Pobierz cały projekt w formie elektronicznej

Kraina ogrodów, piastowskich zamków
i niemieckich pałaców:
Dawne piękno w nowej odsłonie
Aleksandra Lulek, Julia Myszkowska i Magdalena Palarczyk
Promotor: mgr Bożena Stec
Kraków 2014
1
WSTĘP
Wybrałyśmy temat projektu ze względu na nasze wspólne pasje. Każda z nas interesuje
się architekturą oraz historią zabytkowych budowli. Ucieszyłyśmy się więc, kiedy się okazało,
że będziemy poznawać region Dolnego Śląska i część Śląska Opolskiego. Do tej pory nie
wiedziałyśmy za dużo o zamkach, pałacach i ogrodach tej części Polski. Zdecydowałyśmy się
jednak na podjęcie tego wyzwania, mimo że czekało nas wiele pracy. Chciałyśmy poszerzyć
wiedzę związaną z historią regionu i jego zabytkami. W napisaniu pracy pomogły nam pytania
badawcze, na które starałyśmy się odpowiedzieć:
I. Jakie były dzieje zamków i pałaców na Dolnym Śląsku i dlaczego jest ich tam tak
wiele? - tym pytaniem zajęła się Ola,
II. Jak dawniej wyglądały zamki, pałace i ogrody (jakie style architektoczniczne
dominowały), a jak wyglądają obecnie ( które fragmenty udało się uratować)? –
to pytanie najbardziej zainteresowało Julię,
III. Kim byli dawni właściciele zamków i pałaców, a kto w nich zamieszkuje i opiekuje
się nimi dzisiaj? - ten temat wybrała Magda.
W czasie obozu zwiedziłyśmy zamki (Grodziec, Czocha, Brzeg, Kliczków, Jawor,
Moszna), pałace (we Wrocławiu, Lubiążu, Łomnicy, Wojanowie, Bobrowie, Mysłakowicach
oraz Staniszowie) i dwory (Dwór Czarne). Do dokładniejszego opisu musiałyśmy wybrać tylko
niektóre z nich, najbardziej reprezentatywne. Na więcej nie starczyło miejsca….
Aby urozmaicić treść naszego projektu, postanowiłyśmy zamieścić w nim mapy oraz ciekawe
zdjęcia, znalezione w internecie. Korzystałyśmy z wielu źródeł, które ułatwiły nam napisanie
pracy, a które wymienione zostały w umieszczonej na końcu pracy bibliografii.
Życzymy miłej lektury
Aleksandra Lulek
Julia Myszkowska
Magdalena Palarczyk
2
RYS HISTORYCZNY REGIONU
Ziemie Dolnego Śląska i Śląska Opolskiego od stuleci leżały na kulturowym pograniczu.
Od ok. VII wieku zamieszkiwane były przez plemiona Prasłowian i Prabałtów, a Słowianie
pojawili się w wieku VIII. Przypuszcza się, że mieszkające tutaj plemiona czciły bóstwa
mieszkające na świętej górze Ślęży, od której wzięła się nazwa całego regionu. Już od X wieku
władcy spierają się o te tereny: Mieszko I przyłącza Śląsk do państwa Polan, ale czeski
Przemyślidzi odbijają go w 1039 roku. Wkrótce do walk przyłączają się cesarze niemieccy. Po
śmierci Bolesława Krzywoustego (1138 rok) rozpoczyna się bardzo niekorzystny czas dla
Śląska. Powstaje dużo niewielkich, skłóconych ze sobą księstw. Ostatecznie do II połowy XIV
wieku wszyscy książęta podporządkowują się Koronie Czeskiej. Po śmierci Ludwika
Jagiellończyka w 1526 roku Śląsk przypada rodzinie Habsburskiej. W XVIII wieku rozpoczyna
się kolejny okres wojen, zwanych Śląskimi (1740-1763), kiedy to większość regionu zostaje
opanowana przez Prusy. Po drugiej wojnie światowej tak zwane Ziemie Zachodnie, w tym
także Śląsk, przypadają Polsce.
Dzieje i wygląd zamków i pałaców znajdujących na Śląsku zależne były oczywiście od historii:
powstawały tu zamki obronne budowane jeszcze przez Piastów (udało się nam zwiedzić Brzeg,
Grodziec i Kliczków) albo Przemyślidów (Czocha). Z czasów średniowiecza pochodzi też
olbrzymi klasztor cystersów z pałacem w Lubiążu, przebudowany w XVII wieku w stylu
barokowym. Piastowskie budowle były często przebudowywane przez nowych władców (np.
Kliczków). Powstają też zupełnie nowe obiekty – na przykład w zamek w Mosznej (chociaż
legendy twierdzą, że zamek należał do Templariuszy). Upowszechniają się dwory otoczone
posiadłościami ziemskimi (np. Dwór Czarne). Od czasów pruskich coraz częściej powstają
pałace miejskie, popularne wśród arystokracji (pałac królewski we Wrocławiu) oraz letnie
rezydencje (Wojanów, Łomnica, Mysłakowice, Staniszów). Dawne majątki ziemskie
przekształcane były w olbrzymie kompleksy pałacowo-parkowe. Kres wielu z nich przyniosła II
wojna światowa. Obiekty były plądrowane, niszczone. Wielu z nich nie da się już dzisiaj
uratować; my jednak mieliśmy szczęście odwiedzić te, które zostały odrestaurowane, i o nich
zamierzamy napisać w kolejnych rozdziałach.
3
I.
Jakie były dzieje zamków i pałaców na Dolnym Śląsku
i dlaczego jest ich tam tak wiele?
Mamy zaszczyt opowiedzieć w tym rozdziale chwalebną historię niektórych zamków i
pałaców na Dolnym Śląsku. W tym roku, w połowie września 2014 roku, wyruszyliśmy na obóz
jesienny, którego celem było zintegrowanie uczniów oraz zebranie materiałów dotyczących
naszych prac. Projekt w wykonaniu naszej grupy opowiada o regionie ogrodów, pałaców i
zamków, w którym spędziliśmy około dziesięciu dni.
Z notatek, ulotek, zdjęć i książek możemy teraz ułożyć trzy obszerne rozdziały
opowiadające o (m.in.) Kotlinie Jeleniogórskiej i o zabytkach (zamkach) znajdujących się na
tym obszarze.
ŁOMNICA
Tereny Dolnego Śląska przechodziły z rąk do rąk, dlatego trzeba było budować zamki
obronne i nowe fortece dla władców. Z tego powodu jest ich (pałaców i zamków) tam tak
wiele. Jednym z nich był pałac w Łomnicy.
