Interwencja żywieniowa w grupie otyłych dzieci w wieku

DylągHig
Probl
H i Epidemiol
wsp. Interwencja
2011, 92(3):
żywieniowa
569-572
w grupie otyłych dzieci w wieku przedpokwitaniowym
569
Interwencja żywieniowa w grupie otyłych dzieci w wieku
przedpokwitaniowym
Dietary intervention in the group of obese children of pre-pubertal age
Hanna Dyląg 1/, Halina Weker 1/, Marta Barańska 2/, Agnieszka Riahi 1/, Małgorzata Strucińska 1/,
Joanna Gajewska 3/
Zakład Żywienia, Instytut Matki i Dziecka w Warszawie
Zakład Wczesnej Interwencji Psychologicznej, Instytut Matki i Dziecka w Warszawie
3/
Zakład Badań Przesiewowych, Instytut Matki i Dziecka w Warszawie
1/
2/
Wprowadzenie. W wieku wczesnoszkolnym (7-9 lat) problem nadmiaru
masy ciała dotyczy 10% dziewcząt i 14% chłopców. W kompleksowym
postępowaniu leczniczym w tej grupie dzieci wprowadza się dietę
ubogoenergetyczną, uaktywnienie fizyczne oraz poradnictwo w kierunku
zmiany stylu życia.
Introduction. The problem of excessive body weight concerns 10% of girls
and 14% of boys at early school age (7-9 years). In the comprehensive
treatment which includes a low-energy diet, appropriate physical activity,
as well as specialist help and encouragement in lifestyle changes, a diet
modification is the method most often accepted by older children.
Cel pracy. Analiza wartości energetycznej i odżywczej diet dzieci otyłych
poddanych interwencji dietetycznej, ze szczególnym uwzględnieniem grupy,
w której nie obserwowano obniżenia masy ciała.
Aim. To analyse the energy value and the nutritional value of diets of
obese children who are subject to dietary intervention, paying particular
attention to the group with no body weight reduction observed.
Materiał i metody. Badaniami objęto 52 dzieci w wieku 7-9 lat, ze
zdiagnozowaną otyłością prostą, które brały udział w projekcie grantowym
(nr NN407173534). Kryterium włączenia do badań stanowiły dzieci ze
wskaźnikiem masy ciała BMI powyżej 2SD, u których wprowadzono dietę
ubogoenergetyczną. Czas trwania interwencji żywieniowej wynosił 12
tygodni.
Material and methods. The study covered 52 children aged 7-9 years,
diagnosed with simple obesity, who took part in a grant project (No
NN407173534). In order to be included in the study, the children had
to have the BMI exceeding 2 SD and had to follow a low-energy diet of
1200-1400 kcal per day. The dietary intervention lasted for 12 weeks.
Wyniki. W ocenie stanu odżywienia na podstawie masy i wysokości
ciała oraz wskaźnika masy ciała BMI wykazano u 27% badanych dobre
tempo spadku masy ciała (>0,25 kg/tydzień), u 48% – słabe tempo
obniżania masy ciała (<0,25 kg/tydzień), a u 25% dzieci brak efektu
w obniżaniu masy ciała. Na podstawie wywiadu i losowo wybranego
3-dniowego zapisu jadłospisów z dzienniczka żywieniowego stwierdzono,
że w czasie interwencji żywieniowej dieta ubogoenergetyczna o wartości
1000–1200 kcal/dzień jest efektywna w obniżaniu masy ciała u dzieci
w wieku przedpokwitaniowym, a brak efektów leczniczych jest związany
z nadmiernym spożyciem produktów będących źródłem sacharozy (napoje,
słodycze) i tłuszczu.
Wnioski. W interwencji żywieniowej dieta ubogoenergetyczna o wartości
1000–1200 kcal była efektywna w obniżaniu masy ciała u dzieci otyłych
w wieku przedpokwitaniowym.
