odyseja umysłu
Transkrypt
odyseja umysłu
KSZTAŁCENIE I WYCHOWANIE ODYSEJA UMYSŁU Nauka kreatywności w praktyce Katarzyna Goch Jeżeli dzisiejsi uczniowie nauczą się myśleć w sposób twórczy i konsekwentnie realizować swoje pomysły – zrozumieją, że problem to wyzwanie, a nie przeszkoda. Jeśli przekonają się, że warto robić użytek z własnej wyobraźni – będą gotowi do pracy w zawodach, które jeszcze nie istnieją i korzystania z technologii, które dopiero zostaną wynalezione. 36 Ś wiat zmienia się coraz szybciej. Nie da się już wszystkiego nauczyć na pamięć, a to, co wydawało się pewne jeszcze wczoraj, już jutro może okazać się nieaktualne. W jaki sposób przygotować młodych ludzi na nieprzewidziane wyzwania, które przyniesie przyszłość? Recepta jest prosta. Kreatywność to klucz do sukcesu i… umiejętność, której można się nauczyć! Problematyka nowych potrzeb i rozwiązań przekracza granice państw. Nie bez powodu rok 2009 ogłoszono Europejskim Rokiem Kreatywności i Innowacji (ERKiI). Już Albert Einstein mawiał, że wyobraźnia jest ważniejsza od wiedzy. Z podobnego założenia wyszedł Dr C. Samuel Micklus, profesor Rowan University w USA, tworząc w 1978 r. Odyseję Umysłu®, której tegoroczna edycja jest częścią obchodów ERKiI w Polsce. Odyseja to międzynarodowy konkurs edukacyjny, w którym rokrocznie bierze udział kilkaset tysięcy uczniów i studentów z całego świata. Celem programu jest rozwój zdolności twórczych, jakie posiada każdy młody człowiek. Odyseja uczy dzieci i młodzież kreatywnego oraz krytycznego myślenia, angażując ich w proces rozwiązywania problemów rozbieżnych, czyli takich, które rozwiązać można na wiele sposobów. Odyseusze pracują w drużynach, bo grupa to większa siła twórcza niż jednostka. Członkowie zespołu razem analizują sedno zadania i szukają różnych strategii poradzenia sobie z nim. Następnie wspólnie decydują, jak połączyć w jedno skuteczne rozwiązanie to, co w ich pomysłach najlepsze. Dzięki stymulującemu kreatywność przyjaznemu współzawodnictwu, program domyka się w przemyślaną całość. Małgorzata Włodarczyk, matematyk z zespołu szkół S.T.O. w Łodzi, tak podsumowuje swoje wrażenia pracy z dziećmi: – Ten program propaguje edukację w jej najlepszym wydaniu, czyli poprzez zabawę. Ma niepowtarzalną atmosferę i daje młodym ludziom możliwość swobodnego wydobycia z pokładów fantazji i pomysłowości tego, co najlepsze, a trenerowi możliwość stymulacji młodzieży w tym procesie. Czy może być coś lepszego dla pedagoga? Odyseja Umysłu® to międzynarodowy program edukacyjny, obecny w Polsce od blisko 20 lat. Co roku bierze w nim udział kilkaset tysięcy dzieci na sześciu kontynentach. Od 2003 r. patronat nad krajową edycją konkursu sprawuje Minister Edukacji Narodowej. Więcej informacji znaleźć można na stronie www.odyseja.org. Popularyzacją Odysei nad Wisłą zajmuje się fundacja Odyssey of the Mind Polska. Wolontariusze organizacji udostępniają program zainteresowanym placówkom, prowadzą szkolenia i realizują krajową edycję konkursu. SEDNO Magazyn Dyrektora Szkoły Efekty Uczestnicząc w programie, młodzi ludzie stają się bardziej otwarci, odważni i pełni inicjatywy. Rozwijają wiele kluczowych kompetencji intelektualnych i społecznych jednocześnie, m.in. umiejętność aktywnego uczenia się, improwizacji i pracy w warunkach niedoboru środków i czasu, efektywnego komunikowania się oraz autoprezentacji. Odyseusze rozumieją, co oznacza sedno zadania, uczą się szukać rozwiązań zarazem skutecznych i innowacyjnych. Rozwiązując złożone problemy, przekonują się, że warto połączyć wiedzę z różnych dziedzin i wykorzystać ją w