D - Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Białymstoku

Sygn. akt VIII Ka 565/16
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 października 2016r.
Sąd Okręgowy w Białymstoku VIII Wydział Karny Odwoławczy
w składzie:
Przewodniczący SSO Ilona Simonowicz
Protokolant Aneta Chardziejko
przy udziale prokuratora Prokuratury Rejonowej w Białymstoku Przemysława Gopaniuka
po rozpoznaniu w dniu 26.X.2016r.
sprawy L. B.
oskarżonego z art. 18 §3 kk w zw. z art. 286 §1 kk i z art. 271 §1 kk w zb. z art. 273 kk
na skutek apelacji, wniesionej przez obrońcę oskarżonego
od wyroku Sądu Rejonowego w Białymstoku
z dnia 20 maja 2016r. sygn. akt III K 523/15
I. Uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Białymstoku
UZASADNIENIE
L. B. został oskarżony o to, że:
I. w dniu 14 marca 2014 roku w M. prowadząc działalność gospodarczą pod nazwą M. L. B., działając w zamiarze aby
S. K. dokonała czynu zabronionego – wyłudzenia mienia oraz w celu osiągnięcia korzyści majątkowej udzielił jej rady
na temat pozyskania przez nią dla niego nowoczesnego telewizora przekazując jej informację na temat oczekiwanych
przez niego parametrów technicznych i wyglądu, co skutkowało doprowadzeniem (...) S.A. (...) w W. do niekorzystnego
rozporządzenia mieniem zawarciem przez nią w dniu 14 marca 2014 roku w sklepie (...) przy ul. (...) w wyniku czego
doszło do sporządzenia „Umowy kredytu ratalnego nr (...)” , na podstawie której wydano jej telewizor marki L. (...)’
nr fabr. (...) o wartości 2.099 złotych, po czym przyjął go do swojego komisu przy ulicy (...) przekazując jej tytułem
zapłaty nieustaloną kwotę, co najmniej 800 złotych,
tj. o czyn z art. 18 § 3 kk w zw. z art. 286 § 1 kk
II. w okresie od 08 do 10 kwietnia 2014 roku w M. prowadząc działalność gospodarczą pod nazwą M. L. B., działając
w zamiarze aby S. K. dokonała czynu zabronionego – wyłudzenia mienia oraz w celu osiągnięcia korzyści majątkowej
udzielił jej rady na temat pozyskania przez nią dla niego konkretnego modelu piekarnika, przekazując jej kartkę z
wypisanym interesującym go piekarnikiem w postaci urządzenia marki B. model (...), co skutkowało doprowadzeniem
(...) Bank S.A. z siedzibą we W. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem zawarciem przez nią w dniu 08.04.2014
roku w sklepie (...) przy ul. (...) „Umowy o kredyt na zakup towarów i usług nr (...)” na podstawie której w dniu
10.04.2014 roku wydano jej ww piekarnik o wartości 4.399 złotych, po czym za pośrednictwem innej osoby – przekazał
jej 1800 złotych tytułem zapłaty i dostarczył jej środek przewozu w postaci samochodu, którym piekarnik ten został
następnie przewieziony do miejsca zamieszkania przy ul. (...) w M.,
tj. o czyn z art. 18 § 3 kk w zw. z art. 286 § 1 kk
III. w okresie o bliżej nieustalonego dnia czerwca 2014 roku do 23 grudnia 2014 roku w M. prowadząc działalność
gospodarczą pod nazwą M. L. B., jako osoba upoważniona do wystawienia dokumentu, działając w celu poświadczeni
nieprawdy co do okoliczności mającej znaczenie prawne w ten sposób, że wykorzystując uprzednio podpisany In
blanco przez E. P. – klientkę komisu- druk „Umowy lombardowej”, po jego wypełnieniu przez wpisanie nieprawdy
co do okoliczności związanych z nabyciem piekarnika B. (...) – opisanego jak w pkt VI złożył czytelny podpis pod
nieprawdziwą treścią datowaną na „9.04.2014 r.” zawartą pomiędzy sobą – jako właścicielem lombardu – a E. P.