Słowa kluczowe: otyłość, dzieci w wieku przedpokwitaniowym, dieta
ubogoenergetyczna
© Probl Hig Epidemiol 2011, 92(3): 569-572
www.phie.pl
Nadesłano: 10.06.2011
Zakwalifikowano do druku: 08.07.2011
Projekt badawczy MNiSW pt. „Badanie zależności pomiędzy stężeniem
leptyny i jej receptora we krwi, wybranymi polimorfizmami genów
kodujących te białka a podatnością na rozwój otyłości prostej u dzieci
w okresie przedpokwitaniowym – projekt własny”.
Kierownik: dr n. biol. J. Gajewska, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa.
Results. The evaluation of the nutritional status of these children on the
basis of body mass and height, as well as the BMI, showed a satisfactory
pace of body mass reduction (>0.25 kg per week) in 27% of the children
(subgroup I) and a slower than expected pace of body mass reduction
(<0.25 kg per week) in 48% of the children (subgroup II), while there was
no effect in body mass reduction in 25% of the children (subgroup III).
The interviews and review of randomly selected 3-day diet records from
the food diary allowed to establish that during the dietary intervention
a low-energy diet of 1000-1200 kcal per day was effective in reducing
body mass in pre-pubertal children, whereas the lack of treatment effects
may be related to the excessive consumption of products rich in sucrose
(beverages, sweets) and fat, which results in a higher energy intake than
the recommended 1200-1400 kcal per day.
Conclusion. A low-energy diet of 1000-1200 kcal in a dietary intervention
was effective and safe in reducing body weight in obese pre-pubertal
children.
Key words: obesity, pre-pubertal children, low-energy diet
Adres do korespondencji / Address for correspondence
lek. med. Hanna Dyląg
Zakład Żywienia, Instytut Matki i Dziecka
ul. Kasprzaka 17a, 01-211 Warszawa
tel. 22 32 77 234, e-mail: [email protected]
Wprowadzenie
Otyłość prosta jest zaburzeniem w odżywianiu wy‑
nikającym z przewlekłego braku równowagi pomiędzy
energią spożytą a wydatkowaną przez organizm [1, 2].
570
W populacji dzieci i młodzieży w Polsce nadwaga
i otyłość występuje z częstością od kilku do kilkunastu
procent. Problem nadmiaru masy ciała dotyczy 10%
dziewcząt i 14% chłopców w wieku wczesnoszkolnym
(7‑9 lat). W grupie 13-15-letniej młodzieży otyłość
występuje u 4,5% badanych, częściej u dziewcząt niż
u chłopców, a nadwaga u 9% młodzieży [3].
Leczenie otyłości jest trudne i często mało sku‑
teczne. W kompleksowym postępowaniu leczniczym
u dzieci powyżej 7 roku życia z rozpoznaną otyłością
prostą należy, oprócz modyfikacji żywienia, wprowa‑
dzić uaktywnienie fizyczne oraz pomoc specjalistyczną
wspomagającą motywację do prozdrowotnego stylu ży‑
cia dziecka i jego rodziny. W interwencji żywieniowej
u tych dzieci zaleca się diety ubogoenergetyczne o war‑
tości energetycznej ok. 1200-1400 kcal, o obniżonej
ilości tłuszczu w całodziennej puli energetycznej (30%
i poniżej), w tym kwasów tłuszczowych nasyconych
(do 10% energii pochodzącej z tłuszczu) oraz obniżo‑
ne spożycie cukrów prostych i dwucukrów [1, 4-6].
Cel pracy
Analiza wartości energetycznej i odżywczej diet
dzieci otyłych poddanych interwencji dietetycznej,
ze szczególnym uwzględnieniem grupy, w której nie
obserwowano obniżenia masy ciała.
Materiał i metody
Badaniami objęto dzieci w wieku 7-9 lat, skie‑
rowane z powodu nadmiaru masy ciała do Poradni
Gastroenterologicznej w Instytucie Matki i Dziecka
w Warszawie w latach 2009-2010, które zakwalifi‑
kowano do pogłębionych badań w kierunku otyłości
(grant nr NN 407173534), za zgodą i wiedzą ich
rodziców. Kryterium doboru dzieci do grupy badanej
był wskaźnik względnej masy ciała (BMI) powyżej 2
odchyleń standardowych (2 SD) [7].
