Model postępowania

Model postępowania w zakresie wykorzystywania standardów kwalifikacji
zawodowych do opracowania podstaw programowych kształcenia
zawodowego w systemie szkolnym.
W związku z tym, że podstawy programowe kształcenia zawodowego są opracowywane
i zatwierdzane na poziomie ministerialnym a ich zmieniona forma nie mogłaby posłużyć
do modernizacji i stworzenia nowych programów nauczania, poniższe opracowanie stanowi:
Model postępowania przy tworzeniu modułowych programów nauczania z wykorzystaniem
podstawy programowej i standardów kwalifikacji zawodowych.
1.
Na jakich dokumentach i opracowaniach należy się oprzeć tworząc
szkolny program modułowy?
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 8 czerwca 2009 r. w sprawie
dopuszczania do użytku w szkole programów wychowania przedszkolnego i programów
nauczania oraz dopuszczania do użytku szkolnego podręczników, a w szczególności § 5. 1.
„Program nauczania dla zawodu oraz program nauczania dla profilu może być dopuszczony
do użytku w danej szkole, jeżeli:
1) stanowi zbiór usystematyzowanych, celowych układów umiejętności i treści nauczania,
ujętych w podstawie programowej kształcenia w zawodzie albo w podstawie programowej
kształcenia w profilu kształcenia ogólnozawodowego, określonych odpowiednio w
przepisach w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach oraz w przepisach
w sprawie podstawy programowej kształcenia w profilach kształcenia ogólnozawodowego,
wraz ze wskazówkami dotyczącymi realizacji procesu kształcenia i oceniania osiągnięć
edukacyjnych ucznia”.
Zgodnie z powyższym pierwszym dokumentem, na którym należy się opierać podczas
opracowywania programu nauczania dla zawodu jest podstawa programowa.
Podstawa programowa kształcenia w zawodzie to obowiązkowy dla danego zawodu zestaw
treści nauczania i umiejętności, które muszą być uwzględnione w programie nauczania i
umożliwiają ustalenie kryteriów ocen szkolnych i wymagań egzaminacyjnych. Podstawę
programową dla wszystkich zawodów ogłasza minister odpowiedzialny za oświatę i
wychowanie we współpracy z tzw. „ministrem właściwym” dla danego zawodu, w formie
rozporządzenia.
Podstawy programowe kształcenia w zawodzie powstają jako opracowania eksperckie w
momencie pojawienia się danego zawodu w klasyfikacji MEN i są później aktualizowane. Nie
mają one jednolitej budowy; co wynika z różnych terminów ich opracowywania, jak też z
faktu, że opracowywane są przez różne ministerstwa. Może się więc zdarzyć, że Państwo
opracowując program dla dwóch zawodów traficie na nieco inną strukturę podstawy
programowej każdego z nich. Na przestrzeni lat zmieniały się nazwy ministerstw i w obecnej
klasyfikacji zawodów wymienianych jest ponad 20 tzw. „ministrów właściwych”
odpowiedzialnych za wprowadzenie danego zawodu do klasyfikacji szkolnej i opracowanie,
wspólnie z MEN, podstawy programowej.
Podstawa programowa dla zawodu zawiera najczęściej następujące rozdziały:
1) założenia programowo – organizacyjne kształcenia w zawodzie, gdzie mamy:
− opis kwalifikacji absolwenta (umiejętności)
− specyficzne wymagania kształcenia w zawodzie
2) podział godzin na bloki programowe
3) szczegółowe opisy kształcenia w blokach programowych, a w nich:
− cele kształcenia
− treści kształcenia
W niektórych, nowszych podstawach programowych kształcenia w zawodzie, zamieszczona
jest jeszcze lista zadań zawodowych.
W naszym projekcie, przy opracowywaniu wszystkich 26 programów nauczania należy
bezwzględnie zamieścić w każdym programie wszystkie umiejętności i treści kształcenia
zamieszczone w podstawie programowej. Powinny też w programie nauczania znaleźć się
treści i umiejętności, które pojawiły się w danym zawodzie w wyniku rozwoju technologii –
które występują w innych dokumentach, powstałych po opracowaniu danej podstawy
programowej oraz te nowe treści i umiejętności, których nie ma nawet w dokumentach, ale
występują w praktyce.
Podczas opracowywania programów nauczania należy korzystać ze wszystkich opracowań i
dokumentów określających kwalifikacje zawodowe, takich jak: klasyfikacja zawodów i
specjalności, charakterystyki zawodów - wydawane w formie drukowanej jako „Przewodnik
po zawodach”, a także opracowane w ostatnich latach (ostatnie w 2007 roku) standardy
kwalifikacji zawodowych.
