program treningu twórczego myślenia

PROGRAM LETNIEJ SZKOŁY MŁODYCH
TALENTÓW DLA UCZNIÓW SZKÓŁ
PONADGIMNAZJALNYCH
PROGRAM TRENINGU TWÓRCZEGO MYŚLENIA LSMT
Opracowanie:
ZBIGNIEW MARTEN
NOWY S¥CZ 2013
Program treningu twórczego myślenia
Uczestnicy: uczniowie szkół ponadgimnazjalnych województwa małopolskiego
realizujący program Letniej Szkoły Młodych Talentów w ramach
projektu DiAMEnT
Cele szkolenia -
celem zajęć jest przekazanie uczestnikom podstaw teoretycznej
wiedzy i nabywanie praktycznych umiejętności w zakresie:
 technik szybkiego i skutecznego uczenia się (przyswajania informacji),
 metod twórczego myślenia i rozwiązywania problemów (przetwarzania
informacji)
 stymulowania
i
kontrolowania
własnego
rozwoju
kreatywności
i zdolności twórczych
Wymiar – dwa cykle po 20 godzin każdy realizowane w latach 2011-2012
Organizacja zajęć – 5 sesji po 4 godz. każda
Autor programu – dr Zbigniew Marten, Wydział Psychologii WSB-NLU w Nowym
Sączu
2
Wstęp – omówienie koncepcji doboru treści i prowadzenia zajęć
Trening twórczego myślenia jest
pomyślany jako metoda wspomagająca
działania programu DiAMEnT, a skierowane do wybitnych i wyróżniających się
osiągnięciami
małopolskiego.
szkolnymi
W
uczniów
założeniach
szkół
głównych
ponad
gimnazjalnych
tego
programu
są
województwa
oddziaływania
rozwijające potencjał intelektualny i kreatywność działania młodzieży objętej opieką
programową. Jedna z form tych oddziaływań są zaplanowane turnusy Letniej Szkoły
Młodych Talentów realizowane dwukrotnie w miesiącach wakacyjnych. W bloku
40 godzin zajęć w każdej edycji 20 godzin ma być poświęcone treningowi twórczego
myślenia,
a
drugie
20
godzin
przeznacza
się
na
realizację
projektów
interdyscyplinarnych (zajęcia prowadzone przez ekspertów zagranicznych).
Zdolność
twórczego
myślenia
jest
dyspozycją
zarówno
intelektualną,
jak i osobowościową. Jej fundamentem jest kreatywność – przez niektórych
teoretyków psychologii i pedagogiki uważana za jedną z najważniejszych cech
osobowości .W pewnym stopniu ma ją każda osoba; stosuje ją w swej działalności,
zalicza ją do potrzeb, które winny być zaspokajane. Tworzenie nowych rozwiązań
problemów
i
zdolność
wnoszenia
pomysłów
do
nowych
działań
wraz
ze zmieniającymi się warunkami jest częścią intelektualnego kapitału.
W literaturze przedmiotu nie ma jednolitego stanowiska w kwestii podatności
tych cech na kształtowanie ich. Są poglądy o ich wrodzonej i niezmiennej naturze,
ale częściej mówi się, że o ile sam potencjał intelektualny jest wrodzony, o tyle
gotowość do jego uruchamiania w sytuacjach problemowych jest – jako cecha
osobowości – efektem kształtowania się, kształcenia i samokształcenia.
Przyjmując tę drugą tezę jako założenie należy poszerzyć ją o założenie
uzupełniające – czas adolescencji czyli w naszym systemie szkolnym wiek ponad
gimnazjalny jest dogodnym momentem na zastosowanie prób stymulowania
twórczego myślenia i postaw kreatywnych. Jest to jednak także ostatni już moment
na podjęcie takich działań albowiem proces dojrzewania osobowości wchodzi
w stadium końcowe.
Czynnikami sprzyjającymi planowanym działaniom są:
 wchodzenie przez młodzież w ostatni okres rozwoju intelektualnego - okres
myślenia formalno-operacyjnego czyli zdolności do logicznego rozumowania,
3
 wyraźna tendencja do poczucia niezależności (fizycznej i psychicznej)
 gwałtownie narastająca potrzeba sukcesu, akceptacji ze strony otoczenia,
afiliacji
 „romantyzm” myślenia w połączeniu z pochwałą racjonalności i logiczności
Czynnikami niesprzyjającymi i mogącymi zakłócać planowane działania są:
 ambiwalencja emocjonalna : poczucie niezależności i potrzeba sukcesu
versus niska samoocena, zahamowania i kompleksy,
 nie zawsze skrystalizowane zainteresowania, a co za tym idzie niejasne
i nieprecyzyjnie formułowane dążenia,
 uzasadnione
dynamiką
procesów
dojrzewania
zmęczenie
fizyczne
i psychiczne pogłębione wymaganiami stawianymi przez rodzinę i szkołę
Z powyższego zestawienia wyraźnie widoczne są czynniki osobowościowe, które
winny być przedmiotem zabiegów psychologiczno-pedagogicznych w trakcie turnusu
szkoły letniej.
