Armia Krajowa - to konspiracyjna siła zbrojna polskiego państwa

Armia Krajowa - to konspiracyjna siła zbrojna polskiego państwa podziemnego, działająca w czasie
II wojny światowej, pod okupacją niemiecką i sowiecką. Armia Krajowa była najsilniejszą armią podziemną
na terenie Europy. Z Armią Krajową wiążą się tak ważne w historii działania zbrojne jak: akcja „Burza”,
akcja pod arsenałem czy powstanie warszawskie.
Jesienią 1939 r. grupa wyższych oficerów Wojska Polskiego zawiązała tajną organizację wojskową Służbę Zwycięstwu Polsce (SZP).Na jej czele stanął Michał Tokarzewski-Karaszewicz, aresztowany wkrótce
przez NKWD we Lwowie. W grudniu 1939 r. — po konsultacjach z władzami polskimi na uchodźstwie —
SZP została rozwiązana, a jej miejsce zajął Związek Walki Zbrojnej (ZWZ). Na jego czele stanął
przebywający za granicą Kazimierz Sosnkowski, w kraju zaś płk Stefan Rowecki, ps. „Grot”. Na ziemiach
polskich powstało państwo podziemne, którego politycznym kierownictwem reprezentującym Rząd Polski na
Uchodźstwie była Delegatura Rządu na Kraj, zaś zbrojnym ranieniem Związek Walki Zbrojnej
przemianowany w dniu 14 lutego 1942 r rozkazem premiera Rządu Polskiego i naczelnego Wodza Polskich
Sił Zbrojnych gen. Władysława Sikorskiego na Armię Krajową.
Podstawowym celem państwa podziemnego, w tym głównie ZWZ - AK, było przygotowanie kadr
przyszłego powstania ogólnonarodowego, które miało wybuchnąć w momencie zbliżania się wojsk
sojuszniczych. Na co dzień dążono do scalenia z ZWZ formacji wojskowych, powstałych po kampanii
wrześniowej i prowadzących niezależną działalność konspiracyjną.
Pod kierownictwem płk. Stefana Roweckiego „Grota” powstała najliczniejsza tajna organizacja w
okupowanej Europie. Jej struktura organizacyjna była ściśle zakonspirowana i obejmowała wszystkie sfery
działalności służb wojskowych w trakcie działań wojennych.
W latach 1939—1941, w obliczu przewagi Niemiec i ZSRR w Europie, oficerowie ZWZ
organizowali tajne szkolenia wojskowe, gromadzono broń oraz na polecenie rządu polskiego i sojuszniczej
Wielkiej Brytanii prowadzono działania wywiadowcze. Młodzież z Szarych Szeregów – konspiracyjnego
harcerstwa podporządkowanego Komendzie Głównej ZWZ-AK - zajęła się m.in. tzw. małym sabotażem,
polegającym na stałym nękaniu Niemców, mieszkających na obszarach GG, ośmieszaniu ich i propagowaniu
haseł mających wzmocnić morale społeczeństwa polskiego. Jedną z popularniejszych akcji było
wypisywanie na murach napisu: P o 1 s k a W a 1 c z y (w formie kotwicy), który stał się symbolem
podziemnego państwa polskiego. W pierwszych latach wojny starano się nie prowadzić czynnej walki
zbrojnej — partyzanckiej — a główny nacisk położono na cywilne formy oporu.
