Rady ewangeliczne - prof. Dr hab. Piotr Liszka CMF

o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
o. prof. Dr hab. Piotr Liszka CMF
51-611 Wrocław, ul. Wieniawskiego 38
www.piotr-liszka.strefa.pl
+ Rady ewangeliczne cechą życia konsekrowanego konstytutywną. Lud Boży
w sobie samym, czyli z woli Jezusa Chrystusa, jest utworzony przez różne
porządki, posługi, uwarunkowania życia, a zwłaszcza stany życia. Istnieje
porządek ministerialny, zakonny i świecki. Tworzą one konstytutywną
kompozycję Kościoła. Każda struktura odpowiadająca im posiada swoją
świętość. Soborowa teologia świętości nie może wynikać tylko z rozdziału V
LG. Trzeba brać pod uwagę również rozdział VI i traktować go
autonomicznie, jako rozdział niezależny, równej wagi, co rozdział poprzedni.
Ponadto, rozdziały te powinny być rozumiane w kontekście całego LG i w
kontekście całego Soboru. Teologia życia zakonnego powinna odpowiednio
ujmować je w kontekście jedności, apostolskości i katolickości Kościoła, a nie
tylko w kontekście świętości F. Sebastian, Historia y analisis del capitulo VI de
la Constitución „Lumen gentium”, VI de la Constitución „Lumen gentium”,
„Teologia
Espiritual”
10
(1966)
355-387;
Ż2
97.
Czynnikami
charakteryzującymi życie zakonne są: rady ewangeliczne i wspólnota życia
organicznie ustrukturyzowana. Bardzo ważnym elementem jest odpowiednia
organizacja wspólnoty. Nie wystarcza jakakolwiek wspólnotowość. Ten właśnie
fakt na ogół nie jest przez teologów dostrzegany. Fakt ten wynika z braku
rozumienia teologii charyzmatów założycielskich. Odpowiednie zorganizowanie
wspólnoty wynika z specyfiki charyzmatów określanych jako charyzmaty życia
zakonnego, charyzmaty założycielskie: założenia lub założyciela Ż2 98.
+ Rady ewangeliczne Charyzmaty życia konsekrowanego implikują radykalizm
w przeżywaniu rad ewangelicznych i bezwarunkową dyspozycyjność w
wypełnianiu misji (A. Pigna, La vita religiosa. Teologia e spiritualita, Roma
1991, s. 187. Życie zakonne to konsekracja totalna i definitywna samego siebie
w miłości na służbę Chrystusowi w Kościele, na chwałę Ojcu. Jego zawartością
jest ślubowanie rad ewangelicznych w formie zaaprobowanej przez Kościół (G.
De Rosa, Nulla anteporre all'amore do Cristo. La vita religiosa in un mondo
secolarizzato, Milano 1981). Od innych form życia konsekrowanego wyróżnia je
nie tylko specyficzna organizacja życia wspólnotowego, lecz także ściśle
określony sposób przeżywania rad ewangelicznych. Określony jest on przez
charyzmat dany Instytutowi zakonnemu. Radykalizm i totalność nie dotyczą
tylko przeżywania przez niego rad ewangelicznych w ogóle, lecz dotyczą
specyficznej, bardzo ściśle określonej formy ich realizacji V. Truhlar,
Radicalismo cristiano, w: Tenże (red.), Lessico di spiritualita, Brescia 1973, s.
512-515; Ż2 99. Radykalne nastawienie dotyczy tego, co jest dla życia
zakonnego specyficzne, co odróżnia je od innych form życia chrześcijańskiego.
Nastawienie to dotyczy też tego, co jest wspólnym zadaniem dla wszystkich
chrześcijan. Te wartości ogólnochrześcijańskie otrzymują w życiu zakonnym
swój specyficzny kształt, współbrzmiący z całością zakonnej duchowości. W
sumie strukturę egzystencji zakonnej tworzą: konsekracja totalna poprzez rady
ewangeliczne, lokalna wspólnota braterska, swoiste oddzielenie się (klauzura),
duchowa ucieczka przed „światem”, demonem i ciałem, modlitwa, Reguła lub
Konstytucje, duch umartwienia, aprobata eklezjalna, własny charyzmat,
1
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
specyficzny ubiór S. Giner Guerri Sch. P., El problema de la identidad en la
historia de la vida religiosa,”Confer”, 3-4(1977), s. 591 i n; Ż2 99.100.
+ Rady ewangeliczne dla wszystkich chrześcijan. Kościół nie może być
widziany jako twór na kształt drzewa, którego wszystkie gałęzie spełniają tę
samą rolę i w taki sam sposób wyrastają z jednego pnia. Byłaby to swoista
herezja modalizmu, niwelująca wszelkie personalne odrębności i rozróżnienia
wewnątrz Ciała Chrystusa, którym Kościół jest z swej istoty. Błędem jest
stawianie życia zakonnego jakby obok Kościoła, w oderwaniu od Niego.
Błędem jest również traktowanie Kościoła na sposób jednorodnej,
bezwyrazowej masy ludzkiej. Wyraźnie istnieją w nim odrębne stany. Słuszne
jest mówienie o doskonałej jedności wszystkich ochrzczonych w Chrystusie,
lecz słuszne jest też mówienie o odrębnościach. W Kościele istnieje życie
konsekrowane jako dający się wyodrębnić stan w Kościele. Nie jest to jakaś
bezforemna, jednorodna masa, lecz rzeczywistość realizująca się w
poszczególnych, konkretnych Instytutach zakonnych, posiadających różne
charyzmaty A. Bandera, Santidad de la Iglesia y vida religiosa, „Confer”,
4(1986), s. 579. Sobór Watykański II potwierdza pogląd, że życia zakonne ma
podstawę w radach ewangelicznych i należy do struktury charyzmatycznej
Kościoła (LG 44). Teologia rad ewangelicznych została opracowana w epoce
scholastycznej. Obecnie trwa dyskusja, czy rady ewangeliczne w takiej albo
innej formie obowiązują wszystkich chrześcijan bez wyjątku, czy też raczej
należy mówić o specjalnych radach tylko dla niektórych? Czy Jezus wydaje
formalne nakazy, czy tylko zachęca do postawy gotowości oddania wszystkiego
Ż2 81.
+ Rady ewangeliczne Duchowość franciszkańska podkreśla braterstwo,
umniejszanie się w służbie bliźnim. Tworzy się w niej miejsce dla otwartości,
doświadczenia, przeżywania rad ewangelicznych w wyzbyciu się wszystkiego po
to, by obdarzać innych ludzi bogactwem Boga. Dynamizm głoszenia Ewangelii
podkreśla apostolski projekt św. Dominika. Wymaga on odpowiedniej wizji
wspólnoty i dynamicznego ujęcia misji (contemplata aliis tradere). Projekt
ignacjański traktuje służbę Kościołowi jako front walki o dobro i twórcze
budowanie. Kontemplacja jest zawarta w rdzeniu działania (in actione
contemplativus). Zwrócenie się w działaniu na zewnątrz, ku światu, podkreśla
apostolska miłość i mistyka działania św. Franciszka Salezego. Wezwania
duszpasterskie ewangelizacji różnych środowisk i specyficzne formy
ewangelizacji reprezentują misjonarskie Zgromadzenie zakonne (np.
Misjonarze Klaretyni: „caritas Christi urget nos”) Ż2 55.
