austrian case studies

Zarządzanie
oświetleniem
miejskim
Jyväskylä
(FI)
UJĘCIE OGÓLNE
Jyväskylä to główne handlowe i administracyjne
centrum środkowej Finlandii. Położone jest na
północnym krańcu jeziora Pajanne i stanowi centrum
szkolnictwa oraz przemysłu pracującego dla potrzeb
środowiska. Miasto znane jest z wyjątkowo czystego
środowiska.
TŁO PROJEKTU
Zarząd miasta Jyväskylä, podobnie jak większość fińskich władz lokalnych, posiada własny zakład
energetyczny w 100% należący do niego. Założone w 1902 roku Miejskie Zakłady Energetyczne (City
Energy Works) zarządzały oświetleniem w takiej części, w jakiej wytwarzały elektryczność. Oczywiście
kontrolą oświetlenia zajmowali się elektrycy specjaliści. Mimo że nie zawarto umów, miejski wydział
techniczny zwracał koszty prac poniesinych przez zakłady. System sprzyjał biurokracji oraz stwarzał wiele
problemów, gdyż interesy elektrowni różniły się od potrzeb miasta:
• odpowiedzialność ponosiły niewłaściwe instytucje (szczególnie jeżeli rozważyć takie kwestie jak
bezpieczeństwo ruchu drogowego),
• płatnik nie kontrolował cen,
• występowały trudności w programowaniu prac, np. zdarzały się przypadki kiedy ludzie mieszkali
przez dwa lata przy nowych pozbawionych oświetlenia ulicach,
• efektywność wytwarzania energii była niska, a tą którą wytworzono była głównie “na sprzedaż” .
Energie Cités
2003
PODJĘTE DZIAŁANIA
Restrukturyzacja usług
Wraz z początkiem liberalizacji w 1996 roku, prawo własności systemu zostało przeniesione na władze
miasta, co poprzedziło restrukturyzację komunlanych usług energetycznych w oddzielne przedsiębiorstwo.
Za zarządzanie sterowaniem odpowiada obecnie miejskie „Technical Service Centre ” – Centrum Usług
Technicznych, TEKPA, a planowanie oraz wszelkie prace konserwacyjne i usprawniające są na bieżąco
podzlecane do miejskiego zakładu energetyczneo zgodnie z wytycznymi ustalonymi i zatwierdzonymi przez
gminę.
Stosunki pomiędzy zakładem a zarządem miasta układają się bardzo dobrze. Ekspertyzy techniczne są
w pełni fachowe, a współpraca nad systemem oświetleniowym jest ścisła i pełna zaufania.
Od 2001 roku na wszelkie usługi oświetleniowe są ogłaszane konkurencyjne przetargi. Miejski zakład
energetyczny wygrał trzyletni kontrakt na konserwacje systemu oraz kontrakty na około 20%
podejmowanych inwestycji.
Plany dotyczące oświetlenia
Miasto wyspecjalizowało się w ogólnym planowaniu i tworzeniu systemu, który jest bardzo wyrafinowany
i zapewnia wysoki standard oświetleniowy dostosowany do istniejących warunków. System oświetleniowy
spełnia standardy jasności uzgodnione przez Fińskie Towarzystwo Inżynierii Oświetleniowej (“Illuminating
Enginneering Society of Finland”), opublikowane w książce “Stacjonarne oświetlenie drogowe” (“Stationary
Traffic Lighting”), oraz nowości konstrukcyjne wykorzystując ich TIE program projektowy. Miasto
przygotowało plan oświetleniowy na trzech poziomach: plan główny, plany strefowe oraz lokalne plany
rozbudowy.
Ogólny plan oświetlenia miasta został wykonany w 1991 roku i później rozszerzony. Obejmuje on rozwój
i udoskonalenie oświetlenia miasta, atakże bieże pod uwagę zasadę ograniczenia poziomów oświetlenia do
niezbędnego minimum. Plan ogólny wyszczególnia wyposażenie, które należy wymienić na nowe (głównie
duży zapas stosunkowo niewydajnych lamp rtęciowych), ponownie określa kategorie oświetleniowe i zasady
podziału na rodzaje oświerlenia oraz wprowadza równowagę między standardmi oświetleniowymi
i uwarunkowaniami ekonomicznymi. Z początkiem roku 1997 utworzono spółkę pomiędzy Jyväskylä Energia
i Jyväskylä Technical Service Centre, przy konsulatacjach udzielonych przez biuro National Roads Agency's
Central Finland – Krajowej Agencji Drogowej Środkowej Finladii. Zaplanowano, że do 2010 roku wszystkie
ulice zostaną oświetlone energooszczędnymi lampami sodowymi. Plan nie bierze pod uwagę wymagań
oświetleniowych dróg o małym natężeniu ruchu, chodników oraz ścieżek rowerowych.