– pożyczkobiorcą , a następnie w dniu 23 grudnia 2014 roku posłużył się kserokopią tejże umowy w Komendzie
Powiatowej Policji w M. składając zeznania w sprawie sygn. akt RSD-426/14,
tj. o czyn z art. 271 § 1 kk w zb. z art. 273 kk
Sąd Rejonowy w Białymstoku wyrokiem z dnia 20 maja 2016r. sygn. akt III K 523/15 oskarżonego L. B. uznał za
winnego popełnienia zarzucanych mu czynów i za to:
- za czyny z punktu I-go i II-go na mocy art. 18 §3 kk w zw. z art. 286§ 1 kk w zw. z art. 4 § 1 kk skazał go, zaś na mocy
art. 19 § 1 kk w zw. z art. 286 § 1 kk w zw. z art. 91 § 1 kk wymierzył mu karę 1 (jednego) roku pozbawienia wolności.
- za czyn z punktu III-go na mocy art. 271 § 1 kk w zb. z art. 273 kk w zw. z art. 11 § 2 kk skazał go, zaś na mocy art. 271
§ 1 kk w zw. z art. 11§ 3 kk wymierzył mu karę 10 (dziesięciu) miesięcy pozbawienia wolności.
- na mocy art. 91 § 2 kk orzekł wobec oskarżonego karę łączną 1 (jednego) roku i 6 (sześciu) miesięcy pozbawienia
wolności, warunkowo zawieszając jej wykonanie na mocy art. 69 § 1, § 2 kk, art. 70 § 1 pkt 1 kk na okres próby
wynoszący 3 (trzy) lata.
Na mocy art. 33 § 2 kk wymierzył oskarżonemu karę grzywny w wysokości 100 (stu) stawek dziennych przyjmując, iż
jedna stawka dzienna kary grzywny jest równa kwocie 20 (dwudziestu) złotych.
Powyższym wyrokiem Sąd Rejonowy w Białymstoku uznał także winę drugiej osoby oskarżonej w przedmiotowej
sprawie, a mianowicie oskarżonej S. K., której zarzucono cztery jednostkowe czyny z art. 286 §1 kk i skazał ją za każdy
z czynów na mocy art. 286 §1 kk w zw. z art. 4 §1 kk, a na mocy art. 286 §1 kk w zw. z art. 91 §1 kk wymierzył jej
karę 1 roku i 8 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby 4 lat, a
na mocy art. 33 §2 kk orzekł karę grzywny w wysokości 100 stawek dziennych, przyjmując jedną stawkę dzienną za
równoważną kwocie 10 złotych.
Sąd orzekł także w wyroku na mocy art. 46 §1 kk o solidarnym naprawieniu szkody przez oskarżonych poprzez
wpłacenie wskazanych kwot na rzecz pokrzywdzonych banków. Rozstrzygnął też o kosztach procesu.
Wyrok w stosunku do S. K. uprawomocnił się w dniu 16 czerwca 2016r. bez skarżenia.
