Obecność czynników ryzyka wystąpienia hipotrofii

Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 1, zeszyt 3, 222-226, 2008
Obecność czynników ryzyka wystąpienia hipotrofii wewnątrzmacicznej
a zastosowanie kwasu acetylosalicylowego
AGATA KAROWICZ-BILIŃSKA1, URSZULA KOWALSKA-KOPREK2, WOJCIECH KAZIMIERAK2, DOROTA ESTEMBERG1,
JACEK PTASIŃSKI1, EWA KUŚ2, MARIA BRZOZOWSKA2
Streszczenie
Wystąpienie hipotrofii wewnątrzmacicznej wiązane jest z wieloma czynnikami ryzyka, wśród nich wymienić należy nadciśnienie tętnicze, hipotrofię w poprzednich ciążach, palenie papierosów. Celem pracy była ocena zastosowania małych dawek kwasu acetylosalicylowego w zapobieganiu hipotrofii wewnątrzmacicznej u kobiet z nadciśnieniem tętniczym oraz idiopatycznej postaci hipotrofii
asymetrycznej. Materiał i metody: Badania przeprowadzono w Klinice Patologii Ciąży I Katedry Ginekologii i Położnictwa UM w Łodzi
w latach 2002-2006, u ciężarnych znajdujących się powyżej 22. tygodnia trwania ciąży. Grupy badane stanowiło 28 kobiet ciężarnych
z nadciśnieniem tętniczym rozpoznanym podczas ciąży oraz 20 ciężarnych z wywiadem obciążonym urodzeniem noworodka hipotroficznego. Tym kobietom podawano 75 mg kwasu acetylosalicylowego na dobę od rozpoczęcia obserwacji aż do 36. t.c. Grupę kontrolną stanowiło 30 kobiet z nadciśnieniem tętniczym oraz 19 ciężarnych z urodzeniem noworodka hipotroficznego w wywiadzie,
u których nie stosowano leczenia kwasem acetylosalicylowym. W grupach kobiet z nadciśnieniem tętniczym zastosowano również
leczenie hipotensyjne. Ocenę skuteczności postępowania przeprowadzono na podstawie masy urodzeniowej noworodków. Wyniki:
W grupie kobiet z nadciśnieniem tętniczym, u których zastosowane leczenie spowodowało normalizację wartości ciśnienia, stwierdzono hipotrofię poniżej 10. centyla w 7 przypadkach leczonych kwasem acetylosalicylowym i w 4 przypadkach nieleczonych. Wśród
kobiet z wywiadem obciążonym wystąpieniem hipotrofii wewnątrzmacicznej w obydwu grupach – leczonej i nieleczonej kwasem
acetylosalicylowym stwierdzono jednakową liczbę przypadków urodzenia noworodka z masą poniżej 10. centyla. Wnioski: Zastosowane leczenie nie wpłynęło w istotny sposób na częstość występowania hipotrofii wewnątrzmacicznej.
Słowa kluczowe: hipotrofia wewnątrzmaciczna, ciąża, czynniki ryzyka, kwas acetylosalicylowy
Wstęp
Zespół ograniczonego wzrastania płodu – hipotrofia
wewnątrzmaciczna występuje od 5 do 15% ogółu ciąż. Jej
asymetryczna postać najczęściej pojawia się w związku
z nadciśnieniem tętniczym, wadami serca, chorobami
nerek, nikotynizmem, przewlekłym niedożywieniem, ale
również bez uchwytnej przyczyny [1, 6].
Urodzenie dziecka z hipotrofią wewnątrzmaciczną jest
ważnym czynnikiem ryzyka wystąpienia tego stanu w kolejnych ciążach [6].
Ciąże powikłane hipotrofią wewnątrzmaciczną są ciążami wysokiego ryzyka ze względu na zagrożenie przewlekłym niedotlenieniem wewnątrzmacicznym, powikłania
okresu noworodkowego, a także wpływ na stan zdrowia
w dorosłym życiu.
Mimo że jak dotąd brak jest zaleceń co do sposobu
leczenia hipotrofii [3, 7, 10], to obiecujące wydaje się wprowadzenie do leczenia hipotrofii małych dawek kwasu acetylosalicylowego [4].