Do oceny stanu odżywienia dzieci przed i po
korekcie żywienia, w tym stopnia ich otyłości wyko‑
rzystano pomiary antropometryczne masy ciała (kg)
i wysokości ciała (m) oraz obliczony wskaźnik względ‑
nej masy ciała (BMI) i niezależny od wieku i płci
znormalizowany wskaźnik masy ciała BMI z-score
[4]. Badane dzieci w zależności od tempa obniżania
masy ciała dodatkowo podzielono na trzy podgrupy
przyjmując jako punkty odcięcia spadek masy ciała
– poniżej i powyżej 0,25 kg/tydzień oraz bez zmiany
/ obniżenia masy ciała (brak efektu leczniczego).
Do oceny sposobu żywienia wykorzystano losowo
wybrany 3-dniowy zapis jadłospisów z dzienniczka
żywieniowego przed i po wprowadzeniu interwencji
żywieniowej (dieta ubogoenergetyczna; czas trwania
diety 12 tygodni; wizyta 1 – wizyta 2), na podstawie
których oszacowano średnie całodzienne racje pokar‑
mowe dzieci (CRP). Po ich oszacowaniu obliczono
Probl Hig Epidemiol 2011, 92(3): 569-572
wartość energetyczną i odżywczą średnich całodzien‑
nych racji pokarmowych badanych dzieci w podziale
na podgrupy.
Dane charakteryzujące badaną grupę dzieci zebra‑
no z dokumentacji medycznej. Analizę statystyczną
uzyskanych wyników przeprowadzono za pomocą
testu t-Studenta dla prób powiązanych, gdzie określo‑
no istotność różnic pomiędzy wskaźnikami sposobu
żywienia (tj. strukturą spożycia produktów wyrażoną
jako średnie całodzienne spożycie sześciu grup pro‑
duktów spożywczych oraz wartością energetyczną
i odżywczą średniej całodziennej racji pokarmowej)
przed i po wprowadzeniu diety ubogoenergetycznej
(poziom istotności p=0,05). Różnice w zakresie
wartości wskaźników sposobu żywienia w trzech
podgrupach dzieci różniących się tempem spadku
masy ciała analizowano za pomocą jednoczynnikowej
analizy wariancji (poziom istotności p=0,05).
Wyniki i omówienie
W tabeli I przedstawiono charakterystykę bada‑
nych dzieci, wśród których było 31 dziewczynek i 21
chłopców. Średnia wieku dzieci wynosiła 8,1±1,6 lat.
Rodzice dzieci posiadali głównie wykształcenie średnie
(48% matek; 50% ojców) i wyższe (44% matek; 27%
ojców). Badane dzieci charakteryzowały się znacznym
stopniem otyłości (z-score BMI 3,8±1,4).