Plan składa się z dwóch zasadniczych części. Pierwsza część podsumowuje bieżący stan na głównych
drogach, okreslając potrzeby renowacji oraz koszty jakie należy ponieść w zaplanowanym okresie. W drugiej
części do sieci dróg głównych przypisano kategorie oświetleniowe oraz określono rodzaje lamp do
zainstalowania do 2010 roku.
Również plany strefowe oraz lokalne plany rozbudowy zostały opracowane według istniejących potrzeb.
Będą one wymagały dostosowania do planu ogólnego. Roczny plan konserwacji oświetlenia obejmuje
zarządzanie istniejącą siecią oraz wyszczególnia sposób prowadzenia konserwacji wraz z kosztami.
Regularne dokonywanie rewizji planu ogólnego co 5 lat umożliwi stronom dorównanie zmianom
zachodzącym w technologii oświetleniowej.
W celu zapewnienia właściwych funduszy władze wykorzystały doświadczenie innych miast i przeprowadziły
analizę porównawczą kosztów usług oświetleniowych w grupie 8 miast, które zredukowały te koszty.
Jyväskylä spodziewa się:
• uzyskać potwierdzenie efektywności ogólnego planu oświetlenia oraz planu konserwacji,
• znaleźć nowe metody konstrukcji umożliwiające rozwiązanie specyficznych problemów, np.
pochylania się słupów w wyniku pęcznienia na mrozie,
• zredukować zużycie energii.
Energie Cités
2003
Punkty analizy porównawczej kosztów zostały dobrane za pomocą programu komputerowego (VERTTI),
który służy do porównywania danych uzyskanych w 90-100 fińskich miastach. Dotyczą one wszystkich
czynników, które wywierają istotny wpływ na koszty. Miasta liczą na korzyści, które osiągną dzięki przyjęciu
jak najniższych kosztów utrzymania, jednakże powinno to stanowić tylko cel rozważań, gdyż na koszty (np.
rodzaje konserwacji) wpływają przyjęte standardy.
Oszczędzanie energii dostarczanej
Przed sprywatyzowaniem przedsiębiorstwa energetycznego rozwinięto w systemie wiele instrumentów
kontroli zużycia energii przez jej dostarczanie:
Świdry łyżkowe
W Jyväskylä jest zainstalowancych 15 świdrów łyżkowych. Urządzenia te, mimo oddzielenia od sieci przez
stacje transformatorowe, obniżają napięcie w sieci zasilającej. Obecnie włączenie świdrów łyżkowych
następuje bezpośrednio po włączeniu sieci oświetleniowej. Dąży się jednak do tego, aby w przyszłości
sterować włączaniem świdrów łyżkowych w czasie działającego oświetlenia ulicznego, które nie będzie
powodowało gaśnięcia lamp dwuramiennych. Całkowite obciążenie przez świdry łyżkowe wynosi 138 kW.
Zdalne zarządzanie
Miasto stosuje system zarządzania MELKO, który zapewnia centralne sterowanie całą siecią oświetleniową
i równocześnie automatycznie dokonuje odczytów wszystkich liczników oświetlenia oraz zawiaduje
obciążeniem systemu. 205 grup oświetlenia ulic posiada 130 terminali sterujących. Pozostałe są sterowane
kablowo. Oświetlenie włączane jest przez dwie centralne fotokomórki umieszczone w biurach
przedsiębiorstwa energetycznego; dla dróg fotokomórka ustawiona jest na 5 luksów, a dla ruchu pieszego
fotokomórka ustawiona jest na 30 luksów.
Letnie wyłączenie
Jyväskylä leży na 63°szerokości geograficznej północnej. W lecie światło dzienne jest wystarczające.
Pomiędzy 15. maja a 31. lipca system jest wyłączany, co przynosi znaczną oszczędność energii.
