połączeń krajowych i zagranicznych. Droga krajowa nr 17 łączy Zamość z Lublinem. Poprzez przejście graniczne w Hrebennym i Zosinie Zamość łączy się z Ukrainą, a tam z projektowaną autostradą A4: Wrocław, Katowice, Kraków, Lwów. Infrastruktura graniczna to otwarte w 1992 r. międzynarodowe przejście drogowe Hrebenne-Rawa Ruska, a w 1995 r. międzypaństwowe przejście drogowe Zosin-Uściług. Przejście kolejowe oraz przejście drogowe Hrebenne-Rawa Ruska są 15 największym przejściem na granicy polsko-ukraińskiej pod względem liczby odprawianych osób i pojazdów. Powierzchnia obszaru Zamościa w granicach administracyjnych wynosi: 3034 ha. Jest to niewielka powierzchnia miasta w stosunku do ludności ją zamieszkującej (w końcu 2011 r., liczba mieszkańców wynosiła 65 784), ograniczenia terenowe są tym większe, że znaczna część obszarów nie nadaje się do zainwestowania ze względu na trudne warunki gruntowe. 3.2. Struktura przestrzenna i własnościowa miasta Zamość Obecna struktura przestrzenna Zamościa charakteryzuje się dość niskim stopniem intensywności zabudowy i jej ekstensywnością oraz znaczną przestrzenną segregacją zabudowy. Zachowany układ urbanistyczny miasta renesansowego wraz z jego XIX wiecznym otoczeniem, Nowe Miasto i historyczne Przedmieścia wraz z wyraźnym układem terenów otwartych Łabuńki i Zalewu tworzą niepowtarzalny, harmonijny układ miejski. Układ przestrzenny miasta Zamościa kształtują przede wszystkim następujące elementy: Zespół Staromiejski wraz z przedpolem dawnej twierdzy, stanowiący centrum usługowo-kulturowe miasta. Jako obszar centralny Stare Miasto stanowi strefę prestiżu miasta. Uzupełnieniem funkcji usługowych jest mieszkalnictwo zbiorowe i urządzona zieleń miejska w obrębie dawnych fortyfikacji, obejmujące także Planty, stanowiące rejon o istotnym znaczeniu dla tożsamości kulturowej miasta. Układ otwartych terenów zielonych związany z ekosystemem Łabuńki, Topornicy i Czarnego Potoku, na które składają się tereny łąk, Zalew, las komunalny i ogródki działkowe. Tworzą one obszary i pasma o wysokich walorach i zasobach krajobrazowych. Obszary te poddane są przedsięwzięciom ochronnym gdzie działalność inwestycyjna powinna być wykluczona lub dopuszczona pod ścisłe określonymi warunkami. Zespoły osiedli zabudowy jedno- i wielorodzinnej, skoncentrowanej (np. Nowe Miasto, Przedmieście Lubelskie, os. Rataja). Pozostałe skupiska zabudowy jednorodzinnej i podmiejskiej (Karolówka, Janowice Majdan, Zamczysko). Obszary i pasma koncentracji szeroko rozumianych usług publicznych i komercyjnych o charakterze śródmiejskim w randze ogólno miejskiej, regionalnej, w tym zabytkowe Centrum i pasma ulic Partyzantów i Piłsudskiego, a także rejon dworca PKS przy ul. Gminnej. Tereny przemysłowe skoncentrowane głównie w Dzielnicy Przemysłowej oraz wzdłuż ul. Szczebrzeskiej. Tereny te, z uwagi na upadłość i restrukturyzację większości przedsiębiorstw zmieniły w ostatnich latach swoją funkcję na funkcje związane z handlem hurtowym, różnorodnymi formami przedsiębiorczości. Część 16 obiektów nie jest w ogóle użytkowana. Układ transportowy, gdzie główną rolę odgrywają - linia kolejowa i układ ulic Piłsudskiego, Szczebrzeska, Legionów, Partyzantów, Wyszyńskiego, Peowiaków. Układ systemów uzbrojenia infrastruktury technicznej, w tym znaczących urządzeń infrastruktury takich jak: oczyszczalnia ścieków, stacje ujęć i uzdatniania wody, stacje redukcyjne gazu. Poziom infrastruktury technicznej, mimo pewnych niedostatków uzbrojenia sieciowego jest wysoki i posiada znaczne rezerwy. Użytki rolne (w skład których wchodzą: grunty orne, łąki, pastwiska, sady, rowy, wody stojące, tereny różne, lasy i grunty leśne, nieużytki), stanowią ok. 26,7% powierzchni miasta. Na obszarze miasta występują gleby wysokich klas bonitacyjnych I, II i III otaczające zainwestowanie miejskie, mające swą kontynuacje przestrzenną na terenach rolniczych gminy Zamość. Gleby te przedstawiają wysoką wartość użytkową dla upraw i rolnictwa. Jest to przesłanka do ograniczenia ekspansji miasta na tereny rolnicze. Wśród terenów zainwestowanych ponad 1/3 stanowią tereny mieszkaniowe, wraz z infrastrukturą usług podstawowych. Istotny dla układu przestrzennego miasta jest fakt, że tuż przy jego granicy na terenach stykowych z gminą wykształciła się strefa podmiejskiego zainwestowania z silnymi pasmami zainwestowania mieszkaniowego, rzemieślniczo – usługowego wzdłuż ulic wlotowych do miasta. 3.3. Opis stanu aktualnego w gospodarce wodno - ściekowej Stopień rozwoju gospodarki wodno-ściekowej na terenie powiatu ma znaczący wpływ na jakość wielu elementów środowiska. Słabo rozwinięta sieć kanalizacyjna w stosunku do sieci wodociągowej może prowadzić do zanieczyszczeń gleb oraz wód zarówno powierzchniowych, jak i podziemnych. Korzystanie z nieszczelnych zbiorników bezodpływowych prowadzi do wycieków nieczystości do gruntu i powoduje miejscowe skażenia terenu, a po przedostaniu się do wód podziemnych może stanowić zagrożenie dla większych obszarów. Na terenie powiatu grodzkiego Zamość zarówno sieć kanalizacyjna, jak i wodociągowa jest dobrze rozwinięta. Stopień skanalizowania obszaru powiatu wynosi 94%, co daje mu wysoką pozycję zarówno na tle województwa jak i kraju. Ścieki powstające na terenie powiatu trafiają do oczyszczalni ścieków o podwyższonym stopniu usuwania biogenów, która pracuje obecnie z niepełnym wykorzystaniem przepustowości. 4. Charakterystyka środowiska kulturowego Obecny obraz miasta: układ urbanistyczny, forma, stan zachowania i sposób 17 użytkowania zespołów, obiektów i terenów, przebieg i znaczenie dróg, a nawet lokalizacja rzek i kanałów- to efekt kilkuwiekowych dziejów tego miejsca, przekształceń przestrzennych, funkcjonalnych oraz wydarzeń historycznych. Zamość jest miastem o wybitnych wartościach kulturowych. O ich wysokiej randze w skali całego miasta decyduje ilość i jakość zabytkowych zespołów i elementów dawnej struktury przestrzennej, ciągłość powiązań krajobrazowych i funkcjonalnych oraz ich autentyczność. Dziełem wyjątkowym pod względem urbanistycznym, architektonicznym, artystycznym oraz sztuki fortyfikacyjnej jest Zamojski Zespół Zabytkowy, czyli układ urbanistyczny Starego Miasta i otaczających go XIX w. fortyfikacji. Wyrazem uznania dla wybitnych wartości Zamościa jest fakt wpisania go w 1992 roku na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO oraz uznanie w 1994 roku za Pomnik Historii. Wg „starego” Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Zamościa, Zamość został podzielony na strefy i jednostki kulturowe. Na ich tle omówiono zasoby tego środowiska, lokalizację i charakterystykę zabytkowych zespołów obiektów i elementów dawnej struktury Zamościa oraz problematykę polityki przestrzennej w odniesieniu do środowiska kulturowego. Podziału na strefy kulturowe dokonano z uwzględnieniem naturalnego układu terenu z podziałem na zawsze słabo zainwestowane (z przewagą elementów przyrodniczych) dawne obszary zalewowe rzeki Łabuńki i Topornicy oraz płaskie wzniesienia, na których od czasów średniowiecza rozwijało się osadnictwo. O wyznaczeniu granic stref kulturowych zadecydowały: analiza historycznych procesów przemian, sposób, w jaki naturalne warunki terenu zostały zaadaptowane i użytkowane dla potrzeb rozwoju miasta oraz efekty przestrzenne przekształceń. Podstawą podziału miasta stało się wyodrębnienie obszaru najwartościowszego pod względem zabytkowym i krajobrazowym, zajmującego centralną część miasta i przecinającego go na części: wschodnią i zachodnią. Obszar ten zasadniczo obejmuje tereny w widłach rzek i związanych z nimi kwartałów oraz teren twierdzy. Wg stanu z połowy XIX wieku, skupia on szereg zespołów obiektów i terenów, o których można powiedzieć, że stanowiły element kompozycyjny lub funkcjonalny Renesansowego założenia lokacyjnego Zamościa. Przy czym wyznaczając granice założenia uwzględniono fakt, że przez ponad cztery wieki istnienia elementy te uległy przekształceniom. Na terenie Zamościa wyodrębniono trzy strefy kulturowe: SK-I Renesansowe Założenie Lokacyjne Zamościa SK-II Zachodnia Część Miasta SK-III Wschodnia Część Miasta W ramach poszczególnych stref dokonano podziału terenu na jednostki kulturowe. Podstawą tego podziału stało się wydzielenie obszaru w oparciu o ich charakterystykę przestrzenną, historyczną i funkcjonalną, z uwzględnieniem 18 warunków krajobrazowych oraz stanu zachowania i funkcjonowania elementów tworzących dawną i współczesną strukturę miasta. 4.1. SK-I, Strefa Kulturowa- Renesansowe Założenie Lokacyjne Zamościa Strefa SK-I obejmuje obszary najcenniejsze w mieście pod względem zabytkowym i krajobrazowym. Tworzą ją: układ urbanistyczny miasta renesansowego w obrysie murów bastionowych, oraz tereny dawniej zalewowe położone między: rzeką Łabuńką, a rzeką Topornicą i dawnym systemem kanałów, zasilających niegdyś folwark Janowice (zorganizowanym w oparciu o historyczny bieg rzeki Topornica). W ramach strefy wydzielono sześć jednostek kulturowych: I a - układ urbanistyczny zespołu staromiejskiego I b - pierścień dzieł zewnętrznych fortyfikacji XIX wieku, obszar dostępny I c - dopełnienie obszaru XIX wieku. Twierdzy w ramach Obwodu Strategicznego, teren trwale zainwestowany Id - Zalew - Zamczysko- Żdanów, południowa część Renesansowego Założenia Lokacyjnego I e - Janowice, północna część Renesansowego Założenia Lokacyjnego I f - Łabuńka, dawny zlewowy obszar we wschodniej części Rysunek 4. Schemat SK-I Renesansowe Założenie Lokacyjne Zamościa 19 Identyfikacja kulturowa W końcu XVI wieku w centrum dawnej Rzeczypospolitej na styku kultur i ziem, polskich i ruskich, Jan Zamoyski, po skupieniu w swych rękach znacznych terenów podjął dzieło budowy miasta. Doprowadził do opracowania znakomitego, sądząc po efektach, projektu i lokacji nowego Zamościa. Słowo „projekt" należy rozumieć szeroko - obejmowało, bowiem zarówno zagadnienia, które w dzisiejszym znaczeniu można określić jako urbanistyczne i architektoniczne, jako i doskonale, przemyślane uwarunkowania związane z obronnością, użytkowaniem, administrowaniem i zarządzaniem miastem i jego otoczeniem. Pierwsze koncepcje Założenia Lokacyjnego kształtowane były najprawdopodobniej z punktu widzenia w siedzibie na Wyspie („Skokówka") na żdanowskim brzegu rozlewiska rzek Łabuńki i Topornicy. Zrealizowane założenie objęło przede wszystkim miasto (24 ha), wzniesione na wzór włoski, z trzema rynkami, siecią ulic, wydzieloną rezydencją Zamoyskich, kościołami oraz kwartałami mieszkaniowymi. Całość układu obwiedziona została nowoczesnymi fortyfikacjami bastionowymi, murowanymi z cegły i fosami od strony północnej i wschodniej. Między starą wsią Żdanów a nowym Zamościem, w oparciu o usypane groble (Zamość - Żdanów, Żdanów - Mokre - Pioskie oraz trakt szczebrzeski) spiętrzono wody Wielkiego i Małego Zalewu. Objęły one miasto od strony południowej i zachodniej. Pełniły one funkcje obronne oraz umożliwiały znakomitą ekspozycję, podkreślając urodę i rozmach wielkiego dzieła Fundatora. Miasto zostało osadzone w starej, zastanej przez Zamoyskiego sieci osadniczej, dróg i wsi, z których najbliższe to: Hyża, Janowice (wówczas jeszcze na prawym brzegu rzeki). Majdan, Kalinowice, Pniówek, Skokówka, Żdanów, Mokre i Płoskie. Z czasem miasto obrosło przedmieściami, rozwijającymi się przy czterech traktach, prowadzących do miasta, od których przyjęły nazwę: Lwowskie, Hrubieszowskie, Lubelskie i Szczebrzeskie. Na brzegach wód oraz na wyspach na Zalewie w różnych okresach funkcjonowały obiekty (obecnie archeologiczne), pełniące różne funkcje: rezydencjonalne (np. willa Tomasza Zamoyskiego, obecnie „Zamczysko"), gospodarcze (folwarki w Żdanowie, Janowicach i folwark Podtopole poniżej starszego traktu Lwowskiego, czyli ul. Św. Piątka), militarne (np. bateria żdanowska) oraz rekreacyjne (Zwierzyńczyk). W późniejszych wiekach, zwłaszcza w efekcie zamiany Zamościa z miasta prywatnego w państwową twierdzę wojskową (rozwój w l połowie XIX w) doszło do znacznych przekształceń przestrzennych i funkcjonalnych. Renesansowe miasto, zachowując zasadniczo układ urbanistyczny, zmieniło po części wygląd na mniej urodziwy i reprezentacyjny. Zostało ono otoczone pierścieniem dział obronnych twierdzy, głównie ziemnych. W wyniku rozwoju twierdzy likwidacji uległa część elementów historycznych przedmieść, natomiast w pewnym oddaleniu od twierdzy powstały nowe osady (pozostają one w dzisiejszych granicach miasta). Przemianom uległa również sieć dróg, jak i układ wodny. Szczególnie interesujące było 20 utworzenie układu kanałów (na bazie Topornicy) zasilających folwark Janowice. W wieku XIX folwark zlikwidowano, przenosząc na ten brzeg rzeki wieś Janowice. Obok, na wyniesieniu terenu zlokalizowana była jedna z baterii twierdzy Folwark z willą i baterią janowicką, są to dzisiaj jedne z licznych, nieprzebadanych obiektów archeologicznych na terenie Zamościa. Tymczasem wiedza o tych obiektach powinna w istotnym stopniu zostać uwzględniona w procesie zagospodarowywania terenów, na których występują. W latach 30-tych XIX wieku likwidacji uległ Zalew, doprowadziło to do zmian w zagospodarowaniu obszaru, który pozostał jednak nadal niezabudowany (do dzisiaj). Założenie Lokacyjne wraz z omówionymi pokrótce przekształceniami, obejmujące: układ dróg, zespoły zabudowy (w tym renesansowe Stare Miasto), teren dawnych fortyfikacji, układ wód i obszary bez zabudowy o znaczeniu ekspozycyjnym, krajobrazowym i przyrodniczym po ponad czterech wiekach od momentu ustanowienia istnieje nadal oparte na tych samych elementach kompozycyjnych, które były podstawą zbudowania Założenia. Jest to wartość kulturowa w Zamościu najwyższa, wyjątkowa w skali kraju (zespół został uznany za Pomnik Historii), o znaczeniu międzynarodowym, co potwierdza wpis na Listę Dziedzictwa Światowego UNESCO. 4.2. SK–II, Strefa Kulturowa- Zachodnia część Miasta. Strefa SK-II obejmuje obszar między zachodnią granicą miasta a strefą SK-I, czyli kompleksem terenów, głównie o charakterze przyrodniczo - krajobrazowym, stanowiącym część Założenia Lokacyjnego Zamościa (jednostki: „Janowice" oraz „Zalew - Zamczysko –Żdanów”). Strefa od strony północnej graniczy z gruntami wsi Hyże, od strony zachodniej z gruntami wsi Płoskie i Mokre. W ramach strefy SK-II wydzielono cztery jednostki kulturowe: IIa - Karolówka, część wschodnia IIb - Mała Dzielnica Przemysłowa (ul. Szczebrzeska) IIc - Karolówka, część zachodnia IId - Kolonia Mokre 21 Rysunek 5. Schemat SK-II Zachodnia Część Miasta Identyfikacja kulturowa Teren strefy w przeszłości położony po zachodniej stronie „Wielkiej Zalewy” i systemu kanałów Topornicy obsługujący w XVIII wieku folwark Janowice, stanowił obszar o charakterze rolniczym. Strefę przecinał trakt łączący Zamość ze Szczebrzeszynem. W sąsiedztwie, w oparciu o przekazy archiwalne, zlokalizowano wsie o pochodzeniu średniowiecznym: od strony północnej - wieś Hyża, od strony zachodniej wsie Płoskie i Mokre, a dalej po stronie południowej wieś Żdanów połączona z obszarem strefy dzięki „lokacyjnej” grobli. Plany XIX-wieczne pokazują układ dróg, eksponując obecną ul. Śląską oraz rozwój form zagospodarowania terenu. Mapa z 1837 roku lokalizuje folwark „Świnki”, do dzisiaj w części zachował się zabytkowy zespół dworsko-folwarczny ze starodrzewem przy ul. Śląskiej. Przy trakcie szczebrzeskim w XIX wieku powstały Janowice Małe. Na obecny kształt strefy wpłynęło zbudowanie linii kolejowej, która wywarła skutek na warunki rozwoju gospodarczego oraz wprowadziła inną organizację 22 przestrzeni. W strefie zachowały się następujące zespoły zabytkowe: zespół dworsko-folwarczny „Karolówka", Zespól Szkół Rolniczych przy ul. Szczebrzeskiej (powstały jako Ludowa Szkoła Rolnicza Męska w latach 1923-27 w Janowicach Małych), osiedle kolejarskie przy ul. Śląskiej (z okresu 20-Iecia międzywojennego), Zespół Szkół Mechanicznych (powstały w czasie II wojny światowej). W północnej części, przy ul. Śląskiej stoi Pomnik Jeńców Radzieckich, upamiętniający ich tragiczne losy w obozie jenieckim, który znajdował się w tym miejscu w czasie II wojny światowej. Od strony północnej ul. Śląską zamyka nowy cmentarz komunalny. Poza tym strefę obecnie wypełniają zespoły zabudowy współczesnej: osiedle domów jednorodzinnych „Karolówka" (wykształcone wokół osi kompozycyjnej ulicy Śląskiej), Mała Dzielnica Przemysłowa między ul. Szczebrzeską a linią kolejową oraz zespół zabudowy jednorodzinnej „Kolonie Mokre" w południowej części. Część zachodnią strefy wypełniają tereny rolnicze. 4.3. SK-III, Strefa kulturowa-Wschodnia część miasta. Strefa SK-III obejmuje tereny miasta płożone po wschodniej stronie Renesansowego Założenia Lokacyjnego Zamościa. Są to obszary położone na prawym brzegu rzeki Łabuńki, z wyłączeniem terenów zabytkowego układu urbanistycznego Starego Miasta i otaczających go fortyfikacji. W ramach strefy wydzielono osiem jednostek kulturowych: IIIa - Nowe Miasto IIIb - Przedmieście Lubelskie, część zachodnia IIIc - Dzielnica Przemysłowa IIId - Przedmieście Lubelskie, część wschodnia IIIe - Dzielnica Wschodnia IIIf - Majdan IIIg – Czarny Potok IIIh – Skokówka 23 Rysunek 6. Schemat SK-III, Strefa kulturowa-Wschodnia część miasta Identyfikacja kulturowa Lokacja miasta została przeprowadzona z wykorzystaniem zastanej sieci osadniczej. Na prawym brzegu Łabuńki zlokalizowane były drogi, a przy nich wsie. W obrębie obecnego miasta były to jednostki położone wzdłuż skarpy rzeki np. Janowice (w XIX wieku przeniesione na lewy brzeg Łabuńki) oraz wieś położona w miejscu późniejszej Wólki Miejskiej. Istnieją przesłanki, aby założyć, że w miejscu rozmierzenia Przedmieścia Lubelskiego pod murami nowego Zamościa, istniała wcześniej osada. Stawia to pod znakiem zapytania historię tego miejsca, wartość historyczną i zabytkową obiektów archeologicznych, takich jak: Rynek Świętokrzyski i znajdująca się przy nim zabudowa sakralna. W pewnym oddaleniu od drogi na skarpie, w północno-zachodnim narożniku strefy, ulokowana była wieś Majdan. Do czasu modernizacji i rozbudowy fortyfikacji w l połowie XIX wieku, na północy i wschodzie przedpola miasta znajdowały się przedmieścia lubelskie, hrubieszowskie i lwowskie, rozwijały się one w oparciu o trakty, przy których leżały (do Lublina, Hrubieszowa i Lwowa). 24 Modernizacja twierdzy spowodowała bardzo istotne przekształcenia przestrzenne i funkcjonalne na obszarze ją otaczającym. W wyniku przeorganizowania przedpola fortyfikacji bastionowych miasta przesunięciom uległy trakty, np. obecny trakt lubelski, czyli ul. Piłsudskiego, to trzeci wariant przebiegu tej drogi, a ul Partyzantów, to tzw. nowy trakt lwowski, w odróżnieniu do starego traktu, czyli obecnej ul. św. Piątka. Po likwidacji starych przedmieść w pobliżu fortyfikacji, powstała konieczność zbudowania nowych skupisk domów dla przesiedlonej ludności, zlokalizowanych w przepisowej odległości od dział obronnych twierdzy. Wytyczono wówczas: nowe przedmieście lubelskie oraz Nową Osadę z rynkiem (1825 r.), do której przeniesiono siedzibę władz cywilnych, w efekcie przekształcenia miasta w twierdzę państwową. Po likwidacji twierdzy nastąpił długi czas zastoju w rozwoju miasta i terenów okalających. Było to związane po części z sytuacją ekonomiczną, ale również ze stanem własności (wojsko pozostało w mieście, dysponując znacznymi terenami, część ziem należała zaś do kościoła prawosławnego). Na mapach z tych czasów widać obszerne puste przestrzenie, wypełnione dość bogatą siecią dróg, z rzadka zespołami zabudowy, rodzącymi się w końcu XIX wieku zakładami rzemieślniczymi i przemysłowymi, cmentarzami różnych wyznań. Zaczęły pojawiać się obiekty użyteczności publicznej. W XX wieku duży teren zajęły nowe koszary rosyjskie, zbudowano linię kolejową, rozwijała się parcelacja, zwłaszcza po zachodniej stronie traktu lubelskiego oraz między obwodem dawnej twierdzy a Nową Osadą, na bazie dawnych traktów: dwóch lwowskich i hrubieszowskiego. Niestety rozwój miasta, na który można było liczyć w oparciu o plan opracowany w 1936 roku nie został już zrealizowany. II wojna światowa szczęśliwie oszczędziła najwartościowsze zespoły miasta. Lata powojenne przyniosły rozwój Zamościa, również terytorialny. Był to rozwój prowadzony w oparciu o plany zagospodarowania przestrzennego. We wszystkich edycjach planów zabytkowy zespół urbanistyczny Starego Miasta wraz z fortyfikacjami zajmował centralną pozycję i był objęty ochroną prawną. 4.4. Charakterystyka podsumowująca walory środowiska kulturowego Międzynarodową i krajową rangę Zamościa kreują przede wszystkim zachowane bogactwa zabytków kultury, wpisane na listę dziedzictwa kulturowego UNESCO oraz na listę pomników historii. Stwarza to korzystne warunki dla jego rozwoju jako ośrodka kultury i turystyki, z drugiej strony nakłada na miasto szczególny obowiązek ochrony krajobrazu kulturowego. Zamość w przeciwieństwie do wielu innych miast zabytkowych posiada na dzień dzisiejszy stosunkowo bogato rozwinięty aparat ochrony krajobrazu kulturowego. Wypracowany na przestrzeni ponad 60 lat model ochrony konserwatorskiej, nie ustrzegł jednakże substancji 25 zabytkowej przed działaniami, w rezultacie, których doszło do dewastacji zabytkowego układu urbanistycznego Starego Miasta i jego przedmieść. We współczesnych czasach do spektakularnych działań na szkodę zespołu staromiejskiego stało się umieszczenie w jego bezpośrednim sąsiedztwie w 1917 r. linii kolejowej. Doprowadziło to do degradacji terenu przedpola na odcinku przeszło jednego kilometra. W latach 50-tych zapadła decyzja o lokalizacji na Plantach dużego osiedla mieszkaniowego, natomiast u podnóża Rotundy zlokalizowany został zakład oczyszczania miasta. Zespół staromiejski wraz otaczającymi go Plantami w obrysie fortyfikacji jest od wielu lat przedmiotem kompleksowych działań rewaloryzacyjnych. Do największych zagrożeń w procesie rewaloryzacji w obecnych warunkach ekonomiczno-społecznych należy presja czynnika inwestorskiego. Prywatny inwestor zainteresowany jest możliwie najszybszym zakończeniem traktowanych standardowo prac remontowych, ustępstwami wobec wymogów, jakie stawia zabytkowa ranga obiektu. Skoncentrowanie wysiłków na rewaloryzacji zespołu staromiejskiego, przyspieszyło procesy degradacyjne innych obiektów w strefie przedmieść, praktycznie zagrożonych zniszczeniem. W latach 90-tych do największych dewastacji i zagrożeń dla krajobrazu kulturowego przedmieść należą lokalizacje na terenach atrakcyjnych inwestycyjnie, głównie przy ul. Partyzantów. Rewitalizacja krajobrazowa tej ulicy, (jak również ulicy Piłsudskiego i Szczebrzeskiej) jest sprawą niezwykle istotną. Odrębnym problemem o kluczowym znaczeniu jest sprawa regulacji prawno planistycznych stanowiących ramy dla ochrony konserwatorskiej w przyszłości. Obecnie obowiązuje kilka dokumentów (decyzji określających granice i zasady ochrony zespołu staromiejskiego). Wskazują one różne, wzajemnie niespójne przebiegi granic obszaru ochrony konserwatorskiej starego miasta. Granic tych nie wytycza decyzja o wpisie do rejestru zabytków. Ogólnikowy opis bez graficznego załącznika odpowiadający normatywom z roku 1966, nie pełni należnej roli. W praktyce konserwatorskiej posługiwano się granicami wyznaczonymi przez Plan Rewaloryzacji. Niezwykle istotny dokument graficzny związany jest z wnioskiem, na podstawie, którego Staromiejski Zespół Zabytkowy wpisany 14 XII 1992 r. na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO, objęty został ochroną na podstawie konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego z dnia 16 XII 1972 r. (Dz. U. z 1976 nr 32 poz. 190 i 191). Trzecim dokumentem jest decyzja Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej o uznaniu Zamojskiego zespołu staromiejskiego za Pomnik Kultury z załącznikiem graficznym, który określa obszar w innych granicach niż wcześniej wymienione. Od 1994 roku podstawowe parametry przestrzenne ochrony konserwatorskiej określane są przez Miejscowy Plan Ogólny Zagospodarowania Przestrzennego, który wprowadził podział terenu na strefy ochrony konserwatorskiej i określił dla nich 26 szczegółowe, jednoznaczne wytyczne. Pojęcie „stref” wprowadzone zostało do „Ustawy o ochronie dóbr kultury i o muzeach" (Dz. U z 1990 nr 56 poz. 32) w celu nadania właściwego wymiaru ochronie krajobrazu kulturowego. Poszczególne strefy mają określone różne zakresy działań i uwarunkowań oraz wykazy obiektów o wartości kulturowej. Uwzględniono tu zapis i granice ochrony związane z decyzją UNESCO, a ponadto szczególny nacisk położono na tereny przedmieść, poza strefą ścisłej ochrony konserwatorskiej, którą chronią zapisy „Planu Rewaloryzacji”. Z chwilą, gdy ustalenia Planu Ogólnego przestały obowiązywać ( w roku 2000) zabrakło narzędzi prawnych dla ochrony krajobrazu kulturowego miasta poza obrębem obszarów chronionych na mocy decyzji UNESCO. Obowiązujący „Plan Rewaloryzacji" stracił również moc prawną. Duże znaczenie dla prawnego uporządkowania zagadnień ochrony konserwatorskiej ma pogodzenie poszczególnych wersji granic i zasad ochrony konserwatorskiej Starego Miasta i przedpola twierdzy, oraz opracowanie dla nich spójnego programu dalszej rewaloryzacji. Niezbędne będzie także objęcie ochroną, na mocy odpowiednich decyzji i opracowań planistycznych, szczególnie wartościowych obszarów przedmieść. Działanie to poprzedzone winno być konsultacją naukową. Nadrzędność dokonanego w jej efekcie nowego wpisu do rejestru zabytków (ewentualnie wpisów także „Zamczysko", „Nowa Osada"), nad wymienionymi dokumentami powinno definitywnie zamknąć tę tak istotną kwestię z punktu widzenia ochrony konserwatorskiej. Konieczne będzie przede wszystkim: uzupełnienie dokumentacji badawczej i studialnej; na tej podstawie sformułowanie (zaktualizowanie) wytycznych ochrony konserwatorskiej dla wybranych, wartościowych elementów struktury urbanistycznej miasta , aktualizacja spisu obiektów objętych ewidencją konserwatorską, opracowanie planów miejscowych, których zapis będzie podstawą rewaloryzacji najbardziej wartościowych struktur urbanistycznych (np. Stare Miasto wraz z układem fortyfikacyjnym, główne osie kompozycyjne miasta - ul Partyzantów i Piłsudskiego inne) objęcie pozostałych wybranych elementów krajobrazu kulturowego innymi zapisami regulującymi zasady ochrony konserwatorskiej - na przykład na drodze decyzji o objęciu strefami ochrony zgodnie z obowiązującym ustawodawstwem, wypracowanie przyszłych narzędzi finansowania oraz form organizacyjnych dla realizacji dalszych programów rewaloryzacyjnych, pilne podjęcie starań o zorganizowanie archiwum dokumentacji Zamościa. Znaczna część dokumentacji to egzemplarze pojedyncze i należy opracować je w systemie komputerowym, przygotowanie obiektów na przekwaterowanie lokatorów z obiektów podlegających rewaloryzacji. 