W dietach dzieci przed korektą żywienia (wi‑
zyta 1) przeważały produkty z grupy mięso i jego
przetwory, a także produkty z grupy cukier i słodycze
(słodkie napoje, ciastka, słodkie desery, czekolada,
Tabela I. Charakterystyka badanej grupy dzieci w wieku 7-9 lat
Table I. Characteristics of the studied group of obese children aged 7-9 years
Zmienne /Variables
1. Liczba dzieci /Number of children
2. Wiek w latach (średnia ± SD) /Age in years
(mean ± SD)
3. Wykształcenie rodziców [%] /Education level of
parents [%]
Wyniki /Results
52
(31 chłopców /boys;
21 dziewcząt /girls)
8,1±1,6
Matki
/Mothers
Ojcowie
/Fathers
– podstawowe /elementary
6%
19%
– średnie /secondary
48%
50%
– wyższe /higher
44%
27%
– brak danych /no data available
2%
4%
4. Body Mass Index (średnia ± SD) [kg/m2]
/Body mass index BMI (mean ± SD) [kg/m2]
– przed korektą diety (wizyta 1) /before diet
modification
25,4±3,2
– po 12 tygodniach leczenia dietetycznego (wi- 23,8±3,3
zyta 2) /after 12 weeks of dietary treatment
p<0,05
5. Body Mass Index z-score (średnia ± SD)
/BMI z-score (mean ±SD)
– przed korektą diety (wizyta 1) /before diet
modification
3,8±1,4
– po 12 tygodniach leczenia dietetycznego (wizyta 2) /after 12 weeks of dietary treatment
2,9±1,1
p<0,05
Dyląg H i wsp. Interwencja żywieniowa w grupie otyłych dzieci w wieku przedpokwitaniowym
571
Wśród badanych u 14 osób (podgrupa 1) wykazano
dobre tempo spadku masy ciała (>0,25 kg/tydzień),
u 25 osób (podgrupa 2) – słabe tempo spadku masy
ciała (<0,25 kg/tydzień), a u 13 dzieci (podgrupa 3)
brak efektu w obniżaniu masy ciała. W odniesieniu
do uzyskanych wyników oceny stanu odżywienia
badanych dzieci w podziale na podgrupy oceniono
wartość energetyczną i odżywczą ich diet w okre‑
sie postępowania leczniczego – wizyta 2 (tab. III).
Stwierdzono, że najwyższą wartość energetyczną miały
cukierki). W czasie interwencji żywieniowej istotnie
statystycznie zmniejszyło się spożycie tych produk‑
tów, dodatkowo tłuszczu i produktów zbożowych,
a zwiększył udział warzyw lub owoców (tabela II).
Mimo zaleceń dzieci nie zwiększyły spożycia mleka
i jego przetworów, zwłaszcza naturalnych mlecznych
napojów fermentowanych (jogurt, kefir).
Analiza stanu odżywienia dzieci wykazała istotne
różnice w obniżaniu masy ciała i wskaźnika względ‑
nej masy ciała BMI w czasie interwencji żywieniowej.
Tabela II. Porównanie średniej całodziennej racji pokarmowej (wyrażonej jako grupy produktów spożywczych) badanych dzieci otyłych (n=52) przed modyfikacją diety i w trakcie leczenia dietetycznego
Table II. Comparison of an average daily food ration (in groups of products) of studied obese children (n=52) before diet modification and during dietary
treatment
Modelowa racja pokarmowa dla dzieci 7-9 lat
wyrażona w produktach
[g] [13]
Grupy produktów
/Groups of products
Średnia całodzienna racja pokarmowa (średnia±SD) /Average daily
intake (mean±SD) [g]
Przed korektą diety (1 wizyta)
/Before diet modification (1st
visit)
Po 12 tygodniach leczenia dietetycznego (2 wizyta) /After 12 weeks of
dietary treatment (2nd visit)
Poziom istotności p
/Significance
level p
1. Produkty zbożowe /Cereal products
275
206,6±97,2
142,6±75,4
p<0,05
2. Warzywa i owoce /Vegetables, fruit
730
544,4±284,2
693,0±320,6
p<0,05
3. Mleko i produkty mleczne /Milk and
milk products
560
302,8±187,8
283,7±160,0
ns
4. Mięso, wędliny, ryby oraz jaja /Meat,
meat products, fish and eggs
85
182,4±82,4
151,4±61,5