Pierwszym właścicielem był w XV i XVI w. znany śląski rycerski ród von Zedlitz. Już wtedy istniał
tam mały zamek na którego fundamentach powstał barokowy pałacyk. W połowie XVII w. z
Włoch na Śląsk przybył Maciej von Thomagnini i nabył Łomnicę, w której jego syn, Jan
Franciszek, wzniósł pałac.
1
1
Wszystkie zdjęcia zostały wykonywane przez twórczynie projektu. Na zdjęciu pałac Łomnica i tabliczka
hotelowa.
4
Pałac w Łomnicy
2
Przeszedł on w ręce kupca Chrystiana Manzela w 1735 roku, a właściwie to został sprzedany
przez spadkobierców. Ród Manzelów rozporządzał wsią i pałacem aż do 1811 roku. Wnieśli
oni ogromny wkład nie tylko w rozkwit majątku, ale i samej Łomnicy (wsi). Ich dziełem jest
między innymi "Dom wdowy", zwany dziś "Małym pałacem", oraz kościół protestancki w
miejscowości Łomnica. Całość tego majątku od roku 1835 do dnia dzisiejszego (z przerwami w
okresie międzywojennym) jest znowu w posiadaniu żyjącej tam rodziny von Küster. Za czasów
Carla Gustava Ernsta von Küster przebudowano pałac w stylu klasycystycznym i założono park
krajobrazowy.3 Von Küster'owie żyli w Łomnicy do końca II wojny światowej (1945 rok). Pałac
w późniejszym okresie "przeżywał" rozmaite, często trudne, koleje losu. Zmiany polityczne w
1989 roku oznaczały dla Łomnicy ratunek w ostatniej chwili. W roku 1991 rodzina von Küster
odkupiła od państwa najpierw ruinę dużego pałacu, a potem mały pałac. Odbudowa majątku
na początku szła powoli ze względu na brak pieniędzy. Do odbudowy niebawem przyłączyli się
liczni idealiści. W latach 90 XX w. budowla zaczęła wracać do dawnej świetności, dzięki wielu
osobom, między innymi potomkom rodu von Küster.
Ogród przed pałacem
Dom Wdowy
W tej chwili pałac zaprasza gości i turystów o każdej porze roku - zapewnia niezapomnianą
atmosferę oraz bliskość wspaniałej przyrody.
2
3
Pałac w Łomnicy
Wiadomości z ulotek znalezionych na zamku.
5
KLICZKÓW
Kolejnym majątkiem, który opiszę, jest zamek w Kliczkowie. Na terenie tego majątku
mieszkaliśmy podczas obozu. Większość klas gimnazjalnych mieszkała w folwarku przyzamkowym.
Zamek Kliczków zbudowany został w 1297 roku przez Bolka I, księcia świdnickojaworskiego. W 1369 roku księżna Agnieszka, wdowa po Bolku II Małym przekazała zamek
pod zarząd Cunemana Sydlicza. W kolejnych latach rezydowały w nim różne rody rycerskie
(Kittlitzowie, Zeidlitzowie i Rechenbergowie z Przemkowa). W II połowie XVI wieku, dzięki
ówczesnym właścicielom, zamek zyskał późnorenesansowy wygląd architektoniczny. Powstał
wtedy zespół budynków tworzący zamek, złożony z trzech skrzydeł, dwóch wież oraz
przedzamcza otoczonego z czterech stron budynkami.4
4
"W DOLINIE PAŁACÓW I OGRODÓW" - Piotr Napierała i Agnieszka Środek Fundacja Doliny Pałaców i Ogrodów
Kotliny Jeleniogórskiej, Wrocław 2010
6
Następnie zamek przeszedł w ręce rodziny Frankenbergów w XVIII wieku. Po nich zamek był
własnością grafa Seyfrieda von Promnitza. W 1760 roku, kiedy ów graf zmarł władzę nad
zamkiem przejęła jego żona. Po śmierci męża, wyszła ona za mąż za Solm-Tecklenburga z
Baruth. Pozostali tam aż do 1945 roku. Pod czas ich panowania (w XIX wieku) dokonano
modernizacji obiektu. Dzięki temu do dziś możemy zobaczyć neogotycką wieżę z krenelażem5
i ośmioboczną ujeżdżalnię (w tej chwili basen - patrz na zdjęcie).
5
Krenelaż - zębate zwieńczenie średniowiecznych murów obronnych i baszt, służące do osłony łuczników;
blank; blanka
7
Wtedy też powstało rodzinne mauzoleum i cmentarz koni (na zdjęciu nagrobki pozostałe do
dziś).
Po II wojnie światowej na zamku miały swoją siedzibę różne instytucje (m.in. ośrodek Służby
Polsce). W 1948r. wybuchł pożar, który zniszczył część majątku. Od tej pory był ruiną. W latach
70, zamek przejęła Politechnika Wrocławska i przeznaczyła go na obiekt wypoczynkowy.
W tym czasie trwał remont, który został przerwany w 1982 roku. Obecnie zamek
znajduje się w rękach prywatnych. Prowadzone są cały czas prace remontowe.
GRODZIEC
Pierwotnie był tu gród wzmiankowany w 1155 roku, od 1250r. wymieniany był, jako
kasztelański. Został on zakupiony przez księcia legnickiego Fryderyka I w 1473 r. Przystąpił on
do jego rozbudowy przy udziale Blasiusa Rose z Wrocławia, Bartosza Bloesbuscha z Legnicy i
Kazimierza Hansa Trauernichta ze Zgorzelca.
8
W 1505 roku zamek przejął Fryderyk II. 17 lat później zatrudniony przez księcia
architekt Wandel Roskopf ze Zgorzelca przebudował surową, gotycką siedzibę na
renesansową rezydencję. Stała się ona miejscem licznych uczt i turniejów. W czasie wojny
trzydziestoletniej książę zaniepokojony przyszłością zamku zamówił w 1625 roku u znanego
fortyfikatora projekt ufortyfikowania warowni. Niestety, plany nie zostały zrealizowane, a
zamek już osiem lat później został zdobyty przez wojska cesarskie dowodzone przez Albrechta
Wallensteina. Stał się on jego kwaterą główną.6
7
Zamek niedługo potem został zajęty przez Szwedów, dokładniej to w 1646 roku, wspieranych
przez ludność tamtego regionu wyznania protestanckiego. Warownia została ograbiona,
splądrowana, a następnie wysadzona w powietrze. Gdy ruiny powróciły do książąt legnickobrzeskich, ostatni z nich Jerzy Wilhelm nosił się z zamiarem odbudowy obiektu. Niestety zmarł,
a plany pozostały tylko i wyłącznie planami.