+ Rady ewangeliczne kontekstem koniecznym w realizowaniu charyzmatu
instytutu życia konsekrowanego. „Charyzmat Założyciela powinien być
rozumiany jako kompleks charyzmatyczny obejmujący wszystkie należące do
niego elementy. Niestety po Soborze Watykańskim II zajmowano się
charyzmatem Założyciela w sensie bardzo zawężonym, rozumianym tylko jako
jakiś bliżej nieokreślony dar uobecniający w Instytucie tylko jakąś jedną,
charakterystyczną dla niego ewangelijną wartość. Odzwierciedlało się to w
praktyce formacyjnej. Zamiast zajmować się całą teologią życia zakonnego i jej
praktyczną realizacją, zajmowano się prawie wyłącznie określaniem specyfiki
danego zakonu, poszukiwaniem rdzenia charyzmatycznego” /P. Liszka,
Charyzmatyczna moc życia zakonnego, Papieski Wydział Teologiczny,
Wrocław 1996, s. 189/. „Podczas odnawiania zakonów po Soborze
2
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
Watykańskim II nie zwracano dostatecznej uwagi na to, że owa centralna
wartość mogła być też realizowana w Instytutach świeckich. Zatracano w ten
sposób świadomość różnicy życia zakonnego od życia konsekrowanego
świeckich. Zatracano tożsamość zakonną. Instytuty zakonne przemieniały się
w praktycznej egzystencji w twory upodabniające się do wspólnot
charakterystycznych dla osób świeckich. Obsesja na tle charyzmatu Instytutu
prowadziła do odrzucania wszystkiego, co nie dotyczyło wprost charyzmaty
Założyciela, czyli istotnych form życia zakonnego. Charyzmat Założyciela nie
może być realizowany bez kontekstu wypełniania rad ewangelicznych, bez
fundamentu jakim jest konsekracja przez śluby zakonne, bez głębi teologalnej
miłości i dążenia do doskonałego naśladowania Jezusa Chrystusa. L. Gutierrez
zastanawia się czy nowicjat, w którym cały czas poświęcono tylko na
wyjaśnianie specyfiki charyzmatu swego Założyciela a tylko dwa tygodnie na
informacje o trzech ślubach, był ważny. Jest zdania, że śluby, złożone po tak
śladowym uświadomieniu ich znaczenia, nie są ważne. Po wystygnięciu posoborowego entuzjazmu nastąpił kryzys życia zakonnego. Wiązał się on z
ogólnym kryzysem całego Kościoła. W znacznej mierze jednak wynikał też z
błędów
popełnionych
wskutek
nieznajomości
pogłębionej
teologii
charyzmatycznego wymiaru życia zakonnego. Ignorancja w sferze teorii
prowadziła do przeakcentowań i nieuprawnionych skrajności praktycznych w
posoborowym procesie odnowy” /Tamże, s. 190.
+ Rady ewangeliczne kształtowane przez różne formy życia zakonnego. W
zależności od akcentowania różnych wartości ewangelijnych oraz od
swoistego komponowania tych wartości w większą całość, w historii Kościoła
pojawiały się różne formy życia zakonnego. Już w czasach apostolskich
pojawiają się takie formy życia konsekrowanego jak: wdowy, dziewice,
diakoni, prezbiterzy. Ignacy z Antiochii w „Liście do Smyrneńczyków” mówi o
konsekrowanych dziewicach (vergini consacrate) i o wdowach (vocatus
viduas). Euzebiusz w „historii Kościoła” mówi o córkach Filipa (Dz 21, 9),
które były konsekrowane Bogu. Więź z Chrystusem określa on jako „fides”,
„patto”, „matrimonio spiritale”, „santo proposito”. Św. Augustyn słowo „fides”
używa zamiennie ze słowem „Voto” i odnosi to pojęcie również wobec
mnichów. Św. Hieronim wiąże słowo „fides” z przyjęciem i realizacją „reguły” i
odnosi je do wszystkich, którzy całkowicie poświęcili swe życie kultowi i
służbie Bożej. Podobnie kardynał Jean Danielou kojarzył „fides” z ślubem
posłuszeństwa (J. Danielou, I religiosi nella struttura della Chiesa, w: G.
Baraúna (red.), La Chiesa del Vaticano II, Firenze 1965, s.1093-1100). Ideę
życia zakonnego zmienił nieszczęśliwie Pseudo-Dionizy. Wcześniej istniała idea
(realizowana od czasów apostolskich) podjęcia specyficznego zaangażowania w
dzieło budowy Bożego Królestwa. Pseudo-Dionizy uczynił z tego ciężar (vincolo),
pozbawiony czystej wartości teologicznej. Odtąd już nie chodzi o twórcze
zaangażowanie się, lecz o kontrakt, umowę realizowania ślubów, w zamian za
pewność zbawienia. Tak czy inaczej „konsekrowani” są obecni w Kościele od
początku i realizują „pakt miłości” (alleanza), realizują personalne przymierze z
Chrystusem Ż2 100.
+ Rady ewangeliczne kształtują całość chrześcijaństwa. Radykalizm to postawa
dynamizmu, konsekwencji, zdecydowania. Naśladowanie natomiast bardziej
podkreśla literalne upodobnienie się do Chrystusa, upodobnienie zewnętrzne,
formalne, nie tylko czynienie Jego woli, ale jak najdokładniejsze czynienie tego
3
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
samego, co On czynił. Naśladowanie obejmuje imitację, upodobnienie
osobowościowej struktury, oraz pójście za kimś, czyli podjęcie określonych
działań. Obecnie teologia bardziej zwraca uwagę na adaptację dynamiczną,
wierność w twórczym działaniu. Kryterium hermeneutycznym, odczytującym
sens życia zakonnego jest bardziej egzystencja dla innych, niż statyczna jakość
wewnątrz osobowa. Obecna teologia odeszła od substancjalizmu i podkreśla
bardziej aspekty egzystencjalne. Radykalizm zakonny jest związany nie tylko z
przemianą wewnętrzną, lecz oznacza przemianę całości życia w wszelkich
formach zewnętrznych. Kryterium stymulującym przemiany jest sam Jezus,
Jego rady, perspektywa zbawcza, kontekst eklezjalny. Życie zakonne należy do
innej płaszczyzny niż sakrament kapłaństwa. Są to dwa różne stany życia
konsekrowanego. Powołanie zakonne nie konstytuuje nowego sakramentu, jest
stanem życia. Za J. Galot można użyć określenia, że życie zakonne to „bycie” z
Jezusem, podążanie Jego śladem, to dyspozycyjna służebność, bezpośrednia
pomoc w budowaniu Królestwa. Jezus powołał niektórych ludzi do tego, by byli
w bezpośredniej Jego służbie, bez przynależności do najbliższego grona
tworzonego przez Apostołów. Nie powołał On do sakramentu kapłaństwa
kobiet, ale były one z Nim i szły za Nim, służyły Jezusowi (Mk 15, 41) oraz Jego
uczniom (Łk 8, 3). Jest to coś konkretnego, dzielenie określonego stylu życia.
Ich posługa została zaakceptowana, uznana, a w ten sposób potraktowana
jako potrzebna dla normalnego rozwoju Kościoła. Jezus nie zaprasza
wszystkich do tego, aby dzielili jego styl życia. Nie chce, aby szły za nim ciągle
rosnące tłumy, chce, aby towarzyszyło Mu grono wybranych Ż2 95.
+ Rady ewangeliczne maja charakter trynitarny. Widzenie rzeczywistości i
przeżywanie wartości ewangelicznych przez założyciela instytutu życia
konsekrowanego staje się motorem prowadzącym do jego rozwoju, umocnienia
i utworzenia personalistycznych struktur gwarantujących trwałość. Ten
oryginalny sposób przeżywania Ewangelii wyciska znamię w przyszłym Instytucie, staje się jego niezatartym znamieniem, rozpoznawalnym obliczem. To,
co otrzymał Założyciel w wydarzeniu swego powołania staje się trwałe, na tyle
na ile jest zjednoczone ze zbawczym planem Chrystusa Ż2 144. Jezus
Chrystus jest źródłem każdego charyzmatu, kształtując jego oblicze w duchu
Ewangelii, konkretyzując go zgodne z wymogami realizacji Ewangelii w dziejach
świata. Inaczej mówiąc, zarówno powołanie Założyciela jak i związany z tym
określony charyzmat, mają wyraźny komponent chrystologiczny. Powołanie
Założyciela oznacza istotne jego pogłębienie z całą Trójcą Świętą. To, co później
zostanie ujęte w konsekracji, poprzez śluby zakonne, teraz zostaje zrozumiane
i przeżywane jako wejście w relację z tajemnicą relacji pomiędzy Osobami
Boskimi. Ślub ubóstwa będzie sposobem wyrażenia synostwa Jezusa wobec
Ojca. Być naśladowcą Jezusa to znaczy zaufać i otrzymywać wszystko od Ojca,
kierować wszystko ku Niemu, wzrastać w miłości synowskiej. Czystość jest
skrystalizowaniem miłości w Duchu Świętym, wyrazem daru całkowitego.