27 Zagadnienia ochrony wartości kulturowych należy jednak rozumieć szerzej niż ochronę i wyeksponowanie historycznej tkanki urbanistycznej i architektonicznej. To także harmonijne kreowanie i przekształcanie współczesnych struktur miasta, nadawanie przestrzeniom publicznym i mieszkaniowym wartości humanistycznych i estetycznych, dbałość o harmonijną kompozycję przestrzenną całego miasta, rewitalizacja obszarów współczesnej zabudowy zdegradowanej krajobrazowo i technicznie, zachowywanie czytelnych układów urbanistycznych, odpowiednia skala i forma architektoniczna nowopowstających budowli. Wysoki poziom kształtowania układów zieleni miejskiej. W sferze duchowej jest to sprzyjająca atmosfera i warunki dla rozkwitu wszelkich aktywności ludzkich ukierunkowanych na rozwój intelektualny, poznawczy, artystyczny. Te dziedziny mają w Zamościu silne, wielowiekowe tradycje i wybitnie oddziaływają na identyfikację kulturową i klimat kulturowy miasta. 5. Charakterystyka obszaru objętego Programem 5.1. Położenie i podział administracyjny Powiat grodzki Zamość położony jest w południowej części województwa lubelskiego. Miasto Zamość jest stolicą gospodarczą i kulturalną regionu, określanego często jako Zamojszczyzna. Zgodnie z podziałem na jednostki fizyczno-geograficzne (wg Kondrackiego, 2002) jest położone na skraju Wyżyny Lubelskiej, w obrębie rozległego obniżenia zwanego Padołem Zamojskim, u zbiegu rzek Łabuńki i Topornicy, na wysokość około 210 m n.p.m., w bezpośrednim sąsiedztwie Roztocza i Roztoczańskiego Parku Narodowego. Powierzchnia Zamościa wynosi 3048 ha, w tym: użytki rolne zajmują powierzchnię 1248 ha, w tym: 952 ha stanowią grunty orne, 31 ha sady i 265 ha łąki i pastwiska, lasy i grunty leśne 65 ha, pozostałe grunty 1735 ha. 5.2. Ludność, struktura zabudowy, gospodarka powiatu 5.2.1. Ludność i struktura zabudowy Ogólna liczba ludności powiatu grodzkiego Zamość wynosi 65 784 osób (GUS w Lublinie stan na 31.12.2011 r.). Gęstość zaludnienia to ok. 2168 os./km2. Powiat grodzki Zamość stanowi główne skupisko miejsc pracy w rejonie. Skupiają się tu także instytucje, obiekty i infrastruktura służąca do obsługi ludności powiatu grodzkiego. W układzie przestrzennym powiatu występują zarówno zwarte jak i rozproszone formy osadnictwa. Dominuje zabudowa wielorodzinna. 28 5.2.2. Morfologia Według podziału fizjograficznego J. Kondrackiego (2002) powiat grodzki Zamość położony jest na terenie Padołu Zamojskiego (343.19), który jest subregionem Wyżyny Lubelskiej, leżącym w jej południowo – wschodniej części. Głównymi elementami morfologicznymi na terenie Zamościa są powierzchnie zrównań wierzchowinowych porozcinane dolinami rzek Łabuńki oraz jej dopływów – Topornicy i Czarnego Potoku. Dolina Łabuńki biegnie poprzez południową i zachodnią część miasta, dolina Topornicy poprzez część zachodnią, natomiast dolina Czarnego Potoku występuje w północno-wschodniej części miasta i biegnie ze wschodu na zachód. Dolina Łabuńki i Topornicy charakteryzuje się dobrze rozwiniętą lewobrzeżną terasą zalewowym o znacznym zróżnicowaniu morfologicznym, natomiast terasa prawobrzeżna jest stromy i słabo rozwinięta. Na obszarze doliny występują liczne rowy i drobne cieki bez nazwy. W okresach wysokich stanów wód, teren ten bywa podmokły. Znajdująca się w granicach miasta lewobrzeżna terasa Czarnego Potoku jest rozległy, płaski z niewielkimi wyniesieniami o przebiegu równoległym do rzeki, pocięty licznymi rowami melioracyjnymi. Zrównania wierzchowinowe obejmują głównie centralną i wschodnią część miasta. W obrębie wysoczyzny, a szczególnie w północnej jej części występują dolinki erozyjne, którymi odprowadzane są wody powierzchniowe, bądź zagłębienia bezodpływowe związane ze zjawiskami krasowymi. Rzędne terenu w obrębie miasta Zamościa wahają się od 200 m n.p.m. w dolinach rzek do 235 m n.p.m. na terenach wyniesionych. Spadki terenu nie przekraczają 5% z wyjątkiem doliny Łabuńki w południowo – zachodniej części miasta, gdzie dochodzą do 10 %. Zagospodarowanie miasta ma wyraźny związek z morfologią terenu. Obszar doliny Łabuńki i jej dopływów wykorzystywany jest rolniczo, dla celów rekreacyjnych, a w niewielkiej części są to nieużytki. Urbanizacja objęła natomiast znaczną część wysoczyzny, natomiast pozostała jej część wykorzystywana jest rolniczo. 5.2.3. Budowa geologiczna W budowie geologicznej terenu powiatu grodzkiego do głębokości 100,0 m biorą udział utwory czwartorzędu i kredy. Utwory kredowe reprezentowane są przez kredę piszącą oraz margle i margle miękkie, opoki i opoki margliste z przeławiceniami margli. W dolinach rzecznych skały te występują na głębokości od kilku do ok. 30,0 m p.p.t., natomiast na obszarach wyniesionych występują na głębokości kilku metrów lub miejscami odsłaniają się na powierzchni terenu. Przypowierzchniowe skały kredy górnej (mastrychtu) charakteryzują się zróżnicowanym wykształceniem litologicznym oraz różną odpornością na niszczenie. Strop górnokredowego podłoża tworzy podstawowe rysy rzeźby terenu. W obrębie wysoczyzn występują wychodnie skał kredowych charakteryzujące się większą 29 odpornością na działanie procesów denudacyjnych. W obrębie słabo odpornych na wietrzenie margli utworzone zostały rozległe obniżenia i doliny rzek, które zostały wypełnione przez osady czwartorzędowe. Miąższość utworów czwartorzędowych waha się od kilku metrów na obszarach wyniesionych do ok. 30 m w dolinie Łabuńki. Są to plejstoceńskie osady facji lodowcowej, wodnolodowcowej, rzecznej i eolicznej. Zostały one wykształcone w postaci piasków i żwirów, powyżej których znajduje się znaczna ilość gruzu wraz z otoczakami skał kredowych zlodowacenia południowopolskiego. Utwory młodsze wypełniają obniżenia terenu. Są to piaski wodno lodowcowe, mułki oraz zalegające powyżej dwie pokrywy soliflukcyjne: pokrywa gruzowo - gliniasta (zlodowacenie środkowopolskie); pokrywa lessowa (zlodowacenie środkowopolskie i bałtyckie). Utwory najmłodsze, są to holoceńskie osady występujące w dolinach rzek i w obniżeniach terenu. Reprezentują je zalegające w dolinach rzecznych piaski i mułki rzeczne przykryte torfami i namułami (osady terasy nadzalewowej). Na zboczach dolin rzecznych i w towarzyszących im obniżeniach występują utwory deluwialne w postaci glin oraz piasków drobnoziarnistych i pylastych. W pokrywie lessowej dominują lessy barwy jasnożółtej lub rdzawo-żółtej, przechodzące często w mułki lessopodobne i gliny piaszczyste o miąższości kilku metrów. 5.2.4. Wody powierzchniowe i podziemne Wody podziemne Na terenie powiatu grodzkiego Zamość głównym użytkowym poziomem wodonośnym jest poziom znajdujący się w utworach kredowych. Wodonoścem są tu węglanowe osady kredy górnej mastrychtu, które zostały wykształcone w postaci opok, margli i wapieni. Wody podziemne w utworach kredowych występują na całym obszarze. Głównym kolektorem dla wód podziemnych są szczeliny skał węglanowych powstałe w wyniku procesów tektonicznych. Przebieg stref dyslokacyjnych w rejonie Zamościa pokazują doliny rzek Łabuńki, Topornicy oraz suche doliny denudacyjne. W stropowej części górotworu, na sieć spękań tektonicznych nakładają się szczeliny pochodzenia wietrzeniowego. W dolinach rzek Łabuńki i Topornicy wody podziemne występują w aluwialnych osadach czwartorzędowych. Wody poziomu czwartorzędowego i kredowego pozostają w więzi hydraulicznej. Zwierciadło wody ma zazwyczaj charakter swobodny. W dolinach rzecznych, jak i na obszarach, gdzie skały kredowe nie są dostatecznie spękane zwierciadło występuje pod naporem. W dolinie rzeki Łabuńki lustro wody ma często charakter subartezyjski i stabilizuje się na głębokości od kilkudziesięciu cm do ok. 2,0 m. Tereny podmokłe i okresowo zalewane, na których wody podziemne występują na 30 głębokości do 0,5 m p.p.t związane są z dolinami rzek i cieków bez nazwy. W południowej części miasta tworzą one rozległe obszary w obrębie dolin rzek Łabuńki i Topornicy. W północno - zachodniej części powierzchnia terenów podmokłych i okresowo zalewanych jest znacznie mniejsza. Strefa występowania zwierciadła wód podziemnych w przedziale głębokości 0,5 - 2,0 m p.p.t, związana jest z terasami zalewowymi i nadzalewowymi rzek, natomiast strefa w przedziale głębokości 2,0 - 3,0 m p.p.t związana jest z terasami nadzalewowymi oraz zboczami dolin. Na terenach wyżej położonych głębokość występowania lustra wody waha się od 3,0 do 15,0 m p. p. t. Poziom wód w utworach kredowych występujących na głębokości od kilkunastu do kilkudziesięciu metrów p.p.t. nie ma zasadniczego wpływu na projektowanie, wykonawstwo i eksploatację budownictwa. Amplituda sezonowych wahań zwierciadła wody na obszarach wierzchowinowych dochodzi do 3,0 m, natomiast w dolinach wynosi ok. 1,5 m. Kierunek spływu wód podziemnych pokrywa się w skali lokalnej z ukształtowaniem powierzchni. Wody podziemne spływają do dolin rzek Łabuńki, Topornicy i Czarnego Potoku. W skali regionalnej spływ wód podziemnych odbywa się w kierunku północno – zachodnim. Zasilanie wód podziemnych odbywa się drogą infiltracji opadów atmosferycznych oraz poprzez regionalny dopływ z obszarów wyżej położonych. Zawodnienie zbiornika kredowego wykazuje duże zróżnicowanie. Jest to konsekwencją zmian parametrów szczelinowatości skał węglanowych. Najwyższe wydajności występują wzdłuż stref zaangażowanych tektonicznie i wynoszą 40,0 – 70,0 m3/h. Na lokalnych obszarach wododziałowych zasobność zbiornika kredowego jest znacznie niższa i wynosi od 2,0 do 10,0 m3/h. Wydajności jednostkowe studni wierconych mieszczą się w granicach 0,3 – 15,0 m3/h x 1mS, natomiast współczynniki filtracji wynoszą od 5,0 do 15,0 m/d. Współczynnik odpływu podziemnego wynosi 78 %. Podstawowym źródłem zaopatrzenia w wodę miasta Zamościa są komunalne ujęcia wody „Łabuńka” i „Czarny Potok”. PGK Sp. z o.o. w Zamościu w dniu 1 lipca 2009r. uzyskało decyzją Marszałka Województwa Lubelskiego pozwolenie wodnoprawne m.in. na szczególne korzystanie z wód w zakresie poboru wód podziemnych z ujęć wody „Łabuńka” łącznie ze studnią Zakole II i „Czarny Potok” dla potrzeb zaopatrzenia w wodę miasta Zamość i okolicznych miejscowości, w ilościach nie przekraczających: Qdśr = 9 000,0 m3/d Qdmax = 11 700,0 m3/d Qhmax = 1 223,0 m3/h Z informacji uzyskanych od PGK Sp. z o.o. w Zamościu pobór wód podziemnych za 2012 r. przedstawia się następująco: roczny pobór wód -Ujęcie wody „Łabuńka” – 2 187 121 m3/r. -Studnia Zakole – 191 572 m3/r. 31 -Studnia Majdan – 457 201 m3/r. średni pobór dobowy -Ujęcie wody „Łabuńka” – 5 992,1 m3/dobę -Studnia Zakole – 524,9 m3/dobę -Studnia Majdan – 1 252,6 m3/dobę. W związku z udzielonym pozwoleniem wodnoprawnym Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej w Zamościu Sp. z o.o. zobowiązane jest m.in. do: wykonywania okresowych badań jakości wody zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia (Dz. U. z 2007 r. Nr 61, poz. 417), badania jakości wody z piezometrów w zakresie wskaźników: chlorki, siarczany, azot amonowy, azot azotanowy, azot azotynowy z częstotliwością 1 raz na kwartał. Z dniem 31 grudnia 2012 r. z mocy prawa wygasła decyzja ustanawiająca strefy ochronne ujęć wody. PGK. Sp. z o.o. w Zamościu wystąpiło do Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie z wnioskiem o ustanowienie strefy ochronnej ujęcia wód podziemnych Łabuńka i Zakole. W chwili końcowego opracowania niniejszego Programu Ochrony Środowiska podjęto informację z Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej, z której wynika, że toczy się procedura mająca na celu ustanowienie w/w strefy ochronnej. Warunki hydrogeologiczne w północnej części doliny Łabuńki i starego koryta Topornicy są kształtowane przez lej depresyjny, związany z eksploatacją komunalnego ujęcia wód podziemnych „Łabuńka”. W granicach oddziaływania leja depresyjnego Łabuńka i Topornica mogą być rzekami infiltrującymi. W ostatnich latach obserwuje się podnoszenie poziomu wód podziemnych w obrębie miasta np. w rejonie osiedla Zamczysko, osiedla Rataja, osiedle Karolówka. Powoduje to m.in. podtapianie ogrodów działkowych, zalewanie piwnic budynków, problemy realizacyjne. Wody podziemne rejonu Zamościa, występujące w utworach kredowych, cechuje wysoka jakość. Na terenach wyżej położonych (wierzchowinowych) wody te odpowiadają wymogom Rozporządzenia Ministra Zdrowia z 29 marca 2007 r. w sprawie wymagań dotyczących jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. Nr 61, poz. 417 z późn. zm.). Wody występujące w dolinach rzek, odznaczają się występowaniem żelaza i manganu o wartościach wyższych od dopuszczalnych zawartych w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 29 marca 2007 r.; to jest wyższych od 0,2 mg Fe/dm3 i 0,05 mg Mn/dm3. W związku z tym wymagają prostego uzdatniania polegającego na redukcji żelaza i manganu do ilości odpowiadającej warunkom stawianym wodzie przeznaczonej do celów pitnych. Miasto Zamość leży w obrębie Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP) nr 407 - Niecka Lubelska (Chełm – Zamość), który pełni funkcję polegającą na zachowaniu niezbędnych zasobów wód podziemnych o dobrej jakości. Szacunkowe zasoby dyspozycyjne wynoszą 1050 tys.m 3/d, przy średniej głębokości 32 ujęć odpowiednio 70-85 m. Wody powierzchniowe Cieki wodne Obszar Zamościa należy do zlewni rzeki Łabuńki. Sieć rzeczną tworzą cieki: Łabuńka, która jest prawobrzeżnym dopływem Wieprza oraz jej dopływy Topornica i Czarny Potok. Rzeka Łabuńka przepływa przez południową i zachodnią część miasta. Topornica płynie przez część zachodnią, natomiast Czarny Potok poprzez północne fragmenty miasta. Całkowita powierzchnia zlewni Łabuńki wynosi 513 50 ha i pod tym względem jest to czwarty, co do wielkości dopływ Wieprza. Większość jej dorzecza położona jest na obszarze Padołu Zamojskiego. Powierzchnia rzek na terenie miasta wynosi 51 ha. W obrębie Zamościa, rzeki Łabuńka i Topornica zostały uregulowane. W okresie średnich i niskich stanów wody warstwa wody w korytach rzek wynosi od 0,6 do 1,0; natomiast w okresie wysokich stanów wody dochodzi do 2,0 m. Dotychczas nie notowano wylewania rzek poza koryta oraz nie wystąpiło niebezpieczeństwo powodzi. Na terenie miasta występuje również stare koryto rzeki Topornicy przebiegające od osiedla Zamczysko do rejonu ul. Okrzei i ul. Dzieci Zamojszczyzny; Zbiorniki wodne W granicach Zamościa znajdują się dwa zbiorniki wodne: Staw parkowy zasilany wodą z Łabuńki. Zalew miejski zasilany z rzeki Topornicy za pomocą otwartego akweduktu z zapory znajdującej się przy granicy miasta. Rzeka Topornica przed zaporą przepływa przez płaskie tereny głównie łąki o ekstensywnym wykorzystaniu rolniczym. Wody te niosą niewielki ładunek zanieczyszczeń, związany z nawożeniem gleb, które mogą powodować zjawisko eutrofizacji wód stojących. Część południowa zbiornika jest objęta zarządem Polskiego Związku Wędkarskiego, natomiast część północna zarządzana przez władze miasta i przeznaczona jest na cele rekreacji. Łączna powierzchnia zbiorników wodnych wynosi 18,7 ha. 5.2.5. Klimat Według W. Wiszniewskiego i W. Chechłowskiego powiat zamojski grodzki leży w obrębie lubelsko - zamojskiego regionu klimatycznego. Cechuje się on dominacją wpływów kontynentalnych i jest lokalnie modyfikowany przez uwarunkowania fizjograficzne, tzn. rzeźbę terenu, głębokość zalegania wód gruntowych, szatę roślinną (głównie lasy). Przeważają tutaj polarno-morskie i polarno-kontynentalne masy powietrza, rzadziej pojawia się powietrze arktyczne (w zimie i na wiosnę), natomiast najrzadziej na te tereny napływa powietrze zwrotnikowe. 33 Średnia roczna temperatura waha się tu od 7,0 - 7,3°C, najchłodniejszym miesiącem jest styczeń z temperaturą -4,0 do -5,0°C, a najcieplejszym lipiec o temperaturze od +17 do +18°C. Roczna amplituda temperatur wynosi powyżej 22°C. Zimy są chłodne i długie, trwają ponad 90 dni. Pokrywa śnieżna utrzymuje się od 80 do l00 dni w ciągu roku. Długość okresu bezprzymrozkowego waha się od 132 do 160 dni. Negatywną cechą klimatu jest występowanie przygruntowych przymrozków, pierwsze przymrozki pojawiają się między 30 września a 5 października, ostatnie pomiędzy 20 a 30 kwietnia. Roczna suma opadów waha się od 550 do 650 mm. Najmniejsze opady notowane są w lutym i marcu, a największe w czerwcu (ponad 90 mm), obserwujemy tutaj przewagę opadów letnich nad opadami zimowymi. Na terenie Zamościa opady śniegu pojawiają się w listopadzie, a pokrywa śniegowa występuje zwykle od połowy grudnia do połowy marca. Na terenie powiatu przeważają wiatry zachodnie (SW, W, i NW), oraz w mniejszym udziale wiatry wschodnie (E, SE i NE). Obszar ten charakteryzuje małe zachmurzenie; średnie, roczne zachmurzenie waha się od 6,3 - 6,6 w 11- stopniowej skali pokrycia nieba, natomiast usłonecznienie osiąga 46 - 50 % usłonecznienia względnego. Najwyższe wartości usłonecznienia względnego notuje się w sierpniu i wrześniu (48 % - 50 %), a najniższe w listopadzie i styczniu (22 %). Mgły, które mają duże znaczenie w rozprzestrzenieniu zanieczyszczeń, nie występują często. Pojawiają się głównie w październiku i listopadzie, a ich obecność jest ściśle związana z czynnikami lokalnymi (rzeźbą terenu i wilgotnością podłoża), najczęściej występują w obniżeniach terenu. 5.2.6. Flora i fauna Na terenie powiatu dominują biocenozy antropogeniczne zieleni miejskiej z enklawami starodrzewu na cmentarzach kościelnych i grzebalnych, w parkach miejskich i w pasach drogowych ulic oraz biocenozy ogrodów przydomowych i ogrodów działkowych. Zamość wokół Starego Miasta posiada atrakcyjne tereny parkowe w obrębie dawnych fortyfikacji, tzw. Planty wraz z Rotundą o interesującym ukształtowaniu terenu, wykorzystującym skarpy, bastiony ziemne, stawy. W Parku Miejskim w Zamościu występuje ponad 50 gatunków bardzo rzadkich gatunków drzew i krzewów m. in. sosna, limba, korkowiec amurski, klony tatarskie, szpaler orzecha szarego. Oprócz tego możemy tutaj spotkać jodłę pospolitą, świerk, wierzbę, jawor, porzeczkę alpejską, bukszpan, cis pospolity, forsycję, dereń, lilak pospolity oraz irgę błyszczącą. 34 Rysunek 7, 8 Park Miejski w Zamościu Planty będące otuliną renesansowego Starego Miasta stanowią reprezentacyjne tereny zieleni miejskiej, które zostały zrewaloryzowane w ramach projektu pn.: „Zamość miasto UNESCO, Pomnik Historii RP produktem turystycznym polskiej gospodarki”. Poza tym w obrębie strefy centrum miasta znajdują się interesujące zespoły zadrzewień, często starodrzewu, występują one np. na terenie koszar i „starego” Szpitala. Duże ilości obszarów zielonych zlokalizowane są na terenach osiedli mieszkaniowych, takich jak: os. Zamojskiego, os. Wyszyńskiego, os. Słoneczny Stok itp., są to przede wszystkim młode, kilku lub kilkunastoletnie drzewa oraz krzewy tworzące osiedlowe pasy zieleni. Na terenie Zamościa znajduje się kilka cmentarzy: Cmentarze czynne: Cmentarz komunalny przy ul. Braterstwa Broni, Cmentarz parafialny rzymsko-katolicki przy ul. Peowiaków, Cmentarz prawosławny przy ul. Wyszyńskiego. Cmentarze nieczynne: Rotunda- miejsce martyrologii ofiar II wojny światowej, Cmentarz Żydowski przy ul. Prostej, Cmentarz Jeńców Radzieckich, przy ul. Szwedzkiej. Cmentarzom, z wyjątkiem komunalnego towarzyszą zespoły zadrzewień i urządzonej zieleni. Teren otuliny parkowej obecnego cmentarza prawosławnego na podstawie zmian planu zostaje stopniowo przeznaczony na funkcje usługowe. Na mikroklimat terenów zurbanizowanych duży wpływ mają zadrzewienia istniejące w pasmach większości ulic, w ogrodach, na działkach zabudowy mieszkalnej i usługowej. W pasmach zieleni przyulicznej występują drzewa odporne na trudne warunki środowiska miejsko-przemysłowego, wytrzymałe na przegrzanie i mróz, o zwartych, gęstych koronach, zdecydowanym "foremnym" pokroju, nie wymagające strzyżenia. 