Możliwości zawodowe osób z dysfunkcją narządu ruchu

Lech Furmaniuk
Możliwości zawodowe osób
z dysfunkcją narządu ruchu
Zdrowie (według WHO) to nie tylko brak choroby, to również dobre samopoczucie w sferze fizycznej,
psychicznej, społecznej i zawodowej. Zatem niepełnosprawność nie powinna kojarzyć się wyłącznie z dysfunkcją ruchu, tak często podkreślaną przy ocenie biomedycznej. Należy pamiętać, że niepełnosprawność
może oznaczać również niemożność podjęcia określonych ról w życiu społecznym.
Niepełnosprawność ruchowa oznacza niedorozwój, brak lub nieodwracalne uszkodzenie narządu lub
części ciała, powodujące trwałe upośledzenie czynności ustroju. Jest to naruszenie sprawności i funkcji organizmu w stopniu utrudniającym wykonywanie czynności życia codziennego, naukę, pracę zawodową czy
udział w życiu społecznym.
Przyjmując za kryterium podziału okres życia, w którym nastąpiła niepełnosprawność można wyróżnić
dwa typy: niepełnosprawność od urodzenia (lub wczesnego dzieciństwa) oraz niepełnosprawność nabytą.
Niepełnosprawność ruchowa może być spowodowana bezpośrednim uszkodzeniem aparatu ruchowego
lub też być wynikiem upośledzenia układu nerwowego sterującego ruchem.
1. Do grupy bezpośredniego uszkodzenia układu ruchowego zaliczamy:
• amputacje,
• schorzenia reumatoidalne,
• złamania kości,
• uszkodzenia aparatu mięśniowo-stawowego,
• dystrofię mięśni.
2. Uszkodzenia neurologiczne mogą przejawiać się w postaci dysfunkcji narządu ruchu. Do tej grupy
można zaliczyć:
• urazy rdzenia kręgowego,
• uszkodzenia mózgu (udary, mózgowe porażenie dziecięce),
• choroby neurologiczne (Alzheimer, Parkinson, stwardnienie rozsiane),
• uszkodzenia nerwów obwodowych.
W przypadku uszkodzeń obejmujących mózg (np. udar mózgu) poza upośledzeniem sfery ruchowej organizmu należy liczyć się w niektórych przypadkach z utratą części funkcji mózgu odpowiedzialnych za
myślenie abstrakcyjne, rozumienie mowy, mówienie, odruchy równoważne etc.
Projekt „DOBRY START” – szkolenia dla usługodawców osób niepełnosprawnych” finansowany z Europejskiego Funduszu Społecznego i budżetu PFRON
70
Lech Furmaniuk
Ponadto, poza problemami związanymi z utraconą sprawnością ruchową, u pacjenta pojawić się mogą
również obawy związane z akceptacją samego siebie, z dalszym funkcjonowaniem w rodzinie, społeczeństwie, ewentualnymi możliwościami zarobkowania. Osoba niepełnosprawna próbująca odnaleźć się w nowej
dla siebie sytuacji życiowej może napotykać bariery tkwiące:
• w samej jednostce z ograniczoną sprawnością,
• w kulturze społeczności lokalnej i społeczeństwa globalnego,
• w rozwiązaniach organizacyjno-prawnych,
• w organizacji i funkcjonowaniu systemu opieki medycznej oraz wsparcia społecznego,
• w sposobie zagospodarowania przestrzeni i w środowisku fizycznym (Z. Woźniak).
Podsumowując, ograniczenia osób niepełnosprawnych nie są związane wyłącznie z problematyką ich
dysfunkcji w sferze ruchowej. Pomimo osiągnięcia względnej sprawności wielu pacjentów nie jest w stanie
zaakceptować samych siebie czy też przełamać społecznego ostracyzmu. Prowadzić to może do przejawiania skrajnych zachowań: od postawy roszczeniowej po izolację społeczną.
