Stan przygotowań do wprowadzenia naziemnej telewizji

Stan przygotowań do wprowadzenia naziemnej
telewizji cyfrowej w Polsce
Materiał przygotowany w ramach europejskiego projektu DICE
(Digital Innovation through Cooperation in Europe)
przez Krajową Izbę Gospodarczą Elektroniki I Telekomunikacji
Projekt współfinansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (ERDF),
w ramach programu Interreg IIIc East
Warszawa, grudzień 2006 r.
Spis treści
Streszczenie ........................................................................................................................................... 1
1.
Wstęp............................................................................................................................................ 2
2.
Potrzeba uruchomienia naziemnej telewizji cyfrowej w Polsce a koszty jej wprowadzenia po
stronie odbiorców.......................................................................................................................... 2
3.
Otoczenie legislacyjne .................................................................................................................. 4
4.
Ważniejsze dokumenty dotyczące cyfryzacji radia i telewizji ....................................................... 5
5.
Strategia z 4 maja 2005 r.............................................................................................................. 6
6.
System gwarancji interoperacyjności odbiornika DTT dla Polski.................................................. 7
7.
Otoczenie analogowe ................................................................................................................... 8
8.
Plan regionalny i konferencja RRC-06.......................................................................................... 9
9.
Polska po konferencji RRC-06.................................................................................................... 10
10.
Okres przejściowy....................................................................................................................... 11
10.1 Okres przejściowy wg Wariantowej analizy z 2003 r. ............................................................ 12
10.2 Okres przejściowy w Strategii z 4 maja 2005 r. ..................................................................... 13
10.3 Koncepcja okresu przejściowego po konferencji RRC-06 ..................................................... 13
11.
Nowelizacja Strategii z 4 maja 2005 r......................................................................................... 15
12.
Emisje testowe i pilotażowe........................................................................................................ 16
13.
Podsumowanie ........................................................................................................................... 17
14.
Bibliografia .................................................................................................................................. 18
Krajowa Izba Gospodarcza Elektroniki i Telekomunikacji
Streszczenie
Proces wprowadzania naziemnej telewizji cyfrowej w Europie uległ znacznemu przyśpieszeniu.
Od krajów członkowskich Unii Europejskiej oczekuje się zakończenia procesu konwersji analogowocyfrowej do roku 2012. Na tym tle proces cyfryzacji telewizji naziemnej w Polsce przebiega zbyt wolno. Mimo wieloletnich przygotowań i licznych emisji testowych nie udało się jak dotąd uruchomić regularnej emisji cyfrowej. Z drugiej strony dla połowy polskiego społeczeństwa naziemna telewizja cyfrowa pozostanie jedynym sposobem na powiększenie liczby odbieranych programów i wyraźną poprawę jakości odbioru. Dla większości polskich nadawców będzie szansą na uzyskanie ogólnopolskiego
zasięgu. Jednocześnie istniejące regulacje prawne nie nadążają za postępem technicznym, a uruchomienie stałej emisji naziemnej programów cyfrowych wymaga takich regulacji. Znikoma jest też
wiedza polskiego społeczeństwa na temat zalet i możliwości jakie niesie ze sobą nowa technika przekazu. Kolejnym czynnikiem utrudniającym ten proces jest wysoki stopień zajętości widma częstotliwości przez telewizje analogową i ograniczone możliwości równoległej eksploatacji sieci analogowych z
cyfrowymi.
Brak jest również oficjalnej decyzji co do standardu kompresji sygnału wizji i fonii dla naziemnej
telewizji cyfrowej, która ma być wdrażana w Polsce. Uniemożliwia to przygotowanie producentów do
wprowadzenia na rynek odpowiednich odbiorników jak również oszacowanie kosztów jakie z tego
tytułu poniosą gospodarstwa domowe.
Opracowanie przedstawia przebieg dotychczasowych przygotowań, ważniejszych dokumentów i
działań podejmowanych na przestrzeni ostatnich 10 lat, a zmierzających do skutecznego wdrożenia
naziemnej telewizji cyfrowej w Polsce. Zawarto w nim opis stanu istniejącego na koniec roku 2006
oraz zwrócono uwagę na kluczowe problemy wymagające podjęcia i rozwiązania. W podsumowaniu
zawarto tezę o konieczności przyspieszenia procesu konwersji analogowo-cyfrowej oraz opracowania
planu działań umożliwiających jego przeprowadzenie.
-1-
Krajowa Izba Gospodarcza Elektroniki i Telekomunikacji
1.
Wstęp
W latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku nastąpił w Polsce dynamiczny rozwój różnych form
przekazu telewizyjnego. Uchwalenie w 1992 r. ustawy o radiofonii i telewizji i powołanie Krajowej Rady
Radiofonii i Telewizji w 1993 r. umożliwiło powstanie legalnie działających telewizji komercyjnych.
Towarzyszył temu rozwój telewizyjnych sieci kablowych oraz powstanie pierwszej polskiej (na razie
analogowej) platformy satelitarnej (telewizja Polsat, a następnie Polsat 2). Ustawa regulowała zasady
przyznawania i funkcjonowania koncesji na programy radiowe i telewizyjne oraz techniczne warunki
nadawania ustalane w porozumieniu z Ministrem Łączności. Konieczność takich uregulowań wynikała
zarówno z obowiązku realizacji przez KRRiT polityki państwa w zakresie ochrony wolności słowa,
pluralizmu politycznego i dorobku kultury narodowej, jak i z potrzeby regulowania dostępu do dobra
rzadkiego jakim są zasoby częstotliwości radiowych.
Postępujący w Europie i na świecie proces cyfryzacji radiofonii i telewizji zapoczątkował w Polsce
działanie dwóch pierwszych cyfrowych platform satelitarnych: Cyfra+ i Polsat Cyfrowy. Stworzyły one
nie tylko możliwość dostępu do nowej techniki, ale przede wszystkim wpłynęły na poszerzenie oferty
programowej. Pojawiło się też wiele specjalizowanych programów nadawanych wyłącznie satelitarnie
(najczęściej są one również obecne w dużych sieciach kablowych) jak TVN 24, Tele5 czy Polsat
Sport, których nadawanie za pomocą nadajników naziemnych jest niemożliwe ze względu na brak
dostatecznych zasobów częstotliwości. Powoli i systematycznie cyfryzują się sieci kablowe, oferując w
pierwszym rzędzie cyfrową jakość dla programów płatnych.
Rozwój platform satelitarnych i kablowych odbywał i odbywa się na zasadach czysto rynkowych.
Istniejące uregulowania prawne okazały się wystarczające aby nie hamować tego rozwoju. Inaczej w
przypadku przekazu naziemnego. Proces konwersji analogowo-cyfrowej jest w znacznym stopniu
uzależniony od faktu, iż naziemna telewizja cyfrowa funkcjonuje w tych samych zakresach częstotliwości co istniejąca telewizja analogowa. Wysoki poziom zajętości widma częstotliwości przez telewizję analogową narzuca potrzebę zastosowania specjalnych rozwiązań i regulacji w okresie niezbędnym do systematycznego zastępowania jednej techniki przez drugą. Odrębny problem stanowi łagodzenie kosztów transformacji zarówno po stronie nadawców jak i odbiorców. W tym pierwszym przypadku są to koszty inwestycyjne związane ze zmianą sposobu nadawania i koszty emisji równoległej,
w drugim zaś koszty wyposażenia gospodarstw domowych w cyfrowe urządzenia odbiorcze.
Doświadczenia innych krajów wskazują, że konieczne jest zaangażowanie państwa w proces
transformacji i stworzenie specjalnych regulacji prawnych oraz szczegółowych planów działania umożliwiających sprawne przeprowadzenie tego procesu. Również Komisja Europejska wykazuje wielkie
zaangażowanie w sprawę konwersji analogowo-cyfrowej, zalecając całkowite wyłącznie telewizji analogowej w krajach członkowskich UE do końca 2012 r. Radiodyfuzja1 analogowa jest bowiem najbardziej „widmochłonna” ze stosowanych obecnie technik radiokomunikacyjnych. Wyłączenie emisji analogowej zaowocuje możliwością zdecydowanie bardziej efektywnego wykorzystania widma, co powinno przynieść wyraźne korzyści społeczne (znacznie poszerzony dostęp do informacji i rozrywki) i gospodarcze (wykorzystanie zwolnionej części widma na rozwój innych form komunikacji elektronicznej,
nowe miejsca pracy, nowe dziedziny produkcji).
Niniejsze opracowanie jest próbą przeglądu dziesięcioletniego okresu przygotowań oraz obecnego „stanu gotowości” do wprowadzenia telewizji cyfrowej w Polsce. Oparto je na dostępnych publikacjach oraz materiałach znajdujących się na stronach internetowych ministerstw i urzędów (patrz rozdz.
14 Bibliografia) oraz o wiedzę zdobytą w kontaktach międzynarodowych. Najwięcej miejsca poświęcono w nim sprawom związanym z planowaniem częstotliwości, gdyż w tym zakresie dostępny materiał jest najbogatszy.
2.
Potrzeba uruchomienia naziemnej telewizji cyfrowej w Polsce a koszty
jej wprowadzenia po stronie odbiorców
Tematyka związana z planowanym wprowadzeniem w Polsce naziemnej telewizji cyfrowej jest
coraz częściej przedmiotem publikacji zarówno w prasie popularnej jak i w czasopismach fachowych.
Ma to niewątpliwie pewien wpływ na stan świadomości społeczeństwa, szczególnie wobec braku
1
Termin radiodyfuzja odpowiada angielskiemu terminowi broadcasting i odnosi się do rozpowszechniania programów radiofonicznych i telewizyjnych drogą rozsiewczą naziemną lub satelitarną.
-2-
Krajowa Izba Gospodarcza Elektroniki i Telekomunikacji
ogólnokrajowej, skoordynowanej i profesjonalnie przygotowanej akcji informacyjnej. Na akcję promocyjną jest jeszcze za wcześnie ze względu na brak konkretnej oferty dla odbiorcy. Wśród zalet wprowadzenia telewizji cyfrowej najczęściej wymienia się:
• poszerzenie oferty o nowe programy telewizyjne oraz usługi dodatkowe o charakterze informacyjnym i komercyjnym,
• poprawę jakości obrazu i dźwięku, a w przyszłości dostęp do programów telewizji wysokiej
rozdzielczości (HDTV),
• możliwość uzyskania tzw. dywidendy cyfrowej w efekcie bardziej efektywnego wykorzystania
widma częstotliwości i możliwość jej wykorzystania na inne usługi jak: telewizja mobilna, szerokopasmowy dostęp do Internetu, telekomunikacja.
