№ 156 XVI ст. – З праці Марціна Кромера Polska czyli o położeniu

№ 156
XVI ст. – З праці Марціна Кромера Polska czyli o położeniu, ludności, obyczajach, urzędach i sprawach publicznych Królestwa Polskiego księgi dwie (1577)
про скромні доходи урядників, оскільки для них “титул (godność), навіть
без матеріальної вигоди, за якою перебувають у гонитві люди менш шляхетні”, вже є достатньою винагородою за службу
Dochody urzędników koronnych są bardzo małe, natomiast urzędników ziemskich i nadwornych – prawie żadne. Nawet urzędnicy miast, miasteczek i wsi niе
mają na ogół jakichś określonych dochodów. Polacy uznali, że sama godność, nawet
bez korzyści materialnych, za jakimi przeważnie gonią ludzie mniej szlachetni, jest
dostatecznie wielką i wspaniałą nagrodą za dzielność i zaszczytne wysiłki. Są jednakże
pewne wynagrodzenia pieniężne i jakby podarki, które płacą sędziom i urzędnikom
sądowym prawujące się strony. Znaczniejszych kilku wojewodów i kasztelanów mierne
jednak ma dochody po części z roli i dóbr ziemskich, po części z żup solnych czy
ceł albo z pewnych innych źródeł, z dawien dawna przydzielonych wieczyście przez
monarchę.
Kromer Marcin. Polska czyli o położeniu, ludności, obyczajach, urzędach i sprawach publicznych
Królestwa Polskiego Księgi dwie. – Olsztyn, 1977. – S. 136–137. Мова польська.
№ 157
1601 р. Варшава. – З ухвали варшавського вального сейму про призначення ревізорів до Летичева; ревізію книг луцького ґродського та київського земського судів; про сплату мешканцями Волинського, Київського
і Брацлавського воєводств спеціальних поборів – коців і пам’ятного; про
заробітну платню службовців канцелярій зазначених воєводств і заборону накладати надмірні побори під загрозою штрафу; про перенесення
засідань судів і сеймиків з Брацлава у Вінниці; виділення коштів на переписування земських книг Белзького воєводства
[…] 50. Rewizorowie do Latyczowa.
Iż za zaleceniem Naszym z sejmu przeszłego rewizorowie naznaczeni do rewidowania i szacunku expens na mury i budowanie zamku latyczowskiego, przez starostę
Naszego kamienieckiego wydanych, nie stawili się, znowu deputujemy z Panów Rad
wielmożnych Marka Sobieskiego lubelskiego i Stanisława Włodka z Hermanowa bełskiego wojewody, od posłów zaś ziemskich urodzonego Krzysztofa Chodorowskiego
i Wojciecha Humieckiego łowczego kamienieckiego, którzy na pierwszy wtorek post
Dominicam Iudica [10 IV 1601] tam zjechawszy się, wszystko to budowanie rewidować i nakład na to podjęty zrachować, a Nam zaś na przyszły sejm odnieść albo na
piśmie oznajmić mają. A my na onym sejmie tę summę albo gotowemi zapłaciemy,
albo uiściemy.
№ 1 5 6 . X V I с т.
305
51. Rewizya ksiąg grodzkich łuckich.
Iz rewizya ksiąg grodzkich łuckich według pierwszych konstytucyi nie doszła,
a już z tych kommissarzow dwaj umarli, tedy tę rewizyą tych ksiąg pomienionych
chcąc do skutku przywieść, naznaczamy na miejsce tych zmarłych urodzonego Fedora
Ursula, cześnika ziemie wołyńskiej i Andrzeja Ulewicza. Którzy kommissarze mają
koniecznie na czas według tej konstytucyi pierwszej naznaczony zjechać i tę rewizyą
skutecznie odprawić.
52. O płaceniu koców i pamiętnego, obywatelow województwa wołyńskiego,
kijowskiego, bracławskiego.
Porownywając te województwa z innemi wojewodztwy w płaceniu zapłaty od
spraw ich na trybunale, tedy tak postanawiamy, że już od daty tej konstytucyi nie będą
więcej powinni płacić od spraw swych, jedno jak województwa koronne płacą, to jest
od każdej instancyi po piętnaście groszy polskich, a sędziom ziemskim z osobna po
piąci. Także i koce, nie inaksze jedno jako koronne województwa płacą, to jest grodzki
koc taler, a ziemski trzy grzywny oni też dawać powinni. A iż peressudy w sądzie
trybunalskim są zniesione, tedy je i u sądów ziemskich, grodzkich, podkomorskich
i innych wszystkich w tych województwach znosiemy od tego czasu; zostawując im
tylko pamiętne zwykle według prawa.