p<0,05
5. Tłuszcze /Fats
50
30,5±18,7
16,6±11,1
p<0,05
6. Cukier i słodycze / Sugar and sweets
40
– cukier, miód /sugar, honey
24,1±23,0
11,6±13,6
p<0,05
– słodycze /sweets
33,9±33,8
12,4±17,7
p<0,05
236,6±257,8
63,7±92,7
p<0,05
– słodkie napoje / sweet beverages
Tabela III. Porównanie spożycia energii i wybranych makroskładników w średniej całodziennej racji pokarmowej podczas leczenia żywieniowego w trzech
grupach dzieci z różnym tempem redukcji masy ciała
Table III. Comparison of the energy and selected macronutrient intake from an average daily food ration during dietary treatment in three subgroups of
children with different pace of body mass reduction
Wartość energetyczna i odżywcza średniej całodziennej racji pokarmowej (średnia±SD)
/Average energy and macronutrient daily intake (mean±SD)
Wybrane składniki pokarmowe
/Selected nutrients
1. Energia (+*)/ Energy
Jednostki
/Unit
Po 12 tygodniach
Podgrupa I (spadek
Podgrupa II (spadek
Przed korektą
Podgrupa III (brak
leczenia dietetyczne- masy ciała >0,25
masy ciała <0,25
diety (1 wizyta)
spadku masy ciała)
go (2 wizyta)
kg/tydz.) /Subgroup kg/tydz.) /Subgroup
/Before diet
/Subgroup III (no
/After 12 weeks of
I (body weight loss
II (body weight loss
modification (1st
body weight loss)
dietary treatment pace >0,25 kg/week) pace <0,25 kg/week)
visit) n=52
– n=13
(2nd visit) – n=52
– n=14
– n=25
kcal
1721,1±491,6
1252,3±365,8
1068,9±183,4
1232,6±353,7
1513,8±426,1
kJ
7206,4±2057,7
5245,9±1531,6
4478,3±767,6
5163,4±1481,2
6340,0±1784,7
2. Białko (+)/ Proteins
g
58,9±17,4
49,2±13,0
44,5±7,9
49,1±13,5
55,0±15,5
3. Tłuszcze (+*) / Fats
g
66,7±23,3
45,4±17,1
36,3±8,2
44,3±16,1
58,5±20,2
Nasycone kwasy tłuszczowe (+*)
/Saturated fatty acids
g
25,8±11,2
17,1±7,8
14,2±3,0
16,2±7,4
22,8±10,2
Jednonienasycone kwasy tłuszczowe (+*)
/ Mono-unsaturated fatty acids
g
26,8±9,7
18,3±7,3
14,2±4,1
18,1±6,9
23,8±8,4
Wielonienasycone kwasy tłuszczowe (+*)
/ Poly-unsaturated fatty acids
g
9,0±4,1
6,1±2,4
4,7±2,2
6,4±2,4
7,2±2,1
g
234,5±70,7
173,7±50,9
153,4±28,2
171,0±51,9
203,7±59,0
g
67,7±30,5
39,1±20,6
28,0±12,8
37,7±18,5
55,5±23,4
Energia (+*)/ Energy
4. Węglowodany (+*)
/ Carbohydrates
Sacharoza (+*) / Succrose
(+) – istotne statystycznie różnice pomiędzy 1 a 2 wizytą (p<0,05)
(*) – istotne statystycznie różnice pomiędzy trzema podgrupami dzieci (p<0,05)
572
diety dzieci, które nie chudły w czasie interwencji
żywieniowej (x =1513,8±426,1 kcal), najniższą
– diety dzieci z dobrym tempem spadku masy ciała
(x=1068,9±183,4 kcal). W okresie wprowadzania
zmian żywieniowych u dzieci, polegających na obni‑
żeniu wartości energetycznej diety poprzez obniżenie
spożycia tłuszczu i węglowodanów, głównie sacharozy
wykazano istotne różnice w spożyciu tych makroskład‑
ników przez dzieci w trzech badanych podgrupach
(tab. III). Zmiana wartości energetycznej i odżywczej,
z wyjątkiem ilości białka, średniej całodziennej racji
pokarmowej dzieci oraz ilości spożywanych produktów
ze wszystkich grup z wyjątkiem produktów z grupy
Mleko i produkty mleczne była skorelowana z tempem
obniżania masy ciała u dzieci.
Światowa Organizacja Zdrowia i Zespół Eksper‑
tów do spraw otyłości wieku rozwojowego opracowując
zalecenia/wytyczne dotyczące rozpoznawania i lecze‑
nia otyłości u dzieci uznali, że pierwszym zadaniem
w leczeniu otyłości powinno być prawidłowe żywienie
i aktywność fizyczna, a nie dążenie do osiągnięcia
idealnej masy ciała [8-11].
