Untitled

Arłur Dziok
o Woiciech Kuś
?..
uwrczento
gimnosltczne
t'
zopoolegolqce
I tl
oolom
krzyża
1r,
aę
ę
Inriylul Wydowniczy CRZZ
Worgzowo
PUBI|KACJA PowsTAtA PRZY wsPÓtPMcY
IOWARZYSTWA KRZEWIENIA KUTTURY FIZYCZNEJ
Przedmowo
Projekt ol|odli i strony tYtułowej
locek Neugebouel
||uśtrocie
zbigniew Klotżuk
Redoktor
heneusz Łopiński
Redoktor technicznY
lonino Roszkowsko
Korekto.
Mo|to cichońsko
(c) coevntonr BY INSTYTUT wYDAwNlczv
ciNTRŃNE] RADY zw|ĄzKÓw zAwoDowYcH'
WARSZAWA
1977
NSTYIUI WYDAWNICZY CRZZ . WARSZAWA 1977
Wvd, !, Noktdd 5ar51 T 25A eg, Ark wvd 3'3, otk' '!tu' 3'33lAl
-- |'
l.ii'plt ,' F"api'""" dÓ dluk! w li'|opod,ir |n7
odd".;,;;.;*:;e;;i"?okońc,ono w !fudni! |977 r' Popie| d|uk. 'o|' łl. v 70 9'
Dlu,
-.-.
cono zt 12.-
Ńi i,"a. w"tlltnxlll. zdń'
59ól|7. F.22.
o|!|otńio tn'r,|u|u wydoqnicrego cRzz
l
Bó|e krzyżo stonowiq prowdziwq p|ogę spolecznq dzisiejszych czosów. Dotknięci nimi zgloszoiq się do leko.
prowie wszystkich specjolności. Sytuocję pogorszo
'zy
fokt, że cierpiqcymi sq w o|brzymiej większości Iudzie
młodzi, w pe|ni sił i wydolności fizycznej. Zniechęceni
dlugotrwo|ymi doIegliwościomi i brokiem poprowy po
śtosowonym |eczeniu nierzodko chwytojq się zupełnie
irrocjono|nych sposobów |eczenio z nodziejq uwo|nienio
się od przykrych doleg|iwości.
Niebywoły rozwój fizyczny młodzieży i okce|erocjo
wzrostu z jednej strony, zośz drugiej coroz częstsze wo.
dy postowy oroz róźnie zoorrvonsowone bó|e krzyźo (cho.
loby ido|egIiwości przed wiekomi prowie nieznonej) mu.
szq nosuwoć pewne refleksje.
Ludźmi z,'si|nym krzyźem,' przepełniono jest colo no.
szo Iiteroturo piękno, o szczegó|nie powieści historyczne
Sienkiewiczo czy Kossok. Tę9o to Iiteroturo i tę9ich w
krzyźu przedstowioło bohoterów. PotrofiIi łomoć podko.
wy, ukręcoć bykowi kork itp'
Inoczej dzisioj. CiepIornione nieomoI worunki źycio,
bezruch iwye|iminowonie z zojęć prowie Wszystkich proc
lizycznych doprowodzojq do tego, źe nowet niewielkie
wysilki' u osób zupełnie zdrowych, powodujq po pewnym czosie powstonie bó|ów kręgoslupo. nojczęściej tzw.
',bó|ów
krzyźo,,'
Skorb poństwo w Po|sce wypłoco pól mi|iordo zlotych
no renty i zosiłki d|o chorych z tym zespolem bó|owym'
Wedlug przeprowodzonych wyliczeń poIepszenie profi.
|oĘki bó|ów
krzyżo może zooszczędzić spoleczeństwu
250 mi|ionów złotych w zokresie rent oroz 2-3 mi|iordy
zloĘch w zokresie wydotków no zosiłki chorobowe, |eczonie iWyrównonie strot zwiqzonych z obsencjq w procy chorych z zespołorni bóiowyrni kręgosłupo.
At|os dźwigojqcy g|ob ziemski przed siedzibq Po|skich
Toworzystw Lekorskich w Alejoch Ujozdowskich w Worszowie jokby no ironię przypomino o tym problemie, szy.
dzi z ułomnościprzechodniów. o tokże przypomino o ko.
niocznościdziołonio - nie tylko Iekorzom, włościcielom
tej rreźby.
Wbrew rozpowszechn ionym pog|qdom bó|e krzyźo, jok.
ko|wick stonowiq niewqtpliWie tzw.,,chorobę cywi||zoc|i,,.
sq u|eczcine, o co więcej moźno skutecznie im zopobie.
9oó.
Ksiqżkc, tłumoczqc z jednej stiony mechonizm pow.
stotYonio choroby, jednocześnie uczy sposobów zopo.
bicgonio doleg|iwościom włościwymtrybem życio i pro.
stymi ćwiczeniomi. wskozonymi przez lekorzo.
Wsłęp
(iedy w Londynie, w.1954 roku, w
czosie doroczncgo
zebronio Królewskiego Toworzystwo o.top.dy".n.oo
J]
I
I
I
I
':l
o|o pytonie, co zrobić, by liczbo chorych z
bó|omiltrryro
(okolo 300/6 wszystkich chorych ortopedycznych)
ulcolo
zmnieiszeniu' odpowiedź brzmioło: Ni"
i.Ji.i
propozycji.
'o'i
Niewie|e istnieje prob|emów medycznych, wokól
hó.
rych ponowoloby tyle zomieszonio, niedomówień
i
fo|szywych pog|qdów' co w dziedzinie ostf'ch
bó|ó; k;;,
w ponod 9d/6 przypodków swe źńdlo;
Tojc..y{
ozen|Óch |ędźwiowych torcz m iędzykręgowych.
"'.|.*
Przyczynq
tego jest niewqtp|iwie fokt, źe zorówno
',v podl'ę"'iiki"h
ortopedii, jok i neuro|ogii' sprowom tym
poświęcosię
z regu|y moło uwogi i wszelkie opisy, tyczqce
no etio|ogii, potogenezy tych bó|ów, jok i "ię.zgl6|i
ich |eczenio,
o co wożnieisze zopobiegonio, troktowone sq morgine.
sowo |ub w ogó|e pomiione.
stonowiq tok znomiennq d|o noszych
.Bó|e.krzyżo
czo.
sów do|egliwość,że nosuwo stę pytonie,
d|oczego wloś.
nie ten odcinek norzqdu ruchu okozoł się
ar" ńpo]i.".
snego. człowieto
o
zmniejszonei
odporności.
.miejscem
w od|egłym okresie o|igoceńskim człowiek przy^|edy
s.too.n io.wo wyprostnq postowę
ciolo' zmienily się coi.
!rol.
xox/icie lunkcje stotyczne i dynomiczne
krego.łupo.
rtoces. ten powtorzo się w rozwoju osobniczym
czło.
.
wrexo od momentu norodzin do chwili przybronio
dziecło. postowy pionowej' Klęgosłup ;";;;;i.*;;onez
r3ztolt |itery
',C'' z wypuklościq zwróconq ku Ęlowi, nie
mo chorokterystycznych dlo osobniko dojrzolego
krzy-
wygięcio ku przodowi w odcinku szyjnym i lędźwiowym (|ordozo) i ku tyłowi w odcinku piersiowym i krzy.
wizn
-
żowym (kifozo).
krzywizn kręgosłrrpo w żYciu p|odowYm'
Ryc. 1 Ksztoltowonie się
-.topt.i
w io|eżnościod polYcj| cioło
p.i"6i.so
p.ilit.l"óiii
przyjmowonej prtel nlemow|ę (o-o,
6
Poniewoż w toku ewo|ucji no p'zestrzeni wieków krę.
gosłup zostol noIeżycie przygotowony do pełnienio swych
funkcji w momencie przybronio przez cztowieko postowy
wyprostnej, przeto niewydo|ności funkcjono|nej kr€osłu.
po w czosoch obecnych no|eźy upotrywoć glównie w nie.
korzystnych worunkoch jego rozwoju osobniczego, jokie
stworzo wspólczesno cywilizocjo.
Worunki źycio i procy współczesnego czlowieko, zmniejszenie ruchu i zwiqzony z tym niedorozwói lub przedwcz€sne zwiotczenie mięśni, otylość,nieznojomość podstowowych prow biornechoniki ciolo etc., nieprowidlowy
tryb źycio oroz niewlościwe wykonywonie ćwiczeń i proca
fizycznej - oto przyczyny przedwczesnego ,,zuźywonio.'
torcz międzykręgowych i zwiqzonych z tym bó|ów.
Co więcej - w spoleczeństwie pokutu|e wie|e folszywych wyobroźeń no temot prowidlowej postowy cioło.
Nojbordziej e|egonckie i modne sy|wetki ciolo, według
ponujqcych obecnie kononów mody' mojq niestety osoby
z bordzo płoskimi fiz|o|o9icznymi krzywiznomi kręgoslupo. Konony rzekomo prowidłowych postow cioło sq w
sprzeczności z zosodomi zdrowio u osób wchodzqcych
w trzeciq i czrłońq dekodę źycio. Od |ot uznowono joko
wzorcowo postowo
postow oprocowonych
',A'', wg typów
przez Browno no Uniwersytecie w Horwordzie. lonsuje
p|oskie plecy ipoś|odki.Przedstowio osobników pozbowionych fizjologicznych wygięć kręgosłupo z wyroźnie zo-
Ryc. 2 Zo prowid|ovre f punktu widzenio fizio|ogii klęgoshĘo
|.diwiowe3o uznoć ńożno jedynie syl'velli b ic wg' kbiyfilocjI
bołwo
rd
z
k;ej
tortq |ordozq |ędźwiowq. Z cołq od powiedzio Inościqmu.
rimy podkreślić,że dIo osób w storszych przedzioloch
wieku zo poprowne sy|wetki możno uznoć ty|ko postowy
,,1" i ,,c".
To, źe prowidłowo wyksztołcono i utrzymono lordozo
Itdźwiowo zobezpieczo człowieko przed przedwczesnym
,,zużyciem', torcz międzykrę9owych i bó|em krzyź:o, nil
tyllo nie znojduje ogó|ne9o zrozumienio, oIe tokźe nic.
r|ychonie powo|i dociero do tych kręgów zowodowych,
hóre odpowiodojq zo sprownoścspołeczeństwo.
Foczynojqc od zojęć wychowonio {izycznego w szkolc,
m|odomu czlowiekowi, nie mojqcemu pojęcio o Prowi-
t
dłowej postowie cioło io tym, co mu wo|no, o czego nie
wo|no, stosuje się solidnq porcję ćwiczeń, skutecznie Ii.
kwidujqcych Iordozę |ędźwiowq. sproWo, niestety, nie
kończy się no zobiegoch czynionych w szko|e,gdyż ćwiczenio, usposobiojqce do bó|ów krzyźo, prześ|odujq mlo.
dego czlowieko w wojsku i no ucze|ni, w romoch zojęć
tvf' Co więcej, juź dojrzołemu człowiekowi Proponuje się
to somo w romoch poronnych gimnostyk przez rodio,
ścieżekzdrowio, sportokiod zokłodowych itp' zobie9ów,
zo|econych w imię utrzymonio czy przywrócenio zdrowio
i sprowności fizyczne| Aby no tym się nie kończyło, no.
wet jeśliczlowiek trofi do szpitolo, serwuje mu się róż.
norodne podgłówki, które - jokko|wiek ułotwioiq czyto.
nie w pozycji Ieźqcej - niestety, skutecznie likwidujq |or.
dozę no rzecz szkod|iwej kifozy |ędźwiowe.j.
Ćwiczeniomi powodujqcymi kotostrofoIne nostępstwo
sq wsze|kie skłony do przodu _ tzw. dotykonie koniuszko.
mi po|ców lqk podlogi. nieprowidłowo wykonywone siło.
we ćwiczenio mięśnibrzucho, po|egojqce no przybiero.
niu pozycji siedzqcej z |eżenio no p|ecoch. róźnorodne
,,wohodlo.,, po|egojqce no skłonoch do przodu z ulożo.
nym no plecoch portnerem itp., itp.
Ćwiczenio te zowsze powodujq szkodIiwe rozciqgonie
więzodlo podłużnegokręgosłupo, o tym somym uszkodzojq połqczenio międzykręgowe. NoturoInie szkodIiwe
nostępstwo tych i innych ćwiczeń nie ujowniojq się notychmiost, o w przypodkoch dzieci i młodzieźydojq o so.
bie znoć dopiero po |otoch. U osób dorosłych ćwiczenio
te mogq szybko spowodowoć pojowienie się dolegIiwości
bó|owvch'
Noszo wiedzo o bóIoch krzyżo no przcstrzeni lot u|e.
goto stopniowemu ukierunkowoniu. .lokkoIwiek już stosunkowo downo zwróconc uWoC'q |]o islnicllie swoistych
połqczeń pomiqdzy trfonon]i kręgów, to nie prlypuszczo.
no, że włośnieone odgrywojq istotnq ro|ę W powstowoniu większości ostrych zespołów bó|owych krę9osłupo
|ędźwiowego.
Leczenie chorych, cierpiqcych
no bó|e
krzyźo, stoło
się moź|iwe dopiero w drugiej połowie wieku XlX, w
zwiqzku z postępomi chirurgii i nowymi odkryciomi me.
o
ycyny.
