materiał dot. PFRON 2012 r.

Powiatowy Urząd Pracy w Słupsku
SPRAWOZDANIE Z REALIZACJI ZADAŃ DOTYCZĄCYCH
REHABILITACJI ZAWODOWEJ I SPOŁECZNEJ
ORAZ ZATRUDNIENIA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
W 2012 ROKU
Materiał dla członków Komisji Polityki Społecznej Rady Powiatu Słupskiego
Słupsk, luty 2013 r.
I.
PODSTAWY PRAWNE
Powiatowy Urząd Pracy w Słupsku realizuje zadania dotyczące
wspierania osób niepełnosprawnych określone w art. 4 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia
5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz.
1592, z późn. zm.) na podstawie następujących aktów prawnych:
1. Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
zatrudnieniu osób niepełnosprawnych (t. j. Dz. U. z 2008 r. Nr 14, poz. 92, z
późn. zm.);
2. Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku
pracy (t. j. Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415, z późn.zm.);
3. Uchwały
Nr
XLIV/268/2006
Rady
Powiatu
Słupskiego
z
dnia
24 października 2006 r. dotyczącej „Programu na rzecz osób niepełnosprawnych
w powiecie słupskim na lata 2007 – 2012”;
4. Uchwały Nr XV/141/2012 Rady Powiatu Słupskiego z dnia 27 marca 2012 r. w
sprawie określenia zadań, na które przeznacza się środki Państwowego
Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych;
5. Uchwały
Nr
125/2012
Zarządu
Powiatu
Słupskiego
z
dnia
11 października 2012 r. w sprawie przesunięć środków Państwowego Funduszu
Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych;
6. Uchwały Nr 147/2012 Zarządu Powiatu Słupskiego z dnia 18 grudnia 2012 r. w
sprawie przesunięć środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób
Niepełnosprawnych;
7. Uchwały Nr XX/283/12 Rady Miejskiej w Słupsku z dnia 28 marca
2012 r., w sprawie planu podziału środków z Państwowego Funduszu
Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych na realizację zadań z zakresu
rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnienia osób niepełnosprawnych
w roku 2012;
8. Uchwały
Nr
XXVIII/383/12
Rady
Miejskiej
w
Słupsku
z
dnia
31 października 2012 r. w sprawie zmiany Uchwały Nr XX/283/12 Rady
Miejskiej w Słupsku z dnia 28 marca 2012 r., w sprawie planu podziału środków
z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych na realizację
zadań z zakresu rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnienia osób
niepełnosprawnych w roku 2012.
II.
WPROWADZENIE
Rehabilitację zawodową i zatrudnienie osób niepełnosprawnych uznaje
się za najważniejszy element w całym procesie ich powrotu do zdrowia
i integracji ze społeczeństwem. Pozwala ona na osiągnięcie niezależności
ekonomicznej, wzbogaca kontakty i formy uczestnictwa społecznego, pomaga
w osiągnięciu poczucia przydatności społecznej. Może, zatem pełnić funkcję
ekonomiczną i samorealizacyjną oraz zapobiegać destrukcyjnemu procesowi
wykluczenia społecznego. Osoby niepełnosprawne dzięki pracy nie pozostają ze
swoimi problemami same w domu, budują zdrową samoocenę, która daje im siłę
do samodzielnego stawiania czoła trudnościom.
Osoby niepełnosprawne nie mają takich samych szans na zatrudnienie jak
osoby sprawne. Wynika to zarówno z mniejszej wydajności, jak i niemożliwości
pracy na wszystkich stanowiskach pracy (bez ich odpowiedniego dostosowania).
Pracodawca zatrudniający osobę niepełnosprawną musi więc brać pod uwagę
konieczność poniesienia dodatkowych kosztów na adaptację miejsca pracy lub
kosztów mniejszej produkcji. Dlatego też w większości państw UE (również
w Polsce) powstały specjalne systemy kompensacji kosztów ze środków
publicznych dla pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne.