Posłuszeństwo jest to utożsamienie się z miłością Syna do Ojca. Śluby są
wyrazem, wykwitem zaszczepionej w wydarzeniu powołania, jedynej miłości
trynitarnej Ż2 145.
+ Rady ewangeliczne obowiązkiem każdego chrześcijanina. „Przez śluby albo
inne święte więzy naturą swą podobne do ślubów, którymi chrześcijanin
zobowiązuje się do praktykowania trzech wyżej wymienionych rad
ewangelicznych, oddaje się on całkowicie umiłowanemu nade wszystko Bogu
4
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
tak, że z nowego i szczególnego tytułu poświęca się służbie Bożej i Jego czci.
Już wprawdzie przez chrzest umarł dla grzechu i poświęcony został Bogu,
aby jednak móc otrzymać obfitsze owoce łaski chrztu, postanawia przez
ślubowanie rad ewangelicznych w Kościele, uwolnić się od przeszkód, które
mogłyby go odwieść od żarliwej miłości i od doskonałości kultu Bożego, i
jeszcze ściślej poświęca się służbie Bożej. Poświęcenie zaś tym będzie
doskonalsze, im silniejsze i trwalsze będą więzy, na obraz Chrystusa
związanego nierozerwalnym węzłem z Kościołem, swoją Oblubienicą” (KK 44).
+ Rady ewangeliczne obowiązują wszystkich Postawa gotowości obowiązuje
wszystkich, natomiast konkretne polecenie jest z zasady kierowane do
jednostek. Czy np. Mt 19,10-12 jest tylko zachętą do włączenia się w budowę
Królestwa Bożego na ziemi, czy raczej jest poleceniem dla konkretnych
wybranych, by podjęli stan życia związany z bezżeństwem? (Gutierrez Vega,
Tillard). Czy Jezus kreśli przed niektórymi specyficzny projekt egzystencjalny
(L. Cabielles de Cos, T. Matura)? Czy chodzi o odrębne wymagania moralne,
dla niektórych wyższe niż dla pozostałych, czy tylko o inny styl życia
związany z tak samo wymagającym nakazem doskonałości? Jedni uważają,
że radykalizm rad ewangelicznych odnosi się do wszystkich a inni, że tylko
do niektórych A. Bandera, I consigli evangelici e la Rovelazione. Prescrizioni e
soluzioni nei diversi momenti storici (continua, III. C.). Negazione dell'origine
biblica dei consigli evangelici da parte di alcuni teologi cattolici, „Vita
Consacrata” 11(1982), s. 629 i n; Ż2 82.
+ Rady ewangeliczne odczytane na nowo w rycie konsekracji z roku 1975.
Śluby zakonne są lepiej rozumiane i przeżywane dzięki rytowi profesji,
opublikowanym w roku 1975 (Ordo Profesionis religiosae, Typis Polyglotis
Vaticanis 1975; Ordo consecrationis virginum, Typis Polyglotis Vaticanis 1975)
Ryt konsekracji został oczyszczony z niezrozumiałego, anachronicznego
symbolizmu. Wprowadził wskazania ekshortacji apostolskiej „Ewangelii
Nuntiandi” z 1971 roku. Ponownie odczytał sens życia konsekrowanego
według rad ewangelicznych, jako radykalne naśladowanie Chrystusa. Nadał
więc życiu zakonnemu charakter chrystocentryczny i eklezjocentryczny.
Śluby zakonne to wyraz porywającej miłości do Chrystusa, to
przypieczętowanie powołania, to instytucjonalizacja charyzmatu Założyciela
(ET 11) (S. Recci, Itinerario post-conciliare della vita religiosa, „Vita
Consacrata” 10(1990), s. 738; Por. E. Bianchi, Venti anni dal Concilio. Luci ed
ombre, w: L. Guccini (red.), La vita consacrata a vent'anni dal Concilio, Bologna
1986; G. O. Girardi, La vita religiosa a vent'anni dal Concilio, „Vita
Consacrata” 4(1986)300-313 i 380-390; Ż2 27.
+ Rady ewangeliczne połączone ze sprawiedliwością realizującą przykazania.
Odnowa teologii moralnej niemieckiej wieku XIX: Fritz Tillmann (1874-1953),
Jan Chrzciciel Hirscher, Michał Sailer, kontynuowana w wieku XX /M.
Antolí, Em método teológico en los moralistas alemanes renovadores del siglo
XIX, Actas del I Symposion de Teología Histórica (29-31 mayo 1980),
Valencia 1981, 347-354, s. 347/. Już Magnus Jocham (18-8-1893)
podkreślał konieczność usadowienia teologii moralnej w teologii, konkretnie
w chrystologii, którą ujmował w kontekście eklezjologii: Ciało Mistyczne
Chrystusa, sakramenty, miłość chrześcijańska, umacnianie woli i
kształcenie intelektu /Tamże, s. 348/. Bernard Fuchs (1814-1852) zwracał
uwagę na sumienie, ukształtowane czytaniem Pisma Świętego, w celu
5
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
budowania relacji personalnych, tworzących wspólnotę /Tamże, s. 350/.
Ferfinand Probst (1816-1899) mówił o jedności z Bogiem poprzez miłość jako
istotnym przykazaniu. Grzechem jest to, co się sprzeciwia miłości i niszczy
więź z Bogiem /Tamże, s. 351/. Karl Werner (1821-1888) określił
przychodzenie Jezusa Chrystusa do serca człowieka jako drogę i moc
prowadzącą do zbawienia. Doskonałość człowieka realizowana jest w więzi z
Chrystusem, który jest wzorem postępowania ludzkiego prowadzącego do
utworzenia osobowości ludzko-boskiej /Tamże, s. 352/. Franz X. Linsemann
(1835-1898) wyróżnia dwie fazy wzrastania w świętości: sprawiedliwość
realizująca przykazania i praktyka rad ewangelicznych. W sumie ważna jest
synteza, łącząca naturę ludzką z łaską, przestrzeganie norm postępowania z
przemianą wewnętrzną. Etyka katolicka budowana jest na teorii wspólnoty
mistycznej ludzi wierzących z Jezusem Synem Bożym. Naśladowanie Jezusa
Chrystusa buduje jednocześnie więź ontyczną człowieka z Bogiem
Trójjedynym /Tamże, s. 353/. Anton Koch (1859-1915) kontynuuje linię
Linsemanna w sposób oryginalny, kładąc nacisk na zasadę miłości, zasada
ta prowadzi do utożsamienia woli człowieka z wolą Boga /Tamże, s. 354/.
+ Rady ewangeliczne pozorne, na zewnątrz, doketym, w rzeczywistości czynili
wszystko, co im się sprzeciwia. Bogomili pojawili się w Bułgarii w połowie
wieku X. Nurt ten obejmował masy biednych rolników. Dzielili oni ludzi na
dobrych i złych. Dzielili się między sobą na trzy kategorie: doskonali,
wierzący i słuchający. /D. Angelov, Aproximación a la naturaleza y la historia
del bogomilismo en Bulgaria, w: J. Le Goff (red.), Herejías y sociedades en la
Europa preindustrial, siglos XI-XVIII, seria Historia de los Movimientos
Sociales, wypowiedzi z kolokwium De Royaumont, 27-30 maj 1962, oryginał
Hérésies et sociétés dans l’Europe pré-industrielle. 11e-18e siècles, Paris 1968,
Siglo XXI de España Editores, S.A., Madríd 1987, 51-56, s. 51/. Każdy nurt
heretycki, aczkolwiek na początku zdecydowanie głoszący społeczną wolność,
z czasem przekształcał się w społeczność bardzo precyzyjnie zorganizowaną.