Dopiero w poczqtkoch noszego wieku stwierdzono z
cołq pewnościq,że głównq przyczynq ostrych i noWrocojqcych bóIów krzyża oroz zespołu tzw. rwy kulszowej s<l
uszkodzenio torczy międzykręgowej iże downiej znojdy-
wone twory w kono|e kręgowym, okreś|one guzomi' chrzq.
stkq itp, były zozwycza] niczym innym, jok jqdrem mioźdżystym, przemieszczonym do świotłokonołu kręgowego.
operocyjne Ieczenie bó|ów krzyźo, dojqce w wie|u
przypodkoch uwo|nienie chorego od do|egIiwości, stoło
się rozpowszech n ione no dobre dopiero w Iotoch czter'
dziestych noszego stu lecio,
Jednocześnie stwierdzono, że zmiony potologiczne torcf
międzykręgowych, powodujqce bó|e krzyźo, sq stosunkowo rzodko spowodowone pojedynczym urozem, notomiost
zwrócono uwogę no sktonnośćdo występowonio zmion
wstecznych i zmniejszonq wytrzymołośćtorcz międzykręgowych u osób zdrowych, źyjqcych w worunkoch współ.
czesnej cywilizocji.
10
Bó|e krzyżo, dcjqce cstre doieg!iwości, pcłqczcne nieroz z burzliwymi objowomi neu rolog icznym i, sq schorzeniem nowrccojqcym, przewIekłym, wymogojqcym długoirwoleEo leczen iq.
Aby istotę problemu uczynić bordziej zrozumlołq, no.
leży no wstępie zo;no'jornić CzyteIniko z podstowo',vymi
wiodomościomi doiyc/qcymi budowy i funkcji kręgosłupo.
Anotomio czynnościowo i łizio|ogio
kręgosłupo |ędźwiowego
Uwogi ogóine
Kręgosłup, stonowiqc centrolnq ościoło, spełnio funk.
cję podporowq' Obciqźenio, dziołojqce no poszczególne
człony kręgosłupo, zwiększojq się w miqrę zbliżonio do
p<rdstolvy, którq jest miednico, przeto sq nojWięk'ze w
doln'uch kręgoch odcinko |ęcźwiowego'
Kręgi skłodojq się z dwóch podstowowych części:mo.
sywnegc vrolcovlotego trzonu oroz cienkiego i zróżnicowonego łuku kręgowego. Obie częścitworzq konoł krę.
gowy, w którym orzebiego rdzeń kręgowy'
Trzony kręgów' pfzysto50Wone do dźwigonio cięźoru
cioło. spełniojq ro|ę pod pory'
Zodoniem łuków jest mec|rqniczno osłono (z trzech
stror:) rdzenio kręgowego oroz zopewnienie połqczeń sto.
wowych poszczegó|nych kręgów. Wyrostki kolczyste ipoprzec:ne łuków sq miejsconi przyczepótv więzcdei oroz
J]
Ryc. 3 Klq9 |ędźwiowy widziony od 9óry (o), (b) umiejscowienie
torczy międzykręgowej wroz z jqdrem miożdźyŚtyrn
romionqmi dźwigni dlo mięśnikręgosłupo (zWiększenie
momentu siły).
Odcinek |ędźwiowy kręgosłupo skłodo się z pięciu
kręgów o mosywnych trzonoch. Kręgosłup stonowi centroInq czqśćskłodowq cołego norzqdu ruchu. Aby spro.
stoć zodoniom, musi jednocześnie być wytrzymoły ielo.
styczny oroz ruchomy w wieIu ploszczyznoch. W głównej
mierze e|ostycznośćzopewniojq kręgosłupowi torcze międzykręgowe' Sq to twory leżqce pomiędzy trzonomi kręgów no cołei długościkręgosłupo.
Torcze międzykręgowe
Mojq one potrójnq funkc.ję: lqczq poszczególne trzo.
ny kręgowe, lvchodzq w skłod stowów m iędzytrzonowych
oroz przenoszq obciqżenio - ciężor cioło. Dzięki swoistej
12
budowie (wysokie w szyjnym i lędźwiowym odcinku krę.
gosłupo, 9dzie mo on nojwiększq ruchomcść)umoż|iwiojq okreś|onqdynomikę kręgosłupo, o tokże okreś|ojq
jego ksztołt. Przocowygięcie szyjne ilędźwiowe zwiqzone
.iest m'in. z tym, źe torcze sq wyższe z przodu. Torcze
międzyłręgowe mojq średnicęnieco większq od somych
trzonów, przez co i nieznocznie wychodzq pozo ich obrys,
dzięki czemu kręgosłup przybiero ksztołt bombuso. Dłu.
gośćWszystkich torcz międzykręgowych wynosi około 1/4
długościkręgosłupo '
Torczo międzykrę9owo u osobniko dorosłego skłodo
się z tlzeoh elementów: płytek chrzęstnych pokrywojqcych
od góry idołu, pierścienio .,vłóknistego ijqdro miożdżyste9o.
W odcinku |ędźwiowym pierścień włóknisty skłodo się
z 10-12 płytek siInie przymocowonych do trzonów kręgowych. 5q one grube vr częściochbocznych, zościenkie
i posmowote od przodu i od tyłu.
Włókno worstw położonych Wewnętrznie wnikojq w jq.
dro miożdżysiei lqczq się z jego m iędzykomórkowym
przez co nie stwierdzo się wyroźnej róż-
'usztowoniem,
nicy między pierścieniem i jqdrem.
Pierścień spełnio ro|ę homulco bezpieczeństwo w przy.
podku zomioru wykononio ruchu o nodmiernej omplitudzie. E|ostyczność pierścienio stonowi tokźe o włościwym
położeniu i ksztołcie jqdro mioźdżystego'Pierścień włóknisty jest nojwoźniejszym e!ementem stobiIizujqcym kręgos{up.
Jqdro miożdźystezojmu.je około 50-ó00Ą objętości
krqźko w v'rymiorze poprzecznym i położone ,jest osyme.
1?
Ryc' 4 Siły nociskU podojo no jqdro rniożdźyste'o nostępnie sq
równomiernie rozkłodone no coly pielścieliWłóknisty i płytki końco.
V/e trzonóW kręgóW
tryc7nie - bIiźej ty|nego occinko trzcnu kręgu. Mo orro
konsystencję pół9olo retowotq, jest biołe, błyszczqce i
przeświecojqce'
W miorę upłyrvu lot doc|lodzi c,l.'' coroz więksl' ego zo.
torcio ró!nic mięczy jqdrem o pierścicniem rvłóknisiym
wskutek przek<ztołcenio źe|u w tkonkę v,,łóknistq'
Jqdro mioźdzyste stcnowi no.jbordziej wyspecjolizowo.
ny iczynnościowo nojwożniejszy elernent krqżko między.
Kręgowe9o.
S
pełn io
ono potrójnq funkcjęl
1) stonorvi punki podporcio dlo kręgu leżqcego powy.
żej (utroto tej zdolności jest poczqtki€m cołego lońcucho
poto|ogii krę9osłupo);
2) omortyzuje nol)ięcio i nociski, przenoszqc je rów.
nomiernie no wszystkie strony - no coły pierścień wlók.
nisty i no płytki chrzęstne trzonó''v krggowych;
1Ą
I
3) pośredniczy w wymionie płynów między torczq o
trzonomi kręgowymi.
Zowortośc wody w torczy międzykręgowej zmienio się
w zoleżnościod Wieku, o tokże wykonywonych zojęć.
Większość bodoczy |est zgodno co do tego, że zmiony
uwodnienio jqdro stonowiq poczqtek łońcucho zmion
prowodzqcych do definitywnego uszkodzenio torczy międzyklęgowej, będqcego punktem wyjściodIo zespolów
bó|owych krzyżo.
Torczo międzykręgowo przechodzi no przestlzeni życio
ko|ejne zmiony morfo|ogiczne, zośw wieku dojrzołym zo.
chowonie prowidlowej jej struktury no|eźy roczej do rzodkości,przy czym zmiony dotyczq wszystkich skłodowych.
Zmniejszonq wytrzymołośćno uszkodzenio oroz pierw.
sze zmiony wsteczne i pęknięcio w ty|no.bocznej części
pierścieniowłóknistego pojowiojq się okolo dwudziestego roku życio. Pod wpływem przeciqżeń kręgoslupo w
szc]eliny uszkodzenio Wnikojq mosy .jqdro miożdźystego
iz czosem, gdy pierścień stonie się odpowiednio cienki
uwypuk|ojq 5ię w stronę konołu kręgowego, zośpo jego
przerwoniu cołkowitym przechodzq w bezpośredniq bliskośćrdzenio kręgowego i korzonków nerwowych.
Mimo że etio|ogio uszkodzenio torcz międzykręgowych
nie zostoło do końco wyiośniono, istniejq przekonywojq.
ce dowody no to, że momy tu do czynienio ze zjowi.
skiem,,zużycio',, z indywiduo|nym progiem wytrzymołości.
no sumujqce się w ciqgu lot nociski i obciqżenio' Spo.
slrzeżenie to.iest o ty|e wożne, że doje podstowy sqdzić,
iż wdroźenie zo młodu odpowiednich zosod życio co.
dziennego. trybu procy i crdpoczynku, ćwiczeń mięśnii
tleningu postowy przyczyni się wydotnie do zmnieJszenio
Iiczby uszkodzeń torcz m iędzykręgowych, o tym somym
będzie słuźyłoprofi|oktyce zespolów bó|owych kręgosiupo,
Konoł kręgowy
i
jego zowortość
Zazwyczoj konoł kręgowy mo ksztołt trójkqtny, oIe
sto też przybiero ksztclt owoIny, okrqgły Iub Iiścio koniczyny. Od tylu konol jest zobezpieczony więzodłem żóltym i łukomi kręgów.
W konole kręgowym odcinko |ędźwiowego znojdujq
się opony i ich zowortość:płyn mózgowo.rdzen iowy oroz
") \ł,
c/ \/I I
"
Ryc. 5 Różne ksztołty konolu kregowego
trójkqtnY, c
16
-
owo|ny
o - |jściq koniczyny, b -
nerwy odchodzqce od rdzenio (w postoci tzw. ,,ogono
końskiego'')'
Korzenie nerwowe po cpuszczeniu opony biegnq no
pewnej przestrzeni w kono|e kręgowym, zonim opuszczq
9o przez otwory międzykręgowe. Korzenie biegnq ku do.
łowi nieco bocznie. krzyżujqc się z 1/3 bocznq ty|nej po.
wierzchni torczy międzykręgowej Powyźej kręgu, noprze.
ciwko którego się pojowily.
Biomechoniko kręgosłupo |ędźwiowego
Kręgos,łup |ędźwiowy poddowony jest no przestrzeni ży-
cio
różnym nociskom iobciqżeniom, dziotojqcym w róź.
nych płoszczyznoch. Wbrew powszechnym wyobrożeniom
poszczegó|ne jego skłodowe róźnie reogujq no dziołojqce siły' Itok kręgi nie doznojq żodnych uszkodzeń pod
wpływem sił nie przekroczojqcych progu ich wytrzymołości,o co więcej, u|egojq przerostowi iwzmocnieniu. To
somo dzieje się z więzodlomi.
Z punktu widzenio mechoniki istotne znoczenie no wytrzymołośćkręgosłupo mo nocisk osiowy. Wytrzymołość
tę wyznoczojq wielkośći ksztołt kręgów oroz uktod krzywizn. W przekroju poziomym kręgosłup przypomino |iterę
T, o więc ukłod znony w technice ze swej wytrzymołości.
W przypodku usunięcio jednego z prostopodIe połqczo.
nych eIementów - wyrostków ko|czystych - wytrzymołość
krqgosłupo uIego sześciokrotnemu zmniejszeniu. Zwiększenie wytrzymołościkręgosłupo no nocisk osiowy zopewniqjq teź krzyv.lizny strzołkovre, co potwierdzo znono w
2 Ćwi.Ź.Iio ]in]i.!tYl /nc
17
*W;
m
Ryc. 7 Luki kręgów wloz r Wyrostkomi poprzecfnymi ; ło|czystymi
tworzq be|łę, któlo w przekroju pionowym przypomino
u ńe.
'nony
choniki uklod T (wq Tylmono)
mo|nej i',wynosi, w odcinku s:yjnym - około 50 kg, piersiowym - około 75 k9, zoślędźwiowym - około 125 kg.
Ryc. ó wygięcie łu przodowi kręgosłupo |ędźwiowego pozostoje
g|ównie w zwiqzku z ksfto|tem lorcz miedzykręgowych, które W
plzedniej części sq wYźsze (o); b - pruekrój k|ę9osłupo !kozujqcy
konoł kręgowy
technice wytrzymołośćbe|ki esowotej' W porównoniu z
be|kq prostq Wytrzymołośćjej zwiększo się siedemnosto.
krotnie.
Moksymolno wytlzymolość kręgosłupo (siło nośno)
człowieko dorosłego wynosi około 35o k9. Jest ono różno
d|o poszczegó|nych odcinków kręgosłupo' Itok no po.
ziomie szyjnym wynosi około 1'l3 kg, piersiowym - około
21o kg, zośw |ędźwiowym - około 400 kg.
W worunkoch normo|nych (bez dziołonio dodotkowych
obciqźeń) wytrzymołośćto,iest zt.]oczn!e niższo od moksy.
|ó
Torcze międzykręgowe podIegojq Wszelkim siłom wy.
wielonym no kręgosłup - typu ściskonio kręgów, ich
przesuwonio itp' stoły nocisk no torcze międzykrę9owe
wywiero też nopięcie mięśniowe. Nopięcie prostowniko
9rzbietu dodotkowo ścisko torcze międ:ykrę9owe; nie
ustępuje ono cołkowicie nowet podczos snu. W pozycji
stojqcej isiedzqcej cioło torcze międzykręgowe dźwigojq
cięźor glowy, tulowio i kończyn górnych, powiększony
przez podnoszone cięźory.
