ród kmiecy nawrockich z odrzykonia
Transkrypt
ród kmiecy nawrockich z odrzykonia
Lidia M. Nowicka RÓD KMIECY NAWROCKICH Z ODRZYKONIA Strona | 1 H istoria rodu kmiecego Nawrockich w Odrzykoniu sięga XVII wieku. Kmieciami nazywani byli wolni rolnicy – gospodarze, którym według niemieckiego prawa lokacyjnego przydzielono w użytkowanie łan ziemi, czyli obszar odpowiadający powierzchni średniej wielkości rolniczego gospodarstwa feudalnego. Gospodarze ci mieli wolność wychodu oraz prawo do nadziału ziemi między potomków. W zamian płacili ustalonej wysokości czynsz, czyli tzw. poradlne. Z czasem sytuacja majątkowa ludności rolniczej uległa zróżnicowaniu. Bogatsi kmiecie dokupywali ziemię, karczmy czy młyny. Biedniejsi rozradzając się szybko ubożeli. Malała liczba gospodarstw łanowych na rzecz coraz mniejszych, pół a nawet ćwierć-łanowych. I tak na przełomie XVI i XVII wieku w Odrzykoniu było już tylko nieco ponad 20 gospodarstw łanowych, z blisko stu, które istniały tam wcześniej. Stopniowo też, w następstwie przejścia na wsi z systemu czynszowego na pańszczyznę i wzrostu powinności chłopów na rzecz pana, następowało pogorszenie położenia coraz większej liczby gospodarstw kmiecych. W dokumentach Odrzykonia, pierwszy Nawrocki, pojawia się w 1698 roku. Jest nim Kazimierz Nawrocki – przypuszczalnie założyciel kmiecego rodu odrzykońskiego. Został on wymieniony z imienia i nazwiska, jako poszkodowany, w rejestrze szkód poczynionych przez wojsko w gospodarstwach chłopskich. Sporządzony na tę okoliczność dokument zatytułowano: „Rejestr szkód poczynionych w Majętności Dziedziczney Jaśnie Wielmożnego Jeomci Pana Jana z Dąbrowice Firleia Kasztelana Sanockiego Odrzykonia od chorągwie Roty Husarskiey Jaśnie Wielmożnego Jeomci Pana Woiewody Krakowskiego na Consystecyą do Krosna idącey w Roku Pańskim 1698” [1]. Strona | 2 Rejestr szkód poczynionych w Majętności Dziedziczney Jaśnie Wielmożnego Jeomci Pana Jana z Dąbrowice Firleia Kasztelana Sanockiego Odrzykonia od chorągwie Roty Husarskiey Jaśnie Wielmożnego Jeomci Pana Woiewody Krakowskiego na Consystecyą do Krosna idącey w Roku Pańskim 1698 (fragment dokumentu). Gdy w 1698 roku chorągiew roty husarskiej, należąca do wojewody krakowskiego, podążała „na Consystecyą do Krosna”, dokonała we wsi Odrzykoń sekwestracji (zaboru) towarów w blisko stu chłopskich gospodarstwach, oszacowanych na łączną kwotę ponad 389 złotych. Kazimierz Nawrocki stracił wówczas produkty o łącznej wartości 6 złotych i 25 groszy. Rejestr szkód szczegółowo wymienia, że był to: sumieszki korzec (sumieszka, to pasza dla koni w postaci mieszanki owsa i jęczmienia) na kwotę 6 złotych, gorzałka (przypuszczalnie samogon gdyż w dokumencie występuje obok gorzałki również wodka, która być może pochodziła z oficjalnej gorzelni) na kwotę groszy 15 oraz wór za groszy 10, w którym przypuszczalnie tę sumieszkę mu zarekwirowano. Do sporządzenia rejestru szkód doprowadziła Zofia Kalińska, dziedziczka, właścicielka Odrzykonia. Sprawa owych szkód trafiła do sądów i trybunałów, a dziedziczka dochodziła krzywd chłopów, przypuszczalnie we własnym interesie. Nie ma dowodu, że sekwestracja objęła także gospodarstwo dworu folwarcznego czy zamkowego. Strona | 3 U dokumentowane początki rodu Nawrockich w Odrzykoniu sięgają tedy drugiej połowy XVII wieku. Założyciel tego rodu pojawia się w Odrzykoniu po 1662 roku [2]. Przez kolejne stulecia ród rozkrzewił się na kilka gałęzi rodzinnych, zachowujących społeczną pamięć swych korzeni jak też poczucie więzów krwi wynikające z pochodzenia od wspólnych przodków. Przypisy [1] Dokument opatrzony tytułem: „Regestr szkód poczynionych w Majętności Dziedziczney Jaśnie Wielmożnego Jeomci Pana Jana z Dąbrowice Firleia Kasztelana Sanockiego Odrzykonia od chorągwie Roty Husarskiey Jaśnie Wielmożnego Jeomci Pana Woiewody Krakowskiego na Consystecyą do Krosna idącey w Roku Pańskim 1698”, znajduje się w Archiwum domowym Jabłonowskich w Krośnienku Wyżnym. Zachowały się dwie wersje rękopisu. Jedna, z kilkoma wykreślonymi wierszami tekstu, napisana mniej wyrobionym charakterem pisma, opatrzona jest adnotacją: (łac.) 1698 est Similio talio alila (co w języku polskim oznacza: w 1698 roku jest druga, podobna do tej). Z tej drugiej wersji pochodzi zamieszczony fragment dokumentu. [2] Nikt o nazwisku Nawrocki nie występuje w znanym, sporządzonym 36 lat wcześniej przez księdza Jana Poławskiego, plebana z Odrzykonia, dokumencie: „Spis – Nazwiska Odrzykońskie”, opatrzonym datą 24 czerwca 1662 roku. Nawroccy, jak utrzymuje podawany z pokolenia na pokolenie przekaz rodzinny, pochodzą prawdopodobnie z Mazowsza. Wspomina o tym historyk, Tadeusz Nawrocki (1910-1999), w komentarzu do „Pamiętnika Politycznego” swojego ojca, Pawła Nawrockiego (1858-1916): „[…] w książce Sarny O powiecie krośnieńskim na stronie mówiącej o Odrzykoniu Paweł dopisał, iż Nawroccy wywodzą się z Mazowsza, a najstarszy warszawianin – właśnie Nawrocki – witał Napoleona, co odnotowała Gazeta Warszawska” (Pamiętnik…, s. 33). Literatura 1. Odrzykoński Słownik Biograficzny. Część 1 – Odrzykoniacy w służbie Bożej, opracowanie Ludwik Łach, [w:] Zeszyty Odrzykońskie, Zeszyt 16, Stowarzyszenie Odrzykoniaków, Odrzykoń 2009. 2. ’Pamiętnik Polityczny’ Pawła Nawrockiego z Odrzykonia znakiem tożsamości wsi galicyjskiej na przełomie XIX i XX wieku, w opracowaniu Tadeusza Nawrockiego, Wydanie Stowarzyszenie Odrzykoniaków i Klub "Jutro Polski", Warszawa 1994. Lidia M. Nowicka Żyrardów, 22 stycznia 2011 roku Strona | 4