Odnowę społeczną głosili też zakonnicy. Wyraźnym tego przykładem są
benedyktyni wieku XI. Opactwa w Cluny (założone w roku 910) oraz w Gorze
rozciągały swoje wpływy na Burgundię i Lotaryngię, a następnie na całą
Francję, Szwajcarię, Italię, Hiszpanię, Belgię, Anglię i Niemcy /C. Thouzeller,
Tradiciones y resurgimiento en la herejía medieval. Consideracjones, w: J. Le
Goff (red.), Herejías..., 75-85, s. 76/. W wieku XI we Francji pojawiła się
herezja doketyzmu, potępiona na synodach w Orleanie (1022) oraz w Arrás
(1025). Dokeci głosili pozorność człowieczeństwa Chrystusa, odpowiednio do
tego w praktyce na zewnątrz żyli według rad ewangelicznych, a w
rzeczywistości czynili wszystko, co im się sprzeciwia. W wieku XI ujawniły się
też nurty gnostyckie skłaniające się ku skrajnej ascezie. Gnostycy owi
odrzucali Trójcę Świętą, byli podobni do hinduistów lub jakiejś skrajnej sekty
islamskiej. Obok doketyzmu i manicheizmu pojawił się arianizm /Tamże, s.
78/. Wszelkie nurty heretyckie miały jedną cechę wspólną: walka z
kościołem katolickim a zwłaszcza z hierarchią.
+ Rady ewangeliczne Profesja rad ewangelicznych poświęca Bogu i pomagają
w zbawczej misji Kościoła. „„Wiernymi są ci, którzy przez chrzest wszczepieni
w Chrystusa, zostali ukonstytuowani Ludem Bożym i stawszy się z tej racji
na swój sposób uczestnikami kapłańskiej, prorockiej i królewskiej misji
Chrystusa, zgodnie z własną pozycją każdego, są powołani do wypełniania
6
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
posłania, jakie Bóg powierzył Kościołowi w świecie”” (KKK 871). „„Z racji
odrodzenia w Chrystusie wszyscy wierni są równi co do godności i działania,
na skutek czego każdy, zgodnie z własną pozycją i zadaniem, współpracuje w
budowaniu Ciała Chrystusa”” (KKK 872). „Nawet różnice, które Pan chciał
wprowadzić między członkami swojego Ciała, służą jego jedności i jego
posłaniu. Istotnie, „istnieje w Kościele różnorodność posługiwania, ale
jedność posłannictwa. Apostołom i ich następcom powierzył Chrystus urząd
nauczania, uświęcania i rządzenia w Jego imieniu i Jego mocą. Jednak i
ludzie świeccy, stawszy się uczestnikami funkcji kapłańskiej, prorockiej i
królewskiej Chrystusa, mają swój udział w posłannictwie całego Ludu Bożego
w Kościele i w świecie”. Są także „wierni, którzy należą do jednej i do drugiej
kategorii (hierarchia i świeccy), którzy przez profesję rad ewangelicznych...
poświęcają się Bogu i pomagają w zbawczej misji Kościoła”” (KKK 873).
+ Rady ewangeliczne proponowane wszystkim uczniom Chrystusa, w ich
wielości. „Ten, kto utrzymuje w karności swoje ciało i kieruje swoją duszą,
nie pozwalając, by była ona niepokojona namiętnościami, jest panem siebie;
słusznie może być nazwany królem, ponieważ umie panować nad samym
sobą; jest wolny i niezależny oraz nie poddaje się w niewolę grzechu (KKK
908). „W Kościele „wierni świeccy mogą współdziałać w wykonywaniu władzy,
zgodnie z przepisami prawa”. Dotyczy to ich obecności na synodach
partykularnych synodach diecezjalnych, w radach duszpasterskich;
sprawowania misji duszpasterskiej w parafii; współpracy w radach
ekonomicznych; udziału w trybunałach kościelnych itd” (KKK 911). „Rady
ewangeliczne, w ich wielości, są proponowane wszystkim uczniom
Chrystusa. Doskonałość miłości, do której są powołani wszyscy wierni,
nakłada na tych, którzy w sposób wolny przyjmują wezwanie do życia
konsekrowanego, obowiązek praktykowania czystości w bezżenności dla
Królestwa, obowiązek ubóstwa i posłuszeństwa. Profesja rad ewangelicznych,
w trwałym stanie życia uznanym przez Kościół, jest znakiem
charakterystycznym „życia poświęconego” Bogu (KKK 915). „Stan zakonny
ukazuje się zatem jako jeden ze sposobów przeżywania „bardziej
wewnętrznej” konsekracji, która opiera się na chrzcie i polega na całkowitym
oddaniu się Bogu. W życiu konsekrowanym wierni, za natchnieniem Ducha
Świętego, decydują się w sposób doskonalszy iść za Chrystusem, poświęcić
się umiłowanemu nade wszystko Bogu oraz, dążąc do doskonałej miłości w
służbie Królestwa, głosić w Kościele chwałę świata, który ma przyjść, oraz
być jego znakiem” (KKK 916). „Biskupi powinni zawsze starać się
rozpoznawać nowe dary życia konsekrowanego powierzane przez Ducha
Świętego Jego Kościołowi; zatwierdzanie nowych form życia konsekrowanego
jest zarezerwowane Stolicy Apostolskiej (KKK 91).
+ Rady ewangeliczne przedmiotem antropologii Teologia po Soborze
Watykańskim II zajęła się przede wszystkim wypracowaniem nowego
paradygmatu antropologicznego. B. Secondin stwierdza, że np. antropologia
rad ewangelicznych powinna być bardziej solidarna, mądrościowa,
terapeutyczna, a mniej „represyjna”, „perfekcjonalistyczna”. Akcentowanie
antropologii i humanizmu, kosztem podkreślania istotnych więzi z Bogiem
Trójjedynym, prowadzi do zatracenia sensu życia zakonnego (i w ogóle
chrześcijaństwa). Należy przestrzegać przed niebezpieczeństwem ahistoryzmu,
pietyzmu, dualizmu. Potrzebna jest nowa eklezjologia dla refleksji nad
7
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
pogłębionym sensem życia zakonnego. Potrzebna jest ewolucja teologicznych
„modeli” Kościoła. Secondin jest niezadowolony z nacisku, jaki kładzie
magisterium Kościoła na perspektywę inter-eklezjalną z wersją konwentualną i
monastyczną. Głosi on potrzebę przewagi refleksji teologicznej nad praktyką
profetyczno-historyczną, która według niego jest obecnie niebezpieczna i
cenzurowana, bo była niewłaściwie rozwijana w latach siedemdziesiątych, o
czym daje świadectwo chociażby dokument „Religiosos y promoción humana” z
roku 1980 Ż2 64.