W publikacjach o charakterze gospodarczym podkreśla się szansę jaką niesie nowa technika dla
rozwoju rynku nowych produkcji i usług oraz związanym z tym poszerzeniem rynku pracy.
W przytaczanej w dalszej części opracowania Strategii z 4 maja 2005 r. [1] sformułowano najważniejsze z punktu widzenia polityki państwa cele wprowadzenia DTT2. Niektóre z nich to:
• poszerzony dostęp do informacji, dóbr kultury i sztuki, ułatwienie korzystania z oświaty i nauki,
edukacja obywatelska, dostarczanie rozrywki,
• stymulowanie wzrostu rodzimej produkcji audiowizualnej,
• rozwój techniczny, gospodarczy i rynkowy telewizji w Polsce,
• tworzenie warunków realizacji planów rozwoju kraju (ePolska, Strategia Lizbońska).
Wykaz zalet kontrastowany jest najczęściej z wysokimi kosztami tej transformacji, szczególnie po
stronie odbiorców, wynikającymi z konieczności zakupu set-top boksa3 lub zintegrowanego odbiornika
cyfrowego. Ta teza wydaje się być wątpliwa, a niżej podjęto próbę oszacowania skali tego zagadnienia.
Stan nasycenia odbiornikami telewizyjnymi gospodarstw domowych w Polsce (jest ich ponad
13,5 mln) przekracza 97%. Telewizja jest więc najpopularniejszym źródłem informacji i rozrywki: odbiornik radiowy posiada 55% gospodarstw, komputer 34% [2]. W bardzo wielu domach liczba odbiorników telewizyjnych jest wyższa niż jeden [3].
Kolejny zestaw liczb obrazuje procent gospodarstw domowych korzystających z różnych rodzajów odbioru. Liczba gospodarstw domowych, będących abonentami sieci kablowych sięga 4,5 mln.
Liczba klientów cyfrowych platform satelitarnych sięga 2 mln4.
Wynika stąd, że naziemny odbiór telewizji jest jedynym sposobem odbioru dla prawie 50% gospodarstw domowych korzystających z odbiornika telewizyjnego, jedyną drogą na uzyskanie dostępu
do rozszerzonej oferty programowej i usług dodatkowych, na lepszą jakość obrazu i dźwięku.
Z drugiej strony, jak wynika z danych zawartych w rozdz. 7, dotyczących pokrycia kraju programami telewizyjnymi, jedynie programy TVP1 i TVP2 są dostępne dla prawie całej populacji drogą odbioru naziemnego. Programu telewizji Polsat nie może odbierać ponad 20% populacji, programów
regionalnych (TVP3) ok. 30%, programu TVN ponad połowa.
W wielkich aglomeracjach miejskich i miastach średniej wielkości dostęp do oferty programowej
jest znacznie większy niż na obszarach mało zurbanizowanych, gdzie dostępność sieci kablowych jest
ograniczona ze względu na wysoki koszt budowy infrastruktury, a odbiór z cyfrowych platform satelitarnych niezbyt popularny ze względu na dość wysokie koszty eksploatacji zestawu satelitarnego.
Nadawcy operujący w naziemnych sieciach ponadregionalnych (kilka stacji nadawczych w różnych
regionach kraju) też starają się lokować swoje stacje nadawcze w obszarach dużych miast. Tak więc
dla sporej części populacji (szczególnie w rejonach mało zurbanizowanych) dostęp do wszystkich
programów emitowanych obecnie naziemnie w technice analogowej będzie możliwy dopiero po uruchomieniu ogólnokrajowych multipleksów cyfrowych.
Odbiór naziemnej telewizji cyfrowej, przynajmniej w pierwszym etapie wdrażania, powinien być
otwarty (niekodowany) i całkowicie bezpłatny. Dowiodły tego przykłady zagraniczne (klęska płatnej
platformy naziemnej w Wielkiej Brytanii i Hiszpanii) i krajowy przykład telewizji Canal+ (nie odniosła
2
Powszechnie stosowany skrót na oznaczenie naziemnej telewizji cyfrowej z angielskiego: Digital Terrestrial Television.
3
Urządzenie dekodujące podłączane do odbiornika analogowego, umożliwiające odbiór sygnału cyfrowego.
4
dane przybliżone bez uwzględnienia uruchomionej ostatnio platformy „n”.
-3-
Krajowa Izba Gospodarcza Elektroniki i Telekomunikacji
sukcesu jako płatny kanał kodowany i zrezygnowała z koncesji naziemnej). Aby uzyskać dostęp do
cyfrowych platform naziemnych odbiorca będzie musiał ponieść jednorazowo koszt zakupu przystawki (set-top boksa). Najprostsze urządzenie tego typu można nabyć za kwotę równoważną 35 – 40
euro (ok. 150 zł), podczas gdy miesięczny koszt korzystania z:
• odbioru za pośrednictwem sieci kablowej, tylko kanały bezpłatne – średnio ok. 40 zł,
• platformy satelitarnej Polsat Cyfrowy – 35 zł za pakiet podstawowy, tzw. familijny,
• platformy Cyfra+ – 29 zł za pakiet standardowy.
Oczywiście oferta platformy naziemnej, nawet po całkowitym wyłączeniu telewizji analogowej, nie
może się równać pod względem liczby programów z ofertą satelitarną i kablową. Niemniej jednak,
część społeczeństwa może uzyskać dostęp do „wartości dodanej” za kwotę równą 4-miesięcznemu
abonamentowi jednej z platform płatnych.
W niektórych krajach europejskich (Włochy, Austria) zdecydowano się na subsydiowanie zakupu
set-top boksów nie tylko dla zapewnienia możliwości odbioru cyfrowego najuboższym obywatelom, ale
przede wszystkim w celu przyśpieszenia wdrożenia i uzyskania szybszego dostępu do zasobów częstotliwości po wyłączeniu emisji analogowej. Jednakże rozwiązanie takie, niezależnie od konieczności
pozyskania odpowiednich środków finansowych na ten cel, wymaga spełnienia kilku dość ostrych
kryteriów narzuconych przez Komisję Europejską krajom członkowskim UE. W Polsce koncepcja subsydiowania zakupu STB ze środków publicznych nie była – jak dotąd – brana pod uwagę.
3.
Otoczenie legislacyjne
Ustawa o radiofonii i telewizji z 1992 roku z oczywistych względów nie regulowała radiofonii i telewizji cyfrowej. Kolejne nowelizacje tej ustawy również nie zawierały zapisów dotyczących rozstrzygnięć specyficznych dla techniki cyfrowej.
Prawo telekomunikacyjne – ustawa z dnia 21 lipca 2000 roku – wprowadza po raz pierwszy zapis
dotyczący rezerwacji częstotliwości „przeznaczonych do rozpowszechniania lub rozprowadzania programów w sposób cyfrowy, droga rozsiewczą naziemną lub rozsiewczą satelitarną” (art. 22 ust. 4).
Kompetencje w zakresie udzielania tej rezerwacji należały do Prezesa URT, jednakże miał on obowiązek porozumienia z Przewodniczącym KRRiT w zakresie: określenia programów tworzących zespolony sygnał multipleksu i ich uporządkowania, proporcji udziału w sygnale multipleksu składników
audiowizualnych oraz obszaru, na którym może być ten sygnał rozpowszechniany (lub rozprowadzany). Przez cały czas obowiązywania tego zapisu nie był on stosowany, to znaczy Prezes URT a potem
URTiP nie dokonał rezerwacji częstotliwości cyfrowych na rzecz żadnego podmiotu. Nie zostały też
wydane żadne przepisy wykonawcze.
Nowelizacja ustawy Prawo telekomunikacyjne z 16 lipca 2004 roku przeniosła kompetencje w zakresie dokonywania rezerwacji częstotliwości dla przekazu cyfrowego z Prezesa URTiP na Przewodniczącego Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji (art. 114 ust. 2 pkt 2). Ustawa zobowiązuje Przewodniczącego KRRiT do ogłoszenia i przeprowadzenia konkursu w porozumieniu z Prezesem URTiP celem
wyłonienia podmiotu, na rzecz którego rezerwacja częstotliwości ma być dokonana (art. 117). Kryterium decydującym przy ocenie ofert zgłoszonych do konkursu było zachowanie warunków konkurencji.
Realizując zapisy art. 121 tejże ustawy Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, po przeprowadzeniu
konsultacji społecznej, uchwaliła 7 września 2005 r. rozporządzenie w sprawie trybu ogłaszania konkursu na rezerwacje częstotliwości na cele rozpowszechniania (lub rozprowadzania) programów radiofonicznych i telewizyjnych w sposób cyfrowy drogą rozsiewczą naziemną [5]. Rozporządzenie regulowało sposób przeprowadzenia konkursu, a także określało szczegółowe kryteria oceny poszczególnych ofert. W oparciu o omawiane rozporządzenie w listopadzie i grudniu 2005 r. KRRiT przygotowała i skierowała do publicznej konsultacji dwa projekty ogłoszeń o konkursie na rezerwacje częstotliwości dla przekazu cyfrowego. Proces ten został jednak przerwany w wyniku ukazania się kolejnej
ustawy [5] związanej z cyfryzacją i przeniesieniem części kompetencji Przewodniczącego KRRiT na
Prezesa nowo powołanego na miejsce URTiP Urzędu Komunikacji Elektronicznej. Przy Przewodniczącym KRRiT pozostały kompetencje związane z udzielaniem koncesji na programy rozpowszechniane analogowo i cyfrowo oraz współudział w określaniu warunków konkursu na rezerwację częstotliwości. Prezes UKE natomiast uprawniony jest do dokonywania rezerwacji częstotliwości na rozpowszechnianie programów zarówno w technice analogowej jak i cyfrowej (istotne rozszerzenie uprawnień w stosunku do ustawy z 2000 roku), a także do przeprowadzania konkursów na rezerwację częstotliwości w przypadku braku dostatecznych zasobów widma. Jednakże wszystkie działania Prezesa
-4-
Krajowa Izba Gospodarcza Elektroniki i Telekomunikacji
UKE w tym zakresie muszą być prowadzone w uzgodnieniu lub w porozumieniu z Przewodniczącym
KRRiT.
Przygotowywana w konsekwencji zapisów ustawy z dnia 29 grudnia 2005 r. nowelizacja ustawy
Prawo telekomunikacyjne w części dotyczącej rezerwacji częstotliwości precyzuje tryb i sposób przeprowadzania przez Prezesa UKE konkursów na rezerwację częstotliwości dla potrzeb rozpowszechniania programów radiofonicznych i telewizyjnych. Podstawowym kryterium oceny ofert zgłoszonych
do konkursu pozostaje nadal warunek zachowania konkurencji, a inne obiektywne kryteria ma zawierać dokumentacja konkursowa, która „może określać warunki wykonywania działalności telekomunikacyjnej wymagającej wykorzystania zasobów częstotliwości objętych przetargiem5 lub konkursem”.
