Mapa Kultury

Pobrano z portalu Mapa Kultury
10.02.2011
Jaślany
____________________________
autor: dayANDnight89
Podczas wykopalisk na terenie Jaślan odkryto relikty osadnictwa neolitycznego (toporki). Brak jednak
danych świadczących o późniejszej historii w tej wsi. Następne informacje pochodzą ze stanowiska
archeologicznego, w którym znaleziono monety rzymskie. Odkryto również ślady osadnictwa tzw.
kultury przeworskiej (od połowy II do V wieku naszej ery).
Do IX wieku tereny te były prawdopodobnie w zasięgu państwa Wiślan. Odkryto resztki grodu
wczesnośredniowiecznego. Dodatkowy szlak handlowy przechodził przez ten region już w XII wieku.
Pierwsze informacje historyczne o wsi Jaślany, występującej wówczas w źródłach pod nazwą
Stawogóra, pochodzą z 1316 roku i mówią, że należała do rodu Bogoriów. W tymże XIV wieku jej część
stała się własnością królewską. W 1399 roku Jan z Tarnowa zakupił wieś od Dziersława Konopki z
Koziechowa. W 1448 roku część Jaślan stała się własnością Jana Feliksa Tarnowskiego, a w 1508
roku przeszła w ręce Spytka z Tarnowa. Do 1502 roku Jaślany były w posiadaniu rodu Kurozwęckich.
W tym samym roku zostały oddane pod zastaw Janowi Rabsztyńskiemu, marszałkowi zamku
sandomierskiego. W latach 1516 i 1528 rozgraniczono należące do starostwa sandomierskiego dobra
królewskie (m.in. część Jaślan) od ziem Stanisława Mieleckiego. W 1542 roku w wyniku podziału dóbr
Stanisława Mieleckiego część Jaślan znalazła się w rękach jednego z jego synów – Waleriana,
podkomorzego sandomierskiego. Do synów tegoż należała jeszcze w 1662 roku. W XVI i XVII wieku
część Jaślan była posiadłością królewską i często ją dzierżawiono (na przykład w początku XVII wieku
posesorem był Jan Dębicki, pisarz grodzki sandomierski). Mieszkańcy Jaślan zostali zobowiązani do
świadczeń feudalnych na rzecz grodu sandomierskiego. W ich skład wchodziły: daniny pieniężne (na
przykład w 1498 roku musieli wpłacić 4383 złote węgierskie na poprawę murów obronnych), robocizny,
czynsze, daniny w naturze (ze zboża, sera, miodu oraz żywca – jedna krowa cielna rocznie), a także
szarwark (był on odrabiany przy wyrębie lasów, sypaniu grobli i naprawie młynów oraz przez pełnienie
nocnych wart we dworze). W związku z trudnymi warunkami życia malała liczba mieszkańców.
Jeszcze w 1578 roku było ich około 120 (rodziny 22 kmieci, 3 zagrodników i 4 łowców), ale już w 1611
roku zostało około 40 (rodziny 9 kmieci).W 1611 roku dzierżawca tej ziemi skarżył się lustratorom, że
jest siedem pustych półłanków, „z których nic nie płacą, ani najmują, że role płoszne i piaszczyste”. W
Jaślanach w XVI wieku znajdował się młyn starościński. Przemiału zboża nie mogli w nim dokonywać
poddani królewscy„tylko gościnni”. Jego dzierżawca musiał oddawać do dworu 6 korców żyta, 1 korzec
pszenicy i 3 korce słodu. Na mocy dokumentu królewskiego w 1566 roku młyn ten został przekazany
łowcom z Jaślan. W końcu XVI wieku istniały tu 3 młyny wodne: na rzece Studzience, przy folwarku
zwanym Czaków oraz nad stawem (na mocy przywileju królewskiego znajdował się on w rękach
rodziny Piechotów).W połowie XVIII wieku wybrańcy (gospodarze zobowiązani do służby w piechocie
łanowej) z Jaślan słali do króla prośby o wstawienie się w obronie zabranych im gruntów. Wyrokiem z
12 grudnia 1757 roku król August III nakazał starostom niezwłocznie zwrócić zabraną ziemię i zwolnić
wybrańców od wszelkich danin i opłat. W czasach zaboru austriackiego Jaślany stanowiły własność
państwową (kameralną). W 1783 roku powstała kolonia niemiecka Josephadorf .Od XIX wieku w
Jaślanach istniała tak zwana szkółka trywialna. Uczył w niej m.in. Szymon Kosidorski. W latach
1851–1866 w jaślańskiej placówce pobierało naukę 80 uczniów rocznie. W latach 1863–1864