Przez kolejne lata właściciele zmieniający się wielokrotnie, nie przejawiali zainteresowania
losami warowni. Jeden z nich wybudował u podnóża góry barokowy pałac w 1718 roku. Los
zaczął się "uśmiechać" do zamku dopiero w 1906 roku, kiedy to pozostałość po niegdyś
okazałej warowni wykupił junkier pruski Herbert von Dirsken. Zatrudnił on architekta Bodo
Ebhadt'a (autora odbudowy zamku Czocha).
Wybudował on iście bajkowy zamek w neogotyckim stylu. Jednak wszystko, co piękne kiedyś
się kończy, tak, więc i tu musiało się coś wydarzyć. Mianowicie zamek spłonął pod koniec II
wojny światowej. Potem przechodził z rąk do rąk (między innymi właścicielem była
Cementownia "Podgrodzie”, która w latach 70 rozpoczęła adaptację założenia na ośrodek
wypoczynkowy). Wkrótce jednak zaniechano tego pomysłu i wstrzymano wszelkie prace
zabezpieczająco -remontowe. Zamek stał się siedzibą Instytutu Sztuki Teatru Laboratorium
Jerzego Grotowskiego. Później znów niszczał. Dziś zamek jest w rękach prywatnych. Nadal są
prowadzone prace zabezpieczająco-remontowe.
Tak oto przebrnęliśmy przez krótkie historie trzech zamków. Podczas pobytu na
Dolnym Śląsku, zwiedziliśmy około czternastu takich obiektów, jednak ich historie są tak
obszerne, że nie zmieściłyby się w dziesięciu takich rozdziałach. Nasza grupa postanowiła
opisać połowę ze zwiedzanych zamków. Na ich temat można będzie przeczytać w pozostałych
rozdziałach projektu.
6
7
Izabela i Tomasz Kaczyńscy Polska najciekawsze zamki, Sport i Turystyka MUZA SA, Warszawa 2001
http://www.lubanski.eu/?p=157539 (fotografia pochodzi z tej strony internetowej.)
9
II.
Jak dawniej wyglądały zamki, pałace i ogrody
(jakie style architektoniczne dominowały)
i jak wyglądają obecnie
(które fragmenty udało się uratować)
Ten rozdział jest poświęcony architekturze zamków i pałaców na Dolnym Śląsku. Został on
podzielony na trzy części. W pierwszej opisałyśmy zamki i pałace piastowskie, w drugiej
niemieckie, a w trzeciej ogrody. Z powodu zbyt dużej liczby zamków i pałaców na Dolnym
Śląsku wybrałyśmy niektóre ze zwiedzanych w czasie obozu jesiennego, są to:
a) Zamki i pałace piastowskie

Zamek w Brzegu
b) Zamki niemieckie

Zamek w Mosznej

Pałac w Wojanowie
c) Ogrody zamkowe
a) Zamki i pałace piastowskie
ZAMEK W BRZEGU
Zamek ten jest nazywany Śląskim Wawelem, ale także porównuje się go z Kaplicą
Zygmuntowską. Jest zaliczany do najwspanialszych rezydencji doby renesansu całej Polski.
8W
XIII wieku w miejscu brzeskiego zamku stał dwór książęcy, który został przebudowany
przez Ludwika I Brzeskiego na warownię z wysoką wierzą. W latach 1532-1560 Fryderyk II i
jego syn Jerzy II ufundowali rozbudowę budynku, którą zlecili Włochom – Jakubowi i
Franciszkowi Parrom i Bernatdowi Niuronowi. W jej wyniku budowla zyskała ciekawą
renesansową formę. Komnaty ozdobiono portretami, gobelinami, polichromiami oraz
wypełniono starannie dobranymi meblami z epoki.
8
Praca zbiorowa pod red. Magdaleny Binkowskie: Najpiękniejsze zamki Polski, wyd. Pascal, Bielsko-Biała 2006
10
Gobelin wiszący w jednej z sal zamkowych
Kabinet wykonany z drewna bejcowanego
W 1741 roku świetność zamku i przylegającego do niego kościoła zakończyło bombardowanie
i zniszczenie przez wojska pruskie. Dopiero w latach 1966-1990 przeprowadzono całościową
odbudowę budowli.9 W czasie prac między innymi zrekonstruowano trójkondygnacyjne
krużganki, rozciągające się dookoła dziedzińca zamkowego, oraz zniszczone części ozdobnych
portali okiennych i drzwiowych. Odtworzono także fragment ogrodu o założeniu
renesansowym.10 Przez zniszczenia, które dotknęły zamek na przestrzeni dziejów, budowla
ma jedynie zasadniczy kształt renesansowej rezydencji, bo w środku tylko w sześciu salach na
parterze skrzydła południowego i zachodniego zachował się oryginalny wystrój
architektoniczny i sztukatorski.
9
http://zlotapolska.pl/offer,7-zlote-zamki-i-palace,136-zamek-piastow-slaskich-w-brzegu
Praca zbiorowa pod red. Magdaleny Binkowskie: Najpiękniejsze zamki Polski, wyd. Pascal, Bielsko-Biała 2006
10
11
Oryginalny zamkowy sufit
Zamkowe krużganki
Gdy zwiedzamy zamek warto zwrócić uwagę na renesansowy dziedziniec arkadowy z lat
1541-1560. Ważnym elementem jest także nieduża wieża nazywana „wieżą Lwów” (gdyż na
jej zwieńczeniu znajdowały się kamienne lwy) datowana na 1300 rok11 i na kamienną fasadę
budynku pokrywającą bogato rozbudowane dekoracje rzeźbiarskie - motywy arabeskowokandelabrowe, roślinne, figuralne, postaci ludzi (między innymi 24 kamiennych popiersi
11
http://zlotapolska.pl/offer,7-zlote-zamki-i-palace,136-zamek-piastow-slaskich-w-brzegu
12
Piastów) i zwierząt ze świata realnego oraz baśniowego. Są one przykładem zachowanych
elementów, jak i szesnastowieczne sale zamkowe oraz fragmenty murów obronnych.
Teraźniejszy wygląd zamku
Wygląd zamku w XVIII wieku
12
13
12
13
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zamek_Piast%C3%B3w_%C5%9Al%C4%85skich_w_Brzegu
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zamek_Piast%C3%B3w_%C5%9Al%C4%85skich_w_Brzegu
13
b)Zamki i pałace niemieckie
ZAMEK W MOSZNEJ
Budowla przypomina swoją architekturą zamek Walta Disneya. Uważam, że z zabytków, które
zwiedzaliśmy jest najpiękniejszym budynkiem na Śląsku.
