Dr Elżbieta Wojnicka Instytut Organizacji i Zarządzania Uniwersytet

Dr Elżbieta Wojnicka
Instytut Organizacji i Zarządzania
Uniwersytet Gdański
Recenzja raportu „Analiza stanu i kierunków rozwoju instytucji proinnowacyjnych
w województwie dolnośląskim”
Raport „Analiza stanu i kierunków rozwoju instytucji proinnowacyjnych w województwie
dolnośląskim” przygotowany dla Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego
przez zespół autorski Ecorys w składzie Paulina Fabrowska, Marta Mackiewicz, Bartłomiej
Rokicki, Monika Skrobol, Agata Śliwka, Tomasz Tędziagolski oceniam wysoko. Raport został
przygotowany w oparciu o wielostronne metody badawcze (wywiady, fokus, desk research,
badania ankietowe, analiza statystyczna, ocena ekspercka) i gruntowne badania
bezpośrednie i pośrednie przeprowadzone wśród instytucji proinnowacyjnych województwa
dolnośląskiego.
Dla
lepszej
realizacji
celów
badania
przyjęto
definicję
instytucji
proinnowacyjnej, uznając za taką instytucję, która oferuje choć jedną usługę innowacyjną. Do
katalogu usług proinnowacyjnych przyjęto w badaniu:
• doradztwo z zakresu zakładania firm typu spin-off (przedsiębiorczość akademicka),
• doradztwo z zakresu komercjalizacji wyników badań,
• audyt technologiczny,
• pomoc w zdobywaniu finansowania dla innowacyjnych przedsięwzięć (venture
capital, kredyty),
• doradztwo w zakresie wdrażania nowych usług i produktów,
• przygotowanie wniosków do programów wspierających innowacyjność (Programy
Ramowe UE, programy PARP),
• doradztwo w zakresie ochrony własności intelektualnej,
• badania czystości patentowej,
• pośredniczenie w kontaktach między przedsiębiorstwami a naukowcami,
• udostępnianie laboratoriów, infrastruktury badawczej,
• doradztwo / pomoc we wdrażaniu eko-innowacji
Należy uznać taki dobór instytucji proinnowacyjnych za słuszny. Wcześniej przeprowadzone
w Polsce badania m.in. Dzierżanowski et al. (2004) pokazują bowiem, że często instytucje
same określają się jako proinnowacyjne i przykładowo niektóre izby gospodarcze tak się
pozycjonują1. Ponadto często nazwa instytucji nie odzwierciedla tego czym ona się
faktycznie zajmuje, co też zauważono w raporcie Ecorys, a jest zbieżne z wcześniejszymi
badaniami dla całej Polski. W badaniu objęto tym samym różne typy instytucji
proinnowacyjnych, których nazwa pozwala je zakwalifikować do sektora tj. parki
technologiczne,
centra transferu technologii, ale także instytucje, które świadczą usługi
proinnowacyjne, choć ich nazwa niekoniecznie na to wskazuje tj. Agencje Rozwoju
Regionalnego,
parki przemysłowe i inkubatory przedsiębiorczości.2 Odzwierciedla to
znaczenie wspierania innowacyjności dla sektora instytucji otoczenia biznesu województwa
dolnośląskiego. Pokazuje to też potencjał regionu, który w ostatnich latach był jednym z
najszybciej rozwijających się województw Polski. W latach 2004 – 2007 PKB na mieszkańca
w ujęciu średniej dla UE województwa dolnośląskiego zwiększył się najbardziej w ujęciu
wskaźnika dynamiki spośród wszystkich regionów (z 53% średniej UE do 59% tej średniej). Z
perspektywy lat 1999-2007 tempo rozwoju Dolnego Śląska ustępowało jedynie Mazowszu.
