Antytytoniowe poradnictwo lekarskie Antismoking counselling
Transkrypt
Antytytoniowe poradnictwo lekarskie Antismoking counselling
PRACE ORYGINALNE Dorota KALETA1 Kinga POLAÑSKA2 El¿bieta DZIANKOWSKA-ZABORSZCZYK1 Wojciech DRYGAS1,3 Antytytoniowe poradnictwo lekarskie 1 Zak³ad Medycyny Zapobiegawczej, Katedra Medycyny Spo³ecznej i Zapobiegawczej, Uniwersytet Medyczny w £odzi Kierownik: Prof. dr hab. med. Wojciech Drygas Palenie tytoniu stanowi istotny czynnik ryzyka przewlek³ych chorób niezakanych w tym sercowo-naczyniowych. W ostatnich latach coraz wiêcej uwagi przywi¹zuje siê do roli, jak¹ odgrywaj¹ lekarze w profilaktyce i leczeniu uzale¿nienia od tytoniu. Celem pracy by³a analiza zaanga¿owania lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej w poradnictwo antytytoniowe ze szczególnym uwzglêdnieniem pacjentów, u których stwierdzono wybrane czynniki ryzyka chorób uk³adu kr¹¿enia. W badaniu wziê³a udzia³ reprezentatywna grupa 1267 mieszkañców województwa ³ódzkiego i lubelskiego w wieku 18-65 lat. Z ka¿d¹ z badanych osób przeprowadzono szczegó³owy wywiad kwestionariuszowy, ogólne badanie lekarskie, pomiar cinienia têtniczego krwi w spoczynku oraz podstawowe badania antropometryczne i analityczne. W celu ustalenia czynników sprzyjaj¹cych/sk³aniaj¹cych lekarzy do porady zastosowano wieloczynnikow¹ analizê regresji. Wród badanych palenie tytoniu stwierdzono u 44% mê¿czyzn i 23% kobiet, oty³oæ brzuszn¹ u 24% mê¿czyzn i 35% kobiet, nadcinienie têtnicze u 30% mê¿czyzn i 21% kobiet, zaburzenia lipidowe ogó³em u 29% mê¿czyzn i 19% kobiet, a hiperglikemiê u 7% mê¿czyzn i 5% kobiet. Tylko po³owa palaczy uzyska³a poradê lekarsk¹ dotycz¹c¹ koniecznoci zaprzestania palenia. Najczêciej antytytoniow¹ poradê uzyskiwa³y osoby, u których wystêpowa³a oty³oæ brzuszna (68%) oraz nadcinienie têtnicze (67%). Tylko 36% pacjentów z hiperglikemi¹ uzyska³o informacjê o koniecznoci zerwania z na³ogiem. Trzykrotnie czêciej porada antytytoniowa kierowana by³a do mê¿czyzn w wieku 35 lat i wiêcej (OR=3,3; 95% CI 1,6-7,1) a ponad 2-krotnie do tych, u których wskanik BMI wynosi³ powy¿ej 30 kg/m2 (OR=2,2; 95% CI 0,77,1). Wród pal¹cych kobiet szeciokrotnie czêciej porada antytytoniowa udzielana by³a osobom w wieku 35 lat i wiêcej w porównaniu w maj¹cymi poni¿ej 35 lat (OR=6,3; 95% CI 2,4-16,7). Wyniki powy¿szego badania wskazuj¹, i¿ konieczne jest zwiêkszenie zaanga¿owania lekarzy w dzia³ania antynikotynowe. Kluczowe znaczenie ma wypracowanie standardów poradnictwa antytytoniowego wraz z ocen¹ jego skutecznoci zw³aszcza w odniesieniu do pacjentów zagro¿onych lub chorych na choroby uk³adu kr¹¿enia. Zak³ad Epidemiologii rodowiskowej, Instytut Medycyny Pracy w £odzi Kierownik: Prof. dr hab. med. Neonila Szeszenia-D¹browska 2 Zak³ad Epidemiologii, Prewencji ChUK i Promocji Zdrowia, Instytut Kardiologii w Warszawie, Kierownik: Prof. dr hab. med. Wojciech Drygas 3 Dodatkowe s³owa kluczowe: palenie tytoniu poradnictwo antytytoniowe czynniki ryzyka chorób uk³adu kr¹¿enia Additional key words: tobacco smoking antismoking counseling risk factors for cardiovascular diseases Adres do korespondencji: Dr n. med. Dorota Kaleta Zak³ad Medycyny Zapobiegawczej Katedra Medycyny Spo³ecznej i Zapobiegawczej Uniwersytet Medyczny 90-752 £ód, ul. ¯eligowskiego 7/9 Tel.: (+42) 639 32 65; Fax: (+42) 639 32 