Powyższy wyrok został natomiast zaskarżony w całości co do oskarżonego L. B. przez jego obrońcę. Obrońca zarzucił
wyrokowi:
- odnośnie czynów oskarżonego opisanych w pkt I i II:
I. błąd w ustaleniach faktycznych, przyjętych za podstawę orzeczenia, mający wpływ na jego treść, a polegający na
uznaniu, iż oskarżony udzielając S. K. informacji o przedmiotach, które mógłby od niej nabyć, działał w zamiarze,
aby dokonała ona czynu zabronionego, w sytuacji, gdy nie znał jej i nie mógł on przewidywać, iż oskarżona nabywa
poszczególne przedmioty na raty nie mając zamiaru ich spłacać;
II. błąd w ustaleniach faktycznych, przyjętych za podstawę orzeczenia, mający wpływ na jego treść, a polegający
na uznaniu, iż oskarżony udzielając S. K. informacji o przedmiotach, które mógłby od niej nabyć, ułatwił swoim
zachowaniem popełnienie przez oskarżoną czynu zabronionego, w sytuacji, gdy oskarżona już wcześniej dokonywała
podobnych przestępstw i udzielona informacja przez L. B. stanowiła jedynie informacyjną poradę, zwyczajowo
przyjętą w stosunkach między sprzedawcą a klientem i pozostaje bez związku przyczynowego z popełnianymi przez
S. K. przestępstwami;
- odnośnie czynu oskarżonego opisanego w pkt III:
III. obrazę prawa materialnego, tj. art. 271 § 1 kk przez jego zastosowanie w sytuacji, gdy opisane w pkt III zachowanie
oskarżonego nie wyczerpywało ustawowych znamion przestępstwa określonego w tym przepisie.
IV. obrazę prawa materialnego, tj. art. 273 kk przez jego zastosowanie w sytuacji, gdy opisane w pkt III zachowanie
oskarżonego nie wyczerpywało ustawowych znamion przestępstwa określonego w tym przepisie.
V. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, mający wpływ na jego treść, a polegający na
uznaniu, iż oskarżony powinien ponosić odpowiedzialność karną za posłużenie się dokumentem poświadczającym
nieprawdę, podczas gdy zachowanie to stanowiło realizację jego prawa do obrony;
We wnioskach końcowych apelacji obrońca wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku:
1/ odnośnie czynu opisanego w pkt I i II — poprzez uniewinnienie oskarżonego
2/ odnośnie czynu opisanego w pkt III — poprzez uniewinnienie oskarżonego.
Sąd Okręgowy zważył, co następuje:
Apelacja w zakresie, w jakim skutkowała uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi I instancji, okazała się zasadna.
W odniesieniu do czynów opisanych w pkt I i II aktu oskarżenia, zakwalifikowanych z art. 18 §3 kk w zw. z
art. 286 §1 kk, nie można odmówić słuszności zarzutom apelacji co do błędu w ustaleniach faktycznych, przy
czym w ocenie Sądu Okręgowego, zasadniczym uchybieniem Sądu Rejonowego był tzw. błąd braku, a więc nie
przeprowadzenie wnikliwego postępowania dowodowego i nie wyjaśnienie w konsekwencji wszystkich istotnych
okoliczności dotyczących zdarzeń ujętych w pkt I i II aktu oskarżenia, co mogło skutkować przedwczesnym uznaniem,
iż L. B. wypełnił znamiona pomocnictwa do występku z art. 286 §1 kk.
Zgodzić należy się z wywodami apelacji, iż samo przekazanie informacji na temat parametrów sprzętów, jakie
oskarżony był gotów kupić od S. K. (wziąć jako zabezpieczenie udzielanej pożyczki), nie może być potraktowane
równoznacznie z tym, iż chciał lub godził się, aby S. K. ten sprzęt wyłudziła. Nawet okoliczność, iż miał świadomość,
że S. K. sprzęt kupowała na raty, oceny tej nie może zmienić. Konieczne w sytuacji przypisania oskarżonemu
pomocnictwa do występku oszustwa jest wykazanie, iż L. B. miał świadomość w chwili przekazywania parametrów
telewizora i piekarnika, iż S. K. wyłudzi ten sprzęt, tj. iż nie ma zamiaru spłacać rat. W tym zakresie Sąd Rejonowy,
zdaniem Sądu odwoławczego, nie wykazał w sposób dostateczny i bezsporny, iż L. B. taką świadomość posiadał,
a swoim zachowaniem, polegającym na przekazaniu konkretnych parametrów sprzętu, ułatwił S. K. dokonanie
wyłudzenia w tym sensie, iż z jednej strony pomógł jej psychicznie, gdyż w sposób sugestywny zamanifestował
całkowite solidaryzowanie się z zamiarem S. K. dokonania wyłudzeń, a z drugiej – przekazując właśnie konkretne
parametry sprzętów, utwierdził ją w zamiarze dokonania dalszych wyłudzeń (vide postanowienie SN z 19.12.2007r.
