uczniowie - Program Kapitał Ludzki

Transkrypt

Diagnoza problemów społecznych i monitoring aktywizacji polityki rozwoju zasobów ludzkich w Katowicach
UDA-POKL.07.02.01-24-028/09-00
Uniwersytet Śląski w Katowicach, ul. Bankowa 12, 40-007 Katowice, http://www.us.edu.pl
DIAGNOZA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH
UCZNIÓW SZKÓŁ KATOWICKICH
RAPORT Z BADAŃ B5
dr Andrzej Górny
dr Agata Zygmunt
KATOWICE 2012
CZŁOWIEK NAJWIĘKSZA INWESTYCJA
DIAGNOZA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH
UCZNIÓW SZKÓŁ KATOWICKICH
RAPORT Z BADANIA
B5
dla projektu
DIAGNOZA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH I MONITORING AKTYWIZACJI
POLITYKI ROZWOJU ZASOBÓW LUDZKICH
W KATOWICACH
UDA-POKL.07.02.01-24-028/09-00
PODDZIAŁANIE 7.2.1 AKTYWIZACJA ZAWODOWA I SPOŁECZNA OSÓB ZAGROŻONYCH
WYKLUCZENIEM SPOŁECZNYM
PROGRAM OPERACYJNY KAPITAŁ LUDZKI
Prawa autorskie do metodologii badań i dzieła przekazujemy do
dyspozycji lidera projektu Urzędu Miasta Katowice
i zamawiającego Urzędu Marszałkowskiego w Katowicach
2
Spis treści
1. Założenia realizacji badań............................................................................ 4
2. Charakterystyka badanej populacji .............................................................. 7
3. Sprawy ważne w życiu młodych ludzi – systemy wartości młodzieży ....... 19
4. Młodzież a szkoła ...................................................................................... 33
5. Przemoc w otoczeniu i doświadczeniu młodzieży ...................................... 66
6. Młodzież a używki..................................................................................... 82
7. Więzi i relacje rodzinne w opinii młodzieży ............................................ 117
8. Wnioski ................................................................................................... 133
Spis wykresów ............................................................................................... 136
Spis tabel ....................................................................................................... 139
„Diagnoza problemów społecznych i monitoring aktywizacji polityki rozwoju zasobów ludzkich w
Katowicach”
UDA-POKL.07.02.01-24-028/09-00
3
1. ZAŁOŻENIA REALIZACJI BADAŃ
W celu zgromadzenia danych koniecznych do udzielenia odpowiedzi na pytania
badawcze oraz do weryfikacji hipotez związanych z diagnozą problemów społecznych
młodych mieszkańców Katowic, posłużono się metodą sondażową zakładającą wybór
reprezentatywnej próby badawczej. Przyjęto, że badania będą realizowane wśród uczniów
klas szóstych szkół podstawowych, oraz pierwszych i drugich klas gimnazjów i szkół
ponadgimnazjalnych różnych typów. Założono, że w poszczególnych wybranych gimnazjach
i szkołach ponadgimnazjalnych badaniami objęta zostanie taka sama liczba klas pierwszych i
drugich, co umożliwi dokonanie analiz porównawczych.
Podstawowymi jednostkami doboru próby stały się szkoły, które podzielono według
poziomów i typów, a następnie dokonano losowania spośród poszczególnych kategorii.
Losowanie uwzględniało liczbę uczniów poszczególnych palcówek – szkoły o większej
liczbie uczniów miały odpowiednio większe szanse znalezienia się w próbie. W efekcie
losowania otrzymano wykaz szkół, w obrębie których realizowano badania. Szczegółowe
informacje dotyczące struktury próby zawierają tabele nr 1 – 6.
Tabela 1: Wylosowane szkoły podstawowe
lp.
Numer szkoły
liczba klas szóstych
1
Szkoła Podstawowa Nr 9.
1
2
Szkoła Podstawowa Nr 11 Oddz. Int.
2
3
Szkoła Podstawowa Nr 18. w ZSP Nr 1
1
4
Szkoła Podstawowa Nr 19
1
5
1
6
Szkoła Podstawowa Nr 21z Oddz. Int.
1
7
1
8
1
9
Szkoła Podstawowa Nr 33 w ZSO Nr 7
1
10
1
11
1
12
2
13
1
14
2
15
1
suma
18
4
Tabela 2: Wylosowane gimnazja
lp.
Numer szkoły
liczba klas
pierwszych
liczba klas
drugich
1
Gimnazjum Nr 1
1
1
2
Gimnazjum Nr 2
2
2
3
Gimnazjum Nr 3
1
1
4
Gimnazjum Nr 4
1
1
5
Gimnazjum Nr 5
2
2
6
Gimnazjum Nr 11
1
1
7
Gimnazjum Nr 13
1
1
8
Gimnazjum Nr 16 z Oddz. Int.
1
1
10
Gimnazjum Nr 18
1
1
11
Gimnazjum Nr 23 z Oddz. Int.
2
2
12
Gimnazjum Integracyjne Nr 36 w ZSI 1
1
1
14
14
suma
Tabela 3: Wylosowane licea ogólnokształcące
lp.
Numer szkoły
liczba klas
pierwszych
liczba klas
drugich
1
III LO
2
2
2
II LO
1
1
3
IV LO
1
1
4
IX LO
1
1
5
VIII LO
1
1
6
VII LO
1
1
7
VI LO
1
1
8
V LO
1
1
9
X LO
1
1
10
XV LO
1
1
11
LO w Zespole Szkół Elektrycznych i
Ogólnokształcących
1
1
12
LO w Zespole Szkół Ogólnokształcących Nr 1
1
1
13
LO w Zespole Szkół Technicznych i
Ogólnokształcących Nr 3
1
1
14
14
suma
5
Tabela 4: Wybrane licea profilowane
Numer szkoły
liczba klas
pierwszych
liczba klas
drugich
Zespół Szkół Nr 1
1
1
1
1
lp.
1
suma
Tabela 5: Wylosowane technika
lp.
Numer szkoły
liczba klas
pierwszych
liczba klas
drugich
1
Śląskie Techniczne Zakłady Naukowe
2
2
2
1
1
3
1
1
4
Zespół Szkół Budowlanych
1
1
5
Zespół Szkół Ekonomicznych
1
1
6
Zespół Szkół Gastronomicznych
1
1
7
1
1
8
Technikum w Zespole Sszkół Technicznych i
Ogólnokształcących Nr 3
1
1
9
9
suma
Tabela 6: Wylosowane zasadnicze szkoły zawodowe
lp.
Numer szkoły
liczba klas
pierwszych
liczba klas
drugich
1
Zespół Szkół Budowlanych
1
1
2
Zespół Szkół Przemysłu Spożywczego
1
1
3
1
1
3
3
suma
Na gruncie tak określonej metody, w celu zgromadzenia standaryzowanego materiału
wykorzystano
technikę
ankiety
audytoryjnej,
polegającą
na
rozkolportowaniu
standaryzowanych kwestionariuszy w grupach respondentów zgromadzonych w tym samym
miejscu w jednym czasie. Dzięki pomocy dyrekcji poszczególnych placówek, możliwe stało
się zrealizowanie badań w czasie lekcji. Do zadań ankieterów biorących udział w
przedsięwzięciu należało rozdysponowanie kwestionariuszy, nadzór nad ich wypełnianiem
oraz zebranie zgromadzonego materiału. Taka strategia pozwoliła na szybkie i efektywne
zdobycie miarodajnych danych.
Po wstępnej weryfikacji do dalszego opracowania i analizy dopuszczono 2231
zgromadzonych kwestionariuszy.
6
1. Charakterystyka badanej populacji
Wśród badanych uczniów nieco liczniej reprezentowane były dziewczęta, jednak
różnica pomiędzy grupami wyróżnionymi w oparciu o płeć nie przekraczała 2%.
Szczegółowe dane przedstawia wykres nr 1. Daje to możliwość miarodajnych analiz
porównawczych uwzględniających tę zmienną niezależną.
Wykres 1: Płeć respondentów
Źródło: badania i obliczenia własne (N=2231).
Rozkład wieku badanych jest dość zróżnicowany. Najliczniej reprezentowane są
grupy młodzieży w wieku 16 i 17 lat. Nieco mniejsze grupy stanowią osoby w wieku 12, 13 i
14 lat, najrzadziej zaś w populacji badanej występują respondenci w wieku oraz 15, 18 i 19
(i więcej lat) oraz poniżej 12 lat. Taki rozkład wynika z założeń doboru próby, które
uwzględniały nie tyle wiek respondentów, co raczej klasę, do której uczęszczali w momencie
realizacji badań. Szczegółowe dane przedstawia wykres nr 2.
7
Wykres 2: Wiek respondentów
Rozkład respondentów ze względu na typ szkoły także był nierównomierny – wynika
to z założeń doboru próby badawczej. Przyjęto, iż liczniej reprezentowane będą szkoły, w
których uczy się większa liczba uczniów. Ponadto w szkołach ponadpodstawowych
badaniami objęto po dwie klasy. W badaniach wzięło udział najwięcej uczniów liceów
ogólnokształcących – stanowili oni blisko jedną trzecią ogółu. Nieco mniej licznie
reprezentowani były uczniowie gimnazjów (28,3%). Respondenci ze szkół podstawowych
oraz techników stanowili po około 15% ogółu. Najmniej licznie reprezentowani byli
uczniowie zasadniczych szkół zawodowych (4,8%) i liceów profilowanych (1,8%).
Szczegółowe dane przedstawia wykres nr 3.
Wykres 3: Typ szkoły
8
Wśród badanych znalazło się najwięcej uczniów z klas pierwszych (42,3%), jednak
różnica pomiędzy tą kategorią a uczniami klas drugich nie przekraczała 3%. Mniej licznie
reprezentowani byli uczniowie klas szóstych szkół podstawowych – stanowili oni 17,1%
ogółu. Taki rozkład zmiennej wynika z założeń doboru próby omówionych wyżej.
Wykres 4: Rozkład respondentów ze względu na klasę, do której uczęszczają
Zdecydowaną większość badanych stanowili respondenci, którzy zamieszkują na
terenie dzielnicy, w jakiej ulokowana jest szkoła, do której uczęszczają (46,5%). Mniejszą
grupę stanowili uczniowie, którzy mieszkają w innej dzielnicy niż ta, w której mieści się ich
szkoła (34,9%). Jeszcze rzadziej w populacji badanej pojawiali się respondenci, którzy
deklarowali, że mieszkają poza Katowicami – w innym mieście (14,9%), bądź na wsi (2,3%).
9
Wykres 5: Miejsce zamieszkania
Powyżej omówiona sytuacja przekłada się bezpośrednio na czas, jaki uczniowie
muszą poświęcić, by dostać się do swojej szkoły. Blisko trzem czwartym badanym droga do
szkoły nie zajmuje dłużej niż pół godziny. W tym ponad 41,4% młodych ludzi deklaruje, iż
na dotarcie do szkoły nie musi poświęcać więcej niż 15 minut. Trzeba jednak zauważyć, że
dla jednej czwartej respondentów dotarcie do szkoły stanowi już dość poważny problem –
potrzebują oni powyżej pół godziny, w tym 3,9% deklaruje, że droga do szkoły pochłania im
powyżej godziny czasu. Szczegółowe dane przedstawia wykres nr 6.
10
Wykres 6: Czas dotarcia do szkoły
Mamy zatem do czynienia z względnie dobrą sytuacją, jeśli chodzi o komfort dotarcia
do szkoły. Z pewnością sprzyja to lepszej realizacji obowiązków edukacyjnych przez
uczniów. Nie należy jednak zapominać o dość znaczącej grupie młodzieży, dla której
dotarcie do oddalonej od miejsca zamieszkania szkoły stanowić może dość poważny problem
logistyczny i finansowy.
Zdecydowana większość badanych to osoby, które posiadają rodzeństwo – stanowią
one ponad trzy czwarte ogółu (77,3%). Tylko co piąty badany deklarował, żę nie posiada
rodzeństwa (21,1%). Szczegółowe dane przedstawia wykres nr 7.
Wykres 7: Posiadanie rodzeństwa
11
Wśród badanych, którzy zadeklarowali posiadanie rodzeństwa najliczniejszą grupę
stanowią osoby, które mają najwyżej jednego brata lub jedną siostrę (61%). Co czwarty
respondent mówił o posiadaniu dwójki rodzeństwa. Pozostałe grupy reprezentowane były
znacznie mniej licznie – posiadanie trojga lub więcej niż trojga rodzeństwa deklarowało
odpowiednio 6,8% i 6,4% pytanych. Szczegółowe dane przedstawia wykres nr 8.
Wykres 8: Liczba rodzeństwa
Powyższe rozkłady odpowiedzi wskazują zatem na model rodziny z dwójką dzieci
jako na najpowszechniejszą strukturę rodzinną w populacji badanej.
Badana młodzież to w zasadniczej mierze osoby, które zamieszkują gospodarstwo
domowe wspólnie z rodzicami. Ponad 92% deklaruje, iż mieszka wspólnie z matką, a 74,7%
mówi o współzamieszkiwaniu z ojcem. Względnie rzadkie są przypadki mieszkania wspólnie
z macochą lub ojczymem (8,4%). Podobnie kształtują się odsetki odpowiedzi dotyczących
współzamieszkiwania z pokoleniem najstarszym – babciami (12,7%) i dziadkami (7,4%).
Gospodarstwa domowe respondentów jeszcze rzadziej są zamieszkiwane przez inne osoby
(4,3% odpowiedzi). W tej kategorii pojawiały się najczęściej wskazania na krewnych
rodziców w linii bocznej – ciotki wujów, prababcie oraz partnerów samych respondentów –
narzeczone i narzeczonych. Szczegółowe dane przedstawia wykres nr 9.
12
Wykres 9: Skład gospodarstw domowych
Na podstawie pytań dotyczących składu gospodarstwa domowego respondentów oraz
posiadanego przez nich rodzeństwa można zatem wysnuć wniosek o dominującym modelu
struktury rodzinnej, który można określić jako rodzina dwupokoleniowa złożona z dorosłych
i dwojga dzieci. W świetle otrzymanych danych można zaryzykować tezę, iż inne formy
życia rodzinnego ujawniają się w badanej populacji znacznie rzadziej.
Rodzice (opiekunowie) respondentów to osoby dość dobrze wykształcone. Wyraźnie
także ujawnia się wyższy poziom wykształcenia matek (opiekunek) niż ojców (opiekunów)
badanych uczniów. Wśród matek co trzecia kobieta legitymuje się dyplomem ukończenia
uczelni wyższej (32,8%), podczas gdy wśród ojców jedynie co czwarty mężczyzna (25,5%)
osiągnął taki poziom. Nieco mniejsze dysproporcje ujawniają się w kategorii legitymujących
się wykształceniem średnim. Około jedna czwarta badanych deklaruje, iż ich matki i ojcowie
posiadają wykształcenie na tym poziomie. Różnica w odpowiedziach dotyczących matek i
ojców nie przekracza 2%. Znaczące dysproporcje ujawniają się w grupie dorosłych
posiadających wykształcenie zawodowe. Co piąty badany deklarował, że jego ojciec
legitymuje się takim poziomem wykształcenia (20,4%), a co siódmy wspominał o takiej
sytuacji w odniesieniu do swojej (14,8%). Jedynie marginalnie pojawiały się wskazania
13
respondentów na najniższy poziom wykształcenia – 2% respondentów stwierdziło, iż ich
ojcowie nie ukończyli żadnej szkoły poza podstawową (gimnazjalną), a 2,5% tak oceniło
wykształcenie swoich matek. Zauważyć trzeba także względnie niski poziom wiedzy
respondentów dotyczącej wykształcenia rodziców – co piąty młody człowiek nie potrafi
odpowiedzieć na pytanie dotyczące wykształcenia jego ojca, a co szósty nie zna
wykształcenia swojej matki. Szczegółowe dane przedstawia wykres nr 10.
Wykres 10: Wykształcenie rodziców/opiekunów respondentów
Aktywność zawodową rodziców (opiekunów) badanych rozpatrywaną na najbardziej
elementarnym poziomie można uznać za zadowalającą. Zdecydowanie dominują deklaracje
wskazujące, iż zarówno ojcowie (opiekunowie), jak i matki (opiekunki) respondentów są
osobami pracującymi, co przekłada się na jakość życia.
Warto zauważyć, że podobnie jak w odniesieniu do wykształcenia również w tym
przypadku ujawniają się różnice pomiędzy sytuacją kobiet i mężczyzn. Ponad 83% młodych
ludzi twierdzi, iż ich ojcowie (opiekunowie) są aktywni zawodowo, podczas gdy takie
deklaracje w odniesieniu do matek (opiekunek) składa tylko nieco ponad 78% pytanych.
Jedynie nieliczni respondenci nie są w stanie jednoznacznie odpowiedzieć, czy ich rodzice
(opiekunowie) aktualnie pracują. Szczegółowe dane przedstawia wykres nr 11.
14
Wykres 11: Status zawodowy rodziców/opiekunów respondentów
W świetle zaprezentowanych powyżej danych można zatem wnioskować o względnie
dobrej sytuacji materialnej gospodarstw domowych badanej młodzieży. Wniosek taki
potwierdza analiza kolejnych pytań wskaźnikowych bezpośrednio dotyczących materialnych
warunków życia badanych młodych ludzi.
Odpowiedzi
respondentów
wskazują,
iż
autoocena
poziomu
życia
rodzin
respondentów jest względnie wysoka. Ponad trzy czwarte badanych określa standard swojego
życia jako średni (75,7%). Dość sporą grupę stanowią pytani, którzy twierdzą, że standard ich
życia jest wysoki – takie opinie formułuje 12,5% ogółu. Najmniejszą grupę stanowią osoby,
które uważają, że ich rodziny funkcjonują na niskim poziomie materialnym (8,7%).
Wykres 12: Ocena standardu życia rodziny
15
Subiektywne opinie badanych znajdują potwierdzenie w obiektywnych wskaźnikach.
Prawie trzy czwarte badanych deklaruje, że ich rodziny nie korzystają z żadnych form
pomocy społecznej, gdyż ich status jest na tyle dobry, iż nie zachodzi taka potrzeba (72,7%).
Jeden na dwudziestu pytanych ocenia sytuację swojej rodziny jako na tyle złą, iż pomoc
instytucjonalna byłaby w ich przypadku wskazana (5,6%). Mimo to, rodziny respondentów z
tej kategorii nie korzystają z żadnych form wsparcia. Tylko 6,6% młodych ludzi deklaruje, że
ich rodziny korzystają z pomocy społecznej. W tym 3,5% mówi o wsparciu w zakresie porad
i wsparcia niematerialnego, a 3% o korzystaniu z pomocy materialnej. Zupełnie wyjątkowe
są przypadki respondentów wspominających o jednoczesnym korzystaniu ze wsparcia w obu
tych sferach.
Warto także odnotować, iż 12% badanych nie jest w stanie jednoznacznie określić
statusu swojej rodziny w odniesieniu do korzystania z różnych form pomocy społecznej.
Wykres 13: Korzystanie z pomocy społecznej przez rodziny respondentów
Wnioski o względnie dobrej sytuacji materialnej rodzin respondentów potwierdzają
również odpowiedzi na pytania dotyczące tych aspektów gospodarstw domowego, które
16
bezpośrednio związane są z realizacją codziennych potrzeb i wywiązywaniem się z
obowiązków przez młodzież.
Jedna trzecia badanych mieszka w kilkupiętrowym bloku (36,2%). Nieco mniejsze
grupy stanowią młodzi ludzie zamieszkujący domy jednorodzinne oraz kamienice – liczą one
po około 20%. Tylko jedna szósta respondentów to osoby, które mieszkają w
wielopiętrowych blokach (wieżowcach) (16,7%). Co dwudziesty badany deklarował ponadto,
że mieszka w budynku, którego nie da się zaklasyfikować do żadnego ze wspomnianych
typów (4,8%). Szczegółowe dane przedstawia wykres nr 14.
Wykres 14: Typ budynku mieszkalnego zajmowanego przez rodziny respondentów
Specyfika
gospodarstw
domowych respondentów
pozwala
na
zaspokajanie
podstawowych potrzeb społecznych oraz realizację obowiązków szkolnych. Prawie wszyscy
badani deklarują, że w zajmowanym przez ich rodzinę lokalu mieszkalnym mają możliwość
spokojnego odrabiania lekcji i przygotowania się do zajęć szkolnych (90,5%). Niemal
identyczna jest grupa respondentów, którzy twierdzą, że nie mają większych problemów
związanych z przyjmowaniem koleżanek i kolegów we własnym lokalu mieszkalnym
(89,8%). Nie zawsze jest to równoznaczne z posiadaniem własnego pokoju – nieco ponad
trzy czwarte pytanych deklaruje, iż posiada własny pokój (78,7%).
Podkreślić także należy powszechny dostęp do Internetu – 91,8% respondentów
deklaruje, że w swoich gospodarstwach domowych mają możliwości korzystania z
komputera oraz łącza internetowego. Szczegółowe dane przedstawia wykres nr 15.
17
Wykres 15: Czynniki wpływające na jakość życia respondentów
Pogłębiona analiza pozwala stwierdzić, że odpowiedzi wskazujące na brak własnego
pokoju nie oznaczają równocześnie, że w lokalach mieszkalnych zajmowanych przez
respondentów dzieci nie mają wydzielonego pomieszczenia. Odpowiedzi świadczące o braku
własnego pokoju są zdecydowanie częstsze w przypadku młodych ludzi, którzy posiadają
rodzeństwo, aniżeli w grupie jedynaków. Można zatem wnioskować, iż te deklaracje
wynikają najprawdopodobniej z faktu dzielenia pokoju z rodzeństwem. Szczegółowe dane
przedstawia tabela nr 7.
Tabela 7: Posiadanie rodzeństwa a posiadanie własnego pokoju
posiadanie własnego pokoju
tak
posiadanie
rodzeństwa
nie
ogółem
ogółem
tak
nie
1303
398
1701
76,6%
23,4%
100,0%
444
26
470
94,5%
5,5%
100,0%
1747
424
2171
19,5%
100,0%
80,5%
18
2. Sprawy ważne w życiu młodych ludzi – systemy wartości młodzieży
Kwestionariusz ankiety adresowanej do młodzieży zawierał pytania, które dotyczyły
kwestii wartości, jakie uważane są przez nią za najistotniejsze lub za mało ważne w życiu.
Odpowiedzi na te pytania pozwalają rozpatrywać deklaracje młodzieży odnoszące się do
zagadnień poruszanych w zasadniczej części kwestionariusza (a więc tych, które związane są
z problematyką uzależnień oraz przemocy w środowisku młodzieży) w kontekście
określonym przez wstępnie zrekonstruowany system wartości młodzieży.
Pierwsze spośród tych pytań dotyczyło wartości, jakie młodzi ludzie uznają za
najważniejsze w życiu. Młodzież mogła zaznaczyć maksymalnie pięć wartości z listy
dwudziestu, mogła też wskazać inną, nie uwzględnioną w kafeterii odpowiedzi wartość.
Zestawienie odpowiedzi na to pytanie prezentuje wykres nr 16.
Wykres 16: Najważniejsze wartości w życiu młodzieży
*Procenty wskazań nie sumują się do 100, ponieważ respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź.
19
Okazuje się, że wartością najbardziej cenioną przez młodzież jest szczęście rodzinne –
wskazują na to deklaracje prawie 62% badanych. Na drugim miejscu znalazło się grono
przyjaciół – wskazania 45% respondentów, zaś na trzecim – spokojne życie (41,3%
odpowiedzi). Trzy kolejne najczęściej wybierane wartości to: dobre wykształcenie (33,9%
wskazań), ciekawa praca (30,7% głosów) oraz dobrobyt, materialna pomyślność (28,9%
wskazań). Nieco ponad jedna czwarta badanych jako wartości najważniejsze w życiu
określiła szacunek dla innych ludzi oraz wielką, odwzajemnioną miłość. Z kolei 25%
respondentów wymieniła wśród najważniejszych wartości uczciwość, a 19,1% – odwagę w
życiu.
Widać wyraźnie, że młodzi ludzie najbardziej cenią te wartości, które gwarantują im
życiową stabilność: środowisko rodziny i przyjaciół daje oparcie i poczucie bezpieczeństwa,
stanowi ważny punkt odniesienia, z czego młodzież wydaje się zdawać sobie sprawę.
Znaczny odsetek wskazań dotyczący spokojnego życia można rozpatrywać w kontekście
dwóch pierwszych wymienionych wartości i daje się interpretować jako poszukiwanie
stałych, niezmiennych elementów życia, co jest szczególnie ważne w czasach, które
określane są jako „płynne”, dynamiczne i niepewne. Z kolei dobre wykształcenie, ciekawa
praca i dobrobyt, materialna pomyślność to dążenia, których kierunek wyznaczają
współczesne determinanty pozycji społecznej. Wykształcenie jest dziś warunkiem
koniecznym, by ubiegać się o dobrą pracę, z kolei dobra praca to ta, która oprócz zawodowej
satysfakcji przynosi godziwe zarobki. Nie dziwią więc dążenia młodych ludzi do zajęcia jak
najlepszych miejsc w hierarchii społecznej. Warto zauważyć, że spora część badanych wśród
wartości najważniejszych wymienia te, które związane są z uczuciami (miłość) oraz z
pozytywnymi postawami względem innych ludzi (uczciwość, szacunek względem innych).
Oznacza to, że przynajmniej części młodych ludzi wpojone zostały zasady społecznej
kooperacji i współpracy, konieczności otwierania się na innych ludzi. Mimo to jednak,
zauważyć trzeba, że niewielu spośród badanych zainteresowanych jest pracą na rzecz innych,
pomyślnością społeczeństwa czy ojczyzny. Wskazania dotyczące tych wartości znalazły się
na końcu hierarchii wartości młodych ludzi, co można interpretować w kategoriach dominacji
orientacji indywidualistycznych we współczesnych społeczeństwach. Po wtóre, słaby nacisk
kładzie się na socjalizację do zachowań wspólnotowych, obywatelskich, czego rezultatem
jest brak internalizacji norm prowadzących do zachowań, których celem jest osiąganie
szeroko pojętego dobra wspólnego.
20
Uzupełnieniem zaprezentowanej powyżej analizy jest zestawienie odpowiedzi na
pytanie o wartości, które – według badanych – są zupełnie nieważne w ich życiu,
zaprezentowane na wykresie nr 17.
Wykres 17: Najmniej ważne wartości w życiu młodzieży
Wyniki badań pokazują, że wartością najmniej ważną w życiu młodych ludzi jest
władza nad innymi – blisko 70% respondentów wskazało właśnie tę opcję odpowiedzi. Nieco
ponad połowie badanych (52,1%) nie zależy zupełnie na sławie, uznaniu otoczenia. Trzecią
wartością, która w opinii młodzieży ma niewielkie znaczenie jest atrakcyjny wygląd, modny
ubiór (40,4% głosów). Z kolei religijność uznana została za wartość zupełnie nieważną przez
prawie 36% badanych, a szukanie przyjemności, rozrywki, zabawy jako mało istotne
wskazała nieco ponad jedna czwarta młodych ludzi.
21
Porównując odpowiedzi badanych na pytanie o wartości najmniej ważne w życiu z
rozkładem odpowiedzi na pytanie o wartości najważniejsze można dostrzec, że wartości
najczęściej wybierane w pytaniu drugim są tymi, które najrzadziej wskazywano w
pierwszym. Młodzież ludzie często wybierała władzę nad innymi jako wartość, która w ich
życiu zupełnie nie ma znaczenia, co można uzasadnić tym, że sprawowanie władzy nad
innymi dla wielu spośród badanych może być doświadczeniem zupełnie nieznanym.
Potraktowanie sławy, uznania otoczenia jako wartości nieważnej może być rezultatem
krytycznego spojrzenia młodych ludzi na świat show-biznesu czy polityki. Wielu młodych
ludzi cechuje idealizm – chcieliby podziwiać nieskazitelny wizerunek i właściwe postawy
swoich idoli, tymczasem docierają do nich informacje wskazujące na to, że sława nie musi
oznaczać sukcesu życiowego, nie gwarantuje osiągnięcia tych wartości, które uznawane są
przez respondentów za najważniejsze (rodzina, grono przyjaciół). Być może dlatego tę
właśnie wartość wskazywano tak często jako nieważną. Za interesujące uznać należy
potraktowanie atrakcyjnego wyglądu, modnego ubioru jako nieważnego przez znaczną część
respondentów. Wydawać by się mogło, że powierzchowność ma kluczowe znaczenie dla
młodych ludzi, którzy interesują się tym, co modne, ładne i estetyczne, okazuje się jednak, że
jest to wartość mało istotna na tle innych, których pożądają oni bardziej. Stosunkowo często
jako wartość nieważną uznawano religijność. Widoczna w badaniu tendencja nie jest
zaskakująca, bowiem postępująca laicyzacja społeczeństwa przyczynia się do socjalizacji
młodzieży w oderwaniu od zasad, nakazów i wartości religijnych. Nie oznacza to być może,
że religia w życiu młodzieży jest zupełnie nieistotna, jednak – jak pokazują badania – istnieje
szereg innych wartości, które uznają oni za ważniejsze. Prawdopodobnie to samo
uzasadnienie odnieść można do piątej najczęściej wskazywanej wartości, jaką jest szukanie
przyjemności, rozrywki, zabawy: inne wartości okazują się być na tyle ważne, że ta jest
wskazywana jako mało istotna.
Wyznawane wartości bezpośrednio rzutują na dokonywane oceny i wybory w obliczu
dylematów życiowych. By uchwycić specyfikę systemów normatywnych młodych
katowiczan, ocenie respondentów poddano szereg kwestii związanych z codziennym
funkcjonowaniem w przestrzeni społecznej. Badani mieli za zadanie ocenić, czy wymienione
w pytaniu zjawiska i działania są pozytywne w każdym przypadku; czy ich ocena jest
uzależniona od konkretnej sytuacji, czy też ich zdaniem oceniać należy je bezwarunkowo
negatywnie.
22
Zagadnienia, wobec których mieli wypowiedzieć się respondenci ujęte były w jedno
pytanie kwestionariuszowe, lecz dla bardziej klarowne zaprezentowania wyników analiz
można je zgrupować w kilka kategorii. We wszystkich przypadkach oceny jednoznacznie
pozytywne formułowane były rzadko, odpowiedzi respondentów rozkładały się raczej
pomiędzy opinie bezwarunkowo negatywne i ambiwalentne.
Pierwszym obszarem są zjawiska związane z codziennym życiem, które stanowią
dość powszechne formy naruszenia norm regulujących elementarne aspekty uczestnictwa w
życiu społecznym. Mowa tu przede wszystkim o naruszeniu cudzej własności i oszustwach.
Wśród badanych najbardziej jednoznacznie oceniane są w tym obszarze zachowania
związane z kradzieżą (80,7% negatywnych ocen) oraz wymuszenia pieniędzy zdarzające się
w środowisku uczniowskim (88,2% negatywnych ocen). Przypadki osób twierdzących, że te
zachowania można oceniać jednoznacznie pozytywne są zupełnie marginalne. Pozostałe
kwestie są już dla badanych niejednoznaczne. Najwięcej ocen bezwarunkowo pozytywnych
zyskuje nielegalne ściąganie plików z Internetu – jedna trzecia pytanych nie ma wątpliwości,
że jest to działanie, które można oceniać jako właściwe (34,8%). Zaledwie jedna czwarta jest
przekonana, że nielegalne ściąganie plików z Internetu należy ocenić jako zjawisko
jednoznacznie negatywne (25,5%). Ponad jedna trzecia natomiast uzależnia swoją ocenę od
okoliczności (35,4%). Dość pozytywnie oceniana jest także jazda autobusem bez ważnego