Ponadto Prezes UKE „określa warunki konkursu na podstawie opinii KRRiT w zakresie dodatkowych
obowiązków i zadań przedsiębiorcy dotyczących zawartości programowej, w tym warunków dotyczących transmisji obowiązkowej, przy uwzględnieniu pozaekonomicznych interesów narodowych dotyczących kultury, języka i pluralizmu mediów”. Przepisem wykonawczym do realizacji ww. zapisów
ustawowych będzie przygotowane przez Ministra Transportu rozporządzenie w sprawie trybu ogłaszania i rozstrzygania konkursu na rezerwację częstotliwości.
W trakcie dyskusji nad omawianą wyżej nowelizacją coraz częściej pojawiają się glosy, że początkowa faza wprowadzania naziemnej telewizji cyfrowej wymaga specjalnych rozstrzygnięć ustawowych. Taka ustawa o cyfryzacji mogłaby narzucać konkretne rozwiązania praktyczne w zakresie
zawartości programowej pierwszych multipleksów, terminów uruchomienia emisji cyfrowej i wyłączenia
emisji analogowej, a nawet w zakresie niektórych rozwiązań technicznych (standard kompresji, tryb
modulacji itp.). Ostateczny kształt takiej ustawy (jeśli w ogóle powstanie) powinien być wyrażeniem
woli Państwa w kwestii konwersji analogowo-cyfrowej w Polsce.
4.
Ważniejsze dokumenty dotyczące cyfryzacji radia i telewizji
Na przestrzeni ostatnich lat ukazało się w Polsce kilka ważnych materiałów i dokumentów zawierających informacje na temat korzyści wynikających z planowanej cyfryzacji radiofonii i telewizji, możliwych sposobów wdrażania, a także spis problemów, które towarzyszyć będą procesowi wprowadzania nowych technik.
Pierwszym liczącym się dokumentem była Strategia rozwoju naziemnej radiofonii i telewizji cyfrowej w Polsce opracowana przez Krajową Radę Radiofonii i Telewizji w 2001 r.
Dokument ten, wzorowany na niemieckim Scenariuszu dla radiofonii i telewizji cyfrowej z 1999 r.,
zawierał kompleksowy przegląd zagadnień związanych z przygotowaniami do cyfryzacji radiofonii i
telewizji w wymiarze programowym, prawnym, technicznym i ekonomicznym. Został on później zaktualizowany i ukazał się w 2003 r. pod nieco „złagodzonym” tytułem: Wstępne założenia strategii rozwoju naziemnej radiofonii i telewizji cyfrowej w Polsce.
Cyfryzacja radiofonii i telewizji znalazła się jako jeden z celów w dokumencie rangi państwowej z
2001 r. jakim był: ePolska – Plan działań na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce na
lata 2001-2006. W oparciu o cel główny wyznaczono zadania, terminy ich realizacji i resorty odpowiedzialne, a nawet źródła finansowania przedsięwzięcia. Niestety dokument ten stał się stosunkowo
szybko nieaktualny, szczególnie w zakresie narzuconych w nim terminów.
Opublikowana w 2004 roku Strategia dla przemysłu elektronicznego do 2010 r. ujmowała zagadnienie cyfryzacji z punktu widzenia producentów sprzętu i dostawców usług. Wskazywano w nim korzyści jakie cyfryzacja przynieść może dla unowocześnienia przemysłu i poszerzenia rynku pracy.
Zespół do Spraw Strategii Rozwoju Radiofonii i Telewizji powołany przez Prezesa Rady Ministrów
w listopadzie i kierowany przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego opublikował w 2005 roku
Strategię rozwoju radiofonii i telewizji w Polsce do 2015 roku, w której znalazły się również propozycje
związane z wprowadzaniem naziemnej telewizji cyfrowej.
W lutym 2004 roku Prezes Rady Ministrów powołał Międzyresortowy Zespól do Spraw Wprowadzania Telewizji i Radiofonii Cyfrowej w Polsce. W skład zespołu weszli przedstawiciele zaintereso-
5
Przetarg ogłasza się na rezerwację częstotliwości dla potrzeb innej niż rozpowszechnianie programów rtv działalności
telekomunikacyjnej.
-5-
Krajowa Izba Gospodarcza Elektroniki i Telekomunikacji
wanych resortów6. Do udziału w pracach Zespołu zaproszono Przewodniczącego Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji. Materiały na posiedzenia Zespołu przygotowywały w większości dwie Grupy Problemowe: ds. planowania częstotliwości oraz ds. techniki i sprzętu. Planowano powołanie Grupy Problemowej do spraw rynku ale do zakończenia prac nie udało się jej skompletować. W skład Grup Problemowych wchodzili eksperci reprezentujący zainteresowane resorty i urzędy, a także przedstawiciele operatorów oraz środowisk naukowo-technicznych.
Przygotowany przez Zespół dokument, po konsultacji ze środowiskiem nadawców radiowych i telewizyjnych, operatorów, producentów sprzętu został przyjęty przez Radę Ministrów 4 maja 2005 roku
jako Strategia przejścia z techniki analogowej na cyfrową w zakresie telewizji naziemnej. Podstawowe
założenia i tezy tej strategii opisano w następnym punkcie.
5.
Strategia z 4 maja 2005 r.
Strategia przejścia z techniki analogowej na cyfrową w zakresie telewizji naziemnej była pierwszym dokumentem zawierającym szczegółowy zakres zadań oraz harmonogram działań mających
doprowadzić do uruchomienia naziemnej telewizji cyfrowej w Polsce. W części wstępnej zostały omówione cele jakim z punktu widzenia Państwa ma służyć wprowadzenie tej techniki, zestawiono korzyści wynikające z naziemnej telewizji cyfrowej i zagrożenia, które mogą wystąpić w przypadku zbyt
powolnej realizacji tego procesu, a także przedstawiono uwarunkowania związane z członkostwem
Polski w Unii Europejskiej. W kolejnym rozdziale zostały przedstawione techniczno-eksploatacyjne
aspekty wprowadzenia DTT, a więc możliwość rozszerzenia oferty programowej, wprowadzenia usług
dodatkowych i interaktywnych oraz telewizji wysokiej rozdzielczości (HDTV). Wskazano na konieczność określenia zakresu niezbędnych uregulowań w zakresie normalizacji konsumenckich urządzeń
odbiorczych.
Najobszerniejszy rozdział Strategii dotyczył uwarunkowań w zakresie dostępności widma częstotliwości. Przedstawiono w nim zasady planowania sieci cyfrowych, przeanalizowano dwa podstawowe
modele konwersji analogowo-cyfrowej (długoterminowy i przyśpieszony – patrz rozdz. 10.1) oraz
wskazano przesłanki wyboru modelu. Załączniki do dokumentu zawierają propozycję planu sieci na
okres przejściowy oraz podstawowe parametry nadawania cyfrowego.
We wnioskach przedstawiono podstawowe założenia Strategii:
• obowiązujący w Polsce standard naziemnej telewizji cyfrowej to DVB-T, zgodny z normą europejską EN 300 744,
• na każdym etapie wdrażania będzie zachowana obecna oferta analogowa, to znaczy 7 programów ogólnokrajowych lub ponadregionalnych emitowanych naziemnie analogowo,
• model konwersji przyśpieszonej jest jedynym możliwym do praktycznego zastosowania przy
aktualnym stanie wykorzystania widma częstotliwości,
• odbiór naziemnych programów TV w dwóch pierwszych sieciach (multipleksach) będzie bezpłatny,
• kryterium dla decyzji o wyłączeniu emisji analogowej będzie uzyskanie 95% dostępności sygnału cyfrowego (pokrycie) oraz 90% nasycenia urządzeniami odbiorczymi.
Dołączony do Strategii harmonogram działań przewidywał, że po dziewięciu miesiącach od daty
przyjęcia dokumentu przez Rząd, zostaną wydane decyzje umożliwiające rozpoczęcie stałej emisji w
ramach I etapu wdrażania w modelu przyśpieszonym, co powinno było nastąpić w I kwartale 2006 r.
Do harmonogramu zostały również wpisane terminy zakończenia działań legislacyjnych umożliwiających przeprowadzenie tego procesu.
Całkowite wyłączenie emisji analogowej zostało zaplanowane na koniec 2014 roku, a operacja
konwersji przyśpieszonej powinna być realizowana w 10 etapach.
Strategia została przyjęta przez zainteresowane podmioty dość pozytywnie. Wskazywano na jej
konkretność i próbę rozwiązania jednego z najpoważniejszych problemów wdrażania, to jest brak
dostatecznych zasobów częstotliwości. Podstawowy zarzut stawiany Strategii to jej zbyt techniczny
charakter i całkowite pominięcie problemów związanych z kosztami wdrażania, zarówno po stronie
6
Ministerstwa: Infrastruktury, Gospodarki, Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Finansów, Obrony Narodowej, Spraw Wewnętrznych i Administracji, Urzędy: Komitetu Integracji Europejskiej, Ochrony Konsumentów i Konkurencji, Regulacji Telekomunikacji i Poczty.
-6-
Krajowa Izba Gospodarcza Elektroniki i Telekomunikacji
nadawców jak i odbiorców. Wprawdzie w harmonogramie działań przewidziano „Opracowanie założeń
polityki państwa w zakresie pomocy finansowej dla konsumentów telewizji cyfrowej oraz oszacowanie
udziału środków publicznych” w sześć miesięcy po przyjęciu Strategii przez Rząd, ale działania w tym
zakresie nigdy nie zostały podjęte.
6.
System gwarancji interoperacyjności odbiornika DTT dla Polski
Harmonogram działań Strategii przejścia z techniki analogowej na cyfrową w zakresie telewizji
naziemnej w punkcie 26. przewidywał: „Wykreowanie, zastrzeżenie i promocję znaków towarowych
służących do oznaczania sprzętu konsumenckiego spełniającego stosowne wymagania i zalecanego
do wykorzystania”. Było to oczywiste nawiązanie do koncepcji promowania DTT, z powodzeniem stosowanych w takich krajach, jak Niemcy, Wielka Brytania, Włochy i kraje skandynawskie. Polskie prawo własności przemysłowej przewiduje w art. 137 używanie wspólnego znaku towarowego gwarancyjnego do tego celu a Krajowa Izba Gospodarcza Elektroniki i Telekomunikacji spełnia kryteria organizacji, na rzecz której może być udzielone prawo ochronne na taki znak.