Działanie kwasu acetylosalicylowego opiera się na hamowaniu syntezy tromboksanu – jednego z czynników
działających skurczowo na naczynia. W ten sposób zostają
zmienione proporcje między tromboksanem a prostacykliną na korzyść prostacykliny. Przewaga prostacykliny
skutkuje relaksacją naczyń i co za tym idzie poprawą
przepływu przez naczynia krwionośne, w tym również
łożyskowe [5, 11].
1
2
Kwas acetylosalicylowy działa również antyagregacyjnie na płytki krwi na drodze hamowania aktywności enzymu – cyklooksygenazy płytkowej.
Udowodniono, że zastosowane leczenie polegające na
21-dniowym podawaniu kwasu acetylosalicylowego w dawce 100 miligramów dziennie spowodowało spadek stężenia
tromboksanu B2, będącego metabolitem tromboksanu A2
prawie o połowę [2, 7].
Według tych autorów stosowanie kwasu acetylosalicylowego w dawce od 0,5 do 2,0 miligramów na kilogram
masy ciała jest bezpieczne zarówno dla kobiety ciężarnej,
jak i dla płodu, a warunkiem bezpieczeństwa jest zakończenie terapii co najmniej pięć dni przed porodem [6].
W publikacjach pojawiają się również krytyczne spostrzeżenia, według których zastosowanie kwasu acetylosalicylowego jest skuteczne w terapii hipotrofii wewnątrzmacicznej jedynie pod warunkiem wczesnego jej zastosowania – około 20. t.c. lub jako postępowanie zapobiegawcze w grupach podwyższonego ryzyka [3, 14].
Doniesienia o skutecznym działaniu kwasu acetylosalicylowego w prewencji i terapii nadciśnienia tętniczego
w ciąży oraz zespołu ograniczonego wzrastania płodów
skłoniły nas do zastosowania tego sposobu postępowania
w grupach ryzyka.
Celem pracy była ocena częstości występowania hipotrofii płodu w grupach ryzyka oraz przydatności zastosowania małych dawek kwasu acetylosalicylowego.
Klinika Ciąży Wysokiego Ryzyka i Rehabilitacji Ginekologiczno-Położniczej, Uniwersytet Medyczny w Łodzi
Klinika Ciąży Powikłanej, Uniwersytet Medyczny w Łodzi
Obecność czynników ryzyka hipotrofii wewnątrzmacicznej a zastosowanie kwasy acetylosalicylowego
Na przeprowadzenie tych badań uzyskano zgodę
Uczelnianej Komisji Bioetycznej.
Materiał i metody
Badania zostały przeprowadzone w Klinice Patologii
Ciąży I Katedry Ginekologii i Położnictwa Uniwersytetu
Medycznego w Łodzi w latach 2002-2006. Obserwacji poddano grupę kobiet ciężarnych, u których stwierdzono czynniki ryzyka wystąpienia hipotrofii wewnątrzmacicznej.
Za czynniki kwalifikujące do grupy ryzyka przyjęto
nadciśnienie pojawiające się przed ciążą lub w jej drugim
trymestrze oraz wywiad położniczy obciążony urodzeniem
dziecka z zespołem ograniczonego wzrastania wewnątrzmacicznego płodu. Grupę badaną utworzono z kobiet ciężarnych, leczonych z powodu nadciśnienia tętniczego
stwierdzonego od 22. t.c., liczącą 28 kobiet oraz z 22 ciężarnych, które w poprzedniej ciąży urodziły noworodki z cechami hipotrofii wewnątrzmacicznej. Grupę kontrolną stanowiło 30 ciężarnych, leczonych z powodu nadciśnienia
tętniczego od drugiego trymestru ciąży oraz 19 kobiet, które
urodziły w poprzedniej ciąży noworodki hipotroficzne.
W grupie badanej wprowadzono terapię kwasem acetylosalicylowym w formie powlekanych tabletek w dawce
75 mg na dobę, którą prowadzono aż do 37. t.c.
U kobiet z nadciśnieniem tętniczym bez względu na
przynależność do grupy zastosowano również standardowe metody farmakologicznego leczenia nadciśnienia
z użyciem metyldopy oraz metyloksantyn. Wszystkie kobiety poddane były podczas obserwacji badaniu ultrasonograficznemu z oceną przepływów naczyniowych metodą
dopplerowską w tętnicy pępowinowej oraz środkowej
mózgu w momencie przyjęcia do Kliniki.