Probl Hig Epidemiol 2011, 92(3): 569-572
W przeprowadzonym badaniu wykazano, że wpro‑
wadzenie zaakceptowanej przez dzieci i ich rodziców
interwencji żywieniowej – diety ubogoenergetycznej
o założonej wartości 1200-1400 kcal ma wpływ na
obniżenie nadmiaru masy ciała u dzieci. Dzieci i ich
rodzice biorący udział w badaniu w większości odpo‑
wiedzialnie traktowali realizację zaproponowanego
postępowania dietetycznego. W każdej interwencji
żywieniowej oprócz przekazywania wiedzy na temat
koniecznych zmian żywieniowych uwzględniać należy
oddziaływanie psychologiczne oraz wsparcie dziecka i
jego rodziców w radzeniu sobie z problemem otyłości
[1, 12].
Wnioski
1. W interwencji żywieniowej dieta ubogoenerge‑
tyczna o wartości 1000-1200 kcal jest efektywna
w obniżaniu masy ciała u dzieci otyłych w wieku
przedpokwitaniowym.
2. Brak efektów leczniczych u otyłych dzieci w wieku
7–9 lat jest związany z nadmiernym spożyciem
produktów będących źródłem sacharozy (napoje,
słodycze) i tłuszczu.
Piśmiennictwo / References
1. Oblacińska A, Weker H (red). Profilaktyka otyłości u dzieci
i młodzieży. Od urodzenia do dorosłości. Help-Med, Kraków
2008.
2. Swinburn B, Ravussin E, Sacks G. Increased food energy
supply is more than sufficient to explain the US epidemic
of obesity. Am J Clin Nutr 2009, 90(6): 1453-1456.
3. Oblacińska A, Jodkowska M (red). Otyłość u polskich
nastolatków. Epidemiologia, styl życia, samopoczucie. IMiD,
Warszawa 2007.
4. Weker H. Badania na powiązaniem czynnika żywieniowego
z otyłością prostą u dzieci. Med Wieku Rozwoj 2006, X(1):
3-191.
5. Olstad DL, McCargar L. Prevention of overweight and obesity
in children under the age of 6 years. Appl Physiol Nutr Metab
2009, 34(4): 551-570.
6. Fiorito LM, Marini M, Francis LA, Smiciklas-Wright H,
Birch LL. Beverage intake of girls at age 5 y predicts adiposity
and weight status in childhood and adolescence. Am J Clin
Nutr 2009, 90(4): 935-942.
7. Palczewska I, Niedźwiedzka Z. Wskaźniki rozwoju
somatycznego dzieci i młodzieży warszawskiej. Med Wieku
Rozw 2001, 5(2), (suppl 1): 15-118.
8. Obesity: preventing and managing the global epidemic.
Report of a WHO consultation. Geneva 3-5 June 1997.
WHO, Geneva 1998. (WHO/NUT/98.1).
9. The world health report 2002 – Reducing Risks, Promoting
Healthy Life. WHO, Geneva 2002.
10. Komisja Wspólnot Europejskich. Zielona Księga. Promowanie
zdrowego żywienia i aktywności fizycznej: europejski wymiar
zapobiegania nadwadze, otyłości i chorobom przewlekłym.
COM(2005) 637 final. Bruksela 08.12.2005.
11. Komisja Wspólnot Europejskich. Biała Księga. Europejska
strategia dla problemów zdrowotnych związanych
z odżywianiem się, nadwagą i otyłością. COM(2007) 279
final. Bruksela 30.05.2007.
12. Emmett P, Wright Ch, Ness A, et al. Is parental obesity
important in the tracking of adiposity in mid-childhood?
Abstracts Book of the International Conference on
Developmental Origins of Health and Disease. The Power of
Programming. Munich, Germany. 6th-8th May, 2010: 29.
13. Dzieniszewski J, Szponar L, Szczygieł B, Socha J. Podstawy
naukowe żywienia w szpitalach. IŻŻ, Warszawa 2001.