biuletyn wdro eń - Główny Instytut Górnictwa

BIULETYN WDROŻEŃ
CZYSTSZEJ PRODUKCJI
2/2005 (20)
Główny Instytut Górnictwa - Krajowe Centrum Wdrożeń Czystszej Produkcji, Plac Gwarków 1, 40-166 Katowice
PREZENTACJA DEKLARACJI ŚRODOWISKOWEJ
GMINY RACIBÓRZ
SPIS TREŚCI
Prezentacja Deklaracji Środowiskowej
Uczestnictwo specjalistów z Głównego Instytutu gminy Racibórz
Górnictwa w realizacji międzynarodowego projektu „System
zarządzania środowiskowego i audytu EMAS – Wdrożenie Podstawowe zasady funkcjonowania
Techniczne i Weryfikacja” (ETIV) zaowocowało systemu ekozarządzania i audytu (EMAS)
powstaniem podręcznika „Wdrażanie EMAS w gminie - w Polsce
studium przypadku”. Materiały do studium przypadku
gromadzone były dzięki współpracy z gminami Tarnowskie Góry i Racibórz. Obie gminy, uczestnicząc
w przygotowywaniu przykładów do podręcznika, zadeklarowały podjęcie działań zmierzających do
przygotowania się do wdrożenia i rejestracji w systemie EMAS. Opracowując poszczególne elementy
podręcznika korzystano z doświadczenia gmin, związanego z wdrożeniem i funkcjonowaniem w nich
systemów zarządzania środowiskowego. W gminie Tarnowskie Góry wdrożono wcześniej
niesformalizowany system zarządzania środowiskowego REMAS, opracowany w GIG. Natomiast
w gminie Racibórz funkcjonuje wdrożony i certyfikowany system zarządzania środowiskowego zgodny z
wymaganiami normy ISO 14001. Jednym z ważniejszych dokumentów, które należy opracować aby
wdrożyć i zarejestrować się w systemie zgodnym z zapisami Dyrektywy nr 761/2001 (EMAS II), jest
Oświadczenie Środowiskowe, zwane też Deklaracją Środowiskową. Jest to dokument, dzięki któremu
utrzymywana jest stała komunikacji ze społeczeństwem. Deklaracja informuje strony zainteresowane
o poziomie oddziaływań na środowisko, celach i zadaniach środowiskowych, uzyskiwanych efektach
ekologicznych oraz ukazuje rzeczywiste osiągnięcia w ich realizacji, poparte sprawdzalnymi danymi
liczbowymi. Ma to poprawiać wiarygodność działań, prowadzonych przez organizację, na rzecz ochrony
środowiska.
Dla potrzeb podręcznika opracowana została Deklaracja Środowiskowa gminy Racibórz. Składa
się na nią sześć głównych rozdziałów, obejmujących około 30 stron. Rozdziały Deklaracji
Środowiskowej gminy Racibórz zawierają następujące opisy i zagadnienia:
• opis gminy i jej działań,
• politykę środowiskowa Raciborza,
• system zarządzania środowiskowego,
• aspekty środowiskowe, cele i zadania środowiskowe,
• działalność środowiskową,
• wyniki działalności środowiskowej.
Racibórz jest gminą miejską. W opisie gminy zaprezentowano jej położenie i warunki naturalne.
Przedstawiona została również jej charakterystyka, w której ujęto podstawowe dane statystyczne,
informacje dotyczące rolnictwa, gospodarki, edukacji i usług, jakie gmina zapewnia swoim mieszkańcom.
Opisano też Urząd Miasta Racibórz, jako siedzibę władz miasta. Załączono schemat organizacyjny
Urzędu Miasta, na którym zaznaczono komórkę organizacyjną, zajmującą się sprawami ochrony
środowiska w gminie i w której znajduje się biuro Pełnomocnika Prezydenta ds. systemu zarządzania
środowiskowego.