biletu. Ponad połowa (51,1%) badanych twierdzi, że ocena tego działania zależy od
konkretnej sytuacji, a jedna trzecia (31,1%) formułuje ocenę jednoznacznie negatywną.
Nieco bardziej krytycznie badani odnoszą się do przywłaszczania znalezionych rzeczy.
Prawie połowa (46,3%) twierdzi, że jest to zawsze negatywne, a nieco mniejsza grupa
uzależnia swoją ocenę od konkretnej sytuacji (40,4%). Zauważyć należy także, że prawie co
dziesiąty badany (9%) uważa, że takie zachowanie jest zawsze pozytywne. Szczegółowe
dane zawiera wykres nr 18.
23
Wykres 18: Oceny wobec zjawisk związanych z kradzieżą i oszustwem
Kolejnym obszarem problemowym stały się kwestie związane z używaniem
substancji psychoaktywnych. Analiza odpowiedzi respondentów prowadzi do wniosku, że
najbardziej negatywnie oceniane jest używanie dopalaczy. Grupa badanych, którzy twierdzą,
że jest to zjawisko zawsze negatywne przekracza 80%, podczas gdy używanie narkotyków
jednoznacznie negatywnie ocenia trzy czwarte badanych (76,3%), a nadużywanie alkoholu
zaledwie niespełna dwie trzecie pytanych (60,7%). Nadużywanie alkoholu budzi najwięcej
kontrowersji – co czwarty badany uzależnia swoją ocenę od okoliczności (27,9%). Blisko 8%
twierdzi wręcz, że jest to zjawisko jednoznacznie pozytywne. Również używanie narkotyków
jest dość kontrowersyjne – dla 16% respondentów ocena tego zjawiska uzależniona jest od
konkretnej sytuacji, a 4,3% deklaruje, iż ocenia je jednoznacznie pozytywnie. Szczegółowe
dane zawiera wykres nr 19.
24
Wykres 19: Ocena używania substancji psychoaktywnych
Kolejnym polem problemowym były kwestie związane z relacjami interpersonalnymi.
Poddane tu ocenie respondentów zagadnienia stanowiły dość powszechne przykłady
zachowań związanych z rozwiązywaniem konfliktów interpersonalnych w sposób
naruszający ogólnie przyjęte normy społeczne. Wśród ocenianych sytuacji najbardziej
negatywnie badani oceniali podporządkowanie się silniejszemu oraz brak reakcji na krzywdę
innych ludzi (odpowiednio 72,3% i 75,1% ocen jednoznacznie negatywnych). Nieco mniej
krytyczni pytani byli wobec donosicielstwa – co prawda 59,9% stwierdziło, że jest to zawsze
negatywne zjawisko, ale jedna trzecia (32,9%) uzależniała swoją ocenę od sytuacji.
Najwięcej wątpliwości budziło kłamstwo – 60% respondentów stwierdziło, iż ocena
mówienia nieprawdy zależy od okoliczności, a jedynie 34,6% stwierdziło, że jest to zjawisko
zawsze negatywne. Także ocena zachowania polegającego na biciu kogoś, kto obraża
respondentów była dość niejednoznaczna. Kategoria uzależniających swoją ocenę od sytuacji
stanowiła tu ponad jedną trzecią ogółu (37,5%). Opinie jednoznacznie pozytywne
formułowało 47,7%, a aż 11,3% deklarowano, iż jest zjawisko zawsze pozytywne. To dość
niepokojący rozkład odpowiedzi – wskazywać może na stosowanie przemocy jako na jedną z
podstawowych form rozwiązywania konfliktów w środowisku rówieśniczym. Szczegółowe
dane przedstawia wykres nr 20.
25
Wykres 20: Ocena zachowań związanych z relacjami interpersonalnymi
Ostatnim analizowanym polem problemowym były zagadnienia związane z
funkcjonowaniem uczniów w środowisku szkolnym. W tym obszarze najwięcej ocen
jednoznacznie negatywnych odnosiło się do zjawisk związanych z przemocą w relacjach
uczeń – nauczyciel. Przemoc fizyczna nauczyciela wobec ucznia oceniana była
bezwarunkowo negatywnie przez aż 87% badanych. Przemoc werbalna i psychiczna była tak
oceniana przez nieco tylko mniej liczną grupę respondentów (85%). Podkreślić należy, że
jakkolwiek przemoc uczniów wobec nauczycieli również oceniana była najczęściej jako
jednoznacznie negatywna, to jednak takie opinie formułowało o 10% mniej respondentów,
aniżeli w przypadku wcześniej wspomnianych kwestii (74,7% wskazań). Przy tym 17,3%
badanych oceniało to zjawisko niejednoznacznie uzależniając swoją opinię od okoliczności, a
4% twierdziło wręcz, że to zjawisko należy oceniać jednoznacznie pozytywnie. Świadczy to
o asymetrii relacji uczeń-nauczyciel i może być symptomem upowszechniania się agresji
26
uczniów wobec nauczycieli. Najbardziej kontrowersyjna była kwestia „ściągania” na
lekcjach. Jedna trzecia badanych oceniała to zjawisko jako zawsze pozytywne (33,1%) i był
to najwyższy odsetek odpowiedzi jednoznacznie pozytywnych wobec poddawanych ocenie
zagadnień we wszystkich polach problemowych. Jedynie co piąty respondent oceniał
proceder „ściągania” jednoznacznie negatywnie (20,3%). Największą grupę stanowiły
natomiast osoby, które swoją ocenę uzależniały od sytuacji (42,8%). Szczegółowe dane
zawiera wykres nr 21.
Wykres 21: Oceny zjawisk związanych z funkcjonowaniem w środowisku szkolnym
Podsumowując można stwierdzić, że deklarowane przez respondentów istotne
wartości życiowe znajdują częściowo swoje potwierdzenie w formułowanych ocenach
konkretnych zjawisk i zachowań związanych z codziennym funkcjonowaniem w przestrzeni
społecznej. Jakkolwiek poddawane ocenie negatywne przykłady naruszenia norm
społecznych wywoływały najczęściej krytyczne opinie respondentów, to jednak niepokoić
może spory odsetek ocen ambiwalentnych wobec niektórych zagadnień, a także pojawiające
się kategorie respondentów wypowiadających się jednoznacznie pozytywnie wobec zjawisk
ewidentnie destrukcyjnie wpływających na funkcjonowanie zbiorowości społecznych.
27
Aby lepiej poznać sposób funkcjonowania katowickiej młodzieży we współczesnym
społeczeństwie, zadano pytanie o to, jacy – jej zdaniem – są na ogół ludzie wobec siebie.
Odpowiedzi na to pytanie pozwalają poznać sposób postrzegania stosunków społecznych
przez młodych ludzi, co może wpływać na postawy, jakie przyjmują względem innych.
Rozkład odpowiedzi prezentuje wykres nr 22.
Wykres 22: Opinie na temat relacji między ludźmi
Najwięcej, bo prawie 43% badanych twierdzi, że ludzie są wobec siebie rozmaici w
różnych okolicznościach. Z kolei 23,2% młodych ludzi uznaje, że ludzie na ogół są wobec
siebie obojętni, zaś 15% uważa, że są życzliwi. Opinię, że ludzie na ogół są wobec siebie
nieżyczliwi lub złośliwi wyraża 8,2% indagowanych, a 9,3% respondentów nie potrafi
jednoznacznie określić wzajemnych relacji między ludźmi.
Na uwagę zasługuje fakt, że młodzież ma świadomość tego, że w różnych sytuacjach
może spotkać się z rozmaitymi postawami ludzi – prawdopodobnie ta wiedza, przekazana
przez rodziców, rówieśników, nauczycieli oraz czerpana z własnego doświadczenia
przyczynia się do zachowania ostrożności w kontaktach z innymi ludźmi i stosowania zasady
ograniczonego zaufania względem nich. Postawę tę uznać można za właściwą, niemniej
bywa, że przekształca się ona w całkowitą nieufność względem innych, co może utrudniać
nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów interpersonalnych. Stosunkowo duży odsetek
badanych dostrzega obojętność ludzi wobec siebie, co można interpretować w kategoriach
zamykania się na innych i orientowania wyłącznie na siebie oraz własne sprawy. To z kolei
28
może prowadzić do postaw antyspołecznych, braku zainteresowania sprawami innych i
sprawami wspólnymi. Odsetek odpowiedzi jednoznacznych, stwierdzających życzliwość lub
brak życzliwości (złośliwość) skłania do przyjrzenia się związkom, jakie występują
pomiędzy cechami społeczno-demograficznymi respondentów a odpowiedziami na to
pytanie.
Okazuje się, że płeć respondentów nie różnicuje udzielanych odpowiedzi – rozkład
odpowiedzi dziewcząt i chłopców jest podobny. Cechą, która w pewnym zakresie wpływa na
frekwencję odpowiedzi jest wiek badanych, co zaprezentowane zostało w tabeli nr 8.
Tabela 8: Wiek respondentów a opinie na temat wzajemnych stosunków między ludźmi
Opinia na temat stosunku ludzi do siebie
mniej niż
12 lat
12 lat
13 lat
14 lat
wiek
15 lat
16 lat
17 lat
18 lat
19
i więcej lat
ogółem
ogółem
ludzie na
ogół są
ludzie są wobec
wobec
siebie rozmaici w
siebie
różnych
nieżyczliwi okolicznościach
lub złośliwi
ludzie są na
ogół wobec
siebie
życzliwi
ludzie są na
ogół wobec
siebie
obojętni
7
6
2
29,2%
25,0%
88
25,8%
nie umiem
powiedzieć
ogółem
9
0
24
8,3%
37,5%
0%
100,0%
59
27
108
59
341
17,3%
7,9%
31,7%
17,3%
100,0%
54
49
26
120
35
284
19,0%
17,3%
9,2%
42,3%
12,3%
100,0%
39
69
25
127
30
290
13,4%
23,8%
8,6%
43,8%
10,3%
100,0%
9
15
5
31
1
61
14,8%
24,6%
8,2%
50,8%
1,6%
100,0%
73
133
40
259
36
541
13,5%
24,6%
7,4%
47,9%
6,7%
100,0%
38
140
40
261
28
507
7,5%
27,6%
7,9%
51,5%
5,5%
100,0%
4
25
7
26
8
70
5,7%
35,7%
10,0%
37,1%
11,4%
100,0%
0
3
4
1
3
11
0%
27,3%
36,4%
9,1%
27,3%
100,0%
312
499
176
942
200
2129
14,7%
23,4%
8,3%
44,2%
9,4%
100,0%
312
499
176
942
200
2129
8,3%
44,2%
9,4%
100,0%
14,7%
23,4%
O ile poziom deklaracji odnoszących się do braku życzliwości jest zbliżony we
wszystkich kategoriach wiekowych (wyjątek stanowi najstarsza grupa respondentów, jednak
29
z uwagi na jej niewielką liczebność nie jest tu brana pod uwagę), o tyle wyraźnie widać, że
przekonanie o wzajemnej życzliwości ludzi względem siebie maleje wraz z wiekiem – od
poziomu 29,2% w kategorii osób najmłodszych do 5,7% w grupie osiemnastolatków i braku
wskazań wśród dziewiętnastolatków. Tym samym, młodsi respondenci rzadziej niż starsi
wyrażają przekonanie, że ludzie są względem siebie obojętni lub rozmaici w różnych
sytuacjach. Wynika z tego, że doświadczenie życiowe młodzieży, zdobyte dzięki kontaktom
z większą ilością osób wpływać może na ich bardziej sceptyczne opinie na temat
wzajemnych relacji międzyludzkich niż to ma miejsce wśród osób młodszych.
Respondentom zadano również pytanie, czy są zadowoleni ze swojego życia.
Odpowiedzi na to pytanie są o tyle ważne, że z jednej strony mogą rzutować na odpowiedzi,
jakich badani udzielają na inne pytanie, z drugiej zaś można traktować je jako pochodną
doświadczeń, których dotyczą kolejne pytania kwestionariusza ankiety. Rozkład odpowiedzi
na to pytanie przedstawia wykres nr 23.
Wykres 23: Poziom zadowolenia respondentów z życia
Na podstawie danych zawartych na wykresie można stwierdzić, że poziom
zadowolenia respondentów ze swojego życia jest ogólnie wysoki. Łącznie 81,2% badanych
deklaruje, że są bardzo zadowoleni (33,1% wskazań) lub bardzo zadowoleni (48,1%
wskazań), niezadowolenie wyraża łącznie nieco ponad 10% młodych ludzi.
30
Wynik ten jest optymistyczny – większość młodych ludzi cieszy się życiem,
wyrażając zadowolenie z sytuacji, w jakiej się znajdują. Nie widać istotnych różnic pomiędzy
wskazaniami dziewcząt i chłopców, natomiast pewne rozbieżności pojawiają się przy
porównaniu odpowiedzi respondentów z różnych grup wiekowych, które prezentuje tabela nr
9. Widać wyraźnie, że najmłodsi badani częściej niż starsi deklarują, że są bardzo zadowoleni
ze swojego życia – największy odsetek osób, które wskazały tę właśnie odpowiedź znajduje
się w grupie dwunastolatków (47,2%) i młodszych (45,8%). Warto przy tym zauważyć, że
mimo to we wszystkich grupach wiekowych poziom zadowolenia z życia, określany poprzez
zsumowanie odpowiedzi: „bardzo zadowolony” i „zadowolony” przekracza 79%.
Tabela 9: Wiek respondentów a poziom ich zadowolenia z życia
Poziom zadowolenia z życia
mniej niż
12 lat
12 lat
13 lat
14 lat
wiek
15 lat
16 lat
17 lat
18 lat
19 i więcej
lat
ogółem
jestem
bardzo
zadowolony
jestem raczej
zadowolony
jestem raczej
niezadowolony
jestem bardzo
niezadowolony
nie
potrafię
określić
ogółem
11
9
2
0
2
24
45,8%
37,5%
8,3%
0%
8,3%
100,0%
163
125
17
13
27
345
47,2%
36,2%
4,9%
3,8%
7,8%
100,0%
114
117
25
6
25
287
39,7%
40,8%
8,7%
2,1%
8,7%
100,0%
96
139
28
9
22
294
32,7%
47,3%
9,5%
3,1%
7,5%
100,0%
17
33
4
3
5
62
27,4%
53,2%
6,5%
4,8%
8,1%
100,0%
152
299
41
14
37
543
28,0%
55,1%
7,6%
2,6%
6,8%
100,0%
136
286
39
10
40
511
26,6%
56,0%
7,6%
2,0%
7,8%
100,0%
21
36
5
2
7
71
29,6%
50,7%
7,0%
2,8%
9,9%
100,0%
2
8
0
0
1
11
18,2%
72,7%
0%
0%
9,1%
100,0%
712
1052
161
57
166
2148
7,5%
2,7%
7,7%
100,0%
33,1%
49,0%
31
Warte uwagi jest zestawienie odpowiedzi na pytanie o zadowolenie z życia z
deklarowanym poziomem materialnym rodziny respondenta, które zaprezentowane zostało w
tabeli nr 10. Wynika z niego, że osoby deklarujące niski standard życia rzadziej niż te, które
określiły poziom ten jako średni lub wysoki twierdzą, że są bardzo zadowolone z życia:
świadczą o tym wskazania 24,1% badanych wobec odpowiednio 31,9% i 50,4% głosów osób
szacujących poziom materialny swych rodzin jako średni lub wysoki. Także zsumowanie
odpowiedzi „jestem bardzo zadowolony” i „jestem raczej zadowolony” w poszczególnych
grupach wskazuje na znaczący związek poziomu materialnego rodzin badanych z
zadowoleniem z życia młodzieży. Odsetki odpowiedzi wyniosły tu odpowiednio: 65,1%
wśród osób deklarujących niski standard życia, prawie 83% wśród osób określających
standard życia jako średni oraz 87,5% wśród tych, którzy oszacowali poziom życia swojej
rodziny jako wysoki.
Tabela 10: Poziom materialny rodzin respondentów a poziom ich zadowolenia z życia
Zadowolenie z życia
ocena poziomu
materialnego
rodziny
jestem
bardzo
zadowolony
niski
standard
średni
standard
wysoki
standard
ogółem
jestem
jestem raczej jestem bardzo nie potrafię
raczej
niezadowolony niezadowolony
określić
zadowolony
ogółem
47
80
34
14
20
195
24,1%
41,0%
17,4%
7,2%
10,3%
100,0%
537
857
115
42
131
1682
31,9%
51,0%
6,8%
2,5%
7,8%
100,0%
140
103
16
5
14
278
50,4%
37,1%
5,8%
1,8%
5,0%
100,0%
724
1040
165
61
165
2155
7,7%
2,8%
7,7%
100,0%
33,6%
48,3%
32
3. Młodzież a szkoła
Młodzież została poproszona o udzielenie odpowiedzi na szereg pytań związanych ze
środowiskiem szkolnym.
Respondenci przede wszystkim zostali zapytani o to, czy lubią swoją szkołę. Od
stosunku uczniów do szkoły zależy bowiem to, czy chętnie do niej uczęszczają oraz jakie
wyniki w nauce osiągają. Z kolei pozytywny lub negatywny stosunek do szkoły jest
pochodną tego, jak kształtują się relacje między uczniami, także między uczniami i
nauczycielami, zależy też od tego, jaka atmosfera panuje w szkole. Zestawienie odpowiedzi
na to pytanie zawiera wykres nr 24.
Jednoznacznie można stwierdzić, że młodzież na ogół lubi swoją szkołę. Odpowiedzi
„bardzo lubię” udzieliła prawie jedna czwarta badanych, a nieco ponad połowa
zadeklarowała, iż „raczej lubi” swoją szkołę. Przeciwnego zdania okazało się być 10,4%
młodych ludzi, którzy stwierdzili, że raczej nie lubią swojej szkoły oraz 6,7% badanych,
którzy orzekli, że wcale jej nie lubią. Jedynie 6,6% indagowanych nie wyraziło
jednoznacznej opinii na ten temat.
Wykres 24: Stosunek młodzieży do swojej szkoły
Wynik ten świadczy o tym, że większość uczniów jest zadowolonych z tego, że
uczęszczają do swojej szkoły. Odpowiedzi chłopców i dziewcząt są zbliżone – nie
odnotowano istotnych różnic w rozkładzie wskazań uczniów i uczennic. Okazało się jednak,
że odpowiedzi różnicuje wiek respondentów oraz rodzaj szkoły, do jakiej uczęszczają.
Wyniki prezentują tabele 11 i 12.
33
Tabela 11: Rodzaj szkoły, do jakiej uczęszczają respondenci a ich stosunek do szkoły
Deklaracja stosunku do szkoły
podstawowa
gimnazjum
zasadnicza
zawodowa
szkoła
technikum
liceum
ogólnokształcące
liceum
profilowane
ogółem
bardzo
lubię
raczej lubię
raczej nie
lubię
wcale nie
lubię
nie potrafię
określić
ogółem
89
180
54
34
28
385
23,1%
46,8%
14,0%
8,8%
7,3%
100,0%
119
307
82
62
56
626
19,0%
49,0%
13,1%
9,9%
8,9%
100,0%
24
54
10
13
6
107
22,4%
50,5%
9,3%
12,1%
5,6%
100,0%
93
201
33
16
27
370
25,1%
54,3%
8,9%
4,3%
7,3%
100,0%
198
376
50
18
27
669
29,6%
56,2%
7,5%
2,7%
4,0%
100,0%
16
17
3
3
1
40
40,0%
42,5%
7,5%
7,5%
2,5%
100,0%
539
1135
232
146
145
2197
10,6%
6,6%
6,6%
100,0%
24,5%
51,7%
Tabela 12: Wiek respondentów a ich stosunek do szkoły
Deklaracja stosunku do szkoły
bardzo lubię
raczej lubię
raczej nie
lubię
wcale nie
lubię
nie potrafię
określić
ogółem
2
8,3%
47
13,7%
32
11,2%
40
13,6%
9
14,5%
30
5,5%
52
10,2%
13
18,3%
0
0%
225
10,5%
1
4,2%
31
9,1%
18
6,3%
32
10,9%
7
11,3%
19
3,5%
24
4,7%
6
8,5%
1
9,1%
139
6,5%
2
8,3%
24
7,0%
22
7,7%
30
10,2%
4
6,5%
23
4,2%
28
5,5%
7
9,9%
0
0%
140
6,5%
24
100,0%
342
100,0%
285
100,0%
294
100,0%
62
100,0%
543
100,0%
510
100,0%
71
100,0%
11
100,0%
2142
100,0%
7
12
29,2%
50,0%
78
162
12 lat
22,8%
47,4%
69
144
13 lat
24,2%
50,5%
46
146
14 lat
15,6%
49,7%
10
32
15 lat
wiek
16,1%
51,6%
163
308
16 lat
30,0%
56,7%
130
276
17 lat
25,5%
54,1%
17
28
18 lat
23,9%
39,4%
5
5
19
i więcej lat
45,5%
45,5%
525
1113
ogółem
24,5%
52,0%
mniej niż
12 lat
34
Uczniowie liceów ogólnokształcących okazują się być tymi, którzy najbardziej lubią
swoją szkołę. Łączny odsetek wskazań pozytywnych w tej grupie respondentów wyniósł
85,8%. Na drugim miejscu uplasowały się licea profilowane – 82,5% odpowiedzi
pozytywnych, a na trzecim – technika (79,4% wskazań „bardzo lubię” i „raczej lubię”).
Można przy tym zauważyć, że najbardziej zadowoleni z uczęszczania do swojej szkoły są
uczniowie młodszych klas szkół ponadgimnazjalnych – swój pozytywny stosunek do szkoły
zadeklarowało 86,7% szesnastolatków. W przypadku siedemnastolatków odsetek ten wyniósł
niecałe 80%, a wśród osiemnastolatków – 63,3%. Prawidłowość tę można uzasadniać tym, że
uczniowie ostatnich klas w niedalekiej perspektywie będą przystępowali do matury i z
pewnością są intensywnie przygotowywani do egzaminu dojrzałości, a nadmiar nauki na ogół
nie przyczynia się do pozytywnej oceny szkoły. Z kolei specyfika szkół ponadgimnazjalnych
(profilowanie, specjalizacja ścieżek kształcenia) może decydować o tym, że młodzi ludzie
edukują się w wybranym kierunku, który bliski jest ich zainteresowaniom, co przekłada się
na pozytywne opinie uczniów młodszych klas.
Mało przychylnie w porównaniu z innymi respondentami nastawieni są do swojej
szkoły uczniowie gimnazjów – 19% badanych z tej grupy stwierdziło, że bardzo lubi swoją
szkołę, zaś 49% uznało, że raczej ją lubi. Analiza danych zawartych w tabeli nr 12 pokazuje
ponadto, że najmniej zadowoleni ze swojej szkoły są czternasto- i piętnastolatkowie, a więc
uczniowie gimnazjów właśnie. Wynik ten nie jest zaskakujący – wiek gimnazjalny przypada
na okres dojrzewania, w którym młodzi ludzie buntują się i kontestują otaczającą ich
rzeczywistość, w tym również szkołę.
Uczniowie zostali także zapytano o to, jakimi są uczniami, biorąc pod uwagę średnią
ocen z ostatniego roku szkolnego. Wyniki przedstawia wykres nr 25. Najwięcej, bo 38,4%
respondentów określiło siebie jako uczniów dobrych. Nieco ponad jedna czwarta badanych
przyznała, że są uczniami dostatecznymi. Trzecią pod względem liczebności kategorię
młodzieży stanowią uczniowie bardzo dobrzy – jest ich 21,5%. Jako miernych określiło
siebie 7,2% respondentów, a 5,3% przyznało, że są uczniami celującymi.
35
Wykres 25: Ocena siebie jako ucznia, biorąc pod uwagę średnią ocen
Analiza odpowiedzi udzielonych przez chłopców i dziewczęta wskazuje na to, że
respondentki częściej niż respondenci określają siebie jako osoby uzyskujące oceny dobre,
bardzo dobre i celujące. Największa dysproporcja występuje we wskazaniach odnoszących
się do ocen bardzo dobrych – 9,3 punktów procentowych. W przypadku różnic w ocenach
celujących różnica wyniosła 4,9%, a w przypadku ocen dobrych – 3,7%. W związku z tym,
uczniowie częściej niż uczennice twierdzą, że są uczniami dostatecznymi (różnica wskazań
na poziomie 11,6%) oraz miernymi (różnica sześciu punktów procentowych).
Tabela 13: Płeć respondentów a ich samoocena jako uczniów, biorąc pod uwagę średnią
ocen
Ocena siebie jako ucznia pod względem średniej ocen
mierny
kobieta
płeć
mężczyzna
ogółem
dostateczny
dobry
bardzo dobry
celujący
ogółem
43
223
435
283
84
1068
4,0%
20,9%
40,7%
26,5%
7,9%
100,0%
115
366
417
194
34
1126
10,2%
32,5%
37,0%
17,2%
3,0%
100,0%
158
589
852
477
118
2194
38,8%
21,7%
5,4%
100,0%
7,2%
26,8%
Okazuje się, że wiek respondentów także różnicuje samoocenę uczniów (por. tabela
nr 14). Najwięcej uczniów celujących znalazło się wśród osób poniżej dwunastego roku
życia, niemniej w porównaniu z innymi kategoriami wiekowymi ta grupa wiekowa okazała
się być mało liczna, wobec czego trudno ją uwzględniać przy porównaniach. Na drugim
36
miejscu pod względem odsetka uczniów celujących znaleźli się trzynastolatkowie (12,5%
wskazań), na trzecim zaś – dwunastolatkowie (10,2% odpowiedzi). W obydwu tych grupach
również odsetek uczniów określających siebie jako bardzo dobrych był największy i wyniósł
35,3% u osób w wieku 12 lat oraz 33,8% u respondentów starszych o rok. Największy
odsetek deklaracji wskazujących na bycie uczniem dobrym pojawił się w grupie
czternastolatków (44,4%) oraz szesnasto- i siedemnastolatków (odpowiednio: 40,1% oraz
39,6%). Jako dostatecznych najczęściej określają siebie osiemnasto- i siedemnastolatkowie
(45,1% oraz 42,3% wskazań). Warto także zauważyć, że również najstarsi ankietowani
wykazują największą tendencję do określania siebie jako uczniów miernych.
Zaprezentowane powyżej wyniki mogą być rezultatem większego krytycyzmu w
ocenie siebie i własnych osiągnięć, który widoczny jest u uczniów najstarszych, mogą także
realnie wynikać z not, jakie otrzymują uczniowie szkół poszczególnych szczebli – wraz ze
wzrostem poziomu edukacji podnoszą się oczekiwania i wymagania względem uczniów,
zatem również oceny licealistów czy uczniów techników mogą być niższe niż te, które
dostają uczniowie szkół podstawowych czy gimnazjów.
Tabela 14: Wiek respondentów a ich samoocena jako uczniów, biorąc pod uwagę
średnią ocen
mierny
dostateczny
1
3
4,2%
12,5%
9
48
12 lat
2,6%
14,0%
8
43
13 lat
2,8%
15,0%
15
68
14 lat
5,1%
23,2%
12
14
15 lat
wiek
19,4%
22,6%
38
148
16 lat
7,0%
27,3%
43
215
17 lat
8,5%
42,3%
19
32
18 lat
26,8%
45,1%
3
4
19
i więcej lat
27,3%
36,4%
148
575
ogółem
6,9%
26,8%
mniej niż
12 lat
37
dobry
bardzo
dobry
celujący
8
33,3%
130
37,9%
103
35,9%
130
44,4%
22
35,5%
218
40,1%
201
39,6%
16
22,5%
4
36,4%
832
38,8%
7
29,2%
121
35,3%
97
33,8%
70
23,9%
13
21,0%
120
22,1%
42
8,3%
3
4,2%
0
0%
473
22,1%
5
20,8%
35
10,2%
36
12,5%
10
3,4%
1
1,6%
19
3,5%
7
1,4%
1
1,4%
0
0%
114
5,3%
ogółem
24
100,0%
343
100,0%
287
100,0%
293
100,0%
62
100,0%
543
100,0%
508
100,0%
71
100,0%
11
100,0%
2142
100,0%
Wyniki ukazujące zależność między wiekiem respondentów a samooceną jako
uczniów przekładają się na rozkład odpowiedzi na to pytanie, biorąc pod uwagę rodzaj
szkoły, do jakiej uczęszczają badani. I tak, największy odsetek uczniów celujących i bardzo
dobrych odnotowano wśród uczniów szkół podstawowych (11,2% i 33,2%). Na drugim
miejscu plasują się uczniowie gimnazjów (7,6% uczniów celujących i 27,3% uczniów bardzo
dobrych). Z kolei jako uczniów dobrych określiło siebie najwięcej licealistów (44,9%) oraz
gimnazjalistów (39%) i uczniów liceów profilowanych (38,5%). Osoby uczęszczające do
zasadniczej szkoły zawodowej przyznawały najczęściej, że są uczniami dostatecznymi
(48,6% wskazań) oraz miernymi (29% odpowiedzi). Także wśród uczniów techników i
liceów profilowanych odnotowano znaczący odsetek osób określających siebie jako uczniów
dostatecznych (odpowiednio 44,2% i 41%) i miernych (odpowiednio 10,3% i 12,8%).
Tabela 15: Rodzaj szkoły, do jakiej uczęszczają respondenci a ich samoocena jako
uczniów, biorąc pod uwagę średnią ocen
ogółem
mierny
dostateczn
y
dobry
bardzo
dobry
celujący
10
60
144
128
43
385
2,6%
15,6%
37,4%
33,2%
11,2%
100,0%
39
125
245
172
48
629
6,2%
19,9%
39,0%
27,3%
7,6%
100,0%
31
52
21
3
0
107
29,0%
48,6%
19,6%
2,8%
0%
100,0%
38
163
128
36
4
369
10,3%
44,2%
34,7%
9,8%
1,1%
100,0%
35
176
301
136
22
670
5,2%
26,3%
44,9%
20,3%
3,3%
100,0%
5
16
15
2
1
39
12,8%
41,0%
38,5%
5,1%
2,6%
100,0%
158
592
854
477
118
2199
38,8%
21,7%
5,4%
100,0%
podstawowa
gimnazjum
zasadnicza
zawodowa
szkoła
technikum
liceum
ogólnokształcąc
e
liceum
profilowane
ogółem
7,2%
26,9%
Młodzież zapytano także o to, czy czuje się przeciążona nauką. Odpowiedzi na to
pytanie prezentuje wykres nr 26.
38
Wykres 26: Poczucie bycia przeciążonym nauką
Dane zaprezentowane na wykresie świadczą o tym, że łącznie 66,8% ankietowanych
czuje się przeciążonymi nauką. Przeciwną opinię wyraża jedna czwarta badanej młodzieży,
przy czym 20,8% uczniów udzieliła odpowiedzi „raczej nie”, a 3,6% – „zdecydowanie nie”.
Odpowiedzi udzielone przez dziewczęta i chłopców okazały się być zbliżone, jednak
wiek respondentów, a także rodzaj szkoły, do jakiej uczęszczają różnicuje odpowiedzi
ankietowanych, co zostało ukazane w tabelach nr 16 i 17. Najbardziej przeciążeni nauką są
piętnastolatkowie (w grupie tej padło 50,8% odpowiedzi „zdecydowanie tak” i 29,5%
odpowiedzi „raczej tak”) oraz siedemnastolatkowie, spośród których 34,9% wskazało opcję
„zdecydowanie tak”, a 33,7% – „raczej tak”. Piętnastolatkowie to gimnazjaliści, wśród
których padło 42,9% odpowiedzi „zdecydowanie tak” i prawie 30% odpowiedzi „raczej tak”.
Z kolei siedemnastolatkowie uczęszczają do szkół ponadgimnazjalnych: łącznie niemal 73%
licealistów zadeklarowało zdecydowane przeciążenie nauką, w przypadku uczniów liceów
profilowanych odsetek ten wyniósł 70%, a w przypadku uczniów techników – 67,8%.
Młodzi ludzie nieprzeciążeni nauką to na ogół respondenci najstarsi i najmłodsi1 –
odsetek osiemnastolatków deklarujących odpowiedź „raczej nie” wyniósł 30,4%, a
1
Liczebności grup dziewiętnastolatków i osób mających mniej niż 12 lat jest zbyt mała, by mogła być brana
pod uwagę przy porównaniach.
39
„zdecydowanie nie” – 5,8%, z kolei procent wskazań „raczej nie” wśród dwunastolatków
nieznacznie przekroczył 27, a frekwencja wskazań „zdecydowanie nie” wyniosła niecałe 6%.
Zestawienie tej tendencji z korelacją pomiędzy zmienną, jaką jest rodzaj szkoły, do jakiej
uczęszczają respondenci a odpowiedziami na pytanie o przeciążenie nauką prowadzi do
konstatacji, że osobami najrzadziej deklarującymi przeciążenie nauką są uczniowie szkół
zasadniczych zawodowych (suma odsetków wskazań „zdecydowanie nie” i „raczej nie”
wyniosła 47,1%) oraz podstawowych, gdzie suma deklaracji negatywnych wyniosła 33,3%.
Tabela 16: Wiek respondentów a poczucie bycia przeciążonym nauką
Poczucie bycia przeciążonym nauką
mniej niż
12 lat
12 lat
13 lat
14 lat
wiek
15 lat
16 lat
17 lat
18 lat
19
i więcej lat
ogółem
ogółem
zdecydowanie
tak
raczej tak
raczej nie
zdecydowanie
nie
trudno
powiedzieć
5
8
6
3
2
24
20,8%
33,3%
25,0%
12,5%
8,3%
100,0%
94
100
94
20
37
345
27,2%
29,0%
27,2%
5,8%
10,7%
100,0%
120
80
51
5
32
288
41,7%
27,8%
17,7%
1,7%
11,1%
100,0%
125
89
49
8
20
291
43,0%
30,6%
16,8%
2,7%
6,9%
100,0%
31
18
6
4
2
61
50,8%
29,5%
9,8%
6,6%
3,3%
100,0%
195
189
108
13
38
543
35,9%
34,8%
19,9%
2,4%
7,0%
100,0%
178
172
109
22
29
510
34,9%
33,7%
21,4%
4,3%
5,7%
100,0%
19
18
21
4
7
69
27,5%
26,1%
30,4%
5,8%
10,1%
100,0%
3
1
5
1
1
11
27,3%
9,1%
45,5%
9,1%
9,1%
100,0%
770
675
449
80
168
2142
21,0%
3,7%
7,8%
100,0%
35,9%
31,5%
40
Tabela 17: Rodzaj szkoły, do jakiej uczęszczają respondenci a poczucie bycia
przeciążonym nauką
Poczucie bycia przeciążonym nauką
zdecydowanie
tak
podstawowa
gimnazjum
szkoła
zasadnicza
zawodowa
technikum
liceum
ogólnokształcące
liceum
profilowane
ogółem
raczej tak raczej nie
zdecydowanie
nie
trudno
powiedzieć
ogółem
107
109
105
24
42
387
27,6%
28,2%
27,1%
6,2%
10,9%
100,0%
268