Lampy energooszczędne
Miejski zakład energetyczny jako właściciel magazynu ze sprzętem
oświetleniowym nie sprzyjał znaczącemu inwestowaniu w uliczne
energooszczędne lampy. W chwili prywatyzacji w 1996 roku około 80%
z 16 000 żarówek ulicznych stanowiły nadal relatywnie mało sprawne
lampy rtęciowe. Plan zakładał 12-letni okres ich stopniowej wymiany
do 2010 roku. Jednakże w natępstwie zmiany kierownictwa w radzie
miasta oraz w wyniku przygotowania nowego planu oświetleniowego,
w 1998 roku miasto otrzymało grant z Ministerstwa Ochrony
Środowiska, który skrócił do czterech lat cały proces wymiany
wszystkich ulicznych lamp rtęciowych na ekologiczne łukowe lampy z
wysokociśnieniowymi
żarówkami
sodowymi.
Przyniosło
to
oszczędności wynoszące około 1 000 MWh rocznie.
Specjalne oświetlenie
Miasto eksperymentowało również liczne nowe rozwiązania techniczne. Zbudowano wielki złożony system
oświetleniowy na ruchliwym miejskim rondzie, na którym występowało poważne zagrożenie w ruchu
drogowym. Wszystkie znajdujące się dotychczas słupy na rondzie zastąpiono jednym zespołem, który daje
skuteczne i równomierne oświetlenie. Miasto zaprojektowało także specjalne uliczne światła dla swojego
centrum, których działanie daje interesujący efekt artystyczny. Tworzą je pionowe niebieskie słupy ze
zwierciadłem parabolicznym, które odbija na ulicę pionowo padające światło dając bardzo równonierne
rozproszenie. Umieszczone wzdłuż słupów światłowody zmieniają w sposób ciągły barwę. Efekt ten jest
całkowitym zaskoczeniem i stanowi bardzo ładną osobliwość w centrum miasta.
Miasto światła
Miasto promuje swój wizerunek poprzez specjalny plan oświetlenia centrum według projektu Roope
Siiroinena, które tworzy szczególną atmosferę w nocy przy pomocy szeregu efektów świetlnych.. W mieście
położonym niedaleko od koła podbiegunowego noce zimowe są bardzo długie, a oświetlenie otoczenia ma
duże oddziaływanie. We wrześniu i październiku 2003 roku odbył się w mieście trwający miesiąc festiwal
światła dla profesjonalistów. Pracownia European Lighting Designers Association – Stowarzyszenia
Europejskich Projektantów Oświetlenia przygotowała układy ośiwetleniowe w sześciu miejscach miasta.
Energie Cités
2003
ZDOBYTA WIEDZA
Wiele władz lokalnych zwykło powierzać zarządzanie ulicznym oświetleniem swojemu zakładowi
energetycznemu. W ten sposób zakład staje się równocześnie dostawcą energii elektrycznej i organizatorem
ustalającym politykę oszczędzania energii elektrycznej. Naturalnie występuje sprzeczność interesów – jeśli
nawet zarząd miasta jest właściecielem zakładu. Rozwiązaniem jest reorganizacja zarządania oraz takie
sterowanie zarządzaniem oświetlenia budynków jakie zrealizowaliśmy. Jednakże wraz z prywatyzacją
zakładów energetycznych, mogą wystąpić trudności z monopolową klauzulą na usługii. Urządzenia
oświetleniowe stanowią cenny nabytek dla zakładu energetycznego i ceny zażądane przez zakład przy
odsprzedaży urządzeń władzom lokalnym mogą się okazać zbyt wysokie do przyjęcia.
Ogólnie występują rzeczywiste korzyści w zarządzaniu
ośiwetleniem ulic. Władze lokalne, które obecnie muszą płacić
za usługi oświetleniowe powinny rozważyć, czy nie korzystniej
byłoby kooperować w skali regionalnej zakupując usługi
oświetleniowe. Oświetlenie uliczne jest idealnym obiektem do
komputeryzacji o dużej liczbie podobnych jednostek.
Stworzenie bazy danych jest zasadniczym pierwszym krokiem
do jakiejkolwiek poprawy programu oraz opracowania
programu efektywego zarządzania. . Równocześnie jest to
wyjątkowe zadanie wymagające zaangażowania specjalisty,
a nie młodego pracownika miejskiego oddziału inżynieryjnego, mającego niewielki autorytet. Tak więc
podstawowym przesłaniem dla lokalnych władz jest “wspólne działanie oraz zaangażowanie specjalisty”.