Głównymi zadaniami niniejszego programu są zatem:
 dostarczenie uczestnikom wiedzy o wybranych cechach charakterologicznych
– pomoc w stworzeniu szkieletowego autoportretu psychologicznego, którego
analiza może pomóc w ukształtowaniu adekwatnego obrazu samego siebie,
 nauczenie łatwych w codziennym stosowaniu sposobów przeciwdziałania
czynnikom stresowym (coping) oraz technik szybkiego relaksu,
 nauczenie wykorzystywania technik relaksacyjnych do tworzenia warunków
w
których
przebiegać
mogą
procesy
wglądu
w
problem
(insigt)
oraz znajdowania heurystyk w rozwiązywaniu problemów,
 dostarczenie podstawowej wiedzy o organizacji pracy umysłowej (techniki
pracy, organizacja stanowisk pracy i nauki),
 wskazanie metod usprawniania niektórych procesów poznawczych
Zajęcia prowadzone być powinny w grupach w formie krótkich instruktaży,
pokazowych ćwiczeń i wspólnych analiz wyników ćwiczeń. Każde zajęcia kończone
będą
propozycjami
zadań
do
samodzielnego
wykonania
(wykonywania).
Szczegółowe scenariusze zajęć powinny być przedyskutowane przez prowadzących
z organizatorami kursu i autorem programu. W przypadku braku własnych propozycji
prowadzący otrzymają takie scenariusze od autora programu.
4
Program przewiduje dwa moduły tematyczne zajęć realizowanych w dwóch
kolejnych latach Letniej Szkoły Młodych Talentów. Każdy z modułów obejmuje
20 godzin zajęć dając sumę 40 godzin treningu. Moduły obejmują następujące treści:
 moduł I – podstawy efektywnego uczenia się
 moduł II - trening aktywizacji procesów poznawczych i myślenia twórczego
5
MODUŁ I – PODSTAWY EFEKTYWNEGO UCZENIA SIĘ
1. Techniki relaksacyjne i antystresowe – 10 godzin treningowych.
Podstawa całego programu treningowego w pierwszym cyklu treningowym.
Obejmuje naukę treningu autogennego Johannesa Schulza. Trening Schulza znany
jest w Polsce od lat 80-tych ub. stulecia, a powszechnie stosowany w praktyce
terapeutycznej od lat co najmniej kilkunastu. Jest to zestaw łatwych do opanowania
i bezpiecznych w oddziaływaniu ćwiczeń za pomocą których szybko uzyskuje się
efekt odprężenia, relaksu i odpoczynku. Właściwie wytrenowany stosowany być
może w każdych warunkach i bez żadnych innych ograniczeń(lokalizacyjnych,
czasowych etc). Pozytywnymi skutkami dodatkowymi jego stosowania jest
nabywanie poczucia kontroli nad pracą własnego ciała, a zwłaszcza centralnego
układu nerwowego. Wiąże się z tym także obniżenie poziomu lęku podstawowego,
wzrost poczucia pewności siebie itd.
Trening autogenny jest znakomitą podstawą do wstępnych ćwiczeń wizualizacyjnych,
pomaga usprawniać niektóre cechy uwagi: koncentrację, przerzutność, stałość.
Zdolność wizualizacji uważana jest za jeden ze skuteczniejszych sposobów
stwarzania warunków do twórczego myślenia.
2. Osobowościowe warunki skutecznego uczenia się
- 3 godziny
ćwiczeniowo-instruktażowe.
Jako podstawowe czynniki warunkujące skuteczne uczenie się oraz kreatywne
zachowanie uważa się: adekwatną samoocenę, motywację do osiągnięć, zdolność
pozytywnego
myślenia oraz umiejętność afirmacji. W czasie 3-godzinnych zajęć
omówione zostaną podstawowe wskaźniki danej cechy, każdej z tych cech
poświęcone będzie badanie kwestionariuszowe lub testowe uczestników, podane
będą dalsze testy do samodzielnego wypełnienia po zajęciach, wskazane będą
sposoby rozwijania tych cech u siebie.
3. Techniki
wizualizacji
–
instruktażowo-ćwiczeniowe
2
godziny
będą
dydaktyczne
uzupełnieniem
zaplanowane
zajęć
jako
wizualizacyjnych
realizowanych w bloku „Techniki relaksacyjne i antystresowe”.