35 W zacisznych dzielnicach zabudowy jednorodzinnej stosowane są rośliny bardziej różnorodne pod względem pokroju i kolorystyki, ponieważ w tych warunkach uciążliwość środowiska jest mniejsza. Na terenie miasta wszystkie osiedla są dobrze wyposażone w zieleń np. osiedla o zabudowie wielorodzinnej takie jak: os. Wyszyńskiego, Słoneczny Stok, czy osiedle Zamoyskiego, posiadają zieleń, która stanowi wspólny ogród ich mieszkańców. Zieleń ta zaprojektowana została w taki sposób, aby stała się miejscem odpoczynku biernego i czynnego, dawała poczucie ładu, harmonii i izolowała mieszkańców od uciążliwości związanych z zamieszkiwaniem w mieście. Zieleń znajdująca się na terenie osiedli mieszkaniowych o zabudowie wielorodzinnej tworzy trzy strefy: zieleń ochronno-izolacyjną usytuowaną na obrzeżach zabudowy, komponowaną w formie zwartych masywów o zróżnicowanej wysokości (drzewa i krzewy). Do nasadzeń tych stosuje się materiał roślinny charakteryzujący się odpornością na zanieczyszczenia środowiska, gęstym i zwartym pokrojem (tłumienie kurzu i hałasu) lub nawet kolcami (dla stworzenia żywopłotu zaporowego przed ciągami komunikacyjnymi), zieleń o charakterze rekreacyjno-wypoczynkowym wewnątrz zabudowy, komponowaną w formie kilku oddzielnych wnętrz np. dla osób starszych kameralne wnętrza wypoczynkowe z małą architekturą, odizolowane zielenią wysoką od miejsc czynnego wypoczynku dla dzieci i młodzieży), dekoracyjną zieleń osiedlową, która powinna nawiązywać do kolorytu elewacji budynków oraz być dostosowaną do ich formy i wysokości. Osiedla zabudowy jednorodzinnej posiadają zieleń występującą jako samodzielne, indywidualne założenie ogrodowe lub tzw. przedogródki w zabudowie segmentowej jednorodzinnej. W obu przypadkach jest wizytówką właściciela, odzwierciedlając jego inwencję twórczą i zmysł estetyczny, a także upodobania w zakresie doboru materiału roślinnego. Ogród bywa coraz intensywniej wykorzystywany poprzez włączanie go w zasięg mieszkania i życia człowieka; spełnia funkcję użytkową i ozdobną. Każdy ogród jest inny, ale łączy je wspólna cecha: chęć oddzielenia się od sąsiada wysokim płotem lub szpalerem zieleni; rzadziej jest to izolacja od warunków miejskich, ponieważ zabudowa jednorodzinna usytuowana jest na terenach o mniejszym natężeniu ruchu. Najczęściej występującymi gatunkami drzew i krzewów na terenie zamojskich osiedli mieszkaniowych są: a) drzewa: brzoza brodawkowata, jesion, jarzębina, jodła pospolita, kasztanowiec, 36 klon, lipa drobnolistna, modrzew, śliwa czerwona, świerk pospolity, świerk srebrzysty, tuja wschodnia, tuja zachodnia, wierzba pospolita, wierzba mandżurska, b) krzewy: berberys, forsycja, igra pozioma, igra błyszcząca, jałowiec, śnieguliczka, winobluszcz. Należy podkreślić, że istniejące enklawy zieleni ulegają z biegiem czasu coraz większej presji inwestorów, chcących budować na nich budynki mieszkalne lub usługowe. Ogrody działkowe znajdujące się na terenie Zamościa tworzą dwa kompleksy: pierwszy w części południowej miasta, w rejonie dzielnicy Zamczysko i osiedla Promyk oraz drugi w części północnej, w rejonie ul. Sikorskiego. Razem zajmują obszar ok. 126 ha i wszystkie podlegają pod Zarząd Pracowniczych Ogródków Działkowych. Większość ogrodów działkowych położonych jest na obszarach, pozalewowych, pełnią one rolę zaplecza rekreacyjnego dla części mieszkańców i stanowią obszary czynne biologicznie, ważne w strukturze przyrodniczej miasta. W granicach administracyjnych miasta występują grunty leśne zalesione i niezalesione. Lasy komunalne znajdują się głównie w rejonie śródmieścia oraz we wschodniej i południowej części miasta. Na tych terenach występują następujące typy siedlisk: lasy świeże, lasy mieszane świeże, lasy wilgotne, lasy mieszane wilgotne, lasy bagienne. Do gatunków występujących na tym terenie należą: dąb, jesion, sosna, olcha, lipa, modrzew, brzoza. W dolinach rzek Łabuńki i Topornicy występują biocenozy wodno - łąkowe i łęgowe, tworzą one wybitny potencjał przyrodniczy stanowiący o atrakcyjności miasta. Produkcja rolna na obszarze miasta jest powoli wypierana przez inne inwestycje. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150) nakłada na organy administracyjne obowiązek tworzenia 37 terenów zieleni miejskiej, łączących się w miarę możliwości z terenami zalesionymi oraz uwzględniania w "studium" i miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego obowiązku tworzenia i ochrony terenów zieleni miejskiej. Fauna Na terenie powiatu grodzkiego Zamość w zbiornikach wodnych oraz w rzekach do przedstawicieli ichtiofauny zaliczamy: płoć pospolita, słonecznica, ukleja, leszcz, karaś, karp, okoń, jazgarz. Na obszarze miasta, występują następujące ssaki: Jeż zachodnioeuropejski - gatunek spotykany na całym terytorium miasta, głównie na terenach zielonych, ale żerujące nocą osobniki stwierdzano nawet w centrum. W związku ze wzrostem natężenia ruchu samochodowego, najprawdopodobniej występuje spadek liczebności, Ryjówka aksamitna - notowana na peryferyjnie położonych terenach zielonych Kret - na terenie miasta występuje na obszarach peryferyjnych, najrzadziej notowany jest na terenach zalewowych. Brak stwierdzeń w centralnej, zurbanizowanej części miasta, Zając szarak - stwierdzany na obrzeżach miasta, głównie w obrębie ogrodów działkowych, Wiewiórka – spotykana na stanowiskach w parku, Nornica ruda - występują stosunkowo licznie na całym obszarze peryferyjnym miasta, zarówno na terenach otwartych, jak i zadrzewionych. Brak stwierdzeń z obszarów zurbanizowanych, Nornik zwyczajny - jest najliczniejszym gryzoniem na peryferyjnym obszarze miasta. Występuje na różnego typu terenach otwartych, w tym na polach ornych, Mysz polna - występuje na peryferiach miasta, głównie na różnego typu użytkach rolnych. Na okres zimy przenosi się do zabudowań na obrzeżach miasta, część osobników żyjących na terenie ogrodów działkowych prowadzi osiadły tryb życia, Mysz domowa wschodnia - stosunkowo licznie zasiedla zurbanizowaną część miasta. Jej liczebność prawdopodobnie podlega znacznym fluktuacjom, związanym między innymi z dostępnością odpowiednich miejsc schronienia, konkurencji ze szczurem wędrownym i zasobami pokarmowymi, Szczur wędrowny - zamieszkuje głównie piwnice, kanały ciepłownicze, magazyny żywnościowe, Lis żyje zarówno w lesie, jak i w polu. Lisy obierają miejsce suche (wzniesienia), nawet piaszczyste, zarośnięte gęsto krzewami i młodnikami. Mogą mieć ostoję w krzakach i zaroślach lub jarach dziko zarosłych, czasem nawet w zbożu, Kuna domowa występuje w pobliżu osiedli mieszkaniowych, Bocian. Na terenie miasta znajdują się 3 gniazda bocianów zlokalizowane one są: na osiedlu Majdan, na osiedlu Janowice Duże przy ulicy Janowickiej, oraz przy ulicy Podleśnej, 38 Sowa puszczyk występująca na terenie osiedli mieszkaniowych. ZOO Zamojskie ZOO jest to jedyny obok warszawskiego ogród zoologiczny po wschodniej stronie Wisły. Aktualnie zajmuje powierzchnię 13,8 ha, z czego obszar przeznaczony dla zwiedzających to 9,5 ha. Obecnie hodowanych jest 1460 zwierząt reprezentujących 240 gatunków z całego świata, wśród których wyróżniamy: ssaki (chaus, dikdik, dzik, fennek, gazela dorkas, gibbon białoręki, góralek przylądkowy, jaguarundi, jeleń sika, kapucynka czubata, koati południowy, kob liczi, kob singsing, koczkodan górski, koczkodan nadobny, koczkodan rudy, kot arabski, kot argentyński, koza karłowata, kuc szetlandzki, lama, lemur katta, lew, lutung jawajski, makak wanderu, mara patagońska, mundżak chiński, niala grzywiasta, niedźwiedź brunatny, nietoperz, otocjon, owca bretońska karłowata, pantera cejlońska, ryś, sajmiri, serwal, sitatunga, skunks zwyczajny, surykatka, szop pracz, tygrys amurski, walabia benetta, wari czarnobiały, wielbłąd dwugarbny, wiewiórka trójbarwna, zebra równikowa, żeneta północna); ptaki (amazonka kurika, ara zielona, bernikla białolica, bernikla kanadyjska, bezszpon, bielik, bocian biały, czapla nadobna, czubacz hełmiasty, czubacz rudy, emu, ibis czczony, ibis grzywiasty, kazarka rdzawa, koroniec plamoczuby, kruk, księżniczka tarczowa, mandarynka, nandu szare, nene (gęś hawajska), ohar, olśniak himalajski, paw, pelikan hybryda, puchacz, puszczyk, rozella białolica, ślepowron, sowa śnieżna, toko czarnoskrzydły, tragopan Temmincka, uszak biały, uszak brunatny, waruga, warzęcha czerwonolica, wieloszpon lśniący, żako, żuraw koroniasty, łabędź czarny); gady (agama brodata, agama błotna, agama kołnierzasta, bazyliszek płatkogłowy, boa różany, gekon madagaskarski, gekon wielkopalcy, krokodyl kameruński, legwan fidżyjski, legwan kubański, legwan zielony, pyton królewski, teju krokodylowe, uroplatus sicorae, waran mangrowy, wąż tajwański, wąż zbożowy, żółw błotny, żółw lamparci, żółw pustynny, żółw stepowy, żółw żabuti); płazy (drzewołaz błękitny, drzewołaz skoczny, drzewołaz żółtopasy, kumak dalekowschodni, salamandra chińska, wiosłonóg Denisa) ; ryby (ameka wspaniała, arowana srebrzysta, barwiniec czarny, bocja wspaniała, brzanka czerwonopręga, brzanka rekinia, danio irawadzki, drewniak, drobnostek Beckforda, glonojad, gupik lagunowy, gurami właściwy, hakodziobek, kirysek karłowaty, kirysek Sterby, limka czarnopręga, limka srebrnozłota, malawik pasiasty, malawik zebra, mieczyk Alvareza, mieczyk karłowaty, mułojad, naskalnik Dickfelda, naskalnik kędzierzawy, naskalnik Maliera, naskalnik Regana, naskalnik wężogłowy, neon czarny, neon czerwony, neon Innesa, niszczuka plamista, paletka barwna, platydora kolczasta, promienniczka celebeska, przeźroczka kolor, przylgowiec cudaczek, płaszczka słodkowodna, razbora lśniąca, razbora szklista, razbora wulkaniczna, ślepiec jaskiniowy, stojaczek punktowany, sumik szklisty, 39 świecik kongolański, szczelionowiec leleupa, szczelionowiec z burundi, tęczanka Boesemana, tęczanka czerwona, tęczanka mniejsza, tęczanka neonowa, tęczanka niebieska, tęczanka nowogwinejska, tęczanka Parkinsona, tęczanka zielona, tilapia otjikoto, torakocharaks platynowy, trąbobrzanka, trąbonos Petersa, ukośnik złocisty, wielkook olbrzymi, wielopłetwiec płomiennobrzuchy, żaglowiec skalar, zbrojnik biczowaty, zbrojnik kolumbijski, zbrojnik lamparci, zbrojnik niebieski, żółtaczek indyjski, zwinnik czerwonousty); stawonogi (ptasznik, ptasznik czerwonokolanowy, ptasznik czerwonokoodwłokowy, ptasznik meksykański, ptasznik Nhandu coloratovillosus). Rysunek 9, 10 Zoo w Zamościu 6. Formy ochrony przyrody 6.1. Istniejący system ochrony przyrody W prawodawstwie polskim mamy do czynienia z różnymi formami ochrony przyrody. Ustawa, która reguluje sprawy ochrony siedlisk, różnych gatunków roślin i zwierząt oraz ochrony przyrody nieożywionej jest ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody (t.j.: Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 z późn. zm.). Celem ochrony przyrody jest: 1. utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów, 2. zachowanie różnorodności biologicznej, 3. zachowanie dziedzictwa geologicznego i paleontologicznego, 4. zapewnienie ciągłości istnienia gatunków roślin, zwierząt i grzybów, wraz z ich siedliskami, przez ich utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony, 5. ochrona walorów krajobrazowych, zieleni w miastach i wsiach oraz zadrzewień, 40 6. utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych, a także pozostałych zasobów, tworów i składników przyrody, 7. kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody przez edukacje, informowanie i promocje w dziedzinie ochrony przyrody. Przyrodę i jej elementy obejmuje się szczególną troską przez tworzenie różnej rangi form ochrony przede wszystkim w celu zachowania różnorodności biologicznej nie tylko w obrębie danego państwa lecz w rozumieniu całej populacji ludzkiej, w celu zachowania ciągłości istnienia gatunków roślin i zwierząt wraz z siedliskami w których występują. Ochrona przyrody ma na celu zachowanie w dobrym stanie tego, co aktualnie jest, ale również przywracanie do właściwego stanu ochrony tego, co zostało częściowo bądź chwilowo zniszczone. Zadaniem ochronny przyrody jest także kształtowanie właściwych postaw ludzkich wobec przyrody, jej zasobów poprzez odpowiednią edukację, informacje i promocje w dziedzinie ochrony przyrody. Na terenie powiatu grodzkiego Zamość system obszarów chronionych tworzą: 80 drzew pomnikowych ( stan luty 2012 r.), 2 obszary Natura 2000 - SOO (Specjalne Obszary Ochrony) - PLH 060087 Doliny Łabuńki i Topornicy, OSO (Obszary Specjalnej Ochrony) – PLB 060013 Dolina Górnej Łabuńki, parki miejskie, kompleksy leśne, zespoły roślinne. Miasto Zamość leży w obrębie Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP) nr 407 - Niecka Lubelska (Chełm – Zamość). Obszar Roztocze PLB 060012 bezpośrednio sąsiaduje z granicami miasta. 6.1.1. Obszary Natura 2000 Najnowszym sposobem ochrony zasobów przyrodniczych powołanym ustawowo w wyniku dostosowywania przepisów krajowych do ustawodawstwa unijnego są tzw. Obszary Natura 2000. Obecnie to właśnie Obszary 2000 posiadają najwyższą rangę ochrony. Do tej pory najwyższą rangę miały parki narodowe a tuż za nimi były rezerwaty przyrody. Na terenie powiatu grodzkiego Zamość występują 2 obszary zaliczane do obszarów Natura 2000. Są to: Dolina Górnej Łabuńki PLB 060013, Doliny Łabuńki i Topornicy PLH 060087. Obszar Roztocze PLB 060012 bezpośrednio sąsiadujący z granicami miasta. DOLINA GÓRNEJ ŁABUŃKI PLB 060013 Ostoja położona jest w mezoregionie Padół Zamojski, na południe od Zamościa. Obejmuje górną część rzeki Łabuńka, która jest dopływem Wieprza. 41 Ostoję od południa otaczają pola uprawne i zabudowania wiejskie. Od północy ograniczona jest zabudową Zamościa oraz sąsiadujących wsi. Zasadniczą część ostoi stanowią łąki pokrywające dolinę rzeki. Przed melioracjami, miały one charakter torfowisk węglanowych, o czym świadczy charakterystyczna roślinność oraz gleby nawapienne. Rzeka Łabuńka na całej długości jest uregulowana i pogłębiona. Brzegi są faszynowane, miejscami porośnięte nasadzonymi topolami. Obrzeża porastają zakrzewienia wierzbowe. Naturalne łęgi nie zachowały się. Rangę przyrodniczą ostoi podnoszą trzy kompleksy stawów rybnych (w Pniówku, Blonka i w Łabuniach). Powierzchnia stawów waha się od 60-100 ha i prowadzona jest tam średnio intensywna gospodarka rybacka. Niewielką część ostoi stanowią pola uprawne, a główne uprawy to pszenica, buraki cukrowe i ziemniaki. Lasy w ostoi to wyłącznie kilku- lub kilkunastoarowe drągowiny sosnowe, posadzone na skraju łąk lub tuż przy zabudowaniach wiejskich. DOLINY ŁABUŃKI i TOPORNICY PLH060087 Ostoja położona jest w Kotlinie Zamojskiej na S i SW od Zamościa. Ostoja obejmuje rozległe górne odcinki dolin rzek Łabuńka i Topornica, dopływów Wieprza. Występują tu liczne źródła zasilające zmeliorowane łąki. W dolinie występują niewielkie wzniesienia (grądziki). W obrębie łąk bardzo licznie występuje starodub łąkowy Ostericum palustre. Występują tu również liczne rzadkie i chronione gatunki. Historyczne stanowisko Liparis loeselii i Pulsatila patens. Z bezkręgowców stwierdzono występowanie 4 gatunków motyli zagrożonych wg. IUCN lub zamieszczonych w Konwencji Berneńskiej: Maculinea telejus, Maculinea nausitous i Lycaena dispar oraz ważki Leucorhinia pectoralis. 6.1.2. Pomniki przyrody Pomnik przyrody może być ustanowiony uchwałą Rady Miasta po uzgodnieniu z właściwym regionalnym dyrektorem ochrony środowiska. Pomnikami przyrody mogą być zgodnie z ustawą o ochronie przyrody pojedyncze twory przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków zarówno rodzimych jak i obcych, źródła, głazy narzutowe itp. Na terenie powiatu grodzkiego Zamość występuje obecnie ok. 80 drzew wpisanych do rejestru pomników przyrody. lipa drobnolistna, buk pospolity, jesion wyniosły; kasztanowiec biały, modrzew europejski (teren koszar przy ul. Piłsudskiego); lipa drobnolistna - 8 szt., (ul. Szczebrzeska); 42 klon pospolity - 2szt. (ul. Szczebrzeska); miłorząb dwuklapowy (ul. Sienkiewicza); dąb szypułkowy (ul, Sienkiewicza); wiąz górski (Stara Brama Lubelska); korkowiec amurski (Park Miejski); szpaler orzecha szarego (Park Miejski); grusza polna, klon pospolity (ul. Akademicka); wiąz szypułkowy (ul. Peowiaków). 6.1.3. Inne formy ochrony przyrody na terenie powiatu grodzkiego Zamość Elementami objętymi ochroną prawną przez decyzję samorządu lokalnego są również obszary i obiekty środowiska przyrodniczego. W związku wysokim stopniem degradacji ekosystemów naturalnych, decyzją samorządu lokalnego ochronie poddaje się tereny wchodzące w skład systemu biologicznego miasta Zamościa. Tereny te są najcenniejsze z przyrodniczego punktu widzenia, stanowią źródło zasilania terenów sąsiednich, pełnią funkcje biocenotyczno-ochronną, obejmujące: Park Miejski, który należy chronić przed zmianą stosunków hydrologicznych, zmianą pokrycia terenu i sposobem użytkowania oraz przed intensyfikacją zainwestowania, także przed wprowadzeniem nawierzchni nieprzepuszczalnych, Kompleks leśny, tworzący część obszaru węzłowego o znaczących walorach klimatycznych i fitosantarnych, który należy chronić przed zmianą stosunków hydrologicznych, pokrycia terenu i sposobem użytkowania oraz przed intensyfikacją zainwestowania, także przed wprowadzeniem nawierzchni nieprzepuszczalnych, Zespoły roślinne położone w strefie przykorytowej rzeki Łabuńki oraz Czarnego Potoku, związane z roślinnością przyrzeczną, stanowiące korytarze biologiczne, obejmujące w tym rozproszone zespoły zadrzewień, 7. Przegląd ochrony stosowanych środowiska, rozwiązań funkcjonujących technicznych na terenie z zakresu powiatu grodzkiego Zamość 7.1. Infrastruktura techniczna związana z ochroną środowiska Infrastruktura ma bardzo duże znaczenie w procesie wielofunkcyjnego rozwoju, ponieważ stanowi ona podstawę wszelkiej działalności gospodarczej. Poziom rozwoju infrastruktury może decydować o atrakcyjności lub nieatrakcyjności powiatu, a więc stanowić o szansach lub barierach ich dalszego rozwoju. 43 7.1.1 Gospodarka wodno- ściekowa Zaopatrzenie w wodę Podstawowym źródłem zaopatrzenia w wodę miasta Zamościa są dwa komunalne ujęcia wody „Łabuńka” i „Czarny Potok”. W Zamościu poborem, oczyszczaniem i dostarczaniem wody mieszkańcom zajmuje się Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Zamościu. Powiat grodzki Zamość posiada dobrze rozwiniętą sieć wodociągową. Długość sieci wodociągowej wynosi 153,8 km (stan na 31.12.2012 r.). Oczyszczalnie na terenie powiatu grodzkiego Zamość Zamość posiada 1 oczyszczalnie ścieków, której przepustowość wynosiła na koniec 2012 roku 25 tys. m3/d. Kanalizacja sanitarna W celu ochrony jakości wód podziemnych i powierzchniowych na terenie powiatu grodzkiego Zamość sukcesywnie była rozbudowywana sieć kanalizacyjna. Procentowy udział mieszkańców korzystających z kanalizacji sanitarnej w ogólnej liczbie mieszkańców wynosi 94%. Długość sieci kanalizacyjnej na terenie powiatu grodzkiego Zamość to 143,2 km (stan na 31.12.2012 r.). Sieć gazowa Województwo lubelskie zaopatrywane jest w gaz ziemny z krajowego systemu gazociągów wysokiego ciśnienia oraz układem mniejszych lokalnych odgałęzień do stacji redukcyjno – pomiarowych. Procentowy udział mieszkańców korzystających z sieci gazowej w ogólnej liczbie mieszkańców wynosi 87,6%. Długość sieci gazowej na terenie powiatu to 144,5 km. 7.1.2. Sieć ciepłownicza Na terenie Miasta Zamość największe instalacje energetycznego spalania paliw należą do firmy Dalkia Wschód Sp. z o.o. w Zamościu. Moc nominalna instalacji energetycznego spalania węgla wynosi 47,85 MWt. Cztery kotły WR-5 zostały wyłączone z eksploatacji. W roku 2010 pracowały 3 kotły WR-10 o mocy nominalnej wprowadzonej paliwie - 15,95 MW każdy). Łączna długość sieci ciepłowniczej wynosi 42,288 km, w tym sieci ciepłownicze eksploatowane przez przedsiębiorstwo – 34,963 km, oraz sieci ciepłownicze nie będące na majątku przedsiębiorstwa – 7,325 km 44 7.1.3. Komunikacja W skład infrastruktury transportowej powiatu wchodzi głównie sieć kolejowa i drogowa. Na terenie powiatu grodzkiego Zamość łączna długość infrastruktury drogowej wynosi 144 km dróg i sieć ta obejmuje: drogi krajowe – 15,6 km, drogi wojewódzkie – 6,1 km, drogi powiatowe - 48,6 km oraz drogi gminne - 73,7 km drogi krajowe: 17 E372 na trasie: Warszawa – Lublin – Zamość – Tomaszów Lub. – Hrebenne (przejście graniczne) i dalej do Lwowa, stanowiąca część korytarza Via Intermare z Gdańska (przez Warszawę - Lwów do Odessy (Morze Czarne), 74 na trasie: Sulejów k. Piotrkowa Tryb. – Kielce – Kraśnik – Zamość – Hrubieszów – Zosin (przejście graniczne); część dawnego Traktu Królewskiego z Pragi i Krakowa do Kijowa. Przez powiat grodzki Zamość przebiegają 3 drogi wojewódzkie: 837 Zamość – Żółkiewka – Piaski, 843 Zamość – Skierbieszów – Chełm, 849 Zamość – Józefów – Wola Obszańska. Ciągi piesze, pieszo – rowerowe, ścieżki rowerowe Na terenie miasta zrealizowanych jest 10,1 km ciągów pieszo-rowerowych. Budowane są odcinki o dużym natężeniu ruchu jednośladów. Transport kolejowy Obecnie stacja Zamość obsługuje jedno połączenie dalekobieżne - codzienny pociąg TLK Hetman do stacji: Zielona Góra (przez: Stalową Wolę, Tarnobrzeg, Kolbuszową, Rzeszów, Kraków, Katowice, Wrocław) oraz połączenia lokalne - pociągi REGIO do stacji: Lublin (przez: Krasnystaw, Rejowiec Fabryczny); Rejowiec (przez: Krasnystaw), skomunikowane z pociągami REGIO do Lublina i Chełma. W sezonie letnim (od końca czerwca do końca sierpnia) z Zamościa kursują również pociągi REGIO do: Bełżca (przez: Zawadę, Szczebrzeszyn, Zwierzyniec, Józefów, Susiec) i dalej do Jarosławia (przez: Bełżec, Horyniec-Zdrój, Lubaczów) oraz do Rzeszowa (przez: Jarosław, Przeworsk, Łańcut) Linia Hutnicza Szerokotorowa – LHS (linia nr 65) – Hrubieszów Towarowy Sławków Południowy; posiada znaczenie krajowe, omija miasto od północy 45 obwodnicą, prowadzi ruch towarowy (zapewnia zaopatrzenie „Huty Katowice" w rudę żelaza z Zagłębia Donieckiego na Ukrainie). 8. Stan i tendencje zmian środowiska przyrodniczego oraz źródła przeobrażeń środowiska naturalnego 8.1. Powietrze atmosferyczne Powietrze jest to mieszanina gazów oraz cząstek stałych, z których składa się atmosfera ziemska. Wprowadzone do powietrza substancje, które nie są jej naturalnymi składnikami lub ich stężenia przekraczają właściwy dla nich zakres, są to zanieczyszczenia powietrza. Do najważniejszych zanieczyszczeń należą: pyły (popioły lotne, sadza, stałe związki organiczne, azbest), gazy (tlenki siarki, azotu i węgla, węglowodory, ozon, radon, fluor), Zanieczyszczenia powietrza najsilniej odczuwalne są w wielkich aglomeracjach miejskich oraz w ośrodkach przemysłowych. Ze względu na ich bezpośredni wpływ na życie ludzi poświęca się im coraz więcej uwagi. Źródła emisji zanieczyszczeń możemy podzielić na: źródła technologiczne stosowane w zakładach przemysłowych, źródła energetyczne pochodzące z procesów energetycznego spalania paliw w ciepłowniach i kotłowniach lokalnych, pochodzące z transportu, paleniska indywidualne. Podstawę oceny jakości powietrza na terenie powiatu są pomiary przeprowadzone w stacjach monitoringu. Badania monitoringowe jakości powietrza w Zamościu prowadzą Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska – (WIOŚ). Podstawowymi aktami prawnymi określającymi obowiązki, zasady oraz kryteria jakości powietrza w Polsce są: ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska - tekst jednolity (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150). rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. 