Pierwsza budowla zamkowa w Mosznej powstała już w połowie XVII wieku, obecny zamek
został zbudowany w 1866 roku przez Huberta von Tiele-Wincklera, który był wtedy
najbogatszym człowiekiem Prus.14 Ten niesamowity budynek ma aż 365 pomieszczeń oraz 99
wież i wieżyczek. Do zamku przylega przeszklona oranżeria, w której hodowane są egzotyczne
rośliny. Budynek cechuje ogromne zróżnicowanie wysokości, kształtów i układu elementów
architektonicznych. W XVIII stuleciu został rozbudowany fragment bardzo zawiłej i
niejednolitej barokowej rezydencji nazywany częścią środkową. Niestety, w 1896 roku ta część
została spalona. Ocalał tylko kawałek parkietu łącznie z posadzką, a stropy i ściany nie
przetrwały.15 Niektórzy sądzą, że pożar został spowodowany przez hrabiego, ponieważ od
wielu lat chciał on przeprowadzić rozbudowę tej części, co się po prostu nie dało. Natomiast,
gdy wszystko zostało spalone, można było zrealizować plany Huberta. Odbudował zamek
dokładnie w takiej samej formie, w jakiej był przed zdarzeniem. Oprócz tego, rozbudował
posiadłość, przez co pojawiły się dwa dodatkowe skrzydła – wschodnie (w stylu neogotyckim),
reprezentacyjne, które ukończono w roku 1900 (prace trwały tylko 4 lata) i zachodnie (w stylu
neorenesansowym) oraz część gospodarczo-mieszkalną, która została ukończona w 1913 r. Od
tego roku już nic w zamku nie zmieniano. Większość wyposażenia, bo aż 90% zostało
zniszczone lub wywiezione na wschód przez Armię Czerwoną, która w czasie wojny zagarnęła
ten piękny budynek.
Herb Tiele-Wincklerów
14
15
Praca zbiorowa pod red. Magdaleny Binkowskie: Najpiękniejsze zamki Polski, wyd. Pascal, Bielsko-Biała 2006
Samodzielne notatki
14
Zamek w Mosznej
Kawałek parkietu wraz z posadzką
15
Teraz oprócz oryginalnej posadzki i kawałka parkietu możemy oglądać także stiukowy sufit,
który został odnowiony, drzwi, portale z marmuru, różowy marmur na ścianach jadalni, okna
francuskie, portal drzwiowy w gabinecie hrabiego, witraże, szafy biblioteczne, kasetonowy
sufit w bibliotece i niewielki kominek, wykonany z piaskowca. W zamku, w jadalni możemy
zauważyć także sceny z mitologii greckiej, które pojawiły się na specjalne życzenie Franca
Huberta.
Kominek wykonany z piaskowca
16
Stiukowy sufit
Jadalnia zamkowa
17
Szafy biblioteczne
18
Drzwi w gabinecie hrabiego
Okno w gabinecie hrabiego
19
PAŁAC W WOJANOWIE
Jest to pałac o smukłej, czterokondygnacyjnej budowie, który przechodził z rąk do rąk i razem
ze zmianą właścicieli zmieniała się także jego architektura.
16Pierwsze
informacje na temat pałacu w Wojanowie pochodzą z roku 1281. Wcześniej na
jego miejscu znajdował się dwór, który w czasie wojny trzydziestoletniej został splądrowany i
spalony. Nicolas von Zedlitz w 1667 roku odbudował rezydencje w formie barokowej. Zaś w
latach 1832-1834 Carl Albrecht von Ike (właściciel zamku) zlecił przebudowę pałacu nadając
mu neogotycki wygląd. W czasie trwania prac nad zmianą oblicza pałacu w latach 1832-1833
dobudowano cztery narożne wieże oraz podwójny portal. Fryderyk Niderlandzki i jego żona
Luiza zlecili następną rozbudowę Hermannowi Wentzlowi, a w latach 1839-1840 nadano nowe
oblicze parkowej elewacji i odmieniono wystrój reprezentacyjnych wnętrz. Obecnie pałac jest
w rękach prywatnych. Rezydencja była dwukrotnie remontowana. Za pierwszym razem w roku
2002 prace przezwał pożar. Drugi remont doprowadzono pomyślnie do końca.
Pałac w Wojanowie
W kotlinie Jeleniogórskiej Pałac wyróżnia się dzięki swojej oryginalnej sylwetce. 17Centralna
część budynku posiada trzy kondygnacje. Na elewacji frontowej możemy zauważyć
pozostałość po renesansowym dworze, czyli podwójny portal. Po dwóch stronach pałacu
znajdują się dwie niskie przybudówki połączone z korpusem krytymi przejściami (kiedyś
mieściły się w nich oranżerie). 18Pałac jest budowlą z narożnymi cylindrycznymi wieżami i
stromym namiotowym dachem. Niestety wewnątrz rezydencji nie zachowało się dużo
elementów wystroju. Jedynie empora muzyczna, fragmenty ściennych malowideł oraz inne
dekoracje klasycystyczne znajdujące się głównie w Sali Balowej, park krajobrazowy z XIX wieku
16
P. Napierała i A. Środek W Dolinie pałaców i ogrodów (przewodnik), Fundacja Doliny Pałaców i Ogrodów
Kotliny Jeleniogórskiej, Wrocław 2010 (s. 227-228)
17
Praca zbiorowa, Dolnośląskie zamki i pałace zapraszają, , Śląskie wydawnictwo Adan, 2012 (s. 66)
18
P. Napierała i A. Środek W Dolinie pałaców i ogrodów (przewodnik), Fundacja Doliny Pałaców i Ogrodów
Kotliny Jeleniogórskiej, Wrocław 2010 (s. 227-228)
20
i dziedziniec ze stajnią, wozownią, oficyną, spichlerzem, oborą i stodołą pochodzącymi z
drugiej połowy XVIII wieku, które możemy zauważyć przed pałacem, od frontu.
Teren Pałacowy
c) ogrody
OGRÓD ZAMKU W MOSZNEJ
piękny angielski ogród, pełen drzew, jezior i stawów.
19Posiadłość
otacza ogromny pełen zieleni park w stylu angielskim, nie mający wytyczonych
granic. Łączy się on z otaczającymi go polami, łąkami i lasem. W parku znajduje się między
innymi staw, z malowniczą wysepką, którą właściciele nazywali Wyspą Wielkanocną. Była ona
obsadzona choinkami kanadyjskimi, a wchodzono na nią za pomocą mostku w stylu chińskim.
O poprawę estetyki regularnego i geometrycznego parku mającego aż 100 hektarów zadbał
Hubert von Tiele Winckler, który był bardzo mocno związany z naturą. 20Teraz niestety nie
możemy podziwiać roślin, które wypełniały ogród swoim pięknem za czasów hrabiego,
ponieważ wszystkie są współczesne, ale najstarszy i największy jest fikus, który ma ponad 65
19
20
http://www.zamek-moszna.info.pl/park_w_mosznej.htm
Samodzielne notatki
21
lat. Oprócz pięknej natury widnieje pomnik Huberta von Thiele Winclera, który wystawili
czterej jego synowie.
