Głównym obiektem badań zrealizowanych w ramach projektu były
Transkrypt
Głównym obiektem badań zrealizowanych w ramach projektu były
Nr wniosku: 205329, nr raportu: 18972. Kierownik (z rap.): dr Katarzyna Mikulska 1 Głównym obiektem badań zrealizowanych w ramach projektu były tzw. święte księgi przedhiszpańskiego środkowego Meksyku. Księgi dawnej Mezoameryki od lat budzą zainteresowanie zarówno specjalistów z tej dziedziny, jak i szerszej publiczności. Pierwsze pytanie, które zazwyczaj pada z ust osoby widzącej je po raz pierwszy, to czy jest to pismo, jeśli tak, to w jakim języku została ta księga zapisana, a na odpowiedź, że ten system zapisu nie jest związany z jednym konkretnym językiem, najczęściej zostaje on nazwany „mnemotechnicznym”. Innej percepcji nie sprzyja również fakt, że owe święte księgi służyły celom dywinacyjnym (wróżebnym), a więc z założenia nie chodziło o jednoznaczne, zawsze takie samo odczytanie zawartej w nich informacji. Celem projektu było dokładne przeanalizowanie i gruntowne opisanie systemu komunikacji graficznej, używanego w kodeksach kalendarzowo-religijnych przedhiszpańskiego Meksyku, choć analizowano je także w porównaniu do ksiąg o tematyce historycznej. Główną ideą było zbadanie, jakie funkcje spełnia używany w kodeksach system w porównaniu z systemami glottograficznymi, czyli takimi, których celem, według tradycyjnego rozumienia, jest odzwierciedlenie mowy. W pierwszym kroku przebadano zarówno samą definicję pisma, historię i kontekst jej powstania – i która nierozerwalnie jest związana z kulturą tzw. Starego Świata, gdzie została ukuta bez praktycznie żadnej wiedzy na temat systemów komunikacji graficznej w Nowym Świecie. W dalszej kolejności zweryfikowano, na ile ta definicja pokrywa się z faktycznymi właściwościami pisma alfabetycznego, wciąż jeszcze często uznawanego za najdoskonalsze i znajdujące się na szczycie cywilizacyjnej ewolucji, mimo ewidentnych argumentów przeczących tej tezie. Szeroko zakrojone prace porównawcze, które objęły nie tylko pismo alfabetyczne, ale także poprzedzające je systemy pisma, takie jak np. pismo klinowe, jak również najrozmaitsze formy i systemy komunikacji graficznej, od chińskiego systemu dywinacyjnego I Ching, systemu ifa afrykańskich Yoruba po współczesne zapisy algebraiczne, tabele i diagramy, znaki drogowe, czy sposób zapisu w mediach elektronicznych, pozwoliły na wypracowanie nowatorskiej definicji pisma. Proponuje ona, że każdy system komunikacji graficznej działa, wykorzystując trzy „zasady operacyjne”: ikoniczną (tzn. taką, która opiera się na zasadzie podobieństwa między znakiem a jego znaczeniem), glottograficzną (tzn. taką, która w dużym uproszczeniu „odtwarza mowę”) oraz notacyjną (czyli taką, która wykorzystuje powierzchnię graficzną do kodowania informacji). Różne systemy stosują te trzy zasady w różnych proporcjach, w zależności od tego, jaką funkcję mają spełniać. Bazę teoretyczną do wysnucia tych wniosków stanowiły najnowsze badania teoretyków piśmienności i oralności, ale także semiotyka i teoria metafory. Te ostatnie były szczególnie potrzebne do przeanalizowania zasad działania systemu komunikacji graficznej używanemu w przedhiszpańskich księgach dywinacyjnych. Niezbędne było też oparcie się na innych środkowomeksykańskich artefaktach, takich jak reliefy, rzeźby, malowidła ścienne i dekoracja na ceramice, gdyż w dużej mierze są one efektem stosowania tego samego systemu komunikacji graficznej, choć dostosowanego do użytego środka przekazu. Na podstawie drobiazgowych badań porównawczych wysnuto wniosek, że środkowomeksykańskie księgi dywinacyjne, jak również wybrane kodeksy historyczne, spełniają prawie wszystkie funkcje właściwe tekstom alfabetycznym, gdyż służą do komunikowania ponad barierą czasu i przestrzeni, są depozytariuszem pamięci społecznej oraz wykorzystują powierzchnię graficzną jako element kodyfikujący informację, którą organizują w układzie tabularnym (który stosowany jest także w słownikach, encyklopediach, gazetach, etc.). Ponadto, używany w nich zapis – jak w każdym innym systemie komunikacji graficznej – umożliwia i zarazem powoduje wyabstrahowywanie nowych kategorii pojęciowych. Tym samym, używany w księgach wróżebnych system komunikacji graficznej również jest wypadkową trzech zasad: notacyjnej, ikonicznej i glottograficznej, stosowanych w rozmaitych proporcjach. W przypadku kodeksów dywinacyjnych zasada glottograficzna stosowana jest sporadycznie, zaś główną rolę odgrywa jeszcze inna zasada, semazjograficzna, zdefiniowana jako stworzenie możliwości wygenerowania dyskursu oralnego, zgodnego z regułami oralności. Osiągnięte wyniki pracy nad środkowomeksykańskim systemem komunikacji graficznej są niezwykle istotne dla rozwoju dyscypliny, gdyż ukazują stopień skomplikowania i wyrafinowania analizowanego systemu, ale nie w odniesieniu i poprzez wymuszone dopasowywanie do definicji pisma powstałej na gruncie Starego Świata. Wyniki te proponują zarazem rozwinięcie metody badań nad księgami dywinacyjnymi, w oparciu o teorię oralności, metafory i teorii pisma. Przede wszystkim zaś poszerzają one także naszą wiedzę na temat osiągnięć ludów prekolumbijskich, pozwalając docenić bogactwo i rozwój ich kultury i cywilizacji.