2012, poz. 1031) rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 kwietnia 2011 roku w sprawie standardów emisyjnych z instalacji (Dz. U.2011, Nr 95, poz. 558). Zgodnie z obowiązującymi przepisami oraz „Wytycznymi do rocznej oceny jakości powietrza w strefach wykonywanej wg zasad określonych w art. 89 ustawy – 4 Prawo ochrony środowiska z uwzględnieniem wymogów dyrektywy 2008/50/WE i dyrektywy 2004/107/WE” zatwierdzonymi przez GIOŚ, oceną objęto następujące substancje: - ze względu na ochronę zdrowia: 46 benzen, dwutlenek azotu, dwutlenek siarki, ołów, tlenek węgla, ozon, pył zawieszony PM10 i PM2,5, arsen, kadm, nikiel i benzo/a/piren, - ze względu na ochronę roślin: dwutlenek siarki, tlenki azotu i ozon. Przedmiotowe Wytyczne zawierają nowy podział kraju na strefy, określony w ramach transpozycji dyrektywy 2008/50WE do prawa polskiego. Zatem, zgodnie z ww. Wytycznymi, strefami na potrzeby ocen jakości powietrza w woj. lubelskim od 2010 r. są: Aglomeracja Lubelska i strefa lubelska (obszar województwa poza aglomeracją) dla kryterium ochrony zdrowia oraz strefa lubelska dla kryterium ochrony roślin. Standardy jakości powietrza ocenia się wg poniższych klas: klasa A – klasa strefy dla zanieczyszczenia o stężeniach poniżej poziomu dopuszczalnego bądź docelowego, klasa B – klasa strefy dla zanieczyszczenia o stężeniach powyżej poziomu dopuszczalnego lecz nie przekraczających poziomu dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji, klasa C – klasa strefy dla zanieczyszczenia o stężeniach powyżej poziomu dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji, docelowego, w przypadku gdy margines tolerancji nie jest określony o stężeniach powyżej poziomu dopuszczalnego. klasa D1 – klasa strefy dla ozonu o stężeniach nie przekraczających poziomu celu długoterminowego, klasa D2 – klasa strefy dla ozonu o stężeniach przekraczających poziom celu długoterminowego. W 2010 i 2011 roku w obu strefach województwa dotrzymane były standardy jakości powietrza dla następujących zanieczyszczeń: dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, tlenki azotu, benzen, tlenek węgla, substancje zawarte w pyle zawieszonym PM10 (ołów, arsen, kadm, nikiel i benzo/a/piren) i zostały one zaliczone do klasy A. W 2010 i 2011 r. pomiary jakości powietrza prowadzone były na stacji monitoringu powietrza zlokalizowanej na terenie siedziby Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Lublinie - Delegatury w Zamościu przy ul. Hrubieszowskiej 69A. 47 dwutlenek siarki Jest gazem powstającym głównie w wyniku spalania siarki organicznej. Już w niskich stężeniach wykazuje właściwości toksyczne dla większości organizmów żywych. U ludzi wywołuje wzrost schorzeń układu oddechowego, natomiast u roślin przy długotrwałych stężeniach 100µg/m3, wywołuje zahamowanie produkcji chlorofilu, co prowadzi do odbarwienia liści, nekrozy i ich przedwczesnego opadania. Podstawowym źródłem emisji dwutlenku siarki w powietrzu jest energetyczne spalanie paliw zanieczyszczonych siarką co ma bezpośredni wpływ na zmienność sezonową stężeń tego zanieczyszczenia w roku. Najwyższe stężenia 24-godzinne występują w miesiącach zimowych. Poziom zanieczyszczenia dwutlenkiem siarki w 2011 r. w porównaniu do roku 2010 nie uległ większej zmianie, lekko obniżyło się stężenie średnie roczne w porównaniu do roku 2010. W roku 2011 na terenie miasta Zamościa zostały dotrzymane warunki zarówno poziomu dopuszczalnego jak i częstości przekraczania tego poziomu. dwutlenek azotu Rozkład stężeń dwutlenku azotu nie charakteryzuje się tak wyraźną zmiennością sezonową, jak ma to miejsce w przypadku dwutlenku siarki. Na równomierny rozkład tego zanieczyszczenia w skali roku duży wpływ mają zanieczyszczenia związane z ruchem komunikacyjnym. Przeprowadzone pomiary wykazały, że stężenie średnie roczne dwutlenku azotu wyniosło 34,1% poziomu dopuszczalnego dla rocznego okresu uśredniania. W latach 2010 - 2011 na terenie miasta Zamościa zostały dotrzymane warunki dla poziomu dopuszczalnego dla dwutlenku azotu, jak również została dotrzymana dopuszczalna częstość przekraczania dopuszczalnego stężenia dobowego . tlenek azotu W roku 2011 po raz pierwszy prowadzone były pomiary stężeń tlenków azotu w systemie ciągłym. przez automatyczną stację pomiarową, z czasem uśredniania 1h. Przeprowadzone pomiary wykazały, że stężenie średnie roczne wyniosło 21,1[μg/m3], co stanowi 70,2% poziomu dopuszczalnego dla rocznego okresu uśredniania. W roku 2011 na terenie miasta Zamościa zostały dotrzymane warunki dla poziomu dopuszczalnego dla tlenków azotu. pył zawieszony Źródłem powstania pyłów są przede wszystkim uwalniane w procesie spalania paliw niepalne składniki mineralne, a także procesy produkcji materiałów budowlanych, procesy metalurgiczne, transport oraz składowanie surowców sypkich. O stopniu szkodliwości pyłów decyduje: stężenie w atmosferze, skład granulometryczny, skład chemiczny i mineralogiczny. Na terenie Zamościa przy ul. Hrubieszowskiej zarówno w 2010 jak i 2011 roku zostały dotrzymane warunki poziomu dopuszczalnego dla czasu uśredniania 48 roku kalendarzowego, nie została dotrzymana dopuszczalna częstość przekroczeń: przekroczenia dopuszczalnej wartości średniorocznej i 24 - godzinnej. Miasto Zamość zostało zakwalifikowane jako strefa C. Wydzielono dwa rodzaje pyłów zawieszonych PM10 i PM2,5. Pył zawieszony PM10 wykazuje w okresie roku zmienność typową dla zanieczyszczeń emitowanych w procesach energetycznego spalania paliw stałych, jego stężenia w okresie grzewczym są znacznie wyższe niż w miesiącach letnich . W 2010 i 2011 r. na stanowisku pomiarowym w miesiącach zimowych wystąpiły przekroczenia wartości dopuszczalnej dla stężeń dobowych tego zanieczyszczenia . Wartość stężenia średniego rocznego w roku 2011, pyłu zawieszonego PM10 wyniosła 90,7% wartości poziomu dopuszczalnego. W odniesieniu do lat poprzednich wzrosła liczba przekroczeń dopuszczalnego poziomu (50μg/m3) w roku kalendarzowym, dla czasu uśredniania 24h, również stężenie średnie roczne wzrosło i przekroczyło 90% wartości dopuszczalnej. W roku 2011 na terenie miasta Zamościa zostały dotrzymane warunki poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM10, dla czasu uśredniania roku kalendarzowego, jednak nie została dotrzymana dopuszczalna częstość przekraczania dopuszczalnego stężenia dobowego (l. przekroczeń wyniosła 59 przy dop. 35). Tabela 1. Zestawienie wyników pyłu PM10 w latach 2010-2011-Zamość ul. Hrubieszowska 69A Dane pomiarowe Stężenie średnie roczne Liczba przekroczeń stężeń 24- godz. w roku Stężenie 24-godz. Stężenia sezonowe Rok badań Jednostka μg/m 3 - 2011 33,1 36,3 36 59 minimalne 2,5 5,1 maksymalne 289,9 174,7 Okres letni 23,5 26,3 Okres zimowy Miesiące, w których stwierdzono najwięcej (≥5) przekro- czeń stężeń 24-godz. 2010 44,5 46,3 I, II, III I, II, III, X, XI, XII - Pył zawieszony PM 2,5 jest najgroźniejszą dla życia i zdrowia ludzi mieszaniną bardzo drobnych cząstek stałych i ciekłych. Znajdują się w nim przede wszystkim tlenki siarki, tlenki azotu i amoniak. Pył zawieszony może także zawierać substancje toksyczne, (takie jak metale ciężkie i wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, m.in. benzo(a)piren). Jego cząstki przenikają z układu oddechowego bezpośrednio do krwi. Pył PM 2,5 podobnie jak pył PM10 wykazuje w okresie roku zmienność typową dla zanieczyszczeń emitowanych w procesach energetycznego spalania paliw stałych, jego stężenia w okresie grzewczym (zimowym) są znacznie wyższe niż w miesiącach letnich. Dla roku 2010 i 2011 zostały dotrzymane warunki 49 poziomu dopuszczalnego PM2,5 w powietrzu. Poziom dopuszczalny PM2,5 w powietrzu powiększony o margines tolerancji wyniósł w 2010 r. 26 μg/m3, a w roku 2011 28 μg/m3, co stanowi 91,8% stężenia dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji. Najwyższe wartości stężeń pyłu i zarazem przekroczenie wartości dopuszczalnej zanotowano w sezonie zimowym, szczególnie widoczne to było w okresie największych mrozów. Zwiększona emisja zanieczyszczeń spowodowana zwiększonym zapotrzebowaniem na ciepło, jak również specyficzne warunki meteorologiczne (przemieszczanie się powietrza na niskim pułapie) były przyczyną wzrostu tego zanieczyszczenia w powietrza. Metale ciężkie w pyłach Szczególnie szkodliwe dla zdrowia są metale ciężkie zawarte w pyłach. Mianem metali ciężkich określa się grupę pierwiastków o właściwościach metalicznych i wysokich liczbach atomowych. W skorupie ziemskiej występują w niewielkich ilościach, ale wszystkie są szkodliwe dla człowieka. Stężenia średnioroczne i 24-godzinne na terenie Zamościa zawierają się w granicach wartości dopuszczalnych. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 2 lipca 2010 r. w sprawie rodzajów instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia (Dz. U. 2010 nr 130 poz. 880) określa jakie instalacje, ze względu na ochronę środowiska powinny podlegać zgłoszeniu. Instalacjami podlegającymi zgłoszeniu, zlokalizowanymi na terenie Zamościa, m.in. są: Dalkia Wschód Sp. z o.o. w Zamościu, ul. Hrubieszowska 173 – przedsiębiorstwo energetyki cieplnej, Spółdzielnia Pracy „Autonaprawa” w Zamościu, ul. Lipska 61 w Zamościu, SIPMOT Sp. z o.o. w Zamościu, ul. Młyńska 27, Spomasz Zamość S.A. ul. Szczebrzeska 19 – kotłownia grzewcza, Serwis „Auto-Technik” Roman Łagowski, ul. Majdan 62 w Zamościu, Przedsiębiorstwo Robót Drogowych Wytwórnia Mas Bitumicznych w Zamościu, ul. Hrubieszowska 171, PRD Sp. z o.o. w Zamościu, ul. Peowiaków 7 - instalacja zbiorników na materiały sypkie i dygestorium /na terenie Wytwórni Mas Bitumicznych w Zamościu przy ul. Hrubieszowskiej 171/, Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłopska, ul. Szczebrzeska 35 w Zamościu kotłownia grzewcza, piekarnia, Zamojskie Zakłady Zbożowe Sp. z o.o. w Zamościu, ul. Jana Kilińskiego 77 instalacja do oczyszczania ziarna, Miejski Zakład Komunikacji Sp. z o.o. w Zamościu, ul. Lipowa 9 - kotłownia grzewcza, stacja paliw, 50 Stacja Paliw Naklicki Zbigniew, ul. Starowiejska 10 w Zamościu, Orlen S.A. Stacja Paliw w Zamościu, ul. Hrubieszowska 22, Orlen S.A. Stacja Paliw w Zamościu, ul. Lubelska 101, Orlen S.A. Stacja Paliw w Zamościu, ul. Szczebrzeska 7, Statoil Fuel & Retail Polska Sp. z o.o., Stacja Paliw Statoil w Zamościu ul. Peowiaków 9A, Statoil Fuel & Retail Polska Sp. z o.o., Stacja Paliw Statoil w Zamościu ul. Prym. Stefana Wyszyńskiego 24, Dudex P.P.U.H. Mieczysław Dudek, ul. Hrubieszowska 91 Zamość- kotłownia grzewcza, Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Krasnymstawie Zakład Produkcyjny w Zamościu ul. Kilińskiego 81 - kotłownia grzewcza, Samodzielny Publiczny Szpital Wojewódzki im. Papieża Jana Pawła II w Zamościu, ul. Legionów 10 - kotłownia grzewcza, Chłodnia - Mors Sp. z o.o., ul. Kilińskiego 83 w Zamościu, Animex Foods Sp. z o.o. Oddział w Grodkowie, Zakład w Zamościu ul. Namysłowskiego 3- kotłownia technologiczno- grzewcza, LOTOS Paliwa Sp. z o.o. w Gdańsku, Stacja Paliw LOTOS SF255 przy ul. Legionów 4 w Zamościu - instalacja do magazynowania paliw płynnych, Carrefour Polska Sp. z o.o. w Warszawie, Stacja Paliw płynnych przy ul. Lwowskiej 56 w Zamościu, Samodzielna Publiczna Stacja Pogotowia Ratunkowego i Transportu Sanitarnego, Stacja Paliw przy ul. Starowiejskiej 23 w Zamościu, SHELL POLSKA Sp. z o.o. w Warszawie, Stacja Paliw Płynnych SHELL przy ul. Aleje Jana Pawła II 6a w Zamościu, Małopolska Hodowla Roślin HBP Sp. z o.o. Oddział Centrala Nasienna w Zamościu, ul. Kilińskiego 80 - emisja przy rozładunku materiału siewnego, McDonald's Polska Sp. z o.o. w Warszawie, Restauracja McDonald's przy ul. Al. Jana Pawła II 6 w Zamościu - emisja ze spalania gazu - zmienny wysokometanowy, Stalprodukt Zamość Sp. z o.o. ul. Kilińskiego 86 – instalacja energetyczna, Mechanika Pojazdowa Zbigniew Szymala ul. Dzieci Zamojszczyzny 35 w Zamościu, PPKS w Zamościu, ul. Sadowa 6, Euro-Car Sp. z o.o. ul. Jana Pawła II 2 w Zamościu – lakiernia, PPH "EWAGNES" Ewa Biały, ul. Szwedzka 26 w Zamościu - masarnia, PPH "EWAGNES" Piekarnia Kozłowski Antoni, ul. Szwedzka 26 w Zamościu, Krystyna Mazurek, ul. Łęczna 1 w Zamościu- mechanika pojazdowa, Grupa PEP Biomasa Energetyczna Wschód Sp. z o.o. w Warszawie ul. Wiertnicza 169 - zakład produkcyjny w Zamościu ul. Strefowa 12. 51 Dane na temat w/w instalacji zamieszczane są na bieżąco na podstawie przyjmowanych zgłoszeń w publicznie dostępnym wykazie danych o dokumentach zawierających informacje o środowisku i jego ochronie (www.ekoportal.gov.pl) Stan powietrza w Zamościu w porównaniu do innych miast tej wielkości można określić jako dobry. Podwyższone poziomy zanieczyszczeń występują w rejonie ciepłowni, na osiedlach, gdzie dominują indywidualne źródła ciepła na paliwo stałe lub oleje z dużą zawartością siarki, oraz wzdłuż głównych tras komunikacyjnych. Na terenie Miasta Zamość największe instalacje energetycznego spalania paliw należą do firmy Dalkia Wschód Sp. z o.o. w Zamościu. Dalkia Wschód Sp. z o.o., Zamość ul. Hrubieszowska 173 posiada pozwolenie zintegrowane dla eksploatowanych instalacji energetycznego spalania paliw. Stan techniczny instalacji jest dobry; eksploatowane kotły posiadają pozytywne oceny Urzędu Dozoru Technicznego. Przedłożone przez zakład wyniki pomiarów nie wykazały przekroczeń wartości dopuszczalnych określonych w pozwoleniu. Wyniki automonitoringowych pomiarów emisji wykonanych w 2011 r. przez Dalkia Wschód Sp. z o.o. Zamość wykazały znaczny wzrost emisji dwutlenku siarki w porównaniu z w 2010 r. Jest to wynik spalania węgla o większej zawartości procentowej siarki. 8.2. Stan czystości wód powierzchniowych Badania dotyczące jakości wód powierzchniowych realizowane są w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, utworzonego na mocy ustawy z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. Nr 77 z 1991 r. poz. 335 z późn. zm.) oraz zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2008 Nr 25, poz. 150). W świetle ww. ustawy monitoring środowiska ma na celu zwiększenie działań na rzecz ochrony środowiska poprzez zbieranie, analizowanie oraz udostępnianie danych dotyczących stanu środowiska oraz zmian w nim zachodzących. Badaniami objęte są przede wszystkim cieki pełniące rolę odbiorników ścieków komunalnych i przemysłowych, stanowiące źródło zaopatrzenia w wodę na potrzeby komunalne i przemysłowe, jak również cieki przepływające przez tereny rekreacyjne i prawnie chronione. W 2010 roku uległy zmianie zasady oceny stanu jakości wód powierzchniowych, tak aby mogły zapewnić integrację wymagań zawartych w: Ramowej Dyrektywie Wodnej 2006/60/UE (RDW), dyrektywie 91/676/EWG (azotanowej), dyrektywie 91/271/EWG (ściekowej), dyrektywie 78/659/EEC (rybnej), dyrektywie 2009/147/WE (ptasiej), dyrektywie 92/43/EWG (siedliskowej), dyrektywach użytkowych („pitna”, „kąpieliskowa”) oraz umowach międzynarodowych. Podstawą do opracowania sieci pomiarowej były: informacje o presjach, wykaz wód zagrożonych niespełnieniem celów środowiskowych, opracowane przez 52 Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej (KZGW) wykazy wód użytkowych oraz lokalizacja jednolitych części wód na obszarach NATURA 2000. Sieć monitoringu zaprojektowano tak, aby program pomiarowy w danym punkcie badawczym był dostosowany do wszystkich przypisanych mu celów Podstawą oceny stanu wód powierzchniowych jest rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. Nr 257, poz. 1545). Rozporządzenie określa sposób dokonywania oceny stanu jednolitych części wód poprzez dokonywanie oceny stanu ekologicznego (JCWP naturalne) lub potencjału ekologicznego (JCWP sztuczne i silnie zmienione), stanu chemicznego, sposób interpretacji wyników badań wskaźników jakości, sposób prezentowania wyników klasyfikacji oraz częstotliwość wykonywania klasyfikacji. Wynikiem oceny jest określenie stanu JCWP jako stan dobry lub zły. Program monitoringu zaplanowano w oparciu o rozporządzenie MŚ z dnia 13 maja 2009 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. z 2009 r. Nr 81, poz. 685). W celu dokonania oceny stanu ekologicznego rzek prowadzono badania elementów biologicznych oraz fizykochemicznych. Wskaźniki chemiczne z zakresu substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego nie były badane w roku 2010, ponieważ badania prowadzone w latach wcześniejszych nie potwierdziły ich występowania w wodach powierzchniowych Lubelszczyzny. W monitoringu operacyjnym zatem nie oceniono stanu chemicznego wód, a tym samym stanu wód. W 2010 roku oparciu o klasyfikację elementów biologicznych oraz fizykochemicznych dokonano dla wód naturalnych oceny stanu ekologicznego. Przez teren powiatu grodzkiego Zamość przepływają dwie rzeki: Łabuńka stanowiąca prawobrzeżny dopływ rzeki Wieprz uchodząca na 73,6 km jego długości, Topornica będąca lewobrzeżnym dopływem Łabuńki oraz cieki wodne w postaci starego koryta rzeki Topornicy, Czarnego Potoku będącego prawobrzeżnym dopływem rzeki Łabuńki, a także systemów melioracyjnych na terenach nisko położonych. Rzeki te wraz z całym ekosystemem ich dolin są elementem układu w obrębie Zamojskiego Węzła ekologicznego o znaczeniu krajowym. Całkowita powierzchnia zlewni Łabuńki wynosi 513,5 km 2 i pod tym względem stanowi czwarty dopływ Wieprza. Całkowita jej długość wynosi 35,4 km, większość jej dorzecza leży na obszarze Padołu Zamojskiego. Rzeka przepływając przez Zamość stanowi dla niego odbiornik ścieków oczyszczonych. W górnym biegu rzeka odwadnia teren płaskiego obniżenia, z dużym udziałem powierzchni zmeliorowanych. Dopiero poniżej Zamościa, po przyjęciu wód prawostronnego dopływu – Czarnego Potoku, płynie wyraźnie uformowaną płaskodenną doliną o szerokości kilkuset metrów. Tereny obejmujące zlewnię rzeki, jak i sama rzeka zostały zmeliorowane w latach powojennych, więc ich naturalne cechy nie zostały zachowane, koryto 53 Łabuńki zostało wyprostowane i pogłębione, co spowodowało znaczne osuszenie doliny. W granicach miasta znajdują się także dwa zbiorniki wodne: pierwszy zbiornik, pełniący funkcje retencyjno – rekreacyjne, jest to zalew Zamojski, podzielony on jest groblą rozgraniczającą sposoby użytkowania: część południowa, przeznaczona jest pod gospodarkę rybną, cześć północna przeznaczona na cele rekreacji (kąpielisko miejskie) zasilany jest z rzeki Topornicy. Drugi zbiornik - Staw Parkowy, zasilany z Łabuńki, znajdujący się w parku miejskim. Rzeka Łabuńka podlega Państwowemu Monitoringowi Środowiska, badania monitoringowe prowadzone są w cyklach rocznych. Punkt pomiarowo-kontrolny zlokalizowany był w miejscowości Wysokie. Badania jakości wody w rz. Łabuńce przeprowadzone w roku 2010 wykazały, że wg wskaźników obligatoryjnych rzeka prowadzi wody o umiarkowanym potencjale ekologicznym (klasa III). W roku 2011 uruchomiono po raz pierwszy w cyklu monitoring diagnostyczny, kontynuowano rozpoczęty w roku 2010 I cykl monitoringu operacyjnego oraz prowadzono monitoring badawczy. Zakres pomiarowy monitoringu diagnostycznego, oprócz elementów biologicznych i fizykochemicznych w skład których wchodziły również specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne, obejmował także badania wskaźników chemicznych zawierających substancje priorytetowe i inne substancje zanieczyszczające. W 2011 roku krajowy punkt kontrolno-pomiarowy na rzece Łabuńce zlokalizowany był w miejscowości Krzak. Wg kompleksowej oceny stanu jednolitych części wód powierzchniowych płynących wody rzeki Łabuńki uznano stan JCWP jako zły. 8.3. Jakość wód podziemnych Wody podziemne rejonu Zamościa, występujące w utworach kredowych, cechuje wysoka jakość. Na terenach wyżej położonych wody te odpowiadają wymogom Rozporządzenia Ministra Zdrowia z 29 marca 2007 r. w sprawie wymagań dotyczących jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. 2007, Nr 61, poz. 417 z późn. zm.). Wody występujące w dolinach rzek, odznaczają się występowaniem żelaza i manganu o wartościach wyższych od dopuszczalnych zawartych w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 29 marca 2007 r.; to jest wyższych od 0,2 mg Fe/dm3 i 0,05 mg Mn/dm3. W związku z tym wymagają prostego uzdatniania polegającego na redukcji żelaza i manganu do ilości odpowiadającej warunkom stawianym wodzie przeznaczonej do celów pitnych. Poza zawartością żelaza i manganu inne elementy charakteryzujące wody poziemne są na całym terenie miasta Zamościa zbliżone do siebie. Twardość wody waha się od 205,0 do 350,0 mg CaCO3/dm3. Odczyn pH wynosi 7,1 –7,6. Chlorki 54 posiadają wartości od 3,0 do 35,0 mg Cl/dm 3. Amoniak występuje w minimalnych ilościach. Zawartość azotanów waha się pomiędzy 0,1 a 15,2 mg N/dm 3. Wysoka jakość wód podziemnych głównego użytkowego poziomu wodonośnego, czyli wód występujących w utworach kredowych, jest jednym z walorów naturalnych miasta. Wody występujące w utworach czwartorzędowych, związane z dolinami rzek Łabuńki i Topornicy występują bardzo płytko, co sprawia, że są bardzo narażone na zanieczyszczenia powierzchniowe. 8.4. Hałas Hałas jest czynnikiem w znacznym stopniu wpływającym na jakość warunków zamieszkania i wypoczynku człowieka. W świetle definicji, Ustawy Prawo Ochrony środowiska, hałas są to dźwięki o częstotliwości od 16 Hz do 16 kHz, które należy traktować jako zanieczyszczenie energetyczne środowiska i dlatego należy przyjmować takie same ogólne zasady, obowiązki i formy postępowań związanych z hałasem, jak w pozostałych dziedzinach ochrony środowiska. Ochrona przed hałasem polega na utrzymaniu poziomu hałasu poniżej poziomu dopuszczalnego, a co najwyżej na poziomie tego hałasu oraz zmniejszenie hałasu, co najmniej do poziomu dopuszczalnego, gdy został on przekroczony. Działania te mają na celu zapewnienie jak najlepszego stanu akustycznego środowiska. Dopuszczalne wartości hałasu w środowisku określa Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2007 r. Nr 120, poz. 826 z późn. zm.). Państwowy Zakład Higieny, na podstawie ankiet, opracował także subiektywną skalę uciążliwości hałasu. Wynika z niej, że najbardziej dokuczliwy jest hałas komunikacyjny, znaczny wpływ na utrzymanie klimatu akustycznego ma wpływ hałas sąsiedzki, osiedlowy, a także hałas przemysłowy. Dlatego grupą najbardziej narażoną na hałas są mieszkańcy dużych miast oraz miejscowości położonych wzdłuż ruchliwych tras komunikacyjnych i w pobliżu niektórych obiektów przemysłowych. 8.4.1. Hałas komunikacyjny Hałas drogowy jest głównym źródłem zakłóceń klimatu akustycznego środowiska. Poziom hałasu komunikacyjnego zależy zarówno od czynników, takich jak natężenie ruchu, prędkość pojazdów, ich stan techniczny czy rodzaj i stan nawierzchni, po której poruszają się owe pojazdy, jak i od rodzaju otaczającej zabudowy. Na terenie powiatu grodzkiego Zamość przebiegają drogi krajowe, stanowiące dwa główne szlaki tranzytowe: trasa nr 17 z Warszawy do przejścia granicznego 55 w Hrebennem i trasa nr 74 prowadząca z Kielc do przejścia granicznego w Zosinie oraz drogi wojewódzkie nr 849 w stronę Józefowa i nr 843 do Skierbieszowa. Stałemu monitoringowi natężenia hałasu podlega trasa nr 17. Pomiary były dokonywane w różnych porach roku, uśrednione wyniki pomiarów przedstawiono w tabeli. Tabela 2. Wyniki pomiarów długookresowych hałasu drogowego w latach 2009 2011 r. (wg WIOŚ) Lokalizacja punktu pomiarowego *LDWN [dB] *LN [dB] ul. Lwowska 66** 67,7 63,1 wartość przekroczenia *LDWN [dB] *LN [dB] 12,7 13,1 * - - LDWN – długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w decybelach [dB], wyznaczony w ciągu wszystkich dób w roku, z uwzględnieniem pory dnia od godz. 6.00 – 18.00, pory wieczoru od godz. 18.00 – 22.00 oraz pory nocy od godz. 22.00 – 6.00, - LN - długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w decybelach [dB], wyznaczony w ciągu wszystkich pór nocy w roku od godz. 22.00-6.00. Tabela 3. Wyniki pomiarów krótkookresowych hałasu drogowego w roku 2010 r. (pora jesienna) (wg WIOŚ) Lokalizacja punktu pomiarowego ul. Lwowska ul. Hrubieszowska ul. Młyńska *LDWN [dB] *LN [dB] rok 2010 64,8 59,9 65,4 55,6 52,4 55,7 wartość przekroczenia *LDWN [dB] *LN [dB] 4,8 4,9 10,4 5,6 2,4 5,7 * - - LDWN – długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w decybelach [dB], wyznaczony w ciągu wszystkich dób w roku, z uwzględnieniem pory dnia od godz. 6.00 – 18.00, pory wieczoru od godz. 18.00 – 22.00 oraz pory nocy od godz. 22.00 – 6.00, - LN - długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w decybelach [dB], wyznaczony w ciągu wszystkich pór nocy w roku od godz. 22.00-6.00. W 2011 roku pomiary hałasu nie były wykonywane. Podczas pomiarów dokonywanych na terenie miasta Zamościa nie stwierdzono występowania obszarów z przekroczeniami progowych poziomów hałasu. Stan klimatu akustycznego na terenie miasta Zamościa uległ poprawie po oddaniu do użytku „Obwodnicy Hetmańskiej”, gdyż pozwoliło to zmniejszyć natężenie ruchu w centrum miasta. Zmniejszenie natężenia ruchu wystąpiło na ulicach: Lubelskiej, Wojska Polskiego oraz Starowiejskiej, a tym samym obniżyło poziom hałasu w tym rejonie. Budowa obwodnicy spowodowała także zmniejszenie natężenia ruchu na ulicach: Peowiaków i Wyszyńskiego, leżących w ciągu drogi krajowej nr 74, Zamość – Hrubieszów. W wyniku zmniejszenia natężenia ruchu 56 w centrum miasta w dużej mierze generowanego przez pojazdy ciężkie, nastąpiło zmniejszenie emisji hałasu, będącego głównym zanieczyszczeniem klimatu akustycznego. 