Ocenie poddano masę noworodków, ich stan urodzeniowy w punktacji skali Apgar. Porównano wyniki uzyskane w odpowiadających sobie grupach kobiet z nadciśnieniem leczonych i nieleczonych kwasem acetylosalicylowym oraz ciężarnych po urodzeniu w poprzedniej ciąży
noworodka hipotroficznego – leczonych i nieleczonych.
Charakterystykę porównywanych grup przedstawiono
w tabeli 1. Analizy statystycznej dokonano posługując się
testem t-Studenta oraz testem nieparametrycznym MannWhitneya dla małych grup. Za poziom istotności statystycznej przyjęto p < 0,05.
Wyniki
Oceniając grupy poddane obserwacji porównano
średni wiek kobiet ciężarnych, średni czas trwania ciąży
w chwili rozpoczęcia badania oraz wywiad położniczy. Nie
stwierdzono istotnych statystycznie różnic między średnim
wiekiem badanych kobiet oraz średnim czasem trwania
ciąży w chwili rozpoczęcia obserwacji. Ze względu na specyfikę grupy kobiet z wywiadem położniczym obciążonym
urodzeniem dziecka hipotroficznego była ona złożona jedynie z wieloródek, co różniło ją od grup kobiet z nadciśnieniem tętniczym, w których odsetek pierwiastek i wieloródek był podobny.
223
U wszystkich kobiet ciężarnych, u których rozpoznano
hipotrofię wewnątrzmaciczną, wykonano oceną przepływów naczyniowych w tętnicy pępowinowej oraz środkowej mózgu. U wszystkich ciężarnych wynik badania
– wskaźniki S/D, PI i RI nie odbiegały od normy przyjętej
jako wynik prawidłowy. Badanie to wskazywało na brak
poważnych zaburzeń w przepływie krwi przez te naczynia.
Analizując sposób leczenia zastosowany u kobiet ciężarnych z rozpoznanym nadciśnieniem tętniczym stwierdzono, że w obydwu grupach leczonej i nieleczonej kwasem acetylosalicylowym schemat leczenia był jednakowy.
Również nie stwierdzono innej wysokości dawki terapeutycznej leków (tab. 2).
W grupie ciężarnych z nadciśnieniem tętniczym nieleczonych kwasem acetylosalicylowym nieco częściej,
w celu normalizacji wartości ciśnienia tętniczego, stosowano wyższą dawkę metyldopy, lecz nie była to różnica
istotna statystycznie (p < 0,05).
Zgodnie z zaleceniami wynikającymi z doświadczeń
klinicznych kwas acetylosalicylowy odstawiano na co najmniej trzy tygodnie przed wyznaczonym z daty ostatniej
miesiączki terminem zakończenia ciąży, w celu uniknięcia
powikłań ze strony układu hemostazy.
Ocenie poddano masę urodzeniową noworodków
w porównywanych grupach (tab. 3).
Za granicę hipotrofii wewnątrzmacicznej przyjęto masę
niższą od 10. centyla dla danego wieku ciążowego. Stwierdzono podobną częstość występowania hipotrofii wewnątrzmacicznej w grupie kobiet z wywiadem położniczym
obciążonym uprzednim urodzeniem noworodka z cechami
hipotrofii wewnątrzmacicznej bez względu na przyjmowanie kwasu acetylosalicylowego (p > 0,05).
W grupach ciężarnych z nadciśnieniem tętniczym leczonych i nieleczonych kwasem acetylosalicylowym
stwierdzono podobny odsetek noworodków hipotroficznych. Uzyskane wyniki nie potwierdziły wpływu podawania niskich dawek kwasu acetylosalicylowego w porównywanych grupach na częstość pojawiania się zespołu ograniczonego wzrastania płodu (p > 0,05)
Porównując częstość występowania hipotrofii wewnątrzmacicznej w grupach ryzyka stwierdzono istotnie
wyższe ryzyko u ciężarnych z nadciśnieniem tętniczym
w porównaniu z kobietami z wywiadem obciążonym urodzeniem noworodka hipotroficznego, ale z prawidłowymi
wartościami ciśnienia tętniczego (p < 0,05).
Przeanalizowano również stan urodzeniowy noworodków oceniany według skali Apgar nie stwierdzając istotnych różnic między grupami (p > 0,05) – tabela 4. Stwierdzono również niski odsetek noworodków urodzonych
w średnim stanie ogólnym.