Klasyfikacja zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy jest załącznikiem do „Rozporządzenia
Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 8 grudnia 2004 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności
dla potrzeb rynku pracy oraz zakresu jej stosowania” (Dz. U. z dnia 16 grudnia 2004 r.). Od tego dnia
klasyfikacja jest udostępniana na stronie internetowej publicznych służb zatrudnienia
www.psz.praca.gov.pl
Klasyfikacja ta jest ujednolicona z klasyfikacją szkolnictwa zawodowego (Rozporządzenie Ministra
Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 8 maja 2004 r. w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa
zawodowego z późn. zmianami).
Klasyfikacja służy ujednoliceniu nazewnictwa zawodów i specjalności występujących na rynku pracy
oraz racjonalnemu planowaniu obsługi rynku pracy i określaniu jego struktury zawodowej.
Klasyfikacja jest stosowana w szczególności w zakresie:
1) pośrednictwa pracy i poradnictwa zawodowego;
2) kształcenia zawodowego;
3) gromadzenia danych do określania polityki zatrudnienia, kształcenia i szkolenia zawodowego;
4) prowadzenia badań, analiz, prognoz i innych opracowań dotyczących rynku pracy (§ 2
Rozporządzenia) .
Klasyfikacja jest pięciopoziomowym, hierarchicznie usystematyzowanym zbiorem zawodów i
specjalności występujących na rynku pracy. Grupuje poszczególne zawody (specjalności) w coraz
bardziej zagregowane grupy oraz ustala ich symbole i nazwy. Struktura klasyfikacji oparta jest na
systemie pojęć, z których najważniejsze to: zawód, specjalność, umiejętności oraz kwalifikacje
zawodowe. Zamieszczone są w niej informacje na temat 1770 zawodów.
W klasyfikacji szkolnictwa zawodowego zamieszczonych jest aktualnie 208 zawodów. Poza nazwą
zawodu przyporządkowaną do grup zawodowych w klasyfikacji podaje się typy szkół, w których
może być realizowane kształcenie i ilość lat nauki.
Charakterystyki zawodów wydawane są w formie drukowanej jako „Przewodnik po zawodach”, a
także udostępniane są w wersji elektronicznej w module „Zawody” programu „Doradca 2000”. Każda
charakterystyka zawiera następujące informacje:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Nazwa zawodu (w oparciu o Klasyfikację Zawodów i Specjalności)
Kod zawodu (wg Klasyfikacji Zawodów i Specjalności)
Inne nazwy zawodu
Zadania i czynności robocze
Środowisko pracy
Wymagania psychologiczne
Wymagania fizyczne i zdrowotne
Warunki podjęcia pracy w zawodzie
Możliwości awansu w hierarchii zawodowej
Możliwości podjęcia pracy przez dorosłych
Zawody pokrewne
Możliwości zatrudnienia
Pomocne adresy
Literatura
Przystosowanie stanowiska pracy dla osób niepełnosprawnych.
Ponieważ „Przewodnik po zawodach” zawiera informacje na temat wszystkich zawodów
zamieszczonych w klasyfikacji zawodów i specjalności, jest on opracowaniem bardzo
obszernym; aktualna jego wersja składa się aż z 7 tomów.
Standard kwalifikacji zawodowych dla danego zawodu to akceptowana przez
przedstawicieli pracodawców, pracobiorców i innych kluczowych partnerów społecznych
partycypujących w gospodarce i rynku pracy norma minimalnych wymagań
kwalifikacyjnych, w układzie pięciu poziomów kwalifikacji, z podziałem na kwalifikacje
związane z typowymi stanowiskami pracy lub zadaniami zawodowymi, kwalifikacje
ponadzawodowe, ogólnozawodowe, podstawowe i specjalistyczne dla zawodu opisujące
zbiory niezbędnych umiejętności, wiadomości i cech psychofizycznych odpowiadających
zadaniom zawodowym i kwalifikacjom wyodrębnionym w zawodzie i gwarantujących jakość
wykonywania zawodu.1
Standardy kwalifikacji zawodowych projektowane są dla zawodów i specjalności ujętych w
Klasyfikacji Zawodów i Specjalności i porządkują kwalifikacje towarzyszące pracy zawodowej
według grup kwalifikacji i poziomów kwalifikacji.
