Profilaktyka pierwotna walki z rakiem EUROPEJSKI KODEKS

EUROPEJSKI KODEKS WALKI
Z RAKIEM
Profilaktyka pierwotna walki z
rakiem
FOTO
Pojęcia nowotwór i rak w języku potocznym
często stosowane są zamiennie.
Rozróżnienie pomiędzy nowotworem, a
rakiem opiera się na pochodzeniu komórek
tworzących nowotwór:
*Nowotworem nazywamy rozrost komórek
patologicznych z tkanki mięśniowej,
nerwowej, nabłonkowej i kostnej
*Rak wywodzi się wyłącznie z tkanki
nabłonkowej.
Każdy rak jest nowotworem,
natomiast nie każdy
nowotwór jest rakiem.
•Profilaktyka pierwszej fazy
obejmuje wszelkie działania
mające za zadanie zapobiec
wystąpieniu choroby – unikanie
czynników ryzyka
Ponad 85% nowotworów
złośliwych u ludzi jest związanych
ze szkodliwymi nawykami
i niezdrowym stylem życia.
W województwie śląskim 1
mężczyzna z 4 i 1 kobieta z 5 ma
szanse zachorowania na
nowotwory złośliwe do 75 roku
życia.
Najczęstsze
nowotwory są w
głównej mierze
efektem
„rakotwórczego”
stylu życia, na
który składają
się:
1. Palenie papierosów: dym tytoniowy
zawiera ponad 4000 substancji
chemicznych, z których większość została
zidentyfikowana jako związki toksyczne, a
blisko 60 jako związki o działaniu
rakotwórczym. Składnikami głównego
strumienia dymu są substancje gazowe,
ciekłe i stałe, a najważniejsze z nich to:
azot, dwutlenek węgla, wodór, fenol,
benzen, amoniak, chlorek winylu,
nikotyna, ketony, oraz aldehyd mrówkowy,
pirydyny, tlenki azotu, lotne nitrozoaminy.
• Palenie papierosów odpowiada za 1/3
zachorowań na raka. Rak płuca
najbardziej zagraża tym, którzy wpadli w
nałóg w młodym wieku. Pierwsze objawy
choroby pojawiają się po kilkudziesięciu
latach. Zapadalność na raka płuca rośnie
po 40. roku życia, najwięcej osób zaczyna
chorować po ukończeniu 70. lat.
• Wieloletni palacze umierają w
młodszym wieku niż osoby wolne od
nałogu - połowa z nich żyje o 20-25 lat
krócej niż niepalący. Według badań
amerykańskich palenie papierosów
skraca życie mężczyzn o 13,2 lat, a
kobiet o 14.5 lat.
Nikotyna oprócz efektu uzależniającego,
ma również działanie pro nowotworowe –
stymuluje wzrost komórek rakowych,
hamuje ich samobójczą śmierć, stymuluje
proces inwazji oraz zmniejsza
skuteczność terapii przeciwnowotworowej.
• Rak płuca występuje
niemal wyłącznie u
palaczy i osób
narażonych na bierne
palenie
• Nałóg ten jest
przyczyną ponad 80
proc. zachorowań na
raka krtani i płuca
Palenie bierne stanowi nie mniejszy problem, ponieważ
jest również rakotwórcze. Dym unoszący się z żarzącej
się końcówki papierosa jest czterokrotnie bardziej
toksyczny niż ten, którym zaciąga się palacz. W
zadymionym pomieszczeniu osoba niepaląca wdycha
trzy razy więcej tlenku węgla, ponad 10 razy więcej
nitrozamin, 15 razy więcej benzenu i nawet do 70-u razy
więcej amoniaku niż podczas aktywnego palenia
papierosów.
2. Dieta: Przyczynę blisko 30 proc.
nowotworów stanowi dieta. Niewłaściwy
sposób odżywiania jest drugim po paleniu
tytoniu elementem naszego codziennego
życia mającym duży wpływ na ryzyko
wystąpienia choroby nowotworowej. W
gruncie rzeczy to pozytywna informacja,
ponieważ mamy całkowitą kontrolę nad
tym co jemy.