praktyce. Nie obawiają się ryzyka, ponieważ pomyłka nie wiąże się z przykrymi konsekwencjami. Pracując samodzielnie, czują się odpowiedzialni za to, co sami tworzą i są dumni z tego, co sami osiągną. Działając w grupie ludzi o różnych talentach i zainteresowaniach – nabierają szacunku dla odmiennych osobowości, uczą się od siebie i inspirują nawzajem. – Odyseusze potrafią docenić dobre rozwiązania, nawet jeśli sami ich nie wymyślili. Wiedzą, że nie można forsować tylko swoich projektów. Szukają najtrafniejszych odpowiedzi. Wiedzą czemu warto poświęcić uwagę, a co należy odpuścić. Kto dziś nie marzy o takich pracownikach? – śmieje się Wioletta Knitter z Gdańska, polonistka fot. archiwum Fundacji Odyseja Umysłu z dwudziestoletnim stażem pracy, od dawna zaangażowana w program. – Co więcej, który rodzic nie marzy o tym, by jego pociecha była lubiana przez rówieśników, miała wielu przyjaciół, często się śmiała, odważnie podchodziła do problemów, jakie spotyka? A tego wszystkiego uczy dobrze poprowadzona przez trenera grupa Odysei Umysłu – dodaje. Program w praktyce Odysejowe drużyny liczą od 5 do 7 osób i reprezentują szkoły bądź inne placówki edukacyjne. Nad pracą każdego zespołu czuwa trener, który integruje uczestników i koordynuje ich wysiłki, ale nie narzuca dzieciom swoich pomysłów. Jesienią każdego roku publikowanych jest 5 Problemów Długoterminowych. Drużyna wybiera jeden z nich, a później przez kilka miesięcy sama projektuje, przygotowuje i udoskonala jego rozwiązanie, które wiosną zaprezentuje na konkursie w formie 8-minutowej inscenizacji. Zespół musi się także zmierzyć z Problemem Spontanicznym, którego treści nie zna do ostatniej chwili, a rozwiązanie tworzy w zaledwie kilka minut. Odyseusze współzawodniczą w czterech grupach wiekowych. Drużyny, które zdobędą najwięcej punktów na Eliminacjach Regionalnych, spotkają się na Finale Ogólnopolskim. Zwycięzcy etapu krajowego zyskują prawo reprezen- towania Polski na Finałach Światowych w USA lub Festiwalu Europejskim. W Odysei Umysłu mogą wziąć udział podopieczni każdej szkoły lub placówki oświatowo-wychowawczej, która zarejestruje członkostwo w programie w bieżącym roku szkolnym. Pakiet Członkowski obejmuje materiały dydaktyczne niezbędne do pracy z młodzieżą oraz prawo rejestracji od 1 do 5 drużyn konkursowych. Każdy zespół działa pod okiem osoby, która ukończyła Szkolenie Trenerów. Sprawy organizacyjne i zasady, na jakich prowadzone będą odysejowe zajęcia, we własnym zakresie uzgadniają: dyrekcja, trenerzy drużyn i ewentualnie rodzice – w sposób najlepiej odpowiadający potrzebom, możliwościom i specyfice placówki. Wspieranie uzdolnień – Odyseja Umysłu doskonale nadaje się jako element systemu wspierania uzdolnień, oś spotkań koła zainteresowań czy forma zajęć prowadzonych w szkolnej świetlicy – stwierdza Wojciech Radziwiłowicz, honorowy prezes fundacji zajmującej się rozwojem programu. Trenerzy pracują na specjalnie przygotowanych materiałach, zdając sobie sprawę z kryteriów oceny i wyzwań, przed jakimi staną dzieci na konkursie. Jednocześnie mogą dostosować charakterystykę zajęć do potrzeb i talentów członków druży- Październik/Listopad 2009 (nr 5) KSZTAŁCENIE I WYCHOWANIE ny. Zróżnicowany profil zadań konkursowych – techniczny, artystyczny lub humanistyczny – tworzy przestrzeń rozwoju odmiennych umiejętności i zainteresowań uczniów. Tym samym narzędzie jest przydatne dla nauczycieli wszystkich specjalności. – Dzieci przekonują się, że samo uczenie się nie polega jedynie na biernym przyjmowaniu informacji od nauczycieli i z podręczników, ani od dyskutujących ze sobą