+ Rady ewangeliczne przeżywane w instytucie życia konsekrowanego zgodnie z
jego charyzmatem są wtedy, gdy są odpowiednie struktury instytucjonalne. „W
ogólnej strukturze instytucjonalnej istnieją elementy, które nie mogą być
dowolnie zmieniane pod groźbą utraty daru Ducha Świętego. Są to:
fundamentalne struktury zarządzania oraz istotne linie apostolatu (tzw. dzieła
własne, ściśle należące do duchowości Instytutu), styl życia w konkretny
sposób przeżywający rady ewangeliczne oraz życie braterskiego. Te elementy
zawarte są w „prawie własnym”, na które składa się: kodeks fundamentalny
lub konstytucje (reguła życia), myśli Założyciela dotyczące istoty charyzmatu
(natura, zadania, duchowość), zdrowe tradycje, normy fundamentalne (o
zarządzaniu, dyscyplinie, sposobach apostolatu i informacji o ślubach
zakonnych), inne kodeksy zawierające normy. Każdy powołany posiada
charyzmat taki jak Założyciel i współuczestniczy w nieustannym procesie
szeroko rozumianego zakładania Instytutu. Pełnia uczestnictwa następuje
poprzez śluby zakonne. Konsekracja przez złożenie ślubów może być
porównana do tego jedynego, źródłowego wydarzenia, które zapoczątkowało
istnienie Instytutu. Przez założenie Instytutu Założyciel ukonkretnił, urealnił
swój charyzmat. Analogicznie, przez złożenie ślubów każdy powołany
ukonkretnia, urealnia swój własny charyzmat. Konsekracja „wciela” charyzmat
każdego człowieka powołanego do życia zakonnego w konkretny, dokładnie
przylegający do niego, Instytut. W ten sposób urealniona zostaje moc, dana po
to, by dany człowiek w specyficzny dla niego sposób, według swego powołania,
naśladował Jezusa Chrystusa. Przez konsekrację tworzy się też konkretna
wspólnota braterska. To nie wspólnota zakonna obdarowuje charyzmatem
człowieka wstępującego w jej szeregi, lecz powołany wstępując do Instytutu,
tworzy wspólnotę (J. Beyer SI., Carismi e impegni (Riflessione e aprofondimento
sulla vita consacrata), „Vita Consacrata” 6-7(1991), s. 536). Charyzmat
Założyciela nie istnieje w formach materialnej tradycji, lecz w ludziach.
Aktualnie istnieje z tego powodu, że ludzie obdarowani nim zjednoczyli się i
tworzą konkretną wspólnotę. Fakt wspólnego zamieszkania ludzi, którzy
posiadają to samo powołanie, jest przyczyną aktualnego realnego istnienia
charyzmatu Założyciela” /P. Liszka, Charyzmatyczna moc życia zakonnego,
Papieski Wydział Teologiczny, Wrocław 1996, s. 179.
+ Rady ewangeliczne realizowane inaczej w instytucie zakonnym niż w
instytucie
świeckim.
Aktualizacja
charyzmatu
instytutu
życia
konsekrowanego, adaptacja do nowego środowiska. „Adaptacja do
aktualnych uwarunkowań należy do najbardziej intymnej natury charyzmatu zakonnego. Charyzmat życia zakonnego nie istnieje jako byt
abstrakcyjny a tylko w konkretnej formie. Istnieje najpierw zaadaptowany do
konkretnych uwarunkowań w osobie Założyciela a następnie zaadaptowany
do konkretnych warunków życia Instytutu i poszczególnych jego członków.
8
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
Rolę pośredniczącą spełniają Reguły lub Konstytucje. Adaptacja Konstytucji
do konkretnego środowiska oznacza tym samym adaptację duchowego daru,
korelatywnego z treścią Konstytucji. Ten sam charyzmat Założyciela może
być przekazany zakonowi lub Instytutowi świeckiemu, stowarzyszeniu ludzi
świeckich. Charyzmat Założyciela jest rzeczywistością o bogatej strukturze.
Jako dar ze swej istoty mający być przekazany, ubogacony jest również
ukierunkowaniem na określonych adresatów. To ukierunkowanie należy do
struktury charyzmatu posiadanego przez Założyciela. Może być w nim
zakodowany nakaz założenia tylko jednego, konkretnego Instytutu,
zakonnego albo świeckiego. Może jednak posiadać również inne możliwości.
Gdy nie posiadać on zakodowanego imperatywu założenia tylko jednego
Instytutu, to może mieć zakodowane polecenie założenia kilku Instytutów i to
o ściśle określonej kategorii prawnej, albo mieć drogę otwartą (nie jest ważna
ilość i kategorie a tylko sam fakt wcielania charyzmatu w formy
instytucjonalne). Gdy następuje akt założenia, czyli już konkretna realizacja,
to dla w tym konkretnym Instytucie charyzmat Założyciela widziany jest już
jasno, czyli jako charyzmat posiadający w sobie ten właśnie element
strukturalny, który wywołał powstanie tego właśnie Instytutu. Gdy
charyzmat Założyciela złożony jest z dwóch odmian: zakonnej i dla założenia
Instytutu świeckiego, to oba charyzmaty łączy wspólna treść, związana z tą
samą realizacją tej samej konkretnej wartości ewangelicznej. Charyzmat
Założyciela Instytutu zakonnego różni się tym od charyzmatu Założyciela
Instytutu świeckiego, że jest szerszym zestawem komponentów, połączeniem
kilku różnych wartości ewangelicznych. Istotną różnicą jest to, że pierwszy z
nich posiada w sobie konieczność pełni życia wspólnotowego” /P. Liszka,
Charyzmatyczna moc życia zakonnego, Papieski Wydział Teologiczny,
Wrocław 1996, s. 188.
+ Rady ewangeliczne realizowane już w pierwszej grupie ludzi gromadzących
się wokół Jezusa z Nazaretu. Życie zakonne ma swoją specyfikę.
Opracowanie naukowe ma sens, jeżeli zajmuje się ową specyfiką. Jeżeli
jakieś opracowanie kręci się wokół tego, co jest wspólne wszystkim, to
powinno nosić tytuł: „Wspólny fundament świętości wszystkich chrześcijan”.
Nie zgadzam się też z Gambarim, który pisze, że „życie radami
ewangelicznymi [...] w poszczególnych instytutach ma swój początek, rozwój i
ściśle określony cel” E. Gambari, Życie zakonne po Soborze Watykańskim II,
przełożył i opracował Jan Efrem Bielecki OCD, (Vita religiosa secondo il
Concilio e il nuovo Diritti Canonico, ed. 2, Edizioni Monfortane 1985),
Wydawnictwo Ojców Karmelitów, Kraków 1998, s. 42. Życie radami
ewangelicznymi rozpoczęło się już w pierwszej grupie ludzi gromadzących się
wokół Jezusa z Nazaretu. Instytuty zakonne pojawiły się o wiele później.
Słusznie mówi natomiast, że „wypływa z tych samych źródeł, z jakich zrodził
się Kościół, to jest z życia i działania Chrystusa i Ducha Świętego, którego
posłał, aby się Kościołem opiekował” Tamże, s. 43. LG 42.43.44; PC 1.2.13
mówią o tym wyraźnie. Podobnie KK kan. 575: „rady ewangeliczne, oparte na
nauce i przykładzie Chrystusa-Nauczyciela, są darem Bożym, który Kościół
otrzymał od Pana i z Jego łaski ustawicznej zachowuje”.
+ Rady ewangeliczne realizowane zwiększają owoce łaski chrztu. „Przez śluby
albo inne święte więzy naturą swą podobne do ślubów, którymi chrześcijanin
zobowiązuje się do praktykowania trzech wyżej wymienionych rad
9
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
ewangelicznych, oddaje się on całkowicie umiłowanemu nade wszystko Bogu
tak, że z nowego i szczególnego tytułu poświęca się służbie Bożej i Jego czci.
Już wprawdzie przez chrzest umarł dla grzechu i poświęcony został Bogu,
aby jednak móc otrzymać obfitsze owoce łaski chrztu, postanawia przez
ślubowanie rad ewangelicznych w Kościele, uwolnić się od przeszkód, które
mogłyby go odwieść od żarliwej miłości i od doskonałości kultu Bożego, i
jeszcze ściślej poświęca się służbie Bożej. Poświęcenie zaś tym będzie
doskonalsze, im silniejsze i trwalsze będą więzy, na obraz Chrystusa
związanego nierozerwalnym węzłem z Kościołem, swoją Oblubienicą” (KK 44).