VKK 101/07, KZS z 2008r., z.4, poz. 23).
Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika, iż Sąd Rejonowy świadomość oskarżonego L. B. co do zamiaru
wyłudzenia przez S. K. telewizora i piekarnika, wywiódł z faktu, iż niektórzy ze świadków zeznali, iż K. była w złej
sytuacji materialnej i osobistej, a zdaniem Sądu, B. musiał o tym wiedzieć, gdyż wcześniej przyniosła do niego laptopa
informując, że nabyła go na raty i chce go sprzedać, bo odmówiono jej pożyczki z banku. Taki wywód – co słusznie
podkreśla apelacja – jest wywodem zbyt daleko idącym zważywszy, iż zgromadzone dowody nie wykazują wcale, iż
sytuacja materialna i osobista S. K., która przecież od wielu lat przebywała za granicą, była powszechnie i szeroko
znana w M., a więc także znana była B.. Z kolei to, iż S. K. nie otrzymała pożyczki z banku, nie może być równoznaczne
z oceną, iż postanowiła ona wyłudzić sprzęt, kupując go na raty.
Sąd Rejonowy uzasadniając świadomość L. B. co do przestępczego zamiaru S. K., pominął istotną okoliczność, o której
zeznała siostra S. – J. K.. Zeznała ona mianowicie w toku postępowania przygotowawczego (k. 246v), iż w czasie wizyty
w Lombardzie B. uspokajał S., cyt.: „ aby się nie martwiła karaniem, bo to pójdzie tylko do BIK-u i po jakimś czasie
zniknie informacja że jest zadłużona”. O takiej rozmowie wspomniała też w swoich wyjaśnieniach z dnia 17 kwietnia
2015r. sama S. K. (k.198), cyt.: „on powiedział, że jeśli będę karana, to w systemie będzie to przez rok a potem znowu
będę miała czyste konto”.
Zdaniem Sądu Okręgowego, Sąd Rejonowy winien dokładnie na powyższe okoliczności przesłuchać J. K. oraz S. K.
(co do S. K. jest to o tyle istotne, iż nie była ona w ogóle przesłuchiwana przed Sądem) celem doprecyzowania w jakim
kontekście padły ze strony L. B. słowa dotyczące zadłużenia/ karalności S. K., zwłaszcza czy miało to bezpośredni
związek z dokonywanymi i planowanymi przez nią zakupami sprzętu RTV i AGD. Ma to o tyle istotne znaczenie, że
mogłoby to bezpośrednio świadczyć o tym, że L. B. rozmawiając z S. K. na temat ewentualnych zakupów i przekazując
jej parametry sprzętów, miał pełną świadomość, że S. K. kupując je na raty nie ma zamiaru rat spłacać i jednocześnie
uspokajał ją, mówiąc o ewentualnych konsekwencjach niespłacania rat.
W odniesieniu do zarzucanego oskarżonemu czynu z pkt III aktu oskarżenia, dotyczącego występku z art. 271 §1 kk w
zb. z art. 273 kk, zgodzić się należy z zarzutem i wywodami apelacji, iż Sąd Rejonowy w tym zakresie dopuścił się obrazy
prawa materialnego w tym sensie, iż dokonał niewłaściwej subsumcji stanu faktycznego i w konsekwencji zachowanie
L. B. objęte tym zarzutem, zakwalifikował za aktem oskarżenia błędnie jako czyn z art. 271 §1 kk w zb. z art. 273 kk.,
nie rozważając w ogóle czy oskarżony może być w tej konkretnej sytuacji sprawcą tak zakwalifikowanego czynu.