Ponadto w województwie znajdują się podregion legnicko-głogowski i wrocławski, których
rozwój w latach 1999-2007 był jednym z najwyższych w Polsce (wzrost PKB na mieszkańca
w porównaniu do średniej dla UE odpowiednio o 56% i 25,5%). W regionie znajdują się też
liczne koncentracje najbardziej innowacyjnych branż w Polsce, szczególnie w podregionie
wrocławskim i Wrocławiu. Podregiony dolnośląskie wyróżniają się istotną koncentracją
zatrudnienia przede wszystkim w takich najbardziej innowacyjnych branżach w okresie 20042008 w Polsce jak produkcja RTV, informatyka, przemysł komputerowy, przemysł
samochodowy, produkcja instrumentów precyzyjnych, optycznych i medycznych. W ujęciu
udziału zatrudnienia w branżach innowacyjnych w podregionie wrocławskim był on
najwyższy w Polsce i wyniósł 16,2%, w pozostałych podregionach Dolnego Śląska też był
wysoki.3 Oznacza to, że w województwie występuje potencjalnie wysoki popyt na usługi
proinnowacyjne, choć jak wykazano w raporcie Ecorys jest on jeszcze nie uruchomiony.
Wynika to z konieczności m.in. większej promocji instytucji proinnowacyjnych, co też
zauważono w raporcie. Sprawny regionalny system innowacyjny, który będzie wspierał
1
Dzierżanowski et. Al. (2005) Analiza stanu i kierunków rozwoju parków naukowo-technologicznych,
inkubatorów technologicznych i centrów transferu technologii w Polsce, PARP, Warszawa
2
Spośród inkubatorów zazwyczaj za instytucje proinnowacyjne uznaje się inkubatory technologiczne
3
Obliczenia własne na podstawie danych Eurostat i GUS dla potrzeb artykułów E.Wojnicka, Regional
disparities and growth poles in Poland, Polish Market, November 2010 oraz E.Wojnicka (2010)
Instrumenty stymulowania powstawania branżowych biegunów wzrostu sprzyjające ujawnianiu się
korzyści zewnętrznych dla rozwoju terytoriów [w:] P.Kulawczuk, A.Poszewicki (2010) Behawioralne
determinanty rozwoju przedsiębiorczości w Polsce, Gdańsk
rozprzestrzenianie się wzrostu ze skupisk innowacyjnych branż dla ogólnego rozwoju
regionu jest szczególnie istotny dla województwa o potencjale Dolnego Śląska.
Wykorzystanie możliwości ulokowanych tu przedsiębiorstw poprzez dalsze ułatwianie
procesów innowacyjnych w firmach, m.in. przez wsparcie współpracy z nauką, jak też
wspieranie klastrów oraz rozprzestrzeniania się wiedzy i innowacji będzie sprzyjać
wykształceniu się kolejnego silnego bieguna wzrostu o znaczeniu nie tylko regionalnym, ale
też krajowym, obok Warszawy i Poznania. Z punktu widzenia możliwości wykształcenia się
rzeczywistych biegunów wzrostu opartych na innowacyjnych firmach oraz sprawnego
systemu innowacji, w którym interakcje między podmiotami systemu umożliwią osiąganie
efektów synergii, a więc wartości dodanej wyższej niż nakłady, szczególnie ważną rolę
pełnią pośrednicy, czyli instytucje proinnowacyjne.4 Z tego punktu widzenia raport jest bardzo
istotny dla wyzwań rozwojowych województwa dolnośląskiego, które znajduje się na ścieżce
rozwojowej, stwarzającej możliwości przekształcenia województwa w innowacyjny biegun
wzrostu Polski.