W parku możemy pochodzić wieloma alejkami i oglądać otaczającą nas naturę, ale możemy
także iść do miejsca, które hrabia wybudował w 1906 roku, abyśmy mogli wspominać ich ród.
Na cmentarzu spoczął on, jego żona, jego dzieci oraz szczątki jego rodziców.
22
23
Cmentarz Tiele Wincklerów
OGRÓD PAŁACU W WOJANOWIE
Romantyczny park ze spokojną i miłą atmosferą.
21Park
Pałacowy (mający aż 16 hektarów) na prośbę pary książęcej Luizy Niederlandzkiej i
Księcia Fryderyka Oranje-Nassau, został zaprojektowany przez znakomitego architekta
krajobrazów, Petera Josepha Lennégo, dyrektora Pruskich Ogrodów Królewskich. Bardzo
romantyczny nastrój w szczególności nadaje mu piękna fontanna stojąca w centrum, wiele
kwiatów, bylinów, niewysokich krzewów, ale także liczne ścieżki, stawy i łączący je strumień.
Rzeka Bóbr także świetnie wpasowała się do wystroju parku, który w latach 1839-1840 został
odrestaurowany wraz z pałacem. Do dnia dzisiejszego odtworzono wiele elementów, aby
obecni goście mogli poczuć atmosferę dawnych czasów.
21
http://www.palac-wojanow.pl/park
24
25
III.
Kim byli dawni właściciele zamków i pałaców,
a kto w nich zamieszkuje i opiekuje się nimi
dzisiaj?
Fot. http://www.festivaldellarte.eu/pl/dolina-palacow.html
Moje pytanie badawcze dziejów właścicieli obiektów, które zwiedziliśmy podczas
obozu. Losy tego regionu są bardzo skomplikowane – przez stulecia przechodził z rąk do rąk.
Budowle zamkowe i pałacowe, powstałe na terenach przez nas zwiedzanych (głównie Dolnego
Śląska) należały, więc do ludzi różnych narodowości i różnych wyznań, bywały często niszczone
i przebudowywane.
Postanowiłam skupić się na kilku obiektach, które położone są bardzo niezwykłym
miejscu, w tak zwanej „Dolinie Pałaców i Ogrodów” – obszarze 100 km2 na terenie
malowniczej Kotliny Jeleniogórskiej. Znajduje się tam około 30 wyjątkowej urody kompleksów
pałacowo-parkowych. Najświetniejsze czasy okolica ta przeżywała od 40. lat XVIII wieku, kiedy
po wcieleniu Śląska do Prus królowie Kotlinę Jeleniogórską stała się modnym miejscem
letniskowym. Obok siedzib arystokratów, które istniały tutaj od stuleci, zaczęły powstawać
mniejsze i większe rezydencje w romantycznym neogotyckim stylu, budowane przez świetnych
architektów, otoczone pięknie utrzymanymi parkami. Obecność dworu królewskiego działała
jak magnes na arystokratów z całej Europy, którzy chętnie gościli w tej malowniczej okolicy.
Bujnie rozwijało się życie towarzyskie i artystyczne, kwitły interesy, przyjaźnie i romanse 22. Po
drugiej wojnie światowej Śląsk wraz z Kotliną Jeleniogórską przeszły na własność Polski. W
pałacach i parkach umieszczano schroniska, szkoły, domy kultury, siedziby gospodarstw
22
Dolina Pałaców, VOYAGE 09/2012
26
rolnych. Większość zabytków została zdewastowana. Obecnie są pieczołowicie odnawiane
przez dzisiejszych właścicieli a życie kulturalnie kwitnie w nich niemal jak w dawnych czasach.
Powołana została do życia nawet specjalna Fundacja Doliny Pałaców i Ogrodów Kotliny
Jeleniogórskiej, z której inicjatywy udało się utworzyć na terenie Kotliny Park Kulturowy, który
ma dać podstawy prawne do wpisania Doliny na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury
UNESCO.
Podczas obozu zwiedziliśmy następujące pałace w Dolinie Pałaców i Ogrodów: Bobrów,
Staniszów, Wojanów, Łomnica, Mysłakowice oraz dwór w Czernej. Ja postanowiłam w moim
rozdziale opisać historie właścicieli trzech z nich.
Wojanów
Bobrów
Łomnica
Dwór
Czarne
Staniszów
Mapa doliny Pałaców i Ogrodów
Mysłakowice
Fot.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Park_Kulturowy_Kotliny_Jeleniog%C3%B3rskiej#mediaviewer/Fi
le:Map_of_the_Jelenia_G%C3%B3ra_valley,_Lower_Silesia,_Poland_-_20081010.jpg
27
Położenie Kotliny
Jeleniogórskiej
Fot. http://pl.wikipedia.org/wiki/Kotlina_Jeleniog%C3%B3rska
MYSŁAKOWICE
letnia rezydencja pruskich królów zamieniona na polską szkołę
Miejscowość Mysłakowice położona jest na północ od Jeleniej Góry, w dolinie rzek
Łomnicy i Jedlicy pomiędzy wzgórzami Łomnickimi i Karpnickimi. Wieś znana była pod
nazwami Hertmarsdorf, Erdmannsdorf, Zillerthal – Erdmannsdorf, Turońsk, wreszcie w 1946
roku przyjęła dzisiejszą nazwę – Mysłakowice. Nic nie wiadomo o historii Mysłakowic z czasów
Państwa Polskiego. Wiadomo, że w 1385 roku wieś należała do braci von Molberg. Przez 113
lat pozostawała w rękach rodziny von Stange, a przez kolejne 150 do rodziny von Zedlitz.
Spośród właścicieli możemy wymienić rody von Reibnitz, von Kottvitz, de Thomagnini, von
Richthofen i von Kalkreuth. W XVIII wieku zbudowano pałac w stylu barokowym. W roku 1816
albo 1818 właścicielem majątku został feldmarszałek August Neithardt von Gneisenau23, który
rozpoczął kolejną przebudowę.
Z pewnością najciekawszy okres w historii Mysłakowic rozpoczyna się, gdy posiadłość
zostaje nabyta przez króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III. W roku 1831 król odkupił od pałac
wraz z okolicznymi dobrami za 156 tysięcy talarów, z zamiarem utworzenia letniej królewskiej
rezydencji. Mieszkańcy Mysłakowic powitali króla bardzo uroczyście. Dziesięcioletnia
Mathilde - córka miejscowego nauczyciela – wyrecytowała wiersz, uczniowie odśpiewali
pieśni. Zaproszonych było wielu ważnych gości, przyjechał nawet car rosyjski Mikołaja I z
rodziną24. Pałac poddano gruntownej przebudowie, żeby dopasować go wymagań właściciela.