Poza sporem jest to, iż umowa cywilno-prawna jest dokumentem w rozumieniu art. 115 §14 kk. Przyznać należy z
kolei rację obrońcy, iż strona umowy cywilno-prawnej nie może być sprawcą występku z art. 271§1 kk. W tym zakresie
powołać się należy na utrwalone stanowisko tak doktryny, jak i judykatury. Strona umowy cywilno-prawnej nie działa
bowiem w imieniu funkcjonariusza publicznego i nie wystawia „dokumentu”, ale podpisuje kontrakt. I jeśli nawet
treść umowy cywilno-prawnej nie polega na prawdzie, nie stanowi to „poświadczenia nieprawdy” w rozumieniu art.
271 §1 kk (vide np. wyrok SN z 26.03.2015r. IV KK 422/14, LEX nr 1666906; wyrok SN z 12.03.2015r. IV KK 386/14,
LEX nr 1710387; wyrok SN z 28.01.2015r. IV KK 407/14, Prok.i Pr.-wkł.2015/5/8; wyrok SN z 27.06.2012r. V KK
112/12, OSNKW 2012/11/119; wyrok SN z 30.08.2011r. IV KK 190/11, LEX nr 950443; wyrok SN z 05.10.2005r. II
KK 126/05, LEX nr 164270). Konsekwencją powyższego jest konstatacja, iż L. B. nie mógł dopuścić się występku z
art. 271 §1 kk, a w dalszej kolejności także z art. 273 kk, gdyż umowa będąca przedmiotem czynu opisanego w pkt III
miała charakter cywilno-prawny, a oskarżony był jej stroną.
Natomiast niewątpliwie strona umowy cywilno-prawnej może być sprawcą występku z art. 270 §1 kk. Okoliczność
ta wskazuje zatem, iż wniosek apelacji o uniewinnienie oskarżonego B. od zarzutu z pkt III na obecnym etapie
postępowania jest przedwczesny.
W ocenie Sądu Okręgowego zebrany w sprawie materiał dowodowy winien być uzupełniony i przeanalizowany pod
kątem rozważenia czy zachowanie L. B. nie wypełniło znamion właśnie występku z art. 270 §1 kk , zwłaszcza iż w świetle
zeznań E. P. umowa lombardzka, będąca przedmiotem stawianego oskarżonemu zarzutu z pkt III aktu oskarżenia,
została podrobiona, a mianowicie zostały wpisane do jej treści nieprawdziwe dane, przy wykorzystaniu podpisanego
przez E. P. in blanco druku tej umowy w czasie, gdy brała pożyczkę pod zastaw laptopa.
„Podrobienie dokumentu” bowiem to nic innego, jak stworzenie czegoś, co może być uważane za dokument
autentyczny, a w rzeczywistości takim dokumentem nie jest. Podrobienie dokumentu sprowadza się do sporządzenia
takiego zapisu informacji, któremu nadaje się pozory autentyczności, w szczególności, że pochodzi od określonego
wystawcy, zwłaszcza podrobieniem dokumentu jest stworzenie pozorów, iż pochodzi (został sporządzony) przez
osobę, która go podpisała, nawet jeśli podpis tej osoby nie został podrobiony (vide wyrok SA w Lublinie z 28.10.2010r.
II AKa 242/10, KZS 2011/3/58; wyrok SN z 10.05.2007r. IV KK 109/07, LEX nr 282837; wyrok SN z 11.03.2004r. III
KK 336/03, LEX nr 109458; wyrok SN z 5.03.2003r. III KKN 165/01, LEX nr 77003).
Z zeznań E. P. wynika, iż na druku umowy lombardzkiej wpisane zostały nieprawdziwe dane co do okoliczności
udzielenia jej pożyczki, tak co do daty zawarcia tej umowy, udzielonej kwoty pożyczki, jak i przedmiotu, który E. P.
miała pozostawić w Lombardzie jako zabezpieczenie, a mianowicie chodzi o piekarnik B. (...).0, który w rzeczywistości
nabyła na raty S. K., a następnie zastawiła go/odsprzedała w Lombardzie.
