abstrakt

Dr hab. Tomasz Ciesielski, prof. UO
Powstanie i rozwój rosyjskiej floty wojennej na Morzu Bałtyckim i Morzu Czarnym w
XVIII w
Początki ros yjskiej flot y czarnomorskiej sięgają czasów panowania
Piotra I, gd y władca ten prz ygotowując się na początku lat 20. XVIII w. do
nowej wojn y z Im perium Osmańskim, prz ystąpił do budowy wojenn ych
statków rzeczn ych na Donie, zdatn ych do prowadzenia działań bojowych
także na akwenie Morza Azowskie. Flotylla ta został rozbudowana w połowie
lat 30. XVIII w. i uczestnicz yła w wojnie ros yjsko-tureckiej w latach 17361739. W trakcie dwóch pierwsz ych kampanii wojenn ych, dowodzona przez
wiceadmirała Bredala, prz ycz ynił y się ona do zakończon ych sukcesem
wypraw wojsk ros yjskich na Krym. W ich trakcie doszło do pierwsz ych starć
z okrętami tureckim. W 1738 r. flot ylla ta została zniszczona w trakcie burz y
i mimo intens ywn ych prac prowadzonych dla jej odbudowy nie odegrała
większej roli w kampanii 1739 r. W następn ych latach Rosjanie utrz ym ywali
okręt y wojenne na Donie, zdolne do prowadzenia działań bojowych na Morz y
Azowskim, co b yło wbrew postanowieniom traktatu belgradzkiego. W trakcie
kolejnej wojn y ros yj sko-tureckiej z lat 1768-1774 r. flot ylla dońsko-azowska
b yła jednak zb yt słaba, ab y odegrać poważniejszą rolę w toczących się
działania zbrojn ych. Na mocy traktatu w Küczük Kajnardż y 21 VII 1774 r.
Rosjanie uz yskali prawo do posiadania flot y na Morzu Azowskim oraz teren y
pomiędz y Dnieprem i Bohem. Na t ych ostatnich zostało założone w 1778 r.
miasto Chersoń, które stało się pierwszą twierdzą i ośrodkiem stoczniowym
dla planowanej floty czarnomorskiej. W 1783 r. naruszając postanowienia
traktatu pokojowego Rosjanie zwodowali pierwsz y okręt wojenn y zdoln y do
prowadzenia działań bojowy na akwenie Morza Czarnego. W tym sam y roku
Katarz yna II prz yłącz yła do swojego państwa Krym i nat ychmiast podjęła
decyzję o założeniu na nim nowej baz y marynarki wojennej. Jej wykonanie
powierz yła
kontradmirałowi
Thomasowi
Mackenzie,
któremu
wyznacz ył
miejsce na budowę nowego miasta turecką osadę Achtiar przemianowaną n a
Sewastopol. Właściwym budownicz ym miasta b ył kniaź Grigorij Potiomkin,
który jednoczenie zintens yfikował pracę prz y tworzenie ros yjskiej flot y
czarnomorskiej. W ciągu kilku lat jego staraniem zwodowano kilkanaście
okrętów wojenn ych klas yfikowan ych jako okręt y liniowe i fregat y. Do
wybuchu kolejnej wojn y z Imperium Osmańskim powstała silna flota ros yjska
zdolna do podjęcia konfrontacji z liczn ymi, ale przestarzał ymi pod względem
techniczn ym siłami morskimi Turcji. W 1788 r. Rosjanie pozyskali dla niej
zdolnego dowódcę, jakim b ył Amerykanin John Paul Jones. Mianowan y przez
Katarz ynę II admirałem, dowodził w pierwsz ym okresie wojny z Turcją z lat
1787-1792 eskadrą czarnomorską. W 1790 r. zmuszon y został jednak do
odejścia ze służb y, a dowództwo nad flotą przejął kontradmirał Fiodor
Uszakow. Pod jego dowództwem ros yjska flota pokonał tureckie sił y morskie
w bitwach pod Fidonisi, Tendrą, w Cieśnienie Kerczeńskiej i u prz ylądka
Kaliakri, a także przycz yniał się do zdob ycia kilu nadmorskich twierdz, w
tym Anap y. Zakończona w 1792 r. wojna wykazał duż y potencjał ros yjskie
flot y morskiej, co umożliwiło Rosjanom uz yskanie preponderacji na Morzu
Czarn ym.