Drogą do zmniejszenia trudności związanych z brakiem pełnej sprawności jest postępowanie rehabilitacyjne. Działanie to ma na celu maksymalne usprawnienie pacjenta. W niektórych przypadkach nie jest
możliwy pełen powrót do sprawności fizycznej. Wówczas zadaniem zespołu rehabilitacyjnego jest doprowadzenie do sytuacji, w której pacjent jest w stanie samodzielnie egzystować. Jest to zadanie niezwykle trudne
i nie zawsze uwieńczone sukcesem.
Próby podjęcia pracy zawodowej przez osoby niepełnosprawne jest ważnym elementem ich rehabilitacji
społecznej. Podjęcie wysiłków związanych z poszukiwaniem pracy wymaga od niepełnosprawnego realnej
oceny własnych możliwości fizycznych, pewności siebie, chęci bycia niezależnym i potrzebnym, zdobywania
i powiększania swoich kwalifikacji zawodowych. W niektórych przypadkach powstała niepełnosprawność
ruchowa utrudnia lub nawet uniemożliwia powrót do poprzedniego miejsca zatrudnienia. Taka sytuacja
zmusza osoby niepełnosprawne do przekwalifikowania się (reorientacja zawodowa).
Oczywiście nie wszystkie jednostki skłonne są do podejmowania takich wyzwań. Jednakże ta grupa osób
niepełnosprawnych, która podejmuje się współzawodnictwa na rynku pracy jest bardziej zdeterminowana
i konsekwentna w dążeniu do wyznaczonych sobie celów.
Niepełnosprawność ruchowa ogranicza podjęcie pracy na niektórych stanowiskach. Dużym problemem
będzie podjęcie ciężkiej pracy fizycznej. Uszkodzony aparat ruchowy nie jest na tyle wydolny, by sprostać zadaniom stawianym na tym stanowisku pracy. Tu w naturalny sposób pracownik niepełnosprawny nie będzie
konkurencyjny wobec pełnosprawnego kolegi. W przypadku dostosowania miejsca pracy i wykorzystania
specjalistycznych udogodnień technicznych możliwe jest podjęcie lekkiej pracy fizycznej. W zależności od
możliwości manualnych niepełnosprawnego może on podjąć się bardziej lub mniej precyzyjnych robót. Nawet lekka praca fizyczna będzie wymagała dostosowania miejsca pracy i przygotowania stanowiska siedzącego dla pracownika. Znane są także przykłady, gdzie osoba z lekką dysfunkcją ruchową została zatrudniona
na stanowisku sprzątaczki, stróża czy gońca w biurze.
Podjęcie pracy biurowej, nie wymagającej nadmiernego obciążania organizmu jest niewątpliwie łatwiejszym zadaniem dla osoby niepełnosprawnej. Oczywiście w tym przypadku należy pamiętać, że osoby, których niepełnosprawność ruchowa wynika z uszkodzenia mózgu mogą nie podjąć niektórych stawianych
przed nimi obowiązków w pracy. Nie jest to jednak regułą. W wielu wypadkach osoby po udarze mózgu lub
osoby po mózgowym porażeniu dziecięcym są całkowicie sprawne psychicznie (a niekiedy ich iloraz inteligencji znacznie przewyższa średnią). W innych przypadkach dla osób z uszkodzonym centralnym układem
nerwowym nie będzie problemem podjęcie pracy odtwórczej (przepisywanie, archiwizowanie danych etc).
Umiejętności tego rodzaju pracowników zależne są od rozległości uszkodzenia neurologicznego. Pamiętajmy
jednak, że pracy poszukuje określona grupa niepełnosprawnych i zazwyczaj pracodawca nie ma do czynienia
Projekt „DOBRY START” – szkolenia dla usługodawców osób niepełnosprawnych” finansowany z Europejskiego Funduszu Społecznego i budżetu PFRON
Możliwości zawodowe osób z dysfunkcją narządu ruchu
71
z ciężkimi przypadkami klinicznymi. Dla znakomitej większości osób niepełnosprawnych ruchowo podjęcie
pracy umysłowej jest możliwe (amputacje, urazy rdzenia kręgowego, schorzenia reumatoidalne).