GŁÓWNY INSTYTUT GÓRNICTWA - KRAJOWE CENTRUM WDROŻEŃ CZYSTSZEJ PRODUKCJI
Tel.: (032) 259 21 38, fax: (032) 259 21 31, e-mail: [email protected], http://cp.gig.katowice.pl
Biuletyn sfinansowano ze środków NFOŚiGW
Opracowanie biuletynu:
Aleksandra Saratowicz, Jacek Boba
grudzień 2005 Redakcja i skład: Aleksandra Saratowicz
W marcu 1999 r. w Raciborzu certyfikowano system zarządzania środowiskowego zgodny
z wymaganiami normy ISO 14001. Jednostką certyfikującą był RW TUV. W Deklaracji Środowiskowej
gminy zamieszczono jej politykę środowiskową, podpisaną przez Przewodniczącego Rady Miasta oraz
Prezydenta Miasta. Opisano też funkcjonujący system zarządzania środowiskowego, wdrożony
w jednostkach gminnych, reprezentujących najważniejsze dziedziny działalności gminy. Systemem objęte
są szkoły, przedszkola, Urząd Miasta, Miejskie Składowisko Odpadów, Zakład Wodociągów
i Kanalizacji, Przedsiębiorstwo Robót Drogowych i Ośrodek Sportu i Rekreacji.
W rozdziale Deklaracji, dotyczącym aspektów środowiskowych, celów i zadań środowiskowych,
zaprezentowano sposób wyznaczania i oceny aspektów środowiskowych oraz ustalania celów, zadań
i programu zarządzania środowiskowego realizowanego w gminie Racibórz. Wypisano też znaczące
aspekty środowiskowe, związane z działalnością odbywającą się na terenie gminy Racibórz,
przyporządkowując im cele środowiskowe i szczegółowe zadania. Pokazano również inne działania
gminy na rzecz ochrony środowiska, takie jak: ograniczenie niekorzystnego oddziaływania infrastruktury
technicznej na człowieka, systematyczne kształtowanie świadomości ekologicznej, promocja
bezpieczeństwa i zdrowia mieszkańców i pracowników gminy.
Omawiając działalność środowiskową gminy rozważono zagadnienia dotyczące powietrza, wody,
odpadów i bioróżnorodności gminy Racibórz oraz jej działania w zakresie edukacji ekologicznej. Opisano
źródła zasilania gminy w energię cieplną, elektryczną i gaz oraz działania gminy na rzecz ochrony
powietrza. Pokazano w jaki sposób monitorowany jest stan powietrza atmosferycznego oraz jak
modernizowane są źródła niskiej emisji. Pokazano też wielkość emisji przemysłowej na terenie gminy.
Analizując dane na temat stanu atmosfery w Raciborzu w czasie ostatnich kilkunastu lat można zauważyć
wyraźny spadek wartości stężeń większości zanieczyszczeń takich jak dwutlenek siarki, benzo-a-piren,
pył zawieszony czy fenol. Pomimo widocznej poprawy stanu powietrza w mieście nadal funkcjonują
źródła szkodliwej emisji, wymagające likwidacji bądź gruntownej modernizacji. Powstają też nowe
źródła emisji związane np. z szybkim rozwojem przemysłu motoryzacyjnego. Działania dotyczące wód
na terenie gminy Racibórz wiążą się z ochroną wód powierzchniowych i podziemnych. Najważniejszym
elementem wód powierzchniowych w Raciborzu jest rzeka Odra. Badania czystości Odry na terenie
Raciborza wskazują jej pozaklasowy charakter. Bezpośredni wpływ na ten stan ma zrzut ścieków
komunalnych i przemysłowych z terenu miasta. W Deklaracji Środowiskowej przedstawiono działania
zmierzające do poprawy czystości rzeki poprzez m.in. budowę oczyszczalni ścieków i rozbudowę
systemu kanalizacji. Omówiono też prace zabezpieczające przed przenikaniem zanieczyszczeń
ściekowych do gruntu i wód podziemnych. Przedstawiono też źródła i ilości odpadów deponowanych na
Miejskim Składowisku Odpadów w Raciborzu oraz sposoby ich recyklingu. Recykling polega głównie na
selektywnej zbiórce stłuczki szklanej, makulatury, plastiku, leków przeterminowanych, baterii, złomu
stalowego, filtrów olejowych, akumulatorów, czyściwa, przepracowanych olejów, świetlówek i odzieży.