W Polsce większość osób niepełnosprawnych jest bierna zawodowo. Tak
zwany relatywny wskaźnik pracujących, czyli stosunek pracujących osób
niepełnosprawnych do pracujących osób sprawnych, wynosi w Polsce 20,8,
a w krajach UE – średnio 40,8. Trudno w ciągu krótkiego czasu zmienić tę
sytuację, gdyż samo zatrudnienie jest uwarunkowane czynnikami, takimi jak
zdobycie
wykształcenia
i
umiejętności,
pokonanie
barier
fizycznych
i mentalnych.
Na terenie działania Powiatowego Urzędu Pracy w Słupsku liczba
niepełnosprawnych
osób
bezrobotnych
w
ostatnich
czterech
latach
przedstawiała się następująco:
ROK
LICZBA
LICZBA
LICZBA
NIEPEŁNOSPRAWNYCH
NIEPEŁNOSPRAWNYCH
OSÓB BEZROBOTNYCH
OSÓB BEZROBOTNYCH
W POWIECIE SŁUPSKIM
W SŁUPSKU
NIEPEŁNOSPRAWNYCH
OSÓB BEZROBOTNYCH
ZAREJESTROWANYCH
W PUP W SŁUPSKU
RAZEM
KOBIETY
RAZEM
KOBIETY
RAZEM
KOBIETY
2009
403
210
569
282
972
492
2010
441
249
626
330
1.067
579
2011
504
288
669
363
1.173
651
2012
564
299
712
385
1.276
684
Przedstawione dane pokazują, że od 2009 roku liczba zarejestrowanych
osób niepełnosprawnych systematycznie rosła. Ogólna liczba zarejestrowanych
w ewidencji Powiatowego Urzędu Pracy w Słupsku osób niepełnosprawnych na
koniec 2012 r. wyniosła 1.276 (10,4 % ogółu bezrobotnych), w tym 684 kobiety.
Liczba zarejestrowanych osób niepełnosprawnych ze Słupska to 712 osób,
w tym 385 kobiet i w stosunku do końca grudnia 2011 r. wzrosła o 43 osoby.
Liczba osób niepełnosprawnych z powiatu słupskiego na koniec 2012 r.
wynosiła 564 osoby, w tym 299 kobiet i w stosunku do końca grudnia 2011 r.
wzrosła o 60 osób. Ponadto w rejestrach figurowały 52 osoby niepełnosprawne
z powiatu słupskiego poszukujące pracy i niepozostające w zatrudnieniu (39
mężczyzn, 13 kobiet). Ze względu na stopień niepełnosprawności wśród
bezrobotnych dominowały osoby ze stopniem lekkim - 387, stopień
umiarkowany posiadało 169 osób, oraz 8 osób - znaczny stopniem
niepełnosprawności. W przypadku osób poszukujących pracy 37 miało
umiarkowany, 11 lekki oraz 4 osoby - znaczny stopień niepełnosprawności.
Wśród osób niepełnosprawnych przeważali długotrwale bezrobotni
pozostający bez pracy od 12 do 24 miesięcy – 250 osób (20 % ogółu osób
niepełnosprawnych) oraz powyżej 24 miesięcy – 295 osób (22 % ogółu osób
niepełnosprawnych).
Osoby bezrobotne niepełnosprawne z względu na czas pozostawania bez
pracy (w miesiącach) na koniec 2012 r.
295; 22%
109; 9%
do 1
241; 19%
od 1 do 3
od 3 do 6
od 6 do 12
od 12 do 24
250; 20%
174; 14%
207; 16%
pow. 24
W ewidencji przeważali niepełnosprawni w wieku 45 – 54 lata – 400 osób
(31 % ogółu osób niepełnosprawnych) oraz w wieku 55 – 59 lat – 321 osób (25
% ogółu osób niepełnosprawnych). Najmniej liczna grupa to osoby młode w
wieku 18 – 24 lata – 97 osób (7 % ogółu osób niepełnosprawnych).
Osoby bezrobotne niepełnosprawne z względu na wiek (w latach)
na koniec 2012 r.
87; 7%
97; 7%
18 - 24
175; 13%
321; 25%
25 - 34
35 - 44
45 - 54
218; 17%
55 - 59
60 - 64
400; 31%
Najwięcej spośród osób niepełnosprawnych posiadało wykształcenie
gimnazjalne i poniżej – 510 (40 % ogółu osób niepełnosprawnych) oraz
zasadnicze zawodowe – 378 (30 % ogółu osób niepełnosprawnych).