KIGEiT podjęła się zadania wykreowania i zastrzeżenia w Urzędzie Patentowym RP wspólnego
znaku towarowego gwarancyjnego na podstawie art. 137 Prawa własności przemysłowej. 16 sierpnia
2005 r. do UP wpłynął wniosek pełnomocnika Izby o rejestrację znaku „D” dla STB w wersji podstawowej i „i.D” dla STB interaktywnego. Zgodnie z Prawem własności przemysłowej wniosek obejmował
również regulamin znaku opisujący „System gwarancji interoperacyjności odbiornika telewizji cyfrowej
dla Polski”.
System opracowany w Izbie miał się składać z następujących elementów:
• Rozporządzenia MI w sprawie wymagań technicznych i eksploatacyjnych dla urządzeń konsumenckich służących do odbioru cyfrowych transmisji telewizyjnych,
• Specyfikacji odbiornika telewizji cyfrowej dla Polski, Profil 0, 1 i 2 przyjętej przez Grupę problemową ds. techniki i sprzętu Zespołu Międzyresortowego, zgodnej z Rozp. MI a wzorowanej
na Wymaganiach Specyfikacji Nordig Unified,
• Sprawdzania zgodności z powyższą Specyfikacją parametrów technicznych odbiornika telewizji cyfrowej wprowadzanego do obrotu w Polsce, przez jedno z laboratoriów akredytowanych
w Polskim Centrum Akredytacji,
• Znakowania specjalnym znaczkiem odbiorników spełniających wymagania Specyfikacji przez
przedsiębiorców, którzy przystąpili do Systemu,
• Monitorowania jakości sprzedawanych odbiorników przez Izbę w okresie używania znaku
przez przedsiębiorców,
• Promocji Systemu wśród konsumentów przez Izbę za pomocą kampanii edukacyjnych i reklamowych w mediach, zwłaszcza elektronicznych.
Poniżej wzory obu zgłoszonych znaków.
Do pełnego wdrożenia Systemu interoperacyjności brakuje wciąż kilku elementów. Brak jest
przede wszystkim Rozporządzenia Ministra ds. łączności w sprawie wymagań technicznych i eksploatacyjnych… oraz Specyfikacji odbiornika telewizji cyfrowej, która jest nieuzgodniona w części dotyczącej standardu kompresji sygnału wizyjnego. Pozostałe elementy, takie jak certyfikacja laboratorium, skompletowanie Grupy Rzeczoznawców Izby, przygotowanie kampanii edukacyjno-promocyjnej,
uruchomienie produkcji hologramów ze znaczkiem mogą być wykonane po usunięciu przeszkód leżących poza Izbą.
-7-
Krajowa Izba Gospodarcza Elektroniki i Telekomunikacji
7.
Otoczenie analogowe
Jak już wspomniano we wstępie, naziemna telewizja cyfrowa będzie wykorzystywać te same zakresy częstotliwości, co działająca obecnie telewizja analogowa. Stopień zajętości widma częstotliwości dla potrzeb telewizji analogowej w danym kraju, a także konfiguracja analogowych sieci nadawczych mają więc istotne znaczenie przy planowaniu pierwszego okresu wprowadzania DTT. Polska
ma pod tym względem sytuację bardzo trudną, gdyż poziom zajętości widma częstotliwości w zakresie
fal metrowych i decymetrowych jest bardzo wysoki.
Planowanie sieci analogowych odbywało się w oparciu o Plan analogowy ST61, obowiązujący w
Europejskim Obszarze Radiodyfuzyjnym na mocy Porozumienia Regionalnego zawartego w Sztokholmie w 1961 r. Zasoby częstotliwości zarezerwowane dla Polski w tym Planie pozwalały na budowę
trzech ogólnokrajowych sieci telewizyjnych (podobnie dla innych krajów w tej części Europy). Dwie z
nich, na mocy ustawy o radiofonii i telewizji zostały przyznane telewizji publicznej dla emisji programów TVP1 i TVP2. Koncesję na eksploatację trzeciej sieci Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji przyznała komercyjnej telewizji Polsat. Dalszy rozwój rynku telewizyjnego w Polsce odbywał się w oparciu
o pozostałe częstotliwości dużej mocy z Planu ST61 oraz stopniowo dobierane i uzgadniane z sąsiadami częstotliwości średniej i małej mocy. W wyniku tych działań powstały i rozpoczęły nadawanie w
latach 1994-96 kolejne podmioty komercyjne: telewizja TVN, TV4, TV Puls o różnym stopniu pokrycia
kraju (patrz Tabela 1).
Tabela 1 – zasięg i liczba stacji nadawczych TV analogowej
dane na dzień 31 marca 2006 r.
Program
Liczba stacji
10 kW i więcej
Pokrycie
do 10 kW
Razem
Ludność w %
Obszar w %
TVP1
40
136
176
97,5
96,0
TVP2
45
125
170
97,4
93,3
TVP3
20
22
42
70,1
50,2
POLSAT
33
30
63
79,9
63,7
TVN
8
24
32
41,4
16,2
TV4
3
11
14
24,3
10,6
TV PULS
1
7
8
15,6
4,1
14
14
Inne
Powołanie Polskiej Telewizji Regionalnej, trzeciego programu telewizji publicznej redagowanego
częściowo przez Ośrodki Regionalne, spowodowało kolejną falę nacisku ze strony parlamentarzystów,
władz samorządowych oraz władz Telewizji Polskiej S.A. na dobieranie i uzgadnianie nowych częstotliwości analogowych. Dla potrzeb telewizji regionalnej rozdysponowano ostatnie rezerwy kanałowe.Telewizja Polska S.A. użytkuje obecnie 388 kanałów telewizyjnych (w tym 105 o mocy promieniowanej większej od 10 kW). Stosunkowo duża liczba częstotliwości (kanałów) poniżej 10 kW wynika z
ustawowego obowiązku (Ustawa o radiofonii i telewizji) zapewnienia przez administrację łączności
zasobów częstotliwości dla pełnego pokrycia kraju. Spowodowało to konieczność uruchomienia w
trudnych propagacyjnie rejonach kraju (rejony górskie i podgórskie) dużej liczby stacji nadawczych
małej mocy – tzw. przemienników – pokrywających obszar, często bardzo ograniczony, o niedostatecznym odbiorze z nadajników sieci głównej. Przemienniki te wykorzystują wszystkie kanały z zakresu 21-60 i część kanałów z zakresu metrowego (pasmo III).
-8-
Krajowa Izba Gospodarcza Elektroniki i Telekomunikacji
Tabela 2 – liczba przemienników (stacji o erp poniżej 1 kW) z podziałem
na województwa
Województwo
Dolnośląskie
Liczba
przemienników
Liczba zajmowanych
kanałów
Województwo
Podkarpackie
Liczba
przemienników
Liczba zajmowanych
kanałów
63
28
Kuj.-Pomorskie
4
4
Podlaskie
Lubelskie
3
3
Pomorskie
Lubuskie
-
-
Śląskie
Łódzkie
4
4
Świętokrzyskie
Małopolskie
72
34
Warmińsko-Mazurskie
9
9
Mazowieckie
5
5
Wielkopolskie
5
4
Opolskie
-
-
Zachodniopomorskie
8
5
267
40
Razem
54
27
-
-
2
2
36
23
2
2
Trudną sytuację pogłębia fakt wykorzystania części kanałów z zakresu częstotliwości 470790 MHz (kanały 21-60) oraz 790-862 MHz (kanały 61-69) przez inne służby. Są to przede wszystkim
służby Ministerstwa Obrony Narodowej oraz telefonia wiejska w systemie CDMA. Ministerstwo zapowiedziało zwolnienie użytkowanych przez siebie kanałów z zakresu 470-790 MHz. Szerzej na ten
temat w rozdz. 10.2.
8.
Plan regionalny i konferencja RRC-06
Dynamiczny rozwój radiofonii cyfrowej, a przede wszystkim telewizji cyfrowej w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia spowodował, że Porozumienie sztokholmskie i Plan ST61, które z powodzeniem przez wiele lat regulowały w Europie rozwój telewizji analogowej, stały się niewystarczające. Pierwszym etapem zmian w podejściu do planowania radiodyfuzji cyfrowej była konferencja w
Wiesbaden (Niemcy) w 1995 r., dotycząca naziemnej radiofonii cyfrowej T-DAB. Kolejnym krokiem
była zwołana latem 1997 r. konferencja w Chester (Wielka Brytania). 25 lipca zostało podpisane Wielostronne Porozumienie Koordynacyjne obejmujące kryteria techniczne, zasady koordynacji i procedury umożliwiające planowanie i uruchamianie naziemnej telewizji cyfrowej DVB-T. Opierało się ono
głównie na Planie ST61, nie pozwalało więc na wykorzystanie w pełni możliwości telewizji cyfrowej,
szczególnie w zakresie bardziej efektywnego wykorzystania widma częstotliwości.
W miarę, kiedy coraz więcej krajów europejskich angażowało się w uruchomienie naziemnej telewizji cyfrowej stało się oczywiste, że dotychczasowe kryteria i procedury, a także obowiązujący od
ponad 40 lat Plan, muszą zostać zmienione. Zwołanie konferencji regionalnej poświęconej przyjęciu
nowego porozumienia i planu było inicjatywą krajów europejskich zrzeszonych w CEPT7. Początkowo
konferencja miała to być wyłącznie europejska. Jednakże Rada ITU8 na wniosek krajów afrykańskich
postanowiła rozszerzyć obszar planowania o Afrykę i część Bliskiego Wschodu. Uchwała nr 1185 z
2001 r., zmodyfikowana w 2003 r., postanawia o zwołaniu Regionalnej Konferencji Radiokomunikacyjnej dla planowania naziemnej radiodyfuzji cyfrowej w części Regionów 1 i 3 w pasmach 174230 MHz i 470-862 MHz. Prace konferencji podzielono na dwa etapy. Sesja pierwsza (Genewa, maj,
2004) miała charakter przygotowawczy i uzgodniono na niej definicje, podstawy techniczne i metody
planowania, zasady kompatybilności oraz niektóre aspekty proceduralne i regulacyjne. Właściwa konferencja planistyczna miała miejsce w maju i czerwcu 2006 r., a efektem jej pracy jest obowiązujące
od 17 czerwca 2006 r. Porozumienie Regionalne9 [6] w sprawie planowania naziemnej radiodyfuzji
cyfrowej, Plany: cyfrowy i analogowy (obowiązujący w okresie przejściowym) stanowiące jego integralną część oraz Porozumienie Regionalne w sprawie rewizji Porozumienia Sztokholm 1961. Dwuletni okres między sesjami został szczegółowo zaplanowany i spożytkowany na prace przygotowawcze związane z treścią zapisów w Aktach końcowych konferencji oraz na tzw. ćwiczenia planistyczne,
7
European Conference for Post and Telecommunications.
8
International Telecommunications Union.