No kręgi |ędźwiowe iich torcze międzykręgoll.e nojwiększe nociski dziołojq w Pozycji siedzqcej. Itok u człowieko o wodze 70 kg w po:ycji siedzqcej no trzeci krqg
|ędźwiowy dziolo siło 142 kg, w pozycji stojqcej _ 99 kg,
zośw pozycji |eżqcej - 20 k9.
Siły nocisku, dziolo|qce no kręgosłup lędźwiowy, zno.
cznie się zwiększojq piry uźyciu mechonizmu dźwigni no
skutek uźy''onio rqk, gdyż wroz z tułcwiem tworzq one
2'
r^
:j
slT
#
.{r-- .--
Ęta
t4 -;,
-g
*6
r^l
_Yf
Ryc' B Bcz ulzg|ędu no postowc c;oło żodoniem toicf
.krtsgowyc||
jesI
między-
Ryc. 9'ciśnienicponujqce wewnqt'z klotki piersiowej i jomy brzu.
sznej stobiIizuje krę9oslup oroz fmnicjszo nopięcio illociski, podo'
jqcc noń przy wysiłkoch fizycznyc|r
dlugie romię dźwigni' Cięźclr podnoszonego przedmiotu
zostoje zróWnowożotry skurczem mięśniopr'ostowniko
w jomie brzusznej i klotce piersiowej dochodzi do podporcio istobiIizocji krę9oslu po.
W cfosie wysiłku fizycznego ciśnienie wewnqtrz k|otki
piersiowej jest niższe od ciśnienio w jomie brzusznej' W
przypodku przedlużojqcego się wysitku poziom jego u|ego
wohoniom z rocji konieczności zoczerpnięcio powietrzo'
notomiost ciśnienie brzuszne moźe być utrzymywone no
tym somym poziomie przez długi czos.
Skurcze mięśnimiędzykostnych oroz miqśniobręczy
borkowej. usztyWniojqce klotkę piersiowq' umoź.Iiwioiq
przeięcie przef nie części nocisków dziołojqcych no krę.
goslup piersiowy. Wskutek tego noci:ki dzioł<lj<1ce no
kręgoslup |ędźwiowy zostojq zmniejszone o 500/6. W po-
równowożcnie iprzenoszenie d'io|oJqcych w os'i dłu'
giej k rccosłupo sil inocjsków
grzbietu, dziołojqcego no bordzo krótkim romieniu dźwigni (stosunek 15 : 1). W przypodku podnoszenio ciężoru
o wod:e 45 kg musi być on zrównowoźony skurczem mię.
śnigrzbietu o wortośció75 kg. No torcze międzykręgowe
dzioło wówczos siło ponod 3/4 tcny. W przypodku pod.
noszenio ciężoru o wocjze 90 kg no lędźwiowe torcze
międzykręgowe dzioło nocisk jedne.j tony'
Kręgosłup możno rozpotrywoć joko wie|oczłonowq e|o.
stycznq koIumnę, w5pieronq przez mięśnieprzykręgosłupowe' oroz przyczepione cio niej dwie komory - jomę
brzusznq i kIotkę piersiowci. Z chwilq wzrostu ciśnienio
2A
21
dobny sposób odciqżo lędźwiowy odcinek kręgos|upo jo.
mo brzuszno, któro usztywnio się w wyniku skurczów prze.
pony i mięśniścicnbrzucho' Mechonizm ten jest w sto.
nie zmniejszyć nJciski podojqce no |ędźwiowe torcze
międzykręgowe o okolo 300/9. ochronne dziołonie tłoczni
brzusznej w stosunku do części|ędźwiowej kręgoslupo
możno wytłumoczyć no zosodzie dźwigni dlvuromiennej'
której punktem podporcio jest jqdro miożdżyste torczy
międzykręgowej. Mięśnieprostowniko grzbietu' przyczepiojqce się do wyrostków kręgowych, zowiodujq krótkim
romieniem dźwigni. Mięśnieścionybrzusznej (chodzi tu
przede wszystkim o mięsień prosty brzucho) stonowiq
długie romię dźwigni' W ten sposó5 stosunkowo niskie
nopięcie mięśnibrzucho może być równowożone o|brzymiq siłq, rozwiionq przez prostowniki grzbietu. Dzięki tei
stobiIizocji nocisk no |ędźvliowe torcze międzykrę9owe,
się9ojqcy do 400 k9, nie powoduje uszkodzenio połq.
czeń m iędzykręgowych '
Jeś|inqcisk no krę9osłup przekroczy wortościkrytyczne lub nie jest v/ystorczojqco kompensowony, ulegojq
zniszczeniu nojpierw płytki groniczne, o nostępnie trzony
kręgótv oroz pozostołe skłodowe torcz międzykręgowych.
Stow międzytrzonowy utworzony jest przez torczę mię.
dzykręgowq orqz trzony sqsiednich kręgórv. Wychy|enio
trzonów kręgów sq v/prost proporcjono|ne do wysokości
torczy. Wysokośćtorczy jest zmienno i decyduje o niej
jqdro gc|oretowote, no które z ko|ei wpływo stopień zo.
wortości wody. W okresie Wzrostu zowortośćwody jest
cJużo, do iej fmniejszenio dochodzi już po 25 roku źycio,
w wyniku czego u|ego obniżeniu wysokość torcz. Po.
22
dobnie rvroz z wiekiem zmniejszo się stopień ro:ciqgliwościtorczy międzykrę9owej.
W szyjnym odcinku kręgosłupo torcze międzyklęgowe
sq wysokie, o poszczegó|ne kręgi mojq znoczne wychy|enio wzg|ędem siebie' Zopewnio to odcinkowi szyjnemu
duźq ruchomośćzorówno w płoszczyźnie strzołkowe.i (ruchy zginonio i prostowonio), czołovrc'j (ruchy no bok)' jok
i poziomej (rLrchy obrotowe).
W odcinku lędźwiowym krę9osłupo stosunek wysoko.
ścikrqżków międzykręgowych do średnicy trzonu umoż.
Iiwio stosunkowo duźy zokres ruchów. Z uwogi no ustowienie pov/ierzchni stovrowych nojwiększy zokres mo.jq
ruchy zginonio iprostowonio, omp|itudo ruchów obrotowych i ruchów no boki jest niewieIko.
o i|e kierunek ruchów zo|eży od uksztołtowonio po.
wierzchni stowowych, to zokres ich ogroniczojq torebki stowowe i ukłod więzodłowy, z nodrzędnq kontro|q
mięśni.Zokre: ruchomości kręgosłupo zrnienio się no
przestr.eni życio' przy czym zmiennośćto jest indywiduoIno. Nojwiększy zokres ruchu mojq odcinki przodowy.
giqte kręgosłupo (szyjny i |ędźwiowy)'
Jok już wspomniono, kręgosłup |ędźwiowy mo zodziwiojqcy zokres ruchomości,jok no tokq mosywnq strukturę, co jest bezpośrednio zwiqzone z wysokościq krqż.
ków m iędzykręgowych. Odpowiednio wytrzymołość,nie.
ściśliwość
istobi|ność jqdro mioźdżystegopowodu.je. że
ruchy kręgów zochodzq dookoło ściś|eokreś|onego sto.
łego punktu podporcio '
Przyczyny uszkodzeń'lorcz
międzykrę9owyclr
Nojczęściej uszkodzeniu uIe9ojq krqżki międzykrę9o.
we w do|nej okolicy szyjnej i |ędźwiowe.i, czyli tom, gdzie
znojdujq się wtórne krzywizny krę9osłupo, stonowiqce
nostępst!vo przyjęcio Wyprostnej postowy cioło. Zwiększono ruchomośćkręgów w tych odcinkoch norożo torcze międzykręgowe no dziołonie większych noprężeń
i nocisków niź 9dzie indziej'
Wszystko wskozuje no to' źe zwyrodnienie jqder miożdźystych torcz międzykręgowych kręgosłupo |ędźwio.
wego noleży do grupy schorzeń, które stonowiq cenę,
jokq ptoci współczesny człowiek zo przyjęcie lv procesie
ewo|ucji wyprostnej posto'wy cioło. Jokkolwiek u chorych
z bó|omi krzyżo nierzodko stwierdzo się w wyvriodzie .|okiśprzebyty uroz, to uszkodzenie torczy nojczęściejpoprzedzojq różnie nosiIone ob'iowy zWiostunowe.
Chocioż bodonio doświodczoIne wykozujq vłie|ko odpornośćzdrowych torcz m iędzykręgorr,ych no obciqźenie,
to jednokże wszystkie przechodzqce bez wyroźnego e{ektu poto|ogiczne nociski no torcze zdrowe doją sumujqce się szkodIiwe nostępstwo w przypodku torcz chorych.
Mimo że zozwyczoj uszkodzenie torczy międzykręgowej
stonowi typowe nostępst\,vo zużywonio się tkonek, to
prowdopodobnie niebogo{e|nq rolę odgrywo tutoj wrodzono predyspozycio orgonizmu. Poniewoż odcinek |ędźwiowy kręgosłupo stonowi jedno z no'ibordziej przeciqżonych miejsc colego kośćco,jest oczywiste, źe kożde
24
osłobienie noturoInej wytrzymołościtkonek no obciqźe.
nie szybko doje tu znoć o sobie.
Wrodzono indywiduoIno wytrzymołośćtorczy międzykręgowei no różnorodne obciqźenio, no które wysto.
wiońy 'iest kręgosłup |ędźwiowy no przestrzeni życio, decyduje o przedwczesnym wystqpieniu - bqdź niewystq.
pieniu - zmion zwyrodnieniowych i nostępowym uszko.
dzeniu torczy międzykręgowej. Roz zopoczcltkowone
zmiony tok osłobiojq torczę międzykręgowq, że nowet
niewieIkie obciqżenio doprowodzojq do jej szybkie9o
uszkodzenio i wystqpienio doleg|iwości bólowych.
Nos|ępsłwo uszkodzenio |orczy
międzykręgowei.bóle krzyżo
Nojpowoźniejszym nostępstwem uszkodzenio torczy
międzykręgowei iest tyłowypchnięcie jqdro mioźdżystego w kierunku konolu kręgowego. W plzypodkoch, w
których dochodzi do roz|eglego uszkodzenio ty|nej czę.
ścipierścienio włóknistego ido mosywnego przemieszjest
lqd.o mioźdźystego, wytworzono przepuk|ino
","nio
tok duio, źe moźe ucisnqć oponę twordq oroz włókno
nerwowe. W krońcowych przypodkoch może nowet doiść
do colkowitego Iub częściowego poroźenio kończyn do|nych oroz innych obiowów neuro|o9icznych. W plzypodkoch mniej zoowonsowonych dochodzi do zrostów wiq.
źqcych korzenie nerwowe z przepuk|inq' nowet wówczos.
kiedy je| zowortośó uIe9nie zwopnieniu i zmniejszeniu
do ioi'io'ó* nieszkodIiwych' Z chwiIq utroty części
Ryc. 10. Uszkodzenie pielścieniowłóknislego .,v miciscl| |vpowYm'
umoz||w|ojqce nos|ępo^/6 tyłotr.yPchnięcie jego ro.vortościw kielun.
xu xono|u xręgo1'vego' No lorie dosz|o jedynle do nopiccio iwv.
orżUs'enIo więzod|o
.podłużnego tyInego (i fwiq'onych ! ivm bólów
rarryro lypu tumboqo)
Ryc,
1l
Ucisk korzonło rdzeniowego prrez jodro mioidźy5te' do|.
m;ędrykre9o''ve' (objo!v rwy kulsrowej)
s'y elop usrkod'enio tof.zY
?6
ł
tkonki jqdro mioźdżystegooroz obkurczenio pozostolej
częścino skutek odwodnienio i włóknienio dochodzi rów.
nież do zwężenio szpory międzykręgowej. Zoburzenie
normoInych stosUnkóW W stowoch m iędzytrfonowych jest
wtórnym wożnym nostępstwem uszkodzenio torczy międzykręgowe,i' Wypodnięte jqdro miożdźysteIub jego część
ulego rozpodowi, przestoje pełnić swojq funkcję w zokresie stowów m ięd fytrzon owych, co z koIei przyspieszo
zuźycie stowów międzykrę9owych i doprowodzo do ich
zmion zwyrod nien iowych.
Nojczęściejuszkodzeniu u|egojq 4 i 5 torczo między.
kręgowo' Objowy uszkodzenio |ędźwiowej torczy między.
kręgowej ob.jowiojq się w postoci bólów krzyźo Iub nerwobó|u kulszowego w zokresie jedne.j czy obu kończyn'
Uszkod.lenie torczy międzykręgowej moźe powodowoć
ki|ko typów do|eg|iwości bó|owych:
1) bóI trudny do zloko|izowonio, o lóżnym notęźeniu
itrwojqcy nieprzerwonie. Jest typowe dlo procesów zwy.
rodnieniowyc|r jqdro miożdżyste9o i zWiqzone9o z tym
przeciqźenio więzodeł kręgosłupo;
2) bó| promieniujqcy w okreśIone miejsco okolicy krzy.
źo i miednicy, typowy dlo podrożnienio korzenio nerwo.
wegc prfez przemieszczone jqdro miożdźyste;
3) nogły bó| o duźym notężeniu, unieruchomiojqcy
chorego. Ból ten może teź rozpocfynoć się łogodniej
i chory moźe go znosić pod worunkiem przymusowego
unieruchomienio tułowio - niespełnienie tego worunku
powoduje nopod ostrego bó|u' Przyczynq tego bó|u jest
nopięcie więzodło podłuźnegotylnego |ub zok|inowonie
się częściuszkodzonego jqdro między tylnymi krowę.