Dyskusja
Leczeniu kwasem acetylosalicylowym poddano grupę kobiet zagrożonych wystąpieniem hipotrofii wewnątrzmacicznej. Jak dotąd, taką terapię stosowano w przypadkach nadciśnienia tętniczego lub stwierdzenia zespołu
A. Karowicz-Bilińska, U. Kowalska-Koprek, W. Kazimierak et al.
224
Tabela 1. Charakterystyka grup badanych
Średni wiek
ciężarnych
(w latach)
Wiek
ciążowy
(w tyg.)
Ciężarne z nadciśnieniem
leczone kwasem acetylosalicylowym
26,8 ± 5
Ciężarne z obciążonym wywiadem
leczone kwasem acetylosalicylowym
Grupa badana
Rodność kobiet
pierwiastki
wieloródki
n
%
n
%
Ogółem
25,9 ±4
19
67,8
9
32,2
28
100
28,4 ± 2
24,3 ±3
0
0
22
100
22
100
Ciężarne z nadciśnieniem
nieleczone kwasem acetylosalicylowym
26,1 ± 4
23,9 ±3
20
66,6
10
33,3
30
100
Ciężarne z obciążonym wywiadem
nieleczone kwasem acetylosalicylowym
28,4 ± 3
26,9 ±3
0
0
19
100
19
100
Ogółem
28,9 ± 4
25,5 ±4
39
39,4
60
60,6
99
100
Tabela 2. Leczenie hipotensyjne zastosowane w grupach ciężarnych kobiet z nadciśnieniem tętniczym
Stosowane leki hipotensyjne
(w dawce dobowej)
Grupa leczona kwasem
acetylosalicylowym
Grupa nieleczona kwasem
acetylosalicylowym
Ogółem
n
%
n
%
n
%
Metyloksantyny 600 mg
Metyldopa 500 mg
20
45,5
24
54,5
44
100
Metyloksantyny 600 mg
Metyldopa 750 mg
8
57,1
6
19,2
14
100
Ogółem
28
48,3
30
100
58
1000
Tabela 3. Ocena odżywienia wewnątrzmacicznego noworodków w badanych grupach
Ocena odżywienia w centylach
>10
9-5
Ogółem
<5
n
%
n
%
n
%
n
%
Ciężarne z nadciśnieniem
leczone kwasem acetylosalicylowym
21
75,0
7
25,0
0
0
28
100
Ciężarne z obciążonym wywiadem
leczone kwasem acetylosalicylowym
21
95,5
1
4,5
0
0
22
100
Ciężarne z nadciśnieniem
nieleczone kwasem acetylosalicylowym
26
86,7
4
11,5
0
0
30
100
Ciężarne z obciążonym wywiadem
nieleczone kwasem acetylosalicylowym
18
94,7
1
5,3
0
0
19
100
Ogółem
86
86,9
13
13,1
0
0
99
100
Tabela 4. Stan pourodzeniowy noworodków w 3. minucie po urodzeniu wg skali Apgar
Punktacja wg skali Apgar
10-8
Grupa
7-5
Ogółem
<5
n
%
n
%
n
%
n
%
Ciężarne z nadciśnieniem
leczone kwasem acetylosalicylowym
27
96,4
1
3,6
0
0
28
100
Ciężarne z obciążonym wywiadem
leczone kwasem acetylosalicylowym
21
95,4
1
4,6
0
0
22
100
Ciężarne z nadciśnieniem
nieleczone kwasem acetylosalicylowym
29
96,7
1
3,4
0
0
30
100
Ciężarne z obciążonym wywiadem
nieleczone kwasem acetylosalicylowym
19
100
0
0
0
0
19
100
Ogółem
96
96,9
3
3,1
0
0
99
100
Obecność czynników ryzyka hipotrofii wewnątrzmacicznej a zastosowanie kwasy acetylosalicylowego
zahamowania wewnątrzmacicznego wzrastania płodu
z różnymi efektami [6, 7].
Podawanie tego leku w przypadku wystąpienia nadciśnienia tętniczego w II trymestrze ciąży oraz podawanie
tego leku u kobiet zagrożonych jego wystąpieniem jest
przez niektórych autorów uznawane za skuteczną metodę
zapobiegawczą [3, 4, 7].
