January Lech MIKULSKI

JANUARY LECH MIKULSKI – doc. dr hab. inż. elektryk.
Jest
wieloletnim
pracownikiem
Instytutu
Energetyki
(IEn)
i Centralnego Instytutu Ochrony Pracy – Państwowego Instytutu
Badawczego (CIOP-PIB) w Warszawie. W IEn pełni funkcję
kierownika Zakładu Wysokich Napięć, natomiast w CIOP-PIB jest
zatrudniony na stanowisku konsultanta. Ponadto w latach 1996 – 2001
równocześnie pełnił funkcję kierownika Zakładu Bezpieczeństwa
Pracy IEn w Gliwicach, do czasu jego rozwiązania.
Podstawowymi tematami jego pracy w IEn aktualnie są zagadnienia
dotyczące:
• badań układów izolacyjnych sieci wysokich napięć (110 – 400
kV);
• analiz i ocen koordynacji izolacji w tych sieciach;
• badań systemów światłowodowych stosowanych jako przewody
OPGW w liniach napowietrznych oraz jako samoistne
w żyłach powrotnych kabli wysokich napięć;
• badań wszelkiego rodzaju sprzętu BHP stosowanego
w sieciach elektroenergetycznych wysokiego napięcia.
W
Laboratorium
Wysokich
napięć
posiadającym
akredytację
Polskiego Centrum Akredytacji wchodzącym w skład Zakładu
Wysokich Napięć jest prowadzenie oswajania elektromonterów przy
przechodzeniu ich na potencjał w pracach pod napięciem.
1
JANUARY LECH MIKULSKI
ZASADY KWALIFIKACJI PRAC O SZCZEGÓLNYM CHARAKTERZE PRZY
PRODUKCJI I DYSTRYBUCJI ENERGII ELEKTRYCZNEJ I CIEPLNEJ
ZGODNIE Z USTAWĄ Z DNIA 19 GRUDNIA 2008 R.
O EMERYTURACH POMOSTOWYCH
(Dz. U. Nr 237, poz. 1656 z dnia 31 grudnia 2008 r.)
1.
WSTĘP
Prace o szczególnym charakterze uprawniające do uzyskania emerytur pomostowych
są to prace wymagające szczególnej sprawności psychofizycznej oraz związane ze szczególną
odpowiedzialnością. Możliwość należytego wykonywania tych prac w sposób nie zagrażający
bezpieczeństwu publicznemu oraz zdrowiu i życiu własnym wykonawców oraz innych osób
zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia się sprawności
psychofizycznej związanej z procesem starzenia.
W elektroenergetyce do prac o szczególnym charakterze należy zaliczyć:
•
prace przy bezpośrednim sterowaniu procesami technicznymi mogącymi
stwarzać awarię techniczną z poważnymi skutkami dla bezpieczeństwa
publicznego;
•
prace
bezpośrednio
przy
sterowaniu
blokami
energetycznymi
wytwarzającymi energię elektryczną i cieplną;
•
prace elektromonterów bezpośrednio przy usuwaniu awarii oraz eksploatacji
napowietrznych sieci elektroenergetycznych w warunkach prac pod
napięciem.
Wymienione powyżej rodzaje prac uprawniają w myśl Ustawy do emerytury
pomostowej pod warunkiem, że jednocześnie będą spełnione następujące, określone
w Ustawie kryteria:
•
zawarte w definicji prac o szczególnym charakterze (art. 3, ust.3);
•
związane z wiekiem i stażem pracy (art. 4);
•
związane z wymiarem czasu pracy (art. 3, ust.5).
2
2. CHARAKTERYSTYKA OBCIĄŻEŃ ZWIĄZANYCH Z RODZAJAMI
PRAC
O SZCZEGÓLNYM CHARAKTERZE W ELEKTROENERGETYCE
Szczegółowa
sprawność
psychofizyczna
konieczna
do
wykonywania
w elektroenergetyce prac o szczególnym charakterze to zespół cech niezbędnych do
zapewnienia bezpieczeństwa wykonywania pracy szczególnie w warunkach stresu. Są to
cechy krytyczne odnoszące się do sprawności intelektualnej i sensomotorycznej, zdolności
oraz cech temperamentu. Prace o szczególnym charakterze w elektroenergetyce są też
związane ze szczególną odpowiedzialnością przez co należy rozumieć, że ich niewłaściwe
wykonywanie może spowodować bezpośrednie zagrożenie bezpieczeństwa publicznego,
w tym zdrowia lub życia własnego pracownika i innych osób, a pracownik je wykonywujący
jest świadomy konsekwencji niewłaściwej realizacji powierzonych zadań.