Zarejestrowano tylko 67 osób niepełnosprawnych z wykształceniem wyższym
(5 % ogółu osób niepełnosprawnych). Relatywnie niższe wykształcenie mają
osoby ze znaczną niepełnosprawnością od wczesnego dzieciństwa. To dla nich
bardzo ważne są programy szkolnictwa integracyjnego oraz edukacja
ustawiczna.
Osoby bezrobotne niepełnosprawne z względu na wykształcenie
na koniec 2012 r.
67; 5%
213; 17%
510; 40%
wyższe
policealne i średnie zawodowe
średnie ogólnokszt.
zasadnicze zawod.
98; 8%
378; 30%
gimnazjalne i poniżej
Mając
na
uwadze
przedstawione
tendencje
w
strukturze
niepełnosprawnych osób bezrobotnych Powiatowy Urząd Pracy w Słupsku
realizuje zadanie rehabilitacji zawodowej, która prowadzi do ułatwienia osobie
niepełnosprawnej zdobycia zatrudnienia, odpowiedniego do jej predyspozycji,
wykształcenia, kwalifikacji i kompetencji, a także utrzymania go i osiągnięcia
zawodowego awansu poprzez m.in. szkolenia, kursy i pośrednictwo pracy.
Rehabilitacja zawodowa oznacza także podjęcie szeregu działań, zmierzających
do skrócenia czasu oczekiwania osób niepełnosprawnych na zatrudnienie
w normalnym środowisku pracy lub podjęcia samodzielnej działalności
gospodarczej.
III.
AKTYWIZACJA
ZAWODOWA
NIEPEŁNOSPRAWNYCH
BEZROBOTNYCH
PROWADZONA
W
OSÓB
OPARCIU
O ŚRODKI PFRON
W 2012 r. Powiatowy Urząd Pracy w Słupsku prowadził działania
zmierzające
do
aktywizacji
bezrobotnych
osób
niepełnosprawnych
między innymi w oparciu o Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób
Niepełnosprawnych.
Zgodnie z Uchwałą Nr XV/141/2012 Rady Powiatu Słupskiego z dnia
27 marca 2012 r. w sprawie określenia zadań, na które przeznacza się środki
Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (ze zmianami
wprowadzonymi Uchwałą nr 125/2012 Zarządu Powiatu Słupskiego z dnia
11 października 2012 r. oraz Uchwałą Nr 147/2012 Zarządu Powiatu Słupskiego
z dnia 18 grudnia 2012 r.), kwoty PFRON na poszczególne formy aktywizacji
osób niepełnosprawnych i ich wykorzystanie przedstawiały się następująco.
Zadania dotyczące rehabilitacji zawodowej
Finansowanie wydatków na instrumenty lub
usługi rynku pracy w odniesieniu do osób
niepełnosprawnych zarejestrowanych jako
poszukujące pracy
i niepozostające w zatrudnieniu
Przyznanie osobom niepełnosprawnym
środków na rozpoczęcie działalności
gospodarczej, rolniczej albo na wniesienie
wkładu do spółdzielni socjalnej
Finansowanie kosztów szkolenia i
przekwalifikowania zawodowego osób
niepełnosprawnych
Dokonywanie zwrotu kosztów wyposażenia
stanowiska pracy osoby niepełnosprawnej
Razem
Środki
finansowe
PFRON
w złotych
- plan
Środki finansowe
PFRON - wykonanie
Kwota
w złotych
Liczba
osób
3.304,20
0
0
120.000,00
80.000,00
2
36.696,00
33.467,00
23
77.948,00
77.948,00
2
237.948,20
191.415,00
27
W 2012 r. Powiatowy Urząd Pracy w Słupsku udzielił wsparcia 2 osobom
niepełnosprawnym w zakresie uruchomienia własnej działalności gospodarczej,
na łączną kwotę 80.000,00 zł oraz zrefundował wyposażenie stanowisk pracy
dla 2 osób niepełnosprawnych, na łączną kwotę 77.948,00 zł.