21
dziomi trzonów kręgowych' U|9ę w dolegIiwościoch przy.
nosi dopiero obkurczenio izmniejszenie się wypodnięte.
go frogmentu jqdro lub jego powrót no swoje miejsce.
W przypodku wypodnięcio jqdro do konołu kręgowego
mogq nostqpić powożne powikłonio neurologiczne;
4) W późniejszych stodioch choroby torczy międzykrę.
gowej' bó|e sq łotwe do zIokoIizowonio, nosiIojq się pod
wpływem ruchów, mijo,|q po ogó|nym,,roz|uźnieniu'. cio.
ło Iub polożeniu się do łóźko. Wsze|kie intensywne ru.
chy powodujq nowrót ostrych do|egliwości.
Wszystkim zespołom bó|ów krzyźo toworzyszy oc|lron.
ny odrUchowy kurcz mięśnigrzbietu, mojqcy no ce|u
unieruchomienie odcinko sprowiojqcego bó|'
Nojczęściej dochodzi do spłoszczenio lordozy |ędźwiowej, zośw niektórych przypodkoch powsto.ie skrzywienie
boczne kręgosłupo, skierowone wypukłościqzozwyczoi w
stronę miejsco droźnienio korzonków nerwowych.
Ryc' 13 Ból nosi|ojqcy się przy unoszeniu czy siInym pIostowoniu
kończyny dowodzi zoostlzenio procesu chorobowego
Większościu5zkodzeń |ędźwiowego krqżko międzykrę9owego toworzyszq objowy ze strony kończyn do|nych
(bóI' zoburzenio czucio, osłobienie mięśni,zoniki mięś.
niowe). Sq one zwiqzone z podroźnieniem korzeni nerwowych przez uszkodzone jqdro miożdżyste' Bó|e promie.
Ryc. 12 Ból krzyżo jcst
noiboIdziej nosiIony rono' plzy
'ozwycro;
opUszcroniU |óżko - Wstępno
Iub rejściowopostoć usżkodzenio
tolcŹy mlędzykręgowej
Nojbordziej bolesne i ogroniczone sq ruchy zginonio
prostowonio
i
krę9osłupo lędźwiowego. Chory storo się
utrzymoć tokq pozycję ciolo, w której torcze międzykrę.
gowe sq wzg|ędnie stobilne, oroz wystrzego się ruchów.
mogqcych przemieścić jqdlo miożdzyste, o tym somym
wywołoć ostry bó|.
e8
Ryc' 14 silny bó|, połqczony z odrucho\!q skolio.
zq i tlonspozycjq tułowio oznocfo moment tyloprfe.
mieszczenio sję jqdro mioźdżystegoiwejście w 9toły
kgntokt. korzonkiem lub oponq twordo
29
I
Ryc' 15 Sposób o5tlojnego V/sto''łonio f łóżko
osoby cierpiqcej no o5try bó| krzyżo Zwróć
Uv'/ogq, zc chory storo się utlfYrnoć tuló',v W
,,jcdnyrn kolvołku,', zośw ostotniej fofic vJspie'o
5|ę',
niuj.,łce do jecine'i lub obu nó9 (rwo kLllszowcl) zwone sQ
potocznie ,'ischiosem,'. Toworzyszq im z rcquły zobtr.
rzenio czucio (drętwienie, kłucio, o nowet przeczuIico
skóry)' Nierzodko utroto czucio stoje się nieodwrocoIno
no skutek zwłóknienio częścineuronów.
Iekkie9o stopnio os|crbieniL. siły mie.1niowej orcz zoni.
ki mlęśniowezL1fv'/yczoj Wy5tęp!ljo w przebiegu długo.
30
:rl
o ncJę, by fnoksymolnie oClciqżyć okoIicę
. Ryc' ]ó Mccho|rifln Wytworfcnio s ę 5krzywienio bocznego klęgo.
slupo w pr'.biegu przemieszczenjo jqdlo mioźdżystego tolczy mię.
ozykrę9oweJ
o _ jeś|i jqdro znojdzie 5ię po 5tronie przyśrodłowejuciśnięt.go
korrenio, sko|iofo wypukłościqzwloco się w stronę zdrowo
b _ ieślj jqdro znoidzic się no zewnqtrz uciśniętego |lorzonko, sko.
liozo wypukłościqzwroco się w stlone chorq; mechonilm ,'ucieczki''
koruenio od czynnjto dIożnioceqo (v'/q Almstlonqo)
trwołego droźnienio korzenio. W przypodkoch powoź.
niejszych dochodzi do duźego stopnio zoników mięśnio.
wych, o nowet niedowlodów.
'Jednq
z nojbordziej chorokterystycznych cech zespolu
rwy kuIszowej jest epizodyczność występowonio ostrych
objoWóW ' choroby. Zoostrzenio' nieroz o dromotycznym
przebiegu, nojczęściej sq trudne do wytłumoczenio z rocji przestrzegonio przez zdecydorvonq większośćpocjen.
tów odpowiedniego trybu życio i stosowonio się cio zo.
Ieceń |ekorzy. zoostrzenio zwiqzone sq zwykle z nogłym
tyłoprzemieszczen iem jqdro miożdżystegoIub jego zok|inowoniem (czy jego frogmentu). Obu tym sytuocjom
z reguly toworzyszy otok ostrych bó|ów krzyżo'
Ustqpienie doIegIiwości Występuje bqdź nogIe (cof.
nięcie się zok|inowonego frogmentu jqdro)' bqdź w mio.
rę upływu czosu (wskutek odoptocji zmienionych choro.
bowo tko n ek).
Dolszo historio choroby chorego z uszkodzeniem torczy
międzykręgowej jest typowo i c|rorokteryzuje się noprze.
miennymi otokomi bólów iwlgIędnego spokoju' W przypodku nie|eczenio nopody ostrych bó|ów stojq się coroZ
częstsze, dtuźsze i zoburzojq tryb źycio no przestrzeni
miesięcy, o nowet lot' Bóle występujq często bez żodnej
Wyroźnej pnyczyny| o wywołuje je nieroz zupełnie niewinny ruch czy wysiłek' Zniechęceni brokiem poprowy
charzy trocq wiorę w moż|iwości|eczenio.
|
,1,
|
|
Inne przyczyny Dolow KrzYzo
.
ile przyczyn bólów krzyżo mo.
poczynojqc
wiele,
źe być
od bonoInego zmęczenio mięśni grzbietu procq fizycznq, o kończqc no urozqch ipro.
cesoch zopoInych, to noIeźy wyroźnie podkreś|ić,że
z wyjqtkiem rzodkich schorzeń, zozwyczoj typu nowotwo.
rowego, żodno inno jednostko chorobowo nie doje cho.
ro kte rystycz neg o połqczenio ostrych nopodowych bó|ów
krzyźo i nerwobólu ku Iszowego'
Stony chorobowe m09qce niekiedy dowoć bóle krzy.
żo, imitujqce uszkoduenie torczy międzykręgowej, moźno
pogrupowoć nostępujqco:
1) wody wrodzone (typu nieprowidłowej budowy bqdź
ustowienio kręgów);
2) zmiony pourozowe (skręcenio, Podwichnięcio, złomonio);
3) zmiony zwyrodnieniowe krę9osłupo krzyżowo.lędź.
wiowego;
4) zopo|enio kościi stowów (swoiste i nieswoiste);
5) nowotwory (kręgosłupo i konołu kręgowego);
ó) zmiony W norzqdzie ruchu vr przebiegu ciqży ipo.
logu.
Chocioż wody wrodzone u osób z bó|omi krzyźo spoty.
ko się stotystycfnie nieco częściejniż u osób zdrowych,
to większośćbocioczy rviqźe to z wykonywoniem W przypodkoch istnienio rJoIegliwościzdjęć rentgenoWskich
kręgosłupo (w myślzosody: .,kto poszukuje, ten znojJokko|wiek prowdq jest,
d
uje").
W chwiIi obecnej lekorze sq coroz bordziej wstrzemięź-
32
3 cwicz€n|o 9iml1csLy.?r]f
33
Ryc' ] 7 lnne prfycfynY bólów
klfyżo o _ szczelino łUku krę9Ui
b - krqoozmyk; c, d - wodo rozwojo,1ro wyroslko poprzec rłeso llę'
gU Iedżwiowego' Z innych pr.Yc.yn
noleży wymjen;ć nowolwory' sto ny
zopoIne izwyrodnieniowe, bó|e r
plfeciqźen!o itp' No|eźy ]'ednotźe
pomięloć, że z reguły stony te dojq
plzewIek|e i nękojqce bó|e krfyżo,
zoś wYiqtkowo objowy oslrego bó|u
krzyżo z typowq skoliozo ] lron5po.
fycjq tu|owio oroŻ objowy ucisku
no korfenie czy oponę twordq'
Ryc. l8 Historio notu.olno usrkodzonoj torczy miedrykregowej:
etop | _ pęknięcie pielścenio wlóknistego; jqdro jest jeszcze nie
uszłodzone i utrzymyWone no miejsct| pr.ef 5iotecfkę wlóknistych
nitek, spojojqcych je z pierścieniem. Przem]eszczone niecc jqdro
nopino jedynie iWypuk|o ty|ne wiqzodło podIuźne;
etop l| - odIuszczenie od kościWiofodło podIużnego ipowstonie
przeż to prfepukIiny jqdro;
etop l|| _
kościot\^,oIzenie !v m]ciscu c'dłu5zcfenio Wiezodlo podłUż.
ne9o, \!opnienie some9o jqdro miożdży9tcgo i slopniowe
'Jnniej.
szenie je9o objętościiruchomośc]
Iiwi w oborczoniu stwierdzonych odchyleń onotomicz.
nych winq zo bó|e krzyżo, gdyż nojczęściej nie one powodujq te dolegliwości' Z drugiej strony no|eży dodoć,
źe chocioż wrodzone wody kręgosłupo zozwyczo.j nie
dojq do|egliwości bólowych, to jednok no pewno zobu.
rzojqc mechonikę, wytrzymołośći wydo|nośćkręgoslupo,
mogq usposobioć do uszkodzenio torczy międzykręgo.
wej.
34
1'
J3
Wodo wrodzono moźe więc być czynnikiem usposobiojqcym do uszkodzenio torczy międzykręgowej'
Spośród plzyczyn bó|ów krzyżo pochodzenio urozowe.
go (sumowonie mikrourozów dziołojqcych no mniej wortościowq9enetycznie częśćkrę9u) no pierwsze miejsce
wysuwo się przerwonie ciqgłościutkonio kostnego łuku
kręgowego (złomonie) i nostępnie zsunięcie 9o ku przodowi (kręgozmyk). W zoleżnościod stopnio ześ|izgu, czyli
przem ieszczen io, kręgozmyk może powodowoć bóle krzyżo, wynikojqce z nopięcio więzodeł łqczqcych kręgi |ub
też w wyniku ucisku korzeni'
Zmiony zwyrodnieniowe kręgosłupo, będqce wyrozem
storzenio się ukłodu kostnego, oczkolwiek Występujq
również u |udzi młodych (np po przebytych choroboch i
urozoch), dojq bóle okoIicy |ędźwiowo- krzyźowej, które
moźno podzie|ić no dwie podstowowe 9rupy:
Ryc. 20 W przypodku zoklinowonio się przem:eszczonego jqdlo
mioid'żystcao m:edzy tyInymi krowędŹiomi lrfonów sqsiedn;ch łrę.
qów w.len-sposób, ie 2l3 iądft znojduje się między trzonomi' koż.
po|epsfe.
źwiowego powoduje poIepsfe.
Jo zmiono ustowienio kreqosłupo |ędźwiowego
i stwoodblokowywuje jqdro istwo.
nie' ltok fniesienie |ordozy |ędźwioweji odb|okowywuje
jeqo powlotu
powrotu w
w obręb pierścienio włókniśtego.
rzo worunki
Worunki do jego
Noslępowo hiperlordoro, powodujqc rwięłszenie noci5ku
łrowędzi lrzonów no jqdro, wcisko je no no|eźne miejsce
krowędzi
tyInych
1) bóle ztokoIizowone ty|ko w oko|icy |ędźwiowo.krzyżowej, zwyk|e umiorkowone, o chorokterze łogodnym, nosi|ojqce się przy ruchoch i ustępujqce w spoczynku;
]9 w przypodku przerwonio pierścieniowlóknistego i zerwo.
'Ryc.
nio.'niteł.lqcfqcych
jqdlo mioźdźysier pierścieniem isiniejq dwie
no skutek odpowiedniego leczenio, przestrzegonio
- Jqdro,porosto'rte
9
rycro
rtp,
no swoim miejscu;
trybu
b -.Pod wpływem nieostrożnych ruchów, w lym zobiegóW typu kręgorskiego j. nieplowidłowego Iecrenio' zoslo^:e przeńieszćione w
sl'onę łono|u tlęgoweqo
3ó
2) bó|e okoIicy |ędźwiowo-krzyżowej, Utrzymujqce się
sto|e mimo |eczenio, niekiedy połqczone z promieniowo.
niem do kończyn doInych.
Te ostotnie występujq no t|e bordzo zoowonsowonych
zmion zwyrodnieniowych kręgosłupo. Pomimo że do|egIiwościte sq bordzo przykre przez swojq uporczywość' no
ogól nie prowodzq do znoczniejszego upoś|edzenio funk.
cji kręgosłupo i poddojq się |eczeniu zochowowczemu.