8.4.2. Hałas przemysłowy Badania hałasu przemysłowego prowadzone są na dwóch drogach: jako planowa działalność kontrolna oraz jako badania interwencyjne związane ze zgłoszeniami uciążliwości hałasu. Kontrolą objęte są najczęściej zakłady przemysłu drzewnego, meblowego, przetwórstwa rolno-spożywczego (masarnie, mleczarnie, owocowo-warzywne), mechanicznego, budowlanego, obiekty gastronomiczne, sportowe i handlowe. Najbardziej uciążliwymi dla środowiska źródłami hałasu były różnego rodzaju urządzenia tj.: urządzenia chłodnicze, sprężarkownie, maszyny i urządzenia stolarskie, instalacje wentylacji ogólnej i odpylającej, urządzenia do obróbki kamienia, wyrzutnie pary, urządzenia nagłaśniające. Oddziaływanie hałasu przemysłowego nie wpływa na klimat akustyczny całego powiatu, lecz ma charakter lokalny. O uciążliwości tego hałasu decydują wielkości przenikające do środowiska, rodzaj i przeznaczenie terenu zlokalizowanego w sąsiedztwie zakładu, czy obiektu przemysłowego, usługowego, handlowego, rozrywkowego, odległość tego obiektu od terenu chronionego akustycznie, topografia terenu oraz rodzaj urządzeń stosowanych do zabezpieczania środowiska przed hałasem. Działalność kontrolna prowadzona na terenie miasta oraz działania pokontrolne powodują sukcesywne ograniczanie wielkości hałasu przemysłowego emitowanego do środowiska. W celu ograniczenia emisji hałasu stosowane są następujące środki: montaż ekranów oraz obudów przeciwhałasowych, wymiana maszyn i urządzeń na nowe, emitujące mniejsze ilości hałasu, zwiększanie izolacyjności akustycznej przegród budowlanych poprzez zabudowę otworów okiennych lub wymianę stolarki budowlanej, utrzymanie stanu technicznego maszyn i urządzeń na wysokim poziomie, przenoszenie maszyn i urządzeń stolarskich do wnętrza pomieszczeń, likwidacja tym samym pracy na otwartym powietrzu. Podsumowanie Przeprowadzone badania wykazują, że na klimat akustyczny miasta Zamościa znaczący wpływ ma hałas komunikacyjny, hałas przemysłowy natomiast stanowi niewielką część czynników wpływających na środowisko akustyczne. Miejscowe uciążliwości stwarzane są przez niewielkie obiekty produkcyjne, usługowe, gastronomiczne, handlowe, bądź imprezy rozrywkowe lokalizowane na otwartej przestrzeni w sąsiedztwie terenów o zabudowie mieszkaniowej. Analiza wyników badań hałasu drogowego przeprowadzonych na terenie miasta w latach 2010-2011 wykazała, że poziomy emisji mierzone bezpośrednio przy 57 krawędzi jezdni mieściły się w przedziale 52 – 68 dB, a tym samym nie stwierdzono na obszarze miasta Zamościa terenów mogących zaliczać się do terenów zagrożonych hałasem. 8.5. Opis pól elektromagnetycznych Głównymi źródłami promieniowania elektromagnetycznego są elektroenergetyczne linie wysokiego napięcia i instalacje radiokomunikacyjne, takie jak: stacje bazowe radiokomunikacji ruchomej (w tym telefonii komórkowej) i stacje nadające programy radiowe i telewizyjne. Stacje elektroenergetyczne nie są źródłami pól o poziomach istotnych ze względów ochrony środowiska, ponieważ natężenia pól – elektrycznego i magnetycznego, maleją szybko wraz ze wzrostem odległości od linii elektroenergetycznych. Obiektami o istotnym z punktu widzenia ochrony środowiska oddziaływaniu są: • duże radiowo-telewizyjne centra nadawcze – ze względu na zasięg oddziaływania, • stacje bazowe telefonii komórkowej i radiowego dostępu do Internetu – ze względu na powszechność występowania. Obiekty takie są zlokalizowane zarówno w miastach, jak i poza miastami. Najbardziej rozpowszechnionym rodzajem obiektów radiokomunikacyjnych są stacje bazowe telefonii komórkowej i stacje radiowego dostępu do Internetu. W ostatnich latach masowo pojawiają się nadajniki telefonii komórkowej i innych urządzeń radiokomunikacyjnych. Jest to spowodowane koniecznością zwiększenia dostępu do sieci, a to jest możliwe dzięki budowie nowych stacji bazowych. W sieciach telefonii komórkowej wykorzystuje się częstotliwość z zakresów 900, 1800 i 2100 MHz. Prowadzenie okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych (PEM) w środowisku jest zadaniem ustawowym wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska. Pomiary przeprowadza się zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 r. w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. z 2007 r. Nr 221, poz. 1645). Zakres prowadzenia badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku obejmuje pomiary natężenia składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego w przedziale częstotliwości co najmniej od 3 MHz do 3 000 MHz. 58 Tabela 4. Wyniki badań poziomów PEM w środowisku na terenie woj. lubelskiego wykonane w 2010 i 2011 r.(wg WIOŚ) Lokalizacja punktu pomiarowego PEM Średnia arytmetyczna zmierzonych wartości skutecznych natężeń pól elektrycznych promieniowania elektromagnetycznego dla zakresu częstotliwości co najmniej od 3 MHz do 3 000 MHz uzyskanych dla punktu pomiarowego [V/m] rok 2010 ul. Hrubieszowska ul. Szczebrzeska 0,101 0,576 rok 2011 ul. Zamojskiego ul. Peowiaków/Partyzantów ul. Partyzantów 0,23 0,44 0,21 Zestawione wyniki pomiarów monitoringowych pokazują, że w latach 2010 2011, podobnie jak w latach ubiegłych, wartości natężenia PEM utrzymywały się na niskich poziomach. W trakcie przeprowadzonych kontroli wokół instalacji nie wykazano przekroczeń obowiązujących norm PEM, także sprawozdania otrzymane od prowadzących instalację oraz użytkowników urządzeń emitujących pola elektromagnetyczne nie wykazały przekroczeń dopuszczalnego poziomu promieniowania elektromagnetycznego w środowisku. 8.6. Ochrona powierzchni ziemi Właściwości chemiczne i skład fizykochemiczny gleb jest monitorowany przez Stację Chemiczno – Rolniczą w Lublinie. Monitoring gleb użytków rolnych obejmuje przede wszystkim określenie odczynu gleby, zasobności w składniki mineralne oraz wydawanie zaleceń w zakresie zapobiegania procesom chemicznej degradacji gleb. Oprócz gleb użytków rolnych monitowane są również gleby pod kątem zanieczyszczeń antropogenicznych, głównie wokół składowisk odpadów komunalnych i przemysłowych. Jest to monitoring prowadzony w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Na terenie woj. lubelskiego monitoring ten prowadzi IUNG w Puławach (sieć krajowa) i WIOŚ w Lublinie (sieć regionalna). W 2009 r. w zakresie monitoringu jakości gleb prowadzono badania przy trasach komunikacyjnych na obszarze Zamościa, pod kątem zanieczyszczenia metalami ciężkimi. Badania prowadzono w trzech punktach zlokalizowanych przy drodze krajowej nr 17: przy ul. Lwowskiej przy ul. Jana Pawła II przy ul. Lubelskiej 59 Wyniki badań gleb zamieszczono w poniższej tabeli. Tabela 5. Wartości badanych wskaźników w glebach w 2009 r. (wg WIOŚ) Miejsce badań Zamość ul. Lwowska Zamość Zakresy podanych wartości Zawartości metali [mg/kg s.m.] Odczyn pH Chlorki WWA mg/kg mg/kg Chrom Nikiel Cynk Kadm Miedź Ołów s.m. s.m. maksimum 7,8 23,7 12,3 86,4 0,16 16,5 30,6 9,3 1,07 minimum 7,1 17,7 9,3 38,1 0,16 9,3 16,3 5,0 0,48 maksimum 8,09 14,5 11,3 36,9 0,16 10,8 13,8 6,0 0,78 minimum 7,66 11,0 8,1 28,9 0,16 8,1 8,0 2,5 0,05 maksimum 8,1 14,7 10,7 61,5 0,16 13,8 71,6 5,5 0,67 minimum 7,8 8,7 6,1 21,2 0,16 6,9 7,7 2,4 0,31 ul. Jana Pawła II Zamość ul. Lubelska Ocena jakości chemicznej gleb wykazała, że gleby charakteryzowały się odczynem obojętnym. Określone stężenia chlorków w glebie nie wykazały wysokiego poziomu zasolenia. Również stężenia metali kształtowały się na poziomie znacznie niższym od wartości dopuszczalnych dla gruntów zurbanizowanych (gruba B) wyszczególnionych w rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi z dnia 9 września 2002 roku. Ocena wyników zawartości metali przeprowadzona w oparciu kryteria zawarte w w/w. rozporządzeniu Ministra Środowiska wykazała kilkunastokrotnie i kilkakrotnie niższe ich stężenia w porównaniu do wartości dopuszczalnych dla gleb gruntów zurbanizowanych (zaliczonych do grupy B). Stwierdzono też bardzo niskie w stosunku do normy wartości wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w glebach. W latach 2010 – 2011 badania gleb nie były prowadzone. 9. Zadania zrealizowane w okresie obejmującym lata 2009-2012 Przedstawione poniżej zadania dla powiatu grodzkiego Zamość stanowią fragment wieloletnich programów inwestycyjnych w zakresie ochrony środowiska. Wyznaczone zadania obejmowały inwestycje na lata 2009-2012. Ich realizacja była skierowana głównie w kierunku rozbudowy infrastruktury technicznej, a co za tym idzie poprawie warunków życia mieszkańców i ochronie środowiska. 60 9.1. Ochrona wód 9.1.1. Budowa i rozbudowa sieci kanalizacyjnej Na terenie Zamościa w latach 2009 - 2011 roku ZDG przeprowadził szereg prac związanych z modernizacją kanalizacji deszczowej oraz kanalizacji sanitarnej. Zakres tych prac przedstawia poniższa tabela. Tabela 6. Modernizacja kanalizacji deszczowej oraz kanalizacji sanitarnej na terenie powiatu grodzkiego Zamość (wg ZDG Zamość) Okres realizacji 2009 2009 2009 2009 2010 2010 2010 2010-2011 2010-2011 2011 2011 2011 2011 Nazwa zadania inwestycyjnego Budowa kanalizacji deszczowej w ul. Łubinowej o dł. 190 mb Budowa kanalizacji deszczowej w ul. Skłodowskiej o dł. 156 mb Budowa kanalizacji deszczowej w ul. Ściegiennego o dł. 157 mb Budowa kanalizacji deszczowej ul. Kopernika Budowa kanalizacji sanitarnej w Osiedlu Karolówka Budowa kanalizacji sanitarnej w ul. Sikorskiego – Os. Powiatowa Budowa kanalizacji sanitarnej w ul. Krasnobrodzkiej – Os. Nowe Miasto Budowa kanalizacji sanitarnej w Os. Rataja Budowa kanalizacji sanitarnej w ul. Kresowa i przyległe – Os. Nowe Miasto Budowa kanalizacji sanitarnej w Os. Janowice Budowa kanalizacji sanitarnej w ul. Hrubieszowskiej Budowa kanalizacji sanitarnej w ul. Rolniczej – Os. Karolówka Budowa kanalizacji sanitarnej w ul. Przyjaźni PB – Os, Orzeszkowej Cel programu/ zadania Jednostka realizująca Łączne nakłady finansowe poniesione przez Budżet powiatu grodzkiego Modernizacja sieci kanalizacyjnej ZDG Zamość 197 609 zł Modernizacja sieci kanalizacyjnej ZDG Zamość 376 670 zł Modernizacja sieci kanalizacyjnej ZDG Zamość 232 775 zł Modernizacja sieci kanalizacyjnej ZDG Zamość 360 000 Modernizacja sieci kanalizacyjnej ZDG Zamość 486 037,18 zł Modernizacja sieci kanalizacyjnej ZDG Zamość 91 647,50 zł Modernizacja sieci kanalizacyjnej ZDG Zamość 468 653,44 zł Modernizacja sieci kanalizacyjnej ZDG Zamość 91 213,29 zł 235 670,93 zł Modernizacja sieci kanalizacyjnej ZDG Zamość 133 650 zł 233 240,31 Modernizacja sieci kanalizacyjnej ZDG Zamość 166 565,07zł Modernizacja sieci kanalizacyjnej ZDG Zamość 177 178,51 zł Modernizacja sieci kanalizacyjnej ZDG Zamość 329 597,52 zł Modernizacja sieci kanalizacyjnej ZDG Zamość 8 100,00 zł 61 Okres realizacji 2011 2011 2011 Nazwa zadania inwestycyjnego Budowa kanalizacji sanitarnej na Os. Św. Piątka Budowa kanalizacji sanitarnej Os. Karolówka – Błonie-Zatorze Budowa kanalizacji deszczowej w ul. Waryńskiego – Os. Nowe Miasto Cel programu/ zadania Jednostka realizująca Łączne nakłady finansowe poniesione przez Budżet powiatu grodzkiego Modernizacja sieci kanalizacyjnej ZDG Zamość 217 475,06 zł Modernizacja sieci kanalizacyjnej ZDG Zamość 683 170,40 zł Modernizacja sieci kanalizacyjnej ZDG Zamość 58 818,30 zł Oprócz wyżej wymienionych przedsięwzięć realizowanych przez ZDG, na terenie miasta Zamość przedsięwzięcia były również realizowane przez indywidualne podmioty gospodarcze. W latach 2010-2012 zostały wykonane m.in. przyłącza wodociągowe i kanalizacyjne do: - sądu znajdującego się przy ul. Wyszyńskiego w Zamościu, - osiedla mieszkaniowego przy ul. Świerkowej w Zamościu (Wikana), - hotelu przy ul. Staromiejskiej w Zamościu (Pan Myka). 9.1.2. Budowa i rozbudowa sieci wodociągowej W zakresie rozbudowy systemów zaopatrzenia w wodę w latach 2004 – 2008 Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o. o. w Zamościu wykonało ok. 8 km nowych sieci wodociągowych oraz wymieniło na rury polietylenowe ok. 12 km stalowych i azbestowych sieci wodociągowych. W 2009 roku zostało wykonane ok. 2 km sieci oraz wymieniono na rury polietylenowe ok. 1 km stalowych sieci wodociągowych. W skład powyższych inwestycji wchodziła budowa magistrali wodociągowej ø 600 na ul. Kruczej w 2009 r., realizowana przez PGK Sp. z o.o. Zamość. Koszt tej inwestycji 1 500 000 zł. 9.1.3. Poprawa jakości wód powierzchniowych Jednym z zadań wyznaczonych w zakresie ochrony wód była poprawa jakości wód powierzchniowych. Trudno jest jednoznacznie określić czy zadanie zostało zrealizowane. Od roku 2009 zmieniono klasyfikację do prezentowania stanu wód. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 maja 2009 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. z 2009 r. Nr 81, poz. 685). 62 9.2. Ochrona powietrza atmosferycznego Na stan czystości powietrza na terenie miasta Zamościa ma wpływ przede wszystkim emisja powierzchniowa oraz w niewielkim stopniu emisja ze źródeł punktowych i liniowych. Podstawowym paliwem jest węgiel kamienny, co skutkuje wyższym stężeniem zanieczyszczeń głównie pyłu i dwutlenku siarki w sezonie jesienno-zimowym. Istotny problem stanowi zanieczyszczenie powietrza pyłem PM 10. Wartości średnie roczne wyższe od dopuszczalnych występowały okresowo. Jedną z metod ograniczenia zużycia produkowanej energii (zmniejszenie zapotrzebowania na ciepło) i ograniczenie emisji na obszarze przekroczeń uzyskuje się poprzez termoizolację budynków (uzyskanie redukcji emisji proporcjonalnej do spadku zużycia ciepła: wymiana okien do 20 %, ocieplenie do 25 %). Na terenie Zamościa od kilku lat prowadzone są działania mające na celu ograniczenie zużycia produkowanej energii i zmniejszenie zapotrzebowania na ciepło poprzez termomodernizacje budynków i wymianę stolarki okiennej. Prowadzone w 2010r. i 2011r. działania dotyczyły likwidacji kotłowni węglowych i podłączenia budynków do sieci ciepłowniczej PEC (m.in. Budynek Kuratorium Oświaty przy ul. Lwowskiej, budynek BSI przy ul. Sikorskiego, Zamojski Dom Kultury przy ul. Partyzantów, Budynek MCPR przy ul. Orlicz-Dreszera, Centrum Kształcenia Ustawicznego, Zespół Kolegiów Nauczycielskich przy ul. Partyzantów, budynek wielorodzinny przy ul. Żeromskiego oraz przyłącza nowo wybudowanych obiektów do sieci PEC m.in.- Galeria Twierdza przy ul. Przemysłowej, Sala Gimnastyczna Gimnazjum Nr 6 i boksy handlowe w Bastionie VI przy ul. Łukasińskiego ). Łączny koszt zadania wyniósł 1 206 404zł. 2010 r. Na terenie Spółdzielni Mieszkaniowej im. Jana Zamoyskiego zostały zamontowane kolektory słoneczne na 21 blokach mieszkalnych, co stanowi ok. 50 tys. m2 pow. użytkowej. Koszt instalacji kolektorów wyniósł 5mln 483 tyś. zł. Źródłem finansowania były środki własne oraz kredyty z NFOŚiGW i EkoFunduszu. Termomodernizacja budynków (14 bloków) Zamość, Os. Nowe Miasto. Realizacja etapowa. Jednostką realizującą była Spółdzielnia Mieszkaniowa im. Jana Zamoyskiego. Koszt 6.497.018,67. Wykorzystane zostały środki własne, kredyt z NFOŚiGW i Ekofunduszu. Dofinansowano również wymianę stolarki okiennej Kwotą 459.169,53 zł. Wykorzystano środki własne Funduszu Remontowego Spółdzielni. Wykonana została również termomodernizacja budynków (6 bloków) Spółdzielni Mieszkaniowej im. W. Łukasińskiego. Dofinansowano także wymianę stolarki okiennej. Zakład Gospodarki Lokalowej Sp. z o.o. wykonał termomodernizację budynków (bloków 8) połączoną z wymianą stolarki okiennej. 63 2011 r. Na terenie Spółdzielni Mieszkaniowej im. Jana Zamoyskiego (9 bloków), Waleriana Łukasińskiego (10 bloków), „ENERGETYK” oraz Zakładu Gospodarki Lokalowej Sp. z o.o. (11 bloków), łącznie dokonano termomodernizacji w 30 budynkach o łącznej powierzchni użytkowej 56 186,55m2. Koszt termomodernizacji wyniósł 11.280.963,48 zł sfinansowany był ze środków własnych oraz z kredytu z premią termomodernizacyjną. Dofinansowano wymianę stolarki okiennej za kwotę 781.722,65 zł. Źródło finansowana stanowiły środki funduszu remontowego mieszkańców. W ramach modernizacji sieci ciepłowniczej i zastępowanie ogrzewania węglowego podłączeniem do sieci PEC wykonane zostały następujące inwestycje: Wykonanie sieci ciepłowniczej z przyłączami do budynków: Zamojskiego Domu Kultury, Firma „Blaszyński”, Przychodnia Lekarska, Budynek Mieszkalno- Usługowy przy ul. Partyzantów 16, Centrum Kształcenia Ustawicznego, MCPR, Gimnazjum Nr 1, Szkoła Podstawowa Nr 7, Zespół Kolegiów Nauczycielskich, jednostką nadzorującą była Dalkia Wschód Sp. z o. o. w Zamościu, koszt zadania wynosił 1.011.742,26 zł, w tym koszt odbiorcy 20 816,18, a koszt Dalkia Wschód Sp. z o.o. w Zamościu 990 926,08 zł. Przyłącze ciepłownicze do budynku sali gimnastycznej Gimnazjum Nr 6 przy ul. Kalinowa 5A w Zamościu, całkowity koszt zadania wyniósł 106 067,82 zł, w tym koszt odbiorcy 24 814,00 zł, a koszt to 81 253,82 zł. Przyłącze ciepłownicze do budynku Praktyka Lekarska ul. Koszary 39 w Zamościu, jednostką nadzorującą była Dalkia Wschód Sp. z o.o. w Zamościu całkowity koszt inwestycji wyniósł 6046,15 zł, w tym koszt odbiorcy 3 368,38 zł, koszt Dalkia Wschód Sp. z o.o. w Zamościu - 2 677,77 zł, Węzły ciepłownicze w budynkach o łącznej pow. użyt. 8 521m2: ZDK, Firma „Blaszyński”, MCPR, Gimnazjum Nr 1, Zespół Kolegiów Nauczycielskich, Gimnazjum Nr 6, Szkoła Podstawowa Nr 7, Zespół Kolegiów Nauczycielskich, Budynek mieszkalno-usługowy ul. Partyzantów 16, Budynek mieszkalny ul. Sienkiewicza 5. Łączna pow. użytk. 10 520 m2 Całkowity koszt w wysokości 295 988,13 zł poniosła Dalkia Wschód Sp. z o.o. w Zamościu, Wykonanie przyłącza do budynku wielorodzinnego przy ul. Żeromskiego 3 w Zamościu- pow. uż. 1882,5m2, jednostką nadzorującą była Dalkia Wschód Sp. z o.o. w Zamościu, całkowity koszt inwestycji to 82 548,82 zł, w tym koszt odbiorcy 1997,00 zł, a koszt Dalkia Wschód Sp. z o.o. w Zamościu to 80551,82 zł. Głównym wyznaczonym celem w zakresie ochrony powietrza atmosferycznego była zamiana nośników energii na bardziej ekologiczne. Należy jednak przypuszczać, że ze względów ekonomicznych źródłem ciepła w przeważającej części będzie nadal węgiel kamienny. Obszary najbardziej zagrożone zanieczyszczeniem powietrza (spaliny samochodowe) to tereny położone w sąsiedztwie głównych tras komunikacyjnych. 64 Modernizacja sieci biogazu na terenie Oczyszczalni Ścieków w Zamościu Prezydent Miasta Zamość dnia 5.11.2009r. wydał decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia pn. „Wykorzystanie energetyczne biogazu powstającego na Oczyszczalni Ścieków w Zamościu do produkcji energii elektrycznej i cieplnej”. Na wniosek Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Zamościu, ul. Krucza 10 w dniu 02.02.2011r. została wydana decyzja o pozwoleniu na budowę: - budowa inwestycji pod nazwą „Wykorzystanie energetyczne biogazu powstającego na oczyszczalni ścieków w Zamościu do produkcji energii elektrycznej i cieplnej" na terenie Oczyszczalni Ścieków przy ul. 1-go Maja 16 w Zamościu. PGK Sp. z o.o. w dniu 20.04.2011r. ogłosił przetarg nieograniczony na wykonanie inwestycji pn: Wykorzystanie energetyczne biogazu powstającego na oczyszczalni ścieków Zamościu do produkcji energii elektrycznej i cieplnej, który został rozstrzygnięty 16.05.2011 r. (cena 2 410 800,00; PW Agtel, Sp. z o.o. ul. Zagłoby 5 w Zamościu). PGK w Zamościu zakupił nowoczesny Biogazowy agregat kogeneracyjny. W dniu 02.02.2012 zostały przeprowadzone próby obciążeniowe agregatu kogeneracyjnego typu HE-KEC-190/244-MG190-B 1 o mocy elektrycznej 190 kW oraz 244 kW mocy cieplnej. Agregat został włączony w system zasilania obiektu. Wyprodukowana z biogazu energia elektryczna i cieplna zużywana będzie na potrzeby własne oczyszczalni, m.in. do ogrzewania obiektu. Tym samym w 30 procentach zaspokaja potrzeby zakładu w tym zakresie. Ograniczenie emisji liniowej (komunikacyjnej) - ograniczenie emisji wtórnej pyłu poprzez regularne utrzymanie czystości i polewanie wodą nawierzchni. W 2011 roku Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Spółka z o.o. w Zamościu prowadziło regularne działania w zakresie utrzymania czystości i polewania wodą nawierzchni na terenie miasta Zamość, obejmujące 59 ulic o łącznej długości 898 km oraz 5.856.400,00 m 2 powierzchni w obrębie Zespołu Staromiejskiego. W okresie od kwietnia do września, w zależności od warunków atmosferycznych, ulice były polewane wodą. W omawianym roku Spółka zakupiła zamiatarkę elewatorową uliczną za kwotę 215.000,00 zł. 9.3. Transport i komunikacja W okresie 2009 Zarząd Dróg Grodzkich w Zamościu przeprowadził szereg zadań w celu poprawy infrastruktury drogowej. Zestawienie prac obrazuje poniższa tabela. 65 Tabela 8. Zadania zrealizowane przez Zarząd Dróg Wojewódzkich w Zamościu (wg ZDW Zamość) Okres realizacji Nazwa zadania inwestycyjnego Cel programu/ zadania 2009 Przebudowa ul. Majdan Poprawa infrastruktury 2009 Budowa ul. Młyńskiej Poprawa infrastruktury 2009 Budowa ul. Chabrowa Poprawa infrastruktury 2009 Budowa ul. Fornalskiej Poprawa infrastruktury 2009 Budowa chodnika ul. Jordana Poprawa infrastruktury 2009 Budowa ulicy Kochanowskiego Poprawa infrastruktury 2009 Budowa ul. Osiedlowej Poprawa infrastruktury 2009 Budowa ul. Botanicznej Poprawa infrastruktury 2009 Budowa ul. Górnej Poprawa infrastruktury Jednostka realizująca Zarząd Dróg Grodzkich Zarząd Dróg Grodzkich Zarząd Dróg Grodzkich Zarząd Dróg Grodzkich Zarząd Dróg Grodzkich Zarząd Dróg Grodzkich Zarząd Dróg Grodzkich Zarząd Dróg Grodzkich Zarząd Dróg Grodzkich Łączne nakłady finansowe [zł] 456 147 2 732 420 1 168 026 509 945 68 349 162 515 683 449 341 184 396 476 Łączne wydatki na infrastrukturę drogową w okresie sprawozdawczym wyniosły 38 898 563 zł. W okresie obejmującym lata 2010 – 2011 Zarząd Dróg Grodzkich w Zamościu przeprowadził szereg zadań w celu poprawy infrastruktury drogowej. Zestawienie prac przedstawiono poniżej: rok 2010 Budowa ul. Kopernika – koszt 721 685,92 zł, środki własne Miasta Zamość, Budowa ul. Niskiej - koszt 435 571,83 zł, środki własne Miasta Zamość, Budowa ul. Słowackiego - koszt 335 614,51 zł, środki własne Miasta Zamość, Budowa ul. Jasna i bud. k.d. budowa 0,338 km, - koszt 968 105,99 zł, środki własne Miasta Zamość Budowa ul. Narcyzowa - koszt 119 391, 28 zł, środki własne Miasta Zamość, Budowa ul. Poziomkowej - koszt 256 247,86 zł, środki własne Miasta Zamość, Budowa ul. Montwiłła 0,102 km - koszt 178 842,67 zł, środki własne 66 Budowa ul. Rydla i bud. k.d. - koszt 539 924,37 zł, środki własne Miasta Zamość, Budowa ul. Wałowej i k.d. - koszt 398 306,47 zł, środki własne Miasta Zamość, Budowa chodnika ul. Reymonta - koszt 153 129,22 zł, środki własne ul Botaniczna, 0,052 km - koszt 162 305,02 zł środki własne Miasta Zamość, przebudowa ul. Królowej Jadwigi, 0,716 km - koszt 2 428 729,83 środki Miasta Zamość oraz środki z Unii Europejskiej, przebudowa ul. Podgroble, 0,473 km - koszt 2 109 324 zł, środki Miasta Zamość oraz środki z Unii Europejskiej, przebudowa ul. Ogrodowa, 1,051 km - koszt 2 887 122,74 zł, środki własne Miasta Zamość, przebudowa ul. Młyńskiej, 0,298 km - koszt 745 753,16 zł, środki własne Miasta Zamość, przebudowa ul. Majdan, 0,949 km - koszt 2 321 393,50 zł, środki własne Miasta Zamość, przebudowa ul. Powiatowej, 0,277 km - koszt 599 992,35 zł, środki własne Miasta Zamość. rok 2011 Droga na Zakolu i bud. k.d 0,147km - koszt 632 799,26 zł, środki własne Miasta Zamość, środki unijne Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Przebudowa. małej obwodnicy Os. Słoneczny Stok 0,160km, - koszt 906 813,85 zł, środki własne Miasta Zamość, środki unijne Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, Budowa ul. Pocztowej i bud. k.d. 0,140 km - koszt 604 429,32 zł środki własne Miasta Zamość i środki unijne Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko Budowa ul. Kurpińskiego 0,226km, - koszt 661 957,45 zł środki własne Miasta Zamość i środki unijne Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, Budowa ul. Sochaniewicza z bud. k.d. - koszt 251 193,15 zł, środki własne Miasta Zamość, Przebudowa ul. Legionów (DK 17), Al. Jana Pawła II (DK17), i ul. Hrubieszowskiej (DK 74) wraz z budową ciągu pieszo-rowerowego o dł. 3,63km, - koszt 22 272 886,99 zł środki własne Miasta Zamość i środki unijne Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, Budowa ciągu pieszo-rowerowego od ul. Lipskiej do ul. Weteranów 0,70km, koszt 632 799,26 zł środki własne Miasta Zamość i środki unijne Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. 