Rada Miejska w Słupsku podjęła decyzję o przyznaniu 66.000,00 zł ze
środków z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych na
realizację szkoleń dla osób niepełnosprawnych z terenu Słupska. Powiatowy
Urząd Pracy w Słupsku wykorzystał na ten cel kwotę 56.965,00 zł.
W 2012 r. w oparciu o środki PFRON zawarto 9 umów szkoleniowych,
szkolenia ukończyło 65 osób bezrobotnych. W Słupsku ze szkoleń skorzystały
42 osoby bezrobotne (w tym 24 kobiety), w powiecie słupskim 23 osoby (w tym
11 kobiet).
Tematyka szkoleń była następująca:
- „Pracownik magazynowy z obsługą wózków jezdniowych” – dla 20 osób
niepełnosprawnych, w tym 9 z powiatu słupskiego;
- „Spawanie stali niestopowych elektrodą topliwą – MAG 135 – moduły I,
II, III” – dla 7 osób, w tym 2 z powiatu słupskiego;
- „Profesjonalny sprzedawca z modułem obsługi komputera, kas fiskalnych
i fakturowania” - dla 20 osób w tym 6 osób z powiatu słupskiego;
- „Kompleksowa obsługa biura z elementami archiwizacji dokumentów –
szkolenie w trybie indywidualnym” - dla 6 osób posiadających orzeczenie
o stopniu niepełnosprawności z terenu powiatu.
IV.
DZIAŁANIA NA RZECZ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
FINANSOWANE
Z
FUNDUSZU
PRACY
I
EFS,
REALIZOWANE W 2012 R.
Wszystkie osoby zarejestrowane w Powiatowym Urzędzie Pracy w Słupsku
posiadające orzeczenie o stopniu niepełnosprawności mogły korzystać
z podstawowych usług rynku pracy takich jak: pośrednictwo pracy, poradnictwo
zawodowe, pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy, oraz udział osób
niepełnosprawnych w szkoleniach.
1. Pośrednictwo
pracy –
w 2012 r. na
wniosek pracodawców
zorganizowano 2 giełdy pracy skierowane do osób posiadających
orzeczenie o stopniu niepełnosprawności: dla firmy „Antema” Sp. z o. o.
na stanowisko sprzątaczka dla 3 osób (w giełdzie pracy uczestniczyło
19 osób bezrobotnych) oraz dla firmy „Sekret” Sp. z o. o., na stanowisko
pracownik ochrony fizycznej bez licencji, (10 miejsc pracy). Na giełdę
pracy wezwano 30 osób bezrobotnych. W okresie omawianego roku 100
osób posiadających orzeczenie o stopniu niepełnosprawności zgłosiło
podjęcie pracy, z czego 23 podjęcie pracy subsydiowanej.
2. Poradnictwo zawodowe – z pomocy w zakresie planowania własnej
ścieżki kariery zawodowej, wyboru zawodu, lub przekwalifikowania
zawodowego
oraz
nabycia
doświadczenia
zawodowego,
czy
samozatrudnienia mogła
korzystać każda osoba niepełnosprawna
zarejestrowana w Powiatowym Urzędzie Pracy w Słupsku. W 2012 roku
przygotowano Indywidualne Plany Działania dla 125 osób bezrobotnych
niepełnosprawnych.
Osoby
posiadające
orzeczenie
o
stopniu
niepełnosprawności korzystały z zajęć poradnictwa grupowego. Tematyka
poradnictwa
obejmowała
takie
bloki
tematyczne
jak:
warsztat
redagowania dokumentów aplikacyjnych, przygotowanie do rozmowy
kwalifikacyjnej, przedsiębiorczość – zajęcia dla osób zamierzających
rozpocząć własną działalność gospodarczą, skuteczny start na rynek pracy
– warsztaty dla osób rozpoczynających swoją karierę zawodową. W celu
określenia przeciwwskazań zdrowotnych do podjęcia określonej pracy,
uczestnictwa w szkoleniu, czy otwarcia działalności gospodarczej
skierowano na badania lekarskie 39 osób z powiatu słupskiego,
posiadających orzeczenie o stopniu niepełnosprawności.