Pomimo zastosowania kwasu acetylosalicylowego
w zalecanej niskiej dawce działającej antyagregacyjnie
i zwiększającej przewagę prostacykliny nad tromboksanem, nie udało się wykazać w naszych badaniach istotnego spadku częstości występowania hipotrofii wewnątrzmacicznej u kobiet leczonych z powodu nadciśnienia tętniczego.
Według niektórych autorów zastosowanie kwasu acetylosalicylowego w grupach ryzyka już w pierwszym trymestrze ciąży pozwala na uniknięcie wystąpienia nadciśnienia i hipotrofii wewnątrzmacicznej [4, 13].
W przeprowadzonym badaniu nie zaobserwowano
takiej zależności, co może być związane z późniejszym niż
w przytaczanych publikacjach zastosowaniem kwasu acetylosalicylowego. Na wynik badania mógł również mieć
wpływ fakt, że leczenie wdrożono u kobiet ciężarnych
w podwyższonymi wartościami ciśnienia tętniczego, a nie
jedynie z nieprawidłowościami w przepływie krwi w tętnicach macicznych [14].
Oprócz aspiryny w grupie kobiet z nadciśnieniem stosowano powszechnie przyjęty schemat leczenia hipotensyjnego. Obydwie grupy kobiet z nadciśnieniem leczone były z podobnym efektem hipotensyjnym podobnymi
dawkami leków, co pozwala na stwierdzenie braku wpływu niskich dawek kwasu acetylosalicylowego na modyfikację nasilenia się nadciśnienia.
Według obserwacji Subtil i Vainio podawanie aspiryny
w dawce 100 mg na dobę skutecznie hamuje rozwój nadciśnienia tętniczego w II trymestrze ciąży [11, 12].
Obserwacje kliniczne wskazujące na brak istotnego
wpływu zastosowania kwasu acetylosalicylowego na częstość występowania wad ośrodkowego układu nerwowego
oraz przedwczesne zamykanie się przewodu żylnego sugerują możliwość wcześniejszego zastosowania zapobiegawczego kwasu acetylosalicylowego w zapobieganiu wystąpienia nadciśnienia tętniczego w ciąży [8].
Analizując odżywienie wewnątrzmaciczne płodów
stwierdzono wysoki odsetek noworodków hipotroficznych
w obydwu grupach kobiet z nadciśnieniem tętniczym
w ciąży, a więc nie stwierdzono obniżenia częstości pojawiania się hipotrofii wewnątrzmacicznej w grupie kobiet
ciężarnych z nadciśnieniem tętniczym pomimo zastosowania kwasu acetylosalicylowego.
Nie jest to twierdzenie w pełni zgodne z innymi autorami [4, 9, 12, 13], lecz prawdopodobnie uzyskanie przez
nich odmiennych wyników spowodowane było wprowadzeniem terapii we wcześniejszym okresie ciąży i przed
pojawieniem się podwyższonych wartości ciśnienia tętniczego.
225
Stwierdzono brak wpływu stosowanej terapii na stan
noworodka w 3. minucie życia – podobny odsetek noworodków urodzonych w stanie ocenianym jako średni był
w ocenianych grupach podobny, zarówno w grupach
z nadciśnieniem jak i z obciążonych urodzeniem dziecka
hipotroficznego.
Grupa kobiet z wywiadem obciążonym urodzeniem
dziecka hipotroficznego wykazała większe różnice w częstości występowania hipotrofii w obecnej ciąży, co może
sugerować udział zespołu antyfosfolipidowego w etiologii
tego zaburzenia w przeszłości, a tym samym zastosowanie
odpowiedniego leczenia.
Uzyskane wyniki dla ich optymalizacji wymagają
przeprowadzenia badań na znacznie większej liczbie przypadków.
Wnioski
Zastosowanie terapii małymi dawkami kwasu acetylosalicylowego nie wpłynęło w sposób istotny na częstość
występowania hipotrofii wewnątrzmacicznej w badanych
grupach ryzyka.
Praca finansowana z funduszy statutowych nr 50380042.
Piśmiennictwo
[1] Brenner B. (2005) Clinical management of thrombophiliarelated placental vascular complications. Blood 15; 105 (2):
902-903.
[2] Chiaffarino F., Parazzini F., Paladini D. et al. (2004) A small
randomised trial of low-dose aspirin in women at high risk
of pre-eclampsia. Eur. J. Obstet. Gynecol. Reprod. Biol. 10;
112(2): 142-144.