67 Łączne wydatki na infrastrukturę drogową w okresie sprawozdawczym wyniosły ponad 38 437 tys. zł. Kolejnymi zrealizowanymi zadaniami w okresie sprawozdawczym z zakresu transportu i komunikacji były: W 2010 roku likwidacja 7 starych autobusów MZK zakup 5 używanych autobusów zasilanych olejem napędowym, 943 914,00 zł, środki własne MZK. W 2011 roku zakupiono 6 szt. nowych autobusów marki MAN LION’S zasilanych gazem a zlikwidowano 9 marki Jelcz, przez co również obniżyła się emisja z silników spalinowych. Całkowity koszt zadania: 5 475 000,00 zł, w tym 821 250,00 zł Miasto Zamość, a pozostała kwota środki unijne RPO. W 2012 roku zlikwidowano 4 szt. starych autobusów marki Jelcz i zakupiono 6 szt. autobusów marki MAN LION’S zasilanych gazem. Całkowity koszt zadania: 5 475 000,00 zł, w tym 821 250,00 zł Miasto Zamość, a pozostała kwota środki unijne RPO. 9.4. Hałas W Programie Ochrony Środowiska jako główne zadanie w zakresie ochrony przed hałasem wskazano ograniczenie uciążliwości hałasu poprzez obniżenie jego natężenia do poziomu gwarantowanego prawem. Głównymi działaniami, które należy podjąć w tym kierunku to przede wszystkim: poprawa stanu dróg (Szczegółowy opis w punkcie 5.5.), ewentualna budowa ekranów akustycznych i izolacja budynków (wymiana okien na dźwiękoszczelne). Obszary najbardziej zagrożone hałasem to tereny położone w sąsiedztwie głównych tras komunikacyjnych. W 2011 r. zainstalowano ekrany akustyczne wzdłuż ulicy Hrubieszowskiej – przy wylocie na Hrubieszów po lewej stronie – na odcinku 500 m. (Zamojski samorząd pozyskał na inwestycję dofinansowanie z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Przetarg wygrało Przedsiębiorstwo Robót Drogowych w Zamościu; całkowity koszt zadania to ponad 22 mln zł. W ramach zadania przebudowano skrzyżowanie ul. Kilińskiego z Legionów, powstały też dwa ronda. 9.5. Ochrona terenów zielonych W roku 2011 podjęto działania w celu uporządkowania i zagospodarowania terenów o pow. ok. 45,3 ha. Rewaloryzacją objęto teren Parku Miejskiego, Planty i tereny pozostałych fortyfikacji w ramach projektu „Zamość miasto UNESCO, Pomnik Historii RP produktem turystycznym polskiej gospodarki” Wykonane zostały drogi dojazdowe, wraz z odwodnieniem i oświetleniem, ciągi piesze, ścieżki, place, 68 plac zabaw i tereny rekreacyjne. Ustawiono element małej architektury (altany, pulpity i tablice informacyjne, kosze, ławki itp.). Zakończenie prac w 2012 r. W zakresie ochrony i utrzymania lasów realizowane zadania polegały na prowadzeniu gospodarki leśnej: cięcia przygodne i sanitarne – usuwanie złomów wykrotów i posuszu, dokonanie odnowień i dolesienia luk, poprawek i uzupełnień nasadzeń, pielęgnowanie upraw. Nasadzenia drzew i krzewów Posadzono 997 sztuk drzew i krzewów na terenach sportowo- rekreacyjnych, w donicach i skrzyniach oraz jako uzupełnienie uszkodzonych lub uschniętych roślin. Ochrona drzewostanu Wykonawcy prowadzoną obserwacje obiektów zleconych im do utrzymania w zakresie stanu sanitarnego i technicznego drzew, krzewów, kwiatów oraz urządzeń parkowych, a także uszkodzeń drzew powodowanych przez wiatr. Na bieżąco prowadzą zabiegi pielęgnacyjne w drzewostanie, uzupełniają ubytki, usuwają samosiew. Zabiegami tymi objęte są również drzewa pomnikowe na terenie parku i na Plantach. Usuwanie drzew i krzewów odbywa się na podstawie zezwoleń uzyskanych od Prezydenta Miasta Zamość lub na obiektach zabytkowych wojewódzkiego konserwatora zabytków. Ochroną w zakresie zwalczania szrotówka kasztanowcowiaczka objęte zostały aleje oraz pojedyncze drzewa kasztanowców na terenie stanowiącym własność Miasta jak również innych jednostek. Stosowano podstawowy zabieg polegający na systematycznym wygrabianiu liści i natychmiastowym niszczeniu ich poprzez usuwanie z parku i spalanie lub pryzmowanie pod przykrytą folią w temperaturze, co najmniej ok. 40˚. 9.6. Turystyka i rekreacja Instytut Architektury Krajobrazu, Zakład Krajobrazu Otwartego i Budowli Inżynierskich na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej opracował projekt pod nazwą: Zamość miasto UNESCO, Pomnik Historii RP produktem turystycznym polskiej gospodarki Beneficjent: Miasto Zamość. Przewidywany okres realizacji inwestycji: 2010-2014 Szacunkowa całkowita wartość projektu: 68 208 208 PLN Maksymalna wartość dofinansowania: 53 261 113 PLN 69 W kwietniu 2012 r. zakończono ok. 80% prac budowlanych. Projekt realizowany jest w centrum Miasta Zamość na terenie wpisanego na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO Starego Miasta. Efektem realizacji projektu będzie Stworzenie produktu turystycznego opartego o Twierdzę Zamość – Twierdza Zamość kompleksie zabytkowych fortyfikacji od XVI-wiecznego Starego Miasta. Jego podstawą będzie szlak turystyczny przebiegający przez obszary o specyficznych walorach historycznych, krajobrazowych i edukacyjnych. Projekt, jako jedyny w Polsce i jeden z niewielu w Europie, doprowadzi do odbudowy elementów ufortyfikowanego miasta renesansowego. Przykładem podobnych działań jest m.in. holenderskie miasta Heusden i Naarden. Stanowi to utrwalenie wartości, dzięki której Zamość został wpisany na listę światowego Dziedzictwa UNESCO. Celem zamierzenia jest całościowa integracja zespołu umocnień – do stanu umożliwiającego ich synergiczną percepcję wraz z miastem – tak w sylwecie, jak i strukturze urbanistycznej. Cele projektu to m.in.: - Stworzenie atrakcyjnego produktu turystycznego dla osób odwiedzających Polskę w trakcie Piłkarskich Mistrzostw Europy EURO 2012, a w szczególności interesującego miejsca dla turystów podążających przez województwo lubelskie na mecze Piłkarskich Mistrzostw Europy rozgrywanych na Ukrainie. - Wykreowanie unikatowego produktu turystycznego obejmującego udostępnienie i opisanie Twierdzy Zamość od fortyfikacji XVI-wiecznego miasta idealnego po fortyfikacje poligonalne poprzez zmianę (poprawę) wizerunku miejsc już znanych, lecz słabo wyeksponowanych oraz promocję („odkrycie”) miejsc dotąd nie udostępnionych i nieprzewidywalnych, jako atrakcje turystyczne. - Ochrona reliktów i rewaloryzacja krajobrazu warownego oraz historycznej panoramy Twierdzy Zamość wpisanej wraz z miastem renesansowym na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO i Pomników Historii RP i tym samym zachowanie dla przyszłych pokoleń obiektów o dużym znaczeniu historycznym i kulturalnym. Zadania rzeczowe w ramach projektu 1. Opracowanie projektów budowlanych, dokumentacji technicznej, 2. Rewaloryzacja pierścienia dzieł obronnych twierdzy w tym: a) rekonstrukcja dwupoziomowego, unikatowego w skali kraju bastionu III z murem kurtyny i fosą do Bramy Szczebrzeskiej, b) uczytelnienie z częściową rekonstrukcją bastionu II, c) uczytelnienie szpicy bastionu I, d) uczytelnienie rawelinu przed kurtyną I-VII, e) uczytelnienie lunety przed kurtyną VI-VII, f) uczytelnienie bastionu V i VI z korektą historycznego przebiegu fos, 70 g) korekta nasypów bastionu IV, h) uczytelnienie muru kurtyny między bastionami III-IV wraz z uczytelnieniem rawelinu przed kurtyną i słoniczoła przed bastionem III, i) rekonstrukcja kurtyny VI-VII uczytelnienie bastionu VI, 3. Prace remontowe i adaptacyjne obiektu na lunecie na Centrum Zarządzania Parkiem Kulturowym Twierdzy Zamość, 4. Przebudowa Amfiteatru na rawelinie przed kurtyną V-VI, 5. Rewaloryzacja Zabytkowego Parku Miejskiego, 6. Budowa ciągów pieszo-jezdnych i ścieżek terenowych, 7. Budowa trzech parkingów, 8. Budowa systemu monitoringu i WiFi trasy turystycznej i Zabytkowego Parku Miejskiego, 9. Wyposażenie szlaku w małą architekturę, 10. Oznakowanie i wyposażenie tras turystycznych i obiektów, w myśl zasady turysta + widok + oznacznik = atrakcja turystyczna Bieżącym utrzymaniem zieleni objęto tereny o powierzchni 75,4 ha, w tym: Park Miejski, tereny zieleni osiedlowej, tereny wzdłuż rzeki Łabuńki na odcinku od ul. Okrzei – ul. Weteranów i wzdłuż rzeki Topornicy na odcinku od ul. Promiennej do os. Zamczysko, zieleńce i kwietniki na Starym Mieście, zieleń na Plantach i cmentarzach wojennych. Zagospodarowano tereny zieleni o łącznej powierzchni 5,0 ha położone w różnych dzielnicach miasta. 1. Dolina rzeki Łabuńki na odcinku ul. Lipska - Weteranów (strona północna o powierzchni 1,7 ha). Wybudowano kompleks boisk sportowych o nawierzchni sztucznej (boisko do siatkówki, koszykówki i tenisa o pow. 1314m2), ciąg pieszo-rowerowy z kostki brukowej o długości 685 mb, wykonano oświetlenie terenu. Urządzono plac zabaw, teren wyposażono w ławki i kosze na odpady, założono trawnik, posadzono drzewa i krzewy. 2. Teren na os. Powiatowa pomiędzy ul. Kalinową a ul. Olchową o pow. 1,0 ha Opracowana dokumentacja na zagospodarowanie ww. terenu obejmuje wybudowanie dwóch boisk sportowych, placu zabaw, toru rowerowego, ustawienie koszy, ławek, założenie zieleni. W roku 2010 - 2011 na ww. terenie zostały wybudowane dwa boiska sportowe o nawierzchni z trawy syntetycznej (boisko do tenisa, boisko do piłki nożnej) ustawiono elementy małej architektury, założono zieleń. Boiska na os. Powiatowa i os. Sw. Piątka są własnością miasta. Udostępniane na realizację zadań dydaktycznych w zakresie wychowania fizycznego dla dzieci i młodzieży uczącej się w placówkach oświatowych, a także dla celów treningowych realizowanych przez kluby sportowe. W pozostałych godzinach, a także w soboty, niedziele i święta obiekt dostępny jest dla wszystkich chętnych. 71 3. Place zabaw o ogólnej pow. 1,0 ha na os. Kilińskiego, os. Promyk i os. Słoneczny Stok. Obiekty wyposażono w urządzenia zabawowe, elementy małej architektury, ogrodzenia, wykonano dwa boiska do siatkówki plażowej. Teren zieleni o pow. 0,5 ha przy ul. Obronnej na os. Zamczysko urządzono poprzez wykonanie boiska do piłki nożnej (40,0 x 200 m) o nawierzchni trawiastej, boiska do badminton (13,4 x 610 m), boiska do siatkówki plażowej (18,0 x 9,0 m) o nawierzchni z piasku. Założono nowe trawniki, posadzono krzewy, ustawiono ławki i kosze na odpady. 4. Rynek Wodny i Rynek Solny (0,7 ha) usytuowany w układzie urbanistycznym Zespołu Staromiejskiego Obiekty objęte zostały rewitalizacją w 2010 r. w ramach projektu “Rewitalizacja zabytkowego Starego Miasta w Zamościu, jedynego obiektu województwa lubelskiego wpisanego na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO” współfinansowanego przez Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego na lata 2007-2013 Oś Priorytetowa VII Kultura Turystyka i współpraca Międzyregionalna, Działanie 7.1. Infrastruktura kultury i turystyki” Zagospodarowanie terenów polegało na: wykonaniu nawierzchni, budowie i przebudowie: sieci wod–kan, deszczowej, energetycznej, teleinformatycznej, wprowadzeniu zieleni niskiej i elementów małej architektury, w tym wybudowaniu fontanny na Rynku Wodnym. 5. Tereny wokół Twierdzy Zamość. W roku 2011 podjęto działania w celu uporządkowania i zagospodarowania terenów o pow. ok. 45,3 ha. Rewaloryzacją objęto teren Parku Miejskiego, Planty i tereny pozostałych fortyfikacji w ramach projektu „Zamość miasto UNESCO, Pomnik Historii RP produktem turystycznym polskiej gospodarki” Wykonane zostały drogi dojazdowe, wraz z odwodnieniem i oświetleniem, ciągi piesze, ścieżki, place, plac zabaw i tereny rekreacyjne. Ustawiono element małej architektury (altany, pulpity i tablice informacyjne, kosze, ławki itp.). Zakończenie prac w 2012 r. 9.7. Edukacja ekologiczna Edukacja ekologiczna jest bardzo ważnym elementem ochrony środowiska. Pierwszym dokumentem określającym podstawowe zadania oraz podmioty odpowiedzialne za ich realizację oraz źródła finansowania jest Narodowy Program Edukacji Ekologicznej. Wyróżniono w nim trzy sfery edukacji ekologicznej: edukację formalną tj. zorganizowany system kształcenia, obejmujący system oświaty i szkolnictwa wyższego, zgodny z zasadami i sformułowaniami zawartymi w aktach prawnych, ustawach i rozporządzeniach. ekologiczną świadomość społeczną, rozumianą jako stan wiedzy, poglądów i wyobrażeń ludzi o środowisku przyrodniczym, jego zasobach oraz zagrożeniach 72 wynikających z działalności człowieka. Jest to także stan wiedzy o sposobach użytkowania i ochrony środowiska. Świadomość ekologiczna kształtowana jest przede wszystkim przez edukację formalną, instytucje państwowe, organizacje społeczne oraz media. szkolenia służące podnoszeniu kwalifikacji niezbędnych zarówno w życiu zawodowym, działalności społecznej, jak i dla potrzeb indywidualnych. Działania szkoleniowe przyczyniają się w sposób pośredni do doskonalenia efektywności procesu dydaktycznego w szkołach, zwiększają trafność decyzji w zarządzaniu środowiskiem. Co roku miasto Zamość organizuje 2 akcje porządkowe dla uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych. Są to: - wiosenna akcja „Zadbaj o swoje miasto” - jesienna akcja „Sprzątanie świata” W październiku 2011 r. Prezydent Miasta Zamość wystąpił z apelem, w formie ulotki edukacyjnej do mieszkańców Zamościa za pośrednictwem szkół, przedszkoli i zarządów osiedli pt. „Nie pal śmieci”. Celem akcji jest zachęcenie dzieci i młodzieży do segregacji odpadów i niepalenia śmieci oraz uświadomienie zagrożeń wynikających ze spalania odpadów. W 2011 roku na akcje edukacyjne, konkursy ekologiczne, kolportaż plakatów i ulotek przeznaczono ze środków budżetu miasta 32.151,42 zł. Miasto Zamość aby zachęcić mieszkańców do segregacji odpadów oraz nie palenia śmieci w gospodarstwach domowych dokonało zakupu worków przeznaczonych do selektywnej zbiórki odpadów za kwotę 11.365,20zł. Strażnicy miejscy wspólnie z pracownikami Urzędu dokonywali kontroli na posesjach prywatnych w celu zapobiegania spalania odpadów w instalacjach CO. W tym roku ograniczono się do pouczeń. Patrole dokonywały kontroli, najczęściej po telefonicznej interwencji sąsiadów. Efekt, jaki przynoszą takie kontrole ma wymiar edukacyjno-psychologiczny. Kontrolowany dowiaduje się, że spalanie śmieci jest nie tylko niebezpieczne dla zdrowia ale również zagrożone jest karą od 500 do 5000 zł. jednocześnie kontrolowany traci poczucie bezkarności w kontynuowaniu procederu. 10. Potrzeby inwestycyjne i organizacyjne służące racjonalnemu wykorzystaniu zasobów naturalnych oraz poprawie jakości powietrza Ochrona środowiska jest dziedziną, która związanych z życiem człowieka. Wpływa na stan rozwoju gospodarczego powiatu grodzkiego technicznej zlokalizowanej na danym obszarze, społeczeństwa. 73 łączy ze sobą wiele czynników środowiska naturalnego, stopień Zamość, jakość infrastruktury jak i świadomość ekologiczną Aby ograniczyć negatywny wpływ działalności człowieka na otaczające środowisko, należy podjąć działania mające na celu dostosowanie sposobu korzystania z jego poszczególnych elementów do panujących warunków. Największe zagrożenie stwarza brak odpowiedniej infrastruktury komunalnej przeznaczonej do realizacji tych zadań. Dlatego też najważniejszymi potrzebami związanymi z ochroną środowiska jest dalsza rozbudowa kanalizacji sanitarnej. Inwestycje na terenie powiatu grodzkiego Zamość nie będą miały znaczącego oddziaływani na środowisko, w tym na przyrodę i funkcje ekologiczne obszarów, w szczególności obszarów Natura 2000. 74 Tabela 9. Zadania planowane do wykonania na terenie powiatu grodzkiego Zamość w latach 2013 – 2020 (dane z Urzędu Miasta Zamość) Planowane Okres realizacji 2020 2019 2018 2017 2016 2015 realizująca 2014 Nazwa zadania inwestycyjnego 2013 Lp. łączne Jednostka nakłady finansowe (zł) Zakładane źródła finansowania Budżet UM Zamość (zł) Inne Środki zewnętrzne (zł) Powiat grodzki Zamość GOSPODARKA WODNO - ŚCIEKOWA 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Oś. Karolówka – kanalizacja sanitarna w ul. Herberta Baczyńskiego, Zawiszy Oś. Karolówka – kanalizacja sanitarna Błonie - Zatorze Oś. Karolówka – kanalizacja sanitarna w ul. Wazowskiego, Społeczna i inne Oś. Karolówka – kanalizacja sanitarna w ul. Braterstwa Broni Oś. Nowe Miasto- kanalizacja sanitarna ul. Kresowa i przyległe Oś. Nowe Miasto- kanalizacja sanitarna ul. Węgierska, Poprzeczna Oś. Św. Piątka - kanalizacja sanitarna ul. Jutrzenki Oś. Majdan – kanalizacja sanitarna w ul. Majdan i inne Oś. Orzeszkowej- Reymonta – kanalizacja sanitarna w ul. Tartacznej, Przyjaźni Oś. Rataja – kanalizacja sanitarna w ul. Zagrodowa c.d. i inne Urząd Miasta Zamość x 1.000.000 x 300.000 700.000 Urząd Miasta Zamość x x 1.000.000 Urząd Miasta Zamość x x 500.000 150.000 350.000 500.000 150.000 350.000 600.000 180.000 420.000 500.000 150.000 350.000 500.000 150.000 350.000 500.000 150.000 350.000 500.000 500.000 - 500.000 500.000 - Urząd Miasta Zamość Urząd Miasta Zamość x x x x Urząd Miasta Zamość Urząd Miasta Zamość Urząd Miasta Zamość x Urząd Miasta Zamość x x x Urząd Miasta Zamość x 75 300.000 700.000 Planowane Okres realizacji 2020 2019 2018 2017 2016 2015 realizująca 2014 Nazwa zadania inwestycyjnego 2013 Lp. łączne Jednostka nakłady finansowe (zł) 11 Oś. Zamczysko – kanalizacja sanitarna w ul. Fredry, Miłosza inne Urząd Miasta Zamość 500.000 x Zakładane źródła finansowania Budżet UM Zamość (zł) 150.000 Środki zewnętrzne (zł) 350.000 TERMOMODERNIZACJA Termomodernizacja Szkoła Podstawowa Nr 6 Termomodernizacja 2 Szkoła Podstawowa Nr 8 Termomodernizacja 3 Szkoła Podstawowa Nr 9 Termomodernizacja 4 Gimnazjum Nr 2 Termomodernizacja 5 Gimnazjum Nr 3 Termomodernizacja 6 Zespół Szkół Nr 1 Termomodernizacja 7 II Liceum Ogólnokształcące TRANSPORT I KOMUNIKACJA 1 1 Budowa drogi Mała Obwodnica 2 Budowa chodnika ul. Lazurowa 3 Budowa drogi Szarych Szeregów 4 Budowa drogi J. Żubrowej 5 Budowa drogi ul. Rolniczej 6 Budowa drogi ul. Zawiszy Urząd Miasta Zamość Urząd Miasta Zamość Urząd Miasta Zamość Urząd Miasta Zamość Urząd Miasta Zamość Urząd Miasta Zamość Urząd Miasta Zamość Urząd Miasta Zamość Urząd Miasta Zamość Urząd Miasta Zamość Urząd Miasta Zamość Urząd Miasta Zamość Urząd Miasta Zamość x 1 000 000 x 1 600 000 x 1 500 000 X 1 700 000 x 1 800 000 x 2 000 000 x 1 800 000 x 3 580 000 x 200 000 x 220 000 x 200 000 x 1 600 000 x 470 000 76 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Inne Planowane Okres realizacji 2020 2019 2018 2017 2016 2015 realizująca 2014 Nazwa zadania inwestycyjnego 2013 Lp. łączne Jednostka nakłady finansowe (zł) 7 Budowa drogi ul. Krętej 8 Budowa drogi ul. Żurawiej 9 Ciąg pieszo-jezdny ul. Przyjaźni 10 Budowa drogi ul. Dobrej 11 Ciąg pieszo-jezdny ul. Brzozowa 12 Budowa drogi ul. Ordona 13 Budowa drogi ul. Budowlanej 14 Budowa drogi ul. Wieniawskiego 15 Budowa drogi ul. Krasnobrodzkiej Urząd Miasta Zamość Urząd Miasta Zamość Urząd Miasta Zamość Urząd Miasta Zamość Urząd Miasta Zamość Urząd Miasta Zamość Urząd Miasta Zamość Urząd Miasta Zamość Urząd Miasta Zamość x 910 000 x 230 000 x 400 000 x 1 780 000 x 400 000 x 80 000 x 750 000 x 980 000 x 1 500 000 77 Zakładane źródła finansowania Budżet UM Zamość (zł) Środki zewnętrzne (zł) - - - - Inne 11. Możliwości wariantowego wykonania rozwiązań technicznych Konieczność realizacji zamierzonych celów wiąże się z podjęciem konkretnych decyzji, co do rodzaju przedsięwzięcia, sposobu jego realizacji, lokalizacji zamierzonej inwestycji, źródeł finansowania itp. Aby zaplanowane inwestycje były zrealizowane zgodnie z potrzebami i uwarunkowaniami powiatu należy wnikliwie zapoznać się z istniejącym stanem środowiska na jego terenie. Planując działania związane z ochroną środowiska należy przewidzieć możliwość zastosowania wariantowych rozwiązań np. rozbudowa infrastruktury drogowej. Możliwość stosowania różnych wariantów rozwiązań technicznych istnieje również przy projektowaniu i modernizacji źródeł ciepła np. węgiel lub koks można zastąpić gazem lub olejem opałowym. Na etapie planowania takich elementów jak sieć gazowa, można przyjąć różne warianty, zwłaszcza w odniesieniu do lokalizacji planowanej inwestycji. 12. Uzasadnienie proponowanych przedsięwzięć w aspekcie ochrony środowiska Racjonalne korzystanie z poszczególnych elementów środowiska polega głównie na minimalizacji negatywnych skutków działalności człowieka. Jedną z potrzeb związaną z ochroną środowiska jest budowa, rozbudowa czy modernizacja istniejącej: sieci kanalizacyjnej, sieci wodociągowej, sieci gazowej, nowoczesnych kotłowni opalanych paliwami o niskiej zawartości szkodliwych substancji chemicznych. Inwestycje w zakresie budowy, rozbudowy czy modernizacji sieci kanalizacyjnej, sieci wodociągowej, sieci gazowej na etapie realizacji inwestycji spowodują wzrost emisji pyłów i gazów do atmosfery związany z pracą sprzętu ciężkiego. Powyższe źródła zanieczyszczeń związane są jedynie z okresem budowy. Nastąpi również przekształcenie powierzchni ziemi, związane ze zdejmowaniem górnej warstwy gleby. Działania mające na celu ograniczenie negatywnego wpływu na środowisko inwestycji w fazie budowy powinny polegać na: - stosowaniu maszyn budowlanych i montażowych wysokiej klasy i w dobrym stanie technicznym, - planowaniu transportu materiałów do miejsca montażu w taki sposób, by nie spowodować uszkodzenia dróg, po których się on odbywa, - unikaniu pracy na placu budowy wieloma hałaśliwymi silnikami jednocześnie, - unikaniu rozlewów paliw podczas transportu, - ograniczeniu emisji zanieczyszczeń pochodzących z silników spalinowych, przez racjonalizację zużycia paliw. 78 Najważniejsze zalecenia, mające na celu ograniczenie negatywnych skutków wymienionych inwestycji na środowisko w fazie eksploatacji to: - wprowadzenie nowoczesnych rozwiązań technologicznych, - tworzenie pasów zieleni izolacyjnej, - przestrzeganie instrukcji ruchowych, - przestrzeganie harmonogramu konserwacji i remontów, - stosowanie się do wytycznych zawartych w instrukcjach dotyczących bezpieczeństwa pracy, - w sytuacjach awaryjnych postępowanie zgodnie z procedurą opracowaną dla danej sytuacji, - likwidowanie skutków skażenia środowiska spowodowanych awariami. Aby zapobiegać awariom omawianych inwestycji, należy odpowiednio zaprojektować, dokładnie wykonać i właściwie je eksploatować, w szczególności, - przy projektowaniu instalacji dobierać rurociągi i armaturę posiadającą odpowiednie certyfikaty, wykonaną przez producentów z dobrymi referencjami w zakresie pewności działania aparatury i trwałości stosowanych materiałów, - przy odbiorze inwestycji zapewnić właściwą kontrolę materiałów, podczas budowy zapewnić wysoką jakość wykonania oraz odpowiednie kryteria odbioru. W przypadku powstawania nowych inwestycji na terenie gminy powinny być sporządzane raporty oddziaływania na środowisko, w których powyższe problemy zostaną dokładniej przedstawione. 13. Zadania w zakresie ochrony środowiska w perspektywie krótko i długoterminowej „Program Ochrony Środowiska dla powiatu grodzkiego Zamość na lata 2013 – 2016 z perspektywą do roku 2020” ma na celu integrację działań władz samorządowych, instytucji i organizacji działających na terenie powiatu i mieszkańców dla tworzenia dogodnych warunków prowadzenia działalności gospodarczych oraz zwiększenia roli powiatu jako ośrodka usługowego przy pełnym uwzględnieniu potrzeb ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego. Program ochrony środowiska będzie stanowił podstawę działań podejmowanych w celu wprowadzenia zrównoważonego rozwoju całego powiatu tj. rozwoju gospodarczego w zgodzie z zasadami ochrony środowiska oraz na wykreowaniu przyszłego charakteru powiatu poprzez: - poprawę przedsiębiorczości, - rozwój infrastruktury społecznej i technicznej, - rozwój ruchu turystyczno-rekreacyjnego, - wspieranie procesów restrukturyzacji rolnictwa, - wzbogacanie walorów przyrodniczych o wysokim potencjale przyrodniczym i ekologicznym, - ochronę i rewitalizację zasobów kulturowych powiatu. 