Podobnie jak przy podjęciu pracy fizycznej kluczową rolę będzie odgrywać określona sprawność manualna niepełnosprawnego oraz dostosowanie stanowiska pracy. W przypadku ograniczonych możliwości
manualnych pracownika można wspomóc jego pracę przez zastosowanie prostych rozwiązań technicznych.
Artykuły biurowe (skoroszyty, spinacze) powinny być łatwe w obsłudze i przenoszeniu. Jeżeli praca związana jest z obsługą komputera, należy znaleźć takie oprzyrządowanie (mysz, klawiatura, drukarka), które
umożliwia skuteczne operowanie nim przez osobę niepełnosprawną. Dostosowanie stanowiska pracy jest
związane z indywidualnymi potrzebami pracownika. Projektując rozkład pomieszczenia, należy kierować się
zasadą dostępności do wszystkich elementów wyposażenia biura oraz określonymi preferencjami pracownika. Przykładowo: dla osoby poruszającej się na wózku inwalidzkim wygodniejszym rozwiązaniem będzie
umieszczenie potrzebnych do pracy rzeczy (dotyczy to również wysokości regałów z dokumentacją) na wysokości siedziska lub poniżej. Uwarunkowane jest to niską pozycją na wózku, co ogranicza zasięg ramion.
Natomiast osoba poruszająca się o kulach woli mieć rzeczy umieszczone wysoko, ponieważ jej problemem
jest pochylić się, by coś podnieść.
Aby zwiększyć możliwości osoby niepełnosprawnej w miejscu pracy, należy pamiętać o dostosowaniu
środowiska pracy:
• o miejscu parkingowym,
• o zniesieniu barier architektonicznych,
• o dostarczeniu sprzętu umożliwiającego efektywną pracę,
• o dostosowaniu toalety.
Takie udogodnienia oszczędzają czas potrzebny osobie niepełnosprawnej na dotarcie do stanowiska pracy oraz dają komfort związany z zabezpieczeniem ich potrzeb. W rezultacie ma to olbrzymi wpływ na efektywność pracy.
Pracownik niepełnosprawny zazwyczaj szanuje swoje miejsce pracy, jest lojalny wobec pracodawcy, identyfikuje się z firmą, w której pracuje. Dla wielu zatrudnionych niepełnosprawnych możliwość zarobkowania
daje szanse na zapewnienie sobie godziwej sytuacji finansowej. Z drugiej strony zdarzają się przypadki, gdzie
osoba niepełnosprawna próbuje uzyskać określone przywileje, wykorzystując niedostatek wiedzy pracodawcy związany z samą istotą określonej jednostki chorobowej. Dlatego przed zatrudnieniem osoby niepełnosprawnej powinno się precyzyjnie określić zakres pracy oraz wytyczyć zadania, z których pracownik będzie
rozliczany. W takiej sytuacji należy konsekwentnie egzekwować wykonanie powierzonej pracy.
Doceniając i szanując osobę niepełnosprawną podejmującą pracę, nie zapominajmy o tym, że jest to
pracownik, który powinien wywiązywać się ze swoich obowiązków i poważnie traktować swoje stanowisko
pracy.
Mając na względzie ograniczenia funkcjonalne osoby niepełnosprawnej ruchowo, pamiętajmy,
że jest to pełnoprawny pracownik podlegający takim samym PRAWOM i OBOWIĄZKOM w miejscu
zatrudnienia.
Projekt „DOBRY START” – szkolenia dla usługodawców osób niepełnosprawnych” finansowany z Europejskiego Funduszu Społecznego i budżetu PFRON
Projekt „DOBRY START” – szkolenia dla usługodawców osób niepełnosprawnych” finansowany z Europejskiego Funduszu Społecznego i budżetu PFRON