186
102
15
54
625
42,9%
29,8%
16,3%
2,4%
8,6%
100,0%
20
26
40
10
10
106
18,9%
24,5%
37,7%
9,4%
9,4%
100,0%
134
117
86
11
22
370
36,2%
31,6%
23,2%
3,0%
5,9%
100,0%
243
244
117
21
43
668
36,4%
36,5%
17,5%
3,1%
6,4%
100,0%
20
8
10
0
2
40
50,0%
20,0%
25,0%
0%
5,0%
100,0%
792
690
460
81
173
2196
20,9%
3,7%
7,9%
100,0%
36,1%
31,4%
Respondenci zostali też zapytani o to, jak układają się ich osobiste relacje w szkole z
nauczycielami, koleżankami i kolegami z klasy oraz spoza klasy. Rozkład odpowiedzi na to
pytanie prezentuje wykres nr 27.
Wyniki badań wskazują na to, że relacje respondentów z nauczycielami najczęściej
układają się dobrze, przy czym 45,7% ankietowanych określiła je jako raczej dobre, a 19,2%
– jako bardzo dobre. Zdaniem prawie 30% młodych ludzi są one różne. Nieznaczny odsetek
osób uznał je za raczej złe (2%) lub zdecydowanie złe (1,5%).
Relacje z kolegami z klasy również wydają się być poprawne: 42,4% badanych
uważa, że są one bardzo dobre, 39,8% twierdzi, iż są one raczej dobre. Jedynie 13,5% z nich
określa je jako różne, tylko 1,8% uczniów przyznaje, iż są one raczej złe, a 0,9% deklaruje,
że są bardzo złe.
Podobnie kształtują się relacje ankietowanych z kolegami spoza klasy: 44,1%
wskazań dotyczyło odpowiedzi, określających je jako bardzo dobre, 33,4% – odpowiedzi
„raczej dobrze”. Opcję odpowiedzi „różne” wybrało 18% respondentów, jako raczej złe
określiło je 1,3%, a jako zdecydowanie złe – 0,9% z nich.
41
Wykres 27: Ocena osobistych relacji respondentów z nauczycielami, kolegami z klasy i
spoza klasy
Pogłębiona analiza korelacyjna, uwzględniająca płeć, wiek oraz rodzaj szkoły, do
jakiej uczęszczają respondenci nie wykazała różnic w sposobie określania relacji z kolegami
z klasy i spoza klasy. Pewne rozbieżności widoczne są jednak w przypadku określania
osobistych relacji uczniów i uczennic z nauczycielami. Jak wynika z tabeli nr 18, dziewczęta
oceniają swoje relacje z nauczycielami bardziej pozytywnie niż chłopcy, częściej bowiem
wybierały odpowiedź „bardzo dobre” – różnica wskazań wyniosła tu prawie 10 punktów
procentowych. Nieco mniej widoczna jest różnica dotycząca wskazania: „raczej dobre” –
wynosi ona niecałe 5%. Uczniowie częściej niż uczennice skłonni są twierdzić, że ich relacje
z nauczycielami są różne (różnica wskazań wynosi prawie 12%), raczej złe i zdecydowanie
złe. Przy tym warto zauważyć, że odsetek wskazań negatywnych był niewielki zarówno w
przypadku respondentek, jaki i respondentów. Takie wyniki nie są zaskakujące, biorąc pod
uwagę fakt, że to dziewczęta częściej niż chłopcy formułowały wyższą ocenę siebie jako
uczniów, biorąc pod uwagę średnią ocen, co z pewnością może być czynnikiem
warunkującym relacje z nauczycielami.
42
Tabela 18: Płeć respondentów a ocena osobistych relacji z nauczycielami
Ocena własnych relacji z nauczycielami
bardzo
dobre
raczej dobre
261
519
24,5%
48,8%
płeć
165
490
mężczyzna
14,9%
44,1%
426
1009
ogółem
19,6%
46,4%
kobieta
różne
raczej złe
zdecydowanie
złe
260
24,4%
402
36,2%
662
30,4%
16
1,5%
29
2,6%
45
2,1%
8
0,8%
25
2,3%
33
1,5%
ogółem
1064
100,0%
1111
100,0%
2175
100,0%
Z kolei najbardziej pozytywnie oceniają swoje relacje z nauczycielami uczniowie
liceów profilowanych (23,1% ocen „bardzo dobrych” i 56,4% ocen „raczej dobrych”) oraz
szkół podstawowych (33% z nich określiło je jako bardzo dobre, a 37,8% jako raczej dobre) i
liceów ogólnokształcących (13,6% uznało, że relacje te są bardzo dobre, a 55,9% stwierdziło,
że są one raczej dobre). Najmniej pozytywnych wskazań padło w grupie uczniów szkół
zasadniczych zawodowych: łącznie 51% z nich określiło relacje te jako dobre, przy czym
11,8% z nich przyznało, że są one bardzo dobre, a 39,2% stwierdziło, że są one raczej dobre.
Również w tej grupie największy odsetek respondentów określił swe osobiste relacje jako
różne (42,2%).
Tabela 19: Rodzaj szkoły, do jakiej uczęszczają respondenci a ocena osobistych relacji z
nauczycielami
Ocena własnych relacji z nauczycielami
podstawowa
gimnazjum
szkoł
a
zasadnicza
zawodowa
technikum
ogółem
bardzo
dobre
raczej dobre
różne
raczej złe
zdecydowani
e złe
123
141
100
3
6
373
33,0%
37,8%
26,8%
0,8%
1,6%
100,0%
137
255
198
20
13
623
22,0%
40,9%
31,8%
3,2%
2,1%
100,0%
12
40
43
3
4
102
11,8%
39,2%
42,2%
2,9%
3,9%
100,0%
55
179
122
9
6
371
14,8%
48,2%
32,9%
2,4%
1,6%
100,0%
liceum
ogólnokształcąc
e
91
374
191
10
3
669
13,6%
55,9%
28,6%
1,5%
0,4%
100,0%
liceum
profilowane
9
22
7
0
1
39
23,1%
56,4%
17,9%
0%
2,6%
100,0%
427
1011
661
45
33
2177
ogółem
43
19,6%
46,4%
30,4%
2,1%
1,5%
100,0%
Kwestii relacji młodzieży z kolegami i nauczycielami poświęcone zostało także
kolejne pytanie, w którym respondenci mieli ustosunkować się do czterech stwierdzeń:
 „Mam poczucie, że jestem akceptowany przez koleżanki i kolegów w klasie”;
 „Nauczyciele w mojej szkole traktują uczniów sprawiedliwie”;
 „Mogę liczyć na dodatkową pomoc nauczycieli, gdy jej potrzebuję”;
 „Mam poczucie, że mogę zwrócić się do wychowawcy z każdym problemem i
otrzymam pomoc”.
Stosunek respondentów do pierwszego z zacytowanych powyżej stwierdzeń
prezentuje wykres nr 28.
Wykres 28: Stosunek respondentów do stwierdzenia: „Mam poczucie, że jestem
akceptowany przez koleżanki i kolegów w klasie”
Dane zawarte na wykresie świadczą o tym, że znakomita większość młodych ludzi
czuje się akceptowana przez koleżanki i kolegów w klasie, o czym świadczy 41,1%
odpowiedzi „zdecydowanie się zgadzam” oraz 47,6% wskazań „raczej się zgadzam”.
Niewielki jest odsetek respondentów, którzy deklarują, że nie są akceptowani przez
rówieśników z klasy: 3,9% badanych raczej nie zgodziło się z podanym stwierdzeniem, a
1,8% stwierdziło, iż zdecydowanie się z tym nie zgadzają. Wynika z tego, że młodzież
44
dobrze czuje się w środowisku kolegów i koleżanek z klasy, a problemy dotyczą niewielkiej
części ankietowanych. Należy przy tym dodać, że nie zachodzą tu istotne korelacje płci,
wieku i rodzaju szkoły, do jakiej uczęszczają badani z odpowiedziami na to pytanie –
respondenci niezależnie od posiadanych cech społeczno demograficznych
udzielili
podobnych odpowiedzi.
Stosunek młodzieży do drugiego z podanych stwierdzeń prezentuje wykres nr 29.
Wykres 29: Stosunek respondentów do stwierdzenia: „Nauczyciele w mojej szkole
traktują uczniów sprawiedliwie”
Najwięcej młodych ludzi stwierdziło, że raczej zgadzają się ze stwierdzeniem, że
nauczyciele w ich szkole traktują uczniów sprawiedliwie (45,7% wskazań). Odsetek osób,
które uznały, że zdecydowanie zgadzają się z tym stwierdzeniem wyniósł 15,7. Prawie jedna
piąta (19,5%) badanych uznała, że raczej nie zgadza się z tym stwierdzeniem, a niecałe 10%
ankietowanych przyznało, że zdecydowanie się z tym nie zgadzają. Wynika z tego, że prawie
jedna trzecia młodych ludzi ma poczucie, że nauczyciele bywają – częściej lub rzadziej –
niesprawiedliwi wobec uczniów.
Płeć respondentów nie różnicuje udzielanych odpowiedzi – dziewczęta i chłopcy mają
podobny stosunek do podanego stwierdzenia. Pewne różnice pojawiają się w przypadku
wskazań, które padają w poszczególnych grupach wiekowych. W tabeli nr 20 ukazano te
zależności.
45
Tabela 20: Wiek respondentów a ich stosunek do stwierdzenia: „Nauczyciele w mojej
szkole traktują uczniów sprawiedliwie”
Stosunek do stwierdzenia:
"Nauczyciele w mojej szkole traktują uczniów sprawiedliwie"
mniej niż
12 lat
12 lat
13 lat
14 lat
wiek
15 lat
16 lat
17 lat
18 lat
19
i więcej lat
ogółem
ogółem
zdecydowanie
się zgadzam
raczej się
zgadzam
raczej się nie
zgadzam
zdecydowanie
się nie
zgadzam
trudno
powiedzieć
11
7
2
2
2
24
45,8%
29,2%
8,3%
8,3%
8,3%
100,0%
91
115
66
43
22
337
27,0%
34,1%
19,6%
12,8%
6,5%
100,0%
56
143
35
24
22
280
20,0%
51,1%
12,5%
8,6%
7,9%
100,0%
40
126
68
44
13
291
13,7%
43,3%
23,4%
15,1%
4,5%
100,0%
10
28
10
7
5
60
16,7%
46,7%
16,7%
11,7%
8,3%
100,0%
82
285
90
27
59
543
15,1%
52,5%
16,6%
5,0%
10,9%
100,0%
36
251
136
45
42
510
7,1%
49,2%
26,7%
8,8%
8,2%
100,0%
8
25
18
12
6
69
11,6%
36,2%
26,1%
17,4%
8,7%
100,0%
1
5
3
1
1
11
9,1%
45,5%
27,3%
9,1%
9,1%
100,0%
335
985
428
205
172
2125
20,1%
9,6%
8,1%
100,0%
15,8%
46,4%
Odsetek osób, które mają poczucie, że nauczyciele w ich szkole traktują uczniów
sprawiedliwie jest największy wśród osób mających mniej niż 12 lat, przy czym grupa ta jest
na tyle mało liczna, że trudno ją brać pod uwagę przy porównaniach, wobec czego należy
wskazać na kategorię trzynastolatków, wśród których odsetek odpowiedzi „zdecydowanie się
zgadzam” wynosi 20%, a procent wskazań „raczej się zgadzam” wynosi 51,1%. Podobne
wyniki widoczne są wśród szesnastolatków, gdzie 15,1% badanych zdecydowanie zgodziła
się, a 52,5% raczej zgodziła się z podanym stwierdzeniem. Najmniejszy odsetek wskazań
pozytywnych odnotowano wśród osiemnastolatków: 11,6% z nich udzieliło odpowiedzi
„zdecydowanie się zgadzam”, a 36,2% wskazało odpowiedź „raczej się zgadzam”. Z kolei w
grupie tej najwięcej było osób, które ze stwierdzeniem tym raczej się nie zgodziły (26,1%)
lub zdecydowanie się nie zgodziły (17,4%). Na podstawie otrzymanych wyników można
46
stwierdzić, że starsza młodzież bardziej krytycznie niż ich młodsi koledzy ocenia stosunek
nauczycieli do uczniów.
Zestawienie typu szkoły, do jakiej uczęszczają badani z odpowiedziami na to pytanie
nie ukazują istotniejszych różnic poza tą, że respondenci ze szkół zawodowych są nieco
bardziej krytyczni w ocenie sprawiedliwego traktowania uczniów przez nauczycieli w ich
szkołach – różnica wskazań wynosi jednak jedynie około 5 punktów procentowych w
porównaniu z pozostałymi kategoriami badanych.
Trzecie stwierdzenie dotyczyło poczucia możności liczenia na dodatkową pomoc
nauczycieli w szczególnych sytuacjach. Stosunek młodzieży do tego stwierdzenia pokazuje
wykres nr 30.
Wykres 30: Stosunek respondentów do stwierdzenia: „Mogę liczyć na dodatkową
pomoc nauczycieli, gdy jej potrzebuję”
Dane zawarte na wykresie pokazują, że najwięcej respondentów (45,5%) raczej
zgadza się ze stwierdzeniem, że mogą liczyć na dodatkową pomoc nauczycieli, gdy jej
potrzebują. Prawie 30% badanych przyznaje, że zdecydowanie zgadzają się z tym
stwierdzeniem. Nieco ponad 11% respondentów stwierdziło, że raczej się z nim nie zgadzają,
a 4% uznało, że zdecydowanie się nie zgadzają. Można wobec tego uznać, że trzy czwarte
badanych ma poczucie, że nauczyciele gotowi są im pomóc w szczególnych sytuacjach. Co
istotne – odpowiedzi respondentów i respondentek nie różnią się od siebie istotnie, także
47
ankietowani z poszczególnych typów szkół udzielają podobnych odpowiedzi. Również wiek
badanych nie różnicuje rozkładu odpowiedzi na to pytanie.
Stosunek badanych do stwierdzenia czwartego widoczny jest na wykresie nr 31.
Wykres 31: Stosunek respondentów do stwierdzenia: „Mam poczucie, że mogę zwrócić
się do wychowawcy z każdym problemem i otrzymam pomoc”
Warto zauważyć, że procent wskazań pozytywnych jest tu mniejszy niż w przypadku
poprzednich trzech stwierdzeń, łącznie wyniósł on 66,7%. Odsetek osób, które udzieliły
odpowiedzi „zdecydowanie się zgadzam” wyniósł 34,9%, a tych, którzy wskazali opcję
„raczej się zgadzam” było 31,8%. Respondenci, którzy przyznali, że raczej nie zgadzają się z
tym stwierdzeniem stanowili 13,1% ogółu, z kolei ci, którzy zdecydowanie nie mają
poczucia, ze mogą zwrócić się do wychowawcy z każdym problemem i otrzymają pomoc
stanowili niecałe 10% badanych.
O ile płeć ankietowanych i rodzaj szkoły, do której uczęszczają nie różnicuje
zasadniczo ich stosunku do stwierdzenia czwartego, o tyle można dostrzec pewne
rozbieżności w rozkładzie odpowiedzi w poszczególnych grupach wiekowych, co uwidacznia
tabela nr 21.
Dane w niej zawarte pokazują, że największym zaufaniem do wychowawców,
wyrażającym się w poczuciu, że w sytuacjach problemowych można zwrócić się do nich i
otrzyma się pomoc, wykazują się dwunasto-, trzynasto-, piętnasto- i szesnastolatkowie. We
48
wszystkich tych grupach wiekowych suma odsetków wskazań „zdecydowanie się zgadzam” i
„raczej się zgadzam” przekracza 70%. Przy tym najwięcej osób, które zdecydowanie
zgadzają się z tym stwierdzeniem znalazło się wśród dwunastolatków (48,6%) oraz wśród
piętnastolatków (45,8%). Natomiast w grupie czternasto-, siedemnasto- i osiemnastolatków
suma wskazań pozytywnych oscyluje wokół 56%. Warto przy tym jednocześnie zauważyć,
że
najbardziej
sceptyczni
wobec
tego
stwierdzenia
pozostają
osiemnasto-
i
siedemnastolatkowie – suma wskazań „raczej się nie zgadzam” i „zdecydowanie się nie
zgadzam” w tych grupach wyniosła odpowiednio 33,1% i 32,8%. Ponownie można
zauważyć, że starsi uczniowie są mniej przekonani o tym, że wychowawcy mogą im pomóc
w trudnych sytuacjach. Może to być rezultatem pewnych doświadczeń z przeszłości, w
których młodzież nie zawsze mogła liczyć na pomoc swoich wychowawców. Może też być
tak, że starsi uczniowie częściej przekonani są o tym, że swoje problemy są w stanie
rozwiązywać samodzielnie, bez udziału wychowawców.
Tabela 21: Wiek respondentów a ich stosunek do stwierdzenia: „Mogę poczucie, że
mogę zwrócić się do wychowawcy z każdym problemem i otrzymam
pomoc”
Stosunek do stwierdzenia: "Mogę poczucie, że mogę zwrócić się do
wychowawcy z każdym problemem i otrzymam pomoc"
zdecydowanie
się zgadzam
mniej niż
12 lat
12 lat
13 lat
14 lat
wiek
15 lat
16 lat
17 lat
18 lat
19
i więcej lat
ogółem
raczej się
zgadzam
raczej się nie
zgadzam
zdecydowanie
się nie
zgadzam
trudno
powiedzieć
ogółem
10
6
4
1
2
23
43,5%
26,1%
17,4%
4,3%
8,7%
100,0%
160
95
34
22
18
329
48,6%
28,9%
10,3%
6,7%
5,5%
100,0%
117
95
34
17
21
284
41,2%
33,5%
12,0%
6,0%
7,4%
100,0%
103
90
45
38
14
290
35,5%
31,0%
15,5%
13,1%
4,8%
100,0%
27
16
8
2
6
59
45,8%
27,1%
13,6%
3,4%
10,2%
100,0%
195
194
63
37
52
541
36,0%
35,9%
11,6%
6,8%
9,6%
100,0%
125
160
90
76
58
509
24,6%
31,4%
17,7%
14,9%
11,4%
100,0%
15
25
11
10
7
68
22,1%
36,8%
16,2%
14,7%
10,3%
100,0%
3
2
0
6
0
11
27,3%
18,2%
0%
54,5%
0%
100,0%
755
683
289
209
178
2114
49
35,7%
32,3%
13,7%
9,9%
8,4%
100,0%
Respondentów poproszono także o to, by scharakteryzowali środowisko rówieśnicze.
Młodzież miała określić, ilu spośród swoich kolegów z klasy oceniają pod kątem posiadania
wybranych przymiotów. Rozkład odpowiedzi na to pytanie prezentuje wykres nr 32.
Wykres 32: Ilość kolegów z klas respondentów określanych pod kątem posiadania
wybranych przymiotów
50
* W poszczególnych kategoriach w zestawieniach wskazań pominięte zostały braki odpowiedzi, dlatego
procenty wskazań nie sumują się do 100.
Młodzież zapytano o to, ilu spośród kolegów z klasy określiłaby jako
wyśmiewających biedniejszych. Zdaniem 55,2% badanych nikt w klasie nie wyśmiewa
biedniejszych, według 23,9% pytanych robią to pojedyncze osoby. Niecałe 10% młodych
ludzi przyznało, że niektórzy koledzy z klasy tak właśnie postępują, 4,8% potwierdziło, że
czyni tak większość, a 1,7% uznało, że robią to wszyscy w klasie.
Nieco ponad 72% respondentów zaprzecza, jakoby w ich klasie ktokolwiek zastraszał
najlepszych uczniów w klasie. Prawie 14% badanych przyznaje, że postępują tak pojedyncze
osoby, a 5,4% twierdzi, że dotyczy to niektórych kolegów z klasy. O tym, że takie
zachowania są udziałem większości klasy przekonanych jest 2,3% ankietowanych, a 1,4%
wyraża opinię, że odnosi się to do wszystkich osób w klasie.
Prawie połowa badanych uważa, że żaden z ich kolegów nie niszczy bezmyślnie
szkolnego mienia, z kolei prawie 30% jest zdania, że dotyczy to pojedynczych osób, a 12,5%
twierdzi, że postępują tak niektórzy. Tylko 3,2% ankietowanych przekonuje, że odnosi się do
większości, a 1,3% że do wszystkich w klasie.
Warte uwagi jest to, że wypowiedzi 3/4 respondentów wskazują na to, że w ich
klasach zdarzają się przypadki wyrażania braku respektu, poszanowania dla nauczycieli, przy
czym 1,7% badanych twierdzi, że zachowują się tak wszyscy uczniowie, aż 7% deklaruje, iż
postępuje tak większość. Według 18,6% respondentów brak szacunku dla nauczycieli
przejawiają niektórzy uczniowie, 44,4% indagowanych wskazuje, że problem dotyczy
pojedynczych kolegów/koleżanek.
Zdecydowana większość młodzieży (76,3%) nie dostrzega też wśród swoich
koleżanek i kolegów z klasy zachowań, które polegają na wymuszaniu pieniędzy. Odsetek
wskazań osób, które twierdzą, że czynią tak pojedyncze osoby wyniósł 11,4%, a ci którzy
uznali, że jest to udziałem niektórych stanowili 4,1% ogółu badanych. Odpowiednio 1,3% i
1,7% uczniów przyznało, że problem dotyczy większości i wszystkich w klasie.
Zdaniem około połowy badanych w ich klasach są osoby przynależące do paczek,
gangów. Według 20,6% odnosi się to do pojedynczych osób, zdaniem 14,2% w paczkach,
gangach zrzeszani są niektórzy. Zgodnie z opinią 7,8% indagowanych dotyczy to większości
uczniów w klasie, zaś 3,1% respondentów twierdzi, że ma to odniesienie do wszystkich.
Młodzież zapytano również o to, ilu spośród kolegów z klasy przynależy do grup
subkulturowych. Co ciekawe – okazało się, że subkultury młodzieżowe są dość popularne w
51
środowisku badanych, bowiem jedynie 20% pytanych stwierdziło, że żaden kolega czy
koleżanka z klasy nie należy do grupy tego typu. Opinię, że członkostwo w subkulturach
odnosi się do pojedynczych osób lub niektórych rówieśników z klasy wyraziło łącznie 60,2%
badanych. Prawie 10% ankietowanych potwierdziło, że większość kolegów z klasy to
członkowie subkultur, a 2,6% uznało, że dotyczy to wszystkich osób w klasie.
Problem wagarowania, lekceważenia nauki obecny jest w klasach prawie 86%
badanych. Zdaniem 43,8% uczniów dotyczy on pojedynczych osób. Niecała czwarta część
indagowanych uważa, że postępują tak niektórzy. Według 10,3% pytanych większość
uczniów w klasie prezentuje takie podejście do nauki, a 2,1% uważa, ze jest to problem całej
klasy.
Wyniki badań pokazują też, że zdecydowana większość respondentów dostrzega w
swojej klasie cwaniaków i cyników. O tym, że postawy takie prezentują pojedyncze osoby
przekonanych jest 37,4% badanych. Zdaniem 27,5% młodych ludzi w ich klasie dotyczy to
niektórych uczniów, a w opinii 11,1% taka jest większość klasy. Według niecałych 3%
pytanych cwaniakami i cynikami są wszyscy w klasie.
Respondenci wyrażają ponadto dość powszechnie pogląd, że młodzież prezentuje
postawy egoistyczne, twierdząc, że myślą tylko o sobie. Jedynie 13,4% indagowanych
zaprzecza, jakoby w ich klasie dotyczyło to kogokolwiek. Jednak nieco ponad 35% badanych
dostrzega pojedyncze osoby, które takie właśnie są, a niecałe 26% twierdzi, że niektórzy
uczniowie myślą wyłącznie o sobie. O tym, że większość koleżanek i kolegów z klasy
prezentuje takie postawy przekonanych jest 16,1% badanych, a 3,5% uważa, że dotyczy to
wszystkich.
Wielu badanych uważa, że przeważająca część osób w ich klasie dba o modny wygląd
– o tym, że są to wszyscy uczniowie przekonanych jest 6,5% badanych, a o tym, że dotyczy
to większości przekonują odpowiedzi 46,1% ankietowanych. Głosy 28,9% respondentów
wskazują na no, że niektóre osoby w klasie dbają o modny wygląd, podczas gdy zdaniem
11,3% młodych ludzi dotyczy to pojedynczych osób. Jedynie 2,4% badanych nie dostrzega w
klasie żadnych koleżanek i kolegów dbających o to.
Ankietowani zostali też zapytani o to, ilu jest w ich klasie uczniów, którzy zażywają
środków odurzających. O tym, że nikt w klasie nie nadużywa lekarstw i narkotyków
przekonanych jest odpowiednio 69,4% i 61,7% badanych. Problem nadużywania lekarstw
dotyczy pojedynczych osób zdaniem 15,3% badanych, niektórych – zdaniem 6,8%
respondentów. Wskazania te są wyższe jeśli chodzi o problem zażywania narkotyków:
52
według 20,3% respondentów dotyczy on pojedynczych osób, a według 7,3% badanych jest
on udziałem niektórych. Odpowiednio więcej jest też twierdzeń wskazujących na to, że
narkotyki zażywa większość lub wszyscy uczniowie w klasie (odpowiednio: 3,9% oraz 1,6%)
niż głosów dotyczących nadużywania leków (1,7% i 1,2% wskazań).
Inaczej wygląda
kwestia spożywania alkoholu. O abstynencji wszystkich koleżanek i kolegów przekonanych
jest jedynie 23,5% młodych ludzi. Z kolei o tym, że alkohol spożywają wszyscy uczniowie
przekonanych jest 14,3% respondentów, o tym, ze większość – 27,7% pytanych. Łącznie
prawie 30% respondentów uważa, że alkohol spożywają niektórzy lub pojedyncze osoby.
Wyraźnie widać, że picie alkoholu jest wśród młodzieży dość powszechne – z pewnością
wyprzedza zażywanie narkotyków czy lekarstw, co może być spowodowane łatwiejszą
dostępnością napojów alkoholowych.
Młodych ludzi zapytano też o to, ile osób jest otwartych problemy innych i jest
gotowych do niesienia pomocy słabszym. W obydwu przypadkach najwięcej wskazań
dotyczyło stwierdzenia, że niektórzy uczniowie są gotowi do pomocy słabszym i są otwarci
na problemy innych (odpowiednio 40,5% i 38,9% głosów). O tym, że postawy takie
prezentują pojedyncze osoby przekonanych jest ok. 25% badanych. Prawie tyle samo osób
uważa, że dotyczy to większości koleżanek i kolegów w klasie. Około 3% respondentów
stwierdziło ponadto, ze wszyscy w klasie gotowi są nieść słabszym pomoc i są otwarci na
problemy innych. Wyniki te można ocenić jako umiarkowanie optymistyczne. Stosunkowo
niewiele osób wyraża przekonanie o tym, że wszyscy myślą wyłącznie o sobie, jednak
wskazań, które świadczyłyby o gotowości wszystkich uczniów do niesienia pomocy i
otwarcia na problemy innych nie jest szczególnie dużo.
Z omawianymi wyżej zagadnieniami wiąże się kwestia podejmowania różnych form
aktywności związanych mniej lub bardziej bezpośrednio z realizacją obowiązków szkolnych.
Poproszono respondentów, by odnosząc się do perspektywy czasowej ostatniego roku
zadeklarowali, czy zdarzyło im się podejmować działania świadczące o ich zaangażowaniu
społecznym lub czy osiągnęli sukcesy związane z nauką. Poddawane ocenie zagadnienia
zgrupowane były w jednym pytaniu kwestionariuszowym, jednak na potrzeby analizy zostały
one rozdzielone na klika obszarów tematycznych.
Pierwszy z nich związany był z zaangażowaniem w działalność społeczną i
postawami prospołecznymi. W tym zakresie najczęściej deklarowaną aktywnością była
pomoc osobom starszym świadczona w zakresie codziennych czynności. Jedna trzecia
respondentów (32%) twierdziła, że taka sytuacja miała miejsce raz w minionym roku, a
53
17,3% deklarowało, ze tego typu pomoc świadczyło wielokrotnie w tym okresie. Dość
powszechną formą zaangażowania społecznego była ponadto nieodpłatna pomoc w nauce
rówieśnikom, którzy jej potrzebowali. Ponad jedna czwarta badanych (28,5%) deklarowała,
że takie działania podejmowane były jeden raz, a co szósty pytany (16,5%) twierdził wręcz,
że takie sytuacje zdarzały się wiele razy w ciągu ostatniego roku. Nieco rzadziej młodzież
angażowała się w organizowanie wspólnych imprez, czy konkursów szkolnych. Co piąty
(21,2%) pytany deklarował, że takie działania podjął jeden raz w ostatnim roku, a co
dziesiąty (8,9%) deklarował, iż takie sytuacje miały miejsce w jego przypadku wiele razy.
Najrzadziej respondenci angażowali się w różnego rodzaju akcje charytatywne – co szósty
pytany (16,5%) mówił o jednorazowym doświadczeniu tego typu w ostatnim roku, a co
dziesiąty (10,6%) wspominał o kilkukrotnym udziale w tego typu przedsięwzięciach.
Szczegółowe dane przedstawia Wykres 33.
Wykres 33: Zaangażowanie respondentów w działalność społeczną
Kolejnym obszarem problemowym poddanym analizie stały się zagadnienia związane
z realizacją obowiązków wynikających z nauki w szkole, które wykraczają jednak ponad
54
podstawowy zakres zadań i skutkować mogą otrzymywaniem nagród i wyróżnień. Pierwszą
kwestią były osiągnięcia naukowe. Co piąty respondent (21,7%) deklarował, że w minionym
roku jeden raz brał udział olimpiadach przedmiotowych lub konkursach wiedzy. Co ósmy
natomiast (13,1%) twierdził, że takie działania podejmował kilka razy w tym czasie.
Względnie wysoka aktywność naukowa przekłada się bezpośrednio na otrzymywanie nagród
poza szkołą. Co piąty (19,1%) pytany mówił, że udało mu się raz w ostatnim roku otrzymać
takie wyróżnienie; podobnie liczna (21,1%) jest grupa deklarujących kilkakrotne sukcesy
odnoszone na polu rywalizacji poza szkołą, do której uczęszczają. Respondenci byli w tym
przypadku proszeni jednak o wskazanie wszelkich nagród, można zatem sądzić, że część z
pytanych brała pod uwagę sukcesy innego rodzaju – np. osiągnięcia sportowe. Wśród ogółu
badanych 17% deklarowało bowiem, że jeden raz reprezentowało swoją szkołę w zawodach
sportowych w okresie minionego roku, a 21,2% deklarowało co najmniej kilkakrotne tego
typu doświadczenie. Mamy zatem do czynienia z względnie dużym zaangażowaniem
uczniów w rywalizację – tak na polu naukowym, jak i sportowym. Warto w tym miejscu
odnotować, iż aktywność fizyczna jest deklarowana przez sporą grupę młodzieży. Zaledwie
co czwarty pytany twierdzi, iż w minionym roku w ogóle nie trenował, ani nie uprawiał
sportu (26,4%). Przeczy to nieco stereotypowemu obrazowi młodych ludzi całkowicie
stroniących od jakichkolwiek form intensywnej aktywności fizycznej. W tym polu
problemowym umieszczono także zagadnienie dodatkowych zajęć pozwalających na
doskonalenie znajomości języków obcych. Odpowiedzi badanych wskazują, że poprzestają
oni z reguły na obowiązkowych lekcjach języków obcych – 40,5% przyznaje, że w okresie
ostatniego roku nie brało udziału w żadnych dodatkowych zajęciach językowych.
Szczegółowe dane przedstawia Wykres 33.
55
Wykres 34: Aktywność szkolna – zakres ponadobowiązkowy
Ostatnim zestawem zagadnień stały się twierdzenia dotyczące zwracania się o pomoc
do wychowawców – zarówno ze swoimi problemami, jak i w imieniu innych, którzy
potrzebowali wsparcia. Mimo że wcześniej omówione dane dość pozytywnie przedstawiały
relacje między uczniami i nauczycielami, to jednak odpowiedzi respondentów dotyczące
korzystania z pomocy oferowanej przez nauczycieli prowadzą do wniosków o pewnym
dystansie pomiędzy obiema grupami. Wychowawcy, jakkolwiek postrzegani jako osoby,
które mogłyby pomóc w trudnych sytuacjach, nie są faktycznie angażowani w tego typu
działania. Wśród badanych dość rzadko pojawiały się odpowiedzi świadczące o
poszukiwaniu wsparcia wśród nauczycieli. Jedynie co piąty pytany (20,9%) przyznał, że
zwrócił się do wychowawcy z prośbą o pomoc we własnej sprawie jeden raz w ostatnim
roku, a co piętnasty deklarował, że taka sytuacja miał miejsce co najmniej kilka razy (6,9%).
Nieco częściej badani zwracali się do nauczycieli w sprawach dotyczących ich
koleżanek i kolegów. Co czwarty respondent (26,3%) twierdził, że jeden raz udał się do
wychowawcy z prośbą o pomoc w cudzej sprawie, a co dziesiąty (10%) deklarował, iż takie
działania podejmował wiele razy w ciągu ostatniego roku. Szczegółowe dane przedstawia
Wykres 33.
56
Wykres 35: Zwracanie się o pomoc do wychowawcy
Kolejne pytanie wskaźnikowe potwierdza częściowo zasygnalizowany problem
dotyczący postrzegania nauczycieli i wychowawców jako osób, które mogą być pomocne w
rozwiązywaniu różnorodnych problemów. Respondentów zapytano, czy korzystają z