+ Rady ewangeliczne rozwijają osobowość człowieka. „Dla wszystkich
wreszcie powinno być jasne, że ślubowanie rad ewangelicznych, choć niesie
ze sobą wyrzeczenie się dóbr, które niewątpliwie posiadają wielką wartość,
nie stoi jednak na przeszkodzie rozwojowi osobowości ludzkiej, przeciwnie, z
natury swojej ogromnie mu pomaga. Rady te bowiem przyjęte dobrowolnie,
stosownie do osobistego powołania każdego, przyczyniają się niemało do
oczyszczenia serca i do wolności duchowej, podsycając ustawicznie żar
miłości, szczególnie zaś zdolne są, jak to poświadcza przykład tylu świętych
założycieli, ukształtować bardziej chrześcijanina do życia w dziewictwie i
ubóstwie, które to życie obrał sobie Chrystus Pan, a także Matka Jego
Dziewica” (KK 46). „Każdy zaś do ślubowania rad ewangelicznych powołany
usilnie starać się winien o to, aby wytrwał i wzniósł się wyżej w tym
powołaniu, do którego Bóg go wezwał, dla przysporzenia świętości
Kościołowi, na większą chwałę jednej i niepodzielnej Trójcy, która w
Chrystusie i przez Chrystusa jest źródłem i początkiem wszelkiej świętości”
(KK 47).
+ Rady ewangeliczne są darem Bożym „Rady ewangeliczne dotyczące
poświęconej Bogu czystości, ubóstwa i posłuszeństwa, jako ugruntowane w
słowach i przykładach Pana, a zalecane przez Apostołów, Ojców i doktorów
Kościoła oraz pasterzy, są darem Bożym, który Kościół otrzymał od swego
Pana i z łaski Jego ustawicznie zachowuje. Sama zaś władza Kościoła pod
przewodnictwem Ducha Świętego zatroszczyła się o to, aby je tłumaczyć,
praktykowaniem ich kierować, a nadto ustanawiać stałe, trwałe formy życia
na radach tych oparte. Stąd też wyrosły niby na drzewie, które cudownie i
bujnie rozkrzewiło na roli Pańskiej z danego przez Boga zalążka, rozmaite
formy życia samotnego lub wspólnego, rozmaite rodziny zakonne, które
pomnażają to, co służy zarówno pożytkowi ich członków, jak i dobru całego
Ciała Chrystusowego” (KK 43).
+ Rady ewangeliczne spełniane dzięki Duchowi Świętemu. Trójca Święta
objawiona w Ewangeliach synoptycznych. „2o […] Istnieje jeszcze inny, dosyć
stary logion o Duchu Bożym: „Lecz jeśli ja mocą Ducha Bożego wyrzucam złe
duchy, to istotnie przyszło do was królestwo Boże” (Mt 12, 28). Łk 11, 20
mówi tu nie o Duchu Bożym, lecz o „palcu Bożym”. Paralelny tekst Mk 3, 2230 mówi już tylko o duchach złych, o Belzebubie, o duchu nieczystym i o
skłóconym wewnętrznie królestwie szatana. Jednak mowa o Duchu Świętym
jest tu implicite, gdyż hagiografowie zakładają tę samą opozycję: Duch Święty
– duch zły (Belzebub) /jak w logionie Mk 3, 28-30; Mt 12, 31-37; Łk 12, 10/,
choć nie ma mowy o Duchu Świętym wprost. Z tekstów tych a contrario
wynika, że Duch Święty jest introduktorem do Królestwa mesjańskiego, do
spełnienia się obietnic, do czystości sumień. Tylko dzięki Duchowi Izrael ma
10
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
dostęp do mesjańskiego posłuszeństwa Syna wobec Ojca. Duch sprawia, że
zbawcza inicjatywa Ojca, ucieleśniona w Synu, osiąga swój cel, nawiązując
najbardziej intymny kontakt osobowy między człowiekiem a mesjaszem. […]
W rezultacie, w świetle najnowszej egzegezy można powiedzieć, że w kerygmie
Jezusa wiara ma charakter wyraźnie trynitarny: Bóg udziela się człowiekowi
w wierze jako Ojciec przez Jezusa Chrystusa jako Syna w mocy objawiającej
Ducha: „A cały tłum starał się Go dotknąć, ponieważ moc wychodziła od
Niego i uzdrawiała wszystkich: (Łk 6, 19 par.; por. Mk 5, 30). Oczywiście
Duch święty był nie tyle w słowie jako kerygmie, ile raczej w słowie jako
Chrystusie Jezusie i stąd wychodził zbawczo na cały świat: „Moc wyszła ode
mnie” (Łk 8, 46)” Cz. S. Bartnik, Dogmatyka katolicka, t. 1. Lublin 1999, s.
175.
+ Rady ewangeliczne spełniane w różny sposób Nie wszyscy mogą prowadzić
ten sam rodzaj życia, który prowadził Jezus wraz z Apostołami. Nie wszyscy
mogą radykalnie pozbawić się dysponowania dobrami i nie wszyscy mogą
radykalnie oddać się do dyspozycji dla głoszenia Ewangelii. W stanie
małżeńskim nie mogą być realizowane wszystkie rady ewangeliczne, w taki
sam sposób jak je realizował osobiście Jezus Chrystus. Sobór Watykański II
również wyodrębnia kategorię „uczniów” w sensie ścisłego oddania się do
bezpośredniej dyspozycji Mistrza. Dla przykładu „ubóstwo tak jak je przeżywał
Chrystus nie jest dla wszystkich chrześcijan”. Nawet gdyby wszyscy
chrześcijanie byli świętymi godnymi kanonizacji, to jeszcze nie znaczy, że
wszyscy naśladowali Chrystusa w taki sam sposób. Świętość zależy od stopnia
doskonałości wypełniania woli Bożej a nie od czynienie dokładnie tego, co
czynił Jezus przebywając na ziemi w swej wędrówce doczesnej Ż2 94.
+ Rady ewangeliczne ślubowane publicznie odróżniają życie zakonne od
innych form życia konsekrowanego. „Ukryte przed światem życie pustelnika
jest milczącym przepowiadaniem Chrystusa, któremu oddał swoje życie,
ponieważ jest On dla niego wszystkim. Na tym polega to szczególne
powołanie, by na pustyni, właśnie w walce wewnętrznej, znaleźć chwałę
Ukrzyżowanego” (KKK 921). „Począwszy od czasów apostolskich dziewice i
wdowy chrześcijańskie, powołane przez Pana, by poświęcić się Mu w sposób
niepodzielny w większej wolności serca, ciała i ducha, podejmowały za
aprobatą Kościoła decyzję życia w stanie dziewictwa lub dozgonnej czystości
„dla Królestwa niebieskiego” (Mt 19, 12)” (KKK 922). „Życie zakonne,
powstałe w pierwszych wiekach chrześcijaństwa na Wschodzie i
praktykowane w instytutach kanonicznie erygowanych przez Kościół, różni
się od innych form życia konsekrowanego przez swój aspekt kultowy,
publiczną profesję rad ewangelicznych, życie braterskie prowadzone we
wspólnocie, świadectwo dawane zjednoczeniu z Chrystusem i Kościołem”
(KKK 925). „Życie zakonne wypływa z tajemnicy Kościoła. Jest ono darem,
który Kościół otrzymuje od swojego Pana i który ofiaruje jako trwały stan
życia osobie powołanej przez Boga w profesji rad ewangelicznych. W ten
sposób Kościół może ukazywać równocześnie Chrystusa i rozpoznawać się
jako Oblubienica Zbawiciela. Życie zakonne w swoich różnych formach
zmierza do tego, by było znakiem miłości Bożej wyrażonej językiem naszych
czasów” (KKK 926).