W pracach o szczególnym charakterze w elektroenergetyce sprawność intelektualna
dotyczy:
•
umiejętności dokonywania trafnej oceny;
•
samodzielności i trafności w podejmowaniu decyzji w związku z uprzednio
dokonaną oceną sytuacji;
•
logiki myślenia i umiejętności przewidywania.
Cechy powyższe są ściśle skorelowane z procesem starzenia się pracownika.
Sprawność sensomotoryczna w pracach o szczególnym charakterze w elektroenergetyce jest związana z funkcjonowaniem narządów zmysłu. Do najważniejszych w tych
pracach cech tej sprawności należy zaliczyć:
•
koordynację wzrokowo-ruchową polegającą na współdziałaniu narządu wzroku
i ruchu;
•
szybki refleks prowadzący do bezzwłocznego podejmowania działań pod
wpływem pojawiających się bodźców;
•
zręczności rąk dotyczącą sprawnego i szybkiego wykonywania
różnych
czynności, w tym precyzyjnych, z użyciem obu rąk;
•
właściwy wzrok (ostrość i inne parametry) umożliwiający widzenie o zmroku,
niewrażliwość na olśnienie oraz pełne odróżnianie odcieni barw;
•
zmysł równowagi dotyczący odczuwania pozycji i ruchu ciała.
3
Cechy powyższe co jest oczywiste ulegają osłabieniu w procesie starzenia się
organizmu pracownika, a szczególnie w pobliżu osiągania wieku emerytalnego.
W pracach o szczególnym charakterze w elektroenergetyce istotną rolę odgrywają
ponadto zdolności oraz temperament pracowników. Cechy te są wrodzonymi cechami
pracownika, które sprawiają, że przy jednakowym przygotowaniu i w podobnych warunkach
poszczególni pracownicy osiągają różne efekty w działaniu. Do najistotniejszych z cech
zdolności istotnych w warunkach prac o szczególnym charakterze należy zaliczyć:
• koncentrację i podzielność uwagi wiążące się z umiejętnością skupienia uwagi na
tym samym problemie, a jednocześnie zdolność do równoczesnego zajmowania
się kilkoma problemami;
• rozumowanie logiczne i dobrą pamięć tj. umiejętność dostrzegania związków
przyczynowo-skutkowych oraz ich zapamiętywania;
• wyobraźnię
przestrzenną
dotyczącą
przede
wszystkim
manipulowania
przestrzennego elementami.
Natomiast do istotnych cech temperamentu pracownika w pracach o szczególnym charakterze
w elektroenergetyce należy zaliczyć:
•
umiejętność pracy w szybkim tempie;
•
łatwość przerzucania się z jednej czynności na drugą;
•
wytrzymałość na długotrwały wysiłek.
Wszystkie ww. cechy związane ze zdolnością i temperamentem pracownika, tak jak
poprzednie
cechy
dotyczące
sprawności
intelektualnej
i
sensomotorycznej
ulega
zdecydowanemu osłabieniu w procesie starzenia się, a zwłaszcza w pobliżu osiągania wieku
emerytalnego.
3.
CHARAKTERYSTYKA
PRAC
O
SZCZEGÓLNYM
CHARAKTERZE
W ELEKTROENERGETYCE
3.1. Prace przy bezpośrednim sterowaniu procesami technicznymi mogącymi stwarzać
awarię techniczną z poważnymi skutkami dla bezpieczeństwa publicznego
W elektroenergetyce do prac przy bezpośrednim sterowaniu procesami technicznymi
mogącymi stwarzać awarie techniczne z poważnymi skutkami dla bezpieczeństwa
publicznego zaliczyć należy przede wszystkim prace wykonywane na stanowiskach
4
dyżurnych w dyspozycjach mocy od Rejonu Energetycznego, aż do Krajowej Dyspozycji
Mocy. Powstające zakłócenia lub nienormalne stany w pracy systemu elektroenergetycznego
objętego nadzorem mogą bowiem w wyniku niewłaściwego postępowania doprowadzić do
awarii technicznej z poważnymi skutkami dla bezpieczeństwa publicznego.
To samo w przypadku elektroenergetyki dotyczy stanu wychodzenia z awarii tego
systemu. Niewłaściwe postępowania dyżurnych może wówczas doprowadzić do dalszego
utrzymywania się stanu awaryjnego lub nawet zwiększenia zakresu awarii poprzez brak
zapewnienia dostawy energii elektrycznej i związanym z nią zagrożeniem bezpieczeństwa
publicznego. Do wykonywania prac przy bezpośrednim sterowaniu procesami technicznymi
mogącymi stwarzać awarię techniczną w elektroenergetyce z poważnymi skutkami dla
bezpieczeństwa technicznego niezbędna jest szczególna sprawność psychofizyczna,
a szczególnie:
•
sprawność intelektualna w zakresie trafnej oceny sytuacji oraz podejmowania
decyzji;
•
sprawność sensomotoryczna w zakresie spostrzegawczości;
•
zdolności w zakresie koncentracji uwagi i jej podzielności.