różnorodnych form pomocy oferowanych przez szkołę, które dotyczyć mogą rozwiązywania
problemów materialnych, domowych lub związanych z nauką. Zdecydowana większość
badanych stwierdziła, że z takich form pomocy nie korzysta, gdyż po prostu nie ma takiej
potrzeby (70,3%). Należy jednak dość ostrożnie potraktować tę kategorię. Prawdopodobnie
część udzielających takiej odpowiedzi nie zdaje sobie sprawy z problemów, które mogłyby
być rozwiązane przy wsparciu szkoły, co skutkuje wskazaniami na brak trudności. Należy
także odnotować, iż co dziesiąty badany (11,1%) stwierdzał wprost, że nie korzysta ze
wsparcia szkoły, choć mogłoby być ono istotnym czynnikiem pozwalającym rozwiązać jego
problemy życiowe. Jedynie co szósty respondent (15%) deklaruje, że korzysta z różnych
form pomocy oferowanych przez szkolę.
Można zaryzykować wniosek, iż taki rozkład odpowiedzi, wbrew wcześniejszym
deklaracjom, wynika w dużej mierze z braku zaufania do osób, z którymi uczniowie
kontaktują się najczęściej – ich nauczycieli i wychowawców. Szczegółowe dane przedstawia
Wykres 33.
57
Wykres 36: Korzystanie z pomocy oferowanej przez szkołę
Pogłębiona analiza korelacyjna nie wskazuje na istotne zależności pomiędzy
zmiennymi niezależnymi (takim jak wiek, płeć, rodzaj szkoły i in.) a deklaracjami
dotyczącymi korzystania z pomocy oferowanej przez szkołę.
Zaprezentowane powyżej wyniki mogą być nieco niepokojące, jednak analiza
kolejnych zagadnień prowadzi do wniosku, że jakość relacji łączących uczniów i nauczycieli
nie jest najgorsza. By zweryfikować oceny dotyczące stosunków zachodzących w tej
płaszczyźnie w środowisku szkolnym, poproszono respondentów o ocenę stosunku osób
pełniących istotne role w procesie kształcenia i wychowania realizowanym w szkole do ich
podopiecznych sprawiających najpoważniejsze problemy wychowawcze. Podkreślić należy
dominację odpowiedzi wskazujących na pozytywne oceny wszystkich wymienionych osób, z
drugiej jednak strony odnotowano duże odsetki respondentów nie potrafiących jednoznacznie
odnieść się do tej kwestii. Analizując poszczególne rozkłady odpowiedzi, zauważyć należy
najsilniejszą polaryzację odpowiedzi odnoszących się do wychowawców, opiekunów klas.
Stanowili oni grupę, wobec której najczęściej badani formułowali dobre oceny, odnosząc się
do kwestii stosunku wobec podopiecznych sprawiających kłopoty wychowawcze – 61,7%
wskazań. Z drugiej jednak strony to także wychowawcy i opiekunowie klas najczęściej
oceniani byli krytycznie w tym aspekcie – 13,1% ocen złych. Najmniejszy natomiast był w
ich przypadku odsetek badanych nie potrafiących jednoznacznie odnieść się do omawianej
kwestii (22,4%). Najrzadziej negatywne oceny dotyczyły relacji pedagogów szkolnych z
58
„trudnymi” uczniami (7,2%). Ta grupa stanowiła także kategorię zyskującą najwięcej ocen
pozytywnych po wychowawcach i opiekunach klas (53,7%). Najbardziej krytycznie
postrzegani byli nauczyciele dyżurujący na korytarzach – tylko 40,3% pytanych oceniło ich
stosunek do podopiecznych sprawiających problemy jako dobry, a aż 14,4% formułowało
wobec nich oceny jednoznacznie złe. Kolejne kategorie – katecheci i dyrekcja szkoły –
oceniane były bardzo podobnie: około połowa respondentów pozytywnie wypowiadała się o
ich relacjach z uczniami „trudnymi” (odpowiednio 50,1% i 52,9%), a co dziesiąty pytany
formułował opinie negatywną (odpowiednio 10,6% i 9,8%). Szczegółowe dane przedstawia
Wykres 33.
Wykres 37: Ocena stosunku osób pełniących istotne role szkolne wobec uczniów
problemowych
Relacje pomiędzy pedagogami a uczniami ze względu na swoją specyfikę stanowią
dość problematyczny typ stosunków społecznych. Potencjalnie pojawia się tu spore ryzyko
aktów agresji zachodzących w obu kierunkach pomiędzy tymi grupami, a także w ich
obrębie. Ważnym zagadnieniem zatem stała się identyfikacja istnienia zespołu zasad
59
określających sposoby reagowania na agresję. Poproszono respondentów, by udzieli
odpowiedzi na pytanie, czy w ich szkole istnieje umowa obowiązująca uczniów i nauczycieli
określająca jasne zasady reagowania na agresję. Jedynie 7,7% pytanych odpowiedziało, że
takie zasady w ich szkole nie istnieją. Prawie połowa badanych zadeklarowała istnienie
jasnych wytycznych dotyczących sposobów reagowania na agresję. W tym 37,3% mówiło o
uniwersalnych uregulowaniach w skali całej szkoły, a 12,2% zwróciło uwagę na zasady
stanowiące efekt wewnętrznych ustaleń konkretnego nauczyciela z daną klasą. Odnotować
należy też bardzo duży odsetek (39,9%) respondentów, którzy nie są w stanie jednoznacznie
odnieść się do tej kwestii. Mamy zatem do czynienia z dość powszechną sytuacją jasnego
wytyczenia repertuaru dopuszczalnych reakcji na zachowania agresywne w środowisku
szkolnym. Szczegółowe dane przedstawia Wykres 33.
Wykres 38: Istnienie umowy określającej jasne zasady reagowania na agresję
Pogłębiona analiza korelacyjna wskazuje na istotną zależność pomiędzy typem szkoły
a deklaracjami respondentów. Uczniowie liceów ogólnokształcących zdecydowanie rzadziej
wspominali o istnieniu umowy, która regulowałaby reakcje na zachowania agresywne, aniżeli
uczniowie innych typów szkół – co dziesiąty z nich (9,4%) twierdził, iż takie uregulowania
nie istnieją w szkole, a ponad połowa (51,8%) nie miała wiedzy w tym zakresie. Z kolei
wśród uczniów szkół podstawowych dwie trzecie pytanych twierdziło, że takie zasady
obowiązują, w tym połowa (49,9%) mówiła o systemie ogólnoszkolnych reguł. Nieco tylko
60
mniejsze były kategorie udzielających takich odpowiedzi wśród uczniów szkół zawodowych
(59,2% deklarujących istnienie uregulowań w tym zakresie i 40,8% wskazujących na ich
uniwersalny charakter). Technika i gimnazja lokowały się pomiędzy biegunami
wyznaczonymi przez licea ogólnokształcące i szkoły podstawowe oraz zawodowe. Taka
prawidłowość wynika najprawdopodobniej z nasilenia agresji w poszczególnych typach szkół
– można sądzić, że to zjawisko na szczególnie szeroką skalę ujawnia się w szkołach
podstawowych i zawodowych, skutkując koniecznością jednoznacznych i powszechnie
znanych uregulowań dotyczących reakcji na zachowania przekraczające granice wytyczone
normami społecznymi. Szczegółowe dane przedstawia tabela nr 22.
Tabela 22: Rodzaj szkoły, do jakiej uczęszczają respondenci a deklaracja
obowiązywania w szkole umowy między uczniami i nauczycielami
określającej jasne zasady reagowania na agresję
Obowiązywanie w szkole umowy między uczniami i
nauczycielami określającej jasne zasady reagowania na agresję
w szkole
obowiązuje
system
jasnych zasad
obowiązuje
system zasad,
ale zależy od
ustaleń klasy i
nauczyciela
nie ma takich
zasad
nie wiem
59
15,7%
95
15,5%
19
18,4%
39
10,7%
56
8,4%
4
10,3%
272
12,6%
24
6,4%
31
5,1%
9
8,7%
32
8,8%
62
9,4%
13
33,3%
171
7,9%
105
28,0%
252
41,2%
33
32,0%
136
37,4%
343
51,7%
15
38,5%
884
41,0%
187
49,9%
234
gimnazjum
38,2%
42
zasadnicza
zawodowa
40,8%
szkoła
157
technikum
43,1%
202
liceum
ogólnokształcące
30,5%
7
liceum profilowane
17,9%
829
ogółem
38,5%
podstawowa
ogółem
375
100,0%
612
100,0%
103
100,0%
364
100,0%
663
100,0%
39
100,0%
2156
100,0%
Pozostałe zmienne niezależne nie wpływają w sposób istotny na deklaracje
respondentów odnośnie omawianej kwestii.
Prócz problemu agresji współcześnie w przestrzeni szkoły występuje szereg innych
zjawisk o charakterze patologicznym (narkotyki, alkohol, papierosy itp.). By minimalizować
ryzyko pojawienia się tego typu problemów oraz niwelować ich skutki, szkoły organizują
zajęcia poświęcone rozwiązywaniu najpoważniejszych zagrożeń i ich profilaktyce. Zapytano
61
respondentów o udział w tego typu zajęciach. Analiza odpowiedzi wskazuje, że najczęściej
młodzież uczestniczyła w zajęciach poświeconych problematyce uzależnień od narkotyków
(44,6% odpowiedzi twierdzących). Nieco rzadziej badani deklarowali udział w spotkaniach
poświęconych zagrożeniom związanym z paleniem papierosów (37,4%), używaniem
alkoholu (36,7%) oraz dotyczących współpracy z policją lub strażą miejską (36,8%). Jeszcze
mniej liczna była grupa respondentów, którzy deklarowali uczestnictwo w zajęciach
poświęconych problemom radzenia sobie z emocjami i agresją. Najrzadziej wskazywano na
udział w spotkaniach dotyczących zagrożeń płynących ze strony sekt (20,8%) oraz
poświęconych problemom młodzieży dotkniętej anoreksją i bulimią (18,9%).
Ten rozkład odpowiedzi odzwierciedla w dużej mierze skalę zagrożenia
poszczególnymi problemami. Te, które stanowią najpoważniejsze ryzyko dla młodzieży są
przedmiotem szczególnie intensywnych działań zmierzających do niwelowania ich skali.
Wśród kluczowych problemów młodzież z pewnością znajduje się zagrożenie uzależnieniem
od narkotyków, alkoholu i papierosów i to one stanowią najczęściej przedmiot programów
profilaktycznych. Szczegółowe dane przedstawia wykres nr 39.
Wykres 39: Uczestnictwo w zajęciach poświęconych problemom społecznym
62
Na zakończenie części raportu, która poświęcona została relacjom szkolnym i sytuacji
w szkole warto zaprezentować odpowiedzi respondentów na pytanie o to, jak spędzają wolny
czas po zajęciach w szkole. Młodzież miała możliwość wybrania maksymalnie trzech
odpowiedzi. Zostały one przedstawione na wykresie nr 40.
Okazuje się, że swój wolny czas młodzież najchętniej spędza w świecie wirtualnym,
na co wskazują odpowiedzi 41,1% badanych. Warto przy tym zauważyć, że dodatkowo
prawie jedna czwarta respondentów przyznaje, że w wolnym czasie gra w gry komputerowe.
Jeśli przyjąć, że większość tego typu gier to gry sieciowe, okazuje się, że młodych ludzi
wybierających Internet jako przestrzeń aktywności pozaszkolnej jest więcej. Na drugim
miejscu uplasowały się spotkania z koleżankami/kolegami (39,9% wskazań). Można to
zsumować z odpowiedziami tych osób, które deklarują, że w wolnym czasie chodzą po
mieście/osiedlu z koleżankami i kolegami (15,6% wskazań), które da się potraktować jako
formę spotkań z rówieśnikami. Widać więc, że młodzież nie poprzestaje na kontaktach online
ze znajomymi, ale też spotyka się z nimi w przestrzeni realnej. Uczniowie interesują się
ponadto muzyką – również prawie 40% badanych przyznało, że w wolnym czasie słucha
muzyki, a 2,5% badanych chadza na koncerty. Oglądaniem telewizji oraz filmów DVD
zajmuje się w wolnym czasie jedna czwarta badanych, co świadczy o tym, że Internet
stanowi medium bardziej atrakcyjne dla młodych ludzi, tym bardziej, że szereg programów
telewizyjnych mogą obejrzeć via Internet. Jedynie 23,6% młodzieży przyznaje, że w wolnym
czasie uprawia sport. Z kolei 16,2% ankietowanych deklaruje, że czyta książki, podczas gdy
15% z nich zajmuje się własnym hobby. Wskazania poniżej 6% dotyczą takich form
spędzania wolnego czasu, jak: kibicowanie na imprezach sportowych, chodzenia do
klubu/pubu (po 5,6% wskazań), chodzenia do dyskoteki (5,2% głosów), spędzania czasu w
galeriach/centrach handlowych (4,3% wskazań), chodzenia do kima (3,3% głosów) oraz
uprawiania turystyki (1,8% odpowiedzi).
63
Wykres 40: Sposoby spędzania wolnego czasu po szkole przez respondentów
Opcję: inne formy spędzania wolnego czasu wskazało 7,2% respondentów. Wśród
najczęściej wymienianych znalazły się wskazania dotyczące nauki: respondenci często
deklarowali, że w wolnym czasie uczą się, odrabiają lekcje czy chodzą na korepetycje.
Odpowiedzi te korespondują z deklaracjami dotyczącymi przeciążenia nauką. Jeśli młodzież
wolny czas poświęca na naukę, nie dziwi fakt, że znaczna część z nich ma poczucie bycia
przeciążonymi nauką. Inne często pojawiające się w tej kategorii odpowiedzi da się przypisać
do zajmowania się własnym hobby. Z odpowiedzi badanych wynika, że interesują się m.in.
tańcem, śpiewem, grą na instrumentach muzycznych, fotografią. Uczęszczają ponadto na
zbiórki harcerskie, są wolontariuszami. Kilkoro młodych ludzi twierdzi, że w wolnym czasie
nudzi się, inni deklarują, że spotykają się z przyjaciółmi.
Reasumując, najczęstsze formy spędzania przez młodzież wolnego czasu nie zawsze
wymagają wychodzenia z domu: z jednej strony respondenci twierdzą, że chętnie spotykają
się z kolegami i to z nimi spędzają czas po lekcjach, z drugiej jednak, wybierają aktywność w
64
świecie wirtualnym, która dość często zastępuje kontakty z rówieśnikami, bądź właśnie służy
do podtrzymywanie tego typu relacji. Należy przy tym dodać, że wolny czas rzadko
przeznaczają na aktywność sportową oraz na rozrywki kulturalne, co można poniekąd
tłumaczyć obciążeniem nauką, na co wskazuje znaczna ilość wskazań odnoszących się do
zajmowania się w wolnym czasie odrabianiem lekcji i nadrabianiem szkolnych zaległości.
65
4. Przemoc w otoczeniu i doświadczeniu młodzieży
Celem badania było również poznanie opinii młodych ludzi na temat przemocy, a
także ich doświadczeń z nią związanych. Młodzież została więc poproszona o określenie,
czym jest przemoc w ich otoczeniu. Zestawienie odpowiedzi na to pytanie zawiera wykres nr
41.
Największa grupa badanych (prawie 30%) wyraziła przekonanie, że przemoc jest
złem, z którym można i trzeba walczyć. Z kolei prawie jedna czwarta indagowanych uznała,
że przemoc jest w ich otoczeniu czymś nieistotnym (prawie nie występuje), a 16,2% młodych
ludzi twierdzi, że jest ona złem, które należałoby przynajmniej ograniczyć. Podobny odsetek
respondentów uważa, że przemoc jest czymś naturalnym i nieuniknionym oraz że przemoc to
zło, na które niewiele można poradzić (odpowiednio wskazania 12,9% i 12,6%
ankietowanych). Tak zróżnicowany rozkład odpowiedzi można tłumaczyć różnymi
doświadczeniami badanej młodzieży, związanymi z pośrednim lub bezpośrednim kontaktem
z przemocą, co potwierdzają analizy tabel krzyżowych, uwzględniające cechy społecznodemograficzne ankietowanych.
Wykres 41: Opinie na temat przemocy w otoczeniu respondentów
66
Pogłębiona analiza zależności pomiędzy cechami społeczno-demograficznymi
respondentów i odpowiedziami na pytanie o to, czym jest przemoc wskazuje na różnice w
rozkładach odpowiedzi warunkowane płcią, wiekiem oraz rodzajem szkoły, do jakiej
uczęszczają badani.
Tabela nr 23 pokazuje rozkłady odpowiedzi w grupie dziewcząt i chłopców. Wynika z
niego, że chłopcy częściej niż dziewczęta traktują przemoc jako coś naturalnego i
nieuniknionego: różnica wskazań wynosi tu prawie 9 punktów procentowych. Oni także
częściej skłonni są twierdzić, że przemoc jest złem, na które niewiele mona poradzić (różnica
w odsetkach odpowiedzi wynosi 3,5%). Opinie chłopców i dziewcząt są podobne w
przypadku stwierdzenia, że przemoc jest złem, które należałoby przynajmniej ograniczyć –
procent wskazań wśród dziewcząt wynosi 16,3%, natomiast wśród chłopców – 16,8%.
Wyniki pokazują, że dziewczęta częściej postrzegają przemoc jako zło i dostrzegają potrzebę
zwalczania jej – różnica wskazań wynosi 7,2%. One też mają większą skłonność do
traktowania przemocy jako czegoś nieistotnego, co prawie nie występuje. Rozbieżności
występujące pomiędzy odpowiedziami uczniów i uczennic mogą wynikać z faktu, że chłopcy
częściej stykają się z aktami przemocy lub nawet jej doświadczają. Dziewczęta z kolei
częściej są chronione przed przemocą, a więc nie dostrzegają jej i nie doświadczają, co
powoduje, że traktują ją jako coś nieistotnego. Ich wrażliwość na krzywdę i szkody, jakie
powodują akty przemocy sprawia, że rzadziej też godzą się z tym, że istnieje i częściej widzą
potrzebę jej zwalczania.
Tabela 23: Płeć respondentów a opinie na temat przemocy w ich otoczeniu
Opinia na temat przemocy w otoczeniu respondenta
przemoc
przemoc
przemoc to
przemoc to
to zło,
to zło, z
przemoc
przemoc to coś
zło, które
coś
na które
którym
jest
naturalnego i
należałoby
nieistotnego
niewiele
można i
czymś
nieuniknionego
przynajmniej
(prawie nie
można
trzeba
innym
ograniczyć
występuje)
poradzić
walczyć
kobieta
płeć
mężczyzna
ogółem
ogółem
91
117
172
358
296
19
1053
8,6%
11,1%
16,3%
34,0%
28,1%
1,8%
100,0%
192
162
187
298
242
29
1110
17,3%
14,6%
16,8%
26,8%
21,8%
2,6%
100,0%
283
279
359
656
538
48
2163
16,6%
30,3%
24,9%
2,2%
100,0%
13,1%
12,9%
67
Tabela 24: Wiek respondentów a opinie na temat przemocy w ich otoczeniu
przemoc to coś
naturalnego i
nieuniknionego
mniej niż
12 lat
12 lat
13 lat
14 lat
wiek
15 lat
16 lat
17 lat
18 lat
19
i więcej lat
ogółem
przemoc
to zło, na
które
niewiele
można
poradzić
przemoc to
zło, które
należałoby
przynajmniej
ograniczyć
przemoc
to zło, z
którym
można i
trzeba
walczyć
przemoc to
coś
nieistotnego
(prawie nie
występuje)
przemoc
jest
czymś
innym
ogółem
2
6
5
2
7
1
23
8,7%
26,1%
21,7%
8,7%
30,4%
4,3%
100,0%
46
50
58
98
84
7
343
13,4%
14,6%
16,9%
28,6%
24,5%
2,0%
100,0%
36
45
56
77
62
11
287
12,5%
15,7%
19,5%
26,8%
21,6%
3,8%
100,0%
37
41
60
93
51
6
288
12,8%
14,2%
20,8%
32,3%
17,7%
2,1%
100,0%
8
11
6
19
17
0
61
13,1%
18,0%
9,8%
31,1%
27,9%
0%
100,0%
58
49
81
179
152
12
531
10,9%
9,2%
15,3%
33,7%
28,6%
2,3%
100,0%
66
58
74
150
141
11
500
13,2%
11,6%
14,8%
30,0%
28,2%
2,2%
100,0%
17
8
11
26
8
0
70
24,3%
11,4%
15,7%
37,1%
11,4%
0%
100,0%
3
1
2
3
2
0
11
27,3%
9,1%
18,2%
27,3%
18,2%
0%
100,0%
273
269
353
647
524
48
2114
16,7%
30,6%
24,8%
2,3%
100,0%
12,9%
12,7%
Ze stwierdzeniem, że przemoc jest czymś naturalnym i nieuniknionym najczęściej
zgadzają się osiemnastolatkowie 2. Odsetek wskazań w tej grupie wynosi 24,3% i przekracza
procent wskazań w każdej z pozostałych grup o co najmniej 10 punktów. Opinię, że przemoc
jest złem, na które niewiele można poradzić najczęściej podzielają piętnastolatkowie (18%
odpowiedzi). Obserwowana tutaj tendencja wskazuje na systematyczny wzrost poparcia dla
tego stwierdzenia postępujący wraz z wiekiem badanych do piętnastego roku życia. W
grupach wiekowych powyżej 15 lat odsetek ten spada. Traktowanie przemocy jako zła i
potrzeba jej ograniczenia dostrzegana jest przede wszystkim w odpowiedziach czternasto- i
trzynastolatków (odpowiednio 20,8% i 19,5% wskazań). Najrzadziej pogląd ten podzielają
2
68
piętnastolatkowie (niecałe 10% odpowiedzi). Z opinią, ze przemoc jest złem, z którym można
i trzeba walczyć zgadza się największy odsetek osiemnastolatków (37,2%). Poziom wskazań
przekraczający 30% odnotowano również u szesnastolatków (33,7%), czternastolatków
(32,3%) oraz piętnastolatków (31,1%). O tym, że przemoc jest czymś nieistotnym, prawie
niewystępującym przekonanych jest najwięcej szesnasto-, siedemnasto- i piętnastolatków
(odpowiednio: 28,6%, 28,2%, 27,9% wskazań). Z kolei osiemnastolatkowie najrzadziej
wybierali tę właśnie odpowiedź (11,4% odpowiedzi).
Tabela 25: Rodzaj szkoły, do jakiej uczęszczają respondenci a opinie na temat
przemocy w ich otoczeniu
przemoc
przemoc to
to zło, na
coś
które
naturalnego i
niewiele
nieuniknioneg
można
o
poradzić
podstawowa
gimnazjum
zasadnicza
zawodowa
szkoła
technikum
liceum
ogólnokształcą
ce
liceum
profilowane
ogółem
przemoc to
zło, które
należałoby
przynajmniej
ograniczyć
przemoc
to zło, z
którym
można i
trzeba
walczyć
przemoc to
coś
nieistotnego
(prawie nie
występuje)
przemoc
jest czymś
innym
ogółem
58
58
70
98
94
7
385
15,1%
15,1%
18,2%
25,5%
24,4%
1,8%
100,0%
81
97
115
185
121
18
617
13,1%
15,7%
18,6%
30,0%
19,6%
2,9%
100,0%
24
18
16
30
16
2
106
22,6%
17,0%
15,1%
28,3%
15,1%
1,9%
100,0%
65
42
56
104
86
7
360
18,1%
11,7%
15,6%
28,9%
23,9%
1,9%
100,0%
47
61
95
224
220
13
660
7,1%
9,2%
14,4%
33,9%
33,3%
2,0%
100,0%
9
3
7
18
1
1
39
23,1%
7,7%
17,9%
46,2%
2,6%
2,6%
100,0%
284
279
13,1%
12,9%
359
659
538
48
2167
16,6%
30,4%
24,8%
2,2%
100,0%
Widoczna jest ponadto zależność pomiędzy rodzajem szkoły, do jakiej uczęszcza
młodzież a jej opiniami na temat przemocy. Opinią, jaka najczęściej pojawia się wśród
uczniów wszystkich typów szkół jest stwierdzenie, że przemoc jest złem, z którym można i
trzeba walczyć, przy czym największa proporcja wskazań występuje w tym przypadku wśród
uczniów liceów: profilowanych i ogólnokształcących (46,2% i 33,9% odpowiedzi). Niemniej
uczniowie szkół liceów ogólnokształcących niemal równie często uważają, że przemoc jest
czymś nieistotnym, bo prawie nie występującym (33,3%), co może być efektem tego, że
młodzież ta z przemocą rzadko się styka. Ta opcja odpowiedzi jest również drugą pod
69
względem frekwencji odpowiedzią udzielaną przez uczniów szkół podstawowych (24,4%
wskazań), techników (23,9%) i gimnazjów (19,6%). Należy zauważyć, że poglądy uczniów
szkół zawodowych różnią się dość wyraźnie od poglądów pozostałych respondentów. W tej
grupie największy jest odsetek wskazań, traktujących przemoc jako coś naturalnego i
nieuniknionego (22,6%). Również wśród tych uczniów najczęściej pojawia się pogląd,
traktujący przemoc jako zło, na które niewiele można poradzić (17% odpowiedzi). Można
wysunąć tezę, że właśnie w przypadku tych respondentów opinie na temat przemocy
warunkowane są szczególnie mocno doświadczaniem przemocy.
Młodzieży zadano także pytanie o to, czy w ostatnim roku doznali przemocy słownej
lub fizycznej ze strony osób dorosłych: rodziców/opiekunów, nauczycieli, innych osób
dorosłych i obcych rówieśników. Zbiorcze zestawienie odpowiedzi na to pytanie zawiera
wykres nr 42.
Wykres 42: Deklaracje doświadczenia w ostatnim roku przemocy ze strony osób
dorosłych oraz nieznanych rówieśników
Młodzież deklaruje, że częściej doznaje przemocy słownej niż fizycznej zarówno ze
strony nieznajomych rówieśników, jak również ze strony rodziców/opiekunów, nauczycieli i
innych osób dorosłych. Najwięcej, bo 38,1% ankietowanych przyznaje, że przemoc słowną
(wyzwiska, krzyki) zastosowali wobec nich nieznani rówieśnicy. Prawie jedna piąta twierdzi,
że doświadczyli tego ze strony rodziców, a 16,9% podaje innych dorosłych, którzy w ten
sposób wobec nich się zachowali. Deklaracje 14,5% badanych wskazuje na to, że przemoc
70
słowną stosują wobec nich nauczyciele. Wynika z tego, że spora część młodzieży styka się z
przemocą słowną bezpośrednio, przemoc tę najczęściej stosują rówieśnicy, ale też rodzice, na
co należy zwrócić szczególną uwagę.
Do doświadczania przemocy fizycznej (bicia, popychania, szarpania) ze strony
obcych rówieśników przyznało się 21% ankietowanych. Z kolei około 13,5% młodych ludzi
zadeklarowało, że doświadczyło przemocy fizycznej ze strony rodziców i innych dorosłych, a
9% stwierdziło, że przemoc tę zastosowali wobec nich nauczyciele. Wyniki te są
niepokojące, jakkolwiek można przypuszczać, że nie wszyscy respondenci przyznają się do
doświadczania
przemocy,
zwłaszcza
tej domowej,
dlatego
też
realny wskaźnik
doświadczania przemocy ze strony rodziców/opiekunów może być wyższy niż wynika to z
zaprezentowanych danych.
Odpowiedzi różnicuje wiek i płeć badanych. Wykresy nr 43 i 44 prezentują
zestawienie odpowiedzi uczniów i uczennic na pytanie o doświadczanie przemocy słownej i
fizycznej w ostatnim roku.
Wykres 43: Płeć respondentów a deklaracje doświadczenia w ostatnim roku przemocy
słownej ze strony osób dorosłych oraz nieznanych rówieśników
71
fizycznej ze strony osób dorosłych oraz nieznanych rówieśników
Dane zawarte na wykresach świadczą o tym, że to chłopcy doświadczają przemocy
częściej niż dziewczęta – wyjątek stanowi przemoc stosowana przez rodziców. Zarówno w
przypadku przemocy słownej, jak i fizycznej więcej respondentek niż respondentów
deklaruje, że są jej ofiarami. W przypadku przemocy słownej różnica wskazań wynosi prawie
7%, zaś w przypadku przemocy słownej jest to niecały 1% różnicy. Z kolei młodzież męska
zdecydowanie częściej niż młodzież żeńska twierdzi, że przemoc wobec niej stosują nieznani
rówieśnicy. Zarówno w przypadku przemocy słownej, jak i fizycznej różnice oscylują wokół
13%. Duże dysproporcje występują też w odniesieniu do przemocy, jakiej młodzi ludzie
doznają ze strony innych osób dorosłych. Sięgają one 10,4% w przypadku przemocy słownej
i 6,7% w przypadku przemocy fizycznej. Uczniowie częściej niż uczennice deklarują
również, że nauczyciele stosują wobec nich przemoc słowną (rozbieżność wynosi 5,8%) i
fizyczną, przy czym tu różnica wynosi 1,1%.
Pewne różnice w odpowiedziach na to pytanie widoczne są również w
poszczególnych grupach wiekowych, co pokazują wykresy nr 45 i 46.
72
Wykres 45: Wiek respondentów a deklaracje doświadczenia w ostatnim roku przemocy
słownej ze strony osób dorosłych oraz nieznanych rówieśników
73
fizycznej ze strony osób dorosłych oraz nieznanych rówieśników
Jak można zauważyć, doświadczanie przemocy słownej ze strony rodziców
najczęściej deklarują szesnasto-, siedemnasto- i piętnastolatkowie3. Odsetek wskazań w tych
kategoriach wiekowych wynosi odpowiednio; 25,2%, 22,9% i 22%. Najmniej wskazań
dotyczących tego rodzaju przemocy stosowanej przez rodziców odnotowano wśród
dwunasto- i trzynastolatków (14,6% i 15,1%). Z kolei przemocy fizycznej ze strony rodziców
doświadczają najczęściej dwunasto- i osiemnastolatkowie (odsetek wskazań wynosi
odpowiednio: 20,4% oraz 19,7%. Najmniej deklaracji tego typu pojawiło się wśród uczniów
siedemnastoletnich (10,2%) i szesnastoletnich (11,2%).
3
74
Jeśli chodzi o przemoc słowną stosowaną przez nauczycieli, najczęściej mówią o niej
osiemnastolatkowie
(23,9%
odpowiedzi),
a
także
czternasto-
i
piętnastolatkowie
(Odpowiednio 20,1% i 20% wskazań). Relatywnie rzadko wspominają o niej uczniowie
dwunasto- i trzynastoletni (wskazania na poziomie 11,8% i 11,5%). Frekwencje odpowiedzi
świadczących o doświadczaniu przemocy fizycznej ze strony nauczycieli są zbliżone –
różnica pomiędzy największym odsetkiem wskazań (grupa dwunastolatków) a najmniejszym
odsetkiem wskazań (siedemnastolatkowie) wynosi 6,6%.
Uczniowie osiemnastoletni tworzą grupę, w której najczęściej pojawiają się deklaracje
doświadczania przemocy ze strony innych osób dorosłych – dotyczy to obydwu rodzajów
przemocy. W przypadku przemocy słownej odsetek ten wynosi 23,5%, z kolei w przypadku
przemocy fizycznej sięga on 27,5%. O doznawaniu przemocy słownej często mówią też
piętnasto-, siedemnasto- i czternastolatkowie (odsetki odpowiedzi w tych grupach wynoszą
odpowiednio 20,7%, 20,2% oraz 19,9%). Stosunkowo rzadko przemocy tego typu
doświadczają dwunastolatkowie, na co wskazuje frekwencja wskazań na poziomie 12,6%. W
przypadku przemocy fizycznej odsetek odpowiedzi odnotowany wśród osiemnastolatków
istotnie przewyższa procenty odpowiedzi w pozostałych grupach wiekowych. Drugą pod
względem wskazań jest grupa dwunastolatków (18,4%). Najrzadziej do doświadczania
przemocy ze strony innych dorosłych przyznają się piętnasto- i szesnastolatkowie (10,3% i
10,6% odpowiedzi).
Przemoc słowna najczęściej stosowana była wobec respondentów osiemnastoletnich
(28,4% wskazań) i dwunastoletnich (26,6% odpowiedzi). Najrzadziej przyznają się do jej
doznawania piętnastolatkowie (18,6% głosów). Przemocy fizycznej doświadczają z kolei
najczęściej trzynastolatkowie – frekwencja wskazań w tej grupie wyniosła 46,7%, a także
osiemnastolatkowie, co zadeklarowało 43,5% z nich. Najrzadziej stają się jej ofiarami
uczniowie najmłodsi – odsetek wskazań wśród dwunastolatków wyniósł 35,3%.
Równie istotne jak sam fakt doświadczania przemocy jest zidentyfikowanie jej