Nad pracami czuwał królewski architekt Karl Friedrich Schinkel. W efekcie powstała budowla
pałacowa w stylu angielskiego neogotyku. Udoskonalono też 13-hektarowy romantyczny park,
23
Jeden z reorganizatorów armii pruskiej, przyczynił się do zwycięstwa w bitwach pod Lipskiem i pod Waterloo
Na podstawie: R.M. Łuczyński Zamki, dwory i pałace w Sudetach, Stowarzyszenie „Wspólnota Akademicka”,
Legnica 2008
24
28
świetnie dopasowany do otaczającego go krajobrazu. Jedną z jego ciekawostek była ustawiona
nad brzegiem stawu brama ze szczęk wieloryba o wysokości około 6 metrów.
Fryderyk III, król Prus 1797-1840
Fot. http://pl.wikipedia.org/wiki/Fryderyk_Wilhelm_III_Pruski
Król Fryderyk Wilhelm III z
rodziną odpoczywa
w parkowym ogrodzie
źródło: www.preussen.de/de/geschichte/1797_friedrich_wilhelm_iii./kinder.html
6 lat później, w roku 1837 roku Fryderyk Wilhelm III pozwolił się osiedlić w swoich
dobrach protestanckim wygnańcom z Zillertalu w Tyrolu. 416 mieszkańców Zillertalu
zdecydowało się przyjąć zaproszenie i przyjechać na Śląsk. Z czasem Tyrolczycy wznieśli w
29
Mysłakowicach 67 niezwykłych drewnianych domów z dwuspadowymi dachami,
charakterystycznymi dla tyrolskiego pejzażu.25
Pomnik pierwszego wójta
Tyrolczyków, którzy osiedlili się w
Mysłakowicach.
Rozbudowywana przez kolejnego władcę Fryderyka Wilhelma IV posiadłość staje się
prawdziwą arkadią z romantycznymi polanami, dwoma stawami, po których pływały łabędzie,
porozrzucanych tu i tam pawilonami parkowymi, sztucznymi ruinami, górskimi strumieniami i
kaskadami.26 Przez sto lat zamek pełnił rolę wspaniałej letniej rezydencji, goszczącej
arystokratów z całej Europy. Organizowano tu bale, zabawy, przedstawienia i koncerty, na
które byli zaproszeni także mieszkańcy pobliskich miejscowości, nie tylko arystokraci.
25
26
Historia Dolnośląska – klejnoty Hohenzollernów, Gazeta Wyborcza, dodatek „ale Historia” nr 18(120)
Jerzy S.Majewski Historia Dolnośląska – Klejnoty Hohenzollernów, s.6
30
Pałac w Mysłakowicach za
czasów Fryderyka Wilhelma III
Fot. http://sudety.blox.pl/2006/09/Palac-w-Myslakowicach.html
W 1909 roku posiadłość roku przeszła w ręce nowego właściciela - Gustawa Richtera.
W czasie II wojny światowej pałac został przejęty przez S.A. a w 1945 r. mieściło się tu
dowództwo ochrony Armii Czerwonej - wtedy majątek został zniszczony i ograbiony. Potem
przez krótki czas należał do Państwowego Monopolu Spirytusowego.
Od 1953r. w pałacu funkcjonuje szkoła podstawowa, a od niedawna także gimnazjum.
Dawna siedziba królów zachowała zewnętrzny stylowy charakter, ale pełni dzisiaj zupełnie
inną rolę. Myślę, że uczniowie szkoły muszą być bardzo dumni z historii jej budynku.
Tabliczka szkoły w Mysłakowicach
31
Dzisiejsi właściciele zamku –
uczniowie z gminy Mysłakowice.
Zdjęcie pochodzi ze strony
internetowej szkoły
Obecny widok pałacu w Mysłakowicach
32
WOJANÓW
Luksusowy hotel w romantycznej rezydencji niderlandzkiej księżniczki
Na prawym brzegu doliny rzeki Bóbr leży miejscowość Wojanów, zwana niegdyś
Shildau. Nazwa pochodziła od pierwszego znanego właściciela, Syffrida von Schildowa (1299
r.). Shildau była jedną z najstarszych wsi w rejonie sudeckim. Przez kilkaset lat zmieniały się jej
nazwy – znane są Schyldauwe, Sildow, Schilda. W latach powojennych używano nazw Szydłów,
Ostrzeszów, Sarbiewo, a od 1947 roku – Wojanów.
Jak wiele posiadłości w Kotlinie Jeleniogórskiej, Wojanów zmieniał właścicieli, lecz
najdłużej – od wieku XIV do XVIII, mieszkał w nim ród baronów von Zedlitz27. Renesansowy
dwór w Wojanowie wzniósł Nikolas von Zedlitz und Nimmersatt w 1607 r. W 1727 roku kupił
Wojanów świeżo upieczony węgierski arystokrata Johann Franz hr. von Karvathn28. W ciągu
następnych 100 lat posiadłość przechodziła dosłownie z rąk do rąk, aż wreszcie została
zakupiona przez króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III, za sumę 3 miliony złotych polskich 29.
Ludwika Pruska
Fot. http://pl.wikipedia.org/wiki/Ludwika_Pruska
Król pragnął, aby jego ukochana córka Luiza (Luiza, zwana też Ludwiką Pruską), żona
księcia holenderskiego, mogła spędzać lato w swojej własnej letniej rezydencji, blisko
królewskich Mysłakowic. Uroczyste przekazanie pałacu Luizie nastąpiło 10 sierpnia 1839 roku.
27
Na podstawie: R.M.Łuczyński Zamki, dwory i pałace w Sudetach, Stowarzyszenie „Wspólnota Akademicka”,
Legnica 2008
28
: R.M.Łuczyński Zamki, dwory i pałace w Sudetach, Stowarzyszenie „Wspólnota Akademicka”, Legnica 2008,
s.414
29
R.M.Łuczyński Zamki, dwory i pałace w Sudetach, Stowarzyszenie „Wspólnota Akademicka”, Legnica 2008,
s.415
33
Pałac w Wojanowie za czasów
Ludwiki Pruskiej
30
Księżna Ludwika zdecydowała o przebudowie posiadłości. Zmieniono wygląd
reprezentacyjnych wnętrz i elewacje. Dzięki staraniom pary książęcej obiekt zyskał też
przepiękny park krajobrazowy stylu angielskim. Jego projektantem był znakomity architekt
krajobrazu, dyrektor pruskich ogrodów królewskich, Peter Joseph Lenne (o architekturze
kompleksu pałacowego szerzej napisano w rozdziale II).