innych uczniów – zauważa dr Adam Jagiełło-Rusiłowski z Instytutu Pedagogiki Uniwersytetu Gdańskiego. – Uczą się, że wszystko można ulepszyć, zorganizować inaczej niż dotychczas, lepiej zagospodarować zasoby, z których najważniejszy to ludzka wyobraźnia – podkreśla. Dzięki formule konkursowej Odyseusze angażują się w projekt całym sobą, mają też świadomość efektów swojej pracy i mogą wyciągać wnioski z otrzymanej od sędziów informacji zwrotnej. Niektórzy uczestnicy dzięki udziałowi w programie zyskali nowe spojrzenie na samych siebie i nauczyli się czerpać ze swoich talentów. – Dziwię się, jak bardzo Odyseja wpłynęła na moje życie: w każdej chwili jestem w stanie wymyślić zaskakujące wyjście z trudnej sytuacji, a potem następne i kolejne. Z tych pomysłów, przy wspólnym wysiłku grupy, powstaje fantastyczny produkt – mówi Patryk Seweryn, członek drużyny z Łodzi. Dla wszystkich! – Nie ma osób nietwórczych – stwierdza Wioletta Knitter. – Niektórzy mieli po prostu nauczycieli, którzy nie potrafili i nie chcieli rozpalić w nich iskierek talentu. Dzięki indywidualnemu podejściu do każdego dziecka oraz zastosowaniu metodyki efektywnej i atrakcyjnej zarazem, Odyseja sprawdza się również w pracy z uczniem sprawiającym problemy wychowawcze. – Nawet uczniowie, którzy nie mają osiągnięć w nauce, nagle mogą odnaleźć swoje miejsce w klasie właśnie dlatego, że odnaleźli się w Odysei – potwierdza mama Kamila Pociechy, członka drużyny Mistrzów Świata z Opola. Pracując w zespole, młodzi ludzie przełamują zahamowania, stają się bardziej pewni siebie i odkrywają własne możliwości. Zaczynają rozumieć, że cele indywidualne nie 37 KSZTAŁCENIE I WYCHOWANIE Odyseja Umysłu muszą być sprzeczne z celami grupowymi, wspierają się i integrują wokół wspólnego zadania. – Myślałem, że nie pasuję do grupy, ponieważ byli w niej ludzie, którzy uczą się bardzo dobrze. Okazało się jednak, że Odyseja jest konkursem dla wszystkich. Wcale nie musisz mieć dobrych stopni, by w niej uczestniczyć. Odyseja Umysłu to turniej dla ludzi z „otwartym” umysłem oraz kreatywnych – zauważa Krzysztof Szyszkiewicz, kolega z drużyny Patryka. W Odysei uczestniczyć mogą młodzi ludzie Opinię tę potwierdza dr Jagiełło-Rusiłowski: – Uczenie się to przede wszystkim rozwijanie własnej ciekawości przez aktywny udział w rozwiązywaniu problemów. Dzięki uczestnictwu w Odysei dzieci naprawdę dowiadują się, że nauka jest przyjemną, samonagradzającą się aktywnością. Młodzi ludzie zaczynają ufać własnym narzędziom poznawania świata i zdolnościom do dokonywania wyborów. Jak opisuje Jagiełło-Rusiłowski, Odyseusze przyjmują pozytywne nawyki współpracy i orienta- Dzięki uczestnictwu w Odysei dzieci naprawdę dowiadują się, że nauka jest przyjemną, samonagradzającą się aktywnością w różnym wieku – od szkoły podstawowej aż po lata studenckie. To program dla placówek o zróżnicowanym profilu – także tych prowadzonych z myślą o młodzieży trudnej. – Kreatywność to umiejętność jak każda inna – mówi Wioletta Knitter. – Odyseja Umysłu proponuje zestaw metod, które niezawodnie rozkręcą wyobraźnię dzieciaków. Są to narzędzia, które działają w rękach każdego z różnym, ale zawsze dobrym skutkiem – podkreśla. Jeśli chcesz realizować program w swojej szkole: • porozmawiaj z nauczycielami, wyślij chętnych na szkolenie trenerów Odysei Umysłu, • zarejestruj członkostwo w programie, • wesprzyj pedagogów pracujących z odysejowymi drużynami w kwestiach organizacyjnych (kontakty z rodzicami, zbieranie funduszy, organizacja zajęć). Zdaniem specjalistów Edukacyjną skuteczność programu potwierdzają naukowcy. W wydanej w 2007 roku książce Pedagogika twórczości prof. Krzysztof J. Szmidt z Uniwersytetu Łódzkiego przywołując wyniki badań, pisze: „Odyseja Umysłu pozytywnie wpływa na umiejętności współpracy w grupie twórczej, przyczynia się do wzrostu tolerancji dla wieloznaczności i ryzyka oraz zwiększenia chęci rozwiązywania przez dzieci problemów życiowych”. 