69 e-mail: [email protected] 432 Antismoking counseling Przegl¹d Lekarski 2008 / 65 / 10 Smoking plays an important role in no communicable diseases including cardiovascular diseases etiology. In recent years more attention has been paid to the role of physicians in smoking prevention and treatment. The aim of this study was to analyze the presence of antismoking counselling given by physicians among the patients with the risk factors for cardiovascular diseases. The study was performed in the randomly selected group of 1267 men and women aged 18-65 years from Lodz and Lublin district. Each surveyed person had medical examination, blood pressure measured, anthropometry, bbiochemical tests included a full lipidogram and glucose concentration. Moreover detailed questionnaire surveys were conducted. Logistic regression models were applied to assess role of factors influencing undertaken of antismoking counseling among the patients with risk factors of cardiovascular diseases. The study revealed that smoking addiction affected 44% males and 23 % females. Abdominal obesity frequency in males was 24% and in females 35%. Hypertension was diagnosed in 30% of males and 21% of females, hyperlipidemia was diagnosed in 29% men and 19% women. High glucose concentration was identified in 7% of men and 5% of women. Only half of the smoking population received antismoking counselling given by physician. More frequently antismoking advice was given to the patients with abdominal obesity, (68%), and hypertension (67%). Only 36% of people with high glucose concentration received antismoking advice. This study results revealed, that anti smoking treatment among adults should be consider as an important part of preventing strategies. More effort should be given to increase awareness of physicians relating to the smoking habit of their patients. D. Kaleta i wsp. Wstêp Palenie papierosów jest najwa¿niejsz¹, pojedyncz¹ a jednoczenie mo¿liw¹ do unikniêcia przyczyn¹ zgonu na wiecie. Najnowszy raport wiatowej Organizacji Zdrowia (OZ) wskazuje, i¿ w roku 2008 ponad 5 milionów ludzi umrze z powodu chorób wywo³anych paleniem tytoniu, czyli wiêcej ni¿ ³¹cznie z powodu grulicy, HIV/AIDS i malarii [12]. Ponadto wed³ug szacunków OZ do roku 2030 zgony wywo³ane chorobami odtytoniowymi przekrocz¹ 8 milionów rocznie, co wynika z faktu, i¿ skutki zdrowotne palenia papierosów obserwowane s¹ po kilku, a nawet kilkudziesiêciu latach od rozpoczêcia palenia [12]. W Polsce choroby uk³adu kr¹¿enia s¹ odpowiedzialne za 50% liczby zgonów, z tego najczêstszymi przyczynami zgonu s¹ zawa³ serca i udar mózgu [2,4]. Oko³o 30% zgonów z powodu chorób uk³adu kr¹¿enia przypisanych jest paleniu papierosów [10,11]. Dodatkowo nale¿y pamiêtaæ, i¿ w przypadku palenia obserwowana jest zale¿noæ dawka-efekt, czyli wraz ze wzrostem liczby wypalanych papierosów wzrasta ryzyko wyst¹pienia i zgonu z powodu chorób sercowo-naczyniowych [1]. W przypadku palenia obserwowany jest efekt synergistyczny a wiêc jeli kilka czynników ryzyka dzia³a jednoczenie skutek ich dzia³ania jest wiêkszy ni¿ suma indywidualnych efektów. Bardzo wa¿nym z punktu widzenia skutków zdrowotnych jest fakt, i¿ ryzyko zachorowania i zgonu z powodu chorób sercowonaczyniowych maleje w przypadku zaprzestania palenia [5]. Badania epidemiologiczne wskazuj¹, i¿ pozytywne skutki zdrowotne obserwowane s¹ ju¿ w krótkim czasie po rzuceniu palenia nawet w przypadku na³ogu trwaj¹cego wiele lat. Pozytywne skutki zaprzestania palenia obserwowane s¹ równie¿ u osób, u których stwierdzono wystêpowanie choroby zwi¹zanej z paleniem. Wród pacjentów ze stwierdzonymi chorobami uk³adu kr¹¿enia obserwuje siê oko³o 50% zmniejszenie ryzyka ponownego zawa³u czy nag³ego zgonu [7,9]. Ponad 80% palaczy deklaruje chêæ zaprzestania palenia tytoniu jednak wiêkszoæ z nich wymaga wsparcia w zerwaniu z na³ogiem. Ponadto pacjenci z rozpoznanymi chorobami uk³adu kr¹¿enia posiadaj¹ siln¹ motywacjê do zaprzestania palenia stanowi¹c¹ bardzo wa¿ny element decyduj¹cy o d³ugotrwa³ym zerwaniu z na³ogiem. Dane epidemiologiczne wskazuj¹, ¿e nawet minimalna interwencja antytytoniowa udzielona przez lekarza mo¿e zwiêkszyæ szansê rzucenia palenia. Dla przyk³adu udzielenie antytytoniowej porady lekarskiej pacjentom leczonym w szpitalu z powodu chorób uk³adu kr¹¿enia mo¿e zwiêkszyæ o oko³o 50% szansê na d³ugotrwa³¹ abstynencjê tytoniow¹ (d³u¿ej ni¿ 1 rok) a dodatkowa porada telefoniczna mo¿e zwiêkszyæ ten odsetek do 70% [3,6]. Lekarze ze wzglêdu na posiadan¹ wiedzê, silny autorytet oraz czêsty kontakt pacjentami wydaj¹ siê byæ najlepszymi osobami mog¹cymi podj¹æ dzia³ania antytytoniowe. Celem pracy by³a analiza zaanga¿owania lekarzy w poradnictwo antytytoniowe ze szczególnym uwzglêdnieniem pacjentów, u których stwierdzono wybrane czynniki ryzyPrzegl¹d Lekarski 2008 / 65 / 10 Tabela I Charakterystyka badanej populacji. Socio-demographic characteristic of the study population. Zm ienna M ê¿czy ni N=591 Kobiety N =676 p n % n % Wiek 18-34 35-54 55-64 166 300 125 28,1 50,7 21,2 215 317 144 31,8 46,9 21,3 >0,05 >0,05 >0,05 Stan cy w ilny ¯onaty /zam ê¿na Kaw aler/panna Rozw iedziony /w separacji Wdow iec/w dow a 433 125 23 10 73,3 21,2 3,9 1,7 488 107 29 52 72,2 15,8 4,3 7,7 >0,05 0,03 >0,05 0,001 Wy kszta³cenie Podstaw ow e /zaw odow e rednie/w y ¿sze 343 248 58,0 42,0 267 409 39,5 60,5 <0,001 Body M ass Index [kg/m 2] BM I <24,9 BM I 25-30 BM I >30 241 234 116 40,8 39,6 19,6 342 190 144 50,6 28,1 21,3 <0,001 <0,001 >0,05 Oty ³oæ brzuszna Tak Nie 143 448 24,2 75,8 234 442 34,6 65,4 <0,001 Nadcinienie têtnicze Tak Nie 171 420 29,9 71,1 144 532 21,3 78,7 <0,001 Hipercholesterolem ia Tak Nie 388 203 65,6 34,4 394 282 58,3 41,7 <0,004 Hipertrójglicery dem ia Tak Nie 172 419 29,1 70,9 126 550 18,6 81,4 <0,001 Niski HDL-cholesterol Tak Nie 92 499 15,6 84,4 135 541 20,0 80,0 >0,05 Hiperglikem ia Tak Nie 41 550 6,9 93,1 32 644 4,7 95,3 >0,05 Palenie Aktualny By ³y Nigdy niepal¹cy 259 143 189 43,8 24,2 32,0 158 117 401 23,4 17,3 59,3 <0,001 0,002 0,001 Ry zy ko sercow o-naczy niow e (liczba czy nników ) 0 1 2 3 4 >5 60 115 142 126 88 60 10,2 19,5 24,0 21,3 14,9 10,2 94 173 157 113 76 63 13,9 25,6 23,3 16,7 11,2 9,3 <0,03 0,004 >0,05 >0,05 <0,04 >0,05 Porada lekarska Przy chodnia POZ Poradnia specjalisty czna Gabinety pry w atne Inne 494 69 22 6 83,6 11,7 3,7 1,0 592 55 25 4 87,6 8,1 3,7 0,6 <0,05 <0,02 >0,05 >0,05 ka chorób uk³adu kr¹¿enia. Materia³ i metody Badana populacja i analizowane zmienne Badaniem objêto reprezentatywn¹ grupê 1267 mieszkañców województwa ³ódzkiego i lubelskiego w wieku 18-65 lat, w tym 591 mê¿czyzn (46,7%) i 676 kobiet (53,3%). U ka¿dego