W raporcie zrealizowano założone cele tj. dokonano
inwentaryzacji instytucji, oceniono
funkcjonowanie instytucji w poszczególnych obszarach tematycznych, także przez pryzmat
badań ankietowych klientów instytucji, określono kierunki dalszego rozwoju istniejących
instytucji, oraz, pośrednio określono możliwości rozwoju nowych podmiotów w obszarach
niezagospodarowanych przez istniejące instytucje proinnowacyjne. Ten ostatni cel zawarto w
rekomendacjach, które jednak bardziej wskazują konieczność wyspecjalizowania się
instytucji w pewnych usługach proinnowacyjnych oraz znaczenie współpracy istniejących
instytucji i działań na rzecz podniesienia ich efektywności, choć jak wynika z raportu już
obecnie usługi świadczone przez instytucje proinnowacyjne są oceniane przez klientów
wysoko. Przedstawiono też w rozdziale 8 obszary dodatkowych działań w ramach szerzej
pojętego systemu innowacji, też w sektorze edukacji. W raporcie zawarto również przykłady
zagraniczne współpracy instytucji samorządowych z instytucjami proinnowacyjnymi i jej
efekty. Zaletą raportu są rekomendacje, głównie te zawarte w rozdziale 8 oraz wnioski. W
raporcie
4
przedstawiono
też
spis
instytucji
proinnowacyjnych
wraz
z
ich
krótką
Wojnicka E.(2004)System innowacyjny Polski z perspektywy przedsiębiorstw, IBnGR, Gdańsk;
Bagdziński S.L., Maik W., Potoczek A. (1995) Polityka rozwoju regionalnego i lokalnego w okresie
transformacji systemowej, Toruń; Gawlikowska-Heuckel K. (2002) Wzrost gospodarczy a procesy
konwergencji i polaryzacji regionalnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Sopot; Wojnicka E.,
Tarkowski M., Klimczak P. (2005) Przestrzenne i regionalne zróżnicowania ośrodków wzrostu.
Polaryzacja a wyrównywanie szans rozwojowych. Przesłanki dla kształtowania polityki regionalnej
państwa, ekspertyza dla Ministerstwa Gospodarki i Pracy dla potrzeb Narodowej Strategii Rozwoju
Regionalnego; Thomas, M. D. (1975), Growth pole theory, technological change, and regional
economic growth. Papers in Regional Science, 34: 3–25.; Parr, J. B. (1973), Growth poles, regional
development, and central place theory. Papers in Regional Science, 31: 173–212.
charakterystyką, co jest wymiernym efektem inwentaryzacji. Kierunki rozwoju instytucji
zostały zaprezentowane zarówno z punktu widzenia samych instytucji, jak i według oceny
eksperckiej. W raporcie występują bardzo niewielkie uchybienia, czy też można się nie
zgodzić z pewnymi tezami. Jest ich jednak mniejszość w porównaniu do plusów jakie można
wskazać, poza wyżej wymienionymi. Poniżej przedstawiam główne zalety i pewne
wątpliwości odnośnie niektórych treści raportu.
W raporcie wykorzystano ciekawe metody analizy jak chmura znaczników dla misji badanych
instytucji. Celowe jest zaproponowanie dla regionalnego systemu innowacyjnego Dolnego
Śląska koncepcji połączenia dwóch modeli tj. modelu STI (Science, Technology and
Innovation) opartego głównie na inwestycjach w sektorze B+R oraz modelu DUI (Doing,
Using, Interacting) opartego na interakcjach. Umożliwi to wykorzystanie zarówno potencjału
innowacyjnego regionu, jak też jego maksymalizację przez interakcje przy ciągle
ograniczonych zasobach jakie są możliwe do przeznaczenia na politykę proinnowacyjną w
Polsce. W raporcie proponuje się stworzenie regionalnego funduszu innowacyjnego, co
wydaje się sensowne, gdyż w przyszłości należy się spodziewać ograniczenia funduszy
europejskich na prowadzenie działań proinnowacyjnych. Podobnie np. regiony hiszpańskie
zaczęły
zastępować
działania
wspierane
ze
środków
europejskich
działaniami
finansowanymi ze środków samorządowych.5 Należy jednak jednocześnie uważać by środki
publiczne nie wypierały sektora prywatnego, a więc wspierać te obszary - jak inkubacja,
których nie można dostarczać na zasadach rynkowych. Instytucje dolnośląskie przebadane
przez Ecorys zwracają uwagę na problemy finansowe, jednak ta bariera jest zawsze w
badaniach (firm, instytucji, samorządów, ludności) wymieniana jako najważniejsza. Czasem
jednak nie więcej środków, a lepsze ich wykorzystanie i model biznesowy pozwalający na