W instruktażu podane będą informacje o znaczeniu aktywizacji obu półkul
mózgowych. Uczestnicy wykonają kilka ćwiczeń na ten temat. Pozostałe ćwiczenia
6
otrzymają do samodzielnego wykonywania. Idee i techniki wizualizacji rozwijane
będą w treściach Modułu II.
4. Ćwiczenia mnemotechniczne - blok 2-godzinnych zajęć stanowi wprowadzenie
do zajęć przewidzianych w module II.
Ze względu na powszechność publikacji z zakresu ćwiczeń podstawowych cech pamięci
zrezygnowano z większego wymiary dydaktycznego w tym względzie. Uczestnicy
zrealizują
przykładowe ćwiczenia oraz otrzymają materiały do samodzielnych
treningów. Bardziej złożone formy i techniki zapamiętywania ćwiczone będą w Module II.
5. Techniki czytania- zajęcia instruktażowe - 1 godz. – poświęcone będą
wskazaniu podstawowych sposobów czytania ze zrozumieniem, robienia
notatek itp.
Zajęcia mogą być ewentualnie wstępną propozycją nauki szybkiego czytania.
6. Ocena stylu uczenia się – końcowe zajęcia instruktażowo-ćwiczeniowe
podsumowujące zajęcia w tym cyklu (1 godz. dydaktyczna).
Uczestnicy wykonają test na styl uczenia się. Omówione będą zalety i wady
poszczególnych stylów oraz podstawowe zasady organizacji stanowiska pracy.
Wskazane będą materiały do samodzielnego przestudiowania.
Podsumowanie zajęć będzie wprowadzeniem do ostatniego treningu nt. sposobów
radzenia sobie ze stresem, a mianowicie do głównych zasad higieny pracy umysłowej.
TEMATYKA I ORGANIZACJA ZAJĘĆ
Moduł I – podstawy efektywnego uczenia się
1. Techniki relaksacyjne i antystresowe (10)
 wprowadzenie do metodyki ćwiczeń relaksujących – instruktaż
 ćwiczenie wstępne, omówienie
 ćwiczenie podstawowe
 psychoneurologiczne podstawy wizualizacji - aktywacja półkul mózgowych
7
 wykorzystanie elementów muzykoterapii w relaksacji i wizualizacji
2. Osobowościowe warunki skutecznego uczenia się (3)
 samoocena,
 motywacja
 pozytywne myślenie oraz afirmacja,
3. Techniki wizualizacji (2)
4. Ćwiczenia mnemotechniczne(2)
5. Techniki czytania(1)
6. Ocena stylu uczenia się – test na styl uczenia się (1)
7. Techniki pracy – organizacja stanowiska pracy (1)
ORGANIZACJA ZAJĘĆ W MODULE I
Dzień pierwszy:
1. Osobowościowe warunki skutecznego uczenia się (2)
 samoocena,
 motywacja
2. Techniki relaksacyjne i antystresowe (2)
 wprowadzenie do metodyki ćwiczeń relaksujących – instruktaż
 ćwiczenie wstępne, omówienie
Dzień drugi
1. Techniki relaksacyjne i antystresowe - ćwiczenie podstawowe (1)
2. Techniki wizualizacji (2)
3. Techniki relaksacyjne i antystresowe -psychoneurologiczne podstawy wizualizacji
(1)
Dzień trzeci
1. Techniki relaksacyjne i antystresowe -psychoneurologiczne podstawy wizualizacji
(2)
2. Osobowościowe warunki skutecznego uczenia się -pozytywne myślenie
oraz afirmacja (1)
3. Techniki czytania(1)
8
Dzień czwarty
1. Techniki relaksacyjne i antystresowe- ćwiczenia aktywacji półkul mózgowych (1)
2. Ćwiczenia mnemotechniczne (2)
3. Techniki relaksacyjne i antystresowe - coping (1)
Dzień piąty
1. Techniki relaksacyjne i antystresowe - ćwiczenie podstawowe (1)
2. Ocena stylu uczenia się – test na styl uczenia się (1)
3. Techniki pracy – organizacja stanowiska pracy (1)
4. Techniki relaksacyjne i antystresowe - coping (1)
9
MODUŁ II
TRENING AKTYWIZACJI PROCESÓW POZNAWCZYCH
I MYŚLENIA TWÓRCZEGO
1. Techniki relaksacyjno-koncentracyjne – sześciogodzinne wprowadzenie
do treningu relaksacyjnego Edmunda Jacobsona.
Zajęcia są kontynuacją wprowadzonego w module I treningu autogennego
Johannesa Schulza. Mogą być pogłębieniem wiedzy i umiejętności uczestników
w zakresie technik relaksacyjnych, stanowią element wzbogacający kulturę higieny
psychicznej i umysłowej , są kontynuacją ćwiczeń w zakresie sztuki wizualizacji.