Wymienione wyżej sprawności ulegają znacznemu obniżeniu w procesie starzenia się,
a zwłaszcza w pobliżu osiągania wieku emerytalnego.
3.2. Prace bezpośrednio przy sterowaniu blokami energetycznymi wytwarzającymi
energię elektryczną lub cieplną
Blok energetyczny w rozumieniu prac o szczególnym charakterze obejmuje zespół
urządzeń współpracujących z kotłem parowym wraz z systemami dostarczania do kotła
paliwa i powietrza, odprowadzania spalin i popiołu oraz wyprowadzania energii elektrycznej
i cieplnej.
Pod pojęciem prace bezpośrednio przy sterowaniu blokami energetycznymi przyjmuje
się, że są to prace wymagające szczególnej sprawności psychofizycznej niezbędnej do
zapewnienia pełnej kontroli parametrów pracy tych bloków i które są związane ze szczególną
odpowiedzialnością. Dotyczy to pracowników, których zadaniem jest reagowanie na
występujące odchylenia parametrów bloku energetycznego jeszcze przed zadziałaniem
stosownej automatyki sygnalizacyjnej i zabezpieczeniowej, tak aby nie dopuścić do
wystąpienia poważnej awarii tego bloku.
5
Prace
o
szczególnym
charakterze
przy
bezpośrednim
sterowaniu
blokami
energetycznymi obejmują następujące czynności:
•
ciągły nadzór nad parametrami pracy bloku energetycznego;
•
bezzwłoczne inicjowanie akcji awaryjnej w razie stwierdzenia przekroczenia
wartości niedopuszczalnych lub granicznych jakiegokolwiek z parametrów;
•
sprawdzania poprawności wskazań układów sygnalizacyjnych i pomiarowych
oraz usuwanie przyczyn nieprawidłowości lub wyłączanie bloku.
Pracownicy wykonujący prace bezpośrednio przy sterowaniu blokami energetycznymi
powinni charakteryzować się nie tylko szczególną sprawnością psychofizyczną, ale też
poczuciem szczególnej odpowiedzialności, zwłaszcza w zakresie spowodowania zagrożenia
zdrowia i życia innych pracowników pracujących przy obsłudze bloku energetycznego. Do
najważniejszych sprawności, które powinny charakteryzować tych pracowników należą:
•
w zakresie sprawności intelektualnej umiejętność dokonywania trafnej oceny
sytuacji i podejmowania trafnej decyzji;
•
w zakresie sprawności sensomotorycznej: szybki refleks i ostrość wzroku dla
prawidłowej oceny stanów sygnalizacji;
•
w zakresie zdolności i temperamentu: koncentracja uwagi i jej podzielność oraz
dobrą pamięć, a także umiejętność pracy w szybkim tempie i łatwość
przerzucania się z jednej czynności w drugą.
Jak łatwo zauważyć są to sprawności ulegające znacznemu obniżeniu w procesie starzenia się.
A ich istotne ograniczenie występuje w pobliżu osiągania przez pracownika wieku
emerytalnego.
3.3. Prace elektromonterów bezpośrednio przy usuwaniu awarii oraz eksploatacji
napowietrznych sieci elektroenergetycznych w warunkach prac pod napięciem
Prace bezpośrednio przy usuwaniu awarii sieci elektroenergetycznych są wykonywane
przez pracowników pogotowia energetycznego w ekstremalnie niekorzystnych warunkach
i przy znacznej presji i czasu, ponieważ brak dostawy energii może stanowić zagrożenie
o charakterze publicznym (szpitale, duże obiekty użyteczności publicznej itp.). Trudne
warunki to:
•
usytuowanie często tras linii napowietrznych na terenach trudno dostępnych;
6
•
prace są często wykonywane w nocy, w trudnych warunkach pogodowych,
zwłaszcza jesienią i zimą;
•
prace są wykonywane w różnych, często wymuszonych, skrajnie niewygodnych
pozycjach.
Prace pod napięciem w sieciach elektroenergetycznych zarówno te prowadzone
z odległości za pomocą odpowiedniego sprzętu jak i te tzw. na potencjale wykonuje się co
prawda w ściśle określonych warunkach pogodowych dużo lepszych niż często występujące
ekstremalne.