pochodzenia. Dlatego też młodzież została zapytana o to, czy w ich szkole i miejscu
zamieszkania działają grupy młodzieżowe, które szkodzą otoczeniu w rozmaity sposób, m.in.
na wymuszając pieniądze, bijąc, atakując, niszcząc mienie. Deklaracje młodych ludzi na ten
temat prezentuje wykres nr 47.
75
Wykres 47: Działalność w szkole i miejscu zamieszkania respondentów grup
młodzieżowych stosujących przemoc
Z zestawionych danych wynika, że do grup, których destrukcyjną aktywność
najczęściej obserwuje młodzież zarówno w miejscu zamieszkania, jak i w szkole należą
grupy, które bezmyślnie niszczą mienie szkolne i publiczne. Wskazania respondentów
dotyczące tego typu aktywności w miejscu zamieszkania wyniosły 37,3%, nieznacznie mniej
badanych zadeklarowało aktywność tego typu grup w szkole – głosy prawie 35%. Nieco
tylko rzadziej młodzi ludzie obserwują działalność grup młodzieżowych, które szkodzą
wyzywając, grożąc innym. Odsetek wskazań w odniesieniu do miejsca zamieszkania wyniósł
33,5%, zaś w odniesieniu do szkoły – 32,5%. Stosunkowo często ankietowani zauważają
działalność grup młodzieżowych, które wykazują tendencję do bicia i atakowanie innych,
przy czym rozbieżności pomiędzy ich obecnością w miejscu zamieszkania i w szkole są już
bardziej widoczne niż w przypadku poprzednich dwóch typów aktywności. Nieco ponad 30%
badanych twierdzi, że działają one w ich miejscu zamieszkania, podczas gdy deklaracje
odnoszące się do środowiska szkolnego nie przekraczają w tym wypadku 25%. Wyniki badań
wskazują również na to, że aktywność grup młodzieżowych, które zajmują się sprzedażą
narkotyków jest bardziej widoczna w miejscu zamieszkania niż w szkole. Frekwencja
wskazań odnoszących się do aktywności polegającej na sprzedaży narkotyków w miejscu
zamieszkania wyniosła 23,5%, tj. o 13,5% więcej niż w przypadku podobnych grup
działających w szkole. Jednocześnie respondenci są przekonani o tym, że w szkołach działa
więcej grup zajmujących się wymuszaniem jedzenia w ich miejscu zamieszkania – różnica
wskazań wynosi 9,5% (17,7% badanych przekonanych jest o tym, że w ich szkołach działają
76
tego typu grupy, podczas gdy odsetek wskazań dotyczący aktywności tego typu grup w
miejscu zamieszkania wynosi 8,2%). Niemal jednakowy odsetek osób uważa, że zarówno w
ich szkołach, jak i miejscu zamieszkania funkcjonują grupy wymuszające pieniądze (różnica
wskazań wynosi 0,4%).
Pogłębiona analiza wskazań zanotowanych wśród uczniów różnych typów szkół
wykazuje pewne zależności pomiędzy rodzajami placówek edukacyjnych, do jakich
uczęszczają respondenci a deklaracjami odnoszącymi się do występowania w środowisku
szkolnym i miejscu zamieszkania grup młodzieżowych, które stosują różne formy przemocy.
Wykres nr 48 przedstawia zestawienie dotyczące obecności grup młodzieżowych
stosujących przemoc w poszczególnych typach szkół reprezentowanych przez respondentów
Wykres 48: Rodzaj szkoły, do której uczęszczają respondenci a działalność w szkole
grup młodzieżowych stosujących przemoc
77
Dane zawarte na wykresie wskazują na to, że obecność grup młodzieży stosującej
przemoc w szkole najczęściej dostrzegają uczniowie liceów profilowanych. Największy
odsetek tych właśnie uczniów twierdzi, że w ich szkole działają grupy młodzieżowe, które
wyzywają, grożą innych (70,3% wskazań) oraz takie, które biją, atakują słabszych (47,4%
odpowiedzi), sprzedają narkotyki (31,6% wskazań) oraz wymuszające jedzenie (24,3%
odpowiedzi). Znaczny jest również w tej grupie odsetek osób, które deklarują obecność w ich
szkole grup, które niszczą mienie szkolne i publiczne (44,7%), choć w przypadku tej formy
przemocy większą frekwencję wskazań odnotowano wśród gimnazjalistów (56,7%
odpowiedzi).
Uczniów gimnazjów można uznać za grupę, która znajduje się na drugim miejscu pod
względem udzielających pozytywnych odpowiedzi dotyczących obecności w ich szkole grup
młodzieżowych stosujących różne formy przemocy. Poza wspomnianym wyżej znaczącym
odsetkiem wskazań świadczących o występowaniu w gimnazjach grup, które niszczą mienie
szkolne i publiczne, pojawiło się również sporo głosów świadczących o obecności w szkole
grup, które wyzywają, grożą innym (52,4%) oraz grup młodzieżowych, które biją, atakują
słabszych (42,4%). Według deklaracji respondentów, także problem wymuszania pieniędzy
pojawia się najczęściej w tym typie szkoły, o czym świadczą odpowiedzi 30,2%
gimnazjalistów.
Uczniowie szkół zawodowych najczęściej twierdzą, że w ich szkole działają grupy
młodzieży niszczącej mienie szkolne publiczne (wskazania prawie połowy badanych) oraz
wyzywające i grożące innym (34,7%) i bijące, atakujące słabszych (nieco ponad 1/4
badanych). Warto też zaznaczyć, że uczniowie szkół zawodowych znajdują się na drugim
miejscu pod względem frekwencji wskazań, świadczących o tym, że w ich szkole są grupy
młodzieżowe, które zajmują się sprzedażą narkotyków (19,4% wskazań).
Najwyraźniej dostrzeganą formą przemocy stosowanej przez grupy młodzieży szkół
podstawowych okazuje się być wyzywanie i grożenie innym (39% głosów), a także
niszczenie mienia publicznego (38,1% wskazań) i bicie, atakowanie słabszych (36,3%
odpowiedzi). Porównywalnie często jak uczniowie innych typów szkół uczniowie szkół
podstawowych deklarują występowanie w ich szkole grup wymuszających pieniądze (13,3%
wskazań), natomiast rzadziej niż pozostali dostrzegają aktywność w swojej szkole grup
młodzieży wymuszającej jedzenie (10,5% wskazań) i sprzedającej narkotyki (3% głosów).
78
Należy zauważyć, że problem działających w szkole grup, stosujących różne formy
przemocy najrzadziej dostrzegany jest w liceach ogólnokształcących i w technikach, gdzie
odsetki wskazań są w odniesieniu do wszystkich wymienionych przypadków najniższe.
Wykres nr 49 prezentuje z kolei deklaracje młodzieży reprezentującej różne typy
szkół dotyczące działalności w ich miejscu zamieszkania grup młodzieżowych stosujących
różne formy przemocy.
Wykres 49: Rodzaj szkoły, do której uczęszczają respondenci a działalność w miejscu
zamieszkania grup młodzieżowych stosujących przemoc
Analiza danych zawartych na wykresie pozwala wnioskować o zależności pomiędzy
wiekiem badanych a deklaracjami dotyczącymi działalności w miejscu zamieszkania
respondentów grup młodzieżowych, które stosują różne formy przemocy. Podobnie jak w
przypadku wskazań dotyczących aktywności tego typu grup w szkole, również i tu uczniowie
liceów profilowanych najczęściej twierdzą, że grupy takie działają w ich miejscu
79
zamieszkania (wyjątek stanowią wskazania dotyczące przemocy polegającej na wymuszaniu
jedzenia, gdzie odsetek wskazań w tej grupie uczniów zbliżony jest do poziomu wskazań
odnotowanego u młodzieży reprezentującej pozostałe szkoły). Niemniej jednak we
wszystkich pozostałych typach szkół ponadgimnazjalnych daje się zaobserwować podobne
frekwencje wskazań dotyczących poszczególnych form przemocy. Największa różnica
wskazań występuje pomiędzy uczniami liceów i szkół zawodowych – dotyczy obecności w
miejscu zamieszkania grup niszczących mienie szkolne i publiczne i nie przekracza 7
punktów procentowych. Zarówno uczniowie gimnazjów, jak i szkół podstawowych
widocznie rzadziej dostrzegają aktywność grup młodzieżowych, które stosują różne formy
agresji i przemocy, przy czym w każdym przypadku procent wskazań w grupie
gimnazjalistów jest większy niż w grupie uczniów szkół podstawowych. Wynika z tego, że
wiek respondentów istotniej niż rodzaj szkoły, do jakiej uczęszczają warunkuje deklaracje
dotyczące występowania w miejscu zamieszkania grup młodzieżowych stosujących przemoc.
Prawdopodobnie z jednej strony jest to związane z większą społeczną aktywnością starszej
młodzieży i – być może – doświadczaniem przemocy w sposób pośredni lub bezpośredni, z
drugiej zaś – z lepszą umiejętnością identyfikowania przemocy i agresji przez starszych
ankietowanych.
W kontekście zagadnień poruszanych wyżej istotne jest, czy respondenci wiedzą, w
jaki sposób reagować w sytuacji zagrożenia. W związku z tym sprawdzono, czy respondenci
znają numer alarmowy, pod który można zadzwonić z telefonu komórkowego, aby zgłosić
wypadek lub zagrożenie.
Zgodnie z deklaracjami badanych, które zaprezentowane zostały na wykresie nr 50,
prawie 92% młodych ludzi zna numer alarmowy. Odsetek ten uznać należy za znaczny,
niemniej warto sprawdzić, ilu spośród ankietowanych, deklarujących znajomość numeru
alarmowego potrafi podać numer prawidłowy. Dane przedstawia wykres nr 51.
80
Wykres 50: Deklaracja znajomości numeru alarmowego, pod który można zadzwonić,
aby zgłosić wypadek lub zagrożenie
Okazało się, że 90,6% badanych, którzy twierdząco odpowiedzieli na pytanie o
znajomość numeru alarmowego rzeczywiście go zna i podało numer 112. Warto dodać, że
jako błędne zakwalifikowane zostały odpowiedzi, podające m.in. numery alarmowe, pod
które można dzwonić z telefonów stacjonarnych, czyli: 997, 998 i 999. Spora część badanych
podawała właśnie te numery, co prawdopodobnie w niektórych przypadkach mogło wynikać
z nie dość uważnego przeczytania pytania.
Wykres 51: Znajomość prawidłowego numeru alarmowego, pod który można
zadzwonić, aby zgłosić wypadek lub zagrożenie
81
5. Młodzież a używki
Zasadnicza część kwestionariusza ankiety poświęcona została doświadczeniom
młodych ludzi w zakresie zażywania substancji uzależniających. Pierwsze z tych pytań
odnosiło się do okresu życia (wieku respondenta), w którym spróbowali różnych używek.
Zestawienie odpowiedzi na to pytanie prezentuje wykres nr 52.
Wyniki badań pokazują, że więcej niż 90% badanych nie zażyło nigdy dotąd takich
substancji psychoaktywnych, jak: heroina (94,4% wskazań), kokaina i amfetamina (90,4%
odpowiedzi), ecstasy (93,5% głosów). Według deklaracji badanych 94,6% młodych ludzi nie
wzięło nigdy narkotyku dożylnie, a 90,8% z nich nie odurzyło się nigdy lekami z alkoholem.
Z kolei 85,5% ankietowanych nigdy nie zażyło dopalacza, a prawie 83% uczniów nie
wąchało nigdy kleju ani rozpuszczalnika. Grupa osób, które nigdy w życiu nie wypaliły
jointa stanowi 72,4% ogółu ankietowanych. Nieco ponad połowa respondentów (53,6%)
deklaruje, że nigdy nie palili papierosów. Najczęściej wymienianymi używkami, z jakimi
młodzież miała kontakt jest piwo (jedynie 23,9% badanych nigdy nie spróbowała tego
trunku), wino (30,8% ankietowanych deklaruje, że nie piła nigdy wina) oraz wódka (42,2%
badanych nigdy jej nie próbowała).
Zgodnie z deklaracjami młodzieży na ogół pierwszym trunkiem alkoholowym,
którego próbowali jest piwo (14,1% badanych twierdzi, że po praz pierwszy pili je, gdy mieli
mniej niż 9 lat). Z kolei przedział wiekowy, w którym najczęściej dochodzi do inicjacji
alkoholowej to 10 – 13 lat: najwięcej, bo 28,9% młodzieży twierdzi, że właśnie wtedy po
praz pierwszy spróbowali piwa; także w tym okresie najwięcej młodych ludzi po raz
pierwszy piło wino (26,7%). Spora część młodych ludzi próbuje po praz pierwszy alkoholu w
wieku 14 – 16 lat: frekwencja deklaracji odnoszących się do piwa wynosi tu 25,7%, wina –
24,7%. Na ten okres przypada również najwięcej wskazań dotyczących spróbowania wódki –
(28,4% badanych wtedy właśnie zetknęła się z tym trunkiem), a także wypalenia jointa –
(zrobiło to 13,5% respondentów), zażycia dopalacza (wskazania 7,1% indagowanych) i
odurzenia się lekami z alkoholem (3% wskazań).
82
Wykres 52: Deklaracja wieku, w jakim respondentom zdarzyło się po raz pierwszy
zażyć poszczególne substancje uzależniające
83
Z dużą ostrożnością podchodzić należy do wskazań dotyczących zażywania
narkotyków, bowiem okazuje się, że niektórzy badani zadeklarowali, że narkotyki twarde lub
wstrzykiwane dożylnie po raz pierwszy zażyli, mając mniej niż 9 lat. Wyniki te wydają się
być mało prawdopodobne. Okazuje się też, że doświadczenie zażycia narkotyku (wyłączając
z tego tzw. narkotyki miękkie) jest udziałem niewielu badanych. Informacje te są trudne do
zweryfikowania. Podobnie dyskusyjna jest kwestia wąchania kleju i rozpuszczalników, co
deklarowali najczęściej respondenci najmłodsi. Jak wynika z relacji ankieterów, wielu
uczniów szkół podstawowych nie kojarzyło tego z odurzaniem się, a w rezultacie
niezrozumienia intencji pytania, podawali wiek, w którym po raz pierwszy użyli kleju, np.
biurowego lub kleju do drewna lub rozpuszczalnika i przy okazji zdarzyło im się tych
substancji powąchać.
Wykres 53: Płeć respondentów a deklaracje braku zażycia poszczególnych substancji
84
Wykres nr 53, prezentujący rozkład odpowiedzi dziewcząt i chłopców deklarujących,
że nigdy nie zażywali poszczególnych substancji świadczy o tym, że to młodzież płci męskiej
częściej ma za sobą pierwsze doświadczenia z substancjami uzależniającymi. Największe
różnice wskazań dotyczą spróbowania wódki i wypalenia jointa – wynoszą one odpowiednio
12,1% i 11%. Także więcej chłopców niż dziewcząt zażyło dopalacza (różnica 6,4%),
spróbowało już piwa – rozbieżności wynoszą tu 5,1% oraz wina – różnica na poziomie 3,3%.
W przypadku pozostałych substancji odurzających różnice wskazań nie przekraczają dwóch
punktów procentowych. Jedynie w przypadku zażycia trzech środków odpowiedzi dziewcząt
wskazują na ich nieco częstsze zażywnie – jest to zażycie kokainy, amfetaminy (różnica
0,1%), odurzanie się lekami z alkoholem (różnica 0,9%) oraz wąchanie kleju,
rozpuszczalnika (różnica 2%). Należy jednak zauważyć, że rozbieżności te nie są znaczące.
Respondentom zadano pytanie o to, czy w ciągu ostatnich 30 dni zażywali środki
odurzające lub wywołujące halucynacje. Wykres nr 54 pokazuje, że 12,2% badanych zażyło
tego typu substancję. Pozostali albo zaprzeczyli, albo nie udzielili odpowiedzi na to pytanie.
Wykres 54: Deklaracja zażycia w ciągu ostatnich 30 dni środka odurzającego lub
wywołującego halucynacje
Z kolei wykres nr 55 pokazuje, w jaki sposób deklaracje odnoszące się do niezażycia
w ciągu ostatnich 30 dni przez respondentów środków odurzających prezentują się w grupach
respondentów wyznaczonych biorąc pod uwagę samoocenę uczniów pod względem średniej
ocen. Okazuje się, że wśród uczniów miernych najmniej jest tych, którzy twierdzą, że nie
85
zażyli w ciągu ostatniego miesiąca tego typu substancji (odsetek wskazań na poziomie
64,7%). Na drugim miejscu znajdują się uczniowie dostateczni – 79,9% odpowiedzi, na
trzecim zaś uczniowie dobrzy. Ciekawe jest przy tym to, że odsetek respondentów
określających
siebie
jako
celujących
i
deklarujących
niezażywanie
substancji
psychoaktywnych w ostatnim miesiącu jest niższy niż uczniów bardzo dobrych (różnica
4,5%).
Wykres 55: Ocena siebie jako ucznia pod względem średniej ocen a deklaracje
niezażycia w ciągu ostatnich 30 dni środka odurzającego lub wywołującego
halucynacje
Źródło: badania i obliczenia własne.
Kolejne pytanie zadane zostało tym, którzy zadeklarowali, że w ciągu ostatnich 30 dni
zażyli środek odurzający lub wywołujący halucynacje i odnosiło się do częstotliwości
używania tych substancji. Rozkład odpowiedzi na to pytanie prezentuje wykres nr 56.
86
Wykres 56: Częstotliwość zażywania środków odurzających przez respondentów
Odpowiedzi na pytanie o to, ile razy w ciągu ostatnich 30 dni zażyli środki odurzające
udzieliło 206 badanych. Najwięcej, bo 1/3 badanych przyznała, że miało to miejsce jeden raz.
Z kolei 21,4% respondentów zrobiło to dwukrotnie, a 12,1% – trzykrotnie. Do czterokrotnego
zażycia substancji psychoaktywnej przyznało się 4,4% badanych, a niecałe 10% z nich
zadeklarowało, iż zrobili to pięć razy. Należy przy tym dodać, że spora część młodych ludzi
(18,9%) twierdzi, że brała środki odurzające więcej niż pięć razy.
Respondenci odpowiedzieli też na pytanie o to, jaki środek odurzający zażyli ostatnio.
Jak wynika z danych zawartych na wykresie nr 57, najczęściej zażywaną przez nich
substancją jest marihuana, na co wskazało prawie 70% badanych, którzy udzielili odpowiedzi
na to pytanie. Drugą pod względem frekwencji była odpowiedź „inne” – wskazania 10,2%
ankietowanych. Osiemnaścioro badanych (7,3%) przyznało, że wąchało klej, a 5,3%
wskazało na kokainę i amfetaminę. Z kolei 9 osób (3,7%) zadeklarowało zażycie dopalacza, a
siedem (2,9%) – haszyszu. Po jednej osobie wskazało na heroinę i ecstasy.
87
Wykres 57: Środki odurzający zażyte ostatnio przez respondentów
Kolejne pytanie dotyczyło ilości papierosów wypalonych w ciągu ostatnich 30 dni.
Okazało się, że aż jedna czwarta badanych przyznała, że w tym czasie paliła papierosy (vide
wykres nr 58.
Wykres 58: Deklaracja palenia przez respondentów papierosów w ciągu ostatnich
30 dni
88
Pogłębiona analiza wskazuje na zależności występujące pomiędzy samooceną
respondentów dotyczącą uznania siebie za uczniów miernych, dostatecznych, dobrych,
bardzo dobrych lub celujących a deklaracjami niepalenia papierosów w ciągu ostatniego
miesiąca. Jak pokazuje wykres nr 59, ponad połowa uczniów miernych twierdzi, że w tym
czasie paliła papierosy, bowiem jedynie 47,7% z nich deklaruje niepalenie papierosów w tym
czasie. Wśród uczniów dostatecznych odsetek ten wyniósł 60,9%, wśród dobrych – 77,6%,
wśród bardzo dobrych – 88,7, a wśród celujących – 87,5%. Widać więc, że frekwencja
sięgania po papierosy zmienia się rosnąco wraz z osiąganiem słabszych ocen w nauce.
Wykres 59: Ocena siebie jako ucznia pod względem średniej ocen a deklaracje
respondentów odnośnie niepalenia papierosów w ciągu ostatnich 30 dni
Źródło: badania i obliczenia własne.
Pytanie to zostało uzupełnione o kwestię ilości papierosów wypalonych w tym czasie.
Wśród osób, które odpowiedziały na to pytanie prawie 40% stanowiły te, które twierdziły, że
palą więcej niż sześć paczek w miesiącu, przy czym rekordziści mówili nawet o 30 paczkach.
dane te pozwalają mówić o tym, że problem nałogu nikotynowego jest dość poważny wśród
młodych ludzi. Uzyskane dane pozwalają jednak również twierdzić, że dla wielu spośród
badanych palenie papierosów ma charakter okazjonalny, co potwierdza 12,3% respondentów,
którzy twierdzą, że palą mniej niż jedną paczkę papierosów w miesiącu oraz 17,3% uczniów,
którzy przekonują, że miesięcznie palą jedną paczkę papierosów. Odsetek osób, które
wypaliły w ciągu ostatniego miesiąca dwie paczki papierosów wyniósł 11,7%. Trzy paczki
papierosów miesięcznie wypaliło 6,6% badanych, prawie tyle samo osób wypaliło pięć
paczek papierosów (6,2%). Deklaracje wskazujące na cztery paczki papierosów miesięcznie
dotyczyły 5,4% badanych. Sześć osób (1,2%) przyznało, że wypaliło w ciągu ostatnich 30
dni sześć paczek papierosów.
89
Wykres 60: Ilość paczek papierosów wypalonych przez respondentów w ciągu ostatnich
30 dni
Kwestionariusz ankiety zawierał także pytanie o to, jak często w ciągu ostatniego
miesiąca młodzi ludzie spożywali napoje alkoholowe. Odpowiedzi na to pytanie prezentuje
wykres nr 61.
90
Wykres 61: Częstotliwość spożywania przez respondentów napojów alkoholowych w
ostatnim miesiącu
Wyniki wskazują na to, że w przypadku spożywania wszystkich wymienionych
rodzajów alkoholi przeważają osoby, które ich nie piły. Najwięcej osób zaprzeczyło, jakoby
w ciągu ostatniego miesiąca spożywały koktajle, mieszane drinki (69,5%), wino (63,8%)
oraz piwo niskoprocentowe (67,2%). Nieco tylko częściej młodzież spożywała w ostatnim
miesiącu wódki, innych alkoholi oraz piwa wysokooprocentowane. Odsetki deklaracji
przeczących zażywaniu tych alkoholi wyniosły odpowiednio: 63,8%, 61,9% oraz 56,2%.
Wynika z tego, że alkoholem najczęściej spożywanym w ciągu ostatnich 30 dni było piwo
wysokoprocentowe. Ci spośród badanych, którzy deklarowali, że w ciągu ostatniego miesiąca
spożywali konkretne napoje alkoholowe najczęściej twierdzili, że pili je 1 – 2 razy. Odsetki
wskazań zawierają się między 14% (koktajle) a 18,4% (wódka). Deklaracje odnoszące się do
spożywania alkoholi 3 – 5 oraz 6 – 10 razy w miesiącu padały najczęściej w odniesieniu do
91
piwa wysokoprocentowego (9,4% i 5,8% wskazań) oraz wódki (6,3% i 2,6% odpowiedzi). Te
same alkohole są też najpopularniejsze wśród tych, które były spożywane więcej niż 10 razy
w ostatnim miesiącu.
Ponieważ piwo wysokoprocentowe oraz wódka są najpopularniejszymi alkoholami
wśród młodych ludzi, warto przyjrzeć się częstotliwości spożywania tych trunków w różnych
grupach wiekowych.
Na podstawie danych zawartych w tabeli nr 26 można stwierdzić, że wraz z wiekiem
respondentów deklaracje dotyczące braku spożywania mocniejszego piwa w ciągu ostatnich
30 dni stają się coraz rzadsze. Osoby najmłodsze na ogół nie piły w tym czasie tego trunku –
odsetki wskazań w najmłodszych grupach wiekowych przekraczają 90%. Wśród
trzynastolatków odsetek ten wyniósł 83,7%, a u osób o rok starszych był już o 10% niższy.
Wyniki badań pokazują też, że ponad połowa osób powyżej piętnastego roku życia
spożywała w ciągu ostatnich 30 dni mocniejsze piwo – odsetek ten rośnie od poziomu 50,8%
w przypadku piętnastolatków do poziomu 80% w przypadku dziewiętnastolatków. We
wszystkich grupach wiekowych najwięcej osób deklarujących picie piwa mocniejszego w
ostatnim miesiącu przyznało, że zrobiło to jeden lub dwa razy, przy czym największy odsetek
wskazań zanotowano wśród siedemnastolatków (27,7%), nieco tylko mniej – wśród
osiemnasto-, piętnasto- i szesnastolatków (we wszystkich przypadkach frekwencja
odpowiedzi oscylowała wokół 25,5%). Można zatem wyciągnąć wniosek, że spożywanie
mocniejszego piwa przez młodszą młodzież ma na ogół charakter incydentalny, jednak widać
również, że wśród osób reprezentujących starsze kategorie wiekowe częstotliwość picia
alkoholu jest większa: szesnasto-, siedemnasto- i osiemnastolatków pojawia się najwięcej
deklaracji odnoszących się do od trzy- do pięciokrotnego spożycia alkoholu 4. Ponadto można
zauważyć, że najwięcej osób osiemnastoletnich, a więc pełnoletnich regularnie (ponad 10
razy) piło alkohol w ciągu ostatniego miesiąca.
4
92
Tabela 26: Wiek respondentów a ich deklaracje odnośnie częstotliwości spożywania w
ostatnim miesiącu piwa mocniejszego
Deklaracja odnośnie częstotliwości spożywania przez respondenta
w ostatnim miesiącu piwa mocniejszego
mniej niż
12 lat
12 lat
13 lat
14 lat
wiek
15 lat
16 lat
17 lat
18 lat
19
i więcej lat
ogółem
nie piję ani razu
3-5 razy
6-10 razy
11-19 razy
20 lub
więcej
razy
ogółem
1-2 razy
21
0
1
0
0
0
22
95,5%
0%
4,5%
0%
0%
0%
100,0%
308
14
3
0
1
1
327
94,2%
4,3%
0,9%
0%
0,3%
0,3%
100,0%
231
30
3
7
1
4
276
83,7%
10,9%
1,1%
2,5%
0,4%
1,4%
100,0%
203
45
15
7
4
1
275
73,8%
16,4%
5,5%
2,5%
1,5%
,4%
100,0%
29
15
6
6
1
2
59
49,2%
25,4%
10,2%
10,2%
1,7%
3,4%
100,0%
233
133
81
45
19
14
525
44,4%
25,3%
15,4%
8,6%
3,6%
2,7%
100,0%
169
135
81
60
27
16
488
34,6%
27,7%
16,6%
12,3%
5,5%
3,3%
100,0%
20
17
10
2
8
9
66
30,3%
25,8%
15,2%
3,0%
12,1%
13,6%
100,0%
2
1
3
1
1
2
10
20,0%
10,0%
30,0%
10,0%
10,0%
20,0%
100,0%
1216
390
203
128
62
49
2048
9,9%
6,3%
3,0%
2,4%
100,0%
59,4%
19,0%
Rozkład odpowiedzi odnośnie spożywania w ostatnim miesiącu wódki przez młodzież
z poszczególnych grup wiekowych prezentuje się analogicznie jak deklaracje odnoszące się
do picia przez nich piwa mocniejszego. Wyraźnie widoczna jest tendencja polegająca na
spadku odsetka deklaracji odnoszących się do niespożywania wódki wraz z wiekiem
badanych. Oznacza to, że respondenci starsi częściej sięgali po ten alkohol niż ich młodsi
koledzy – rozkład wskazań prezentuje się podobnie jak w przypadku picia piwa: od ponad
90% odpowiedzi w przypadku respondentów najmłodszych do 30% i mniej w przypadku
najstarszych ankietowanych. Analogicznie – wśród osób, które piły wódkę w ciągu ostatnich
30 dni we wszystkich grupach wiekowych najwięcej było tych, którzy twierdzili, że zdarzyło
się to 1 – 2 razy. Ponownie więcej pełnoletnich niż młodszych indagowanych zadeklarowało
większą częstotliwość picia wódki w ostatnim miesiącu.
93
ostatnim miesiącu wódki
w ostatnim miesiącu wódki
mniej niż
12 lat
12 lat
13 lat
14 lat
wiek
15 lat
16 lat
17 lat
18 lat
19 i więcej
lat
ogółem
nie piję ani razu
3-5 razy
6-10 razy
11-19 razy
20 lub
więcej
razy
ogółem
1-2 razy
20
1
0
0
0
0
21
95,2%
4,8%
0%
0%
0%
0%
100,0%
312
10
2
0
1
2
327
95,4%
3,1%
0,6%
0%
0,3%
0,6%
100,0%
252
12
2
1
2
3
272
92,6%
4,4%
0,7%
0,4%
0,7%
1,1%
100,0%
223
32
5
4
2
1
267
83,5%
12,0%
1,9%
1,5%
0,7%
0,4%
100,0%
40
12
1
4
1
0
58
69,0%
20,7%
1,7%
6,9%
1,7%
0%
100,0%
295
137
50
16
8
6
512
57,6%
26,8%
9,8%
3,1%
1,6%
1,2%
100,0%
220
156
66
23
11
5
481
45,7%
32,4%
13,7%
4,8%
2,3%
1,0%
100,0%
21
23
8
7
3
5
67
31,3%
34,3%
11,9%
10,4%
4,5%
7,5%
100,0%
3
5
2
0
0
1
11
27,3%
45,5%
18,2%
0%
0%
9,1%
100,0%
1386
388
136
55
28
23
2016
6,7%
2,7%
1,4%
1,1%
100,0%
68,8%
19,2%
Tabela nr 28 pokazuje z kolei zależności, jakie występują pomiędzy autooceną
respondentów jako uczniów pod względem średniej ocen a częstotliwością spożywania w
ciągu ostatnich 30 dni mocniejszego piwa. Deklaracje wskazujące na niepicie w ostatnim
miesiącu mocniejszego piwa są najrzadsze wśród uczniów miernych (39,9%). Nieco częściej
pojawiają się one wśród uczniów dostatecznych (48,5%) i dobrych (58,8%). Dane pokazują
więc, że największa część uczniów bardzo dobrych i celujących nie spożyła w ostatnim
miesiącu tego trunku. Warto przy tym dodać, że podobna tendencja widoczna jest w
przypadku wskazań odnoszących się do jedno- lub dwukrotnego spożycia w ciągu ostatniego
miesiąca piwa mocniejszego – największy odsetek wskazań pojawia się wśród uczniów
miernych (22,3%), najmniejszy zaś – wśród celujących (11,5%). Respondenci określający
siebie jako miernych częściej niż pozostali twierdzą, że alkohol ten spożywali w ciągu
94
ostatniego miesiąca wielokrotnie. Dotyczy to w szczególności trzy-, cztero- lub pięciokrotnej
konsumpcji mocniejszego piwa, ale też zażycia tego trunku więcej niż 20 razy w ostatnim
miesiącu. Z kolei uczniowie dostateczni częściej niż inni wskazują na to, że mocne piwo pili
6-10 razy i 11-19 razy w ciągu ostatnich 30 dni (odsetek wskazań wynosi odpowiednio;(,7% i
5,5%). Ankietowani określający siebie jako bardzo dobrzy i dobrzy znacznie rzadziej w ciągu
ostatniego miesiąca spożywali mocniejsze piwo.
Tabela 28: Ocena siebie jako ucznia pod względem średniej ocen a deklaracje
respondentów odnośnie częstotliwości spożywania w ostatnim miesiącu piwa
mocniejszego
Ocena siebie jako ucznia pod
względem średniej ocen
w ostatnim miesiącu piwa mocniejszego
mierny
dostateczny
dobry
bardzo
dobry
celujący
ogółem
nie piję ani razu
3-5 razy
6-10 razy
11-19 razy
20 lub
więcej
razy
ogółem
1-2 razy
59
33
24
11
7
14
148
39,9%
22,3%
16,2%
7,4%
4,7%
9,5%
100,0%
274
119
66
55
31
20
565
48,5%
21,1%
11,7%
9,7%
5,5%
3,5%
100,0%
475
163
86
46
25
13
808
58,8%
20,2%
10,6%
5,7%
3,1%
1,6%
100,0%
345
70
30
15
2
3
465
74,2%
15,1%
6,5%
3,2%
0,4%
0,6%
100,0%
92
13
2
2
1
3
113
81,4%
11,5%
1,8%
1,8%
0,9%
2,7%
100,0%
1245
398
59,3%
19,0%
208
129
66
53
2099
9,9%
6,1%
3,1%
2,5%
100,0%
Podobne tendencje uwidaczniają się w przypadku spożywania przez badanych w
ostatnim miesiącu wódki. Uczniowie celujący najczęściej deklarują abstynencję (84,1%