Po śmierci księżnej i jej męża pałac wraz z majątkiem odziedziczyła ich córka Marie ks.
Zu Wied-Neuwied - księżniczka Niderlandów i posiadaczka wielu dóbr – należało do niej w
sumie 2544 ha ziemi31. Do 1945 r. dobra wojanowskie jeszcze kilkakrotnie zmieniały
właścicieli, a podczas wojny w pałacu przebywali jeńcy wojenni, pracujący w niedaleko
położonej fabryce papieru. Po zakończeniu wojny pałac podzielił godny pożałowania los wielu
innych śląskich rezydencji. Najpierw został ograbiony, potem zajęty przez PGR. Powoli popadał
w ruinę, aż wreszcie w 1995 r. został zakupiony przez włoską firmę i poddany pierwszym
pracom zabezpieczającym. Niestety, znowu został zniszczony – tym razem przez pożar w 2002
roku. Od 2004 roku zespół pałacowo-parkowy w Wojanowie ma nowego właściciela - spółkę z
o.o. „Pałac Wojanów”. Nowi właściciele całkowicie go całkowicie odrestaurowali, nadając mu
dawny blask.
30
Pałac w Wojanowie według rysunku T. Hennickego
Gazeta Wyborcza - Tygodnik Historyczny "ale Historia" nr18(120) 5 maja
2014
31
R.M.Łuczyński Zamki, dwory i pałace w Sudetach, Stowarzyszenie „Wspólnota Akademicka”, Legnica
2008,s.416
34
Pałac w Wojanowie.
Nie jest to jednak muzeum ani rezydencja prywatna – powstał tutaj elegancki ośrodek
wypoczynkowo-konferencyjny, którego ozdobą jest 200-letni żyrandol, kiedyś podobno
wiszący kiedyś w rzymskim Pałacu Borgiów32. Są tu dwie restauracje, kawiarnia, winiarnia,
herbaciarnia, obiekty sportowe i odnowy biologicznej. W parku starannie odtworzono altany
i fontannę, historyczne ścieżki i promenady spacerowe.33
32
18 http://podroze.onet.pl/na-weekend/dolina-palacow-i-ogrodow-w-kotlinie-jeleniogorskiej-przewrotpalacowy/lkxz4
33
Za: http://www.palac-wojanow.pl/historia
35
Elegancki pokój hotelowy w pałacu
wojanowskim
źródło: http://chwila.com/palac-wojanow/
„pałacowe spa”
fot. http://chwila.com/palac-wojanow/
36
ŁOMNICA
Rodowa siedziba wykupiona na równowartość Opla Cabrio
i uratowana dzięki sprzedaży ślubnego serwisu
Wieś Łomnica leży w dolinie potoku o tej samej nazwie, między Mysłakowicami, a
Wojanowem. Około roku 1300 pojawia się na mapie Kotliny Jeleniogórskiej, jako Lompnitz. Jej
późniejsze nazwy to np. Lampnicz, Lomniz, Lohmnitz; Historia pałacu w Łomnicy została już
opisana w I rozdziale naszej pracy. Mnie jednak zafascynowało, w jaki sposób rezydencja
została niedawno odzyskana przez potomków dawnych właścicieli – i to pragnę poniżej opisać.
Herb rodziny von Küster
Fot. http://www.palac-lomnica.pl/pl/node/34/all
W 1835 roku majątek został kupiony za 91000 reńskich talarów przez posła Karla Gustava
Ernesta von Küster i to właśnie rodzina Küsterów posiadała tzw. Majorat Łomnica, o
powierzchni 575 hektarów, aż do 1945 roku.
Po wojnie pałac został całkowicie zdewastowany - właściwie zostały z niego tylko ściany.
37
Pałac w Łomnicy po wojnie
34
Na szczęście czasy się zmieniły. Odrodzenie zaczyna się, gdy w 1991 roku do Polski
przyjeżdża Ulrrich von Küster, wnuk ostatniej właścicielki Łomnicy Constanze von Küster, z
narzeczoną Elisabeth. Wtedy oboje byli jeszcze studentami. Barokowy pałac straszył
zniszczonym dachem, na ażurowym ganku stały brzozy, zielsko rosło aż do pierwszego piętra.
Młodzi ludzie podjęli bardzo ryzykowną decyzję: zdecydowali się zakupić budowlę. Ponieważ
ówczesne polskie prawo nie zezwalało obcokrajowcom na zakup nieruchomości w Polsce, do
spółki wciągają znajomego Polaka. Kupili majątek za równowartość Opla Cabrio…35 Bez
żadnego doświadczenia zaczynają odbudowywać pałac. Najpierw demontują resztki dachu, a
pieniądze ze sprzedaży serwisu ślubnego idą na remont belek stropowych; darowizna babci,
która postanowiła oddać odważnym wnukom pieniądze odłożone na nagrobek, pomaga
sfinansować wymianę okien; zbiórki, prowadzone przez Stowarzyszenie Pielęgnacji Kultury i
Sztuki Śląskiej, przynoszą środki na zakup krzeseł.36
Ulrich i Elisabeth von Küsterowie
Przed zniszczonym pałacem
37
34
http://www.palac-lomnica.pl/pl/node/34/all
http://podroze.onet.pl/na-weekend/dolina-palacow-i-ogrodow-w-kotlinie-jeleniogorskiej-przewrotpalacowy/lkxz4
36
Dolina Pałaców – Dolny Śląsk, Voyage/09/2013
37
http://www.palac-lomnica.pl/pl/node/34/all
35
38
I tak po trochu, przez kilkanaście lat, rodzina baronów von Küster doprowadza do porządku
tzw. Duży Pałac, ośmiohektarowy park krajobrazowy, ogród warzywny i folwark.
Mały Pałac
Pałac
Mały
W roku 1994 rodzina
dokupuje jeszcze tzw. Mały
Pałac – w ten sposób
przybywa jeszcze więcej
pracy, bo tu również
konieczne
było
przeprowadzenie remontu.
Od roku 1997 w Małym
Pałacu znajduje się hotel z
restauracją. Jednak to
jeszcze nie koniec. Wciąż trwają prace renowacyjne, między innymi w zabytkowych piwnicach.
Folwark podczas przebudowy
38
Na terenie historycznego folwarku powstało interesujące muzeum, przedstawiające dawne
bogate życie na folwarku: warsztaty tradycyjnego rzemiosła, sklep folwarczny z produktami
regionalnymi, piekarnię z lokalnymi przysmakami, muzealny spichlerz z wystawą w trzech
językach o życiu na folwarkach od średniowiecza do dnia dzisiejszego oraz sklep lniarski,
nawiązujący do historii produkcji śląskiego lnu39.