z badanych przeprowadzono szczegó³owy wywiad (w tym dotycz¹cy aktywnoci fizycznej, palenia tytoniu, sposobu ¿ywienia), ogólne badanie lekarskie, trzykrotny pomiar cinienia têtniczego krwi w spoczynku, podstawowe badania antropometryczne i analityczne. Palacza zdefiniowano jako osobê, która aktualnie pali przynajmniej 1 papierosa na dobê. By³ego palacza zdefiniowano jako osobê, która pali³a w przesz³oci, ale rzuci³a palenie i aktualnie nie pali, niepal¹cy to osoba, która nigdy nie pali³a. Oty³oæ brzuszn¹ centraln¹ rozpoznawano w przypadku, gdy obwód talii u mê¿czyzny wynosi³ >102 cm; a u kobiety >88 cm. Nadcinienie têtnicze zdefiniowano wg PTNT (2003) jako wartoæ cinienia skurczowego >140 mmHg i rozkurczowego >90 mmHg lub aktualne przyjmowanie leków obni¿aj¹cych cinienie. Hipercholesterolemiê rozpoznawano w przypadku stê¿enia cholesterolu ca³okowitego > 5 mmol/l lub LDL-cholesterolu >3 mmol/l. Niskie stê¿enie HDL-cholesterolu rozpoznawano u mê¿czyzn gdy, stê¿enie HDL-cholesterolu by³o<1 mmol/l, a u kobiet gdy stê¿enie HDL-cholesterolu by³o<1,2 mmol/l. Hipertrójglicerydemiê rozpoznawano gdy stê¿enie trójglicerydów by³o > 1,7 mmol/l lub pacjent 433 leczy³ siê farmakologicznie. Hiperglikemiê rozpoznawano gdy stê¿enie glukozy na czczo >100 mg/dl lub pacjent leczy³ siê farmakologicznie. Analiza statystyczna W celu statystycznego opracowania zgromadzonego materia³u dla cech ilociowych obliczono ich zakres (minimum - maksimum), wartoci przeciêtne (rednie arytmetyczne i mediany), a tak¿e miary wewnêtrznego zró¿nicowania (odchylenia standardowe). Do porównywania czêstoci wystêpowania poszczególnych kategorii cech ilociowych w analizowanych grupach stosowano test niezale¿noci chi2 lub test niezale¿noci chi2 z poprawk¹ Yates`a. Charakter rozk³adu analizowanych cech mierzalny badano przy pomocy testu Shapiro-Wilka. Dla porównania wartoci przeciêtnych w dwóch grupach w zale¿noci od rodzaju rozk³adu wykorzystywano test dla dwóch prób niezale¿nych b¹d test Manna-Whitney`a. Za istotne uznano te wyniki, dla których wartoci otrzymanych statystyk w zastosowanych testach nale¿a³y do obszaru krytycznego odpowiedniego rozk³adu przy poziomie istotnoci p=0,05. W pierwszym etapie obliczono wspó³czynniki surowe ilorazy szans (odds ratio OR) wp³ywu pojedynczych zmiennych na udzielanie porady przez lekarza nt. koniecznoci zaprzestania palenia u badanych mê¿czyzn i kobiet. Nastêpnie zastosowano analizê wieloczynnikow¹ uwzglêdniaj¹c¹ jednoczesny wp³yw wszystkich zmiennych. Wszystkie wartoci p by³y dwustronne, a p<0.05 przyjêto za istotne statystycznie. Analizê przeprowadzono z zastosowaniem oprogramowania STATGRAPHICS Plus 5.1. Wyniki Charakterystyka badanej populacji Charakterystyka badanej populacji zamieszczona zosta³a w tabeli I. redni wiek mê¿czyzn w³¹czonych do badania wynosi³ 43,4 lat ± 12,3; kobiet natomiast 42,4 ± 12,7 (p>0,05). Ponad 70% osób badanych wskazywa³o na stan cywilny ¿onaty/zamê¿na (p>0,05). Odnotowano istotne statystycznie ró¿nice miêdzy grup¹ mê¿czyzn i kobiet dotycz¹ce wykszta³cenia (p<0,001). Ponad 60% kobiet wskazywa³o na wykszta³cenie rednie lub wy¿sze podczas gdy w grupie mê¿czyzn odsetek ten by³ ni¿szy i wynosi³ 42%. Blisko 40% mê¿czyzn i 30% kobiet mia³o nadwagê (BMI 2530 kg/m2) (p<0,001), a oty³oæ (BMI >30 kg/ m2) odnotowana zosta³a u oko³o 20% osób