Ponadto podkreślono, że gmina Racibórz odznacza się dużą bioróżnorodnością przyrodnicza. Można tu
spotkać wyjątkowe bogactwo świata roślinnego i zwierzęcego jakim obdarzyła Racibórz przed laty
natura. Zdając sobie sprawę z korzyści, ale także z obowiązków, jakie niesie ze sobą to bogactwo dla
miasta i jego mieszkańców, przedstawiono podjęte działania zmierzające do ochrony unikatowych
zasobów przyrodniczych tego terenu.
W końcowym rozdziale Deklaracji Środowiskowej Raciborza zaprezentowano wyniki działalności
środowiskowej, które wiążą się głównie z funkcjonowania systemu zarządzania środowiskowego
w gminie.
PODSTAWOWE ZASADY FUNKCJONOWANIA SYSTEMU EKOZARZADZANIA I AUDYTU
(EMAS) W POLSCE
Z chwilą przystąpienia Polski do Unii Europejskiej zaczęło w kraju obowiązywać Rozporządzenie nr
761/2001 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 marca 2001 r., dopuszczające dobrowolny udział
organizacji we wspólnotowym systemie ekozarządzania i audytu tzw. EMAS. Wymagania
Rozporządzenia zostały sformułowane w sposób umożliwiający stworzenie struktury administracyjnej,
niezbędnej do funkcjonowania systemu, która jest odpowiednia dla specyfiki każdego z państw
członkowskich Unii Europejskiej.
W Polsce system EMAS opiera się (poza Rozporządzeniem EMAS) na ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o
krajowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS) (Dz.U.04.70.631) oraz na trzech aktach
wykonawczych, które stanowią:
1. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie wzoru wniosku o wpis
podmiotu do rejestru weryfikatorów środowiskowych oraz wzorów dokumentów, formy,
częstotliwości i terminów przekazywania informacji z rejestru wojewódzkiego do rejestru
krajowego (Dz.U.04.94.930).
2. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu danych, które
zawiera rejestr wojewódzki oraz wzoru wniosku o rejestrację organizacji w rejestrze
wojewódzkim. (Dz.U.04.94.931)
3. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie współczynników
różnicujących wysokość opłaty rejestracyjnej w krajowym systemie ekozarządzania i audytu
(EMAS) (Dz.U.04.94.932).
Wyżej wymieniona ustawa określa organy odpowiedzialne za realizacje zapisów Rozporządzenia EMAS
w Polsce. Rolę organu kompetentnego pełni minister środowiska. W imieniu ministra w terenie działają
wojewodowie, gdyż do ich obowiązków należy rozpatrywanie wniosków organizacji o rejestrację w
systemie EMAS i prowadzenie tzw. rejestru wojewódzkiego. Minister środowiska prowadzi rejestr
krajowy organizacji oraz przekazuje dane dotyczące zarejestrowanych organizacji do Komisji
Europejskiej, która prowadzi rejestr obejmujący wszystkie państwa Unii Europejskiej.
Rolę jednostki, która prowadzi akredytacje weryfikatorów środowiskowych przydzielono Polskiemu
Centrum Akredytacji (PCA). Weryfikatorzy działający w Polsce muszą być akredytowani przez PCA lub
organ akredytujący innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej. W skład polskiej struktury EMAS
wchodzi również Krajowa Rada Ekozarzadzania, będąca organem opiniodawczo-doradczym Ministra
Środowiska. Do zakresu jej kompetencji należy m.in. promowanie EMAS, w Polsce analizowanie
funkcjonowania systemu i opiniowanie związanych z systemem aktów prawnych. Schemat polskiej
struktury organizacyjnej systemu EMAS przedstawiono na rysunku 1.