37
Ryc. 21
W
prfypodku zokIinoWonio się przemiesrczone9o jqdro
mjożdźystegomiędzy tylnymi kloWędziomi sqsiednich trzonów krę9o.
wych w ten sposób. źe 2/3 jqdro znojduje s;ę Wewnqtrz konołu kię.
gowego, kożdo zmiono ustowienio krę9osłupo |ędźwiowego moźe
spowodowoć pogorszenie objowów. Itok zn;esienie Iordozy |ędźwio'
wej stworzo wolUnki wypodnięcio jqdro do łonołu,zośwytwolzenie
hipellordozy wycisko iqdro do konołu kregowego
',
t.
r-opoore9onte
bó|om krzyżo i ich |eczenie
lstotq zopobiegonio bó|om krzyźo jest z jednei strony
zmniejsZenie obciqźeń mechonicznych' dziotojqcych no
do|ne torcze międzykręgowe w ciqgu życio. z drugiej zoś
- zmiono notury tych obciqżeń. Uzyskuje się to poprzez
ćwiczenio określonych grup mięśniowychoroz noukę
utrzymywonio prowidłowej postowy cioło, zorówno w czo.
sie procy, jok iodpoczynku.
38
Ryc' 22 Wpływ c qźo;u c'okl no prrodopochy|cn o micdnicy i nic.
\olry1tnc L]sluwicn'e kręqosłupr' IqJżwiowego (hipc'IoIdoro)
No pierwszy p|on wysulvojq się ćwiczenio mięśnibrzucho igrzbietu. Poprowiojqc objętość,siłę i rlopięcie mięśnibrzucho' zwiększomy skutecznośćmechonizmu prze.
nos;enio nopięć mechonicznych z kośćcono ukłod mięśPodwyższenie nopięcio mięśni brzucho zwiększo ciśnicqic WpV',nqtrzbrzuszne. Zwiększenie mo5y isiły czyni
skurcze mięśnibrzucho bordziej skutecznymi, o tym somYm zwiększo ciśnienie wewnqtrzbrzu szne' plzez co część
sił, obciqźojqcych dolne torcze międzykręgorve, przenosi
się no dno miednicy iprzeponę.
Innym nostępstwem zvliększenio siły mięśnibrzucho
jest IepsZo stobiIizocjo kręgosłupo. który vt okolicy |ędźWiowej jest podpierony od tyłu pr;.er mięsieri |ędźwiowy.
zośod przodu prlez ciśnienie Wewnqtrzbrzuszne, wywo.
3?
Liczbo i nosilenie ćwiczeń winno być kożdorozowo do.
stosowywone do oktuoInych moż|iwościćwiczqcego, z
uwzg|ędnieniem płci, wieku, worunków fizycznych itp.
Ćwiczenio muszq być stopniowe (przechodzenie od |źej.
szych do cięższych), proste (czy|i nie wymogojqce spe.
cjoInych pomocy i przyrzqdów) oroz niezbyt czosochłon.
ne. Aby przynios|y pożqdony skutek, muszq być wykony.
wone syslemotycznie, co nojmniej rrz dziennie.
Cechy włościweiposlowy cioło
Ryc.23 Ć"viczenie Wylobiojqce tżw' czucie cioło w ptzestrzeni, po.
mogojqce fochowoc plowidłowq postowę cio|o
łone nopięciem mięśnibrzucho. lm silniejsze sq te mięśnie, tym vliększe !q sily stobiIizujqce kręgosłup |ędźWiowy.
Wszystkie ruchy kręgosłupo sq wywolywone isterowo.
ne przez wymienione mięśnie. Czynnośćto' o w szczegó|nościkontro|o tych mięśniw czosie ruchu sq czynnikomi
niezwyk|e wożnymi, |eś!i chodzi o ochronę kręgosłupo
|ędźwiowego.
Utrzymywonie odpowiedniej siły wzg|ędnie wzmocnio.
nie mięśnibrzucho musi się odbywoć poczqtkowo jedynie no drodze skurczów izometrycznych. czy|i bez jedno.
czesnych ruchów kręgosłupo |ędźwiowego' Wsre|kie ruchy krę9osłupo, o szczegó|nie energiczne z9inonie tu.
łowio do przodu' sq przeciwwskozo ne.
40
oprócz wyćwiczonych i si|nych mięśnigrzbietu i brzu.
cho podstowowe znoczenie w Ieczeniu przyczynowym
bólów krzyźo przvpi5uje się włościwejpostowie ciolo.
Wyprostno postowo cioło jest cechq znomiennq człowieko izostoło przez niego przybrono przed okolo mi|ionem |ot (okres proczłowieko). Postowo cioło iest zmienno
no przestrzeni źycio, o ponodto pod|ego wpływom zorówno wewnętrznego' jok izewnętrznego środowisko czlowieko.
Zmiony postowy ciolo w okresie wzrostu orgonizmu
zwiqzone sq z rozwojem ukłodu nerwowego, norzqdu ruchu oroz z okresomi szybkich wzrostólv. Do szybkiego
wzrostu dochodzi we wczesnym dzieciństwie oroz w okre.
sie dojrzewonio płciowego. Okresy szybkieqo wzrostu do
tyczq głównie kończyn (szczególnie dolnl'ch), c,ly; k'A
goslup rośnie równomiernie (niewieIkiego siopnio prz}
śpieszeniemo miejsce w okresie dojrzewonio płciowego)'
Ą1
Ryc' 24 Ćwicrenie równowo9i pol'l]ocne W wyłsztołceniU plovr'idło.
Wei postowY cioło (o-c)
42
Postowq okreś|o się swobodny ukłqd cioło w pozycji
stojqccj' który czlowiek moźe dowo|nie zmienioć w po.
stowy wymuszone. Postowo jest cechq chorokterystycznq
koźdego człowieko, jest zev/nętrznym odbiciem budowv i
stonu czynnościowego norzqdu ruch u.
Postowo mołego dziecko doje się określićz momentem
podejmowonio somodzielnych prób stonio. W tym mo.
mencie dziecko mo już wyksztołconq Iordozę szyjnq oro:
zaznoczone tyłowygięcie obejmu'jqce odcinek piersiowo'
|ędźwiowy kręgoslupo. w zwiqzku z czym mo miejsce typowe zookrqg|enie jego p|eców' DoIsze zmionv cioło
dziecko uzoleżnione sq głównie od ksztołtowonio się |ordozy |ędźwiowej, o jednocześnieod zmniejszenio nodmiernie wypukloncAo brzucho. Ostotecznemu wyksztolceniu uIego przodowygic;cie |ędźwiowe, dopicro w 7_8
roku życio' Od tego momentu postowo cioło dziecko |est
prowidłowo ichorokteryzuje się dobrym nopięciem mięśniowym. Do pogorszenio, tzw. ,,zwiotczenio postowy", o
co zo tym idzie, uwypuklenio brzucho oroz zookrqglenio
pleców dochodzi ponownie w okresie dojrzewonio płcio.
wego, okolo 13-14 roku źycio. Mojqce u swego podłożo
zmlony notury neurohormono Inej zwiotczenie postowy,
Pogorszojqce wybitnie sy|wetkę ciolo. kończy się z usto.
niem okresu doirzer,vonio, po czym ponownie dochodzi
do przyięcio prowidłowej postowy cioło' cechujqcej się
prowidłowym nopięciem mięśniowym. W okresie tym do.
chodzi do ostoteczne9o pogłębienio i uformowonio Ior.
dozy |ędźw|owej i toworzyszqcego mu sploszczenio brzu.
ston ten w noj|epszym wypodku trwo do 30 roku źycio'
po którym (wg niektórych już po 25 roku życio) dochodzi
do ponownego pogorszenio postowy w zwiqzku z powo|i postępujqcq utrotq siły mięśniowej (głównie tłocz.
nio i prostownik grzbietu), powiększeniem wo9i cioło i
nostępujqcym zwyrodnieniem torcz międzyklęgowych.
sprowio, że dochodzi do pogorszenio
Wszystko to
'ozem
postowy cioło, m.in. wystowonio i ,,zwisonio', brzucho
(utroto kompensocyjnego dziołonio tłoczni brzusznej)
oroz zm n iejszen io wzrostu.
Włościwopostov/c cioto mo dobroczynny wplyw zorówno no sy|wetkę crłc..r,ieko, jok no czynnościnorzqdów
wewnętrfnych, oroz. co jest równie wożne - wplywo
dodotnio no psych ikę cho:ego.
Prowidlowo postowo w spoczynku powinno się wyroźoć
tym, źe:
14
l) klęgosłup iest utrzymywony w pozyc.ii neutroInej, o
więc bez zbędnego zginonio. prostowonio i skręconio tu.
łowio ;
2) nie występuje tzw' ,,postowo zmęczenio',, wyrożo.
jqco się pogłębieniem fizjo|ogicznych krzywizn. Mięśnie
brzuclro oroz prostownik grzbietu sq stole odpowiednio
nopięte, unieruchomiojqc i odciqżojqc kręgoslup;
3) zorówno w czosie siodonio, jok i przy stoniu kręgo.
słup jest utrzymywony w ploszczyźnie pionowej, w wyniku czego silo ciężkościpodo prostopod|e no trzony krę.
gów oroz torcze międzykręgowe, bez wytworzonio szko.
dIiwych sil ściskojqcych;
4) w pozycji |eżqcej kręgosłup jest ut'zymywony w po.
loźeniu neutroInym (podobnie jok w czosie stonio isie.
dzenio) i równo podporty no colej swej długości,tok oby
wye|iminowoć szkodIiwe nociski no torcze międzykręgo.
Postowo cioło w czosie wysiłków i ruchów powinno
się cechowoć tym, źe:
1) w czosie ruchu kręgosłup iest precyzyjnie kontro|o"
wony przez mięśnie,którymi zowioduje sprownie ukłod
nerwowy - ce|em jego stobiIizocji oroz okreś|enio tzw.
bezpiecznej omp|itudy ruchów'
W tym miejscu no|eźy dodoć, że wykonywonie ruchów
tulowio w zokresie ich pełnej omp|itudy jest lzodko konieczne' Prowidłowo ibezpieczno postowo ciolo chorokteryzuje się utrzymywoniem neutrolnej pozycji kręgosłupo
ce|em stobi|izocji środkociężkości,przy którym kończyny
zochowujq moksimum sprowności.Jedynie w bordzo wy.
jqtkowych sytuocjoch konieczne stoiq się ruchy kręgo.
at
s|Upo W zokresie ich pełnej ompiitudy celem uzyskonio
moksymo|nego efektu d zioło n iC, '
WszeIkie 3wottowne rl]c;'/ |,'.{Jo5łupo sq v.iyclimino.
wone:
2) rodzaj i chorokter wykonyvlonych ruchów okreś|o
stosunek kręgosłupo do podłoźo' Ce|em utrzymonio równowogi cioło dziołonie siły ciężkościjest z9rone z ru.
chomi cioło' DIo przykłodu, w czos'e biegu kręgosłup
zostoje pochylony do przodu w stowoch biodrowych, przy
czym nochy|enie to jest proporcjonoIne do szybkości. Inne czynnościwymogojq innych ustowień kręgosłupo i w
krońcowych przypodkoch (np' przy skoku w:wyż) kręgo.
s|up może przez pewien czos znojdowoć się równoIe9le
clo podłoźow po1ycj; po/iomcj' Zosodnicuo kręgosłup
powinien być utrzymywony W tokiej pozycji, w której siły,
będqce vrypodkowq różnych nopięc i obciqźeń. no jokie
jest Wystowiony' podojq wzdłuż je9o dłu9iej osi i lów.
nocześnie utrzymywono jest równowogo cioło;
4) kręgosłup joko cołośćoroz jego poszczegó|ne od.
cinki hormonijnie uczesiniczq w ruchoch kończyn. Nie
oznoczo to wcole, że kręgosłup poruszo się rofem Z konczynomi, wprost przeciv'/nie, równowogę iwydolnośćzo.
pewnio,iq nojczęściej przeciwstowne ruchy tułowio' l tok'
dlo przykłodu, w czo5ie chodu wyrzuceniu do przodu IeWej nogi tov/or.yszy jednocześnie lvysunięcie w przód
przeciwległej połowy cioło, dzięki czemu zopewniono jest
róWnowogo cioło.
Jok już wspomniono, prowidło.llo postowo cioło w wie|.
kim stopniu zobezpieczo |ędźwiowe torcze międzykręgo.
we przed meclronicznymi stresomi' W przypodku włości.
Ąó
Ryc' 25 Ćwiczenie Wyrobio]qce pro.
Widłowq postowę cioło i uczqce utrzy"
mywonio |ordozy lędźWiowej
we'i stobiIifocji kręgosłupo Iędźwiowego, dzięki odpowie-
dniemU nopięciU mięśni'siIny prostownik grzbietu oroz
mięśniebr:ucho przejmujq wieIe sił, które w przeciwnym
wypodku zodziołołyby bezpośrednio no ukłod więzodłowy i stoWy kręgosłupo oroz no torcze międzykręgowe.
Unikonie pogłębionio i spło5fczenio fizjologicznych
krzywizn kręgosłupo |ędźwiowego zopobiego jednocześ.
nie szkodIiwym nociskom no tylnq częśćkrqżko między.
krę9owego'
ogroniczenie i kontrolowonie ruchów krę9oslupo so.
mo w sobie zopobiego powtorzojqcym się nociskom i
nopięciom eIostycznych wiqzek pierścienio włóknistego
oroz jqdro miożdżystego' W szczegó|ności uwoInio torcze
międzykręgowe od nodmiernych noprężeń, nocisków przy
nie kontrolowonych ruchoch. Tym sposobem utrzymywo-
nie włościwejpostowy cioło pomogo kontro|owoć
izmnie,jszoć siły mechoniczne, które w sposób nieunikniony dziołojq no torcze międzykręgowe, i konsekwentnie
zmniejszyć skłonnośćdo uszkodzenio torczy w wyniku zużycio.