• Trzeba dbać o odpowiednią ilość warzyw i
owoców. Według rekomendacji Światowej
Organizacji Zdrowia należy te roślinne
produkty jeść w ilości co najmniej 400 g
dziennie, najlepiej w pięciu porcjach.
Dobrze jeśli zastępują przekąski między
dużymi posiłkami. Warto stosować regułę
pięciu kolorów, by w diecie były obecne
warzywa i owoce czerwone, zielone, białe,
fioletowe i żółtopomarańczowe.
• Badania nad konkretnymi składnikami roślinnymi diety
koncentrują się m.in. na warzywach z rodziny
krzyżowych, do których należą brokuły, brukselka,
kapusta, kalafior, rzodkiewka, rzepa, gorczyca.
Wszystkie obfitują w glukozynolany, substancje
zawierające siarkę. Glukozynolany w trakcie trawienia
są rozkładane do związków biologicznie aktywnych,
które w badaniach laboratoryjnych mają silne działanie
hamujące proces nowotworowy. Chronią komórkowe
DNA przed uszkodzeniami, pomagają dezaktywować
karcynogeny, zapobiegają procesom zapalnym,
stymulują śmierć komórkową (apoptozę), hamują
tworzenie naczyń krwionośnych, które odżywiają guz,
ograniczają rozsiew komórek nowotworowych.
• Likopen – składnik
pomidorów – jest cenną
bronią w walce z rakiem
prostaty.
Występuje w świeżych
pomidorach, i we wszystkich produktach
pomidorowych – soku, koncentracie,
ketchupie. Jako silny przeciwutleniacz chroni
DNA komórki przed uszkodzeniami. Badania
dowodzą, że jedzenie pomidorów 2-4 razy w
tygodniu zmniejsza ryzyko zachorowania na
raka prostaty o jedną czwartą.
• Błonnik (czyli włókno pokarmowe),
składnik warzyw, owoców, ale przede
wszystkim także produktów z mąki z
pełnego przemiału, takich jak chleb
razowy, czy makaron, płatki owsiane,
brązowy ryż jest także ważnym
składnikiem przeciwnowotworowej diety.
• Wśród pokarmów, które
należy ograniczać jest
czerwone mięso
(wołowina, wieprzowina,
cielęcina). Nie powinno się
go jeść więcej niż 500 g
tygodniowo, a bardzo
niewielką część z tej ilości
mogą stanowić wędliny. W
badaniach stwierdzono, że
u osób, które na co dzień
jadły ok. 80 g czerwonego
mięsa, ryzyko
zachorowania na raka
jelita grubego zwiększało
się o jedną trzecią.
• Czerwone mięso i wędliny zawierają
szczególnie duże ilości hemu
(zawierającego żelazo składnika
hemoglobiny), który nadaje mięsu
czerwony kolor. Mięso drobiowe ma
znacznie mniej tego barwnika. Hem, może
drażnić i uszkadzać śluzówkę jelita
grubego, a także stymulować bakterie
żyjące w tej części układu pokarmowego
do produkcji substancji rakotwórczych.
• Wysokie spożycie soli jest jedną z
prawdopodobnych przyczyn raka żołądka, a także
nadciśnienia i udarów mózgu. Gdyby większość
soli dodawana była przy stole, podczas posiłku,
czy w trakcie gotowania, łatwo byłoby uniknąć jej
nadmiaru. Tymczasem większość jest dodawana
podczas procesu produkcji żywności. Zawierają ją
nawet te produkty, w których soli nie wyczuwamy,
na przykład chleb, czy płatki do mleka. W efekcie
nasza dieta zawiera jej nawet dwa razy za dużo.
Średnia europejska to 9-12 g soli dziennie,
podczas gdy zalecane jest nie więcej niż 5 g.
Ocenia się, że co czwarty przypadek
zachorowania na raka żołądka wiąże się z
nadmiernie słoną dietą, która uszkadza nabłonek
żołądka i wywołuje jego stany zapalne.