[3] Desvaux D., Haddad B. (2004) Prevention of preeclampsia.
Presse Med. 31; 33(13): 903-905.
[4] Duley L., Henderson-Smart D.J., Knight M. (2004) Antiplate-
let agents for preventing pre-eclampsia and its complications. Cochrane Database Syst. Rev. (1): CD004659.
[5] Fisher T., Pildner von Steinburg S. (2005) Prevention of
preeclampsia Zentralbl. Gynakol. 127(2): 83-90.
[6] Kalinka J., Gottwald L., Nowakowski M. et al. (2004) The
impact of low-dose aspirin therapy on umbilical and middle
cerebral artery blood flow in pregnancy complicated by
idiopathic intrauterine growth restriction Ginekol. Pol. 75(4):
254-260.
[7] Miller S.M. (2003) Aspirin prevents preeclampsia and complications. Obstet. Gynekol. 101(6): 1319-1332.
[8] Norgard B., Puho E., Czeizel A.F. et al. (2005) Aspirin use
during early pregnancy and the risk of congenital abnormalities: a population-based case-control study. Am. J. Obstet.
Gynecol. 192(3): 922-923.
[9] Raijmakers M.T., Dechend R., Poston L. (2004) Oxidative
stress and preeclampsia: rationale for antioxidant clinical
trials. Hypertension 44(4): 374-380.
[10] Roberts J.M., Speer P. (2004) Antioxidant therapy to prevent
preeclampsia. Semin. Nephrol. 24(6): 557-564.
[11] Subtil D., Goeusse P., Houfflin-Debarge V. (2003) Randomised comparison of uterine artery Doppler and aspirin
(100 mg) with placebo in nulliparous women: the Essai Regional Aspirine Mere-Enfant study (Part 2). BJORG 110(5):
485-491.
226
A. Karowicz-Bilińska, U. Kowalska-Koprek, W. Kazimierak et al.
[12] Vainio M., Riutta A., Koivisto A.M. (2004) Prostacyclin,
tery Doppler at 23 weeks' gestation. Ultrasound Obstet. Gy-
thromboxane A and the effect of low-dose ASA in pregnancies at high risk for hypertensive disorders. Acta Obstet. Gy-
necol. Scand. 83(12): 1119-1123.
[13] Villar J., Abalos E., Nardin J.M. (2004) Strategies to prevent
and treat preeclampsia: evidence from randomized controlled trials. Semin. Nephrol. 24(6): 607-615.
[14] Yu C.K., Papageorghiu A.T., Parra M. et al. (2004) Randomized controlled trial using low-dose aspirin in the prevention of pre-eclampsia in women with abnormal uterine ar-
necol. 23(4): 420-421.
J
Agata Karowicz-Bilińska
I Katedra Ginekologii i Położnictwa
Uniwersytet Medyczny w Łodzi
94-029 Łódź, ul. Wileńska 37
The presence of risk factors of IUGR and acetyl salicylic acid treatment
Intrauterine growth restriction and successful treatment is a clinical problem in perinatal practice. The aim of the study was to evaluate
the impact of low-dose aspirin treatment in pregnant women with risk factors of intrauterine growth restriction- hypertension and IUGR
in previous pregnancy. Material and methods: The study was conduced in High Risk Pregnancy Department Medical University Łódż
in 2002-2006. The study group consist of pregnant women in 23 and more weeks of pregnancy – 28 hypertensive women and 22 women
with growth restricted babies in previous pregnancy, all were treated by 75 mg of aspirin daily until the 36 weeks of pregnancy. Control
group consist of 30 hypertensive pregnant women and 19 women with growth restricted babies in previous pregnancy. In hypertensive women the treatment of methyl-dopa and methyloxantine was used. The neonatal weight and well-being were estimated after
delivery. Results: In all hypertensive women the value of blood pressure was normal, but in 7 cases of acetylsalicylic acid treated
group and in 4 without this treatment IUGR was found. In groups of women with growth restricted baby in previous pregnancy the
IUGR neonates rate was very similar and lower than in hypertensive group. The number of subjects in this study was relatively small,
further clinical studies are necessary to evaluate the effectiveness of IUGR prevention by low dose aspirin in high risk groups of IUGR.
Conclusion: The used treatment has no significant influence on frequency of intrauterine growth restriction in compared groups.
Key words: IUGR, pregnancy, risk factors, acethylsalicilic acid