bardziej racjonalne gospodarowanie umożliwiają przełamanie barier finansowych. Wydaje
się, że wsparcie w dolnośląskim obecnie powinno być nakierowane głównie na promocję
usług instytucji proinnowacyjnych i pobudzanie świadomości proinnowacyjnej oraz
zapewnienie gwarancji realizacji wspólnych projektów np. badawczo-rozwojowych przez
współudział w tym sektora publicznego, ale z zaangażowaniem finansowym ze środków
publicznych jedynie tam gdzie się uzna, że dane usługi nie będą dostarczane na społecznie
wystarczającym poziomie bez dofinansowania ze środków publicznych. W raporcie zwraca
się uwagę na konieczność organizacji spotkań instytucji proinnowacyjnych. Ich brak
powoduje też trudność holistycznego podejścia do działań instytucji proinnowacyjnych. Takie
spotkania
instytucji
proinnowacyjnych
mogłyby
być
organizowane
przez
urząd
marszałkowski. Mogłyby one mieć charakter kół jakości, które stanowią element
5
Wizyta studialna i spotkania w regionie Asturia w Hiszpanii w instytucjach proinnowacyjnych w
ramach projektu EQUAL „System przeciwdziałania bezrobociu na terenach słabozurbanizowanych”,
grudzień 2007
usprawniania działań organizacji w koncepcji zarządzania kaizen. Koncepcja ta opiera się
m.in. na ciągłych usprawnieniach tych elementów, które wskażą strony zainteresowane, a
także na likwidacji marnotrawstwa6. W raporcie zwraca się uwagę na fakt, że brakuje
specjalizacji usług między instytucjami. Większość instytucji świadczy wszystkie usługi.
Jednak tutaj można się nie zgodzić z propozycją autorów raportu. Wydaje się, że pewne
usługi typu ułatwianie współpracy z nauką, obsługa prawna, czy księgowa, prowadzenie baz
danych firm, czy projektów powinny świadczyć wszystkie instytucje, gdyż świadczą je dla
swoich specyficznych klientów. W przypadku baz danych można jedynie zmierzać do
utworzenia jednej bazy na serwerze, którą będą uzupełniać wszystkie instytucje i dzięki temu
będą mogły wymieniać się wiedzą. W tym ujęciu w raporcie można by zróżnicować usługi
świadczone przez instytucje i określić te w zakresie których mogłaby nastąpić specjalizacja
lub mogłyby to samodzielnie uczynić instytucje w ramach spotkań jakie byłyby w przyszłości
przeprowadzone. Instytucje mogłyby same postanowić o pewnym samoograniczeniu dla
większej specjalizacji w pewnych usługach, ale wymagałoby to prawdopodobnie ich
porozumienia.
Zaletą raportu jest zbadanie rzeczywistych transakcji transferu technologii jakie zostały
przeprowadzone przy pośrednictwie instytucji dla swoich klientów oraz ich kierunku, co
dotychczas rzadko było sprawdzane w Polsce. 7
Spośród nielicznych uchybień w raporcie należy wymienić: brak określenia jednostek przy
wielu wykresach (dokładnie zaznaczono to w elektronicznej wersji recenzji), w tabeli na
stronie 42 brakuje tytułu i źródła, w tabeli 5 tytuł powinien brzmieć nie „Odpowiedzi - Jak
oceniają Państwo warunki do
transferu wiedzy i realizacji przedsięwzięć instytucji
proinnowacyjnych”, a raczej np. „Ocena warunków do transferu wiedzy i realizacji
przedsięwzięć instytucji proinnowacyjnych przez klientów”. W obecnej wersji jest niejasne kto
ocenia. Przy analizie odpowiedzi klientów, gdzie dokonano ich podziału na grupy według
instytucji można by dodać wytłumaczenie, że choć liczby respondentów w podgrupach są
mniejsze niż 100, to ze względu na zbliżoną ilość respondentów z poszczególnych grup
porównuje się je za pomocą procentów. Na wykresie 1 (str. 69) Projekty z zakresu transferu
technologii zrealizowane przy pomocy poszczególnych instytucji proinnowacyjnych w ciągu
ostatnich trzech lat w podziale na typy transakcji trudno rozróżnić instytucje - może
zakreskować część pól lub dodać jakieś symbole, gdyż obecnie ciężko przypasować pole na
wykresie do instytucji. Proponuję przeformułować zdanie
ze strony 80 „Prawie połowa
klientów instytucji proinnowacyjnych ocenia, iż wsparcie udzielone ze strony instytucji nie
6
Więcej o koncepcji Kaizen m.in. w Czerska M., Szpitter. A (2010) Koncepcje zarządzania, Warszawa
M.Stawicki, W.Pander (2010) Metody ewaluacji i kierunki wspierania innowacyjności ze środków UE,
Warszawa.