47
Ćwiczenio posłowy cioło
Ston |ędźwiowych torcz międzykręgowych zmienio się
w zoleżnościod postowy ciolo w ruchu i bezruchu. Po.
stowo worunku,ie siłę iroz|eglość mechonicznych nopięć,
dziolojqcych no torcze, które sq bez przerwy uciskone.
stopień
i
rodzoj
sił zgniotojqcych
wyznoczo
kiIko
czynników, z których no pierwsze miejsce wysuwo się sjło
ciężkościoroz rodzoj ichorokter ruchu' Doniosłośćprowidłowej PostoV]y, to jest wzojemnego ułożenio trzonów
kręgowych względem siebie ikręgosłupo w cołościw osi
pionowej, jest czynnikiem często nie docenionym' W pozycji stojqcej wogo ciolo rozklodono jest róWnomiernie
no trzony kręgów itorcze międzykręgowe. Torcze międzykręgowe sq jedynymi tkonkomi miękkimi, biorqcymi udziol
w dźwigoniu cięźoru cioło. W tej sytuocji dziołonie
sił
kompresji iest stosunkowo proste. Dziołojqce siły przenoszq się przez środek torcz m iędzykręgowych, których jq'
dro mioźdżyste rozkłodojq równomiernie siły no wszystkie
strony, równowożqc siły zbIiżojqce trzony kręgowe do
siebie. Jeś|iczłowiek pochyIi się w jokiejkoIwiek plosz.
czyźnie pionowej, powstoje wówczos system dźwigni, w
wyniku czego siły podojqce no torcze międzykręgowe
uIegojq zwielokrotnieniu. siły te wzrostoiq w wyniku
zmiony ploszczyzny ich dziolonio' Nie podojq one juź
dłuźejpod kqtem prostym no torcze międzykręgowe i
trzony kręgów, |ecz pod kqtem ostrym, w wyniku czego
pov/stojq sily ścinojqce, dqźqce do przemieszczonio kręgów. Siłom ścinojqcymprzeciwstowiojq się wszystkie e|e.
48
menty kręgosłupo' torcze międzykręgowe, więzodło, wy.
rostki stowowe oroz miqśnie stobiIizujqce kręgosłup. W
odcinku |ędźwiowym mieśniomi tymi sq prostownik grzbietu oroz mięśnie brzucho.
Zmiony wzo'jemnych stosunków torcz, zochodzqce przy
ruchoch krę9oslupo, odbijojq się przede wszystkim no
pierścieniu wlóknistym krqźko m iędzykręgowego. Zgino.
nie, prostowonie, zginonie no boki i ruchy skrętne
- roz.
ciqgoiq i nopinojq niektóre włókno pierścienio włókni.
stego, przy czym nopięcie ich jest proporcjonoIne do
omplitudy wykonywonego ruchu. We wszelkich ruchoch
bierze -udzioł tokźe i jqdro mioźdżyste. fe| jqdro mioź.
dźystego wploto się w siotkę tkonki włóknistej, któro
z boku wrosto w pierścień wlóknisty iiest przyczepiono
do osłoniojqcych go z obu stron (od góry iod dołu) płytek chrzęstnych. Ruchy kręgoslupo powodujq jednocześ.
nie nopinonie włókien tei siotki włóknistej, gdyź przy|e.
gojq one do osi, dookolo której zochodzi ruch.
Zdoniem niektórych wymienione siły, uzoleźnione cześciowood ruchomości kręgosłupo oroz po częściod postowy cioło - odchy|enio od płoszczyzny pionowei
- ty.
powej d|o donej osoby, mojq wie|ki wpływ no,,zużywo.
nie,' się torcz międzykręgowych ijoko tokie sq woźnym
potencjoInym etiologicznyń czynnikiem w jej uszkodze-
nioch.
Ncturolnie wylqczenie wszystkich sil i nopięć dziolo.
jqcych no kręgosłup |ędźwiowy ;est niemoż|iwe, ole mo.
źno sily te znocznie ogroniczyć oroz zmniejszyć ich szko.
d|iwe nostępstwo przez zmionę kierunk9 tych sił i plosz.
I cWIc!enio
gińńostyc.ńc
49
czyzn d2iolonio, w których okozujq się być nojbordziej
niszczqce.
Bordzo powożnq ro|ę w tym wzg|ędzie odgrywo utrzy.
mywonie włościwejpostowy cioło, zorówno w czosie procy, jok iw okresie spoczynku, W tym również snu. NoturoInie toworzyszyć temu musi równolegle wzmocnionie
odpowiednich mięśnistobiIizujqcych kręgoslup.
Trening postowy cioło u osób młodych
Nie uIego wqtp|iwości, że kożdy system trenin9u przy.
nosi pożytek, o i|e trofio no pozytywnie nostowionych
ćwiczqcych. Z wyjqtkiem grup ochotników, jedynymi chęt.
nymi do treningu postoWy no szerszq skoIę iw ciqgu
długie9o okresu sq Iudzie młodzi w szkołoch. Zresztq.iest
to noj|epszy okres do treningu. Jeś|ićwiczeniomi obejmie
się dzieci i mlodocionych odpowiednio wcześnie,oroz
jeś|isystem ćwiczeń jest odpowiednio modyfikowony do
rozwoju oż do okresu dojrzołości,nobędq oni fizycznych
i psychicznych podstow postowy, które pozostonq no co. '
łe życie.
Niewlościwo orgonizocio procy umysłowej młodzieży w
szkole w czosie zojęć |ekcyjnych, .jok równieź w świet|icoch szkoInych, powoduje przeciqżenie ukłodu nerwowego, wyrożojqce się obniżeniem jego sprowności w po.
stoci rozproszonej uwogi, wiercenio i kręcenio się no
szkoInym stołku' znuźenio. ziewonio' przybieronio niech|ujnej, wodIiwej postowy cioło czy wręcz gorbienio się
w wyniku obniźonego zmęczeniem nopięcio mięśniowe.
9o.
Jest rzeczq smutnq' źe tok wie|e czosu szkoło pośWięco
50
no rozwój i prowidłovre ksztołtowonie psychiki dziecko,
o tok niewspółmiernie moło no .jeqo rozwój {izyczny i
\,Yytworzenie prowidłowej postowy cioło
'
W ostotnim okresie powoli postuloty lekorzy zostojq
spełnione idoje się zour^roźyć pewnq poprowę w zwiqz.
ku z wprowodzeniem w życie odgórnych zorzqdzeń resor.
towych'.
Jest dowiedzione, źe nobycie zo młodu prowidłowej
postowy cioło w fnocznym stopniu zobezpieczo człowieko przed do|eg|iwościomi ze strony krę9osłupo lędźwio.
wego.
Trening posłowy cioło u osób dorosłych
Nierviele istnieje możliwościtreningu postowy u osób
dorosłych' Jokko|wiek dziołcjqce tu i ówdzie ognisko
TKKF coroz częściejgrupujq osoby dorosłe' P|ognqce zo.
chowoc sprownośćfizycznq i prowidłowq sy|wetkę, to je.
dnokże bordzo rzodko prowodzone ćwiczenio dostosowone sq do indywiduoInych moź|iwościćwiczqcych i odpo.
vriednio nodzorowone' KontroIo Iekorsko ogroniczo się
w tych przypodkoch do powierzchownego sprowdzonio
lvydo|ności norzqdu krqżenio, notomiost nigdzie od chętnych nie wymogo się opinii spec.jo|isty ortopedy co do
wydo|ności kondydoto w ospekcie norzqdu ruchu. Co
więcej, stosov"'one ćwiczenio nierzodko dziolojq urozo-
.
Zorzodzenie Ministro oświotyi wychowonio
l Ą
siaronio 1972
roku.(nr.KF .1-017111P2) w sprowie wprowo:lzenio wo wsrystkich
lypoCh sfkół ćwi<zeń śródIekcyjnych oroz .'r 'c'l;zocj; d Ii)(h pr'eIw
miedrylekcyjnyclr.
twórczo, doprowodzojqc prędzej czy później do okreś|o.
nych szkód.
D|otego w kożdym przypodku grupowego czy indywiduoInego podejmowonio się' okreś|onych. svstemotycznych ćwiczeń, zobow i wysiłków fizycznych, konieczne jest
uprzednie zosięgnięcie porody ortopedy.
Ułrzymywonie prowidłowej
posłowy
w
domu
Jest rzeczq zodziwiojqcq, jok wiele istniele w domu
momentów codziennego życio' stoiqcych w sprzeczności
z zosodomi dobrej postowy. Przecież juź tokie proste proce, jok słonie łóżko, pronie, sprzqtonie oroz inne zojęcio
domowe, pociqgojqc zo sobq nieodłqcznie zginonie tułowio oroz utrzymywonie pozycji pochy|enio tułowio przez
ki|ko godzin dziennie, muszq po upływie odpowiedniego
czosu dowoć określone u,|emne skutki d|o zdrowio.
Dlotego też od pewnego czosu świot Iekorski informuje
ogół społeczeństwo o potrzebie wykonywonio większóści
proc iczynności w pozycii siedzqcej, do czego konieczne jest Wyposoźenie domu w odpowiedniq liczbę włości.
wych krzeseł, rozmieszczonych w różnych ptrnktoch mie.
szkon io.
W tym miejscu noIeźy dodoć, że równocześnie sprzęty
domowe imiejsco wykonywonio potocznych czynności domowych muszq być tok usytuowone, by umoż|iwily procę
bez konieczności schy|onio się czy gorzej
niu tułowio ku przodowi' Wszelkie szofki
Ą)
i
w pochy|epółki winny
Ryc. 2ó Nieprowidlowo (o)
i
prowidłowo (b) pozycjo cioło przy
prosowoniu, sryciu itp. prococh domowych
być umieszczone no wysokości tulowio, 9dyź zorówno
sięgonie do góry (szczegó|nie po przedmioty ciężkie), jok
i
schyIonie uniemoż|iwio utlzymywonie prowidłowej po.
stowy cioło'
Krzesło winny być tok skonstruowone, by zopewnić
moż|iwośćsiedzenio prosto, z jednoczesnym podporciem
kręgoslupo |ędźwiowego w pozycji jego {izjologicznej |or.
dozy. Łóżko nie mogq się zopodoć pod ciężorem cioło'
zośmoteroce muszq być płoskie isztywne. Co się tyczy
łozienki, to niekiedy Iepiej jest korzystoć z prysznicóW niż
wchodzić do wonny, w której trzebo przybieroć szkodIiwq
pozycję zgięcio, sprzyjojqcq tyłowypychoniu iqdro mioź.
dżystego'
53
Postowo cioło przy procy
Ryc' 27 Nicprowodłowo (o) ; P'owidIowo (b) pozycjo cio|o
czy''czeniu podło9i
Wielko róźnorodnośc zowodów i proc wykonywonych
przez Iudzi stowio róźne wymo9onio odcinkowi |ędźwio.
wemu kręgosłupo. Przyjęte k|osyłikowonie poszczegó|nych
grup czynności i zowodów joko: ciężkie, męczqce, typu
siedfqcego itp. niestety nie kore|uje w żodnym stoPniu
z nopięciomi i obciqżeniomi kręgosłupo |ędźwiowego.
Dobro postowo kręgosłupo - to soIldno stobiIizocjo
kręgów w pozycji neutroInej dzięki odpowiedniemu nopięciu mięśni, o więc tokie ustowienie kręgosłupo, przy
którym siło ciężkościwogi i bezwłodnościcioło przeno.
szono jest wzdłuż długiej osi kręgoslupo' Ruchy kręgosłu.
po powinny być wykonywone pod kontro|q silnych mięś.
ni. W przypodku wykonywonio proc ciężkich może być
trudno spełnić wymienione worunki, jednokźe siłom prze.
nosfonym no kręgosłup zowsze moźno pr'eciwstowić sil.
ne wspierojqce i stobi|izujqce go mięśnie'
Ryc. 28 Poniewoź .'vonno fmUszo do plzyję.io wodliWei pofycji
ciolo, Iepiej łorrystoć z prysznico
Wsze|kie czynnościwymogojqce pochy|onio tułowio ku
przodowi winny być wykonywone sposobem zgięcio w sto.
woch biodrowych i kolonowych, o nigdy zginonio odcin'
ko |ędźwiowego kręgosłupo.
54
Ryc.29 Prowjd|owo (o)
l(ierownicq
|
n|cprowidłowo (b) pozycio cioło ro
55
I
ll
,n
rnijojqc
crrjpor,,ilrliric'i ki.. cscl, IyyDq 5cr;o 7ci.l w
i unlcźiilviojqcych obroconie cioło, tokże użyv,,one norzędzicl ispi':qiy w!nny być rozmieszczone no odporviedniej vrysokości i w zosię9u ręki. Nie
moźe mieć miejsco nochylonic się czy gorbienie przy
procy; zoznoczyc trzebo, .iJ :r.ozumienie tego nopotyko
,b
Ryc.30 Koźdy ciqźor cioIo
krzyżem (o)
noleży Podnos;ć ,,nogomi'. (b),
spr.crwc-,
domode|owone oporcio
o
r.r
nie
Ryc' 32 Nieplo\^/]dłolvy sposób dźVyigoIio cięźorów z UWoq] no
lrlok foongożowonio nóg i prferzucenjo noci5kóW no odcinek Iędź.
wiowy krqgoslupo
Ryc' 3] Niep'owidłowo (mimo ugięcio nó9) pozycjo cioło ptzy
Dro.y |opotq. Aby proco to nie powodowo|o do|egliwości bólowych'
noIeźy storoć sią poclryloc tu|ów w stowoch biodrowych' o nie w
odcinku lędźwiowym kręgosłupo
Tok zwone zo,ięcio i proce typu siedzqcego mogq też
w sposób podstępny i niezouwożoIny powodowoć przyj.
mowonie złych i szkodIiwych postow ciolo. Zojęcio siedzqce obejmujq wie|e rodzojów proc, zośtendencio do
wyłqczenio pozycji stoiqce,i przy procy trwo nodol. Po-
5i
nodoI nq trudnosci, z rocji nowyków i przeświodczenio,
że proco siedzoco, oroi zwiqzorle z iynr unoszenie rqk
sq bordziej męc:qce niż ciqgłe podrywonie i skręconie
tułowio' Częsio potrzebne sq :upełnie zresztc1 nie kosztowne odoptqcje' Spełnienie prostych WorunkóW' o niekiedy dodotkov"'o noszenie gorsetu umoi!irvio choremu
kontynuowonie procy zowodolvej oroz prowidłowe tworzenie się zrostu włóknistego kręgów no poziomie usz.
kodzen io.