w³¹czonych do badania (p>0,005). Oty³oæ brzuszn¹ zaobserwowano u 24% mê¿czyzn i 35% kobiet (p<0,001). U oko³o 30% badanych mê¿czyzn i 20% kobiet stwierdzono nadcinienie têtnicze (p<0,001). Podobne odsetki odnotowano dla hipertrójglicerydemii (p<0,001). Hipercholesterolemia odnotowana zosta³a u ponad 65% mê¿czyzn i 58% kobiet (p<0,004), a niski poziom HDL cholesterolu mia³o 16% mê¿czyzn i 20% kobiet (p<0,005). Hiperglikemia zaobserwowana zosta³a u 7% mê¿czyzn i 5% kobiet (p>0,005). Na aktualne palenie wskazywa³o 44% mê¿czyzn i 23% kobiet, a odsetek by³ych palaczy wynosi³ w grupie mê¿czyzn ponad 24% a w grupie kobiet ponad 17%. U oko³o 10% badanych osób odnotowano wystêpowanie 5 lub wiêcej czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych (p>0,05), a u ponad 45% badanych mê¿czyzn i 40% badanych kobiet zaobserwowano 2-3 czynników omawianej patologii. Brak analizowanych czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych zaobserwowano jedynie u 10% mê¿czyzn i 14% kobiet. Wiêkszoæ badanych korzysta³a z porady lekarskiej w przychodniach Podstawowej Opieki Zdrowotnej, 434 Tabela II Charakterystyka osób aktualnie pal¹cych. Socio-demographic characteristic of current smokers. M ê¿czy ni N=259 Kobiety N=158 n % n % Wiek 18-34 35-54 55-64 63 150 46 24,3 57,9 17,8 45 97 16 28,5 61,4 10,1 >0,05 >0,05 <0,03 Stan cy w ilny ¯onaty /zam ê¿na Kaw aler/panna Rozw iedziony /w separacji Wdow iec/w dow a 199 49 7 4 76,8 18,9 2,7 1,5 109 24 11 14 69,0 15,2 7,0 8,8 >0,05 >0,05 >0,05 <0,01 Wy kszta³cenie Podstaw ow e /zaw odow e rednie/w y ¿sze 170 89 65,6 34,4 63 95 39,9 60,1 <0,001 Body M ass Index [kg/m 2] BM I <24,9 BM I 25-30 BM I >30 139 82 38 53,7 31,7 14,7 94 40 24 59,5 25,3 15,2 >0,05 >0,05 >0,05 Czy nniki ry zy ka chorób uk³adu kr¹¿enia Nadcinienie têtnicze Hipercholesterolem ia Hipertrójglicery dem ia Niski HDL-cholesterol Hiperglikem ia Oty ³oæ brzuszna BM I >25 64 178 70 44 13 49 120 24,7 68,7 27,0 17,0 5,0 18,9 46,3 27 96 30 32 9 44 64 17,1 60,8 19,0 20,3 5,7 27,8 40,5 >0,05 >0,05 >0,05 >0,05 >0,05 <0,04 >0,05 17,4 7,28 13,0 6,6 <0,001 Porada lekarska Przy chodnia POZ Poradnia specjalisty czna Gabinety pry w atne Inne 215 29 12 3 83,0 11,2 4,6 1,2 141 11 5 1 89,2 7,0 3,2 0,6 >0,05 >0,05 >0,05 >0,05 Anty ty toniow a porada lekarska Tak Nie 135 124 52,1 47,9 79 79 50,0 50,0 >0,05 Realizacja recept Nie zapisane Wy kupione Nie w y kupione 54 189 16 20,9 73,0 6,2 18 133 7 11,4 84,2 4,4 <0,001 <0,01 >0,05 Przy czy na niew ukupienia leków Brak pieniêdzy Nie w szy stkie leki potrzebne 8 8 50,0 50,0 5 2 71,4 28,6 >0,05 Zm ienna Liczba w y palany ch dziennie papierosów (rednia, SD) p Tabela III Odsetek osób, które uzyska³y poradê antytytoniow¹ wród osób chorych i pal¹cych papierosy. Percentage of the people who got antismoking counseling (smokers with the specific health conditions). M ê¿czy ni Kobiety Ogó³em n % n % n % Nadcinienie têtnicze 46 71,9 15 55,6 61 67,0 Hipercholesterolem ia 96 53,9 53 55,2 149 54,4 Hipertrójglicery dem ia 45 64,3 18 60,0 63 63,0 Niski HDL-cholesterol 24 54,6 18 56,2 42 55,3 Hiperglikem ia 9 31,0 6 46,2 15 35,7 Oty ³oæ brzuszna 36 73.5 27 61,4 63 67,8 a oko³o 12% mê¿czyzn i 8% kobiet z porady specjalistów (p<0,02). Na potrzeby badania dokonano równie¿ charakterystyki osób aktualnie pal¹cych (Tabela II). redni wiek palaczy wynosi³ ponad 40 lat (p>0,005). Blisko 80% pal¹cych mê¿czyzn i 70% pal¹cych kobiet by³a ¿onata/ zamê¿na (p>0,005). Na kategoriê wdowa/ Przegl¹d Lekarski 2008 / 65 / 10 wdowiec istotnie czêciej wskazywa³y pal¹ce kobiety (8,8%) ni¿ mê¿czyni (1,5%) (p<0,001). Wykszta³cenie rednie lub wy¿sze deklarowa³o 60% kobiet i 34% mê¿czyzn (p<0,001). Istotnie wiêksz¹ liczbê papierosów wypalali mê¿czyni (rednio 17 sztuk dziennie) ni¿ kobiety (rednio 7 sztuk dziennie). U ponad 46% mê¿czyzn oraz D. Kaleta i wsp. Tabela IV Badania kontrolne stanu zdrowia jamy ustnej co 6 miesiêcy. Control check-ups of the oral health every 6 months. Zm ienna Surow e OR Skory gow ane OR# OR 95%CI OR 95%CI Wiek (lat) <35 >35 1 4,2 referent 2,2 - 7,7 1 3,3 referent 1,6 - 7,1 Nadcinienie têtnicze Tak Nie 3,0 1 1,6 - 5,6 referent 1,8 1 0,9 - 3,6 referent Hipercholesterolem ia Tak Nie 1,3 1 0,7 - 2,1 referent 0,9 1 0,5 - 1,6 referent Hipertrójglicery dem ia Tak Nie 2,0 1 1,1 - 3,5 referent 1,7 1 0,8 - 3,6 referent Niski HDL-cholesterol Tak Nie 1,1 1 0,6 - 2,2 referent 0,7 1 0,3 - 1,6 referent Hiperglikem ia Tak Nie 2,1 1 0,6 - 7,2 referent 1,6 1 0,4 - 6,3 referent Body M ass Index [kg/m 2] BM I <24,9 BM I 25-30 BM I >30 1 1,1 4,3 referent 0,6 - 1,9 1,8 - 10,0 1 0,7 2,2 referent 0,4 - 1,4 0,7 - 7,1 Oty ³oæ brzuszna Tak Nie 3,1 1 1,6 - 6,2 referent 1,6 1 0,6 - 4,1 referent Tabela V Szansa uzyskania antytytoniowej porady lekarskiej - pal¹ce kobiety. Antismoking counseling - smoking women. Zm ienna Surow e OR Skory gow ane OR# OR 95%CI OR 95%CI Wiek (lat) <35 >35 1 5,6 referent 2,4 - 12,5 1 6,3 referent 2,4 - 16,7 Nadcinienie têtnicze Tak Nie 1,3 1 0,6 - 3,0 referent 0,6 1 0,2 - 1,8 referent Hipercholesterolem ia Tak Nie 1,7 1 0,9 - 3,3 referent 1,2 1 0,5 -2,7 referent Hipertrójglicery dem ia Tak Nie 1,7 1 0,7 - 3,7 referent 1,1 1,00 0,4 - 3,2 referent Niski HDL-cholesterol Tak Nie 1 1,4 referent 0,6 - 3,0 1,00 1,2 Hiperglikem ia Tak Nie 2,08 1,00 0,50 - 8,74 referent 2,30 1,00 0,45 - 11,86 referent Body M ass Index [kg/m 2] BM I <24,9 BM I 25-30 BM I >30 1,00 1,1 1,9 referent 0,5 - 2,4 0,7 - 4,8 1,00 0,6 0,5 referent 0,2 - 1,7 0,1 - 2,7 Oty ³oæ brzuszna Tak Nie 1,89 1,00 0,93 - 3,87 referent 2,60 1,00 0,72 - 9,42 referent referent 0,4 - 3,1 OR - iloraz szans; 95% CI - 95% przedzia³ ufnoci; Surowe OR - analiza jednoczynnikowa, # - Dane skorygowane ze wzglêdu na wszystkie analizowane cechy 40% kobiet na podstawie wskanika BMI identyfikowano nadwagê lub oty³oæ (p>0,005). Oty³oæ brzuszna wystêpowa³a natomiast czêciej u palaczek ni¿ u palaPrzegl¹d Lekarski 2008 / 65 / 10 czy (p<0,004). Nadcinienie têtnicze i hipertrójglicerydemia odnotowana zosta³a u ponad 20% mê¿czyzn i niespe³na 20% kobiet (pp>0,005). Odsetek osób, u których stwier- dzono hipercholesterolemie by³ podobnie jak w ca³ej badanej populacji wysoki i wynosi³ 69% dla pal¹cych mê¿czyzn i 61% dla pal¹cych kobiet (p>0,005). Niski poziom HDLcholesterolu wystêpowa³ nieznacznie czêciej wród palaczek (20,3%) w porównaniu z pal¹cymi mê¿czyznami (17%) (p>0,05). Wiêkszoæ palaczy korzysta³a z porady w przychodni Podstawowej Opieki Zdrowotnej (83% mê¿czyzn i 89% kobiet). Udzielanie antytytoniowej porady lekarskiej Tylko po³owa z badanych palaczy uzyska³a antytytoniow¹ poradê lekarsk¹ (p>0,005) (tabela II). Celem sprawdzenia jak badane osoby odnosz¹ siê do