7
miało wpływu na przedsiębiorstwo, w szczególności jego rozwój czy też sukces rynkowy” ,
gdyż z danych wynika, że ponad połowa klientów uważa, że instytucja wpłynęła na ich
sukces. Lepiej pokazać, że „szklanka jest do połowy pełna niż pusta”.
Należy też przeformułować fragment ze strony 34 „Zasoby niematerialne są słabą stroną
instytucji proinnowacyjnych na Dolnym Śląsku. W czasie badania niejednokrotnie pojawiały
się głosy wskazujące, że instytucje te doradzając przedsiębiorstwom różne formy
zabezpieczenia praw własności intelektualnej, same nie stosują się do tych zaleceń.
Sytuacja kwalifikuje się do opisania krótkim stwierdzeniem: „szewc bez butów chodzi”. Żadna
z instytucji proinnowacyjnych w regionie nie zadeklarowała posiadania patentów (choć
Politechnika Wrocławska ma ich 77) ani licencji (pomijając licencje na oprogramowanie
biurowe, a w przypadku niektórych instytucji specjalistyczne programy wykorzystywane w
laboratoriach badawczych). Tylko 4 instytucje zadeklarowały posiadanie znaków towarowych
chronionych prawem autorskim: WPT, Stowarzyszenie Wolna Przedsiębiorczość, centrum
EIT + a także Fundacja AIP.” Powinien on brzmieć podobnie jak we wnioskach na stronie
118 (wniosek nr 4). Trudno bowiem zarzucać instytucjom proinnowacyjnym, że nie mają
patentów, gdyż nie jest to kluczowym przedmiotem ich działalności. W zdaniu na stronie 45
„Z analizy SWOT przeprowadzonej na cele budowania strategii wynika, że przeżywalność
przedsiębiorstw sektora MSP (który zarówno w 2005 jak i w 2008 roku stanowił 99,88%) jest
bardzo
niska”
brakuje
w
nawiasie
słów
99,88
%
„podmiotów
gospodarczych
zarejestrowanych w regionie”. Podobnie trudno się zgodzić z tezą ze strony 104, że model
szwedzki oparty o wysokie nakłady na B+R daje przeciętne wyniki gospodarcze. Od połowy
lat 90tych bowiem tempo rozwoju Szwecji było szybsze niż podobnie bogatych państw tj.
Niemiec i USA, choć niższe niż państw rozwijających się i transformujących. 8 Na stronie 38
znajduje się odniesienie do tabeli poniżej, zaś jest ona na trzeciej stronie od wzmianki –
lepiej tutaj dać numer tabeli (zdanie: „W wyniku niniejszego badania opracowano katalog
usług dostępnych na terenie regionu, wraz z informacją o tym, na jakich warunkach są one
oferowane (płatnie/ odpłatnie, usługi dostępne tylko dla lokatorów itp.). Katalog ten został
przedstawiony w poniższej tabeli.” )
Mimo niewielkich zastrzeżeń odnośnie wniosków w raporcie uważam go za bardzo cenny i
rzetelnie zrealizowany. Jest on też bardzo istotny dla województw dolnośląskiego, w
szczególności, że efektem badań są również raporty dedykowane dla poszczególnych
instytucji. Raport powinien stać się początkiem procesu podnoszenia jakości, intensywności
w ujęciu liczby odbiorców usług oraz efektywności działania nie tylko samych instytucji
proinnowacyjnych, ale też całego ich regionalnego systemu, tak by wspierał dyfuzję wiedzy i
innowacji dla wzrostu gospodarczego województwa i całego kraju.
8
http://www.ekonomifakta.se/en/Facts-and-figures/Economy/Economic-growth/GDP/