3. Otyłość
Z badań wynika, że szczupła sylwetka (BMI na poziomie
21-23 kg/m2) pozwala uniknąć do 20 proc. nowotworów
związanych z nadmiarem tkanki tłuszczowej. Natomiast
przyrost masy ciała (BMI powyżej 25 kg/m2
podwyższa ryzyko rozwoju chorób nowotworowych
około półtora razy w porównaniu z ryzykiem
zachorowania na raka przy prawidłowym BMI. W krajach
europejskich nadwaga i otyłość są przyczyną 11
proc. zachorowań na raka okrężnicy, 9 proc.
przypadków raka piersi, 39 proc. raka trzonu macicy, 37
proc. gruczolakoraka przełyku, 25 proc. nowotworów
nerki i 24 proc. nowotworów pęcherzyka żółciowego.
Przybywa dowodów, że wysokie BMI może także
zwiększać prawdopodobieństwo nawrotów raka, osłabia
skuteczność chemoterapii i zwiększa umieralność
spowodowaną przez nowotwory.
• Body Mass Index - wskaźnik masy ciała
- masa musi być podana w kilogramach, a wzrost w
metrach (nie w centymetrach)
• Tkanka tłuszczowa nie tylko magazynuje nadwyżki
energii, ale także produkuje różnego typu substancje.
Jedną z nich jest estrogen. Wysoki poziom tego
hormonu zwiększa ryzyko raka piersi, trzonu macicy i
kilku innych nowotworów. Po drugie otyłe osoby mają we
krwi większe ilości insuliny i podobnego do insuliny
czynnika wzrostu (IGF) niż osoby szczupłe. Taki stan
sprzyja rozwojowi niektórych guzów, na przykład raka
wątroby i chłoniaków nieziarniczych u mężczyzn oraz
raka okrężnicy i pęcherza moczowego u kobiet. Co
więcej, komórki tłuszczowe, poza estrogenem, produkują
także adipokiny, czyli hormony regulujące procesy
zapalne i metaboliczne oraz wzrost komórek. Adipokiny
powodują, że otyłość jest w gruncie rzeczy przewlekłym,
łagodnym stanem zapalnym. Procesy zapalne
zwiększają ryzyko rozwoju raka, szczególnie raka
wątroby (nawet 4,5-krotnie).
4. Brak ruchu –
ograniczając
aktywność fizyczną
rezygnujemy z cennej
ochrony
przeciwnowotworowej
i tym samym
zwiększamy ryzyko
zachorowania na raka
jelita oraz raka piersi
• Minimalna dawka ruchu:
3 x 30 po 130
5. Alkohol: nadmierna
konsumpcja napojów
alkoholowych
prowadzi do rozwoju
raka jamy gębowej,
krtani, gardła,
przełyku, jelita, raka
piersi.
6. Opalanie się:
• Promienie UV - nowotwory skóry są jednym z
najczęściej spotykanych nowotworów. Czerniak
– jego najbardziej złośliwa forma – mimo że
stanowi zaledwie pięć proc. wszystkich
przypadków, charakteryzuje się największą
śmiertelnością. Pozostałe dwa typy raka skóry
mają łagodny charakter i nie zagrażają życiu.
Najczęściej na czerniaka chorują osoby starsze,
które ukończyły 70 lat. Jednak nowotwór ten
rozwija się także u osób przed trzydziestką. Wg
danych czerniak jest najczęściej występującym
nowotworem złośliwym wśród młodych kobiet.
• Największe ryzyko
zachorowania mają osoby,
które podczas wakacji
intensywnie się opalają i
często mają skórę poparzoną
przez słońce, czyli w krótkim
czasie otrzymują wysoką,
toksyczną dla skóry dawkę
promieniowania UV.
• Równie niebezpieczne jak naturalne światło są sztuczne
źródła promieniowania UV, czyli łóżka opalające.