9
Regional Agreement relating to the planning of the digital terrestrial broadcasting service in Region 1 (parts of Region 1
situated to the west of meridian 170 º E and to the north of parallel 40º S, except the territory of Mongolia) and in the Islamic
Republic of Iran, in the frequency bands 174-230 MHz and 470-862 MHz.
-9-
Krajowa Izba Gospodarcza Elektroniki i Telekomunikacji
czyli próby skonstruowania projektu planu regionalnego w oparciu o dane i wymagania zgłaszane
przez administracje poszczególnych krajów z obszaru planowania.
Objęcie zakresem planowania części zakresu VHF oznacza możliwość planowania nie tylko naziemnej telewizji cyfrowej lecz również radiofonii cyfrowej T-DAB. Niektóre z krajów europejskich mają
w tym paśmie rozbudowane służby radiofoniczne. Np. Wielka Brytania – ponad 500 programów radiowych.
W trakcie przygotowań do konferencji kraje uzgodniły między sobą zasady konstrukcji nowego
planu [7]. Jedną z nich była konwersja analogowo-cyfrowa stacji z planu analogowego wszędzie tam
gdzie jest to możliwe, a także uwzględnienie stacji cyfrowych skoordynowanych według porozumienia
Chester 97. Pozwala to na wykorzystanie istniejących obiektów nadawczych dużej mocy i systemów
antenowych na tych obiektach, a także na zminimalizowanie konfliktów z istniejącą telewizja analogową w okresie przejściowym.
Istotnym novum w planowaniu DVB-T (zapoczątkowanym w Wiesbaden 95 w odniesieniu do radiofonii T-DAB) było oparcie planu o tzw. obszary rezerwacji częstotliwości, czyli ściśle określone obszary geograficzne, wewnątrz których możliwe jest wykorzystanie określonej częstotliwości (kanału
TV) z zachowaniem określonych parametrów granicznych (jak maksymalne natężenie pola elektromagnetycznego) na granicach obszarów. Pokrycie wewnątrz obszaru sygnałem cyfrowym możliwe
jest przy użyciu jednej stacji dużej mocy lub kilku stacji mniejszej mocy w ramach sieci SFN10.
Jednakże nadrzędną zasadą w planowaniu i koordynacji planów między administracjami była zasada sprawiedliwego dostępu do widma częstotliwości. Oznacza ona, że w obszarach przygranicznych każdy z krajów ma prawo do takiej samej liczby pokryć (sieci). Liczba tych pokryć stanowiła
przedmiot uzgodnień między sąsiadującymi ze sobą krajami. W Europie przyjęto, że każdy z krajów
ma prawo do: 7 pokryć (sieci) DVB-T w zakresie UHF (470-862 MHz), 1 pokrycia DVB-T i 3 pokryć TDAB w zakresie VHF (174-230 MHz).
Mimo, że proces konstrukcji planu cyfrowego był niezwykle trudny i skomplikowany Regionalna
Konferencja Radiokomunikacyjna Genewa 2006 zakończyła się sukcesem. Łącznie dla całego obszaru planowania uzyskano ponad 99% kompatybilności zapisów w planie w zakresie VHF oraz 97%
kompatybilności w zakresie UHF. Przyjęty przez konferencję regionalny plan cyfrowy GE06 obowiązywać będzie przez kolejne dziesięciolecia, aż do kolejnej rewolucyjnej zmiany techniki i sposobu
wykorzystania zakresów częstotliwości zajętych obecnie przez służbę radiodyfuzyjną.
9.
Polska po konferencji RRC-06
Prace planistyczne związane z wdrożeniem naziemnej telewizji cyfrowej zostały w Polsce rozpoczęte w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. W efekcie powstała wstępna wersja
planów uruchomienia naziemnej telewizji cyfrowej w oparciu o porozumienie z CH97, zakładająca
możliwość budowy siedmiu sieci cyfrowych w paśmie UHF, w tym jednej w kanałach powyżej 60 (w
wyniku tzw. „Porozumienia Nida” z krajami Europy wschodniej). Na bazie tego wstępnego projektu w
roku 2003 powstał w URTiP z udziałem ekspertów zewnętrznych dokument p.t.: Wariantowa analiza
możliwości wdrożenia DVB-T w Polsce [8].
Przyjęcie, w trakcie przygotowań do konferencji regionalnej, nowego podejścia do planowania
opartego o obszary rezerwacji częstotliwości spowodowało rozpoczęcie nowego etapu prac, którego
efektem był projekt planu i wynikające z niego wymagania zgłoszone do planu regionalnego.
Polski plan w paśmie UHF (470-862 MHz) powstał w oparciu o istniejącą infrastrukturę nadawczą
obiektów dużej mocy oraz Plan ST61. Obszary rezerwacji częstotliwości zgłoszone do planu były konstruowane wokół konkretnych lokalizacji. Przy takim podejściu przejście od telewizji analogowej do
telewizji cyfrowej w konkretnych lokalizacjach będzie mogło odbywać się niezależnie w czasie i na
dowolnym obszarze na drodze konwersji, czyli bez zmiany częstotliwości (kanału). Oprócz 3 pokryć
(sieci) wynikających z konwersji planu ST61 możliwe było „doplanowanie” kolejnych 3 pokryć (sieci) w
kanałach 21-60 oraz jednego w kanałach 61-69.
Sporządzenie ostatecznej wersji projektu i wymagań poprzedzone było szeroko zakrojoną działalnością koordynacyjną, zarówno w układzie bilateralnym i multilateralnym z najbliższymi sąsiadami,
jak i w ramach powołanych specjalnie przed konferencją sub-regionalnych grup koordynacyjnych.
10
Single Frequency Network – sieć jednoczęstotliwościowa.
- 10 -
Krajowa Izba Gospodarcza Elektroniki i Telekomunikacji
Niezależnie od tego, polscy specjaliści uczestniczyli w pracach gremiów, grup studyjnych i roboczych przygotowujących konferencję, zapewniając sobie stały dostęp do informacji, a także bezpośredni wpływ na podejmowane decyzje. Szczególnie ważny był udział Polski w przygotowawczych
pracach CEPT, gdyż ta organizacja włożyła największy wkład w przygotowanie konferencji i wypracowanych przez nią dokumentów.
Wysiłek włożony w przygotowanie projektu planu i jego koordynację zaowocował w trakcie konferencji. Polska osiągnęła stuprocentową kompatybilność swojego planu z innymi krajami już w drugiej
próbie (w sumie było ich 4) konstrukcji planu.
W efekcie w Regionalnym Planie cyfrowym Polska uzyskała założone zasoby częstotliwości w
postaci:
• 7 pokryć dla telewizji cyfrowej DVB-T w zakresie UHF(częstotliwości 470-862 MHz, kanały TV
21-69),
• 1 pokrycie dla telewizji cyfrowej DVB-T w paśmie III zakresu VHF (170-230 MHz),
• 3 pokrycia dla radiofonii cyfrowej T-DAB (lub DMB – Digital Multimedia Broadcasting) w paśmie III zakresu VHF.
Na poniższych mapkach przedstawiono przykłady planu po jednej sieci (pokryciu) DVB-T w zakresie UHF (mapka A) i paśmie III (mapka B).
Mapka A
Mapka B
Kolorowo zaznaczone obszary odpowiadają obszarom rezerwacji częstotliwości umieszczonym w
planie cyfrowym, liczba wewnątrz obszaru oznacza numer kanału dla danej sieci (pokrycia).
Obszar kraju podzielono na 36 obszarów rezerwacji w zakresie VHF i 48 obszarów rezerwacji w
zakresie UHF. Większość obszarów rezerwacji częstotliwości była „budowana” wokół stacji dużej mocy z Planu ST61. Nie oznacza to jednak konieczności realizacji sieci wyłącznie w oparciu o te stacje.
Możliwe, a nawet konieczne będzie uzupełnianie pokrycia ze stacji dużej mocy za pomocą stacji małej
mocy w celu „wypełnienia” obszaru rezerwacji sygnałem dobrej jakości. Alternatywnym rozwiązaniem
może być budowa sieci SFN za pomocą wyłącznie nadajników małej mocy. Takie rozwiązanie, jakkolwiek dość kosztowne, sugerowane jest jako szczególnie korzystne dla mobilnej telewizji cyfrowej
np. w standardzie DVB-H.
10.
Okres przejściowy
Regionalny Plan cyfrowy, będący efektem wspólnych wysiłków administracji łączności z całego
regionu, może być w pełni realizowany przez następne dziesięciolecia dopiero po całkowitym wyłączeniu telewizji analogowej. Do tego momentu będziemy mieli do czynienia z tzw. okresem przejściowym (ang. transition period), definiowanym w Aktach Końcowych Konferencji RRC-06 jako okres, w
którym „przydziały częstotliwości w Planie analogowym (...) podlegają ochronie”. Zakończenie okresu
- 11 -
Krajowa Izba Gospodarcza Elektroniki i Telekomunikacji
przejściowego dla europejskiej części Regionu I nastąpi o północy 16 czerwca 2015 roku dla obu zakresów częstotliwości: 174-230 MHz i 470-862 MHz11.
Konieczność zdefiniowania okresu przejściowego jest oczywista. Do czasu osiągnięcia przez sieci cyfrowe określonego stopnia pokrycia kraju, a także do czasu zaopatrzenia się przez widzów w
domowe urządzenia do odbioru telewizji cyfrowej konieczny jest okres współistnienia obu sposobów
nadawania, czyli okres równoległej emisji sygnałów analogowych i cyfrowych (tzw. simulcasting). W
warunkach wysokiego poziomu zajętości widma częstotliwości zaplanowanie równolegle działających
sieci cyfrowych jest zadaniem niezwykle trudnym. Na szczęście tam gdzie nie ma już miejsca dla nowych stacji telewizji analogowej można jeszcze często „doplanować” nowe stacje DVB-T, głównie
dzięki ich większej odporności na zakłócenia.
Z punktu widzenia planowania i międzynarodowej koordynacji częstotliwości okres przejściowy
charakteryzuje się koniecznością:
• zapewnienia ochrony własnych nadajników analogowych przed zakłóceniami od własnych
nowo uruchamianych sieci cyfrowych,
• zapewnienia w rejonach przygranicznych wymaganej ochrony nadajników analogowych eksploatowanych przez kraje sąsiednie przed zakłóceniami od cyfrowych stacji polskich,
• żądania ochrony polskich stacji analogowych przed zakłóceniami ze strony zagranicznych
stacji cyfrowych,
• zapewnienia ochrony wcześniej skoordynowanych zagranicznych stacji cyfrowych,
• zapewnienia ochrony stacji innych służb pierwszej ważności12,
• zapewnienie i żądanie obustronnej ochrony stacji cyfrowych zapisanych w Planie cyfrowym
GE06.