wskazań), nieco rzadziej czynią to uczniowie bardzo dobrzy (81,2%). Na trzecim miejscu
sytuują się respondenci określający siebie jako uczniów dobrych (71% głosów). Podobne
deklaracje złożyło też 56,8% uczniów dostatecznych i 44,4% uczniów dobrych. Odwrotne
zróżnicowanie widoczne jest w przypadku deklaracji jedno- lub dwukrotnego spożycia w
ostatnim miesiącu wódki: największy odsetek wskazań widoczny jest wśród uczniów
miernych (28,5%) i dostatecznych (25,6%), mniejszy wśród uczniów dobrych (19,2%) i
bardzo dobrych (12,3%), a najmniejszy – wśród respondentów określających siebie jako
uczniów celujących (8,8%). Analogicznie prezentują się wskazania odnoszące się do
95
częstszego spożywania wódki w ciągu ostatnich 30 dni. Pewien wyjątek stanowi rozkład
wskazań odnoszących się do picia wódki więcej niż 20 razy w ostatnim miesiącu: uczniowie
celujący wybierali bowiem tę odpowiedź mniej więcej tak samo często jak uczniowie mierni
(procent wskazań wyniósł tu odpowiednio 4,4 i 4,2).
Tabela 29: Ocena siebie jako ucznia pod względem średniej ocen a deklaracje
respondentów odnośnie częstotliwości spożywania w ostatnim miesiącu
wódki
Deklaracja odnośnie częstotliwości spożywania przez
respondenta w ostatnim miesiącu wódki
mierny
dostateczny
dobry
bardzo dobry
celujący
ogółem
nie piję ani razu
3-5 razy
6-10 razy
11-19 razy
20 lub
więcej
razy
ogółem
1-2 razy
64
41
17
11
5
6
144
44,4%
28,5%
11,8%
7,6%
3,5%
4,2%
100,0%
317
143
55
26
13
4
558
56,8%
25,6%
9,9%
4,7%
2,3%
0,7%
100,0%
562
152
48
13
8
8
791
71,0%
19,2%
6,1%
1,6%
1,0%
1,0%
100,0%
375
57
18
8
2
2
462
81,2%
12,3%
3,9%
1,7%
0,4%
0,4%
100,0%
95
10
2
0
1
5
113
84,1%
8,8%
1,8%
0%
0,9%
4,4%
100,0%
1413
403
140
58
29
25
2068
6,8%
2,8%
1,4%
1,2%
100,0%
68,3%
19,5%
Młodzież została teka ze zapytana o to, jak często sama kupuje piwo, wino i wódkę.
Dane zawarte na wykresie nr 62 wskazują na to, że zdecydowana większość młodych ludzi
nie dokonuje samodzielnych zakupów wymienionych alkoholi – najwięcej osób
zadeklarowało brak samodzielnego kupowania wina (79,3% wskazań). O niecałe 5% mniej
osób utrzymuje, że nie zakupują samodzielnie wódki, a 62,1% badanych nigdy nie kupiła
samodzielnie piwa. Wśród młodych ludzi, którzy twierdzą, że zdarza im się kupować
poszczególne napoje alkoholowe najwięcej jest tych, którzy zadeklarowali, że robią to
rzadko. Największy odsetek wskazań odnosi się tu do zakupu piwa (17,7%), a najmniejszy –
do zakupu wina (10,1%). Piwo jest także trunkiem, który młodzież kupuje często (9,9%
odpowiedzi) oraz zawsze (8,8% wskazań). Z kolei wino jest kupowane często przez 2,6%
młodych ludzi samodzielnie, zaś zawsze – przez niecałe 4% ankietowanych.
96
Wykres 62: Częstotliwość samodzielnego kupowania różnych napojów alkoholowych
przez respondentów
Pełny obraz zjawiska powstaje wówczas, gdy odpowiedzi na pytanie o częstotliwość
samodzielnego kupowania napojów alkoholowych zestawione zostaną z wiekiem badanych:
chodzi tu o sprawdzenie, którzy nastolatkowie tworzą grupę osób samodzielnie kupujących
alkohol. Wyniki prezentują tabele nr 30, 31 i 32.
Dane potwierdzają tezę, że grupę osób samodzielnie kupujących wszystkie
wymienione rodzaje alkoholi tworzą przede wszystkim młodzi ludzie w wieku 16 lat i więcej.
Z młodzieży w tym właśnie wieku rekrutuje się głównie zarówno grupa osób deklarujących,
że samodzielnego zakupu wszystkich rodzajów alkoholu dokonuje zawsze, często oraz
rzadko.
Tabela 30: Częstotliwość samodzielnego kupowania piwa a wiek badanych
wiek
12 lat
13 lat
14 lat
15 lat
0
0%
0
2
1,1%
0
4
2,1%
2
3
1,6%
17
6
3,2%
6
57
81
33
30,2% 42,9% 17,5%
79
84
17
3
1,6%
3
189
100,0%
208
0%
2
0,5%
0%
11
2,9%
1,0%
31
8,1%
8,2%
30
7,8%
2,9%
14
3,7%
38,0% 40,4%
132
145
34,5% 37,9%
8,2%
14
3,7%
1,4%
4
1,0%
100,0%
383
100,0%
21
1,6%
23
323
251
241
23,9% 18,6% 17,8%
336
288
291
36
2,7%
62
273
198
20,2% 14,7%
541
508
7
0,5%
71
1
0,1%
11
1351
100,0%
2131
1,1% 15,8% 13,5% 13,7%
2,9%
25,4% 23,8%
3,3%
0,5%
100,0%
Częstotliwość
samodzielnego
kupowania piwa przez
respondenta
mniej
niż 12
lat
zawsze
często
rzadko
nigdy
ogółem
97
16 lat
17 lat
18 lat
19
ogółem
i więcej
lat
Tabela 31: Częstotliwość samodzielnego kupowania wina a wiek badanych
wiek
mniej
niż 12
lat
12 lat
13 lat
14 lat
Częstotliwość
samodzielnego
kupowania wina przez
respondenta
0
1
3
0
0%
1,2% 3,6%
0%
0
2
2
4
często
0%
3,5% 3,5% 7,0%
1
7
18
20
rzadko
0,5%
3,2% 8,3% 9,2%
22
319
256
265
nigdy
1,3% 18,6% 14,9% 15,4%
23
329
279
289
ogółem
1,1% 15,8% 13,4% 13,9%
zawsze
15 lat
16 lat
2
2,4%
1
1,8%
9
4,1%
45
2,6%
57
2,7%
31
36,9%
18
31,6%
70
32,3%
409
23,8%
528
25,4%
17 lat
18 lat
32
14
38,1% 16,7%
25
4
43,9% 7,0%
79
12
36,4% 5,5%
362
34
21,1% 2,0%
498
64
24,0% 3,1%
19
ogółem
i więcej
lat
1
1,2%
1
1,8%
1
0,5%
6
0,3%
9
0,4%
84
100,0%
57
100,0%
217
100,0%
1718
100,0%
2076
100,0%
Tabela 32: Częstotliwość samodzielnego kupowania wódki a wiek badanych
Częstotliwość samodzielnego
kupowania wódki przez
respondenta
wiek
zawsze
często
rzadko
nigdy
ogółem
mniej
niż 12
lat
12 lat
13 lat
14 lat
15 lat
16 lat
17 lat
18 lat
0
1
3
1
2
39
39
20
0%
0,9%
2,8%
0,9%
1,9%
0
0
0
5
3
0%
0%
0%
4,6%
2,8%
1
6
19
14
9
0,4%
2,3%
7,3%
5,4%
3,5%
22
321
257
268
43
1,4%
23
20,0% 16,0% 16,7%
328
279
288
1,1% 15,7% 13,4% 13,8%
2,7%
57
2,7%
3
108
2,8%
100,0%
9
1
108
8,3%
0,9%
100,0%
17
3
260
6,5%
1,2%
100,0%
19
4
1608
1,2%
0,2%
100,0%
65
11
2084
3,1%
0,5%
100,0%
36,1% 36,1% 18,5%
36
54
33,3% 50,0%
87
104
33,5% 40,0%
371
303
23,1% 18,8%
533
500
25,6% 24,0%
19
ogółem
i więcej
lat
Respondenci zostali także zapytani o doświadczenia związane ze sprawdzeniem
wieku i odmową podania/sprzedania im alkoholu przez sprzedawcę ze względu na
niepełnoletność. Rozkład odpowiedzi przedstawia wykres nr 63.
98
Wykres 63: Doświadczenia respondentów związane ze sprawdzeniem przez sprzedawcę
wieku i odmową sprzedaży alkoholu ze względu na niepełnoletność
Nieco ponad połowa ankietowanych (52,7%) twierdzi, że nigdy samodzielnie nie
kupowali alkoholu, wobec czego taka sytuacja w ich życiu się nie zdarzyła. Osoby, które
przyznały, że nigdy nie sprawdzono ich wieku przed podaniem/sprzedażą im alkoholu
stanowią 17,5% ogółu respondentów. Z kolei 15,6% młodych ludzi twierdzi, że taka sytuacja
zdarzyła się kilkakrotnie, a niecałe 5% badanych deklaruje, że miało to miejsce wiele razy.
Do jednokrotnego incydentu tego typu przyznaje się niecałe 8% indagowanych.
Zróżnicowanie odpowiedzi badanych w różnym wieku prezentuje tabela nr 33.
Analiza danych w niej zawartych skłania do konstatacji, że frekwencja odpowiedzi
wskazujących na brak doświadczenia odmowy sprzedaży alkoholu wynikająca z braku próby
jego zakupu zmniejsza się wraz z wiekiem badanych5, co świadczy o tym, że starsza
młodzież znacznie częściej próbowała samodzielnie kupować alkohol. Także starsi
respondenci częściej deklarują, że mimo iż zdarzało im się kupować alkohol, nigdy nie
odmówiono im jego sprzedaży. Ponadto młodzi ludzie powyżej 15 roku życia częściej niż
pozostali indagowani twierdzą, że takie sytuacje zdarzały im się raz, kilka razy oraz
wielokrotnie.
5
99
Tabela 33: Wiek a doświadczenia respondentów związane ze sprawdzeniem przez
sprzedawcę wieku i odmową sprzedaży alkoholu ze względu na
niepełnoletność
Sprawdzenie przez sprzedawcę wieku respondenta i odmowa
sprzedania/podania mu alkoholu
nigdy, mimo
że zdarzało
mi się
kupować
alkohol
jeden raz
1
1
4,2%
4,2%
61
3
12 lat
18,5%
0,9%
55
2
13 lat
19,3%
0,7%
45
17
14 lat
15,5%
5,9%
14
3
15 lat
wiek
23,0%
4,9%
92
61
16 lat
17,2%
11,4%
84
69
17 lat
16,5%
13,6%
18
11
18 lat
26,1%
15,9%
5
1
19
i więcej lat
55,6%
11,1%
375
168
ogółem
17,8%
8,0%
mniej niż 12
lat
kilka razy
wiele razy
nigdy, bo
sam(a) nie
kupuję nigdy
alkoholu
0
0%
4
1,2%
6
2,1%
11
3,8%
9
14,8%
132
24,7%
150
29,5%
25
36,2%
0
0%
337
16,0%
0
0%
6
1,8%
5
1,8%
0
0%
1
1,6%
42
7,9%
45
8,9%
5
7,2%
1
11,1%
105
5,0%
22
91,7%
255
77,5%
217
76,1%
217
74,8%
34
55,7%
207
38,8%
160
31,5%
10
14,5%
2
22,2%
1124
53,3%
ogółem
24
100,0%
329
100,0%
285
100,0%
290
100,0%
61
100,0%
534
100,0%
508
100,0%
69
100,0%
9
100,0%
2109
100,0%
Kolejne pytanie odnosiło się do doświadczenia bycia pijanym. Dane przedstawione na
wykresie nr 64 wskazują na to, że 37,5% badanych nie miało żadnych doświadczeń
związanych ze spożywaniem alkoholu. Z kolei jedna piąta ankietowanych deklaruje, że nigdy
nie wypili tak dużej ilości alkoholu. Niewątpliwie niepokojący jest fakt, że ponad 40%
respondentów przyznaje, że wypili w swoim życiu przynajmniej raz tyle alkoholu, że czuli
się naprawdę nietrzeźwi. Nieco ponad 10% z nich utrzymuje, że miało to miejsce jeden raz,
13% deklaruje dwu- lub trzykrotne upicie się. Z kolei 8% ankietowanych przyznaje, że upili
się co najmniej cztery, ale mniej niż jedenaście razy. Grupa osób, które twierdzą, że były
nietrzeźwe więcej niż 10 razy liczy 207 osób (tj. 9,3% ogółu badanych).
100
Wykres 64: Doświadczenia respondentów dotyczące bycia pijanym
Pogłębiona analiza rozkładu odpowiedzi, jakich udzieliły respondentki i respondenci
wskazuje na pewną zależność występującą pomiędzy płcią badanych a doświadczeniami
związanymi z byciem pijanym. Dane zawarte w tabeli nr 34 pokazują, że dziewczęta częściej
niż chłopcy deklarują, że nigdy nie wypiły tyle alkoholu, aby czuć się pijanymi (różnica
wskazań wynosi 6,7%). Wśród nich także jest trochę większy odsetek osób, które twierdzą,
że nigdy nie wypiły tak dużej ilości alkoholu, aby się upić (22,3% odpowiedzi wobec 19,3%
wskazań chłopców). Podobna frekwencja wskazań występuje wśród młodzieży męskiej i
żeńskiej w przypadku deklaracji odnośnie jednokrotnego upicia się (odpowiednio: 10,8%
oraz 11%). Widoczna jest także tendencja polegająca na powiększaniu rozbieżności
pomiędzy odsetkami odpowiedzi padających na coraz częstsze doświadczenia w zakresie
bycia nietrzeźwymi pomiędzy chłopcami i dziewczętami. O ile w przypadku deklaracji dwutrzykrotnego upicia się różnica wynosi 1,4% na rzecz chłopców, o tyle w przypadku wskazań
na dziesięciokrotne lub częstsze odurzenie się alkoholem rozbieżność ta sięga już 6,8%.
101
Tabela 34: Płeć respondentów a doświadczenie bycia pijanym
Doświadczenie bycia pijanym
nigdy - jestem
abstynentem,
nie piję
kobieta
płeć
mężczyzna
ogółem
nigdy nie
wypiłem(am)
tak dużej ilości
alkoholu
jeden
raz
dwa-trzy
razy
cztery dziesięć
razy
więcej
niż
dziesięć
razy
ogółem
442
238
118
132
76
63
1069
41,3%
22,3%
11,0%
12,3%
7,1%
5,9%
100,0%
386
216
121
154
102
143
1122
34,4%
19,3%
10,8%
13,7%
9,1%
12,7%
100,0%
828
454
239
286
178
206
2191
10,9%
13,1%
8,1%
9,4%
100,0%
37,8%
20,7%
Inną zmienną warunkującą ilość doświadczeń związanych z byciem nietrzeźwym
okazuje się być typ szkoły, do jakiej uczęszczają badani. Niektóre z tendencji ukazanych w
tabeli nr 35 są dodatkowo związane z wiekiem badanych – dotyczy to m.in. deklaracji
abstynencji. Wyraźnie widać, że najmłodsi respondenci zdecydowanie najczęściej twierdzą,
że nigdy nie byli pijani, bowiem w ogóle nie spożywają alkoholu – odsetek wskazań w grupie
uczniów szkół podstawowych wynosi 80,1%, a wśród gimnazjalistów – niecałe 57%, podczas
gdy w technikach osiągnął poziom 15,4%, w liceach ogólnokształcących – 14,4%, w liceach
profilowanych – 10%, a w zasadniczych szkół zawodowych – 6,5%. Dodatkowo okazuje się,
że najczęściej upijająca się grupa młodzieży to uczniowie szkół zawodowych – wśród nich
znajduje się duży odsetek respondentów, którzy upili się w swoim życiu więcej niż 10 razy
(21,5%), największy procent tych, którzy doświadczyli tego od czterech do dziesięciu razy
(18,7%) oraz dwu- lub trzykrotnie (28%). Rzadziej deklaracje upijania się występują wśród
uczniów techników oraz liceów ogólnokształcących. Trudno natomiast dokonywać porównań
wskazań, które dotyczą uczniów liceów profilowanych, bowiem grupa ta jest zdecydowanie
mniejsza liczebnie od pozostałych, niemniej dane świadczą o tym, że również i ci uczniowie
upijają się rzadziej niż reprezentanci zasadniczych szkół zawodowych. Widać zatem
wyraźnie, że częstotliwość upijania się zależy zarówno od wieku, jak i od rodzaju szkoły, do
jakiej uczęszczają respondenci.
102
Tabela 35: Rodzaj szkoły, do jakiej uczęszczają respondenci a doświadczenie bycia
pijanym
nigdy nie
nigdy - jestem
wypiłem(am)
abstynentem,
tak dużej
nie piję
ilości alkoholu
podstawowa
gimnazjum
szkoła
zasadnicza
zawodowa
technikum
liceum
ogólnokształcące
liceum
profilowane
ogółem
jeden
raz
dwa-trzy
razy
cztery dziesięć
razy
więcej
niż
dziesięć
razy
ogółem
310
54
16
3
1
3
387
80,1%
14,0%
4,1%
0,8%
0,3%
0,8%
100,0%
357
151
45
36
18
20
627
56,9%
24,1%
7,2%
5,7%
2,9%
3,2%
100,0%
7
13
14
30
20
23
107
6,5%
12,1%
13,1%
28,0%
18,7%
21,5%
100,0%
57
77
46
82
47
60
369
15,4%
20,9%
12,5%
22,2%
12,7%
16,3%
100,0%
96
151
114
128
88
88
665
14,4%
22,7%
17,1%
19,2%
13,2%
13,2%
100,0%
4
9
4
7
4
12
40
10,0%
22,5%
10,0%
17,5%
10,0%
30,0%
100,0%
831
455
239
286
178
206
2195
20,7%
10,9%
13,0%
8,1%
9,4%
100,0%
37,9%
Kolejna korelacja, którą przedstawia tabela nr 36 pokazuje związek pomiędzy
samooceną respondentów jako uczniów a doświadczeniem bycia pijanym. Uczniowie mierni
najrzadziej deklarują abstynencję – odsetek wskazań w tej grupie wyniósł 14%, podczas gdy
wśród uczniów dostatecznych osiągnął poziom 24,3%, wśród uczniów dobrych – 37,7%,
bardzo dobrych – 55,5%, a wśród celujących – 69,5%. W grupie uczniów celujących
znajduje się z kolei najmniej respondentów, którzy deklarują, że nigdy nie wypili tak dużej
ilości alkoholu, by się upić (13,6% odpowiedzi). Dane świadczą również o tym, że słabsi
uczniowie (mierni i dostateczni) upijają się z większą częstotliwością niż uczniowie dobrzy,
bardzo dobrzy i celujący. Deklaracje co najmniej kilkunastokrotnego wprowadzenia się w
stan nietrzeźwości dotyczą 26,1% uczniów miernych i 13,7% uczniów dostatecznych,
podczas gdy wśród uczniów dobrych analogiczne wskazania pojawiają się wśród 6,8%
ankietowanych, wśród uczniów bardzo dobrych odsetek ten sięga 3,6%, a wśród uczniów
celujących wynosi on 7,6%. Podobnie wygląda kwestia odpowiedzi świadczących o upiciu
się od czterech do dziesięciu razy w życiu oraz dwa – trzy razy: takie doświadczenia
deklaruje łącznie 29,2% uczniów najsłabszych i 30,4% uczniów dostatecznych, a także
22,4% uczniów dobrych, 9,2% uczniów dobrych i 3,3% uczniów celujących. Rozbieżności te
103
nie są aż tak duże w przypadku twierdzenia, że było się nietrzeźwym raz w życiu.
Największy procent wskazań pojawia się w tym przypadku w grupie uczniów dostatecznych
(13,2%), następnie wśród uczniów miernych (11,5%) i dobrych (10,9%) i bardzo dobrych
(9%). Uczniowie celujący znajdują się na końcu z odsetkiem wskazań na poziomie 5,9%.
Tabela 36: Ocena siebie jako ucznia pod względem średniej ocen a doświadczenie bycia
pijanym
mierny
dostateczny
dobry
bardzo dobry
celujący
ogółem
nigdy - jestem
abstynentem,
nie piję
nigdy nie
wypiłem(am)
tak dużej
ilości alkoholu
jeden
raz
dwa-trzy
razy
cztery dziesięć
razy
więcej
niż
dziesięć
razy
22
30
18
23
23
41
157
14,0%
19,1%
11,5%
14,6%
14,6%
26,1%
100,0%
144
109
78
113
67
81
592
24,3%
18,4%
13,2%
19,1%
11,3%
13,7%
100,0%
322
189
93
126
65
58
853
37,7%
22,2%
10,9%
14,8%
7,6%
6,8%
100,0%
264
108
43
22
22
17
476
55,5%
22,7%
9,0%
4,6%
4,6%
3,6%
100,0%
82
16
7
3
1
9
118
69,5%
13,6%
5,9%
2,5%
0,8%
7,6%
100,0%
834
452
239
287
178
206
2196
20,6%
10,9%
13,1%
8,1%
9,4%
100,0%
38,0%
ogółem
Uczniom zadano również pytanie o to, jaki był pierwszy środek odurzający, którego
spróbowali w swoim życiu. Istotną informacją jest to, że 68,7% ogółu respondentów
utrzymuje, że nigdy nie próbowali żadnych środków odurzających.
Sprawdzono przy tym, jaka zależność występuje pomiędzy cechami społecznodemograficznymi badanych a deklaracjami braku zażywania środków odurzających. Wyniki
te prezentują wykresy 65 – 67.
Okazuje się, że więcej chłopców niż dziewcząt ma za sobą pierwsze doświadczenia
związane z zażyciem substancji psychoaktywnej. Różnica wskazań wynosi tu 11,1%m na co
wskazują deklaracje 77,3% dziewcząt i 66,4% odpowiedzi chłopców.
104
Wykres 65: Płeć respondentów a deklaracje braku zażywania jakichkolwiek środków
odurzających
Źródło: badania i obliczenia własne
Wykres 66: Rodzaj szkoły, do jakiej uczęszczają respondenci a deklaracje braku
zażywania jakichkolwiek środków odurzających
Zależność pomiędzy rodzajem szkoły a deklaracjami zażywania substancji
odurzającej wskazuje na to, że uczniowie reprezentujący szkoły niższego szczeble
(podstawowe i gimnazja) częściej deklarują, że nigdy dotąd nie zażyli tego typu środków.
Odsetek wskazań w tych grupach wynosi odpowiednio 91,4% i 84,4%. Wśród respondentów
ze szkół ponadgimnazjalnych najwięcej głosów świadczących o niespróbowaniu substancji
105
odurzających pojawia się uczniów liceów (63,5%). Na drugim miejscu od końca znajdują się
ankietowani reprezentujący technika – 56,2%, na trzecim zaś – ci, którzy uczęszczają do
liceów profilowanych (51,4%). Zdecydowanie najczęściej do doświadczeń związanych z
zażyciem środków odurzających przyznają się uczniowie szkół zawodowych, spośród
których tylko mniej niż połowa twierdzi, iż nie zażyli tego typu substancji (43,1%).
Wyraźnie da się również zaobserwować, że doświadczenie zażycia środka
odurzającego jest związane z autooceną respondentów jako uczniów, co prawdopodobnie jest
pochodną rozkładu zależności pomiędzy szkołą, do jakiej uczęszczają badani a deklaracją
bycia celującym, bardzo dobrym, dobrym, dostatecznym lub miernym uczniem. Zgodnie z
tym, uczniowie zasadniczych szkół zawodowych okazali się być najsłabszymi uczniami, a
uczniowie szkół podstawowych i liceów ogólnokształcących – najlepszymi. Wobec tego nie
dziwi fakt, że wśród uczniów miernych deklaracje odnoszące się do braku zażywania
jakichkolwiek środków odurzających są zdecydowanie najrzadziej spotykane (45,3%). Na
drugim miejscu sytuują się uczniowie dobrzy (58,6%), na trzecim zaś – dobrzy (74,2%).
Różnice wskazań występujące pomiędzy uczniami bardzo dobrymi i celującymi są
nieznaczne: 88,7% respondentów bardzo dobrych i 87,4% respondentów celujących określiło
siebie jako bardzo dobrych. Można zatem stwierdzić, że częstość deklaracji odnoszących się
do braku zażywania środków substancji odurzających spada wraz z obniżaniem się wyników
w nauce.
Wykres 67: Ocena siebie jako ucznia pod względem średniej ocen a deklaracje braku
zażywania jakichkolwiek środków odurzających
106
Zgodnie z informacjami zawartymi na wykresie nr 68, substancją, która zażyta została
przez badanych jako pierwsza jest marihuana, co zadeklarowało 17,8% badanych. Na drugim
miejscu znalazły się dopalacze, na które wskazało 2,8% badanych (tj. 63 osoby), a na trzecim
– środki wziewne – odpowiedzi 2,3% ankietowanych (51 osób). Kolejne środki, jakich
spróbowali badani to amfetamina – 1,2% głosów (27 badanych) oraz tabletki zmieszane z
alkoholem – 1,1% wskazań (25 respondentów). Wśród wymienianych substancji znalazły się
tez grzyby halucynogenne – 0,4% głosów (10 osób), ecstasy – 0,1% (2 osoby). Pojedyncze
osoby wskazały na kokainę (crack) i narkotyki wstrzykiwane za pomocą igły).
Wykres 68: Pierwsze środki odurzające, jakich respondenci spróbowali w swoim życiu
W kontekście problematyki używania przez młodzież środków odurzających, jedno z
kluczowych zagadnień stanowi źródło ich pochodzenia. Zapytano zatem respondentów,
którzy przyznali, że próbowali już narkotyków, skąd pochodziły substancje przez nich
zażywane. Najczęstszą odpowiedzią było wskazanie na starszych kolegów i koleżanki –
39,8%. Nieco tylko rzadziej badani mówili, iż w środki odurzające zaopatrzyli ich znajomi
rówieśnicy – 32,6%. W dalszej kolejności wskazywano na znajomych dorosłych – 18,7%.
Wysoki odsetek wskazań na inne możliwości fałszuje nieco obraz sytuacji. Uzupełniając
odpowiedź respondenci najczęściej wspominali bowiem o znajomych, przyjaciołach
107
rodzeństwie (czyli wariantach umieszczonych w kafeterii) oraz udzielali odpowiedzi w tonie
sarkastycznym („od księdza” „kupiłem w sklepiku szkolnym”, „kupiłem w Tesco” itp.). Pod
uwagę wziąć jednak należy odpowiedzi „kupiłem w sklepie z dopalaczami” oraz „mam
własną plantację” itp. Realnie odsetek badanych, którzy weszli w posiadanie narkotyku w
inny sposób niż ujęto to w pytaniu, jest zatem znacznie niższy. Pozostałe kategorie
wskazywane były znacznie rzadziej. Ogólnie można stwierdzić, że badani względnie rzadko
otrzymywali narkotyki od osób obcych. Na nieznajomych dorosłych wskazało 11,5%,
nieznanych rówieśników wymieniło 6,7%, a obcych starszych kolegów i koleżanki 6,7%.
Warto także podkreślić, że nieliczną grupę stanowią badani deklarujący, iż w narkotyki
zaopatrzeni zostali przez rodzeństwo – 3,8%. Szczegółowe dane przedstawia wykres nr 69.
Wykres 69: Źródło pochodzenia środków odurzających
Mamy zatem do czynienia z sytuacją względnie łatwego dostępu do środków
odurzających. Głównie za zaopatrywanie młodzieży w narkotyki odpowiedzialni są koledzy i
koleżanki, w szczególności starsi, a zatem bardziej doświadczeni także w zakresie używania
108
środków odurzających. Bardzo niepokojące są spore odsetki wskazań na dorosłych, co
świadczyć może o rozbudowanym podziemiu narkotykowym. Niski odsetek wskazań na
rodzeństwo z kolei jest symptomem pozytywnym – świadczy o tym, że w rodzinie nie
dochodzi zasadniczo do upowszechniania negatywnych wzorców związanych z używaniem
środków odurzających.
Pogłębiona analiza korelacyjna nie wykazała istotnych zależności pomiędzy
wskazaniami na źródło pochodzenia środków odurzających a kluczowymi zmiennymi
niezależnymi. Zarówno chłopcy, jak i dziewczęta, respondenci z różnych kategorii
wiekowych, deklarujący różny poziom życia i uczęszczający do różnych typów szkół w
podobny sposób odnosili się do omawianej kwestii.
Osobno warto przeanalizować kwestie związane z używaniem przez młodzież
alkoholu. Poproszono respondentów, by zadeklarowali, ile razy pili alkohol w całym życiu
oraz ile razy pili alkohol w ciągu ostatniego roku. Odpowiedzi dotyczące spożywania
alkoholu w ciągu całego życia są mocno spolaryzowane. Ponad jedna trzecia badanych
(36,5%) deklaruje, iż w ogóle nie używa alkoholu, a tylko nieco mniejsza zaś grupa wybiera
odpowiedź wskazującą na największą częstotliwość spożywania napojów alkoholowych – 20
razy i więcej (31,7%). Pozostałe kategorie odpowiedziwybierane były przez porównywalne
grupy respondentów liczące po około 5% ogółu. Nieco wyróżnia się tu kategoria
wskazujących na odpowiedź „1 – 2 razy” – stanowi ona 8,1% całości. Mamy zatem do
czynienia z sytuacją względnie rzadkiego używania alkoholu – respondenci, którzy deklarują
pojedyncze doświadczenia związane ze spożywaniem napojów alkoholowych lub twierdzą,
że w ogóle nie próbowali alkoholu stanowią około połowy badanych. Zauważyć jednak
trzeba dość liczną grupę pytanych, dla których spożywanie alkoholu jest czymś niemal
powszednim.
Istnienie problemu potwierdza analiza rozkładu odpowiedzi na pytanie dotyczące
częstotliwości spożywania alkoholu w ciągu ostatniego roku. Prawie co czwarty pytany
(22,4%) twierdzi, iż w tym czasie sięgnął po alkohol 20 lub więcej razy. Ta grupa to
respondenci szczególnie narażeni na ryzyko choroby alkoholowej. Jej liczebność jest dość
niepokojąca, choć należy pamiętać, że pytanie nie dotyczyło ilości i rodzaju alkoholu, jaki
był używany w tym czasie przez respondentów, co utrudnia jednoznaczną interpretację
otrzymanego rozkładu odpowiedzi. Pozostałe kategorie nie różnią się w sposób bardzo
znaczący – największą różnicę odnotowano porównując kategorię sięgających po alkohol
zupełnie wyjątkowo – sięgnęła ona 4,3%. Szczegółowe dane przedstawia wykres nr 70.
109
Wykres 70: Częstotliwość spożywania alkoholu przez respondentów
Ze względu na zbieżne wyniki, pogłębiona analiza korelacyjna dotyczyła zagadnienia
używania przez respondentów alkoholu w perspektywie całego ich życia. Jak należało się
spodziewać, wiek dość mocno wpływa na deklaracje respondentów. W najmłodszych
kategoriach wiekowych (12 lat i mniej) odsetki deklarujących, iż nie mieli kontaktu z
alkoholem przekraczają 82%, podczas, gdy w najstarszych kategoriach wiekowych (18 lat i
powyżej) oscylują około 10%. W kategoriach najmłodszych wskazanie świadczące o bardzo
częstym sięganiu po alkohol są właściwie sporadyczne – wśród respondentów w wieku 16 lat
i starszych ponad połowa deklaruje, iż w ciągu swojego życia sięgnęła po napoje alkoholowe
więcej niż 20 razy (w grupie pełnoletnich uczniów ta kategoria stanowi prawie dwie trzecie).
Szczegółowe dane przedstawia tabela nr 37.
110
Tabela 37: Wiek respondentów a częstotliwość spożywania alkoholu
respondenta w całym życiu alkoholu
1-2 razy
3-5 razy
6-10 razy
11-19
razy
20 lub
więcej
razy
19
2
82,6%
8,7%
264
25
12 lat
82,2%
7,8%
170
38
13 lat
62,7%
14,0%
131
33
14 lat
46,1%
11,6%
16
7
15 lat
wiek
27,1%
11,9%
95
32
16 lat
18,4%
6,2%
85
26
17 lat
17,5%
5,4%
8
8
18 lat
12,1%
12,1%
1
1
19 i więcej lat
9,1%
9,1%
789
172
ogółem
38,8%
8,5%
0
0%
14
4,4%
22
8,1%
34
12,0%
4
6,8%
39
7,6%
24
4,9%
2
3,0%
0
0%
139
6,8%
2
8,7%
8
2,5%
10
3,7%
23
8,1%
5
8,5%
40
7,8%
44
9,1%
3
4,5%
0
0%
135
6,6%
0
0%
1
0,3%
10
3,7%
16
5,6%
4
6,8%
42
8,2%
37
7,6%
3
4,5%
1
9,1%
114
5,6%
0
0%
9
2,8%
21
7,7%
47
16,5%
23
39,0%
267
51,8%
269
55,5%
42
63,6%
8
72,7%
686
33,7%
nie piję ani razu
mniej niż 12
lat
ogółem
23
100,0%
321
100,0%
271
100,0%
284
100,0%
59
100,0%
515
100,0%
485
100,0%
66
100,0%
11
100,0%
2035
100,0%
Na częstotliwość sięgania po alkohol ma także wpływ ocena swoich wyników w
nauce. Niemal połowa uczniów oceniających się jako mierni lub dostateczni w odniesieniu
do uzyskiwanej średniej ocen deklaruje, że w ciągu swojego życia piła alkohol więcej niż 20
razy, podczas gdy wśród uczniów celujących i bardzo dobrych taką odpowiedź wybiera
około jednej piątej (odpowiednio 17,4% i 21,6%). Ani razu po napoje alkoholowe nie
sięgnęła około jedna trzecia uczniów najsłabszych (28% miernych i 30,9% dostatecznych),
natomiast wśród oceniających swoje wyniki jako bardzo dobre lub celujące taką deklarację
składa co drugi pytany (odpowiednio 48,5% i 53,2%). Te tendencje ujawniają się także w
kategoriach pośrednich jeżeli chodzi o deklarowany kontakt z alkoholem. Mamy zatem do
czynienia ze ścisłym powiązaniem wyników w nauce z częstotliwością używania alkoholu,
co wskazuje na specyficzny model funkcjonowania w roli ucznia – jednostki wywiązujące się
w sposób sumienny z obowiązków szkolnych nie przekraczają też z reguły norm dotyczących
funkcjonowania w innych kontekstach społecznych. Szczegółowe dane przedstawia tabela nr
38.
111
Tabela 38: Ocena siebie jako ucznia pod względem średniej ocen a częstotliwość
spożywania alkoholu
ogółem
nie piję ani razu
1-2 razy
3-5 razy
6-10 razy
11-19
razy
20 lub
więcej razy
42
9
8
9
8
74
150
28,0%
6,0%
5,3%
6,0%
5,3%
49,3%
100,0%
170
42
29
30
27
252
550
30,9%
7,6%
5,3%
5,5%
4,9%
45,8%
100,0%
312
67
53
66
53
260
811
38,5%
8,3%
6,5%
8,1%
6,5%
32,1%
100,0%
227
46
42
25
27
101
468
48,5%
9,8%
9,0%
5,3%
5,8%
21,6%