Potwierdzono związek między korzystaniem z solariów i
podwyższonym ryzykiem rozwoju trzech typów raka
skóry. W badaniu Nurses' Health Study II śledzono
zwyczaje nastoletnich Amerykanek, a następnie 25–35letnich. Podobnie, jak w przypadku światła słonecznego,
dawka promieniowania otrzymanego w ciągu całego
życia sumuje się. Im jest większa, tym wyższe ryzyko
zachorowania na nowotwór skóry. W porównaniu z
osobami, które nigdy nie były w solarium,
niebezpieczeństwo rozwoju łagodnych form raka skóry
zwiększało się o 15 proc. przy każdych czterech
wizytach na rok, zaś ryzyko zachorowania na czerniaka
o 11 proc
• Na czerniaka skóry szczególnie narażone
są osoby o bladej i piegowatej skórze,
jasnych włosach i niebieskich oczach,
gdyż są one najbardziej podatne na
poparzenie słoneczne. Według danych
kanadyjskich ludzie o jasnej karnacji mają
dwukrotnie większe ryzyko zachorowania
na czerniaka w porównaniu z osobami o
ciemniej karnacji.
7. Infekcje wirusowe i bakteryjne: pewne
typy nowotworów mogą być konsekwencją
infekcji wirusowych (rak szyjki macicy, rak
wątroby) lub bakteryjnych (rak żołądka).
• Profilaktyka drugorzędowa polega na
wykonywaniu badań, które pozwalają na
wczesne wykrywanie chorób i dają szansę
na skuteczne ich leczenie.
• Kobiety po 25. r. życia powinny
uczestniczyć w badaniach przesiewowych
w kierunku raka szyjki macicy (cytologia),
co 3-5 lat, do 60 r. ż.
• Każdego dnia aż pięć Polek umiera z
powodu raka szyjki macicy! Nowotwór,
który w rozwiniętych krajach europejskich
już prawie się nie zdarza. Tych śmierci
mogłoby nie być, gdyby kobiety regularnie
robiły proste badanie - cytologię.
• Kobiety po 50. roku
życia powinny
uczestniczyć w
badaniach
przesiewowych w
kierunku raka piersi
(mammografia) co 2
lata.
• U kobiet najczęściej rozpoznawanym
nowotworem złośliwym jest nowotwór piersi –
występuje u co 5 kobiety chorej na
nowotwory złośliwe.
• Kobiety i mężczyźni po 50. r. życia powinni
robić badania przesiewowe w kierunku
raka jelita grubego
11 zasad Europejskiego Kodeksu
Walki z Rakiem
I. Prowadząc zdrowy styl życia, można poprawić ogólny stan
zdrowia i zapobiec wielu zgonom z powodu nowotworów
złośliwych
1. Nie pal; jeśli już palisz, przestań. Jeśli nie potrafisz
przestać, nie pal przy niepalących.
2. Wystrzegaj się otyłości
3. Bądź codziennie aktywny ruchowo, uprawiaj ćwiczenia
fizyczne.
4. Spożywaj więcej różnych warzyw i owoców: jedz co
najmniej 5 porcji dziennie. Ogranicz spożycie
produktów zawierających tłuszcze zwierzęce.
5. Nie pij; jeśli pijesz alkohol - piwo, wino lub alkohole
wysokoprocentowe - ogranicz jego spożycie:
mężczyźni do dwóch porcji dziennie, kobiety do jednej
porcji dziennie.
6. Unikaj nadmiernej ekspozycji na promienie słoneczne.
Szczególnie chroń dzieci i młodzież. Osoby mające
skłonność do oparzeń słonecznych powinny przez całe
życie stosować środki chroniące przed słońcem.
7. Przestrzegaj ściśle przepisów dotyczących ochrony przed
narażeniem na znane substancje rakotwórcze. Stosuj się
zawsze do instrukcji postępowania z substancjami
rakotwórczymi. Przestrzegaj zaleceń krajowych ośrodków
ochrony radiologicznej.
8. Bierz udział w programach szczepień ochronnych, przede
wszystkim przeciwko wirusowi zapalenia wątroby typu B.
II. Programy ochrony zdrowia, mogące zapobiegać rozwojowi
nowotworów lub zwiększyć szanse ich wyleczenia
9. Kobiety po 25. roku życia powinny uczestniczyć w
badaniach przesiewowych w kierunku raka szyjki macicy.
10. Kobiety powyżej 50. roku życia powinny uczestniczyć w
badaniach przesiewowych w kierunku raka piersi.
11. Kobiety i mężczyźni po 50. roku życia powinni uczestniczyć
w badaniach przesiewowych w kierunku raka jelita grubego.