To ostatnie wymaganie może być złagodzone poprzez uzgodnienie między sąsiadującymi administracjami terminu wyłączenia części stacji analogowych przed uruchomieniem części stacji cyfrowych zapisanych w GE06. Natomiast dodatkowym utrudnieniem jest wnioskowanie przez nadawców o
zmiany parametrów technicznych stacji, a nawet żądanie dobierania nowych częstotliwości dla uzupełnienia ich sieci nadawczych. Skuteczne planowanie i koordynacja sieci cyfrowych na okres przejściowy może mieć miejsce tylko w warunkach „zamrożenia” stanu sieci analogowych.
10.1
Okres przejściowy wg Wariantowej analizy z 2003 r.
W latach 2002-03 opracowano w URTiP dokument p.t.: Wariantowa analiza możliwości wrażania
DVB-T w Polsce. W przeważającej części analiza ta była oparta na wstępnych wersjach planów wykonanych w latach 1997/98 w Oddziale Instytutu Łączności we Wrocławiu, bazujących na Porozumieniu CH97, uzupełnionych i poprawionych dla potrzeb ww. analizy. Plany uwzględniały wyłącznie konieczność ochrony istniejących stacji analogowych dużej i średniej mocy, z pominięciem wpływu sieci
cyfrowych na tzw. przemienniki, które w znacznie ograniczają możliwości budowy takich sieci.
Plany przewidywały możliwość budowy dwóch sieci ogólnokrajowych (DVB1 i DVB2) w oparciu o
56 istniejących stacji nadawczych dużej i średniej mocy, dwóch sieci niepełnych (DVB3 i DVB4) złożonych ze stacji małej mocy przede wszystkim w dużych aglomeracjach miejskich oraz jednej sieci
(DVB5) w kanałach powyżej 60. W sumie za pomocą częstotliwości uznanych wówczas za dostępne,
w nowych sieciach DVB1 i DVB2 można było uzyskać pokrycie ludnościowe ponad 80%, a za pomocą
pozostałych sieci DVB3, DVB4 i DVB5 ponad 50% pokrycia. Tak więc wg ww. analizy 5 multipleksów
mogło być dostępnych dla 50% ludności, ale kilkanaście procent mogło nie mieć dostępu do żadnego.
Istotnym ograniczeniem było wówczas wykorzystywanie części kanałów telewizyjnych przez służby
MON.
W omawianym dokumencie przeanalizowano wady i zalety dwóch modeli konwersji analogowocyfrowej – długoterminowej i przyspieszonej. W modelu długoterminowym, możliwe do uruchomienia
sieci cyfrowe funkcjonowałyby na terenie całego kraju do czasu uzyskania odpowiedniego stopnia
11
W niektórych krajach Afryki i Bliskiego Wschodu okres ochrony stacji analogowych działających w zakresie częstotliwości
174-230 MHz będzie o pięć lat dłuższy.
12
Mowa o innych niż radiodyfuzja służbach (jak radionawigacja lotnicza, radioastronomia itp.) lokowanych zgodnie z europejską tablicą przeznaczeń częstotliwości w pasmach radiodyfuzyjnych jako służby pierwszej ważności. Porozumienie regionalne Genewa 2006 zapewnia ochronę notyfikowanych stacji tych służb zarówno w okresie przejściowym jak i przez cały
czas obowiązywania Porozumienia.
- 12 -
Krajowa Izba Gospodarcza Elektroniki i Telekomunikacji
nasycenia urządzeniami odbiorczymi. W modelu przyśpieszonym uruchamianie sieci cyfrowych następowało by regionami, a po stosunkowo krótkim okresie emisji równoległej nastąpiło by wyłączenie
emisji analogowej i konwersja dwóch sieci analogowych do postaci cyfrowej. Wyniki tej analizy posłużyły do opracowania modelu konwersji w Strategii z 4 maja 2005 r., opisanego w kolejnym punkcie.
10.2
Okres przejściowy w Strategii z 4 maja 2005 r.
Omawiany w rozdz. 5 dokument Strategia przejścia z techniki analogowej na cyfrową w zakresie
telewizji naziemnej zawiera propozycję planu dwóch sieci cyfrowych (multipleksów) dla okresu przejściowego, przygotowaną przez Grupę Problemową ds. planowania częstotliwości Zespołu Międzyresortowego. Uznano, że w warunkach wysokiego stopnia zajętości widma w Polsce jedynym sposobem
na wprowadzenie naziemnej telewizji cyfrowej jest zastosowanie modelu konwersji przyśpieszonej w
układzie wyspowym. Scenariusz operacji konwersji miał wyglądać następująco:
• uruchomienie na wybranym obszarze (wyspie) emisji dwóch multipleksów zawierających 7
programów dostępnych analogowo w wersji naziemnej oraz 1 – 3 dodatkowych programów
tematycznych (w zależności od zastosowanego trybu modulacji i wynikowej przepływności kanału cyfrowego),
• dystrybucja set-top boksów na zasadach preferencyjnych,
• po stosunkowo krótkim okresie emisji równoległej (12 – 18 miesięcy) wyłączenie na danym
obszarze wszystkich nadajników analogowych,
• konwersja kanałów z sieci TVP2 i TVP1/3 na kanały cyfrowe – wzbogacenie oferty programów
cyfrowych o kolejne 8 – 10 programów,
• udostępnienie zwolnionych kanałów do wypełnienia pokrycia kolejnych obszarów,
• uruchomienie emisji cyfrowej na zasadach jak wyżej na następnym obszarze,
• powtarzanie operacji na kolejnych obszarach, aż do całkowitego wyłączenia emisji analogowej,
• w trakcie konwersji stopniowe przekształcanie sieci początkowych i konwertowanych w sieci
docelowe, zgodnie z przygotowywanym na konferencję RRC-06 projektem planu.
Przyjęto, że granice obszarów pokrywać będą się z granicami administracyjnymi województw, a
cała operacja powinna zostać przeprowadzona w 9 – 10 etapach na przestrzeni najbliższych 9 lat
(2006-2014). W pierwszym etapie wskazano na obszar województwa wielkopolskiego i aglomeracji
warszawskiej. Zapoczątkowana tam, jak pierwotnie planowano, w roku 2006 emisja cyfrowa miała
mieć charakter pilotażowy i posłużyć do opracowania scenariuszy dalszych działań.
Jednym z podstawowych warunków realizacji opisanego wyżej scenariusza było zwolnienie przez
służby MON kanałów 43-47 oraz 54 i 55. Odpowiedni zapis znalazł się we wnioskach do Strategii, a w
harmonogramie określono termin tego zwolnienia. Postulowano zarezerwowanie w budżecie państwa
na rok 2006 kwoty 9 mln zł. z przeznaczeniem na wymianę wyposażenia pokładowego samolotów13.
W czerwcu 2005 r. Prezes URTiP przekazał do dyspozycji Przewodniczącej KRRiT komplet cyfrowych kanałów TV dla realizacji I etapu wdrażania a w listopadzie tego roku opublikował w Dzienniku Urzędowym plan zagospodarowania na okres przejściowy dwóch pierwszych multipleksów.
Jak się okazało, przyjęty w Strategii harmonogram działań okazał się zbyt optymistyczny. Przygotowanie oczekiwanych rozwiązań legislacyjnych umożliwiających ogłoszenie konkursu na rezerwację
częstotliwości uległo znacznemu opóźnieniu. Jak już wspomniano w rozdz. 3 i 5, wprowadzone na
przełomie roku 2005/06 zmiany kompetencji organów regulacyjnych przerwały proces realizacji Strategii z 4 maja 2005 r.
10.3
Koncepcja okresu przejściowego po konferencji RRC-06
Zapisany w Planie cyfrowym GE06 stan docelowy zagospodarowania zasobów częstotliwości,
będący dorobkiem konferencji RRC-06, stanowi realną podstawę do planowania w regionie również
dla okresu przejściowego. Powstał on w oparciu o istniejącą infrastrukturę nadawczą obiektów dużej
mocy. Latem 2006 r. przygotowano w UKE nowy plan sieci cyfrowych dla tego okresu. Zrezygnowano
w nim z „żonglerki kanałami”, charakterystycznej dla koncepcji wyspowej opisanej w rozdz. 10.2, na
13
Wobec braku postulowanej kwoty w budżecie 2006 r. Ministerstwo Obrony Narodowej zapowiedziało pokrycie kosztu wymiany sprzętu w ramach własnego budżetu i zwolnienie kanałów „wojskowych” na początku 2007 r.
- 13 -
Krajowa Izba Gospodarcza Elektroniki i Telekomunikacji
rzecz próby skompletowania dwóch pokryć (sieci) ogólnokrajowych na bazie planu GE06 [9]. Takie
podejście znacznie ułatwi koordynację międzynarodową, a także przejście od początkowej fazy wprowadzania do osiągnięcia stanu docelowego bez konieczności zmiany kanałów dla poszczególnych
lokalizacji. Niestety w kilku miejscach – szczególnie tam gdzie brak wolnych kanałów próbowano złagodzić przez powiększenie obszarów rezerwacji – konieczne okazało się wykorzystanie kanałów spoza Planu.
Nie udało się uzyskać zbliżonego do ogólnokrajowego pokrycia w obu sieciach (multipleksach).
Na poniższej mapce przedstawiono zasięgi stacji z pierwszej sieci (multipleks M1) wewnątrz obszarów
rezerwacji, obliczone dla parametrów takich jak zamieszczone w Planie GE06. Odbiór przenośny
(oznaczony kolorem żółtym) udaje się uzyskać na powierzchni ok. 61% kraju (ok. 75% pokrycia ludnościowego), odbiór stacjonarny oznaczony kolorem zielonym na powierzchni ok. 97% kraju. Obszary
niepokryte – niebieskie – występują w rejonach górskich.
Skompletowanie drugiej sieci (multipleksu M2) natrafia na poważne trudności z powodu kolizji z
polskimi stacjami analogowymi i przewidywanych przeszkód w koordynacji międzynarodowej, gdyż
liczba kanałów spoza Planu GE06 jest tu znacznie większa.
Przy konstruowaniu planów obu sieci wykorzystano kanały z zakresu 43-47 oraz 54 i 55, których
zwolnienie przez służby MON ma nastąpić w najbliższym czasie (patrz rozdz. 10.2).