Ciężkie proce nieoo'miennie zWiqZo|']e sq z wiqkszynli
obciqźerliomi kręgosłupo lęcźwiowego i w tych pr'ypodkoch przestrzegcnie od;rorviedniej posto'..\iy cioła ur.rcrjlIiwio wydotne zmniejszenie dzioiojqcych sił'
5'7
Doniosłośćplowidłowej postowy cioło przy prococh
typu ciężkiego zostoło w wie|u krojoch juź downo doceniono,9dyż doświodczenie Wykozoło, że nouczonie prowidlowego wykonywonio różnych czynności i proc fwiq.
zonych z wysiłkiem fizycznym zopobiego st|.otom z powo.
dtr obsencji no t|e bólów krzyżo' Istniejq jednokże zo.
wody, któ|e zozwyczoj pociqgojq zo sobq noplnonie od.
cinko lędźwiowego kręgosłupo z porvodu broku miej.
sco czy też utrzymywonio przymusowej szkodIiwej pozy.
c.ji cioło. Osoby wykonujqce tego typu proce sq przede
wszystkim noroźone no uszkodzenie |ędźwiowych torcz
międzykręgowych i joko tokie winny być objęte szcze.
gó|nq opiekq |ekorskq.
Ryc. 33 Włościwysposób
|ędźwiowy krę9osłupo
ll
-1
wypoczynku' cdciożojqccao odcinck
s
Postowo cioło o wypoczynek
Sposób i system spędfonio czosu wo|nego mo duźe
znoczenie w cołoksztołcie profiIoktyki (i Ieczenio) bó|ów
k(zyża, o więc w odniesieniu zorórvno do chorych, jok
ipotencjolnie chorych ludzi' Niestety, zbyt często zdorzo
się, że w romoch zojęć wypoczynkowych wie|e osób po.
dejmuje się czynnościi ćwiczeń d|o nich nie wskozonych' o nowet szkod|iwych. Co więcej - wsze|kie uwogi
w tym wzg|ędzie, wypowiodone przez środowisko lekor.
skie, sq mniej |ub bordzie.i ignorowone. Z tego wzg|ędu
konieczne jest popu|oryzowonie w społeczeństwie zosod
biomechoniki częściej uprowionych sportów i zojęć re.
kleocyjno- sportowych, ce|em wyjośnienio ich wpływu no
czlowieko zdrowego i chorego.
5S
Ryc. 34 w|oścjwo pozycjo cioło no prowidłowym łóźku (o) oroz
pofycjo nieprowidłowo no złym łóżku' umoź|iwlojqcYm żopodonie
się poś|odków, o tym 50mym znoszenie lo|dozy |ędźvliowej
worto w tym mie.iscu przedstovric tezę doktoro Bugor.
do z Froncji; ,,Wspólczesny c:|owiek przestol się
poru-
szoć. Prowodzi źycie stotyczne. Procuje nieruchomo zo
moszynq Iub biurkiem. odbiero tom pewne bodźce. Zomiost - jok wymogo tego noturo - odpowiodoć no nie
wyłodowoniem enL'rgii motorycznei. mu5i je poniekqd
homowoc. Stqd Jroczucie niedotytu. Powstoje ono no
skutek niemożnościwyzwoIenio energii zo pomocct Iu59
V/ łóźku
(o) jnielvłościWo
chu' stqd nopięcje mięśni'prowdziwy niepokój fizyczny,
Uczucie kłuc!o v/ pIecoch. '.',
Jednokźe trzebo zdoć sobie 5prowę, jok wierutnym
że u osób zdrovlych prok.
tycznie nie rno przeciwwskozoń do żodnej gołęzi sportu
pod Worunkiem oponor,vonio podstow i włościwejtech.
niki ich wykonywonio. Po prÓstu W miorę upływu lot. w
iwiq;ku ze storzeniem się cioło, musimy coroz bordziej
ogronic:oć woch|orz noszych zointeresowoń i dostosowywoć go krytycznie do istniejqcych możliwości.
U większości dorosłych nie do się pogodzić wykony.
vronio wjelu zojęć sportowych i rekreocyjnych z utrzy.
moniem prowidłowej postav/y cioło oni vrye|iminowoć
obciqźeń i nocisków, jokie one wywierojq no kręgosłup
kłomstwem jest stwierdzenie,
|ędźwiowy.
Posłępowonie w przypodku bo|ow krzyza
Torczo międzykręqowo. dotknięto zooWonsowonym
procesem chorobowym, w którego przebiegu doszło do
3ó Prow;dlowo (o)
,Ryc' ntu
oo ro Dro
ó0
tex cl
I
|'ieprow:dłowo (b) pozyc,o cioło plzy
przerwonio pierścienio włóknistego oroz tyłowypclrnięcio
jqdro miożdźysiego, nigdy. pod wpływem żodnego lecze.
nio, nie powróci do normy' Mimo to możliwe jest tokie
pokierowonie ewo|ucjq procesów chorobowych, źe doj.
dzie do trwołego ustqpienio ostrych zespołów bó|owych.
Zejściemchoroby jest wówczos zrost włóknisty trzonów
krę9owych W miejscu uszkodzenio torczy międzykręgowei.
6i
Dlotego celem przewodnim leczenio uszkodzenio torczy międzykręgowej ]e5t 51Worzenje worunków d|o wygo.
..
ienio się uszkodzenio
We wczesnym okresie zwyrodnienio torczy międzytrzonowej leczenie polego no zopobiegoniu szkodliwym ruchom vł stowie międzytrzonowym i zobezpieczeniu cho.
rych tkonek przed dziołclniem nodmiernych sił i nocisków.
Młodo tkonko włóknisto wymogo ochrony oż do momen.
tu ostotec:nego zorgonizowonio, co trwo do kilkunostu
miesięcy. Proces ten w zosodzie fopewnio niebo|esnq
funkcję kręgosłupo lędźwiowego. W późnych okresoch
nie Ieczonej czy Ieczonej nieprowidłowo choroby torczy
międzykręgowej 5zonse no wytworzenie się zrostu włók.
nistego tr7onóW kręgów stojq się coroz mniejsze, mimo
stosowonio unieruchomienio i chronienio kręgosłupo
przed nodmiernymi nopięciomi i obciqźeniomi. Może
wówczos zochodzić nowet konieczność|eczenio ooerocyjnego. Tok więc podstowowq zosodq leczenio jest od.
ciqźenie kręgosłupo |ędźwiowego w sensie unikonio
nodmiernych obciqżeń i ruchów między trzonomi kręgów
w sqsiedztwie chorego miejsco.
Zo|eżnie od nosi|enio do|egIiwościpocjent musi ogro.
niczyć swój tryb życio. Krońcowym tego przykłodem .|est
|eżenie w łóźku(no p|ecoch), bez zezwo|enio no wstowonie.
W przypodkoch doIegIivlości mniej nosiIonych zoIeco
'
Jedynie w niewielu prrypodkoch koniecrne jest operocyjne usu-
nięcie jqdro mioźdżystegoi U żdecydowonej więłszościchorych zo.
dowo|ojqce wyniłi uuyskoć moźno Ieczeniem zocho.,vowczym.
62
się
t.rnikonie wysiłków {izycznych, wykonywonio łorsow-
nych ruchów kręgosłupo iip' Między tymi dvlomo biegu.
nomi znojduje się vriele form pośrednich, 5iosowonYch
lv zoleźnościod zoowonsowonio procesu chorobowego'
objowów oroz skuteczności stosowonego Ieczenio. Do
koźdego przypodku podchodzi się indyv'lid uo In ie, 9dyż
niezoleźnie od okresu choroby objowy mogq zmienioć
się dosłownie z dnio no dzień, o pofo tym różno jest
osobniczo wroż|iwośćno bó|.
W przypodku ostrych ob|owów bólowych |eżenie włóź.
ku jest nojwortościowszq, nojprostszq i - niestety - nojbordziej niedocenionq formq leczenio. Chory winien leżeć no p|ecoch z ploskq poduszeczkq pod głowq' Łóżko
powinno być równe i niepodotne (możno to uzyskoć pod.
kłodojqc deski pod moteroc z włosio). Zwyk|e w 9rę
wchodzi tutoj Ieczenie szpitoIne, z uwogi no konieczność
zobiegów pie|ęgnocyjnych ciolo w łóźku.
Pozycjo to skutecznie zobezpieczo zochowonie lordozy lędźwiowej, co jest podstowowym worunkiem powodzenio leczen io.
Sposób ten prowie zowsze przynosi poprowę; reźim
toki - co prowdo - nieroz musi być utrzymywony przez
2, do 3 tygodni. Z reguły po upływie 4-5 dni ostre objowy ustępujq, rośpozostołe do|e9|iwościmijojq w ciq.
gu 2-3 tygodni. NoturoInie chory powroco do zojęć
stopniowo' zwrocojqc uwo9ę no oszczędzonie kręgos|upo lędźwiowego we wszystkich czynnościoch dnio co.
dziennego. Jeś|ipo upływie około czterech tygodni Ie.
żenio w łóżku ob,iowy nie ustępujq cołkowicie. rozwoźo
5ię in ne metody |eczenio.
ó3
t
U chorych z cloIeg liv,,ościo m i o średnimnosiIeniu zo.
sodniczq metodq lcczenio sq gorsety ortopedyczne; leżenie w łóżku potrfebne jest jedynie sporodycznie i poIego wówczos no ogroniczeniu okiyvrności iizycznej.
W tym sposobie Ieczenio ustqpienie doIegIiwości nie
oznoczo równieź ustonio procesu chorobowego. przeto
chory musi prowodzić nodol tryb źycio z odpowiednimi
ogroniczeniomi. Dotyczq one nie ty|ko wyłqczenio dźwigonio ciężorów, podnoszenio przednriotów, ole teź czosu siedzenio, stonio ichodzenro.
Gorset nos:ony jest 4-ó miesięcy; w miorę uspokojonio się obiowów choremu zezwo|o się no coroz większq
oktywnośći powrót cJo prowie normolnego trybu źycio
z fostrzeźeniem, że no zowsze nie wo|no mu dźwigoć
cięźorów oni wykonywoć proc w pozycji pochylenio tu|o.
wio do orzodu.
Chorzy z dolegIiwościomi niewieIkiego stopnio uskor.
żojq się no tępe pobo|ewonio w oko|icy krzyźo lub w
kończynoch doInych, trwojqcc włościwiebezustonnie
z mniejszym lub większym nosileniem. Zoostrzenio bó|ów
sq niewielkie. Zosody leczenio tych chorych sq podobne. Nojczęściej chory nosi dobrze wymode|owony gorset ortopedyczny' który nokłodo rono, o zdejmuje przed
położeniem się do łóżko. W wol'unkoch domowych oroz
W procy musi wyeIiminowoć ruchy dłuższego pochylonio
tułowio, przenoszenio sprzętów czy ciężkich norzędzi itp.
Niespodziewone nowroty ostrych bó|órv krzyżo z jed.
nei strony, zośz drugiej długotrwołośćchoroby, o więc
pozornie moło skutecznośćmetod Ieczenio powoduje,
że niejednokrotnie chorzy gctowi 5q poddoć się wsze|64
kim, nowet zupelnie irrocjonolnym sposobom leczenio,
by|eby uzyskoć u|9ę w do|eg |iwościoch.
Pomijojqc. oczywiście, bezskuteczne sposoby' jok: no.
szenie kró|iczych skórek, picie ziół itp., w uźyciu znojdu.
je się wie|e powszechnie stosowonych w medycynie zo.
biegów z zokresu leczenio fizykoInego, nie mojqcych
żodnej wortości w przypodkoch bó|ów krzyżo no t|e usz'
kodzenio krqżko m iędzykręgcWego.
I tok: ciepło stosowone pod róźnymi postociomi -zwy.
kłe ciepło, promienie podczerwone, diotermie krótkofo.
|owe, o tokże promienie u|trofio|etowe nie przynoszq
większego. pożytku, o niekiedy nowet mogq nosi|ić objowy chorobowe. Szeroko stosowone downiej zobiegi fizjoteropeutyczne u|egły w większości zorzuceniu z chwi|q stwierdzenio, źe przyczynq do|egIiwości jest ucisk no
korzeń |ub podroźnienie opony twordej, o nie hipotetyczne zmiony w tkonkoch okołokręgosłupowych w mięśnioch,
stowoch międzykręgosłu powych itp. Noturolnie nie oznoczo to, źe stosowonie ciepło no okolicę lędźwiowq u nie.
których chorych nie przynosi złogodzenio doIe9|iwości,
o|e nie no|eźy no tym fokcie budowoć co|ej fi|ozofii |e.
czenio fizykoInego, które w donym przypodku jest |eczeniem objowowym o bordzo wqtPIiwej skuteczności.