53. O depaktacyach w kancellaryach tychże województw obywatelow.
A iż urzędnicy ziemscy, grodzcy, także i pisarze trybunalscy, ziemscy i grodzcy
w kacellaryach, mimo opisane dawne prawa statutem ich, którym się sądzą salaria
abo dochody swe z uciążeniem ludzkim wyciągać zwykli, czemu zabiegając postanawiamy, aby od tego czasu żaden z tych urzędników dochodów nad opisanie dawne
w prawie, w statucie ich, w rozdziale czwartym, artykule trzecim, od spraw wyciągać
nie ważyli się, pod winą sta grzywien. O którą forum na trybunale inter causas officii
naznaczamy.
54. Areszty tychże województw.
Areszty, tak in criminalibus jako et in civilibus causis tym województwom
sposobem koronnym dopuszczane być mają.
55. O leżeniu ksiąg tychże województw.
Leżenie ksiąg ziemskich w tychże województwach sposobem koronnym, gdzieby roki nie doszły, leżeć mają nadalej do dwu niedziel, dla wybierania extraktow i
czynienia zapisów.
56. O miejscu sądów z sejmików, w Winnicy.
Iż sejmiki i sądy z Bracławia do Winnice in anno 1598 przeniesione są, które
in suo robore zachowujemy, tylko to w tej konstytucyi poprawujemy, że roki ziemskie
winnickie nie we Dworze Naszym, ale w mieście, tam gdzie sąd miejsce sobie obierze,
sądzone, a sejmiki w kościele odprawować się mają.
57. Rewizya ksiąg ziemie kijowskiej.
Rewizyę ksiąg ziemskich kijowskich województwu temu pozwalamy i na tę
306
№ 157. 1601 р. Варшава
rewizyą z sejmu teraźniejszego osoby niżej mianowane naznaczamy, to jest urodzonych Ostafiana Tyszkiewicza wojewodzica brzeskiego i rotmistrza Naszego, Samuela
Hornostaja, Ławryna Loskę podczaszego, Siemiona Belowicza wojskiego kijowskich,
Stanisława Charlewskiego, Wassyla Tyssę Bykowskiego. Którzy pospołu z sądem ziemskim kijowskim na dzień świąteczny w roku niniejszym do Kijowa się zjachawszy,
księgi też rewidować i jeśliby errory w nich jakie pokazały się, mają na sejmie blisko
przyszłym deferować, a My pokazane błędy naprawić i z tych ksiąg wymazać rozkażemy. A niebytnośc dwu i trzech z tych osób temu przekazać nie ma.
[…]
65. Prowizya na przepisanie ksiąg ziemskich województwa bełskiego.
Pozwalamy na prośbą posłów ziemskich województwa bełskiego, jako im jest
pozwolono na sejmie anni 1598 księgi stare przepisać, także i na chowanie ich w
powiecie bełskim, grabowieckim i hrodelskim, na prowizyą tym, którym to zlecono
będzie, aby przy tym poborze na sejmie uchwalonym, każdy był powinien dać po
groszy trzy z łanu, pod warunkiem w uniwersale koronnym opisanym, do rąk poborcę
tegoż województwa. Który po wybieraniu takowych pieniądzy będzie powinien braci
uczynić liczbę na elekcyi deputata i pieniądze wybrane oddać komu należeć będą, za
spoiną zgodą.
[…]
Volumina Constitutionum. – Vol. 2: 1587–1609. – Warszawa, 2008. – S. 280–283. Мова польська.
№ 158
1603 р., вересня 26. Перемишль. – З протестації шляхтича Станіслава Моравського в Перемишльському ґроді проти незаконного обрання Марціна
Фредра на депутатському сеймику 15 вересня 1603 р. у Вишні депутатом
до Коронного трибуналу від Руського воєводства з описанням процедури
виборів та участі в них земських урядників
[…]
Do urzędu y xiąg ninieiszych grodzkich przemyskich oblicznie przyszedszy
vrodzony Stanisław Morawski, ziemie i powiatu tutecznego obywatel, imieniem swym
i wszystkiego rycerztwa, do Wisniei na seimik electiei deputackiei blisko przeszlei
zgromadzonego, opowiadal sie i oswiadszyl przeciw vrodzonemu Marcinowi Fredrowi
i przeciwko tym, ktorych on sobie ku rzeczy, nizei opisanei, sposobil, acz malei barzo,
to iest kilku person, lidzbie. Isz dnia tego, kiedy sie elekcya przerzeczona odprawowala
[w] Wisniei, to iest w blisko przeszly poniedziałek po Narodzeniu Panny Mariei pirwszy,
gdy sie iusz cale ta to elekcya odprawowała y wota wszystkiego koła iescze za dnia
obeszly i skonczyły sie, ktorych znowu sine omni consensu czynic nikt nie mogł, stało
sie trzech person na vrząd deputacki mianowanie, to iest Jе[g]o mci pana Stanislawa
Wapowskiego y Jе[g]o mci pana Samuela Troieczkiego, stolnika ziemie Przemyskiei, a
trzeciego Jе[g]o mci pana Jana Swoszowskiego, pissarza ziemskiego lwowskiego, ktory
nie tylko nawiętszą lidzbę, ale okrom kilku person, z Ich mci dwiema wyszei miano№ 158. 1603 р., вересня 26. Перемишль
307