100,0%
58
14
6
8
4
19
109
53,2%
12,8%
5,5%
7,3%
3,7%
17,4%
100,0%
809
178
138
138
119
706
2088
38,7%
8,5%
6,6%
6,6%
5,7%
33,8%
100,0%
mierny
dostateczny
dobry
bardzo dobry
celujący
ogółem
Spożywanie alkoholu jest ponadto uwarunkowane specyfiką życia rodzinnego. W
rodzinach, w których alkohol jest zjawiskiem powszednim dokonuje się transfer
specyficznych norm, co przekłada się automatycznie na częstotliwość sięgania po alkohol
przez młodzież wychowującą się w takich środowiskach. Potwierdzają to otrzymane dane.
Wśród respondentów deklarujących, iż w ich domach w ogóle nie pije się alkoholu około
dwóch trzecich deklaruje, że nigdy nie sięgnęło po napoje alkoholowe (62,9%), a co piąty
przyznaje, że do tej pory ponad 20 razy pił alkohol (22,9%). W kategorii badanych, którzy
stwierdzili, że ich bliscy codziennie piją alkohol grupa nie mających doświadczeń z napojami
alkoholowymi nie przekracza jednej trzeciej (30,8%), a odsetek deklarujących, że 20 razy lub
więcej zdarzyło im się sięgnąć po alkohol sięga 51,5%. Ewidentnie zatem ujawnia się wpływ
wzorców rodzinnych warunkujących korzystanie z napojów alkoholowych. Jest to zjawisko
dość niepokojące – otrzymane rozkłady odpowiedzi mogą świadczyć o reprodukcji
dysfunkcyjnych modeli ról rodzinnych oraz o potencjalnym dziedziczeniu choroby
alkoholowej. Szczegółowe dane przedstawia tabela nr 39.
112
Tabela 39: Częstotliwość spożywania alkoholu w domu respondentów a deklaracje
częstotliwości spożywania przez respondenta w całym życiu alkoholu
Częstotliwość spożywania alkoholu w
domu respondenta
codziennie
co najmniej raz w
tygodniu, jednak
nie każdego dnia
ogółem
nie piję ani razu
1-2 razy
3-5 razy
6-10 razy
11-19
razy
20 lub
więcej razy
40
10
5
4
4
67
130
30,8%
7,7%
3,8%
3,1%
3,1%
51,5%
100,0%
86
24
16
19
17
136
298
28,9%
8,1%
5,4%
6,4%
5,7%
45,6%
100,0%
kilka razy w
miesiącu
73
23
30
20
18
144
308
23,7%
7,5%
9,7%
6,5%
5,8%
46,8%
100,0%
mniej więcej raz
w miesiącu
55
16
17
18
20
70
196
28,1%
8,2%
8,7%
9,2%
10,2%
35,7%
100,0%
436
93
65
70
58
241
963
45,3%
9,7%
6,7%
7,3%
6,0%
25,0%
100,0%
110
12
5
6
2
40
175
62,9%
6,9%
2,9%
3,4%
1,1%
22,9%
100,0%
800
178
138
137
119
698
2070
6,7%
6,6%
5,7%
33,7%
100,0%
okazjonalnie, np.
z okazji urodzin,
świąt
w ogóle nie pije
się alkoholu
ogółem
38,6%
8,6%
Pozostałe zmienne niezależne rzutują w sposób mało znaczący na odpowiedzi
respondentów odnoszące się do omawianego zagadnienia. Zarówno typ szkoły, jak i płeć,
czy ocena statusu materialnego rodzin respondentów nie wpływają istotnie na ich deklaracje.
Kolejną poruszaną kwestią związaną z problemem używek stało się podejmowanie
przez młodzież zachowań ryzykownych, które stanowiąc poważny problem, w sposób
pośredni wiążąc się z substancjami psychoaktywnymi.
Respondentów
poproszono
o
odpowiedzi
dotyczące
stosowania
kuracji
odchudzających, przyjmowania sterydów oraz zażywania leków uspokajających (nasennych).
Kuracje odchudzające mogą stanowić potencjalne zagrożenie dla zdrowia ze względu
na częste wspomaganie się środkami niekorzystnie wpływającymi na funkcjonowanie
organizmu, ponadto niekontrolowane próby ograniczenia spożywania pokarmów mogą
prowadzić do szeregu poważnych konsekwencji. Zażywanie środków uspokajających czy
leków nasennych powodować może jeszcze poważniejsze zaburzenia w zakresie
podstawowych funkcji rozwijającego się organizmu. Jest również oczywiste, że z reguły
branie sterydów destrukcyjnie wpływa na zdrowie osoby, która takie środki zażywa. Zatem te
113
działania uznano za istotne i potraktowano jako wskaźniki tendencji do zachowań
ryzykownych, jakie najczęściej współcześnie podejmują ludzie młodzi.
Otrzymane dane wskazują, że przyjmowanie sterydów jest zjawiskiem, które
praktycznie nie występuje w badanej grupie – 91,3% pytanych stwierdziło, że nigdy tego nie
robiło. Wydaje się, że dane te są dość wiarygodne – respondenci bez większego skrępowania
przyznawali się do picia alkoholu czy zażywania narkotyków. Również zażywanie środków
uspokajających (nasennych) deklarowane było bardzo rzadko (86,2% respondentów
stwierdziło, że nigdy tego nie robiło). Spośród wymienionych zachowań ryzykownych
najczęściej wskazywano na kurację odchudzającą. Około jednej trzeciej badanych (32,1%)
przyznało, iż podejmowało tego typu działania, w tym 18,5% twierdziło, iż było to
jednorazowe doświadczenie, a 7,1% deklarowało, że zdarzyło się to kilka razy w ich życiu
(od 3 do 5 razy). Należy także zauważyć grupę respondentów, którzy przyznają, iż w ciągu
swojego życia 20 razy lub więcej podejmowali kurację odchudzającą, co potencjalnie może
być symptomem jednostki chorobowej (np. anoreksji lub bulimii). Szczegółowe dane
przedstawia wykres nr 71.
114
Wykres 71: Częstotliwość podejmowania działań ryzykownych przez respondentów
Ze względu na nieliczne wskazania na częstotliwość spoczywania sterydów
zrezygnowano z przeprowadzenia analizy korelacyjnej odnośnie tej kwestii. Korelacje
związane z innymi zmiennymi wskazują na kilka prawidłowości. Pierwszą z nich jest
związek pomiędzy płcią a deklaracjami odnośnie odchudzania.
Jak należało się spodziewać, dziewczęta znacznie częściej niż chłopcy deklarowały
próby podejmowane w tym zakresie. Wśród nich prawie połowa przyznawała się do
stosowania kuracji odchudzających (w tym 5% twierdziło, że takie sytuacje miały miejsce 20
lub więcej razy w ich życiu). W grupie chłopców odpowiedzi wskazujących na stosowanie
kuracji odchudzających udzieliło niespełna 20%, a jedynie 1,5% stanowili ci, którzy
deklarowali największą liczbę prób podejmowanych w tym zakresie. Szczegółowe dane
przedstawia tabela nr 40.
115
Tabela 40: Płeć respondentów a deklaracje częstotliwości odchudzania się
Deklaracja odnośnie częstotliwości odchudzania się przez
respondenta
kobieta
płeć
mężczyzna
ogółem
ogółem
ani razu
1-2 razy
3-5 razy
6-10 razy
11-19
razy
20 lub
więcej razy
523
283
115
49
12
52
1034
50,6%
27,4%
11,1%
4,7%
1,2%
5,0%
100,0%
866
127
44
12
3
16
1068
81,1%
11,9%
4,1%
1,1%
0,3%
1,5%
100,0%
1389
410
159
61
15
68
2102
7,6%
2,9%
0,7%
3,2%
100,0%
66,1%
19,5%
W odniesieniu do zagadnienia dotyczącego zażywania środków uspokajających i
nasennych odnotowano podobną zależność. Dziewczęta częściej niż chłopcy przyznawały się
do używania tego typu leków – blisko 15% z nich zadeklarowało, że używało środków
nasennych lub uspokajających przynajmniej raz w swoim życiu. W grupie chłopców ten
odsetek nie przekraczał 7%. Analizując otrzymane dane można dojść do wniosku, że
właściwie we wszystkich kategoriach wyróżnionych w oparciu o częstotliwość zażywania
tego typu leków dziewczęta były dwukrotnie liczniej reprezentowanie aniżeli chłopcy – także
w grupie
deklarujących, że robili to 20 lub więcej razy w czasie swojego życia
(odpowiednio: 2,3% i 1,2%) . Szczegółowe dane przedstawia tabela nr 41.
Tabela 41: Płeć respondentów a deklaracja odnośnie częstotliwości spożywania w
ostatnim roku leków nasennych, uspokajających
respondenta w ostatnim roku leków nasennych, uspokajających
kobieta
płeć
mężczyzna
ogółem
ani razu
1-2 razy
3-5 razy
6-10 razy
885
77
29
18
6
24
1039
85,2%
7,4%
2,8%
1,7%
0,6%
2,3%
100,0%
1023
37
12
4
2
13
1091
93,8%
3,4%
1,1%
0,4%
0,2%
1,2%
100,0%
1908
114
41
22
8
37
2130
1,9%
1,0%
0,4%
1,7%
100,0%
89,6%
5,4%
116
20 lub
więcej razy
ogółem
11-19
razy
6. Więzi i relacje rodzinne w opinii młodzieży
Na całokształt funkcjonowania młodzieży w przestrzeni społecznej niezwykle silnie
wpływa specyfika relacji interpersonalnych w najistotniejszym środowisku socjalizacyjnym,
jakim jest rodzina. Dobre kontakty z najbliższymi sprawiają, że to oni pozostają istotnymi
znaczącymi innymi dla młodych ludzi borykających się z szeregiem problemów
wynikających z realizacji ról społecznych charakterystycznych dla grup rówieśniczych.
W obliczu dylematów i konieczności podejmowania trudnych decyzji najbliżsi, z
którymi łączą młodych bliskie relacje, stają się głównymi źródłami informacji i wsparcia.
Sytuacja ta może z kolei ograniczyć prawdopodobieństwo dewiacji wynikających z ulegania
wpływowi patologicznych grup rówieśniczych (m.in. subkulturowych).
By uchwycić specyfikę kontaktów interpersonalnych z najbliższymi członkami
rodziny, zadano respondentom pytania dotyczące ich relacji z matką (opiekunką), ojcem
(opiekunem) i rodzeństwem.
Odpowiedzi respondentów wskazują na zróżnicowaną specyfikę kontaktów
rodzinnych. Najlepiej oceniane są relacje z matkami (opiekunkami). Jako dobre lub bardzo
dobre ocenia je ponad 80% ogółu respondentów, podczas kiedy takie oceny względem ojców
formułuje nieco ponad 70% pytanych. Pozytywne oceny relacji z rodzeństwem formułuje
natomiast ponad 56% badanych. Ta dysproporcja wynika jednak w dużej mierze z faktu, że
aż co piąty badany nie posiada rodzeństwa – 19,9% respondentów wybiera tu opcję „nie
dotyczy”. O złych lub bardzo złych relacjach z matkami wspomina tylko 2% badanych,
podczas gdy tak ocenia relacje z ojcem 5,5% respondentów; podobna grupa negatywnie
odnosi się do swoich relacji z rodzeństwem (4,7%). Zbliżone są natomiast liczebnie grupy
badanych wypowiadających się w sposób niejednoznaczny o swoich relacjach z matkami
(13,9%), ojcami (11,8%) i rodzeństwem (15,5%), oceniając je jako „raz dobre, a raz złe”.
117
Wykres 72: Ocena relacji respondentów z bliskimi
Pogłębiona analiza wskazuje na zależności pomiędzy wiekiem a oceną relacji z
rodzicami (opiekunami). Sytuacja ta odnosi się tak do matek (opiekunek), jak do ojców
(opiekunów) badanych młodych ludzi. Należy zwrócić uwagę na fakt, iż wraz ze wzrostem
wieku respondentów częstsze stają się krytyczne oceny formułowane wobec kontaktów z
rodzicami (opiekunami) i jednocześnie maleją odsetki ankietowanych pozytywnie
odnoszących się do tej kwestii. W grupie respondentów w wieku 12 lat i mniej odsetki
oceniających pozytywnie swoje relacje z matką przekraczają 90%, podczas, gdy w starszych
kategoriach z reguły nie osiągają poziomu 80%. Podobnie jest w przypadku oceny relacji z
ojcem – tu także różnica pomiędzy kategoriami najmłodszymi i starszymi sięga 10%.
Analizując odpowiedzi wskazujące na negatywne relacje z rodzicami odnotować można
podobną tendencję. Wśród respondentów z najmłodszych kategorii wiekowych tego typu
deklaracje pojawiają się sporadycznie (dotyczą one z reguły kontaktów z ojcem), podczas
gdy w przypadku starszych uczniów ich częstotliwość dochodziło 10%. Wiek nie wpływa
jednakże na oceny dokonywane wobec relacji z rodzeństwem – respondenci należący do
118
poszczególnych kategorii wiekowych formułowali bardzo zbliżone opinie odnośnie tej
kwestii. Szczegółowe dane przedstawiają tabele nr 42 i 43.
Tabela 42: Wiek respondentów a ocena relacji z matką/opiekunką
Ocena relacji z matką/opiekunką
bardzo
dobre
dość
dobre
19
2
82,6%
8,7%
254
52
12 lat
77,0%
15,8%
210
40
13 lat
75,3%
14,3%
191
51
14 lat
66,8%
17,8%
wiek
36
14
15 lat
59,0%
23,0%
313
127
16 lat
58,1%
23,6%
298
111
17 lat
59,2%
22,1%
40
13
18 lat
58,8%
19,1%
9
1
19 i więcej lat
81,8%
9,1%
1370
411
ogółem
65,2%
19,6%
mniej niż 12 lat
różne raz
dobre,
raz złe
złe
bardzo
złe
brak
matki/
opiekunki
ogółem
2
8,7%
23
7,0%
23
8,2%
35
12,2%
8
13,1%
80
14,8%
77
15,3%
6
8,8%
0
0%
254
12,1%
0
0%
1
0,3%
2
0,7%
3
1,0%
3
4,9%
11
2,0%
5
1,0%
4
5,9%
0
0%
29
1,4%
0
0%
0
0%
2
0,7%
4
1,4%
0
0%
3
0,6%
2
0,4%
3
4,4%
0
0%
14
0,7%
0
0%
0
0%
2
0,7%
2
,7%
0
0%
5
0,9%
10
2,0%
2
2,9%
1
9,1%
22
1,0%
23
100,0%
330
100,0%
279
100,0%
286
100,0%
61
100,0%
539
100,0%
503
100,0%
68
100,0%
11
100,0%
2100
100,0%
119
Tabela 43: Wiek respondentów a ocena relacji z ojcem/opiekunem
Ocena relacji z ojcem/opiekunem
bardzo
dobre
dość
dobre
17
3
70,8%
12,5%
225
51
12 lat
68,6%
15,5%
167
51
13 lat
59,6%
18,2%
165
47
14 lat
58,1%
16,5%
wiek
31
11
15 lat
51,7%
18,3%
260
121
16 lat
48,2%
22,4%
225
116
17 lat
44,8%
23,1%
30
10
18 lat
43,5%
14,5%
6
0
19 i więcej lat
60,0%
0%
1126
410
ogółem
53,7%
19,6%
mniej niż 12 lat
różne raz
dobre,
raz złe
złe
bardzo
złe
brak ojca/
opiekuna
3
12,5%
30
9,1%
25
8,9%
36
12,7%
9
15,0%
92
17,1%
88
17,5%
15
21,7%
3
30,0%
301
14,4%
0
0%
8
2,4%
8
2,9%
8
2,8%
3
5,0%
19
3,5%
23
4,6%
5
7,2%
0
0%
74
3,5%
0
0%
2
0,6%
6
2,1%
7
2,5%
1
1,7%
12
2,2%
13
2,6%
2
2,9%
0
0%
43
2,1%
1
4,2%
12
3,7%
23
8,2%
21
7,4%
5
8,3%
35
6,5%
37
7,4%
7
10,1%
1
10,0%
142
6,8%
ogółem
24
100,0%
328
100,0%
280
100,0%
284
100,0%
60
100,0%
539
100,0%
502
100,0%
69
100,0%
10
100,0%
2096
100,0%
Poszerzając analizę warto zwrócić uwagę na zależność formułowanych opinii od
autooceny statusu materialnego. Okazuje się, że sytuacja materialna rodziny postrzegana w
kategoriach subiektywnych mocno przekłada się na ocenę relacji zarówno z matkami
(opiekunkami), jak i ojcami (opiekunami) respondentów. Im wyższy standard życia rodziny,
tym lepiej oceniane są kontakty z najbliższymi. W grupie respondentów oceniających
najwyżej jakość życia pozytywne oceny relacji z matkami (opiekunkami) stanowiły ponad
86%, podczas gdy w grupie deklarujących niską jakość życia odsetek ten wynosił 73%
(analogicznie w przypadku ojców/opiekunów – odsetki odpowiednio 83,9% oraz 48,6%).
Także w przypadku negatywnych ocen relacji z najbliższymi ujawnia się omawiana
tendencja. W grupach deklarujących najwyższy standard życia wskazania na złe relacje z
rodzicami (opiekunami) pojawiają się znacznie rzadziej niż przypadku grup określających
standard życia swoich rodzin jako wysoki. Szczegółowe dane przedstawiają tabele nr 44 i 45.
120
Tabela 44: Ocena standardu życia rodziny respondenta a ocena relacji z matką
(opiekunką)
Ocena poziomu
materialnego rodziny
Ocena relacji z matką/opiekunką
niski standard
średni standard
bardzo
dobre
dość
dobre
różne raz
dobre,
raz złe
złe
bardzo
złe
brak matki/
opiekunki
93
45
37
8
4
2
189
49,2%
23,8%
19,6%
4,2%
2,1%
1,1%
100,0%
1091
332
192
15
9
17
1656
65,9%
20,0%
11,6%
0,9%
0,5%
1,0%
100,0%
199
33
25
7
1
1
266
74,8%
12,4%
9,4%
2,6%
0,4%
0,4%
100,0%
1383
410
254
30
14
20
2111
12,0%
1,4%
0,7%
0,9%
100,0%
ogółem
wysoki standard
ogółem
65,5%
19,4%
Tabela 45: Ocena standardu życia rodziny respondenta a ocena relacji z ojcem
(opiekunem)
Ocena poziomu
materialnego rodziny
Ocena relacji z ojcem/opiekunem
niski standard
średni standard
wysoki standard
ogółem
bardzo
dobre
dość
dobre
różne raz
dobre,
raz złe
złe
bardzo
złe
brak
ojca/opieku
na
62
30
43
15
12
27
189
32,8%
15,9%
22,8%
7,9%
6,3%
14,3%
100,0%
887
344
231
51
27
109
1649
53,8%
20,9%
14,0%
3,1%
1,6%
6,6%
100,0%
189
35
25
9
4
5
267
70,8%
13,1%
9,4%
3,4%
1,5%
1,9%
100,0%
1138
409
299
75
43
141
2105
14,2%
3,6%
2,0%
6,7%
100,0%
54,1%
19,4%
ogółem
Powyżej zaprezentowane dane wskazują zatem, że młodzież pozytywnie odnosi się do
relacji interpersonalnych ze swoimi najbliższymi, co jest sygnałem wskazującym na dość
silny wpływ środowiska rodzinnego na przebieg procesu socjalizacji. Potencjalnie może to
ograniczać wpływ czynników pochodzących z szerszego środowiska społecznego, które
mogłyby negatywnie wpływać na rozwój osobowości i kształtowanie postaw młodzieży.
Oceny respondentów są jednak nieco zróżnicowane – odmienne opinie są
formułowane wobec ojców, matek i najbliższego rodzeństwa. Jest to zapewne uwarunkowane
specyfiką procesu socjalizacji, w którym większą rolę odgrywają kobiety, stanowiące dla
121
swoich dzieci głównych znaczących innych. Ponadto opinie badanych są silnie uzależnione
od ich wieku i statusu materialnego rodzin. Starsi uczniowie to osoby, które wkraczając w
szczególnie intensywną fazę procesu dojrzewania, są bardziej krytyczni wobec swoich
bliskich. Można też sądzić, iż jakość życia bezpośrednio rzutuje na formy wzajemnych
kontaktów i relacje interpersonalne w rodzinie. Osoby borykające się z problemami
materialnymi wykazują się z reguły mniejszym zaangażowaniem w podtrzymywanie dobrych
relacji rodzinnych, koncentrując się na materialnych aspektach egzystencji rodziny.
Uzupełnieniem omawianych wyżej kwestii może być analiza odpowiedzi udzielanych
przez respondentów w odniesieniu do poddanych ocenie zdań opisujących specyfikę ich
relacji z rodzicami.
Badani zostali poproszeni, by zastanowili się, czy przedstawione charakterystyki
relacji rodzinnych korespondują z sytuacją w ich najbliższym otoczeniu. Analiza udzielonych
odpowiedzi potwierdza sformułowane wyżej wnioski.
Zdecydowana większość pytanych odrzuca twierdzenia w sposób najbardziej
negatywny opisujące kontakty interpersonalne pomiędzy rodzicami i dziećmi. Tylko 2%
zgadza się z twierdzeniem „Nie mam rodziców albo kontaktu z nimi”, a nieco tylko
liczniejsza (8,4%) jest grupa zgadzających się ze zdaniem „Nie jesteśmy sobie bliscy. Każdy
żyje w swoim świecie i nie mogę im zaufać – nie pomogą mi”. Kolejne twierdzenie, które
wskazuje na pewne mankamenty w zakresie relacji rodzinnych, („Jesteśmy sobie bliscy, ale
rodzice nie rozumieją moich problemów, chociaż się starają”) nie jest już jednak tak
jednoznacznie ocenione. Opinie respondentów wobec tej kwestii rozkładają się mniej więcej
równomiernie – 44,8% zgada się z taką charakterystyką, a 49,3% uważa, że nie opisuje ono
specyfiki funkcjonowania ich rodzin. Twierdzenie najbardziej pozytywnie opisujące relacje
rodzinne („Moje więzi z rodzicami są silne. Wiem, że zawsze mogę na nich liczyć i szczerze
porozmawiać”) jest w opinii 68,5% pytanych adekwatne dla specyfiki ich kontaktów z
rodzicami. Podkreślić w tym miejscu trzeba, że według jednej czwartej badanych to zdanie
nie ilustruje charakteru więzi łączących rodziców i dzieci. Szczegółowe dane przedstawia
wykres nr 73.
122
Wykres 73: Zgoda z twierdzeniami opisującymi relacje rodzinne
Pogłębiona analiza korelacyjna wykazuje zależności pomiędzy wiekiem badanych a
akceptacją poszczególnych twierdzeń. Respondenci z najmłodszych kategorii wiekowych (13
lat i mniej), generalnie rzecz biorąc, częściej pozytywnie odnoszą się relacji ze swoimi
rodzicami. W tych kategoriach odsetki twierdzących, iż w ich przypadku prawdziwe jest
zdanie: „Moje więzi z rodzicami są silne. Wiem, że zawsze mogę na nich liczyć i szczerze
porozmawiać”, przekraczają 80%, podczas gdy w starszych kategoriach wiekowych wahają
się one między 60% a 75%. Wyjątkiem od tej reguły jest kategoria dziewiętnastolatków, w
której to grupie odnotowano aż 88,9% twierdzących odpowiedzi w odniesieniu do tej kwestii.
Wynika to najprawdopodobniej z faktu przejścia przez najstarszych respondentów przez
intensywną fazę okresu dojrzewania i związanego z tym kwestionowania roli i znaczenia
rodziców. Także zdanie „Jesteśmy sobie bliscy, ale rodzice nie rozumieją moich problemów,
chociaż się starają” jest oceniane w podobny sposób, choć w tym przypadku
dziewiętnastolatkowie (i starsi) stanowią grupę najczęściej zgadzających się tym
twierdzeniem.
Podobne tendencje ujawniają się w przypadku pozostałych twierdzeń, choć należy
zauważyć, że w przypadku zdań w sposób najbardziej negatywny opisujących relacje
123
rodzinne dysproporcje pomiędzy poszczególnymi kategoriami nie są tak wyraziste.
Wykres 74: Wiek respondentów a zgoda z twierdzeniami opisującymi relacje rodzinne
Także ocena standardu życia mocno rzutuje na sposób ustosunkowania się do
omawianych twierdzeń. Respondenci deklarujący wyższą jakość życia swoich rodzin częściej
zgadzają się z twierdzeniem opisującym relacje rodzinne w kategoriach pozytywnych i
jednocześnie częściej negują zdania krytycznie portretujące stosunki rodziców z dziećmi.
Przykładowo akceptacja zdania „Moje więzi z rodzicami są silne. Wiem, że zawsze mogę na
124
nich liczyć i szczerze porozmawiać” w tej grupie przekracza 80%, podczas gdy w grupie
deklarujących najniższy standard wynosi ona niespełna 55%. Z kolei twierdzenie „Nie
jesteśmy sobie bliscy. Każdy żyje w swoim świecie i nie mogę im zaufać – nie pomogą mi”
do swojej rodziny odnosi 20,9% respondentów mówiących o niskiej jakość życia swoich
rodzin i zaledwie 9,6% pytanych z grupy deklarujących wysoką jakość. Szczegółowe dane
przedstawia wykres nr 75.
Wykres 75: Ocena standardu życia rodzin respondentów a zgoda z twierdzeniami
opisującymi relacje rodzinne
Na relacje rodzinne wpływa szereg czynników. Do najbardziej negatywnie
rzutujących na całokształt funkcjonowania rodziny należą różnego rodzaju dysfunkcje i
patologie z alkoholizmem na czele. Istotną zatem kwestią stało się zagadnienie identyfikacji
częstotliwości spożywania alkoholu w domach respondentów.
Odpowiedzi badanych wskazują, że problem ten dotyczyć może pewnej grupy rodzin.
Okazuje się bowiem, że ponad 20% badanych deklaruje, że w ich domach alkohol
spożywany jest regularnie – w tym 6% mówi o codziennym piciu napojów alkoholowych
125
przez członków ich rodzin. O nieco rzadszym spożywaniu alkoholu wspomina co czwarty
badany, w tym 14,2% twierdzi, iż w ich rodzinach alkohol pije się kilka razy w miesiącu.
Największą grupę badanych stanowią osoby, które deklarują, iż członkowie ich rodzin piją
napoje alkoholowe jedynie okazjonalnie – w czasie różnego rodzaju świąt i uroczystości
(46%). Względnie mała jest grupa osób, które twierdzą, że w ich domach w ogóle nie pije się
alkoholu – stanowią oni 8,5% ogółu. Szczegółowe dane przedstawia wykres nr 76.
Wykres 76: Częstotliwość spożywania alkoholu w domu respondenta
Powyżej zaprezentowane dane wskazują zatem na potencjalne zagrożenie
alkoholizmem pewnej części rodzin, co z kolei prowadzi do internalizacji negatywnych
wzorców oraz postaw i wpływa na wzrost zagrożenia chorobą alkoholową młodzieży
wychowującej się w dysfunkcyjnym środowisku. Pamiętać jednak należy, że pytanie
kwestionariuszowe dotyczące tej kwestii było sformułowane bardzo ogólnie (nie ujmowało
ono ilości i rodzaju spożywanego alkoholu), zatem wnioski wyprowadzone na jego podstawie
należy traktować bardzo ostrożnie.
Analiza korelacyjne nie wskazuje na istotne zależności pomiędzy zmiennymi
niezależnymi takimi jak wiek, płeć, typ szkoły, czy ocena statusu materialnego rodziny a
wskazaniami na częstotliwość spożywania alkoholu w domach respondentów.
Kolejną poddaną analizie kwestią stały się reakcje rodziców na różne zachowania
respondentów, które odbiegają od ogólnie przyjętych norm i standardów. Odpowiedzi na
126
pytania dotyczące działań rodziców podejmowanych w sytuacjach problemowych dają
ponadto pogląd na skalę problemów związanych z funkcjonowaniem młodych ludzi w
różnych kontekstach społecznych.
Pytanie kwestionariuszowe dotyczącego tego zagadnienia było bardzo rozbudowane,
dlatego aby prezentację rozkładów odpowiedzi uczynić bardziej klarowną, zdecydowano się
podzielić poruszane kwestie na kilka podobszarów.
Pierwszym z nich stały się problemy związane z funkcjonowaniem młodzieży w
środowisku szkolnym. Respondentów poproszono, by udzielili odpowiedzi na pytanie, jak
reagują ich rodzice, kiedy dowiadują się o różnych niewłaściwych działaniach odnoszących
się do funkcjonowania na gruncie szkoły. Analiza odpowiedzi wskazuje, że respondenci
rzadko wagarują – przyznało się do tego około połowy badanych (48,9% stwierdziło, że
nigdy tego nie robi). Względnie rzadko także rodzice badanych są wzywani do szkoły – dwie
trzecie respondentów stwierdziło, że ta kwestia ich nie dotyczy (66,1%). Większość
respondentów przyznała jednak, że zdarza im się osiągać złe wyniki w nauce – tylko dla
23,1% złe wyniki w nauce nie są problemem.
W odniesieniu do wszystkich omówionych wyżej problemów uwidacznia się dość
jednoznaczny model reakcji rodzicielskich – najczęściej udzielają oni swoim dzieciom
pouczeń i czynią im wymówki (47,3% w przypadku problemów z nauką; 24,8% w przypadku
wagarów i 16,8% w sytuacji gdy zostaną wezwani do szkoły). Rzadszą reakcją są zakazy i
innego rodzaju kary niecielesne oraz krzyki wyzwiska i groźby (odpowiednio: 15%; 7,7% i
7,9%). Najrzadziej wskazywaną reakcją są kary cielesne, taki jak bicie i szarpanie –
odpowiedzi wskazujące na takie działania podejmowane przez rodziców respondentów
pojawiają się marginalnie. Niepokoić może pewna grupa badanych deklarujących brak
reakcji rodziców na ich niewłaściwe zachowania w kontekście obowiązków szkolnych – w
szczególności blisko 10% odsetek wskazań na break reakcji rodziców na wagary
respondentów. Szczegółowe dane przedstawia wykres nr 77.
127
Wykres 77: Reakcje rodziców na problemy szkolne respondentów
Kolejnym obszarem problemowym stały się kwestie związane z używaniem
substancji psychoaktywnych przez młodzież. W odniesieniu do tych zagadnień jeszcze
mniejsza część respondentów wskazywała na jakiekolwiek reakcje rodziców, twierdząc
najczęściej, że pytania o palenie papierosów, nadużywanie alkoholu czy też zażywanie
narkotyków osobiście ich nie dotyczą. W szczególności problem zażywania narkotyków
postrzegany był jako nieistotny – 78,5% pytanych stwierdziło, że to pytanie ich nie dotyczy.
Ponad połowa respondentów stwierdziło, że nie nadużywa alkoholu (56,4%), a ponad dwie
trzecie (64,5%) stwierdziło, że nie pali. Warto w tym miejscu podkreślić względnie wysoki
odsetek młodzieży, która przyznaje się do palenia papierosów i picia alkoholu. Ponadto
trzeba zauważyć, że 3% z nich twierdzi, że rodzice nie reagują na palenie papierosów, a
3,2% stwierdziło, że rodzie nie reagują na ich nietrzeźwość.
Najczęstszy model reakcji rodzicielskich wygląda podobnie jak w przypadku
wcześniej omawianego obszaru problemowego. Najczęściej badani wskazywali na wymówki
128
i pouczenia, nieco rzadziej na różnego rodzaju zakazy i kary niecielesne, a najrzadziej na
krzyki wyzwiska i groźby jako reakcje na używanie substancji psychoaktywnych.
Odpowiedzi wskazujące na używanie kar cielesnych praktycznie się nie pojawiały. Bardzo
niepokojący w odniesieniu do tego obszaru problemowego jest fakt odnotowania sporych
odsetków respondentów deklarujących, iż ich rodzice nie zdają sobie sprawy z tego, że
używają oni substancji psychoaktywnych. Aż 17,1% respondentów stwierdziło, że rodzice
nie wiedzą, że byli oni nietrzeźwi, 15,8% twierdzi, że ich rodzice nie wiedzą o paleniu przez
nich papierosów, a 11,7% deklaruje, że rodzice nie zdają sobie sprawy z faktu zażycia przez
nich narkotyku. Szczegółowe dane przedstawia wykres nr 78.
Wykres 78: Reakcja rodziców na używanie przez respondentów substancji
psychoaktywnych
129
Wszystkie pozostałe zagadnienia ujęte w pytaniu kwestionariuszowym stanowią
kolejny obszar problemowy. Dotyczy on różnego rodzaju relacji społecznych – zarówno
rozpatrywanych w odniesieniu do najbliższego, jak i dalszego otoczenia społecznego.
Odpowiedzi respondentów wskazują, że zasadniczo nie dotyczą ich sytuacje, które
skutkowałyby kontaktem z policją – 83,1% wskazań. Także bójki są sytuacjami względnie
rzadko stanowiącymi problem dla badanych – 63,9% z nich twierdzi, że takie sytuacje ich nie
dotyczą.
Częstszymi problemami są natomiast zbyt późne powroty do domów i kłótnie z
rodzeństwem. Prawie trzy czwarte badanych przyznaje, że zdarza się im wrócić do domu po
wyznaczonej przez rodziców godzinie (tylko 38,5% twierdzi, że ten problem ich nie
dotyczy), a zdecydowana większość posiadających rodzeństwo mówi, że zdarzają się między