79 13.1. Kierunki działań w perspektywie krótkoterminowej w latach 2013 – 2016 W zakresie ochrony środowiska krótkoterminowa strategia powiatu obejmuje lata 2013-2016. Z analizy stanu środowiska powiatu grodzkiego wynika, że w ciągu najbliższych 4 lat należy skoncentrować się na zagadnieniach związanych bezpośrednio z ochroną środowiska tj. ochroną zasobów przyrodniczych w szczególności różnymi formami ochrony, a także z gospodarką wodno-ściekową, gospodarką odpadami. Działania na rzecz poprawy jakości środowiska lub utrzymania go na dotychczasowym poziomie powinny dotyczyć również terenów typowo rekreacyjnych powiatu 13.1.1. Gospodarka wodno - ściekowa Podstawowymi zadaniami gospodarki wodno – ściekowej na okres najbliższych 4 lat są: realizacja zapisów Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych; realizacja inwestycji mających na celu poprawę jakości wody przeznaczonej do spożycia, w tym budowy lub modernizacji urządzeń i sieci wodociągowych; realizacja inwestycji poprawiających jakość wód powierzchniowych, w tym budowy i rozbudowy systemów kanalizacji sanitarnej oraz systemów odbioru i podczyszczania wód opadowych, z uwzględnieniem ograniczenia ich negatywnych skutków na etapie lokalizacji i realizacji projektów inwestycyjnych; wspieranie realizacji indywidualnych systemów oczyszczania ścieków w zabudowie rozproszonej; modernizacja istniejącej oczyszczalni ścieków; modernizacja ujęcia wód; modernizacja istniejącej sieci wodociągowej; budowa i rozbudowa systemów odprowadzania ścieków komunalnych; wspieranie działań realizujących równolegle rozbudowę sieci wodociągowych i kanalizacyjnych; ograniczanie spływu zanieczyszczeń powierzchniowych z terenów miejskich; ograniczenie zużycia wód, poprzez wprowadzanie zamkniętych obiegów wody w zakładach przemysłowych; sukcesywny montaż urządzeń podczyszczających na kolektorach zrzutowych, odprowadzających wody opadowe; wzmocnienie kontroli mających na celu przeciwdziałanie odprowadzaniu nieczyszczonych ścieków do wód; egzekwowanie od przedsiębiorstw realizacji programów gospodarki ściekowej, służących ograniczeniu i eliminacji ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych 80 w ściekach do środowiska wodnego, przede wszystkim substancji priorytetowych i szczególnie szkodliwych; optymalizacja zużycia wody do celów socjalno-bytowych i przemysłowych poprzez propagowanie instalowania liczników zużycia wody oraz stymulacja do zmniejszania jej zużycia; ograniczanie i eliminowanie wykorzystania wód podziemnych do celów innych niż zaopatrzenie ludności w wodę do picia oraz produkcji żywności i leków; zabezpieczenie awaryjnych źródeł wody pitnej – poprzez odpowiednie zapisy w udzielonych pozwoleniach wodnoprawnych; ograniczanie negatywnego wpływu zanieczyszczeń obszarowych i ścieków komunalnych i deszczowych na wody powierzchniowe i podziemne – poprzez odpowiednie zapisy w udzielonych pozwoleniach wodnoprawnych; działania zmierzające do ograniczenia niekontrolowanej infiltracji zanieczyszczeń – poprzez kontrole; eliminacja zanieczyszczeń wymywanych przez opady poprzez zorganizowany odbiór wód opadowych z terenów przemysłowych. 13.1.2. Gospodarka odpadami zapobieganie powstawania odpadów, przy rozwiązywaniu problemu segregacji odpadów „u źródła”, wprowadzenie selektywnej zbiórki odpadów na terenie powiatu – zbiórka do pojemników oraz worków przeznaczonych na odpady komunalne segregowane o pojemności od 50 l – 2500 l, odzyskiwanie surowców i ponowne wykorzystanie odpadów – bezpieczne dla środowiska końcowe unieszkodliwianie odpadów nie wykorzystanych, zwiększenie wysiłków na rzecz uzyskania wsparcia finansowego z Unii Europejskiej, jak również z międzynarodowych instytucji finansowych, rozszerzenie mechanizmów rynkowych oraz przygotowanie skutecznych instrumentów ekonomicznych (kaucje, opłaty produktowe, system preferencji podatkowych zmierzający w kierunku rozwiązań obowiązujących w krajach Unii Europejskiej na recykling i odzysk materiałów), wdrożenie systemów pełnej i wiarygodnej ewidencji odpadów i metod ich zagospodarowywania (bazy danych), ograniczanie ilości odpadów składowanych na składowiskach. Nowy system gospodarowania odpadami komunalnymi na terenie miasta Zamość Nowe zasady systemu gospodarowania odpadami komunalnymi zgodnie z ustawą o utrzymaniu czystości i porządku w gminach obowiązują od dnia 1 lipca 81 2013 r. i wprowadzają następujące zmiany w gospodarowaniu odpadami komunalnymi: 1. Miasto Zamość obejmuje systemem gospodarowania odpadami komunalnymi nieruchomości zamieszkałe położone na terenie miasta Zamość; nieruchomości niezamieszkałe np. sklepy, punkty gastronomiczne, podmioty prowadzące działalność gospodarczą zobowiązane są do posiadania umowy na odbiór odpadów komunalnych z uprawnionym podmiotem na dotychczasowych zasadach. 2. Właściciel (zarządca) nieruchomości zobowiązany jest do złożenia deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi; 3. Odbiór odpadów komunalnych realizowany jest przez jednego przedsiębiorcę wybranego w drodze przetargu nieograniczonego. Jednym z podstawowych założeń nowego systemu jest obowiązek prowadzenia na terenie nieruchomości selektywnej zbiórki odpadów. W tym celu, właściciele zobowiązani są do wyposażenia nieruchomości w pojemniki lub worki do selektywnej zbiórki odpadów komunalnych oraz pojemniki do gromadzenia odpadów komunalnych zmieszanych o pojemności i liczbie dostosowanej do ilości osób zamieszkujących lub przebywających na terenie nieruchomości. Rodzaj i minimalne pojemności pojemników, jak również częstotliwość i sposób pozbywania się odpadów określa Uchwała nr XXII/239/2012 Rady Miasta Zamość z dnia 24 września 2012r. w sprawie „Regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie Miasta Zamość.” 13.1.3. Ochrona przyrody i krajobrazu Dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju powiatu grodzkiego Zamość sprawą istotną jest aby w procesie określania polityki przestrzennej uwzględnić uwarunkowania przyrodnicze i wskazać występujące zagrożenia. Polityka zachowania walorów przyrodniczych Zamościa winna być realizowana poprzez: zapewnienie wzajemnego wyważenia proporcji między rozwijanymi rodzajami działalności społecznej i gospodarczej, utworzenie sytemu naturalnych powiązań przyrodniczych zapewniających przewietrzenia i wentylacje terenu, rekultywację zdegradowanych terenów, uporządkowanie gospodarki wodno - ściekowej jako podstawy podniesienia stanu czystości cieków wodnych, System ochrony wybranych elementów przyrody jest realizowany w przyjętym przez Unię Europejską w programie Natura 2000. Sieć ta jest najbardziej kompleksową i spójną oraz najlepiej legislacyjnie przygotowaną europejską siecią ekologiczną, mającą na celu zapewnienie trwałej egzystencji ekosystemom. Koncepcja sieci opiera się na tradycyjnych metodach ochrony przyrody gatunkowej 82 i obszarowej, a celem jej jest zwiększenie skuteczności działań ochronnych poprzez utworzenie kompletnej i spójnej metodycznie i funkcjonalnie sieci obszarów wraz z procedurą weryfikacji wyboru poszczególnych elementów sieci. W skład sieci Natura 2000 wchodzą: obszary specjalnej ochrony (OSO) - (Special Protection Areas - SPA) wyznaczone na podstawie Dyrektywy Rady 79/409/EWG w sprawie ochrony dzikich ptaków, tzw. "Ptasiej", dla gatunków ptaków wymienionych w załączniku I do Dyrektywy specjalne obszary ochrony (SOO) - (Special Areas of Conservation - SAC) wyznaczone na podstawie Dyrektywy Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, tzw. "Siedliskowej", dla siedlisk przyrodniczych wymienionych w załączniku I oraz siedlisk gatunków zwierząt i roślin wymienionych w załączniku II do Dyrektywy. W funkcjonowaniu sieci wprowadzona jest zasada integracji ochrony przyrody z różnymi sektorami działalności ludzkiej. Jednym z podstawowych warunków skuteczności ochrony przyrody jest uczestnictwo społeczności lokalnych w tworzeniu planów ochrony obszarów włączonych do sieci. Obszary chronione obejmują zarówno Specjalne Obszary Ochrony wytypowane dla ochrony siedlisk i gatunków na podstawie Dyrektywy Siedliskowej oraz Obszary Specjalnej Ochrony wytypowane jako istotne miejsca lęgowe dla gatunków ptaków mocy Dyrektywy Ptasiej i jako ważne miejsca przystankowe na szlakach wędrówek ptaków migrujących. Na terenie Zamościa wyznaczono obszary Natura 2000: DOLINA GÓRNEJ ŁABUŃKI PLB 060013 DOLINY ŁABUŃKI i TOPORNICY PLH060087 ROZTOCZE PLB 060012 (obszar bezpośrednio sąsiadujący z granicami miasta) Najważniejsze cele: Działanie ochronne ustanowionych pomników przyrody na terenie miasta, Sporządzenie i okresowa aktualizacja inwentaryzacji przyrodniczej miasta; Obejmowanie ochroną prawną obiektów szczególnie cennych pod względem przyrodniczym i krajobrazowym; Tworzenie i weryfikacja stref ochronnych dla ujęć wód podziemnych oraz wdrażanie zasad ich ochrony; Realizacja polityki przestrzennej z zachowaniem warunków ochrony zasobów przyrodniczych, w tym utrzymania istniejących korytarzy ekologicznych (odpowiednie zapisy w dokumentach planistycznych); Pielęgnowanie i ochrona istniejącej zieleni urządzonej; Ograniczenie zabudowywania terenów zieleni w miastach, odpowiednie ich kształtowanie i rewitalizacja z preferencją dla gatunków rodzimych; 83 Zachowanie tradycyjnych praktyk gospodarczych na terenach cennych przyrodniczo, wdrażanie programów rolno-środowiskowych i wspieranie rolnictwa ekologicznego, Opracowanie i wprowadzenie do planów zagospodarowania przestrzennego wytycznych w zakresie ochrony terenów otwartych oraz wytycznych architektonicznych służących ochronie krajobrazu oraz kultywowaniu regionalnych cech budownictwa, zachowanie, odtworzenie oraz wzbogacenie zasobów przyrody, w tym ochrona najbardziej zagrożonych ekosystemów oraz gatunków i ich siedlisk, Szczegółowa inwentaryzacja miejsc o walorach krajobrazowych i przyrodniczych, Ochrona przed zainwestowaniem dolin rzecznych oraz struktur przyrodniczych o dużym znaczeniu dla funkcjonowania środowiska (korytarze ekologiczne) Podnoszenie wartości krajobrazu na szczeblu lokalnym poprzez działania kierowane na ochronę, zrównoważone gospodarowanie, planowanie i odtwarzanie krajobrazów oraz uaktywnianie społeczeństwa w decydowaniu o losie otaczającego krajobrazu. Strategia działania: Rozbudowa infrastruktury technicznej i małej infrastruktury turystycznej, służącej ochronie przyrody na styku z turystyką masową, Wprowadzenie praktyki pielęgnacji przez administratora dróg towarzyszącej im zieleni (dosadzenia, cięcia pielęgnacyjne itd.), Przeprowadzenie inwentaryzacji obszarów wymagających priorytetowych działań ochronnych i naprawczych, Uwzględnienie walorów dolin rzecznych podczas prowadzenia prac melioracyjnych i regulacyjnych, Ograniczenie możliwości zabudowy obszarów dolin rzecznych, Dążenie do kształtowania zwartych zespołów zabudowy w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, 13.1.4. Rolnictwo Ze względu na charakter powiatu grodzkiego Zamość rolnictwo jest strefą marginalną. Bardzo ważnym jest jednak propagowanie produkcji rolnej wg Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych, ograniczenie stosowania nawozów sztucznych na rzecz naturalnych sposobów gospodarowania oraz zalesianie terenów nieprzydatnych rolniczo. 84 13.1.5. Gospodarka leśna Na terenie powiatu grodzkiego Zamość znajduje się 65 ha lasów, cała ta powierzchnia zalicza się do lasów komunalnych i zarządzana jest przez Urząd Miejski w Zamościu. Plan działania na następne trzy lata przewiduje prowadzenie racjonalnej gospodarki leśnej polegającej na: prowadzeniu bezpiecznych technik i technologii wykonywania prac leśnych, prowadzeniu działań dążących do poprawy zróżnicowania i struktury wiekowej drzewostanu, dostosowaniu lasów do pełnienia zróżnicowanych funkcji przyrodniczych i społecznych, polegających na udostępnianiu i zagospodarowaniu lasu w celu rozwoju turystyki i wypoczynku, regeneracji zdrowia i do pracy ekologicznej. 13.1.6. Turystyka Zamość jest miastem o niepowtarzalnych walorach architektury, stwarza to możliwość rozwoju turystyki, a tym samym zwiększenie dochodów jego mieszkańców. Bezcenne zabytki Zamościa oraz wpisanie na listę UNESCO wymuszają prowadzenie działań związanych z rozszerzaniem bazy turystycznej w zgodzie planem zagospodarowania terenów oraz w połączeniu z ochroną przyrodniczych elementów znajdujących się na terenie powiatu. Działania prowadzone na rzecz rozwoju turystyki powinny obejmować: rozwój bazy noclegowej w oparciu o istniejące budynki, budowę ścieżek rowerowych, propagowanie turystyki w połączeniu z ekologią i ochroną przyrody. 13.1.7. Ochrona powietrza W okresie krótkoterminowym przewiduje się: Wdrażanie i promowanie programów dotacyjnych umożliwiających dofinansowanie zmiany systemów grzewczych na proekologiczne; Realizacja przedsięwzięć termomodernizacyjnych; Kontynuowanie przebudowy ulic, traktów komunikacyjnych, połączeń komunikacyjnych w miejscach gdzie istnieje taka konieczność; Wprowadzanie izolacji naturalnych w postaci nasadzeń zieleni w obszarach zabudowanych, przy głównych ciągach komunikacyjnych; Rozwój systemu zaopatrzenia w ciepło i gaz; Prowadzenie kampanii społecznych i wspieranie inicjatyw lokalnych na rzecz przeciwdziałania spalaniu odpadów w gospodarstwach domowych oraz na rzecz przeciwdziałania wypalaniu traw i ograniczaniu emisji wtórnej; 85 Promowanie transportu zbiorowego oraz rozwój ścieżek rowerowych, w tym współdziałanie z gminami ościennymi dla rozwoju sieci ścieżek rowerowych w województwie lubelskim, Wyznaczanie w dokumentach planistycznych korytarzy przewietrzania miast, zachowanie i wzmocnienie ich ciągłości m.in. poprzez regeneracje i zagospodarowanie zielonych przestrzeni publicznych oraz przeciwdziałanie ich zabudowywaniu; Stosowanie ogólnodostępnych technik mających na celu zmniejszenie wszystkich emisji do środowiska tj. odpadów, ścieków, emisji pyłów i substancji gazowych itp. Lokowanie nowych zakładów przemysłowych poza centrum miasta zgodnie z planem zagospodarowania, Pełne uregulowanie postępowania w zakresie emisji pyłów i gazów, odprowadzania ścieków i emisji hałasu, poprzez wprowadzenie odpowiednich decyzji administracyjnych, Prowadzenie pełnego monitoringu ze strony Inspekcji Ochrony Środowiska oraz Administracji Rządowej i pozarządowej. Do kierunków działań związanych z ochroną powietrza zalicza się również modernizacje i budowy nowych ulic. Poprawa płynności ruchu pojazdów oraz lepszy stan nawierzchni spowoduje zmniejszenie ilości emitowanych spalin i pyłów, co w konsekwencji doprowadzi do zmniejszenia zanieczyszczenia powietrza. 13.2. Kierunki działań w perspektywie długoterminowej w latach 2016 – 2020 13.2.1. Gospodarka komunalna zagospodarowanie i oczyszczanie maksymalnej ilości wód opadowych (rozwój sieci kanalizacji deszczowej), wdrażanie nowych nisko wodochłonnych technologii w sektorze przemysłowym, kontrola przestrzegania wymagań obszarów ochronnych wód podziemnych, prawidłowa likwidacja nieczynnych ujęć wody, wdrażanie zasad ochrony i racjonalnego gospodarowania zasobami wód podziemnych zapewniających bezpieczne zwiększanie udziału wód podziemnych w zaopatrzeniu w wodę do spożycia mieszkańców Zamościa dążenie do racjonalizacji zużycia wody w przemyśle oraz gospodarstwach domowych, poprzez wprowadzanie zamkniętych obiegów zużycia wody, modernizacja systemów uzdatniania, sterowania i monitorowania urządzeń wodociągowych ujęcia wody w Zamościu, rozwój selektywnej zbiórki odpadów o następne frakcje, rozwój selektywnej zbiórki odpadów wielkogabarytowych, rozwój systemu zbiórki odpadów elektronicznych. 86 13.2.2. Ochrona powierzchni terenu i gleb zapobieganie procesom degradacji i dewastacji w produkcji przemysłowej oraz rolniczej, zachowanie standardów jakości ziemi, zapobieganie zanieczyszczeniu przemysłowemu gleb substancjami takimi jak ropopochodne, poprzez stosowanie najnowszych technik ochrony i monitoringu, ochrona gleb przed erozją, a w tym: o inwentaryzacja degradacji gleb, o opracowanie programu rekultywacji, o zalesianie terenów zdegradowanych. 13.2.3. Ochrona powietrza atmosferycznego. stosowanie instalacji wysokosprawnych, budowa nowych urządzeń ograniczających emisję, wprowadzenie, upowszechnienie i promocja odnawialnych źródeł energii takich jak: energia geotermalna czy energia solarna, ciągłe prowadzenie działań monitoringu. ograniczenie źródeł emisji zanieczyszczeń z energetycznego spalania paliw poprzez wprowadzanie scentralizowanych systemów grzewczych lub modernizację ogrzewania na ekologiczne; zmniejszanie emisji energii i substancji do powietrza poprzez realizację przedsięwzięć termomodernizacyjnych; ograniczenie ilości emitowanych zanieczyszczeń gazowych i pyłowych pochodzenia komunikacyjnego; ograniczenie emisji pyłów i innych zanieczyszczeń powietrza z procesów technologicznych i energetycznego spalania paliw w zakładach przemysłowych. Do kierunków działań związanych z ochroną powietrza zalicza się również modernizacje i budowy nowych ulic. Poprawa płynności ruchu pojazdów oraz lepszy stan nawierzchni spowoduje zmniejszenie ilości emitowanych spalin i pyłów, co w konsekwencji doprowadzi do zmniejszenia zanieczyszczenia powietrza. 13.2.4. Ochrona przed hałasem kontynuacja oceny stanu akustycznego miasta; podejmowanie przedsięwzięć zmierzających do ograniczenia uciążliwości hałasowych z różnych źródeł w tym szczególnie w obszarach zamieszkanych, a także podejmowanie innych działań zapisanych w Programie ochrony środowiska przed hałasem, dla zapewnienia ich skutecznego wdrożenia oraz 87 zastosowanie ustaleń ograniczających uciążliwości hałasowe w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, budowanie ekranów i instalacja urządzeń ograniczających hałas wzdłuż uciążliwych szlaków komunikacyjnych oraz zakładów przemysłowych, odpowiednia lokalizacja obiektów uciążliwych ze względu na hałas, zgodna z planem zagospodarowania przestrzennego miasta, zachowanie stref ciszy w stosunku do budownictwa mieszkaniowego, ciągły monitoring hałasu, opracowanie map akustycznych dla obszarów miasta Zamościa, systematyczna kontrola w zakresie ograniczania hałasu. Do kierunków działań związanych z ochroną przed hałasem zalicza się również modernizacje i budowy nowych ulic. Poprawa płynności ruchu pojazdów oraz lepszy stan nawierzchni spowoduje zmniejszenie natężenia hałasu. 13.2.5. inwentaryzacja degradacji gleb, opracowanie programu rekultywacji, zalesianie terenów zdegradowanych, właściwe użytkowanie gleb rolniczych (odpowiednie stosowanie nawozów sztucznych i środków ochrony roślin), ograniczenie opadu pyłów, zapobieganie zanieczyszczeniu metalami ciężkimi, stosowanie melioracji terenów okresowo zalewanych, zapobieganie nielegalnego składowania odpadów, na gruntach do tego nie przeznaczonych, ograniczenie zanieczyszczeń przemysłowych. 13.2.6. Rekultywacja powierzchni ziemi Ochrona bioróżnorodności ochrona i obejmowanie formami ochrony obiektów cennych przyrodniczo; ograniczenie zabudowywania terenów zieleni w mieście, odpowiednie ich kształtowanie, utrzymanie i pielęgnacja; kształtowanie osnowy ekologicznej miasta, poprzez zastosowanie odpowiednich zapisów w planach miejscowych. umożliwienie dostępu do atrakcyjnych zasobów środowiska i dziedzictwa kulturowego, w tym budowa i modernizacja infrastruktury turystycznej z uwzględnieniem ochrony obszarów wrażliwych i cennych przyrodniczo. rewitalizacja miejskich terenów zieleni i rekreacji, 88 ochrona i wprowadzanie roślinności stanowiącej zabudowę biologiczną cieków wodnych, podnoszeniu odporności ekosystemów leśnych z uwzględnieniem wymogów obowiązujących w lasach ochronnych. 14. Organizacja zarządzania środowiskiem na podstawie Programu Ochrony Środowiska Programy ochrony środowiska nie stanowią aktów prawa miejscowego, co oznacza, że mają one charakter programu działania, obowiązującego jedynie wewnątrz struktur samorządu i nie mogą wywoływać bezpośrednich skutków prawnych w sferze praw i obowiązków podmiotów „zewnętrznych” wobec administracji. Z uwagi na powyższe, skuteczność zarządzania środowiskiem poprzez program musi być wsparta kompetencjami oraz obowiązkami władz powiatu. Szerokie omówienie tych kompetencji i obowiązków wydaje się niezbędne do skutecznego zarządzania środowiskiem i stworzenia wewnętrznej spójności struktur w realizacji przedstawionych zadań. Zgodnie z ogólnymi zasadami działania samorządów, wykonywanie uchwał podjętych przez Radę Miasta należy do Prezydenta, dlatego też jego obowiązkiem będzie sporządzanie i przedkładanie raportu z realizacji programu. 14.1. Harmonogram wdrożenia Programu Harmonogram wdrażania Programu winien być jego integralną częścią. Plan działania obejmuje lata 2013 - 2016. Zadania przyjęte do realizacji w strategii długoterminowej, będą kontrolowane, co 4 lata. Podstawą weryfikacji będzie przeprowadzana, co 2 lata, ocena realizacji wdrażania zadań finansowo rzeczowych oraz osiągniętych efektów. Głównymi działaniami podejmowanymi w zakresie monitoringu polityki ochrony środowiska będą: aktualizacja strategii krótkoterminowej i systematyczne przygotowanie programów działań na rzecz ochrony środowiska, aktualizacja długoterminowej polityki ochrony środowiska. Program Ochrony Środowiska udostępniany jest w Biuletynie Informacji Publicznej Urzędu Miasta Zamość, w publicznie dostępnym wykazie danych o dokumentach zawierających informacje o środowisku i jego ochronie (Ekoportal) oraz w siedzibie Urzędu Miasta Zamość. W procesie wprowadzania Programu Ochrony Środowiska ważna jest kontrola przebiegu tego procesu oraz ocena stopnia realizacji zadań w nim wyznaczonych z punktu widzenia osiągnięcia założonych celów. Z tego względu ważne jest wyznaczenie systemu monitorowania, na podstawie którego będzie możliwe 89 dokonanie oceny procesu wprowadzania, jak również będą mogły być dokonane ewentualne modyfikacje Programu. Monitoring powinien być sprawowany w następujących zakresach: - monitoring środowiska, - monitoring programu, - monitoring odczuć społecznych. Monitoring środowiska – system kontroli środowiska, jest narzędziem wspomagającym prawne, finansowe i społeczne instrumenty zarządzania środowiskiem. Dostarcza informacji o efektach wszystkich działań na rzecz ochrony środowiska i może być traktowany jako podstawa do oceny całej polityki ochrony środowiska. Jest jednym z najważniejszych kryteriów, na podstawie których tworzona jest nowa polityka. Mierniki efektów ekologicznych są w znacznym stopniu dostępne jako wielkości mierzone w ramach istniejących systemów kontroli i monitoringu. Pomiary poziomów emisji i imisji, zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych, są wykonywane w ramach działalności np. WIOŚ, RZGW, IMGW. Monitoring programu – najważniejszym wskaźnikiem jest monitorowanie realizacji poszczególnych zadań. Rada Miasta Zamość będzie oceniała co dwa lata stopień wdrożenia Programu, natomiast na bieżąco będzie kontrolowany postęp w zakresie wykonania przedsięwzięć zdefiniowanych w programie. Do celów monitorowania efektywności realizacji założonych w Programie zadań zaproponowano wykorzystanie zestawu wskaźników. W przyszłości istnieje możliwość wprowadzenia nowych wskaźników w oparciu o poszerzaną sukcesywnie bazę danych o środowisku. Istotną rolę w kontekście oceny wdrażania Programu powinien spełniać Państwowy Monitoring Środowiska oraz uzyskiwane w jego ramach dane i informacje. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zamościu publikuje corocznie specjalny Raport o stanie środowiska województwa lubelskiego, w którym zawarte są również informacje odnoszące się do terenu powiatu grodzkiego Zamość. Większość zadań o charakterze inwestycyjnym musi być odzwierciedlona w planie miejscowym zagospodarowania przestrzennego. Plan miejscowy spełnia także istotną rolę w zakresie działań prewencyjnych w sferze ochrony środowiska. Sposoby uwzględniania zagadnień z zakresu ochrony i racjonalnego gospodarowania zasobami przyrodniczymi w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego są praktycznie odwzorowywane w wydawanych pozwoleniach budowlanych. Należy w tym miejscu zauważyć, iż od 2003 roku, na podstawie nowej ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. (Dz. U. z 2003 Nr 80, poz. 717 z późn. zm.), pozwolenia budowlane są wydawane bezpośrednio na podstawie aktualnego planu miejscowego zagospodarowania przestrzennego. 