Spis treści

Spis treści
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1. Charakterystyka przedsiębiorstwa jako podmiotu rynkowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
1.1. Rynek w nowoczesnej gospodarce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
1.2. Przedsiębiorstwo jako podmiot rynkowy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
1.3. Wyroby i usługi jako przedmiot działalności przedsiębiorstw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
1.4. Podział przedsiębiorstw w gospodarce rynkowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
1.4.1. Stosowane kryteria podziału . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
1.4.2. Klasyfikacja przedsiębiorstw według kryterium wielkości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
1.4.3. Klasyfikacja przedsiębiorstw według kryterium własności. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
1.4.4. Klasyfikacja przedsiębiorstw według kryterium formalnoprawnego . . . . . . . . . . . . 38
1.4.5. Klasyfikacja przedsiębiorstw według kryterium rodzaju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
1.5. Struktura organizacyjna przedsiębiorstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
1.6. Pracownicy jako kluczowy zasób przedsiębiorstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
2. Funkcjonowanie przedsiębiorstwa produkcyjnego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
2.1. Teorie przedsiębiorstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
2.2. Specyfika przedsiębiorstwa produkcyjnego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
2.3. Funkcje zarządzania przedsiębiorstwem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
2.4. Zarządzanie przedsiębiorstwem w ujęciu instytucjonalnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
2.5. Koncepcje zarządzania przedsiębiorstwem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
2.5.1. Koncepcje a metody i techniki w zarządzaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
2.5.2. Koncepcja funkcjonalna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
2.5.3. Koncepcja procesowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
2.5.4. Koncepcje mieszane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
2.6. Efektywność jako kluczowe kryterium analizy i oceny funkcjonowania przedsiębiorstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
2.7. Proces podejmowania decyzji gospodarczych w przedsiębiorstwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
3. Strategie zarządzania przedsiębiorstwem produkcyjnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
3.1. Strategia w przedsiębiorstwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
3.2. Rodzaje strategii według zróżnicowanych kryteriów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
3.3. Zasady formułowania strategii. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
3.4. Projektowanie strategii przedsiębiorstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
3.4.1. Procedura projektowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
3.4.2. Metody i techniki projektowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
5
3.5. Wieloprzekrojowe koncepcje zarządzania i ich wpływ na projektowane strategie. . . . . . 122
3.6. Wdrażanie strategii przedsiębiorstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
3.7. Rola inżyniera w realizacji strategii przedsiębiorstwa produkcyjnego . . . . . . . . . . . . . . . 132
4. Systemy informacyjne przedsiębiorstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
4.1. Znaczenie informacji w procesie komunikacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
4.2. Jakość informacji a funkcjonowanie przedsiębiorstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
4.3. Źródła pozyskiwania danych i informacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
4.4. Charakterystyka systemu informacyjnego przedsiębiorstwa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
4.5. Systemy informatyczne wspomagające funkcjonowanie systemu informacyjnego . . . . . 149
4.5.1. Rozwój systemów informatycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
4.5.2. Budowa systemów informatycznych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
4.5.3. Techniki CAx jako element systemów informatycznych przedsiębiorstwa produkcyjnego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
4.6. Znaczenie systemów informacyjnych i informatycznych w pracy inżyniera . . . . . . . . . . 160
5. Koszty, przychody, wynik finansowy jako podstawowe miary ekonomiczne . . . . . . . . . . . . . 165
5.1. Koszty w przedsiębiorstwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
5.2. Klasyfikacje kosztów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
5.2.1. Kryteria podziału kosztów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
5.2.2. Koszty w układzie rodzajowym. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
5.2.3. Koszty w układzie kalkulacyjnym. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
5.2.4. Koszty według stopnia reagowania na rozmiary produkcji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
5.2.5. Koszty według miejsc powstawania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
5.3. Kształtowanie kosztów przez pracowników przedsiębiorstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
5.4. Przychody w przedsiębiorstwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
5.5. Wynik finansowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
6. Rachunkowość jako system przetwarzania danych ekonomicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
6.1. Istota systemu rachunkowości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
6.2. Rachunkowość jako podsystem generowania informacji ekonomicznych . . . . . . . . . . . . 207
6.3. Zasady rachunkowości finansowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
6.4. Przetwarzanie danych w rachunkowości finansowej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
6.5. Sprawozdania finansowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
6.5.1. Ogólna charakterystyka sprawozdań finansowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
6.5.2. Bilans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
6.5.3. Rachunek zysków i strat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
6.5.4. Rachunek przepływu środków pieniężnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
6.5.5. Wykorzystanie sprawozdań finansowych przez pracowników przedsiębiorstwa . . 232
6.6. Funkcjonowanie rachunkowości zarządczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
7. Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa jako metoda wspomagająca zarządzanie produkcją . 237
7.1. Istota i przedmiot analizy ekonomicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
7.2. Analiza finansowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
7.2.1. Znaczenie i rodzaje analizy finansowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
7.2.2. Analiza majątkowo-kapitałowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
7.2.3. Ogólna analiza efektywności przedsiębiorstwa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
7.3. Analiza techniczno-ekonomiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
7.3.1. Znaczenie i rodzaje analizy techniczno-ekonomicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
7.3.2. Analiza produkcji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
7.3.3. Analiza zatrudnienia i wydajności pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
6
7.3.4. Analiza gospodarowania zapasami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
7.3.5. Analiza gospodarowania środkami trwałymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
7.3.6. Analiza innowacyjności i ochrony środowiska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
7.4. Planowanie operacyjne a budżetowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
8. Rachunek kosztów jako narzędzie analizy efektywności produkcji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
8.1. Rola i miejsce rachunku kosztów w systemie informacji ekonomicznej . . . . . . . . . . . . . 278
8.2. Kalkulacyjny rachunek kosztów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285
8.3. Rachunek kosztów zmiennych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292
8.4. Rachunek kosztów pełnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
8.5. Rachunek kosztów działań. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301
8.6. Strategiczne rachunki kosztów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306
9. Controlling w zarządzaniu przedsiębiorstwem produkcyjnym. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314
9.1. Controlling jako koncepcja zarządzania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314
9.2. Obszary zastosowania controllingu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319
9.3. Projektowanie i modelowanie systemów controllingu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321
9.3.1. Fazy procesu projektowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321
9.3.2. Uwarunkowania projektowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325
9.3.3. Model controllingu przedsiębiorstwa produkcyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328
9.4. Model controllingu produkcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338
10. Innowacje a efektywność funkcjonowania przedsiębiorstwa produkcyjnego . . . . . . . . . . . . 353
10.1. Charakterystyka innowacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353
10.2. Korzyści i koszty działalności innowacyjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358
10.3. Problemy w analizie efektywności działalności innowacyjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361
10.4. Innowacje a inwestycje. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365
10.5. Metody szacowania efektywności projektów inwestycyjnych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368
10.5.1. Zmienność pieniądza w czasie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368
10.5.2. Proste metody oceny efektywności inwestycji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369
10.5.3. Dynamiczne metody oceny efektywności inwestycji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372
10.5.4. Ocena efektywności inwestycji z uwzględnieniem ryzyka . . . . . . . . . . . . . . . 374
10.6. Zmiana wartości przedsiębiorstwa w wyniku wdrażania innowacji . . . . . . . . . . . . . . 376
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381
Indeks najważniejszych pojęć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391
7