zaleceñ lekarskich oceniono realizacjê zapisanych przez lekarza recept i tak 73% mê¿czyzn i 84% kobiet realizowa³a recepty (p<0,001). Po³owa mê¿czyzn i blisko 30% kobiet wskazywa³a, i¿ ich zdaniem zapisane leki nie by³y potrzebne (p>0,005). Najczêciej antytytoniow¹ poradê lekarsk¹ uzyskiwa³y osoby, u których wystêpowa³a oty³oæ brzuszna (68%) oraz nadcinienie têtnicze (67) (tabela III). Tylko 36% pacjentów z hiperglikemi¹ uzyska³o poradê antytytoniow¹. Dodatkowa analiza wykaza³a, ¿e zaledwie nieco ponad 3% by³ych palaczy wskazywa³o, i¿ zalecenia lekarskie sk³oni³o ich do zaprzestania palenia. Przedstawiona w tabelach IV i V analiza szansy uzyskania antytytoniowej porady lekarskiej wskazuje, i¿ czêciej zalecenia antytytoniowe kierowane by³y do osób, u których stwierdzono nieprawid³owoci zwiêkszaj¹ce ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Trzykrotnie czêciej porada antytytoniowa kierowana by³a do mê¿czyzn w wieku 35 lat i wiêcej (OR=3,3; 95% CI 1,6-7,1) a ponad 2-krotnie do tych u których wskanik BMI wynosi³ powy¿ej 30 kg/m2 (OR=2,2; 95% CI 0,7-7,1). Czêciej poradê antytytoniow¹ uzyskiwali pal¹cy mê¿czyni, u których stwierdzono nadcinienie têtnicze, hipertrójglicerydemiê, hiperglikemiê oraz oty³oæ brzuszn¹, chocia¿ zale¿noci te nie by³y istotne statystycznie. Wród pal¹cych kobiet szeciokrotnie czêciej porada antytytoniowa udzielana by³a osobom w wieku 35 lat i wiêcej w porównaniu w maj¹cymi poni¿ej 65 lat (OR=6,3; 95% CI 2,4-16,7). Nieistotnie czêciej poradê antytytoniow¹ uzyskiwa³y kobiety ze stwierdzon¹ hipoglikemi¹ i oty³oci¹ brzuszn¹ ni¿ te, u których nie stwierdzono omawianej patologii. Dyskusja i wnioski W przeprowadzonym badaniu odsetek pal¹cych mê¿czyzn wynosi³ 44%, natomiast kobiet 23%. Rozpowszechnienie palenia tytoniu jest zatem wysokie szczególnie w populacji mê¿czyzn, którzy pal¹ ponad 2-krotnie czêciej ni¿ kobiety. Wysoki poziom palenia wród mê¿czyzn jest charakterystyczny tak¿e dla innych populacji, g³ównie krajów Europy rodkowej i wschodniej. Dla przyk³adu 41% palaczy odnotowuje siê na Wêgrzech. Wy¿szy odsetek osób pal¹cych zaobserwowano na Ukrainie (62%). Zdecydowanie ni¿szy poziom palaczy odnotowuje siê natomiast w Szwecji, gdzie pali 14% mê¿czyzn [8,13]. Dane prezentowane na 435 stronach wiatowej Organizacji Zdrowia wskazuj¹, i¿ w Polsce odsetek pal¹cych mê¿czyzn zmniejszy³ siê z 44% w latach 1994-1998 do 38% w latach 2002-2005. W przypadku kobiet obserwowany jest natomiast wzrost odsetka palaczek na przestrzeni lat (z 24% w latach 1994-1998 do 25,6% w latach 2002-2005) [8]. Z powy¿szych rozwa¿añ wynika, i¿ mimo ogromnych wysi³ków i antytytoniowych akcji organizowanych na skalê ogólnopolsk¹ odsetek palaczy jest nadal znacz¹cy a osi¹gniêcie poziomu obserwowanego w krajach skandynawskich wymaga jeszcze du¿o pracy. Lekarz Podstawowej Opieki Zdrowotnej a zw³aszcza pracuj¹cy w gabinetach specjalistycznych ze wzglêdu na posiadan¹ wiedzê, autorytet i czêsty kontakt z pacjentami wydaje siê byæ najlepsz¹ osob¹, która powinna zalecaæ zaprzestanie palenia. Przeprowadzone badanie wykaza³o, i¿ zaledwie po³owa badanej populacji zosta³a poinformowana przez lekarza o koniecznoci zerwania z na³ogiem palenia papierosów, co wskazuje, i¿ lekarze koncentruj¹ siê g³ównie na leczeniu wybranych jednostek chorobowych a niewielk¹ rolê przywi¹zuj¹ g³ównemu czynnikowi ryzyka jakim jest palenie. Przeprowadzone badanie wykaza³o, i¿ u zaledwie 10% mê¿czyzn i 14% kobiet nie zaobserwowano ¿adnego z badanych czynników ryzyka chorób uk³adu kr¹¿enia a oko³o 436 10% badanych mia³a 5 lub wiêcej czynników ryzyka omawianych chorób. Bior¹c pod uwagê, skalê zjawiska wystêpowania czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, fakt, ¿e ponad 80% palaczy deklaruje chêæ zaprzestania palenia tytoniu oraz ¿e pacjenci z rozpoznanymi chorobami uk³adu kr¹¿enia posiadaj¹ siln¹ motywacjê do zerwania z na³ogiem wydaje siê niezaprzeczalne, i¿ taka porada powinna byæ im udzielona przez lekarzy. Nale¿y ponadto pamiêtaæ, i¿ rola lekarza nie powinna ograniczaæ siê do stwierdzenia, i¿ pacjent pali i zalecenia mu rzucenia palenia, ale powinna obejmowaæ profesjonalne poradnictwo, dobór leczenia i monitoring. Kluczowe znaczenie ma wypracowanie standardów poradnictwa antytytoniowego wraz z ocen¹ jego skutecznoci zw³aszcza w odniesieniu do pacjentów zagro¿onych lub chorych na choroby uk³adu kr¹¿enia Pimiennictwo 1. Anderson K., Wilson P., Odell P., Kannel W.D.: An updated coronary risk profile: a statement for health professionals. Circulation. 1991, 83, 356. 2. Choroby uk³adu kr¹¿enia w Portalu ZdrowieUE. http:/ /ec.europa.eu/health-eu/health_problems/cardiovascular_diseases/index_pl.htm 3. Debusk R., Miller N., Superko H., et al.: A casemanagement system for coronary risk factor modification after acute myocardial infarction. Ann. Intern. Med. 1994, 120 ,721. 4. Epidemiologia chorób uk³adu kr¹¿enia. Strona Przegl¹d Lekarski 2008 / 65 / 10 Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego http:// www.ptkardio.pl/pl/archiwum/213.htmlhttp://www. who.int/tobacco/mpower/en/ 5. Gordon T., Kannel W., McGee D., Dawber T.: Death and coronary attacks in men after giving up cigarette smoking: a report from the Framingham Study. Lancet 1974, 2, 1345. 6. Ockene J., Kristeller J., Goldberg R. et al.: Smoking cessation and severity of disease: the Coronary Artery Smoking Intervention Study. Health Psychol. 1992, 11, 119. 7. Salonen J.: Stopping smoking and long-term mortality after acute myocardial infarction. Br. Heart J. 1980, 43, 463. 8. Smoking prevalence in adults. Available at: http:// data.euro.who.int/tobacco/?TabID=2444 9. Sparrow D., Dawber T.: The influence of cigarette smoking on prognosis after a first myocardial infarction: a report from the Framingham Study. J. Chronic Dis. 1978, 31, 425. 10. US Department of Health and Human Services. Reducing the Health Consequences of Smoking: 25 Years of Progress. A Report of the Surgeon General. US Department of Health and Human Services, Public Health Service, Centers for Disease Control, Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion, Office on Smoking and Health; 1989. DHHS Publication (CDC) 89-8411. 11. US Dept of Health and Human Services. The Health Benefits of Smoking Cessation. A Report of the Surgeon General. USDHHS, Centers for Disease Control. Office of Smoking and Health; 1990. DHHS Publication (CDC) 90-8416. 12. WHO Report on the Global Tobacco Epidemic, 2008. 13. Zatoñski W.: Rozwój sytuacji zdrowotnej w Polsce na tle innych krajów Europy rodkowej i Wschodniej. Centrum Onkologii - Instytut Onkologii im. M. Sk³odowskiej-Curie, Warszawa 2001. D. Kaleta i wsp.