Zdaniem Sądu Okręgowego, w wyżej wskazanych okolicznościach koniecznym staje się rozważenie zasadności
przyjęcia, czy oskarżony L. B. dopuścił się czynu z art. 270§1 kk poprzez podrobienie umowy lombardzkiej, czy
ewentualnie poprzez jej użycie. W pierwszym wypadku niezbędnym staje się ustalenie kto wpisał do druku umowy
lombardzkiej te nieprawdziwe dane, a więc kto tę umowę podrobił – czy był to oskarżony czy jego żona. W drugim
wypadku należy rozważyć, czy okoliczność przedłożenia tej umowy przez oskarżonego na Komendzie Policji w M.
w trakcie prowadzonego postępowania przygotowawczego może być potraktowane jako „użycie” w rozumieniu art.
270 §1 kk, czy może była to już – jak akcentuje apelacja – realizacja prawa do obrony. W tym miejscu należy
przytoczyć stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 15.10.2002r. III KKN 90/00, w którym SN
wskazał, iż „Wprowadzenie (…) dokumentu do obrotu prawnego to posłużenie się tym dokumentem rozumiane jako
przedłożenie władzy, osobie fizycznej lub prawnej, dla wykazania wynikających z dokumentu swoich praw, istnienia
stosunku prawnego lub okoliczności mających znaczenie prawne”. W doktrynie podkreśla się, iż użycie podrobionego
dokumentu to m.in. przedłożenie takiego dokumentu organowi prowadzącemu postępowanie dowodowe. Należy też
przytoczyć stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w wyroku z 9 lutego 2004r. V KK 194/03 (OSNKW 2004, nr 4,
poz.42), z którego wynika, iż prawo do obrony w postępowaniu karnym nie prowadzi do uchylenia odpowiedzialności
karnej za podejmowane w celu uniknięcia odpowiedzialności karnej zachowanie polegające na realizacji fałszu
materialnego.
Zdaniem Sądu Okręgowego dokonanie w powyżej wskazanym kierunku ewentualnej zmiany opisu czynu z pkt III i jego
kwalifikacji prawnej mieści się w granicach zdarzenia faktycznego objętego zarzutem aktu oskarżenia, jak również nie
będzie stanowiło naruszenia zakazu reformationis in peius, aczkolwiek Sąd Rejonowy winien dokonać samodzielnej
oceny w tym zakresie.
Mając na uwadze powyższe rozważania oraz stwierdzone uchybienia , do jakich doszło przy rozpatrywaniu sprawy
przez Sąd Rejonowy, nadto konieczność uzupełnienia postępowania dowodowego we wskazanych kierunkach oraz
fakt, iż postępowanie w niniejszej sprawie toczy się na podstawie przepisów kodeksu postępowania karnego
obowiązujących przed dniem 1 lipca 2015r. (akt oskarżenia wpłynął w niniejszej sprawie w dniu 15.06.2015r. – k.
270), Sąd Okręgowy uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w
Białymstoku. Przy ponownym rozpoznawaniu sprawy Sąd I instancji winien wyeliminować stwierdzone uchybienia,
uzupełnić postępowanie dowodowe we wskazanych kierunkach, a następnie dokonać wnikliwej analizy materiału
dowodowego pod kątem ustalenia czy można w sposób bezsporny przypisać oskarżonemu L. B. winę w zakresie czynów
z pkt I i II, a w zakresie czynu z pkt III dokonać oceny czy i ew. pod jaki przepis ustawy karnej zachowanie oskarżonego
można zakwalifikować, uwzględniając powyższe wcześniejsze rozważania i uwagi.
Mając na względzie powyższe – Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji swojego wyroku.