Jednak
ich
wykonywanie,
wymaga
świadomego
i
rygorystycznego
przestrzegania instrukcji dla poszczególnych czynności, co stwarza znaczące napięcie
psychofizyczne pracownika je wykonującego. Ponadto samo przechodzenie pracownika na
potencjał, mimo wcześniejszego go oswajania w warunkach laboratoryjnych, stanowi istotne
obciążenie psychofizyczne.
Należy tu dodać, że uprawnienia do emerytur pomostowych nie dotyczą prac przy
eksploatacji sieci elektroenergetycznych prowadzonych przy wyłączonym napięciu nawet
w przypadku obecności napięcia w pobliżu miejsca pracy. Prace takie są bowiem
wykonywane wg procedur i pod odpowiednim nadzorem zapewniającym bezpieczeństwo
pracownikom. Obecność napięcia w pobliżu miejsca pracy wymaga przy tym zachowania
odpowiednich odległości zbliżenia do obwodów pod napięciem lub zastosowania
odpowiednich do nich osłon oraz zapoznania pracowników wykonujących takie prace
w warunkach ich prowadzenia i zastosowanych zabezpieczeniach.
Prace zarówno te związane bezpośrednio przy usuwaniu awarii jak i te dotyczące
eksploatacji napowietrznych sieci elektroenergetycznych w warunkach prac pod napięciem
wiążą się ze szczególną odpowiedzialnością. Niewłaściwe wykonywanie poszczególnych
czynności lub tylko ich dokonanie z opóźnieniem może spowodować bezpośrednie
zagrożenie bezpieczeństwa publicznego, a także bezpieczeństwa współpracowników
i własnego.
Prowadzenie
prac
bezpośrednio
przy
usuwaniu
awarii
oraz
eksploatacji
napowietrznych sieci elektroenergetycznych w warunkach prac pod napięciem wymaga od
wykonujących je pracowników szczególnej sprawności psychofizycznej. Dotyczy to
zwłaszcza sprawności z zakresu sprawności intelektualnej, sensomotorycznej oraz cech
temperamentu, a mianowicie:
•
umiejętności dokonywania trafnej oceny sytuacji i podejmowania trafnych
decyzji;
7
•
koordynacji wzrokowo-ruchowej i szybkiego refleksu;
•
podzielności
uwagi i wyobraźni
przestrzennej
oraz odporności na
długotrwały wysiłek.
Wszystkie te sprawności ulegają osłabieniu wraz z wiekiem pracownika.
4. PODSUMOWANIE
W referacie omówiono charakterystyki rodzajów prac o szczególnym charakterze
prowadzonych w elektroenergetyce.
Dotyczą one prac:
•
przy bezpośrednim sterowaniu procesami technicznymi;
•
bezpośrednio przy sterowaniu blokami energetycznymi wytwarzającymi energię
elektryczną lub cieplną;
•
bezpośrednio przy usuwaniu awarii oraz eksploatacji napowietrznych sieci
elektroenergetycznych w warunkach prac pod napięciem;
mogących
podczas
ich
wykonywania
spowodować
bezpośrednie
zagrożenie
bezpieczeństwa publicznego.
Prace te wymagają zatem szczególnej odpowiedzialności.
W referacie wskazano przy tym na sprawności psychofizyczne z zakresu sprawności
intelektualnej sensomotorycznej oraz zdolności i cech temperamentu istotnych w każdym
z ww. 3 rodzajów prac o szczególnym charakterze istotnych do ich właściwego
wykonywania. Sprawności te ulegają osłabieniu wg wiedzy medycznej w procesie starzenia
się, a zwłaszcza w pobliżu osiągania przez pracownika wieku emerytalnego. Uzasadnia to
przyznanie pracownikom wykonującym takie prace uprawnień do emerytur pomostowych
w oparciu o wymagania zawarte w Ustawie z dnia 19 grudnia 2008 r. (Dz. U. Nr 237,
poz.1656 z dnia 31 grudnia 2008 r.).
Materiał ujęty w niniejszym referacie wskazuje zatem zasady kwalifikacji prac
wykonywanych w elektroenergetyce do prac o szczególnym charakterze spełniających
wymagania do uzyskiwania emerytur pomostowych wg Ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r.
Rolą kierownictwa poszczególnych jednostek organizacyjnych w elektroenergetyce jest
szczegółowe przeanalizowanie o powyższe zasady właściwości występujących w tych
jednostkach stanowisk pracy i zakwalifikowanie ich jako spełniających wymogi Ustawy
o emeryturach pomostowych.
8