(S. Kopf, S.Starba - Bałuk, Armia Krajowa – kronika fotograficzna, Wyd. ARS PRINT PRODUCTION, Warszawa 1999 )
20 marca 1942 r. pojawiły się na murach Warszawy kotwice – znak Polski Walczącej. Zaprojektowano go w
jednym z żeńskich zespołów harcerskich, a rysunek nadesłała Anna Smoleńska. Wkrótce kotwica stała się
symbolem Armii Krajowej
Zaostrzenie terroru przez władze okupacyjne, rozwój sytuacji wojennej w Europie, oczekiwania sojuszników
spowodowały zmianę początkowych założeń organizacyjnych. Kierownictwo Armii Krajowej nasilało
działania odwetowe i zbrojne sabotaże przeciw Niemcom. Do największych akcji zbrojnych należały m. in.:
- zamachy na szczególnie bezwzględnych i niebezpiecznych funkcjonariuszy władz okupacyjnych np. na
Franza Wittka (1944), Franza Burka (1943), Franza Kutscherę (1944) – szefa SS i policji dystryktu
warszawskiego, czy zakończone niepowodzeniem zamachy na Waltera Stamma (1944), Wilhelma Koppego
(1944) - dowódcę SS i policji , sekretarza bezpieczeństwa w tzw. rządzie Generalnego Gubernatorstwa
- akcje dywersyjne np.:
„Wieniec” – ( 1942) atak na tory i pociągi w warszawskim węźle kolejowym, którego celem było zakłócenie
komunikacji Niemców z frontem wschodnim
akcja pod Arsenałem – (1943) odbicie ok. 20 więźniów przewożonych z siedziby gestapo z alei Szucha na
Pawiak
„Góral” – (1943) zdobycie transportu ze znaczną sumą pieniędzy wywożonego przez władze okupacyjne z
Banku Emisyjnego w Warszawie
Plan „Burza” – ( 1944) celem plany było wyzwolenie, w sytuacji wycofywania się wojsk hitlerowskich i
wkraczania na ziemie polskie armii czerwonej, jak największych terytoriów RP i zainstalowanie tam
legalnych władz polskich uznających Rząd Polski na Uchodźstwie.
Działania sabotażowo – dywersyjne Armii Krajowej
Według zestawienia danych meldowanych przez Komendę Główna AK z działań
sabotażowo – dywersyjnych na obszarze Polski w czasie od 1. 01. 1941 r. do 31. 05.
1944 r Poniższe dane należy przyjąć jako przybliżone, minimalne, gdyż powszechność
akcji i konspiracyjny charakter oddziałów utrudniał prowadzenie ewidencji
Wykolejenia transportów kolejowych
Podpalenia transportów
Uszkodzenia wagonów
Uszkodzenia lub zniszczenia samochodów wojskowych
Wysadzenia mostów kolejowych
Uszkodzenia samolotów
Wykolejenie i zniszczenie cystern z benzyną
Spalenie wojskowych magazynów i składów żywności
Czasowe unieruchomienie produkcji w fabrykach
Wykonana wadliwie broń, amunicja, elementy uzbrojenia
Uszkodzenie ważnych maszyn w fabrykach
Różne akty sabotażu
Zamach na Niemców
732
443
19 058
4 326
38
28
1 167
130
7
97 020
2 872
25 145
5 733
(S. Kopf, S.Starba - Bałuk, Armia Krajowa – kronika fotograficzna, Wyd. ARS PRINT PRODUCTION, Warszawa 1999 )
Działania Związku Walki Zbrojnej – AK podporządkowane były decyzjom Rządu RP na uchodźstwie lecz
bezpośrednio kierowała organizacją Komenda Główna z Komendantem na czele. Funkcję Komendanta
Głównego pełnili:
GEN. STEFAN ROWECKI „GROT”
Był wybitnym oficerem sztabowym i liniowym. Przed I wojną służył w
organizacjach niepodległościowych a następnie w I Brygadzie Legionów. W 1939
roku był dowódcą Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej. W czasie
okupacji w latach 1940 – 43 pełnił funkcję Komendanta Głównego ZWZ-AK. W
tym czasie rozbudował organizację wojska konspiracyjnego, doprowadził do
scalenia większości mniejszych formacji wojskowych, zlecił opracowanie planów
powstania powszechnego.
W wyniku zdrady w czerwcu 1943 roku został aresztowany przez
Niemców i uwięziony w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen. Po wybuchu
Powstania Warszawskiego został zamordowany na osobisty rozkaz Himmlera.
GEN.TADEUSZ KOMOROWSKI „BÓR”
W latach 1941 - 43 pełnił funkcję zastępcy Komendanta Głównego
ZWZ –AK a po aresztowaniu Grota został komendantem. W chwili wkroczenia
Armii Czerwonej na ziemie polskie wydał rozkaz rozpoczęcia akcji „Burza”. Z
jego rozkazu 1 sierpnia 1944 roku wybuchło Powstanie Warszawskie . W
trakcie powstania został mianowany przez Prezydenta RP Naczelnym Wodzem
Polskich Sił Zbrojnych.