W kontrakcie na realizację usług oświetleniowych istotnym jest zapewnienie interesu dostawcy. Wywiera on
kluczowy wpływ na realizację usług zapewniających efektywne zagospodarowanie energii. Roczny kontrakt
z refundacją wydatków poniesionych na zarządzanie i energię nie daje żadnej zachęty. Natomiast bardzo
zachęcający może być długoterminowy kontrakt na obsługę wraz z konserwacją oraz zarządzanie, w którym
kontraktor ponosi odpowiedzialność za realizację oświetlenia o określonym standardzie.
WNIOSKI DLA POLITYKÓW
Zdziwienie budzi, że rząd centralny w ogóle nie okazał większego zainteresowania oświetleniem ulicznym.
Nadal jest to jedynie powszechnie przejawiająca się akcja zarządu miast, która umożliwia w prosty sposób
zaoszczędzenie dużej ilości energii elektrycznej. Liberalizacja spowoduje, że rządy i władze miejskie, które
powierzyły zarządzanie i przekazały na własność oświetlenie uliczne przedsiębiorstwom komunalnym oraz
pokrywają ich rachunki staną przed w pełni realnymi problemami. Jest to wskazówka dla władz miejskich na
zaniechanie działalności na froncie efektywnego zagospodarowanie energii i niebotycznie wysokich
rachunków za energię elektryczną.
Ogólnie dobry system zarządzania przez wladze lokalne polega na:
• powierzeniu odpowiedzialności za decyzje dotyczące inwestycji energooszczędnych organizacji,
która płaci rachunki – zwykle jest to zarząd miasta,
• zapewnieniu zaangażowanego i specjalistycznego kierownictwa obsługującego oświetlenie, które
odpowiada również za płacenie rachunków za energię (nie zawsze sprawa należy do zarządu
miasta),
• posiadaniu rzetelnej bazy danych celem wykorzystania jej do kierowania inwestycjami, do
utrzymywania systemu w ruchu, oraz do oszacowania zużycia energii,
• posiadaniu przejrzystego planu jakości oświetlenia, dostępnego na życzenie,
• odpowiedzi na pytanie: czy wystarczająca jest skala korzyści z oświetlenia ulicznego oparta na
niewzbudzających wątpliwości obliczeniach ekonomicznych; wiele składników (np. centrale
telefoniczne) może być z powodzeniem prowadzonych na szczeblu ogólnokrajowym; oświetlenie
uliczne jest idealną usługą, którą mogą prowadzić zaangażowane zespoły związane z władzami
lokalnymi (małżonkowie); dlaczego czyniąc tak niewiele, nie rozważyć zrzucenia z siebie
odpowiedzialności w ten sposób?
Energie Cités
2003
Rząd centralny może wspomóc ten proces uzyskując korzyści, jest to jedna z najbardziej podstawowych
publicznych usług oraz coś z Kopciuszka. Jasne wskazówki dla władz lokalnych mogłyby promować tego
typu dobre kierowanie usługą. Ponadto liberalizacja mogłaby doprowadzić do reorganizacji oraz ulepszenia
tej podstawowej usługi, oszczędzając olbrzymią liczbę MWh w procesie.
DODATKOWE INFORMACJE
City of Jyväskylä
Technical Service Centre
Kari STRÖM
Tekpa, PL 4
FI-40101 JYVÄSKYLÄ
Tel: +358 14 625200
Fax: +358 14 625068
E-mail : [email protected]
Tel. kom.: +358 506 0972
Jyväskylan Energia
Ari PIIPPO
Designer, Network Services
Hannikaisenkatu 17 PL 192
FI-40351 JYVÄSKYLÄ
Tel: +358 14 624108
Fax: +358 14 214070
E-mail: [email protected]
Tel. kom.: +358 50 552 4958
Opracowanie zostało wykonane przez Energie-Cités jako część zadania 9 Umowy
Wdrożeniowej Międzynarodowej Agencji Energetycznej DSM, Zarządy Miast oraz Efektywne
Zagospodarowanie Energii w Systemie Liberalnym.
Dziękuję miastu Jyväskylä za współpracę.
Tłumaczenie przy wsparciu Francuskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych.
Energie Cités
2003