3. Aktywne poszukiwanie pracy – w zajęciach aktywizacji zawodowej
z zakresu umiejętności poszukiwania pracy wzięły udział 63 osoby
posiadające orzeczenie o stopniu niepełnosprawności zamieszkujące
powiat słupski.
4. Organizacja szkoleń – osoby niepełnosprawne bezrobotne i poszukujące
pracy nie pozostające w zatrudnieniu uczestniczyły w szkoleniach
organizowanych przez PUP w Słupsku. Ze środków EFS sfinansowano
szkolenie „Kucharz ze specjalnością sporządzania potraw z ryb morskich”
- łącznie dla 11 osób niepełnosprawnych, w tym 1 z powiatu słupskiego.
Z Funduszu Pracy finansowane były następujące szkolenia: „Podstawy
obsługi komputera z modułem kas fiskalnych i fakturowania - szkolenie
w trybie indywidualnym” – dla 1 osoby z terenu powiatu, „Prawo jazdy
kat. C + E” łącznie dla 12 osób niepełnosprawnych, w tym 1 z terenu
powiatu.
W 2012 r. kontynuowany był
program pod nazwą „Eurokariera"
finansowany z Europejskiego Funduszu Społecznego, skierowany m. in. do osób
niepełnosprawnych. W programie wzięło udział 40 osób niepełnosprawnych,
które skorzystały ze wsparcia w postaci szkoleń, staży zawodowych - 15 osób,
dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej - 3 osoby.
Zrealizowano
współfinansowany
program
z
EFS,
pod
nazwą
skierowany
„Kariera
do
osób
bez
barier”
niepełnosprawnych
posiadających orzeczenia o niepełnosprawności w stopniu umiarkowanym.
W ramach aktywizacji uczestnicy programu otrzymali porady psychologiczne,
prawne, zostali objęci doradztwem i pośrednictwem zawodowym. Ukończyli
szkolenia z zakresu rozwoju osobistego oraz szkolenia w zawodach monter
instalacji sanitarnych, kucharz oraz szwaczka. W programie uczestniczyło
14 osób niepełnosprawnych, w tym 4 z powiatu słupskiego. Uczestnicy projektu
odbyli staże zawodowe, po których zakończeniu 7 osób znalazło zatrudnienie
(w tym 1 osoba z powiatu słupskiego).
Ponadto Powiatowy Urząd Pracy w Słupsku pozyskał środki na
finansowanie czterech programów specjalnych realizowanych od 16.01.2012 r.
do 30.06.2012 r., w ramach Działania 6.3 Inicjatywy lokalne na rzecz
podnoszenia poziomu aktywności zawodowej na obszarach wiejskich, dla osób
bezrobotnych w wieku 50 – 64 lata, pozostających bez zatrudnienia powyżej 12
miesięcy,
o
niskich
kwalifikacjach
zawodowych
(maksymalnie
z wykształceniem zasadniczym zawodowym): „Gmina aktywna” - skierowany
do osób bezrobotnych z gminy Damnica, „Razem możemy więcej” skierowany
do osób bezrobotnych z gminy Główczyce, „Inicjatywa + Integracja =
Aktywizacja” skierowany do osób bezrobotnych z gminy Dębnica Kaszubska
oraz „Aktywizacja 50 plus – szansą na integrację mieszkańców miasta
i gminy Kępice”. W projektach uczestniczyło 11 osób niepełnosprawnych,
które skorzystały z doradztwa zawodowego oraz szkoleń z zakresu rozwoju
osobistego, nowoczesnych technologii w tym obsługi komputera i fakturowania.
5 osób uczestniczyło ponadto w szkoleniu „Lider lokalny”. Po zakończeniu
programów 2 osoby niepełnosprawne ukończyły staż zawodowy, a 1 podjęła
zatrudnienie.
W 2012 r. rozpoczęto realizację projektu „Aktywna Jesień Życia”,
w którym uczestniczy 1 osoba niepełnosprawna po 50 – tym roku życia. W 2012
roku korzystała ona z pośrednictwa i doradztwa zawodowego oraz uczestniczyła
w szkoleniu autoprezentacji.