38 cji zadaniowej, są bardziej tolerancyjni dla inności i radykalnej zmiany. Spojrzenie pedagoga Trenerzy Odysei Umysłu dobrze rozumieją znaczenie wysiłków włożonych w rozwój swoich podopiecznych. – Patrzyłam, jak grupa nastolatków o różnych charakterach i temperamentach, staje się drużyną współpracującą i mobilizującą się nawzajem, jak ich indywidualne cechy stają się atutami całego zespołu – mówi Małgorzata Włodarczyk. Opiekunowie dostrzegają zmiany w osobowości dzieci. Dorota Hazuka-Furgalska, psycholog i doświadczony trener drużyn od wielu lat obserwuje odysejową młodzież. – Uczestnicy programu uczą się bardziej pozytywnie postrzegać siebie i innych. Jedni się dzięki temu otwierają, a inni – zbyt pewni siebie – nabierają pokory. Nim wejdą w dorosłe życie, rozwijają swoje talenty i odkrywają nowe – podkreśla. Praca z młodzieżą daje olbrzymią satysfakcję – Dzięki Odysei mam poczucie współtworzenia rzeczy ważnych, mających bardzo korzystny wpływ na uczniów. Zetknęłam się wcześniej z pedagogiką twórczości, ale dopiero Odyseja Umysłu wydała mi się programem najbardziej przemyślanym, inspirującym i wielostronnie rozwijającym – twierdzi Dorota Zera, prowadząca odysejowe zajęcia w świetlicy w jednej z łódzkich podstawówek. SEDNO Magazyn Dyrektora Szkoły Sprawy organizacyjne – co, gdzie, kiedy? • Szkolenia Trenerów Odysei Umysłu organizują wybrane ośrodki doskonalenia nauczycieli. Skontaktuj się z najbliższą placówką i spytaj o możliwość udziału w warsztatach. • Szkolenia otwarte odbywają się także w Gdańsku, Wrocławiu, Poznaniu i Warszawie. Terminy znajdziesz na stronie www. odyseja.org. Koszt uczestnictwa jednej osoby to 170 zł (w tym komplet materiałów szkoleniowych). • Możesz zorganizować w dogodnym terminie szkolenie dla kadry pedagogicznej (do 25 osób) w Twojej szkole. Całkowity koszt warsztatów to 2.800 zł. W kwestiach organizacyjnych skontaktuj się z koordynatorem Szkoleń Trenerów, Małgorzatą Dobrowolską ([email protected], tel. 609 989 958). • Członkostwo w programie należy zarejestrować on-line na stronie www.odyseja.org do 15 grudnia. Koszt wynosi 330 zł i obejmuje wszystkie materiały dydaktyczne oraz prawo do udziału w konkursie od 1 do 5 drużyn. • Terminy konkursów w tegorocznej edycji. Eliminacje Regionalne: Warszawa – 06.03.2010.; Gdańsk – 07.03.2010., Wrocław – 13.03.2010., Poznań – 14.03.2010. Finał Ogólnopolski w Gdańsku – 27-28. 03.2010. Jak ruszyć z programem? Odysejowi trenerzy przechodzą szkolenie z metodyki i struktury programu. Podczas dwudniowych warsztatów sami doświadczają skuteczności odysejowych narzędzi. – Oglądając ofertę kursów prowadzonych przez Wojewódzki Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli, dostrzegłam jeden, który już swoją nazwą odbiegał od pozostałych. – Małgorzata Włodarczyk wspomina swoje pierwsze kroki w programie. – „Odyseja Umysłu”. Brzmiało interesująco, a dodatkowa informacja o rozwoju kreatywności pomogła mi się zdecydować. I tak trafiłam na najlepsze w moim życiu szkolenie. Warsztaty są często organizowane w ramach oferty lokalnych ośrodków doskonalenia nauczycieli. Pedagodzy i pasjonaci edukacji mogą wziąć też udział w szkoleniach otwartych w Gdańsku, Warszawie, Poznaniu i Wrocławiu. Dla zainteresowanych przeszkoleniem