38
39
http://www.palac-lomnica.pl/pl/node/34/all
Na podstawie strony internetowej www.palac-lomnica.pl/pl/node
39
Folwark po przebudowie
Potomkom dawnych właścicieli udało się wielkim wysiłkiem odtworzyć, częściowo
przynajmniej, dawny świat dziewiętnastowiecznych pałaców, parków, ogrodów i folwarków.
Udało się ożywić przeszłość.
40
40
Rodzina von Küster przed wojna i ich potomkowie dzisiaj. Zdjęcia ze strony: www.palac-lomnica.pl
40
Zakończenie
Na koniec chcemy opisać nasze wrażenia podczas pisania pracy projektowej. Była to
bardzo trudna praca. Po raz pierwszy uczestniczyłyśmy w podobnym projekcie badawczym,
więc trochę się pogubiłyśmy…. Czas spędzony na obozie wypełniony był zwiedzaniem wielu
fascynujących miejsc. Wróciłyśmy zachwycone. Zamki, które po wojnach podobno były
ruinami, teraz wyglądają wspaniale. Miałyśmy wielki problem z wyborem miejsc do opisania!
Początkowo miałyśmy odmienne pomysły i dochodziło do małych sporów. Ostatecznie
udało się wymyślić takie pytania badacze, które pozwoliły każdej z nas przygotować po jednym
rozdziale pracy. Natomiast resztą podzieliłyśmy się sprawiedliwie: Ola napisała streszczenie po
angielsku i opracowała stronę tytułową, Julia jest autorką wstępu i spisu treści, a Magda
bibliografii i zakończenia. Rys historyczny jest dziełem Oli i Magdy. Korzystając z różnych źródeł
m.in. z książek, własnoręcznie napisanych notatek, ulotek i folderów oraz materiałów
otrzymanych od naszej pani Promotorki, stworzyłyśmy całość, która, mamy nadzieję, jest
ciekawa i czytelna.
Podziękowania
Pragniemy serdecznie podziękować naszej Promotorce, Pani Bożenie Stec, za
udostępnienie ciekawych materiałów i pomoc podczas pisanie naszej pracy projektowej.
Summary
In the valley of palaces, castles and gardens
Our project is about Valley palaces, castles and gardens. Of the fourteen which we visited, we
chose 7 and described them in our project. We wanted to show the beauty in admired today
on the example of castles from Lower Silesia. These castles were restored after destruction or
falling into ruin . Often this process lasted for a long time because of frequent changes of the
owners. Much information included in our project comes from the materials collected of the
camp. Materials are leaflets, notes, voice memos and photos. In addition, we used books
found in bookshops. On the basis of these sources we have written our project.
41
Bibliografia
Książki:
1.
Dolina Pałaców – Dolny Śląsk, Voyage/09/2013
2.
Gazeta Wyborcza - Tygodnik Historyczny "ale Historia" nr18(120) 5 maja 2014
3.
I. Kaczyńska i T. Kaczyński: Polska - najciekawsze zamki, wyd. Sport i Turystyka MUZA
SA, Warszawa 2001
4.
J. Pilch: Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, wyd. Arkady, Warszawa 2005
5.
M. Przyłęcki Dolnośląskie zamki piastowskie szlak południowy, wyd. Dolnośląski
Ośrodek Informacji Turystycznej, Wrocław 1970
6.
P. Napierała i A. Środek: W Dolinie pałaców i ogrodów (przewodnik), wyd. Fundacja
Doliny Pałaców i Ogrodów Kotliny Jeleniogórskiej, Wrocław 2010
7.
Praca zbiorowa: Dolnośląski przewodnik + atlas, wyd. Demart 2012
8.
Praca zbiorowa: Dolnośląskie zamki i pałace zapraszają, wyd. Adan, 2012
9.
Praca zbiorowa pod red. Magdaleny Binkowskie: Najpiękniejsze zamki Polski, wyd.
Pascal, Bielsko-Biała 2006
10.
R.M. Łuczyński: Zamki, dwory i pałace w Sudetach, wyd. Stowarzyszenie „Wspólnota
Akademicka”, Legnica 2008
11.
R.M. Łuczyński Zamki i pałace Dolnego Śląska Sudety i Przedgórze Sudeckie wyd.
Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 1997
Internet:
1.
http://www.palac-lomnica.pl/pl/node
2.
http://www.palac-wojanow.pl/historia
3.
http://www.palac-wojanow.pl/park
4.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zamek_Piast%C3%B3w_%C5%9Al%C4%85skich_w_Brzegu
5.
http://podroze.onet.pl/na-weekend/dolina-palacow-i-ogrodow-w-kotliniejeleniogórskiej-przewrot-palacowy/lkxz4
6.
http://www.zamek-moszna.info.pl/park_w_mosznej.htm
7.
http://zlotapolska.pl/offer,7-zlote-zamki-i-palace,136-zamek-piastow-slaskich-wbrzegu
42
SPIS TREŚCI
Wstęp ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- s. 2
Rys historyczny regionu ------------------------------------------------------------------------------------- s. 3
I. Jakie były dzieje zamków na Dolnym Śląsku i dlaczego jest ich tam tak wiele? ------------- s. 4
a. Łomnica ------------------------------------------------------------------------------------------- s. 4
b. Kliczków -------------------------------------------------------------------------------------------- s. 6
c. Grodziec -------------------------------------------------------------------------------------------- s. 8
II. Jakie style architektoniczne wykorzystano przy budowach zamków i pałaców? ---------- s. 10
a. Zamki i pałace piastowskie --------------------------------------------------------------------- s. 10
•
Zamek w Brzegu ------------------------------------------------------------------------------------- s. 10
b. Zamki niemieckie -------------------------------------------------------------------------------- s. 14
•
Zamek w Mosznej ----------------------------------------------------------------------------------s. 14
•
Pałac w Wojanowie -------------------------------------------------------------------------------- s. 20
c. Ogrody zamkowe -------------------------------------------------------------------------------- s. 21
III. Kim byli dawni i obecni właściciele zamków pałaców ------------------------------------------- s. 26
a. Mysłakowice -------------------------------------------------------------------------------------- s. 28
b. Wojanów ------------------------------------------------------------------------------------------ s. 33
c. Łomnica -------------------------------------------------------------------------------------------- s. 37
Zakończenie --------------------------------------------------------------------------------------------------- s. 41
Streszczenie ---------------------------------------------------------------------------------------------------- s. 41
Bibliografia ----------------------------------------------------------------------------------------------------- s. 42
Spis treści ------------------------------------------------------------------------------------------------------- s. 43
43