Z Funduszu Pracy oraz EFS sfinansowano odbycie 26 staży zawodowych
dla osób niepełnosprawnych zarejestrowanych jako osoby bezrobotne.
W 2012 roku Powiatowy Urząd Pracy w Słupsku był partnerem projektu
„Inkubator Rozwoju Zawodowego dla osób niepełnosprawnych w powiecie
słupskim”. Głównym celem projektu była reintegracja zawodowa 154 osób
niepełnosprawnych z terenu powiatu słupskiego i miasta Słupska poprzez naukę
zawodu zintegrowanego z potrzebami regionalnego rynku pracy. Czas trwania
projektu: 01.01.2011 r. – 31.12.2012 r.
Ponadto wspierał działania Pomorskiej Agencji Rozwoju Regionalnego
S.A. w związku z rekrutacją do projektu „My też chcemy pracować –
aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych”, współfinansowanego
z
EFS,
adresowanego
do
15
osób
posiadających
orzeczenie
o niepełnosprawności w stopniu umiarkowanym lub znacznym, pozostających
bez
zatrudnienia,
zamieszkujących
powiat
słupski
i
Słupsk.
Osoby
zakwalifikowane do projektu uzyskują wsparcie w zakresie: warsztatów
psychologiczno – doradczych, szkoleń z zakresu kompetencji informatycznych,
szkoleń zawodowych, staży i praktyk zawodowych. Czas trwania projektu:
01.08.2012 r. - 30.09.2013 r.
IV.
PODSUMOWANIE
1. Wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych jest stosunkowo niski,
a stopa bezrobocia o wiele wyższa, niż ma to miejsce wśród osób
pełnosprawnych. Jest to wynikiem wielu różnorodnych przyczyn,
leżących zarówno po stronie samych osób niepełnosprawnych, jak
również pracodawców, którzy bardzo często wykazują negatywny
stosunek do przyjmowania ich do pracy.
2. Z
przedstawionych
danych
statystycznych
wynika,
że
skutki
niepełnosprawności osób z niskim wykształceniem z punktu widzenia
rehabilitacji
i możliwości
podjęcia
zatrudnienia
są trudne
do
zniwelowania nawet, gdy znajdują się one pełni wieku produkcyjnego,
a ich ograniczenia nie są znaczne.
3. Bardzo ważne jest podnoszenie wiedzy pracodawców o możliwościach
i warunkach zatrudniania niepełnosprawnych pracowników. Takie
zadanie spełniają giełdy i targi pracy, podczas których pracodawcy mogą
osobiście poznać osoby niepełnosprawne - swoich potencjalnych
pracowników oraz otrzymać niezbędne informacje.
4. Samorządy lokalne powinny tworzyć system zachęt dla pracodawców
w postaci ulg w podatkach i opłatach, wspomagający instrumenty
finansowe przewidziane w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej
oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.
5. Wsparcie i pomoc są potrzebne osobom niepełnosprawnym na wszystkich
etapach rehabilitacji zawodowej, począwszy od oceny zawodowej
i poradnictwa zawodowego poprzez szkolenie i kształcenie zawodowe do
pośrednictwa pracy i adaptacji społeczno-zawodowej w miejscu pracy.
6. Kierunki szkolenia i kształcenia osób niepełnosprawnych powinny
wynikać z potrzeb lokalnego rynku pracy, określanych w oparciu
o analizę zawodów deficytowych i nadwyżkowych.
7. O możliwościach zapewnienia osobie niepełnosprawnej stosownego
zatrudnienia decydują nie tylko jej indywidualne możliwości zawodowe,
lecz również czynniki środowiskowe, takie jak miejsce zamieszkania,
dostępność środków komunikacji, a także sytuacja rodzinna.
8. Instrumentem, który powinien być wykorzystywany w szerszym zakresie
przy aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych jest spółdzielnia
socjalna. Osoby zakładające spółdzielnię mają możliwość pozyskania
środków z Funduszu Pracy, są zwalniane z opłat sądowych przy wpisach
do KRS oraz ze składek ubezpieczeniowych.