W standardzie kwalifikacji zawodowych zamieszcza się:
− nazwę zawodu (zgodnie z klasyfikacją zawodów i specjalności), wg określenia zawodu jako
zbioru zadań zawodowych wyodrębnionych w wyniku społecznego podziału pracy, wymagających
od pracownika odpowiednich kwalifikacji zawodowych,
− podstawy prawne wykonywania zawodu, akty prawne, które regulują standardy pracy w danym
zawodzie, bezpieczeństwo i warunki techniczne wykonywania zawodu,
− syntetyczny opis zawodu, w którym wymienia się rodzaje zadań zawodowych, miejsce pracy i
zakres odpowiedzialności, charakter pracy z podaniem typowych dla danego zawodu cech
psychofizycznych,
− stanowisko pracy, określone jako najmniejsza jednostka organizacyjna przedsiębiorstwa, miejsce
pracy, część powierzchni produkcyjnej lub usługowej zajmowanej lub obsługiwanej przez
pracownika w celu wykonywania powierzonej mu pracy – zadań zawodowych,
− zadanie zawodowe, określone jako logiczny wycinek lub etap pracy w ramach zawodu, o wyraźnie
określonym początku i końcu, którego efektem jest określony wyrób, usługa lub istotna decyzja,
− składowe kwalifikacji zawodowych – kwalifikacje typowe dla danego zawodu potrzebne do
wykonywania różnych zadań zawodowych,
− korelację pomiędzy zadaniami zawodowymi a składowymi kwalifikacji zawodowych, polegające
na przyporządkowaniu do poszczególnych zadań zawodowych wykorzystywanych przy ich
wykonywaniu kwalifikacji,
− kwalifikacje ponadzawodowe – wspólne dla branży/sektora gospodarki, do której należy zawód
poddany standaryzacji,
− specyfikację kwalifikacji ogólnozawodowych (obejmujących zwykle grupę pokrewnych zawodów
i specjalności), podstawowych dla zawodu (umożliwiające efektywne wykonywanie typowych
zadań zawodowych charakterystycznych dla określonego zawodu) i specjalistycznych dla zawodu
(umiejętności,
wiadomości
i
cechy
psychofizyczne
umożliwiające
wykonywanie
wyspecjalizowanych zadań i pełnienie nietypowych funkcji zawodowych) z podziałem na 5
poziomów.
Pełna informacja o standardach kwalifikacji zawodowych znajduje się na stronie internetowej
www.standardyiszkolenia.praca.gov.pl .
Poza w/w dokumentami musicie Państwo pisząc program oprzeć się o następujące materiały
wykonane w ramach tego projektu:
1
Standardy kwalifikacji zawodowych, Projekt Phare PL0003.11 KRAJOWY SYSTEM SZKOLENIA
ZAWODOWEGO, Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2003
a) analizy porównawcze podstaw programowych ze standardami kwalifikacji
zawodowych, których celem było wychwycenie różnic pomiędzy tymi dokumentami,
a szczególnie tych umiejętności wymienionych w standardzie kwalifikacji
zawodowych, dla których nie ma odpowiedników w podstawach programowych;
b) raport z badania u pracodawców pod nazwą: „Diagnoza potrzeb edukacyjnych w
obszarze szkolnictwa zawodowego na lokalnym i regionalnym rynku pracy
odnoszących się do programów wymagających modernizacji lub opracowania nowego
programu”. Badania zostały przeprowadzone dla wszystkich 26 zawodów, dla których
przeprowadzana jest modernizacja kształcenia. Realizacja odbyła się na terenie
województwa wielkopolskiego, ze szczególnym uwzględnieniem Poznania, gdzie
próba badawcza wynosiła od 50% do 75%. Dobór próby oparto o zasady doboru
celowego w wariancie proporcjonalnym – według ilości zawodów. Próba badawcza
wynosiła N=600 respondentów. Oznacza to, iż w każdym z wybranych przez
Zleceniodawcę zawodów zbadano minimum 23 przedstawicieli pracodawców. W
ramach przedmiotu badania poruszono tematykę związaną z aktualnymi potrzebami
pracodawców odnośnie określonych kwalifikacji/umiejętności oraz wiedzy
teoretycznej, jaką powinien posiadać pracownik w określonym zawodzie. W związku
z tym badaniu poddano rozbieżności między standardem kwalifikacji a podstawami
programowymi kształcenia w poszczególnych zawodach. Celem badania było
poznanie opinii przedstawicieli pracodawców dotyczących zapotrzebowania na
określone kwalifikacje i wiadomości potencjalnych pracowników, którymi są
absolwenci poznańskich szkół zawodowych (techników i zasadniczych szkół
zawodowych).