+ Rady ewangeliczne terminem interpretowanym wielorako. Teologia życia
konsekrowanego po Soborze Watykańskim II jest istotnie różna od teologii
11
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
przedsoborowej. Nastąpiła zmiana paradygmatu, perspektywy ogólnej oraz
zmiana języka teologicznego i języka egzystencjalnego, duchowego. Istnieje
wielorakość interpretacji słów: konsekracja, naśladowanie, charyzmat,
eklezjalność, znak, świadectwo, profetyczność, zaangażowanie w środowisko,
inkulturacja, rady ewangeliczne, życie braterskie itp. Wszyscy interpretujący
w różny sposób, uważają się za wiernych wskazaniom Soboru Watykańskiego
II. Po okresie „interpretacji selektywnej”, doboru fragmentarycznego i
aspektowego, następuje „tematyzacja komplementarna”. Z opracowanych
fragmentów, aspektów, tworzona jest nowa synteza teologiczna. Dawniej
starano się tworzyć teologię ogólną, ogarniającą wszelkie Zgromadzenia
zakonne. Wskutek tego trzeba było analizować po kolei poszczególne elementy
życia zakonnego jako takiego. Obecnie nastąpiło koncentrowanie się na
konkretnym Instytucie Zakonnym, co pozwoliło ująć całość zagadnień w
jednym, organicznym modelu. Tak skonstruowany model jest bardziej otwarty
na sięganie do głębi misterium i bardziej otwarty wobec zmiennego
oddziaływania środowiska Ż2 53.
+ Rady ewangeliczne uświęcają Kościół. „Świętość Kościoła wspierają też w
szczególny sposób różne rady, jakie Pan w Ewangelii zalecił wypełniać
uczniom swoim. Wśród nich wyróżnia się osobliwie cenny dar łaski Bożej,
udzielany przez Ojca niektórym ludziom (por. Mt 19, 1; 1 Kor 7, 7), aby
mianowicie w dziewictwie czy w celibacie łatwiej niepodzielnym sercem (por.
1 Kor 7, 32-34) poświęcali się samemu tylko Bogu. Ta doskonała
powściągliwość, zachowana ze względu na Królestwo Boże, zawsze cieszyła
się szczególnym szacunkiem Kościoła jako znak i bodziec miłości i jako
szczególne źródło duchowej płodności w świecie. „Wszyscy więc chrześcijanie
zachęcani są i zobowiązani do osiągania świętości i doskonałości własnego
stanu. Niechaj tedy wszyscy starają się należycie kierować swymi uczuciami,
aby korzystanie z rzeczy ziemskich i przywiązanie do bogactw wbrew
duchowi ewangelicznego ubóstwa nie przeszkodziło im w osiągnięciu
doskonałej miłości, zgodnie z upomnieniem Apostoła: „Którzy używają świata
tego, niech nie zatrzymują się w nim: przemija bowiem postać tego świata”
(por. 1 Kor 7, 31 nn)” (KK 42).
+ Rady ewangeliczne wartościami eklezjalnymi. Adhortacja Pawła VI
Evangelica Testificatio wymienia kilka elementów jednoczących strukturę
życia zakonnego ze strukturą Kościoła: ewangeliczne korzenie, inspiracja
Ducha Świętego przez wszystkie wieki (aby w określonym czasie nadać formy
bardziej wyraźne), interpretacja i przeżywanie rad ewangelicznych, specjalne
ontologiczne dary związane z wartościami eklezjalnymi (B. Olivier, OP, Il
carisma della vita religiosa nel Concilio e nei documenti post-conciliari, „Vita
Consacrata” 5(1981), s. 331). Dokument ten zawiera syntezę elementów
łączących życie zakonne z eklezjalnym oraz elementów konstytuujących
wewnętrzną strukturę życia zakonnego. Jest to twórcze rozwinięcie i dopełnienie dokumentu soborowego Perfectae Caritatis (M. Midali SDB, Attuali
correnti teologiche I, „Vita Consacrata” 6-7(1981), s. 334). Podkreślana charyzmatyczność struktury życia zakonnego przypomina o stałej obecności Ducha
u źródeł życia i misji poszczególnych Zgromadzeń zakonnych /J. C. R. García
CMF, D. X. Andrés CMF, Il dinamismo carismatico delle diverse forme di vita
religiosa, „Vita Consacrata” 1(1983), s. 22/. Niestety, również ET, mówiąc o
charyzmacie życia zakonnego, o charyzmacie Instytutu oraz o charyzmacie
12
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
Założyciela, nie określa jeszcze dogłębnie definicji, wewnętrznej struktury tych
pojęć. Wymagają one jeszcze długotrwałej i mozolnej pracy badawczej. Dalszym
krokiem w rozwoju refleksji nad charyzmatem życia zakonnego jest dokument
Mutuae realtiones. Zdecydowanie określa on życie zakonne w perspektywie
pneumatycznej. Aż 7 razy pojawia się w nim np. określenie „charyzmat Założyciela”. Można to określenie uznać już za wyraźną definicję. Jednak nie jest to
jeszcze definicja pełna, nie są w niej wymienione w sposób wyczerpujący
wszystkie elementy strukturalne tego charyzmatu. Idąc dalej niż ET mówi o
czymś więcej, niż tylko o jego jakimś nieokreślonym związku z sakramentalną
strukturą Kościoła. MR wyraźnie stwierdza, że w określonym sensie życie
zakonne jest szczególnym uczestnictwem w naturze sakramentalnej ludu
Bożego (MR 10) Ż2 135.
+ Rady Ewangeliczne wartościami obowiązującymi wszystkich Lata
siedemdziesiąte wieku XX charakteryzowały się przyspieszeniem procesu
sekularyzacji i teologicznej refleksji nad nią. Teologowie podkreślają wtedy
pozytywne znaczenie środowiska dla zakonnej wspólnoty, podkreślając przy
tym wyraźnie autonomię rzeczywistości ziemskich (Chenu, Rahner,
Schillebeeckx, Marle, Alvarez, Bolado). Inni podkreślają konieczność
zachowania tożsamości życia zakonnego (Regamey, Galot, Aubry). Zwracają oni
uwagę na to, że życie zakonne jest radykalizacją konsekracji chrzestnej. Jest to
swoista inkarnacja łaski chrzestnej w naśladowaniu Chrystusa (Tillard,
Lozano). Wyróżnia się też nurt refleksji nad radami Ewangelicznymi jako
wartościami obowiązującymi wszystkich, według sposobu życia różnych
powołań (Matura, Schillebeeckx, Wulf) Ż2 50.
+ Rady ewangeliczne wskazują sposób walki ze złem. Opatrzność terminem
ignorowanym przez Nowy Testament. „Jest czymś uderzającym, że Nowy
Testament nie posługuje się nigdy terminem „Opatrzność”, chociaż był on na
pewno znany jego redaktorom, chociażby za pośrednictwem Księgi Mądrości.
W Ewangelii nie brak jednak tekstów dotyczących boskiej życzliwości i
troskliwości” /O. Boulnois, Nasza koncepcja Boga i Opatrzności, „Communio”
6 (2002) 78-103 s. 83/. „W obliczu absolutnej stawki, jaką jest konfrontacja
z królestwem Bożym rozgrywają się nasze życie lub nasza śmierć, a dobra
materialne nie mają znaczenia. Wyzbycie się dóbr materialnych gwarantuje
właśnie to, że nie ma się już niezaspokojonych potrzeb: „Czy brak wam było
czego, kiedy was posyłałem bez trzosa, bez torby i bez sandałów?” (Łk 22,
35). Wymaganie ogołocenia wzmacnia się szczególnie w chwili, gdy jest czas
wydać ostatni bój, walkę eschatologiczną przeciwko mocom zła” /Tamże, s.