funkcjonowała tu tak zwana szkółka niedzielna (46 uczniów).W 1853 roku w Jaślanach mieszkały 1282
osoby (1181 katolików, 21 ewangelików i 80 Żydów). W 1891 roku powstała Spółka Wodna, której
strona 1 / 2
Pobrano z portalu Mapa Kultury
celem była regulacja rzek: Krzemienicy, Babulówki i Trześni. Jej siedziba znajdowała się w Mielcu, a
swoją działalnością objęła ona także teren Jaślan. Wykopano tu kanał chorzelowsko-jaślański. Na
przełomie XIX i XX wieku działalnością na rzecz poprawy bytu chłopów zajmował się Tomasz Kłoda z
Jaślan (1860–1924). W lipcu 1895 roku był jednym z przedstawicieli rejonu Mielca na zjazd delegatów
chłopskich komitetów wyborczych w Rzeszowie, na którym zostało założone Stronnictwo Ludowe. W
lipcu 1896 roku z ramienia tego stronnictwa wszedł do Rady Powiatowej. W 1907 roku założono w
Jaślanach Kasę Stefczyka. W czasie pierwszej wojny światowej obszar wsi dwa razy znajdował się po
okupacją wojsk rosyjskich (19 września–4 października 1914 roku i 06 listopada 1914–11 maja 1915
roku). Podczas okupacji hitlerowskiej działał w Jaślanach ruch oporu. Miejscowość dwukrotnie: w 1939
i 1944 roku, została spalona podczas działań frontowych. Dzisiejsze Jaślany to nowoczesna, dobrze
zagospodarowana wieś. Jaślany mają swoją legendę, a wiąże się ona z jednym w okolicy
wzniesieniem. Według tradycji kopiec usypali Tatarzy na grobie poległego w walce chana. Kilka
obiektów związanych z historią Jaślan zasługuje na uwagę. Zanim wzniesiono we wsi, stojący do
dzisiaj, kościół, wiernym przez stulecie służyła kaplica św. Anny, zbudowana w 1580 roku przy
współudziale mieszkańców, a ufundowana przez Jana z Osieka. W 1888 roku biskup Łobos erygował
w Jaślanach parafię. W tym czasie nie istniała już „starożytna” kaplica, rozebrana dwa lata wcześniej.
Neogotycka świątynia pod wezwaniem Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej została wzniesiona w 1904
roku, pod nadzorem architekta Jana Krajewskiego, według projektu architekta Józefa Danka. Rok
później biskup Wałęga dokonał uroczystej konsekracji kościoła. Typowa w kształcie, ceglana budowla
szczególny urok zawdzięcza leśnemu otoczeniu. Sosnowe, zawsze zielone lasy eksponują świątynię,
obiecują ciszę i samotność tak potrzebną w chwili skupienia i modlitwy. Szeroka fasada, zwieńczona
schodkowym szczytem, mieści ostrołukowo wykrojony portal zapraszający do wnętrza. Ściany,
zdobione ostrołukowymi profilowanymi arkadami, pokrywa figuralno-ornamentalna polichromia z
początku XX wieku, gruntownie odnowiona w 1953 roku przez J. Kotulę. Z trzech neogotyckich ołtarzy,
dwa (główny i boczny) zostały zakupione w 1910 roku w firmie F. Stuflesera, w Tyrolu. Na szczególną
uwagę zasługują: obraz św. Anny, zapewne XVIII-wieczny, wykonany w oparciu o starszy, XVI-wieczny
pierwowzór, a pochodzący z nieistniejącej kaplicy św. Anny, oraz ludowo-barokowy feretron (z 1866
roku) z przedstawieniami Przemienienia na górze Tabor i Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny.
Opodal kościoła, po przeciwnej stronie drogi rozciąga się cmentarz, na którym zachowało się kilka
starych pomników nagrobnych, w tym nagrobki osadników austriackich. Na końcu głównej alei wznosi
się kaplica grobowa Brzeskich pod wezwaniem św. Tekli. Wybudowana około 1840 roku, murowana,
opuszczona budowla znajduje się na progu całkowitej ruiny. Pozbawiona wyposażenia, skromna
kaplica, z trójlistną arkadą i profilowanym obramieniem drzwi, wymaga natychmiastowego remontu,
który przywróci zabytkowi dawny blask. Najstarsza, przydrożna figura stoi obok przejazdu kolejowego,
przy drodze do wsi. Krzyż, ufundowany w 1883 roku przez Jana Rzeźnika, wznosi się na wysokim,
czworobocznym cokole pokrytym w górnej części płaskorzeźbionymi wizerunkami św. Franciszka oraz
biskupów Wojciecha i Stanisława.
strona 2 / 2