Na podstawie analizy możliwości uruchamiania sieci cyfrowych po konferencji RRC-06 został zaproponowany następujący scenariusz wprowadzania DVB-T:
• w pierwszym etapie uruchomienie pierwszej sieci M1 bez konieczności wyłączania stacji analogowych,
• po ścisłe określonym czasie emisji równoległej konwersja jednej z analogowych sieci ogólnopolskich – najlepiej TVP214 do postaci cyfrowej, a tym samym wzbogacenie cyfrowej oferty
programowej,
• uruchomienie sieci M2 w niekompletnej postaci, dającej przyrost oferty programowej tylko w
niektórych rejonach kraju, albo jako uzupełnienie konwersji kolejnej sieci analogowej (np.
TVP3 i Polsat).
Po uzyskaniu trzech ogólnokrajowych sieci (multipleksów) cyfrowych oferta programowa będzie
na tyle bogata, że powinna uzasadnić całkowite wyłączenie telewizji analogowej i całkowitą realizację
Planu GE06.
Należy się spodziewać, że propozycja wyłączenia jednego programu bez wyłączenia pozostałych
programów innych nadawców budzić będzie poważne zastrzeżenia ze strony nadawcy, którego to
wyłączenie będzie dotyczyć. Należy sobie jednak zdawać sprawę, że bez wyłączenia części stacji
analogowych harmonijna realizacja okresu przejściowego nie będzie możliwa.
14
Sieć telewizyjna eksploatowana przez TVP2 charakteryzuje się największym i najbardziej równomiernym pokryciem kraju i
w wyniku jej konwersji można uzyskać niemal całkowite pokrycie kraju sygnałem cyfrowym.
- 14 -
Krajowa Izba Gospodarcza Elektroniki i Telekomunikacji
11.
Nowelizacja Strategii z 4 maja 2005 r.
Jak wynika z informacji przedstawionych wyżej Strategia z 4 maja 2005 r. została zrealizowana w
bardzo niewielkim zakresie (przygotowanie planu zagospodarowania częstotliwości, przekazanie do
KRRiT częstotliwości dla pierwszego etapu wprowadzania DTT). Uchwalenie ustawy z dnia 29 grudnia 2005 r. (patrz rozdz. 3) w sprawie zmiany kompetencji pomiędzy KRRiT i UKE (powstałego w
miejsce URTiP) przerwało działania zmierzające do ogłoszenia konkursu na rezerwację tych przekazanych częstotliwości.
W styczniu 2006 r. Prezes Rady Ministrów powołał nowy zespół pod nazwą Międzyresortowy Zespół do Spraw Telewizji i Radiofonii Cyfrowej, którego zadania zostały określone następująco [10]:
1) opracowanie strategii przejścia z techniki analogowej na cyfrową w zakresie radiofonii,
2) nadzór i koordynacja wdrażania zapisów przyjętej przez Radę Ministrów w dniu 4 maja
2005 r. Strategii przejścia z techniki analogowej na cyfrową w zakresie telewizji naziemnej,
3) przygotowanie założeń prawno-organizacyjnych stwarzających warunki do wprowadzenia w
Polsce systemu nadawania cyfrowego w radiofonii i telewizji,
4) przygotowanie propozycji rozwiązań systemowych w celu wprowadzenia telewizji i radiofonii
cyfrowej.
Podobnie jak w przypadku poprzedniego Zespołu Międzyresortowego, w jego pracach biorą
udział przedstawiciele zainteresowanych resortów oraz, na zaproszenie Przewodniczącego Zespołu,
Przewodniczący KRRiT na prawach członka.
Już na jednym z pierwszych posiedzeń Zespołu stwierdzono, że Strategia z 4 maja wymaga aktualizacji, przede wszystkim w zakresie harmonogramu działań i podmiotów odpowiedzialnych za jego
realizację. Po zakończeniu konferencji RRC-06 i przedstawieniu przez UKE nowej koncepcji planu
zagospodarowania częstotliwości dla okresu przejściowego okazało się, że zakres tej nowelizacji będzie znacznie szerszy i obejmować będzie również model wprowadzania DTT (patrz rozdz. 10.3).
Prace w Międzyresortowym Zespole trwają nadal. Z dotychczasowego ich przebiegu wynika, że
proponowany w Strategii z 4 maja 2005 r. termin ostatecznego wyłączenia emisji analogowej na terenie całego kraju, to jest 31 grudnia 2014 r., zostanie utrzymany. Natomiast zmianie ulegnie kryterium
wyłączania „analogu” na poszczególnych etapach wprowadzania: w miejsce kryterium nasycenia
urządzeniami do odbioru cyfrowego (poprzednio przyjęto 90%) zamierza się przyjąć ściśle określoną
datę wyłączenia emisji analogowej w danym etapie. Kryterium dostępności sygnału cyfrowego, czyli
pokrycia ludnościowego (poprzednio 95%) pozostanie w mocy.
Jednym z najszerzej dyskutowanych problemów jest zmiana standardu kodowania i kompresji
obrazu telewizyjnego przyjętego w Strategii z 4 maja 2005. Wymieniony w tym dokumencie jako obowiązujący standard MPEG-2 jest jak dotąd stosowany we wszystkich emisjach testowych i w dwóch
emisjach pilotażowych: na Podbeskidziu i na Podkarpaciu (patrz rozdz. 12). Liczbę set-top boksów i
zintegrowanych odbiorników cyfrowych użytkowanych w tych rejonach szacuje się na co najmniej 30
tys.15 Opóźnienie we wdrażaniu DTT w Polsce, wskazujące na możliwość uruchomienia pierwszego
etapu nie wcześniej niż z końcem 2007 roku, skłania do rozważań na temat wprowadzenia nowszego
standardu kodowania i kompresji zgodnego z Zaleceniem ITU-T H.264 – MPEG-4/AVC. Odbiorniki
konsumenckie w tym standardzie, dedykowane do odbioru telewizji o standardowej rozdzielczości
(SDTV) z jaką mamy obecnie do czynienia, są na etapie pierwszych wdrożeń dokonywanych przede
wszystkim przez operatorów płatnych platform cyfrowych. Koszt zakupu STB/MPEG-4 (150 – 200
euro) jest obecnie kilkakrotnie wyższy od kosztu zakupu STB/MPEG-2. Na uzyskanie pełnej stabilności parametrów technicznych tych urządzeń i spadek cen do akceptowalnego poziomu potrzeba czasu
w wymiarze trudnym do oszacowania. Ponadto odbiorniki dedykowane do odbioru telewizji standardowej rozdzielczości nie będą przydatne do odbioru telewizji wysokiej rozdzielczości (HDTV), z której
wprowadzeniem na platformy naziemne należy się liczyć.
Niewątpliwą zaletą standardu MPEG-4 jest większa efektywność wykorzystania widma częstotliwości. Oczekuje się, że liczba możliwych do ulokowania w jednym multipleksie (kanale TV) programów telewizyjnych wyniesie 7 do 8, podczas gdy w standardzie MPEG-2 4 do 5 w zależności od
oczekiwanej jakości obrazu. Dodatkowym argumentem na rzecz wyboru standardu MPEG-4 są bardzo ograniczone możliwości częstotliwościowe w pierwszym etapie wprowadzania w warunkach jednoczesnego funkcjonowania wszystkich stacji analogowych. Możliwość uruchomienia tylko jednego
15
Brak niestety ściślejszych danych, badań rynku w tym zakresie nie prowadzono.
- 15 -
Krajowa Izba Gospodarcza Elektroniki i Telekomunikacji
multipleksu ogólnokrajowego przy jednoczesnym wymaganiu umieszczenia w nim wszystkich siedmiu
programów nadawanych analogowo praktycznie przesądza o wyborze standardu. Poważnym problemem do rozwiązania staje się wówczas konieczność rekompensaty finansowej związanej ze zmianą
standardu na rzecz dotychczasowych odbiorców telewizji cyfrowej w rejonach emisji pilotażowych.
Brak takiej rekompensaty może zahamować rozwój DTT na tych terenach na długie lata.
Oficjalnie decyzja o wyborze standardu kodowania i kompresji nie została jeszcze podjęta, jakkolwiek oba organy regulacyjne (KRRiT i UKE) oraz Telewizja Polska S.A. zdecydowanie wypowiadają się za standardem nowszym. Nadawcy komercyjni zachowują w tej kwestii pewną powściągliwość.
Zwolennicy dotychczasowych rozwiązań to producenci sprzętu i operatorzy sieci kablowych.
Należy pilnie podjąć decyzję w sprawie standardu kodowania i kompresji, ponieważ warunkuje to
niemal wszystkie dalsze działania związane z uruchomieniem pierwszej stałej emisji cyfrowej, w tym:
• termin rozpoczęcia emisji i zakończenia I etapu, to jest konwersji pierwszej sieci analogowej
do postaci cyfrowej,
• ustalenie zawartości programowej pierwszego i kolejnych multipleksów,
• rozpoczęcie kampanii informacyjno-promocyjnej.
Zakończenie prac zespołu było początkowo planowane na koniec 2006 roku. Termin ten nie zostanie jednak dotrzymany i prace zespołu przeciągną się prawdopodobnie do końca I kwartału 2007 r.
12.
Emisje testowe i pilotażowe
Równolegle do prac koncepcyjnych i planistycznych trwają w Polsce cyfrowe emisje o charakterze testowym i pilotażowym. W listopadzie 2001 r. dokonano uroczystego włączenia nadajnika DVB-T
w Radiowo-Telewizyjnym Centrum Nadawczym w PKiN w Warszawie. W następnej kolejności uruchomiono nadajnik w Łodzi, który jednak po dość krótkim czasie eksploatacji został wyłączony, po
czym nastąpiło uruchomienie emisji testowej we Wrocławiu. Początkowo w eksperymencie uczestniczyli trzej główni nadawcy, to znaczy Telewizja Polska S.A., Polsat i TVN. Jednak w połowie 2005
roku nadawcy komercyjni wycofali zgodę na wykorzystanie ich sygnałów z multipleksów.
Wymienione wyżej emisje, których operatorem jest TP EmiTel16 miały na celu przede wszystkim
uzyskanie oceny techniczno-eksploatacyjnej zastosowanych rozwiązań. W ramach eksperymentu
zostały przeprowadzone pomiary zasięgu stacji w zależności od wybranego trybu modulacji, ocena
jakości technicznej odbioru w różnych punktach objętych zasięgiem oraz wpływu emisji cyfrowych na
istniejące stacje analogowe i odwrotnie. Testy eksploatacyjne obejmowały próby z tzw. multipleksem
statystycznym oraz usługi dodatkowe w standardzie MHP17. Wyniki testów potwierdziły skuteczność
multipleksowania statystycznego, możliwość emitowania w jednym kanale TV pięciu programów w
standardowej rozdzielczości a także potwierdziły teoretyczne prognozy dotyczące zasięgu stacji.