Ze względu na swą złożoność zajęcia ograniczone będą do tzw. relaksacji
stopniowej. Uczestnicy otrzymają wskazówki do dalszych samodzielnych ćwiczeń.
Wskazany będzie związek pomiędzy doznaniami w trakcie treningów relaksacyjnych,
a ćwiczeniami kreatywności w programach nazywanych technikami doskonalenia
umysłu oraz neurolingwistycznym programowaniu (NLP). Temat ten będzie podjęty
na zajęciach tematycznych poświęconych NLP.
2. Zastosowanie
wybranych
zagadnień
neurolingwistycznego
programowania (NLP) do ćwiczeń kreatywności – 2- godzinne zajęcia
instruktażowo-ćwiczeniowe.
Zajęcia poświęcone wybranym zagadnieniom NLP (możliwość modyfikowania reakcji
organizmu na bodźce płynące z CUN, możliwość „zadawania” zadań dla CUN itp.).
Omówione będą i zaprezentowane niektóre ćwiczenia z obszaru tzw. technik
doskonalenia umysłu – zwłaszcza te oparte na wizualizacji.
3. Mnemotechnika – przykładowe ćwiczenia
Blok zajęć jest kontynuacja wstępu poczynionego w module I. Wymiar dydaktyczny 6 godz. ćwiczeniowo-instruktażowych. Wskazane będą obszary ćwiczeń pamięci
oraz metody stosowania form i technik złożonych (metoda haków, kotwic, skojarzeń,
analogii itp.). Podane będą zasady higieny pracy umysłowej w zakresie
zapamiętywania, przechowywania danych i odtwarzania pamięciowego. Prowadzący
zajęcia mają swobodę w doborze treści ćwiczeń z zastrzeżeniem ich konsultacji
z autorem programu. W przypadku braku własnych propozycji prowadzący zajęcia
otrzymają takie scenariusze od autora .
10
4. Myślenie problemowe – przykładowe ćwiczenia. – 6 godz.
Zajęcia w formie ćwiczeń i treningów w zakresie rozwiązywania problemów
indywidualnie i grupowo. Zastosowane będą testowe próby zadań problemowych
do rozwiązywania indywidualnego oraz zespołowe gry decyzyjne w trakcie których
uczestnicy będą mogli poznać zarówno mechanizmy psychologiczne rządzące
indywidualnym i grupowym sposobem rozwiązywania sytuacji problemowych
(tworzenia heurystyk) . W przypadku braku własnych propozycji prowadzący zajęcia
otrzymają scenariusze od autora programu .
TEMATYKA I ORGANIZACJA ZAJĘĆ
Moduł II - trening aktywizacji procesów poznawczych i myślenia twórczego
1. Techniki relaksacyjno-koncentracyjne z wykorzystaniem treningu Jacobsona
oraz wizualizacji w technikach doskonalenia umysłu (TDU) – 6 godz.
2. Zastosowanie wybranych zagadnień neurolingwistycznego programowania
(NLP) do ćwiczeń kreatywności – 2 godz.
3. Mnemotechnika – przykładowe ćwiczenia – 6 godz.
4. Myślenie problemowe – przykładowe ćwiczenia. – 6 godz.
Organizacja zajęć w module II
Dzień pierwszy:
1. Zastosowanie wybranych zagadnień neurolingwistycznego programowania
(NLP) do ćwiczeń kreatywności – (2)
2. Techniki relaksacyjno-koncentracyjne (trening Jacobsona – wprowadzenie) –
(2)
Dzień drugi
1. Techniki relaksacyjno-koncentracyjne – (2)
2. Mnemotechnika – przykładowe ćwiczenia – (2).
Dzień trzeci
1. Mnemotechnika – przykładowe ćwiczenia – (2)
2. Myślenie problemowe – przykładowe ćwiczenia. – (2)
11
Dzień czwarty
1. Mnemotechnika – przykładowe ćwiczenia – (2)
2. Myślenie problemowe – przykładowe ćwiczenia. – (2)
Dzień piąty
1. Myślenie problemowe – przykładowe ćwiczenia. – (2)
2. Techniki relaksacyjno-koncentracyjne – (2)
Uwagi końcowe
Ze stosownym wyprzedzeniem odbyć powinno się spotkanie koordynatorów
programu
DiAMEnT
i
autora
niniejszego
programu
z
kandydatami
do prowadzenia zajęć. Ustalić należy termin i formę konspektów do prowadzonych
zajęć. W szczególnych przypadkach gotowy konspekt do realizacji prowadzący
otrzymać może od autora programu (por. uwagi j.w)
12