Mosoź moźe przynosić uc1ucie pewnej u|gi no drodze
zmniejszenio odruchowego skurczu mięśni,ole nie wpły.
wo w żodnym stopniu no przebieg procesu chorobovle90 i- co więcej - w pewnych okresoch choroby moźe
ten proces nosi|oć.
Współczesne Ieczenie formokoIogiczne opiero się
g|ównie no podowoniu solicylonów. Ieków przeciwzopo|-
nych i przeciwobrzękowych, witomin B1 i B12 oroz |eków
rozIuźniojqcych. Wbrew wcześniejszym pog|qdom stosoWonie Wymienionych |eków nie dzioło pfzyczynowo' o
ich dziołonie objowowe jest tokźe wqtp!iwe.
Miejscowe znieczuIenie punktów bo|esnych okoIicy
|ędźwiowej też nie mo większego wpływu nie ty|ko no
pfzebie9 choroby' oIe tokże no istnie.iqce doIe9|iwości
bó|owe.
Chorym cierpiqcym ncl bóIe krzyżo proponuje się często róźnorodne zobiegi fifjotero peutycf ne noszqce cechy
kręgorstwo. W tym miejscu noleży wyjośnić' że wsze|kie
monipu|ocje krę9orskie grożq cięźkimi, o często nieodwrocolnymi powikłoniomi neu roIog icznym i, w przypodku
spowodowonio cołkowitego wypch n ięcio zob|okowonego
jqdro miożdźystego do konołu kręgowego.
Jok już wspomniqno, modo no tzw. ,,szybkie i bezbo.
lesne wy|eczenie', znoiduje wielu wdzięcznych odbiorców
wśród osób dotkniętych bólomi krzyźo' zroźonych brokiem poprowy pod wpływem Ieczenio specjoIistycznego.
Co więcej, to |ecfenie specjoIistyczne zowsze polqczone
jest Z jokimiśniewygodomi, ogroniczeniomi czy nowet
bó|em (np. |eźenie w łóźku,noszenie gorsetu, pobieronie zostrzykóW itp.). Nic też dziwnego, że wie|e osób
chętnie poddoje się prymitywnym i wręcz humorystycz.
nym w sensie noukowego uzosodnienio zobiegom ,,nostowionio'' kościi stowów miednicy i kręgosłupo. Wie|e
osób skłonnych jest dopotrywoć się w tych zobiegoch
ceclr cudownego uzclrowic'nio vr przypodku jednoczesneqo. chwiIowego zlesltq, poIepszenio, opowiodoć wszem
wobec, źe no sobie doświodczyli ,' blogosłowionego wpły66
wu tych zobiegów',. Pocieszojqce jest tylko. źe wszyscy ci
rzecznicy uzdrowiojqcego dziołonio zobiegów fizykoInych
i kręgorskich wkrótce doświodczojq ponownych otokórv
bólów, co ostudzo nieco ich zopol do do|szych proktyk
krę9orskich.
W rzeczywistościmoż|iwe do przyjęcio dodotnie dzio.
łonie biernych ruchów kręgoslupo i miednicy w przypodkoch uszkodzeń torczy międrykręgowej doje się zu.
pełnie prosto Wytłumoczyć. Skutki tych ćwiczeń mogq
być rzeczywiście dodotnie, o|e tylko przejściowo, zośje.
ś|ibędq ujemne - to trwo|e..
ZwoiLywszy, że z jednej strony istnieje nodziejo ty|ko
czosowego zniesienio do|egliwości, zośz drugiej - 9roź.
bo trwołych zmion neuroIogicznych, trzebo mieć dużo
zimnej krwi ibyć bordzo |ekkomyś|nym, by móc z czystym
sumieniem broć się do tokiego ,,|eczenio.' chorego.
Ćwiczenio osób dołknieiych
bó|omi krzyzo
Do ćwiczeń przystępuje się notychmio5t po ustqpie.
niu ostrego okresu bó|owego'
Wynik stosowonych ćwiczeń uzo|eżniony jest cołkowicie od inte|igencji chorego oroz od jego dobrych chęci
* No tym somym zlesftq opiero się znony
od |ot proceder po'
lrfqsonio cholego no pIecoch c'y żowieszonie no tlopefoch umo.
cowonych do fromu.-łi drfwi i Pociqoonie zo no3i' Metoci stoso.
lvcnio wyciqgu istnieje wiele, poczynojoc od lvycirgu recznego
plfef dWje osoby, o kończqc no wynyslll e słonsiIL]o\,onych
.honiz'noch i stoloch vr'yciqgorvych,
n)c.
67
l
si|nej wo|i' Z reguły |epsze wyniki uzyskuje się u osób
mlodych, u których łotwiej moźno wyksztołcić potrzebne
nowyki oroz odruch postowy. W przypodku osób doro.
słych często notrofio się no wie|kie opory, tkwiqce w
i
69
Ryc. 37 Ćwiczenio mięśnibrzucho o - W pozycji sto]'ocej (moż|jwe
i uo|econe do wykononio wie|oklotnie w c]qgu dn;o bez wzg|ędu no
ubiór.i wykonywonq procę cfy cfynność)b' c, d, e _ w pozycji
rerqcel no precoch
:i'r
71
"l
Ęi|
_Y)
Ryc'' 38 ĆWic7enio micśni bIfucho i
.rezqcel
(o-e,
mięśni grfbietu
w
po'ycji
Ryc.39 Ćwiczenio mięśnibrfucho imięśnigfrbieiu w porycji pod.
portego k|ęku (o-b)
73
Ryc. łt.'cwiczenio włościwejpostowy cioło (o), oroz pochy|on|o
tu|olłid w sto|voch biodrowych (b)
|ef#i;fl|lrĆ*i..unlo
schy|onio 5ię p'zy w'prostowon'ń lręgos|upic
psychice, o utrudnioiqce wytworzenie nowych stereotypowych ruchów.
Chory powinien ćwiczyć poczqtkowo przynojmniei 1-2
rozy dziennie no podstowie wyroźnych z|eceń |eczqcego
go specjoIisty. Ćwiczenio worto wspomo9oć zojęciomi
no plywoIn|. Pólgodzinne |ekcje pływonio sty|em k|osycz.
nym świetnie wyrobiojq gorset mięśniowy, utrzymujqcy
kręgoslup w prowidlowym ustowieniu, oroz zmniejszojq
szczególnie przykre do|eg|iwości bó|owe.
Ćwiczenie |. W pozycji stojqcej w trokcie wykonywo.
nio głębokiego wdechu robimy poprzecznq fołdę no
brzuchu.
74
Ryc. 42 Rozciqgonie mięśni|ędźwiowo.biodrowych w poŹycji stor.
tuioceoo bieqoczo ce|erń poprowienio ustowienio mieonIcy (częsro
prilczino boTow krzyżo, szizegó|nie u osób prowodzqcYch siedzqcy
trys źycio)
75
Ćwiczenie ||. W pozycji stojqcej wyciqgnięte ręcc opie.omy no krześ|eczy sto|e; zwrocojqc uwogę no prowidlowq postowę cioło, wykonujemy głęboki pizysiod (siodomy no włosnych piętoch) i powrót do pozycii wyjścio-
wei.
Ćwiczenie
|||.
Leźqc no p|ecoch z ko|onomi ibiodromi
zgiętymi jok no rysunku, nopinomy mięśniebrzucho, uno.
szqc biodro ku górze iutrzymuiqc tokq pozycję przez 10
sekund.
Ćwiczenie IV' Ułożenie cioło jok w poprzednim ćwicze.
niu. Splecione polce rqk no brzuchu, uciskojqc Ao, stobiIizujq odcinek |ędźwiowy krę9oslupo' Przeciw temu
oporowi unoszenie bioder ku górze.
Ćwiczenie V. Ten som ce| moźno osiqgnqć' pofostoiqc
w k|ęku podportym, opuszczojqc brzuch ku podłodze.
Ćwiczenie powtorzomy ki|ko rozy, zwrocojqc uwogę, by
nie powstowoł tzw. ,.koci grzbiet,'.
Ćwiczenie V|' Leżqc no brzuchu z rękomi wyciqgnięty.
mi do przodu, unosimy jednocześnie do góry glowę, tułów i stopy, tok oby cioło zostoło oporte jedynie no brzu.
chu. W tej pozycji noleży utlzymoć się przez 5 sekund
ićwiczenie powtórzyć kilko rozy. W miorę poprowy siły
mięśniowej możno wykonywoć tzw. ,,kołyskę',.
. Ćwiczenie V||. Leźqc no p|ecoch, obejmujemy rękomi
kolono i prryciqgomy je do klotki piersiowei, nopinotqc
i zwolniojqc nopięcie mięśni.Podobnie postępuiemy
przyciqgojqc do k|otki piersiowei ty|ko jednq nogę, np.
proWq przeciwnq, pozostowiojqc w pozycii wyjściowe|,
tj. |ekko zgiętq w stowie biodrowym i ko|onowym. To somo ćwiczenie powtorzomy |ewq nogq'
76
Ćwiczenie V|||. Leżqc no plecoch ze z9iętymi nogomi
w stowoch kolonowych i biodrowych i stopomi oportymi no podłodze' unosimy tułów ku górze, ręce mojqc
zo 9łowq.
Ćwiczenie |X. Chory |eźy no podłodze no plecoch 2
rękomi pod g|owq' nobiero powietrzo, nopino mięśnie
brzucho i trzymojqc nogi wyprostowone w kolonoch,
unosi stopy no trzy sekundy pół metro ponod podlogę,
po czym powo|i je opuszczo' Ćwiczenie to powtorzo się
3oIecione
10-20 rozY.
To proste ćwiczenie nie stonowi specjo|nego obciqże.
oio i iest, dobrze znoszone zorówno przez mężczyzn, iok
i przez kobiety. W miorę upływu czosu noIeźy ćwicze.
rlio nosilić przez obciqżenie nóg ciężorkomi (woreczki
z pioskiem Iub ciężkie buty). W miorę Wfmocnionio mięś.
ni obciqźenie możno zwiększyć oż do moksymoInego.
które d|o mężczyzn wynosi 5-7 ki|ogromow, zośd|o ko.
biet 3-5 kilogromów.
Ćwiczenie to jest dobrze to|erowone przez o9ół po.
cjentów, tym bordziej że wsze|kiego rodzoju ówiczenio
mięśnibrzucho doskono|e zmniejszojq obwód w posie.
no czym tok obecnie koźdemu zoleży.
Zokończenie
Bó|e krzyżo (nojczęściej no t|e uszkodzenio torczy mię.
dzykręgowej) stonowiq wypodkowq dziołonio wie|u róż.
nych czynników, tok wrodzonych, jok i nobytych'
f rcguly chorobo rozpoczyno się bezobjowowo i do
uszkodzenio jqdro, o nostępnie oslobienio tyInej części
pierścienio dochodzi no długo przed wystqpieniem
ostrych dolegIiwości (po okresie pobo|ewonio krzyźo,
uczucio,,przemęczenio'' itp').
Dopiero ostoteczne rozdorcie pierścienio wlóknistego.
które moźe być wywołone jokimś urozem, o częściej prze.
ciqżeniem odcinko lędźwiowego kręgosłupo, umoźliwiojqce tyłowypchnięcie frogmentów uszkodzonego jqdro
mioźdżystego'doje typowy zespól objowów uszkodzenio
torczy międzykręgowej'
stosol^/one w romoch zojęć wychowonio fizyc!o ńbgqce prfynieśćszkodę (o-d)
Ryc.43 Ćwiczenio
nego,
Bó|e krzyźo, z rocji ich niebywołego rozpowszechnienio, znocznie obciqżo.iq budźet poństwo z tytulu obsencji w procy i rosnqce.i z kożdym rokiem liczby nowo przy.
znowonych rent.
Wszystko wskozuje no to, źe prob|em ten może stoć się
powoźniejszy w nodchodzqcych |otoch, gdyż coroz więk.
szo częśćspołeczeństwo' prowodzqco typowo ,,te|ewizorowy,' tryb źycio, z powodu bytowonio w worunkoch
współczesne.i cywiIizocji, szukoć będzie z jednej strony
sposobów zopobiegonio, zośz drugiej - |eczenio bólów krzyżo.
Zopobiegoć uszkodzeniom torczy międzykręgowej możno dwojoko: przez wyćwiczenie mięśnistobilizujqcych
i kontro|ujqcych kręgosłup oraz przez ćwiczenio włościwej postowy ciolo oż do odpowiedniego jej oponowonio
i utrzymonio nowet w worunkoch moło temu sprzyioiq.
cych.
78
79
Spis lreści
Prrcdmowo
Wdqp
A.totomio czynnościowo
Uwogi
ogó|ne
Torcze międrykrę9owe
3
i
fizjo|09io kręgosłupo |ędźwiowego
Bioocchoniko kręgos|upo lędźwiowego
Przyeyny uszkodzeń torcz międ'ykręgowych
lnnc przyczyny bó|ów
krzyźo
Zopobiegon|e bó|om kEyźo I ich teczenre
Ccchy wlościwej postowy ciolo
Cuictsnlo postowy ciolo
T.cn|ng postowy ciolo u osób młodych
Trcnlng postowy cioło u osób do.oślych .
Po.bryo cioło p.fy procy
u
17
2Ą
międzykręgowei
Utrrymywonie prowidłowej po5towy w
tt
12
1ó
Kono| łlęgor^ly i jego zowortość
".jtl"""*i#o'ln'o..o.".'
5
domll
.
25
33
38
,tt
48
EI
5t
52
55
58
Potłowo cio|q o wypocrynek
PorĘgowon|c w pżypodłu bó|ów krzyżo
61
Zolońcrenlc
67
7E
C.w|crcnio osób dotknlętlch bótońi lrfyio