85/. „Lecz te obiecane doświadczenia podlegają szerszej i pocieszającej
zasadzie: jeśli Bóg troszczy się o najmniejsze rzeczy w porządku natury, to
gdy pójdzie o najwyższą stawkę w doświadczeniu, stanie po stronie ludzi. Nie
powinni się więc obawiać ani troszczyć o świat, bo w ostatecznej
perspektywie ich duchowej walki obecny jest Bóg, Zbawca, a wobec sędziów
dany im jest Duch Święty jako Pocieszyciel i Obrońca (Paraklet). Kwestia
pochodzenia zła nie jest przez Chrystusa bezpośrednio wiązana z Bożą
troskliwością. W ewangelii Łukasza, współcześni pytają Go o tajemnicę: po co
męczennicy wiary, przedmioty krwawych rzezi, po co niewinne ofiary
katastrof neutralnych? – Odpowiedź Jezusa przebiega w dwóch etapach.
Pierwszy etap wyrywa uczniów z nieubłaganej logiki winy, która
usprawiedliwia niesprawiedliwe i niezrozumiałe wydarzenie i czyni z niego
13
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
opatrznościową karę za zło. Jezus uniewinnia ofiary i ukazuje, że nie płacą
one za każdą zbrodnię przeszłości” /Tamże, s. 86.
+ Rady ewangeliczne zastąpione etyką obywatelską w luteranizmie
politycznym. Barth K. radykalizował teologię Słowa, natomiast F. Hirsch
przybliżał się do poglądów, które reprezentowali E. Jünger, C. Schmitt i M.
Heidegger, którzy przyjmowali możliwość poznania prawdy znajdującej się w
historii, mówili o historyczności prawdy. Oznaczało to rezygnację z zasady
sola scriptura i uznanie roli tradycji. Napięcie między tradycją a
teraźniejszością rozwiązuje się w historyczności prawdy. Prawdę poznajemy
nie w oderwaniu od historii, lecz poprzez historię. Prawda posiada wymiar
egzystencjalny i poznawana być może tylko poprzez obserwację dłuższego
okresu dziejów ludzkości. Teologia fundamentalna usprawiedliwiająca
działanie Boga w świecie i poprzez świat współbrzmi z teologią historii, o
zabarwieniu polityczno-mesjańskim (A. Gonzáles Montes, Religion y
nacionalismo, la doctrina luterana de los dos reinos como teología civil,
Universidad Pontificia de Salamanca, Bibliotheca Salmantinensis, Estudios
51, Salamanca 1982, s. 52). Bóg objawia się również w stworzeniu, działając
w historii w sposób wolny (woluntaryzm decyzjonistyczny). Porządki
stworzenia są maską, larwą Boskości. Teologia porządków stworzonych
zrodziła się w myśli Lutra nie jako system, lecz raczej jako intuicja. Podobnie
jak jego doktryna o dwóch królestwach, stanowi horyzont jego
fundamentalnych afirmacji teologicznych. Koncepcja porządków stworzonych
jest kluczem hermeneutycznym nowej etyki obywatelskiej, która miała
zastąpić etykę rad ewangelicznych, podstawę teoretyczno-praktyczną
teokratycznego dualizmu w średniowieczu. Luter nie ograniczył się do walki z
klerykalizmem, chciał zniszczyć jego korzeń teoretyczny, czyli doktrynę rad
ewangelicznych. W miejsce hierarchizacji dualnej średniowiecznej teokracji,
w miejsce społeczeństwa traktowanego jako Corpus Christianorum,
wprowadził strukturę troistą: rodzina, administracja ekonomiczna
społeczeństwa (ekonomia) i polityka, obejmująca zarówno Państwo jak i
Kościół (familia, oeconomia, politia). Tą trojaką strukturą Bóg posługuje się w
dziele panowania nad światem, dlatego pozytywną wolą Boga jest jej
zachowywanie i umacnianie Tamże, s. 53.
+ Rady ewangeliczne zespalają z Kościołem „Ponieważ rady ewangeliczne
przez miłość, do której prowadzą, w szczególny sposób zespalają z Kościołem
i jego tajemnicą tych, którzy za nimi idą, przeto życie ich duchowe winno być
poświęcone także dobru całego Kościoła. Wynika stąd obowiązek pracy, w
miarę sił i stosownie do formy osobistego powołania, bądź modlitwą, bądź
gorliwym działaniem, celem zakorzenienia i umocnienia w duszach Królestwa
Bożego i rozszerzania go na wszystkie kraje. Dlatego też Kościół bierze w
opiekę i popiera swoisty charakter rozmaitych Instytutów zakonnych” (KK
44).
+ Rady ewangeliczne znakiem pociągającym wszystkich członków Kościoła do
ochoczego wypełniania powinności powołania chrześcijańskiego. „Jest więc
ślubowanie i spełnianie rad ewangelicznych niejako widomym znakiem, który
może i powinien pociągnąć skutecznie wszystkich członków Kościoła do
ochoczego wypełniania powinności powołania chrześcijańskiego. Skoro
bowiem Lud Boży nie ma tutaj trwałego miasta, lecz szuka przyszłego, to
stan zakonny, który bardziej uwalnia swych członków od trosk ziemskich, w
14
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
wyższym też stopniu tak ukazuje wszystkim wierzącym dobra niebiańskie już
na tym świecie obecne, jak i daje świadectwo nowemu i wiekuistemu życiu
zyskanemu dzięki odkupieniu Chrystusa, jak wreszcie zapowiada przyszłe
zmartwychwstanie i chwałę Królestwa niebieskiego. Stan ten naśladuje
wiernie i ustawicznie uprzytamnia w Kościele tę formę życia, jaką obrał sobie
Syn Boży przyszedłszy na świat, aby uczynić wolę Ojca, i jaką zalecił
uczniom, którzy za Nim poszli. Ujawnia on wreszcie w swoisty sposób
wyniesienie Królestwa Bożego ponad wszystko co ziemskie oraz jego
najważniejsze potrzeby, ukazuje też wszystkim ludziom przeogromną
wielkość potęgi Chrystusa królującego i nieograniczoną moc Ducha Świętego
działającego przedziwnie w Kościele. Choć więc stan, który opiera się na
profesji rad ewangelicznych, nie dotyczy hierarchicznej struktury Kościoła,
należy on jednak nienaruszalnie do jego życia i świętości” (KK 44).
+ Rady ewangeliczne życie konsekrowane realizuje przez publiczną profesją,
w trwałym stanie życia uznanym przez Kościół. „Biskupi przy pomocy
prezbiterów, swoich współpracowników, i diakonów pełnią misję
autentycznego nauczania wiary, sprawowania kultu Bożego, przede
wszystkim Eucharystii, i rządzenia Kościołem jako prawdziwi pasterze. Do
ich funkcji należy także troska o wszystkie Kościoły, razem z papieżem i pod
jego zwierzchnictwem” (KKK 939). „Świeccy uczestniczą w kapłaństwie
Chrystusa; coraz bardziej z Nim zjednoczeni, pomnażają łaskę chrztu i
bierzmowania we wszystkich wymiarach życia osobistego, rodzinnego,
społecznego i kościelnego. Urzeczywistniają w ten sposób powołanie do
świętości, do której są wezwani wszyscy ochrzczeni” (KKK 941). „Dzięki swej
misji królewskiej świeccy mają moc zwyciężania w sobie i w świecie
panowania grzechu przez wyrzeczenie się siebie oraz przez świętość życia”
(KKK 943). „Życie konsekrowane Bogu charakteryzuje się publiczną profesją
rad ewangelicznych: ubóstwa, czystości i posłuszeństwa w trwałym stanie
życia uznanym przez Kościół” (KKK 944). „Człowiek oddany umiłowanemu
nade wszystko Bogu, ofiarowany Mu już przez chrzest, w stanie życia
konsekrowanego bardziej wewnętrznie poświęca się służbie Bożej i oddaje się
dla dobra całego Kościoła” (KKK 945).
15