nimi kłótnie. Te problemy dość często nie spotykają się z żadną reakcją rodziców –
odpowiednio 8,6% i 7,8% respondentów twierdzi, iż tego typu zachowania nie powodują
żadnego ich działania. W omawianym polu problemowym najczęściej wskazywaną kwestią,
która pozostaje poza świadomością rodziców, jest udział respondentów w bójkach – 6,6%
pytanych twierdzi, że ich rodzice nie wiedzą, że ten problem ich dotyczy.
Odrębnego omówienia wymaga kwestia przyznawania się do winy lub błędu przez
respondentów. Blisko 9% deklaruje, że taka sytuacja nie powoduje żadnej reakcji ze strony
rodziców, a 2,1% mówi o groźbach i wyzwiskach w takich sytuacjach. To dość niepokojące
odsetki, gdyż z perspektywy efektywności procesu socjalizacji, tego typu przypadki należy
odpowiednio wykorzystać (np. dyskutując i tłumacząc oraz wykazując się zrozumieniem) w
celu realizacji założeń wychowawczych.
Analizując odpowiedzi respondentów deklarujących, iż zdarza im się zachowywać w
omawiany powyżej sposób, po raz kolejny dojść można do wniosku, iż najczęstszą reakcją
rodziców na błędy popełniane przez dzieci są wymówki i pouczenia. W dalszej kolejności
respondenci wskazują na zakazy i inne karzy niecielesne, a jeszcze rzadziej rodzice uciekają
się do gróźb i wyzwisk. Przypadki stosowania przemocy fizycznej są właściwie marginalne.
130
Wykres 79: Reakcja rodziców na problemy związane z relacjami interpersonalnymi
respondentów
Wśród innych reakcji wskazywanych przez respondentów w odniesieniu do
wszystkich analizowanych zagadnień najczęściej pojawiały się odpowiedzi „akceptacja”,
„zrozumienie”., „pocieszenie”, „rozmowa”, „tłumaczenie”, a niekiedy „pochwała” i „cieszą
się, że się przyznałem/przyznałam”. Odpowiedzi te wskazują na pewną grupę rodziców
131
świadomych skuteczności wychowania opartego o wzajemne porozumienie i dobre relacje
interpersonalne.
Pogłębiona analiza korelacyjna dotycząca omówionych powyżej kwestii wskazuje, iż
wskazywane konkretne sposoby reagowania rodziców na problemowe zachowania dzieci nie
są uzależnione od wiodących zmiennych niezależnych. Oznacza to, że zarówno dziewczęta,
jak i chłopcy, respondenci z różnych kategorii wiekowych oraz uczniowie różnych typów
szkół w podobny sposób wypowiadają się o reakcjach swoich rodziców na ich zachowania,
które wykraczają poza określone normy i standardy. Także respondenci deklarujący różne
poziomy standardu życia ich rodzin był zasadniczo zgodni w swoich deklaracjach.
Warto jednak zauważyć pewne tendencje dotyczące kategorii respondentów
deklarujących, iż dana kwestia ich nie dotyczy oraz twierdzących, że danego problemu ich
rodzice nie są świadomi. Ujawnia się tu tendencja związana z wpływem wieku, płci oraz
oceny statusu materialnego na częstotliwość wspomnianych deklaracji. Okazuje się, że wraz
z wiekiem wzrasta odsetek respondentów deklarujących brak poinformowania rodziców o
danym problemie i jednocześnie maleje odsetek wskazujących, iż dane zjawisko ich nie
dotyczy.
Mamy zatem do czynienia z sytuacją, rozluźniania się więzów rodzinnych w miarę
postępującego procesu dorastania oraz z nasilaniem się zjawisk problemowych wraz z
dojrzewaniem młodzieży. Odnotowane zjawiska nie są niczym odkrywczym stanowią
egzemplifikację procesów wielokrotnie opisywanych na gruncie literatury poświęconej
problematyce funkcjonowania młodzieży w środowisku społecznym.
132
7. Wnioski
1) Młodzież wychowuje się najczęściej w obrębie struktur funkcjonujących według
modelu rodziny nuklearnej („2 dorosłych + 2 dzieci”). Przypadki wspólnego
zamieszkiwania gospodarstwa domowego z dalszymi krewnymi są rzadkie.
2) Warunki materialne życia swoich rodzin młodzież ocenia jako dobre. Wyposażenie i
kształt gospodarstw domowych pozwala na swobodne realizowanie obowiązków
szkolnych i zaspokajanie potrzeb – podstawowych oraz wyższego rzędu.
3) Wśród wartości najbardziej cenionych przez młodych ludzi znalazło się szczęście
rodzinne, grono przyjaciół, spokojne życie, dobre wykształcenie i ciekawa praca.
Wynika z tego, że młodzi ludzie najbardziej cenią te wartości, które gwarantują im
życiową stabilność, jak również te, które stanowią determinanty pozycji społecznej.
Do wartości najmniej ważnych młodzież zaliczyła władzę nad innymi, sławę, uznanie
otoczenia, atrakcyjny wygląd i modny ubiór, religijność oraz szukanie przyjemności,
rozrywki i zabawy.
4) Wyznawane wartości rzutują na oceny dokonywane wobec wątpliwych moralnie
zjawisk obecnych we współczesnym społeczeństwie. Obserwować można w
postawach młodzieży sporą dozę relatywizmu. Szereg zjawisk takich jak: kłamstwo,
donosicielstwo, kradzież czy używanie substancji psychoaktywnych nie jest
ocenianych w jednoznaczny sposób – opinie wobec nich badani uzależniają od
konkretnych sytuacji. Najbardziej piętnowana jest przemoc, lecz traktowana jako
sposób reagowania na atak ze strony innych, jest ona – zdaniem młodych –
dopuszczalna.
5) Poziom zadowolenia respondentów ze swojego życia jest ogólnie wysoki.
Zdecydowana większość młodych ludzi cieszy się życiem, wyrażając zadowolenie z
sytuacji, w jakiej się znajdują.
6) Zdecydowana większość ankietowanych deklaruje, że lubi swoją szkołę, przy czym
uczniowie najbardziej zadowoleni ze swojej szkoły uczęszczają do liceum, zaś
gimnazjaliści lubią swoją szkołę najmniej. Także większość młodzieży twierdzi, że
jest przeciążona nauką. Najczęściej deklaracje takie pojawiają się wśród młodzieży
najstarszej i najmłodszej.
133
7) Swoje relacje w szkole z nauczycielami, kolegami z klasy i spoza klasy uczniowie
oceniają na ogół jako dobre, przy czym bardziej krytyczni są wobec swych relacji z
ciałem pedagogicznym, przy czym dość wysoko oceniany jest wpływ wychowawczy
pedagogów na uczniów sprawiających szczególne problemy.
8) Bardzo wysoko oceniane są relacje z rodzicami – szczególnie z matkami lub
opiekunkami. Rodzice stanowią silne wsparcie, służąc pomocą w trudnych
sytuacjach. Nieco gorzej wypada ocena relacji z rodzeństwem, choć stosunki w tej
płaszczyźnie także oceniane są pozytywnie.
9) Rodzice interesują się sprawami dzieci i reagują na zachowania stanowiące naruszenie
ogólnie przyjętych norm społecznych. Najczęstszymi formami reakcji są wymówki i
pouczenia. Przemoc w relacjach domowych pojawia się względnie rzadko.
10) Uczniowie niechętnie zwracają się o pomoc do swoich wychowawców i rzadko
korzystają z różnych form pomocy oferowanych przez szkołę, sami jednak dość
często świadczą pomoc zarówno rówieśnikom, jak i starszym, którzy potrzebują
wsparcia.
11) Dokonana przez młodzież charakterystyka środowiska rówieśniczego w szkole
wskazuje na obecność wokół badanych młodzieży, która stosuje różne formy
przemocy i ma kontakt z używkami, przy czym na ogół dotyczy to nielicznych
koleżanek i kolegów respondentów.
12) Uczniowie angażują się w sprawy szkoły – współuczestniczą w organizowaniu imprez
i konkursów oraz dość często reprezentują szkolę w olimpiadach przedmiotowych
oraz zawodach sportowych.
13) Wolny czas poza szkołą znaczna część młodzieży spędza w świecie wirtualnym,
ankietowani twierdzą też, że chętnie spotykają się z kolegami i to z nimi spędzają
czas po lekcjach. Należy przy tym dodać, że wolny czas rzadko przeznaczają na
aktywność sportową oraz na rozrywki kulturalne, co można poniekąd tłumaczyć
obciążeniem nauką, na co wskazuje znaczna ilość wskazań odnoszących się do
zajmowania się w wolnym czasie odrabianiem lekcji i nadrabianiem szkolnych
zaległości.
14) Wśród badanych znajduje się mniejszościowa grupa osób, które przyznają, że
doświadczają przemocy fizycznej lub słownej ze strony osób dorosłych (nauczycieli,
rodziców oraz innych dorosłych), jednak najwięcej wskazań dotyczących tej kwestii
odnosi się do doznawania przemocy ze strony rówieśników. Respondenci często
134
deklarują też, że w ich szkole i miejscu zamieszkania działają grupy młodzieżowe
stosujące różne formy przemocy.
15) Piwo, wino, wódka oraz papierosy stanowią używki, z którymi najczęściej stykają się
młodzi ludzie. Najmniej spośród ankietowanych uczniów przyznało się do zażywania
narkotyków twardych. Częstszy kontakt z używkami obserwowany jest na ogół wśród
chłopców. Analizy uwidoczniły również związek pomiędzy oceną siebie jako ucznia,
biorąc pod uwagę średnią ocen a częstotliwością sięgania po substancje uzależniające:
im słabsi uczniowie, tym częściej mają z nimi kontakt. Dostrzeżono również, że
największy odsetek uczniów sięgających po nie znajduje się wśród przedstawicieli
szkół zawodowych.
16) Zachowania ryzykowne związane z zażywaniem sterydów, leków nasennych, czy
niekontrolowanymi kuracjami odchudzającymi nie stanowią tak poważnego
problemu, jak zagrożenie alkoholem i papierosami. Ta sytuacja znajduje
odzwierciedlenie w specyfice zajęć profilaktycznych organizowanych przez szkoły,
do których uczęszczają uczniowie.
17) Środki odurzające najczęściej pozyskiwane są przez uczniów od koleżanek i kolegów
– zarówno od starszych, jak i od rówieśników.
135
Spis wykresów
Wykres 1: Płeć respondentów ............................................................................................... 7
Wykres 2: Wiek respondentów .............................................................................................. 8
Wykres 3: Typ szkoły ........................................................................................................... 8
Wykres 4: Rozkład respondentów ze względu na klasę, do której uczęszczają ....................... 9
Wykres 5: Miejsce zamieszkania ......................................................................................... 10
Wykres 6: Czas dotarcia do szkoły ...................................................................................... 11
Wykres 7: Posiadanie rodzeństwa ....................................................................................... 11
Wykres 8: Liczba rodzeństwa .............................................................................................. 12
Wykres 9: Skład gospodarstw domowych ........................................................................... 13
Wykres 10: Wykształcenie rodziców/opiekunów respondentów .......................................... 14
Wykres 11: Status zawodowy rodziców/opiekunów respondentów...................................... 15
Wykres 12: Ocena standardu życia rodziny ......................................................................... 15
Wykres 13: Korzystanie z pomocy społecznej przez rodziny respondentów ........................ 16
Wykres 14: Typ budynku mieszkalnego zajmowanego przez rodziny respondentów ........... 17
Wykres 15: Czynniki wpływające na jakość życia respondentów ........................................ 18
Wykres 16: Najważniejsze wartości w życiu młodzieży ...................................................... 19
Wykres 17: Najmniej ważne wartości w życiu młodzieży .................................................... 21
Wykres 18: Oceny wobec zjawisk związanych z kradzieżą i oszustwem ............................ 24
Wykres 19: Ocena używania substancji psychoaktywnych .................................................. 25
Wykres 20: Ocena zachowań związanych z relacjami interpersonalnymi............................. 26
Wykres 21: Oceny zjawisk związanych z funkcjonowaniem w środowisku szkolnym ......... 27
Wykres 22: Opinie na temat relacji między ludźmi .............................................................. 28
Wykres 23: Poziom zadowolenia respondentów z życia ...................................................... 30
Wykres 24: Stosunek młodzieży do swojej szkoły ............................................................... 33
Wykres 25: Ocena siebie jako ucznia, biorąc pod uwagę średnią ocen ................................. 36
Wykres 26: Poczucie bycia przeciążonym nauką ................................................................. 39
Wykres 27: Ocena osobistych relacji respondentów z nauczycielami, kolegami z klasy i
spoza klasy .......................................................................................................... 42
Wykres 28: Stosunek respondentów do stwierdzenia: „Mam poczucie, że jestem
akceptowany przez koleżanki i kolegów w klasie” .............................................. 44
Wykres 29: Stosunek respondentów do stwierdzenia: „Nauczyciele w mojej szkole traktują
uczniów sprawiedliwie” ...................................................................................... 45
Wykres 30: Stosunek respondentów do stwierdzenia: „Mogę liczyć na dodatkową pomoc
nauczycieli, gdy jej potrzebuję” ........................................................................... 47
Wykres 31: Stosunek respondentów do stwierdzenia: „Mam poczucie, że mogę zwrócić się
do wychowawcy z każdym problemem i otrzymam pomoc”................................ 48
Wykres 32: Ilość kolegów z klas respondentów określanych pod kątem posiadania
wybranych przymiotów ....................................................................................... 50
136
Wykres 33: Zaangażowanie respondentów w działalność społeczną ................................... 54
Wykres 34: Aktywność szkolna – zakres ponadobowiązkowy ............................................. 56
Wykres 35: Zwracanie się o pomoc do wychowawcy .......................................................... 57
Wykres 36: Korzystanie z pomocy oferowanej przez szkołę ................................................ 58
Wykres 37: Ocena stosunku osób pełniących istotne role szkolne wobec uczniów
problemowych .................................................................................................... 59
Wykres 38: Istnienie umowy określającej jasne zasady reagowania na agresję .................... 60
Wykres 39: Uczestnictwo w zajęciach poświęconych problemom społecznym .................... 62
Wykres 40: Sposoby spędzania wolnego czasu po szkole przez respondentów ................... 64
Wykres 41: Opinie na temat przemocy w otoczeniu respondentów ...................................... 66
Wykres 42: Deklaracje doświadczenia w ostatnim roku przemocy ze strony osób dorosłych
oraz nieznanych rówieśników .............................................................................. 70
słownej ze strony osób dorosłych oraz nieznanych rówieśników ......................... 71
fizycznej ze strony osób dorosłych oraz nieznanych rówieśników ....................... 72
słownej ze strony osób dorosłych oraz nieznanych rówieśników ......................... 73
fizycznej ze strony osób dorosłych oraz nieznanych rówieśników ....................... 74
Wykres 47: Działalność w szkole i miejscu zamieszkania respondentów grup młodzieżowych
stosujących przemoc ........................................................................................... 76
Wykres 48: Rodzaj szkoły, do której uczęszczają respondenci a działalność w szkole grup
młodzieżowych stosujących przemoc .................................................................. 77
Wykres 49: Rodzaj szkoły, do której uczęszczają respondenci a działalność w miejscu
zamieszkania grup młodzieżowych stosujących przemoc .................................... 79
Wykres 50: Deklaracja znajomości numeru alarmowego, pod który można zadzwonić, aby
zgłosić wypadek lub zagrożenie .......................................................................... 81
Wykres 51: Znajomość prawidłowego numeru alarmowego, pod który można zadzwonić, aby
zgłosić wypadek lub zagrożenie .......................................................................... 81
Wykres 52: Deklaracja wieku, w jakim respondentom zdarzyło się po raz pierwszy zażyć
poszczególne substancje uzależniające ................................................................ 83
Wykres 53: Płeć respondentów a deklaracje braku zażycia poszczególnych substancji ........ 84
Wykres 54: Deklaracja zażycia w ciągu ostatnich 30 dni środka odurzającego lub
wywołującego halucynacje .................................................................................. 85
Wykres 55: Ocena siebie jako ucznia pod względem średniej ocen a deklaracje niezażycia w
ciągu ostatnich 30 dni środka odurzającego lub wywołującego halucynacje ........ 86
Wykres 56: Częstotliwość zażywania środków odurzających przez respondentów .............. 87
Wykres 57: Środki odurzający zażyte ostatnio przez respondentów ..................................... 88
Wykres 58: Deklaracja palenia przez respondentów papierosów w ciągu ostatnich 30 dni .. 88
Wykres 59: Ocena siebie jako ucznia pod względem średniej ocen a deklaracje respondentów
odnośnie niepalenia papierosów w ciągu ostatnich 30 dni .................................... 89
137
Wykres 60: Ilość paczek papierosów wypalonych przez respondentów w ciągu ostatnich 30
dni....................................................................................................................... 90
Wykres 61: Częstotliwość spożywania przez respondentów napojów alkoholowych w
ostatnim miesiącu ................................................................................................ 91
Wykres 62: Częstotliwość samodzielnego kupowania różnych napojów alkoholowych przez
respondentów ...................................................................................................... 97
Wykres 63: Doświadczenia respondentów związane ze sprawdzeniem przez sprzedawcę
wieku i odmową sprzedaży alkoholu ze względu na niepełnoletność ................... 99
Wykres 64: Doświadczenia respondentów dotyczące bycia pijanym ................................. 101
Wykres 65: Płeć respondentów a deklaracje braku zażywania jakichkolwiek środków
odurzających ..................................................................................................... 105
Wykres 66: Rodzaj szkoły, do jakiej uczęszczają respondenci a deklaracje braku zażywania
jakichkolwiek środków odurzających ................................................................ 105
Wykres 67: Ocena siebie jako ucznia pod względem średniej ocen a deklaracje braku
zażywania jakichkolwiek środków odurzających ............................................... 106
Wykres 68: Pierwsze środki odurzające, jakich respondenci spróbowali w swoim życiu ... 107
Wykres 69: Źródło pochodzenia środków odurzających .................................................... 108
Wykres 70: Częstotliwość spożywania alkoholu przez respondentów ................................ 110
Wykres 71: Częstotliwość podejmowania działań ryzykownych przez respondentów........ 115
Wykres 72: Ocena relacji respondentów z bliskimi............................................................ 118
Wykres 73: Zgoda z twierdzeniami opisującymi relacje rodzinne ...................................... 123
Wykres 74: Wiek respondentów a zgoda z twierdzeniami opisującymi relacje rodzinne .... 124
Wykres 75: Ocena standardu życia rodzin respondentów a zgoda z twierdzeniami
opisującymi relacje rodzinne ............................................................................. 125
Wykres 76: Częstotliwość spożywania alkoholu w domu respondenta............................... 126
Wykres 77: Reakcje rodziców na problemy szkolne respondentów ................................... 128
Wykres 78: Reakcja rodziców na używanie przez respondentów substancji psychoaktywnych
.......................................................................................................................... 129
Wykres 79: Reakcja rodziców na problemy związane z relacjami interpersonalnymi
respondentów .................................................................................................... 131
138
Spis tabel
Tabela 1: Wylosowane szkoły podstawowe ........................................................................... 4
Tabela 2: Wylosowane gimnazja ........................................................................................... 5
Tabela 3: Wylosowane licea ogólnokształcące ...................................................................... 5
Tabela 4: Wybrane licea profilowane .................................................................................... 6
Tabela 5: Wylosowane technika ............................................................................................ 6
Tabela 6: Wylosowane zasadnicze szkoły zawodowe ........................................................... 6
Tabela 7: Posiadanie rodzeństwa a posiadanie własnego pokoju .......................................... 18
Tabela 8: Wiek respondentów a opinie na temat wzajemnych stosunków między ludźmi .... 29
Tabela 9: Wiek respondentów a poziom ich zadowolenia z życia ........................................ 31
Tabela 10: Poziom materialny rodzin respondentów a poziom ich zadowolenia z życia ....... 32
Tabela 11: Rodzaj szkoły, do jakiej uczęszczają respondenci a ich stosunek do szkoły ........ 34
Tabela 12: Wiek respondentów a ich stosunek do szkoły ..................................................... 34
Tabela 13: Płeć respondentów a ich samoocena jako uczniów, biorąc pod uwagę średnią ocen
............................................................................................................................ 36
Tabela 14: Wiek respondentów a ich samoocena jako uczniów, biorąc pod uwagę średnią
ocen .................................................................................................................... 37
Tabela 15: Rodzaj szkoły, do jakiej uczęszczają respondenci a ich samoocena jako uczniów,
biorąc pod uwagę średnią ocen ............................................................................ 38
Tabela 16: Wiek respondentów a poczucie bycia przeciążonym nauką ................................ 40
Tabela 17: Rodzaj szkoły, do jakiej uczęszczają respondenci a poczucie bycia przeciążonym
nauką .................................................................................................................. 41
Tabela 18: Płeć respondentów a ocena osobistych relacji z nauczycielami ........................... 43
Tabela 19: Rodzaj szkoły, do jakiej uczęszczają respondenci a ocena osobistych relacji z
nauczycielami ..................................................................................................... 43
Tabela 20: Wiek respondentów a ich stosunek do stwierdzenia: „Nauczyciele w mojej szkole
traktują uczniów sprawiedliwie”.......................................................................... 46
Tabela 21: Wiek respondentów a ich stosunek do stwierdzenia: „Mogę poczucie, że mogę
zwrócić się do wychowawcy z każdym problemem i otrzymam pomoc” ............. 49
Tabela 22: Rodzaj szkoły, do jakiej uczęszczają respondenci a deklaracja obowiązywania w
szkole umowy między uczniami i nauczycielami określającej jasne zasady
reagowania na agresję ......................................................................................... 61
Tabela 23: Płeć respondentów a opinie na temat przemocy w ich otoczeniu ........................ 67
Tabela 24: Wiek respondentów a opinie na temat przemocy w ich otoczeniu....................... 68
Tabela 25: Rodzaj szkoły, do jakiej uczęszczają respondenci a opinie na temat przemocy w
ich otoczeniu ....................................................................................................... 69
ostatnim miesiącu piwa mocniejszego ................................................................. 93
139
ostatnim miesiącu wódki ..................................................................................... 94
Tabela 28: Ocena siebie jako ucznia pod względem średniej ocen a deklaracje respondentów
odnośnie częstotliwości spożywania w ostatnim miesiącu piwa mocniejszego ..... 95
Tabela 29: Ocena siebie jako ucznia pod względem średniej ocen a deklaracje respondentów
odnośnie częstotliwości spożywania w ostatnim miesiącu wódki ......................... 96
Tabela 30: Częstotliwość samodzielnego kupowania piwa a wiek badanych........................ 97
Tabela 31: Częstotliwość samodzielnego kupowania wina a wiek badanych........................ 98
Tabela 32: Częstotliwość samodzielnego kupowania wódki a wiek badanych ..................... 98
Tabela 33: Wiek a doświadczenia respondentów związane ze sprawdzeniem przez
sprzedawcę wieku i odmową sprzedaży alkoholu ze względu na niepełnoletność
.......................................................................................................................... 100
Tabela 34: Płeć respondentów a doświadczenie bycia pijanym .......................................... 102
Tabela 35: Rodzaj szkoły, do jakiej uczęszczają respondenci a doświadczenie bycia pijanym
.......................................................................................................................... 103
Tabela 36: Ocena siebie jako ucznia pod względem średniej ocen a doświadczenie bycia
pijanym ............................................................................................................. 104
Tabela 37: Wiek respondentów a częstotliwość spożywania alkoholu ............................... 111
Tabela 38: Ocena siebie jako ucznia pod względem średniej ocen a częstotliwość spożywania
alkoholu ............................................................................................................ 112
Tabela 39: Częstotliwość spożywania alkoholu w domu respondentów a deklaracje
częstotliwości spożywania przez respondenta w całym życiu alkoholu .............. 113
Tabela 40: Płeć respondentów a deklaracje częstotliwości odchudzania się ....................... 116
Tabela 41: Płeć respondentów a deklaracja odnośnie częstotliwości spożywania w ostatnim
roku leków nasennych, uspokajających ............................................................. 116
Tabela 42: Wiek respondentów a ocena relacji z matką/opiekunką .................................... 119
Tabela 43: Wiek respondentów a ocena relacji z ojcem/opiekunem ................................... 120
Tabela 44: Ocena standardu życia rodziny respondenta a ocena relacji z matką (opiekunką)
.......................................................................................................................... 121
Tabela 45: Ocena standardu życia rodziny respondenta a ocena relacji z ojcem (opiekunem)
.......................................................................................................................... 121
140

uczniowie - Program Kapitał Ludzki

Transkrypt

Podobne dokumenty

WYNIKI ANKIETY „Zdrowy tryb życia w Skierniewicach”

POLACY W ZWIERCIADLE EKOLOGICZNYM

Pobierz raport w postaci PDF

Pobierz raport w wersji PDF

Infografika PL lapowki 05 PW_13.05_gz

Raport miesiąca – Polacy a emerytura

Wyniki ankiety - świnka skarbonka

Załącznik nr 2

Badanie losów zawodowych stażystów

Pytanie nr 1. Czy uważa Pan(i), iż informacja o