Polskie Centrum
Akredytacji
Akredytowani
weryfikatorzy
środowiskowi
Legenda
Krajowa Rada
Ekozarządzania
Minister
Środowiska
Wojewodowie
Organizacje
zarejestrowane
w systemie EMAS
Organy opiniodawcze:
- Wojewódzki Inspektor
Ochrony Środowiska
- Starosta
- Wójt/burmistrz/prezydent
- Marszałek województwa
nadzór
informowanie o akredytowaniu weryfikatorów
opiniowanie
Rys.1. Schemat struktury organizacyjnej systemu EMAS w Polsce
Polskie Centrum Akredytacji, które pełni w Polsce rolę organu akredytującego weryfikatorów
środowiskowych systemu EMAS ma za zadanie sprawdzanie kompetencji kandydatów na weryfikatorów,
prowadzenie procesu akredytacji oraz bieżący nadzór nad pracą weryfikatorów. Kandydat na
weryfikatora środowiskowego powinien wykazać się odpowiednim wykształceniem, znajomością prawa
ochrony środowiska, doświadczeniem zawodowym w dziedzinie działalności określonej według
PKD/EKD/NACE oraz umiejętnościami audytorskimi.
PCA po otrzymaniu wniosku o akredytację uruchamia procedurę sprawdzania kompetencji kandydata, a
następnie wydaje certyfikat akredytacji weryfikatorom spełniającym wymagania. Certyfikat jest
podstawowym dokumentem, który przedkłada się ministrowi środowiska celem dokonania wpisu do
rejestru akredytowanych weryfikatorów EMAS. Weryfikatorzy akredytowani w innych państwach
członkowskich Unii Europejskiej mają obowiązek poinformowania o zamiarze prowadzenia procesu
weryfikacji w organizacji zlokalizowanej w Polsce z czterotygodniowym wyprzedzeniem. PCA może
sprawdzić, w jaki sposób weryfikator akredytowany za granicą zapewni, że wysoce prawdopodobny brak
znajomości polskich przepisów prawa ochrony środowiska oraz języka polskiego nie wpłynie negatywnie
na jakość prowadzonej weryfikacji. Procedura akredytacji weryfikatorów środowiskowych została
przedstawiona na rysunku 2.
Polskie Centrum
Akredytacji
Kandydat na
weryfikatora
środowiskowego
Przeprowadzenie
oceny zgodności
Złożenie wniosku o
akredytację
Udzielenie
akredytacj
i
Odmowa
akredytacji
Weryfikator
środowiskowy
Minister
Środowiska
Złożenie wniosku o
wpis do rejestru
weryfikatorów
środowiskowych
Wpisanie do
rejestru
weryfikatorów
środowiskowych
Rys.2. Procedura akredytacji weryfikatorów środowiskowych w systemie EMAS
Poza oceną kwalifikacji weryfikatorów, PCA prowadzi bieżący nadzór nad ich pracą. Działania związane
z bezpośrednim nadzorem powinny mieć miejsce nie rzadziej niż raz na 24 miesiące.
Proces oceny spełnienia przez organizację wymagań określonych w Rozporządzeniu EMAS pokrywa się
w znacznym stopniu z procesem certyfikacji systemu zarządzania środowiskowego na zgodność z
wymaganiami zawartymi w normie ISO 14001. Weryfikatorzy środowiskowi podobnie jak audtorzy
środowiskowi, w ramach swoich zadań przeprowadzają ocenę funkcjonowania systemu zarządzania
środowiskowego organizacji.
Nowym elementem w stosunku do auditu certyfikującego na zgodność z wymaganiami zawartymi w
normie ISO 14001 jest sprawdzenie wiarygodności informacji przedstawionych przez organizację w
deklaracji środowiskowej oraz udział organów administracji w procesie oceny.. Jeżeli wszystkie
wymagania są spełnione, weryfikator zatwierdza deklarację środowiskową, która jest załącznikiem do
wniosku o rejestrację, składanego przez organizacje do wojewody, właściwego dla jej lokalizacji.
Jeżeli podczas okresowego nadzoru systemu zarządzania środowiskowego organizacji weryfikator
stwierdza wystąpienia rażącej niezgodności z wymaganiami Rozporządzenia EMAS, jest zobowiązany do
poinformowania o tym fakcie właściwego organu tj. wojewody, który dokonał rejestracji organizacji. W
uzasadnionych przypadkach weryfikator powinien również poinformować organy administracji o
niezgodności z wymaganiami prawa.
Szczegółowe informacje na temat funkcjonowania systemu EMAS w Polsce prezentowane będą w kolejnych wydaniach
Biuletynu.(JB)