Odmienny charakter miały uruchomione w 2004 roku emisje pilotażowe w woj. śląskim i podkarpackim. Trzeci program telewizji publicznej TVP3 (Polska Telewizja Regionalna), tworzony częściowo
przez regionalne ośrodki TVP, zyskał znaczną popularność wśród społeczności lokalnych i regionalnych, gdyż podejmuje w znacznej mierze problemy tych społeczności. Jednocześnie aktualny stan
zajętości widma częstotliwości nie pozwala na rozbudowę sieci analogowej tego programu do rozmiarów sieci ogólnokrajowych (patrz rozdz. 6). Dotyczy to szczególnie obszarów górskich o utrudnionych
warunkach dotarcia do widza. Przekaz cyfrowy (sygnał multipleksu stanowią 3 programy TVP 1, 2 i 3)
służy do indywidualnego odbioru za pośrednictwem domowych urządzeń dekodujących (set-top boksów) lub do zasilania stacji czołowych sieci telewizji kablowych. Przed uruchomieniem i przez pierwszy okres funkcjonowania DTT na tym terenie ośrodki regionalne TVP prowadziły akcję informacyjnopromocyjną, która przyniosła określone rezultaty. Szacuje się (brak niestety dokładnych danych), że
liczba gospodarstw domowych odbierających DTT przy pomocy indywidualnych urządzeń odbiorczych
znacznie przekracza 30 tysięcy (w obu regionach łącznie).
W poniższej tabeli zestawiono informacje na temat aktualnie prowadzonych emisji testowych i pilotażowych.
16
TP EmiTel Sp. z o.o. – największy w Polsce operator w zakresie radiodyfuzji, właściciel większości stacji nadawczych dużej
mocy.
17
Multimedia Home Platform – standard usług dodatkowych i interaktywnych.
- 16 -
Krajowa Izba Gospodarcza Elektroniki i Telekomunikacji
Tabela 3 – testowe i pilotażowe emisje DVB-T
Rodzaj
emisji
Lokalizacja stacji nadawczej
Dane techniczne
(nr kanału/erp)
Rok
uruch.
test
Warszawa
mazowieckie
48/1,3 kW
2001
test
Wrocław
dolnośląskie
28/5,5 kW
2003
40/1,9 kW
2004
38/2,0 kW
2004
37/2,5 kW
2005
pilotaż
pilotaż
test/
pilotaż
*
Rzeszów
podkarpackie
Wisła
śląskie
Leżajsk
podkarpackie
Zawartość
programowa
TVP1, TVP2,
TVP3, PR1,
PR2, PR3*
TVP1, TVP2,
TVP3, PR1,
PR2, PR3*
TVP1, TVP2,
TVP3
TVP1, TVP2,
TVP3
TVP1, TVP2,
TVP3
Operator
EmiTel
EmiTel
EmiTel
EmiTel
Info TV
Cel emisji
Pokrycie, jakość
sygnału, pojemność, interferencje
Pokrycie, jakość
sygnału, pojemność, interferencje
Uzupełnienie pokrycia TVP3
Uzupełnienie pokrycia TVP3
Testy techniczne i
uzupełnienie pokrycia TVP3
do strumienia cyfrowego multipleksu w systemie DVB-T włączono sygnały 3 programów Polskiego Radia.
W dniach 8 maja – 10 lipca 2006 r. operator TP EmiTel wspólnie z nadawcami komercyjnymi
Polsat i TVN przeprowadzili emisję testową mobilnej telewizji cyfrowej w standardzie DVB-H. Próby
prowadzone były w Warszawie w kanale 21. oraz kanale 48,, w którym czasowo zmieniono zawartość
programową. Emitowane programy to: Polsat, TVN i ZigZap (produkowany przez Canal+). Celem
eksperymentu było oszacowanie zasięgu oraz pojemności systemu dla różnych trybów modulacji, a
także możliwość jednoczesnej emisji w jednym kanale TV dwóch strumieni cyfrowych: w standardzie
DVB-T i DVB-H. Ponadto badano możliwość zastosowania usług interaktywnych.
Emisja testowa została zakończona po dwóch miesiącach ze względów ekonomicznych. Przewidywane jest uruchomienie kolejnych testów dla sprawdzenia różnych wariantów wyposażenia po stronie nadawczej i odbiorczej.
Telewizja mobilna jest jednym z możliwych sposobów zagospodarowania dywidendy cyfrowej i
zyskuje sobie na świecie coraz większą popularność.
13.
Podsumowanie
Dane przytoczone w opracowaniu świadczą jednoznacznie, że mimo wielu lat mniej lub bardziej
intensywnych przygotowań do praktycznego wdrożenia naziemnej telewizji cyfrowej, Polska znajduje
się wciąż na początku drogi. Rozwiązania legislacyjne są bądź w fazie dyskusji parlamentarnych (nowelizacja Pt) bądź na etapie koncepcji (projekt specjalnej ustawy cyfryzacyjnej). Nowelizacja Strategii
z 4 maja 2005 r. jest w dalszym ciągu dyskutowana w gronie członków Międzyresortowego Zespołu,
brak jest więc aktualnego harmonogramu działań na okres przejściowy. Mimo prowadzonych od wielu
lat emisji testowych i pilotażowych wiedza na temat poziomu akceptacji społecznej dla nowej techniki
jest nadal znikoma. Poza rejonami Podbeskidzia i Podkarpacia nie prowadzono kampanii promocyjnoinformacyjnej.
Brak harmonogramu działań w znacznym stopniu utrudnia koordynację międzynarodową cyfrowych sieci okresu przejściowego. Nasi sąsiedzi oczekują bowiem od nas deklaracji dotyczących terminu wyłączenia przynajmniej części stacji analogowych, blokujących rozwój telewizji cyfrowej w ich
krajach.
Być może właśnie zaistniała sytuacja prowadzi niektórych to formułowania prognoz skazujących
naziemną telewizję cyfrową na zagładę, a upatrujących przyszłość telewizji w rozwoju platform satelitarnych lub szerokopasmowego Internetu. Najbardziej ważkie argumenty to wysokie koszty transformacji, ograniczona oferta programowa w porównaniu z telewizją satelitarną czy internetową (szczególnie w pierwszym okresie wprowadzania), bardzo ograniczona lub prawie żadna interaktywność. Z
drugiej strony aż, lub jak chcą inni tylko, 50% gospodarstw domowych odbiera telewizję z nadajników
naziemnych, a poziom nasycenia odbiornikami telewizyjnymi jest bardzo wysoki (patrz rozdz. 2).
Ostateczne zakończenie emisji telewizji analogowej w naszym regionie świata nastąpi z dniem 16
czerwca 2015 roku [6]. Brak podstaw do żądania ochrony polskich stacji analogowych przed zakłóceniami od zagranicznych stacji cyfrowych praktycznie uniemożliwi ich dalszą eksploatację i spowoduje
- 17 -
Krajowa Izba Gospodarcza Elektroniki i Telekomunikacji
konieczność wyłączenia. Nie przeprowadzono, jak dotąd, poważnych analiz i prognoz czy w momencie wyłączenia emisji analogowej dostęp do szerokopasmowego Internetu lub do platform satelitarnych i kablowych będzie na tyle powszechny, aby wyłączenie to nie spowodowało odcięcia części
społeczeństwa od tak ważnego źródła informacji, edukacji i rozrywki jakim jest telewizja. Naziemna
telewizja cyfrowa jest najbardziej naturalnym etapem rozwoju technicznego i możliwość jego pominięcia wydaje się mało prawdopodobna. Świadczą o tym przykłady praktycznie wszystkich krajów europejskich, w tym tych najbardziej rozwiniętych. W wielu z nich dostęp do innych niż naziemny sposobów odbioru telewizji jest znacznie powszechniejszy (w zakresie dostępu do szerokopasmowego Internetu Polska zajmuje jedno z ostatnich miejsc w Europie). Mimo to, żaden z krajów europejskich nie
rezygnuje z naziemnej telewizji cyfrowej.
Niezależnie od daty zakończenia okresu przejściowego przyjętej Porozumieniem Regionalnym
Genewa 2006 coraz bardziej stanowcze „zalecenia” Komisji Europejskiej przesuwają tę datę na koniec 2012 roku. Wiąże się to z oczekiwaniem na udostępnienie dywidendy cyfrowej i harmonizację jej
wykorzystania. Większość krajów członkowskich Unii Europejskiej także w Europie wschodniej deklaruje dotrzymanie terminu zalecanego przez KE, upatrując w tym również interes dla własnych budżetów (wpływy z wykorzystania dywidendy cyfrowej). Należy się więc spodziewać nacisków na Polskę w
sprawie przyśpieszenia procesu konwersji analogowo-cyfrowej, co będzie (i już jest) odczuwalne w
procesie koordynacji częstotliwości i innych działaniach Polski w strukturach UE.
14.
Bibliografia
[1]
Strategia przejścia z techniki analogowej na cyfrową w zakresie telewizji naziemnej – dokument
przyjęty przez Radę Ministrów 4 maja 2005 r. Źródło www.uke.gov.pl.
[2]
Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej – tom 66 rok 2006. Główny Urząd Statystyczny
2007.
[3]
Wstępna informacja na temat kosztów, które będą musiały ponieść gospodarstwa domowe przy
wprowadzaniu telewizji cyfrowej w Polsce oraz rodzajów korzyści wynikających z efektywnego
przeprowadzenia procesu konwersji w Polsce – Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, Departament Strategii i Analiz. Źródło www.krrit,gov.pl.
[4]
Działalność Krajowej rady Radiofonii i Telewizji w zakresie wprowadzania naziemnej telewizji
cyfrowej w Polsce – fragment Sprawozdania KRRiT za 2005 r. Źródło www.krrit.gov.pl.
[5]
Ustawa z dnia 29 grudnia 2005 r. o przekształceniach i zmianach w podziale zadań i kompetencji organów państwowych właściwych w sprawach łączności, radiofonii i telewizji – Dz. U. nr
267, poz. 2258.
[6]
Final Acts – Regional Radiocommunications Conference, Geneva 2006. Źródło: www.itu.int.
[7]
Radiodyfuzja cyfrowa – udział Polski w przygotowaniach do regionalnej konferencji RRC-06 –
A. Marszałek, W. Sęga, R. Tyniów. Źródło: materiały z Krajowej Konferencji Radiokomunikacji,
Radiofonii i Telewizji w Poznaniu 2006 r.
[8]
Wariantowa analiza wdrażania DVB-T w Polsce – dokument URTiP 2003 r.
[9]
Propozycja planu przejściowego dla DVB-T w paśmie UHF – dokument UKE, wrzesień 2006 r.
[10]
Zarządzenie nr 3 Prezesa Rady Ministrów z dnia 2 stycznia 2006 r. w sprawie powołania Międzyresortowego Zespołu do Spraw Telewizji i Radiofonii Cyfrowej – niepublikowane.
- 18 -