90 Tabela 10. Wskaźniki monitorowania Programu (stan na 01.01.2012) - wg Urzędu Miasta Zamość i GUS Rodzaj wskaźnika Jakość wód powierzchniowych Jakość wód podziemnych Jednostka Klasy jakości wód Klasy jakości wód SO2 NO NO2 PM10 ołów Stężenie średnie roczne [μg/m3] Jakość powietrza Stan na 2009 r. Stan na 2012 r. Tendencja Nie prowadzono badań III klasa - Ib Ib - II II I III b 21,1 36,3 A - A - A - A - A - nikiel Nie prowadzono badań Nie prowadzono badań Nie prowadzono badań Benzo/a/piren II arsen kadm Długość sieci wodociągowej Połączenia sieci wodociągowej prowadzące do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania Długość sieci kanalizacyjnej Połączenia sieci kanalizacyjnej prowadzące do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania Liczba komunalnych oczyszczalni ścieków Przepustowość komunalnych oczyszczalni Długość czynnej sieci gazowej km 153,8 szt. 5260 km 143,2 szt. 3559 szt. 3 m /d km 1 25 tyś Powierzchnia lasów ha 65 65 - Powierzchnia obszarów Natura 2000 ha 340 340 - Pomniki przyrody szt. 98 80 negatywna 1 25 tyś 144,5 - 14.2. Współpraca Współpraca wielu partnerów włączonych w zagadnienia ochrony środowiska jest warunkiem koniecznym, aby ten Program był wdrożony z sukcesem. Współpraca jest niezbędnym elementem dobrej organizacji procesu wdrażania Programu. W ramach realizacji niniejszego programu szczególną uwagę należy zwrócić na: - współpracę z władzami administracyjnymi różnych poziomów: Urzędem Wojewódzkim, Samorządem Wojewódzkim, Wojewódzkim Inspektoratem Ochrony Środowiska. - współpracę z grupami zadaniowymi (przemysł, turystyka, itp.) w celu wdrażania polityki zdefiniowanej w Programie, a także dostosowania jej do przyszłych wymagań. Bardzo ważna będzie współpraca z grupami reprezentującymi mieszkańców powiatu w celu uzyskania akceptacji podejmowanych działań oraz zaangażowania mieszkańców (np. selektywna zbiórka odpadów), współpracę z instytucjami finansowymi w celu zorganizowania funduszy na realizację wybranych projektów. 91 15. Możliwości finansowania zaplanowanych zadań i inwestycji 15.1. Krajowe źródła współfinansowania inwestycji z zakresu ochrony środowiska 15.1.1. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Wnioskodawcami ubiegającymi się o środki finansowe z NFOŚiGW mogą być m.in.: - jednostki samorządu terytorialnego, - przedsiębiorstwa, - instytucje i urzędy, - organizacje pozarządowe (fundacje, stowarzyszenia), - administracja państwowa, - osoby fizyczne. W NFOŚiGW stosowane są trzy formy dofinansowywania: - finansowanie pożyczkowe (pożyczki udzielane przez NFOŚiGW, kredyty udzielane przez banki ze środków NFOŚiGW, konsorcja czyli wspólne finansowanie NFOŚiGW z bankami, linie kredytowe ze środków NFOŚiGW obsługiwane przez banki), - finansowanie dotacyjne (dotacje inwestycyjne, dotacje nieinwestycyjne, dopłaty do kredytów bankowych, umorzenia), - finansowanie kapitałowe (obejmowanie akcji i udziałów w zakładanych bądź już istniejących spółkach w celu osiągnięcia efektu ekologicznego). Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej będzie również finansował we współpracy z bankami poprzez linie kredytowe: - budowę małych oraz przydomowych oczyszczalni ścieków, - budowę kanalizacji sanitarnej, - zagospodarowanie odpadów, - ograniczenie emisji spalin poprzez dostosowanie silników wysokoprężnych do paliwa gazowego lub wymiany silników na mniej emisyjne w komunikacji zbiorowej, - inwestycje w zakresie odnawialnych źródeł energii, - usuwanie wyrobów zawierających azbest, - ograniczenie hałasu, - termomodernizację, - czystszą produkcję, - uszczelnianie i hermetyzacja przeładunku i dystrybucji paliw, - inwestycje służące ograniczeniu zużycia energii elektrycznej, - systemów ciepłowniczych, - budowę lub modernizację stacji uzdatniania wody (źródło: www.nfosigw.gov.pl) 92 15.1.2. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFOŚiGW) w Lublinie Wojewódzki Fundusz stosuje następujące formy pomocy: preferencyjne pożyczki (o niskim oprocentowaniu, z możliwością częściowego umorzenia kapitału), dotacje, dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych, a także przekazuje środki finansowe państwowym jednostkom budżetowym. Działalność finansowa Wojewódzkiego Funduszu skupia się głównie na wspieraniu przedsięwzięć w zakresie: ochrony wód i gospodarki wodnej, ochrony atmosfery, ochrony ziemi, ochrony przyrody, edukacji ekologicznej, zapobiegania likwidacji poważnych awarii i ich skutków oraz monitoringu. Wojewódzki Fundusz w Lublinie podejmuje również działania związane z absorpcją środków unijnych w zakresie inwestycji ochrony środowiska na Lubelszczyźnie. W dniu 25 czerwca 2007 r. w Lublinie zostało podpisane Porozumienie pomiędzy Ministrem Środowiska a Prezesami Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w sprawie realizacji Programu Operacyjnego „Infrastruktura i Środowisko” dla osi priorytetowych: I - Gospodarka wodno-ściekowa, II - Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi. Wojewódzki Fundusz w Lublinie pełni rolę Instytucji Wdrażającej dla projektów o wartości poniżej 25 mln euro. 15.1.3. Fundacja EkoFundusz EkoFundusz został powołany w 1992 r. dla efektywnego zarządzania środkami ekokonwersji, polegającej na zamianie części długu państwowego na wydatki w dziedzinie ochrony środowiska. Do tej pory umowy o ekokonwersji zawarto z Stanami Zjednoczonymi, Francją, Szwajcarią, Szwecją i Włochami oraz Finlandią. Inwestycje z wykorzystaniem Odnawialnych Źródeł Energii (OZE) lub układów skojarzonych od kilku lat stanowią jeden z najważniejszych kierunków finansowania EkoFunduszu. OZE w strategii ochrony klimatu realizowanej przez EkoFundusz stają się jedynym liczącym się priorytetem. Wg informacji uzyskanych bezpośrednio z EkoFunduszu, planowane jest wyraźne zwiększenie wydatkowania środków na wdrażanie technologii OZE do kwoty 50 - 70 mln zł rocznie. EkoFundusz udziela wsparcia finansowego wyłącznie w formie bezzwrotnych dotacji. Dotacje te zasadniczo wynoszą 10 - 30% kosztów projektu (do 50% dla inwestorów publicznych). Fundusz finansuje wyłącznie projekty związane z budową instalacji lub urządzeń służących ochronie środowiska. Nie ma ograniczeń, co do statusu formalnego inwestora. Dotacje EkoFunduszu przyznawane są na zasadzie konkursu. Wymagany jest wniosek zawierający m.in. określony poziom rentowności, efektywność redukcji dwutlenku węgla i zoptymalizowanie wysokości nakładów inwestycyjnych na działania energooszczędne. 93 15.2. Fundusze Unii Europejskiej Komisja Europejska proponuje, aby priorytety polityki strukturalnej w latach 2007 - 2013 były osiągane w ramach trzech nowych celów: - konwergencja, - regionalna konkurencyjność i zatrudnienie, - współpraca terytorialna. Źródłami finansowania nowej polityki są trzy fundusze: - Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, - Europejski Fundusz Społeczny - Fundusz Spójności. 15.3. Narodowa Strategia Spójności (NSS) Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia to dokument strategiczny określający priorytety i obszary wykorzystania oraz system wdrażania funduszy unijnych: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) oraz Funduszu Spójności w ramach budżetu Wspólnoty na lata 2007 – 2013. Celem strategicznym NSS (NSRO) jest „tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki polskiej opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej”. Obok działań o charakterze prawnym, fiskalnym i instytucjonalnym cele NSRO będą realizowane za pomocą Programów Operacyjnych (PO), zarządzanych przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO), zarządzanych przez Zarządy poszczególnych Województw i projektów współfinansowanych ze strony instrumentów strukturalnych, tj.: Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko – EFRR i FS Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka – EFRR Program Operacyjny Kapitał Ludzki – EFS 16 Regionalnych Programów Operacyjnych – EFRR Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej – EFRR Program Operacyjny Pomoc Techniczna – EFRR Programy Operacyjne Europejskiej Współpracy Terytorialnej – EFRR 15.3.1. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko jest jednym z programów operacyjnych stanowiących instrumenty realizacji Narodowej Strategii Spójności na lata 2007-2013. Strategia ta zakłada znaczne przyspieszenie rozwoju społeczno- 94 gospodarczego Polski, wzrost zatrudnienia oraz zwiększenie spójności społecznej, gospodarczej i terytorialnej z pozostałymi krajami UE. Dnia 1 sierpnia 2006 roku Rada Ministrów zaakceptowała kierunkowo projekt Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Głównym celem Programu jest podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia społeczeństwa, zachowaniu tożsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej. Ponadto Program zakłada realizację pięciu celów szczegółowych: 1. Budowę infrastruktury zapewniającej, że rozwój gospodarczy Polski będzie dokonywał się przy równoczesnym zachowaniu i poprawie stanu środowiska naturalnego. 2. Zwiększenie dostępności głównych ośrodków gospodarczych w Polsce poprzez powiązanie ich siecią autostrad i dróg ekspresowych oraz alternatywnych wobec transportu drogowego środków transportu. 3. Zapewnienie długookresowego bezpieczeństwa energetycznego Polski poprzez dywersyfikację dostaw, zmniejszenie energochłonności gospodarki i rozwój odnawialnych źródeł energii. 4. Wykorzystanie potencjału kultury i dziedzictwa narodowego o znaczeniu światowym i europejskim dla zwiększenia atrakcyjności Polski. 5. Wspieranie utrzymania dobrego poziomu zdrowia siły roboczej. W ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko realizowanych będzie 17 osi priorytetowych: - Gospodarka wodno – ściekowa, - Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi, - Zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska, - Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska, - Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych, - Drogowa i lotnicza sieć TEN-T, - Transport przyjazny środowisku , - Bezpieczeństwo transportu i krajowe sieci transportowe, - Infrastruktura drogowa w Polsce Wschodniej, - Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku, - Bezpieczeństwo energetyczne, - Kultura i dziedzictwo kulturowe, - Bezpieczeństwo zdrowotne i poprawa efektywności systemu ochrony zdrowia, - Infrastruktura szkolnictwa wyższego, - Pomoc techniczna – Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, - Pomoc techniczna – Fundusz Spójności , - Konkurencyjność regionów. Program Operacyjny „Infrastruktura i Środowisko” będzie wspierać projekty środowiskowe z zakresu: 95 Gospodarki wodno – ściekowej: Realizowane będą kompleksowe inwestycje komunalne dotyczące rozbudowy infrastruktury wodno – ściekowej, czyli m.in. budowa, rozbudowa, modernizacja systemów kanalizacji i oczyszczalni ścieków; kwota do dyspozycji z Funduszu Spójności: 2 475,0 mln euro. Beneficjenci: przede wszystkim jednostki samorządu terytorialnego i ich związki. - Gospodarki odpadami i ochrony powierzchni ziemi: Głównym celem jest zwiększenie korzyści gospodarczych poprzez zmniejszenie udziału odpadów komunalnych składowanych i rekultywację terenów zdegradowanych oraz ochronę brzegów morskich. W zakresie gospodarki odpadami wspierane będą działania w zakresie zapobiegania oraz ograniczania wytwarzania odpadów komunalnych, wdrażania technologii odzysku, w tym recyklingu, wdrażania technologii ostatecznego unieszkodliwiania odpadów komunalnych, a także likwidacji zagrożeń wynikających ze składowania odpadów oraz rekultywacja terenów zdegradowanych. Beneficjenci: przede wszystkim jednostki samorządu terytorialnego i ich związki. - Bezpieczeństwa ekologicznego: Wspierane będą projekty, dzięki którym zwiększy się ilość zasobów wodnych na potrzeby ludności i gospodarki kraju; ponadto wsparcie uzyskają projekty dotyczące ochrony przed powodziami i innymi katastrofami naturalnymi oraz przedsięwzięcia obejmujące obserwację i kontrolę stanu środowiska; kwota do dyspozycji z Funduszu Spójności: 495,0 mln euro. - Dostosowania przedsiębiorstw do wymogów ochrony środowiska: Przedsiębiorstwa będą mogły ubiegać się o dofinansowanie inwestycji z zakresu gospodarki wodno – ściekowej, gospodarki odpadami, ochrony powietrza, wspierane będą też projekty z zakresu systemów zarządzania środowiskowego oraz projekty dotyczące wsparcia dla przedsiębiorstw we wdrażaniu najlepszych dostępnych technik (BAT); kwota do dyspozycji z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego: 200,0 mln euro. - Ochrony przyrody i edukacji ekologicznej: Realizowane będą projekty, których celem będzie ograniczenie degradacji środowiska naturalnego oraz ochrona różnorodności biologicznej; wspierane będą również „miękkie” projekty z zakresu edukacji ekologicznej; kwota do dyspozycji z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego: 89,8 mln euro Wsparcie z Programu Infrastruktura i Środowisko otrzymają zarówno samorządy i przedsiębiorcy, jak również m.in. organizacje pozarządowe, urzędy morskie, parki narodowe i szeroki wachlarz innego rodzaju beneficjentów. - 96 15.3.2. Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Lubelskiego (lata 2007-2013) Podstawowe cele Regionalnego Programu Operacyjnego związane są z podnoszeniem konkurencyjności województwa lubelskiego oraz promowaniem zrównoważonego rozwoju. Działania przewidziane do realizacji w RPO 2007 - 2013 obejmują: w ramach rozwoju infrastruktury wzmacniającej konkurencyjność regionu przedsięwzięcia w zakresie: - modernizacji i rozbudowy podstawowej infrastruktury transportowej; - kompleksowego uzbrojenia dużych terenów inwestycyjnych; - infrastruktury ochrony środowiska, w tym racjonalnego gospodarowania zasobami naturalnymi i odpadami, uporządkowania gospodarki wodnej oraz ściekowo-kanalizacyjnej, poprawy jakości powietrza atmosferycznego, wód powierzchniowych i podziemnych oraz ich ochrony, zapewnienia ochrony przeciwpowodziowej i zwiększenia retencji wód; infrastruktury wykorzystywania energii odnawialnej; infrastruktury z zakresu przyłączy energetycznych; infrastruktury telekomunikacyjnej i społeczeństwa informacyjnego; wzmocnienia funkcji najważniejszych placówek infrastruktury edukacji i ochrony zdrowia i innych wybranych obiektów infrastruktury społecznej (w tym obiektów o znaczeniu sportowo-rekreacyjnym),; inicjatyw społeczności lokalnych; infrastruktury turystycznej jako jednego z podstawowych elementów regionalnego wzrostu gospodarczego i zatrudnienia (w tym opracowania programów rozwoju i promocji regionalnych i lokalnych produktów turystycznych, tworzenia systemów i centrów informacji turystycznej, rozwoju usług i kadr związanych z turystyką); wsparcia kultury jako czynnika wzrostu kapitału społecznego i rozwoju gospodarczego, w tym utrzymania i ochrony dziedzictwa kulturowego o znaczeniu regionalnym i lokalnym oraz zwiększania dostępności do kultury i jej promocji. 15.4. Program LIFE+ Realizacja programu wspólnotowego LIFE+ poświęconego wyłącznie zagadnieniom związanym z ochroną środowiska rozpoczęła się w 2007 roku wraz z wejściem w życie Rozporządzenia o LIFE+. Program LIFE+ umożliwi realizację projektów z zakresu trzech komponentów: - Przyroda i Różnorodność Biologiczna (projekty dotyczące wdrażania dyrektywy Ptasiej i dyrektywy Siedliskowej), 97 - Polityka i zarządzanie w zakresie ochrony środowiska (projekty z zakresu ochrony środowiska, zapobiegania zmianom klimatycznym, ochrony zdrowia i polepszania jakości życia oraz projekty z zakresu zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych i gospodarki odpadami - komponent stanowi połączenie byłego komponentu LIFE-Środowisko oraz programu Forest focus), - Informacja i Komunikacja (projekty informacyjne i komunikacyjne, kampanie na rzecz zwiększania świadomości ekologicznej w społeczeństwie, w tym kampanie na temat zapobiegania pożarom lasów oraz wymiana najlepszych doświadczeń i praktyk). 15.5. Fundusz Norweski/Mechanizm Finansowy EOG Dnia 2 stycznia 2007 r. rozpoczął się drugi nabór wniosków o dofinansowanie projektów z Mechanizmu Finansowego EOG i Norweskiego Mechanizmu Finansowego, który trwał do 16 kwietnia 2007 r., ale planowane są następne terminy składania wniosków. Do Mechanizmów Finansowych EOG mogą składać wnioski: gminy, związki, porozumienia i stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego (JST), przedsiębiorstwa komunalne i inne jednostki komunalne, jednostki służby zdrowia , firmy (podmioty mające os. prawną), kościoły i związki wyznaniowe, organizacje pozarządowe (stowarzyszenia, fundacje i towarzystwa), instytucje naukowe i badawcze, instytucje środowiskowe, organizacje społeczne i organizacje społecznego partnerstwa publicznoprywatnego. Dofinansowanie z Funduszu Norweskiego można zdobyć na następujące cele: ochrona środowiska (np. budowa i modernizacja infrastruktury; oczyszczalnie ścieków i kanalizacja, zbiórka odpadów; szkolenia), ochrona dziedzictwa kulturowego, w tym odnowa miast (np. budowa i rozbudowa instytucji kultury, konserwacja zbiorów, infrastruktura zabytkowych części miast), rozwój zasobów ludzkich (np. szkolenia pracowników administracji samorządowej, wsparcie doradztwa i informacji dla JST i organizacji pozarządowych), opieka zdrowotna (np. na programy profilaktyczne, na promocję zdrowia, inwestycje), dotacje na badania naukowe (np. projekty badawcze, współpraca w zakresie nauki i technologii), wzmacnianie sądownictwa (np. budowa i modernizacja przejść granicznych, wdrażanie systemów informatycznych i sieci, szkolenia), 98 polityka regionalna i działania transgraniczne (np. transfer wiedzy, staże pracowników administracji), pomoc techniczna przy wdrażaniu prawa UE (np. informacja i promocja, wsparcie procesu monitoringu, oceny i kontroli). 15.6. Banki Coraz więcej banków wykazuje zainteresowanie inwestycjami w zakresie ochrony środowiska. Dzięki współpracy z funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej rozszerzają one swoją ofertę kredytową o kredyty preferencyjne przeznaczone na przedsięwzięcia proekologiczne oraz nawiązują współpracę z podmiotami angażującymi swoje środki finansowe w ochronie środowiska (fundacje, międzynarodowe instytucje finansowe). Kredyty preferencyjne pochodzą ze środków finansowych gromadzonych przez banki, zaś fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej udzielają dopłat do wysokości oprocentowania. W ten sposób ulega obniżeniu koszt kredytu dla podejmującego inwestycje proekologiczne. Banki uruchamiają też linie kredytowe w całości ze środków funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej i innych instytucji. Szczególną rolę na rynku kredytów na inwestycje proekologiczne odgrywa Bank Ochrony Środowiska (www.bosbank.pl). Oferuje on najwięcej środków finansowych w formie preferencyjnych kredytów i dysponuje zróżnicowaną ofertą dla prywatnych i samorządowych inwestorów, a także osób fizycznych. Ważne miejsce na rynku kredytów ekologicznych zajmują także międzynarodowe instytucje finansowe, a w szczególności Bank Światowy (www.worldbank.org) i Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (www.polisci.com). 15.7. Fundusze inwestycyjne Fundusze inwestycyjne stanowią nowy i potencjalnie ważny segment rynku finansowego ochrony środowiska. Oprócz dodatkowego kapitału są one w stanie wnieść wiedzę menadżerską, doświadczenie i kontakty do wspieranej finansowo spółki. Szerokie wejście ekologicznych funduszy inwestycyjnych (green equity funds) na rynek finansowy ochrony środowiska, może okazać się przełomowe dla usprawnienia podejmowania decyzji inwestycyjnych oraz integracji ochrony środowiska z przedsięwzięciami o charakterze gospodarczym. Doświadczenie z łączeniem wymagań ochrony środowiska i rozwoju produkcji może być przydatne do niedopuszczenia do zwiększenia obciążeń środowiska w warunkach wzrostu gospodarczego. Fundusze inwestycyjne są nastawione na wykorzystywanie możliwości, jakie dają współczesne procesy technologiczne i wiedza menadżerska. Ich zainteresowanie nowymi spółkami jest szczególnie cenne dla proekologicznego rozwoju gospodarki. 99 15.8. Programy pomocowe Unii Europejskiej 15.8.1. CRAFT/6 Program Ramowy Unii Europejskiej w zakresie Rozwoju Technologicznego Głównym celem tego programu jest wspieranie rozwoju innowacyjnych technologii. W programie tym może wziąć udział każda osoba prawna, przedsiębiorstwa (małe, średnie, duże, firmy rzemieślnicze) oraz związki firm z danej branży itp. Aby uzyskać grant w ramach tego programu należy przede wszystkim mieć ideę innowacyjnego rozwiązania, następnie założyć konsorcjum międzynarodowe, w skład, którego wejdą tez firmy z krajów UE i złożyć wniosek według wymogów Komisji Europejskiej. Instytucje, tworzące konsorcjum, muszą zapewnić wykonanie wszystkich działań niezbędnych do uzyskania zamierzonego celu, od badań, poprzez prezentację wynik, transfer technologii, wdrożenie, promocję w mediach. Dofinansowanie projektów wdrożeniowych ze środków 6 PR. kształtuje się na poziomie ok. 35 %. Szczegółowe informacje na temat tego programu można uzyskać w Krajowym Punkcie Kontaktowym, ul. Świętokrzyska 21, Warszawa. 15.8.2. Fundusz SAVE/ALTERNER mający na celu dofinansowanie działań na rzecz racjonalnego gospodarowania energią Program SAVE propaguje racjonalne zużycie energii w obrębie państw Wspólnoty oraz państw kandydujących do UE, będących członkami programu. Celem programu ALTERNER jest promocja wykorzystania odnawialnych źródeł energii. 15.8.3. Fundusz ALTERNER II – jako jedyny z programów wspólnotowych w całości poświęcony odnawialnych źródeł energii Program ten ma na celu pomoc w stworzeniu warunków prawnych, społeczno – ekonomicznych oraz administracyjnych dla wdrażania wspólnotowego planu działań w dziedzinie odnawialnych źródeł energii, a także zachęcanie do inwestycji wspierających wytwarzanie oraz umożliwiających korzystanie z energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych w sektorze prywatnym i publicznym. 100 16. Monitoring realizacji programu Monitoring realizacji programu będzie się odbywał poprzez bieżącą obserwacje działań inwestycyjnych i pozainwestycyjnych podejmowanych na terenie powiatu przez różne podmioty oraz poprzez analizę sprawozdań z realizacji tych programów. 101 17. Literatura 1. „Program ochrony środowiska dla województwa lubelskiego na lata 2012-2015, z perspektywą do roku 2019”. 2. Strategia Rozwoju miasta Zamość na lata 2008 – 2020. 3. Kondracki J., 2002: „Geografia regionalna Polski” Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa. 4. Eko-Geo Pracownia Geologii i Ochrony Środowiska „Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla powiatu grodzkiego Zamość na lata 2009 – 2010 oraz 2011-2012”. 5. Klima St. (1999): Zarządzanie ochroną środowiska w Unii Europejskiej. Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości. Kraków. Kraków, grudzień 2000; AGH Wydział Górniczy w Krakowie. 6. Bednarek R., Prusunkiewicz Z. Geografia gleb, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1997. 7. Bernaciak A., Gaczek W., Ekonomiczne aspekty ochrony środowiska, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań 2002. 8. Inspekcja Ochrony Środowiska Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie „Raport o stanie środowiska województwa lubelskiego w 2011 r.”. 9. Główny Urząd Statystyczny „Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2012 r.” 10. materiały uzyskane od PGK Sp. z o.o. w Zamościu ul. Krucza 10, 22-400 Zamość. 11. Rejestr form ochrony przyrody, Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Lublinie. 12. http://natura2000.gdos.gov.pl/natura2000/index.php 13. http://www.zoo.zamosc.pl 14. Ogólnodostępne strony internetowe. 102