kadry pedagogicznej placówek przygotowano specjalną propozycję: w jej ramach Odyseja Umysłu ograniczać, jest nasza własna wyobraźnia – opowiada Sidor. Kasia Szczepaniak, studentka Akademii Sztuk Pięknych, która w 2007 roku zdobyła z grupą licealistów Mistrzostwo Świata, stwierdza: – Odyseja to zabawa, a jednocześnie pokazanie siebie; tego, co w nas tkwi. To przekroczenie bariery, która mówi „nie”. Odyseusze po latach Paweł Banaszak, obecnie rzecznik prasowy Udowodnienie sobie, że potrafimy więcej niż dużego banku, został Odyseuszem w li- myślimy – opisuje. Na marginesie warto do- fot. archiwum Fundacji szkoła zorganizować może szkolenie dla własnych potrzeb. Przeszkoleni trenerzy zbierają następnie drużyny i rozpoczynają pracę, wykorzystując otrzymane materiały dydaktyczne i przygotowują Odyseuszy do występu na konkursie. ceum. Do dziś utrzymuje kontakt z kolegami z drużyny, z którymi reprezentował Polskę na Finałach Światowych w USA. Przyznaje, że dopiero niedawno zrozumiał jak wiele zawdzięcza programowi. – Dzięki nawykom zdobytym w Odysei do życia staram się podchodzić bez narzuconych schematów – mówi. – Nauczyłem się szacunku dla pomysłów innych osób. Każdy pomysł jest dobry i zasługuje na rozwagę. Poznałem wielu ciekawych świata ludzi… Myślę również, że lepiej poznałem samego siebie. Zuzanna Sidor pracuje teraz w laboratorium Instytutu Technologii Elektronowej w Warszawie. Od dziecka była członkiem odysejowych drużyn. – Odyseja rozwinęła we mnie kreatywne myślenie. Program uczy zmieniać utarte ścieżki myślenia, zadając nieoczywiste pytania, np. co jest jeszcze pomarańczowe poza pomarańczą czy zachodem słońca? Codziennie w swojej pracy wcielam w życie odysejową maksymę „co nie jest zabronione, jest dozwolone”. Wszak jedyną barierą, która może nas naprawdę dać, że Polacy na arenie międzynarodowej po najwyższe trofeum sięgnęli już 12 razy. – To fascynujące zdarzenie, które wyzwala w nas to, co najlepsze, a niekoniecznie rozpoznane. – Banaszak podsumowuje Odyseję Umysłu jednym zdaniem. Zyskuje szkoła Placówki realizujące Odyseję Umysłu postrzegane są jako prestiżowe i nowoczesne. Październik/Listopad 2009 (nr 5) KSZTAŁCENIE I WYCHOWANIE – Przynależność do grona kilku tysięcy odysejowych szkół na całym świecie (w tym ponad 100 w kraju) pozytywnie wpływa na wizerunek placówki i pozwala wyróżnić się na tle innych – podkreśla Wojciech Radziwiłowicz. Realizacja programu oznacza poszerzenie oferty edukacyjnej o zajęcia zapewniające uczniom wszechstronny rozwój i nowe umiejętności. Placówka zaproponować może aktywność doskonalącą zdolności i postawy niezbędne we współczesnym społeczeństwie i pożądane na rynku pracy – w tym wszystkie kompetencje kluczowe w rozumieniu zalecenia Parlamentu i Rady Europejskiej. Program kształci zdolności rozumowania naukowego, rozwiązywania problemów i konwersji wiedzy teoretycznej na praktykę – wskazanych jako deficytowe u polskich uczniów w raporcie Programu Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów (PISA) z 2006 r. Podopieczni szkoły mają szansę odnosić sukcesy w konkursie na szczeblu regionalnym, ogólnopolskim, a nawet światowym. Udział w programie to okazja do nawiązania międzynarodowych kontaktów także dla kadry. Odyseja stanowi gotowe do wykorzysta- nia rozwiązanie pedagogiczne – stworzone przez specjalistów w oparciu o 30 lat doświadczeń. Realizując program, nauczyciele podnoszą zatem kwalifikacje w zakresie nowoczesnych, aktywizujących metod nauczania. Autorka jest socjologiem, menedżerem ds. public relations i wolontariuszem fundacji Odyssey of the Mind Polska. 39