Po kapitulacji powstania dostał się do niewoli niemieckiej. Po wojnie
pozostał na emigracji, biorąc czynny udział w działalności polskich organizacji
politycznych.
GEN. LEOPOLD OKULICKI „NIEDŹWIADEK”
Był jednym ze współtwórców SZP, A po powstaniu ZWZ pełnił
funkcję komendanta okręgu łódzkiego a później został mianowany
komendantem ZWZ na całą okupację radziecką. W styczniu 1941 r. został
aresztowany we Lwowie przez NKWD. Odzyskał wolność po podpisaniu
układu Sikorki – Majski. W 1944 roku został przerzucony do Polski, do pracy
w Komendzie Głównej AK. 19 stycznia 1945 roku wydał rozkaz rozwiązania
ARMII KRAJOWEJ.
W marcu 1945 roku został podstępnie aresztowany przez NKWD,
przewieziony do Moskwy i skazany w procesie przywódców Polskiego
Podziemia na 10 lat więzienia. Zmarł, prawdopodobnie zamordowany, w
grudniu 1946 roku
Największym czynem zbrojnym Armii Krajowej było Powstanie Warszawskie (1 sierpnia – 2
października 1944 r. ) – było ono próbą wyzwolenia z rąk niemieckich stolicy przez oddziały Armii
Krajowej przed wkroczeniem Armii Czerwonej. Wzięło w nim udział ok. 50 tyś. żołnierzy A.K. Wobec
przeważających sił wroga i bierności wojsk rosyjskich stacjonujących po drugiej stronie Wisły, po dwóch
miesiącach walk powstanie zakończyło się klęską.
W jego wyniku zginęło ok. 10–15,2 tys. żołnierzy,120–200 tys. cywilów, ok. 5–7 tys. żołnierzy
uznano za zaginionych, 17,4 tys. bojowników dostało się do niewoli. Wobec uwięzienia Tadeusza
Komorowskiego funkcję Komendanta Głównego przejął Leopold Okulicki, a jego siedzibą, wobec
całkowitej ruiny Warszawy, stała się Częstochowa.
W styczniu 1945 r. ruszyła ofensywa rosyjska. Dowództwo sowieckie nie zamierzało współpracować
ze strukturami polskiego państwa podziemnego i wrogo traktowało oddziały Armii Krajowej. W tej sytuacji
Leopold Okulicki 19 stycznia 1945 wydał rozkaz o likwidacji Armii Krajowej
Część członków AK zaprotestowała przeciwko demobilizacji i zaczęła działać w innych strukturach,
jak: Delegatura Sił Zbrojnych, Ruch Oporu Armii Krajowej, Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość,
Konspiracyjne Wojsko Polskie, Narodowa Organizacja Wojskowa, Narodowe Siły Zbrojne, Wielkopolska
Samodzielna Grupa Operacyjna "Warta” i. in. Władze komunistyczne prześladowały zdemobilizowanych
żołnierzy AK, którzy na wezwanie władz ujawnili się i złożyli broń - byli oni szykanowani, aresztowani,
poddawani bezwzględnym śledztwom. Ci, którzy nie złożyli broni traktowani byli jak bandyci i w wyniku
regularnych działań zbrojnych byli likwidowani.
Propaganda komunistyczna przez wiele powojennych lat umniejszała znaczenie Armii Krajowej,
odzierała weteranów AK z godności i honoru, starała się zatrzeć pamięć o czynie zbrojnym, ofierze i
poświęceniu żołnierzy Armii Krajowej.
Bibliografia:
Alicja Dybkowska, Jan Żaryn, Małgorzata Żaryn, Polskie dzieje od czasów najdawniejszych do
współczesności, Wydawnictwo Naukowe PWN
Stanisław Kopf, Stefan Starba – Bałuk, Armia Krajowa – kronika fotograficzna, Wyd. ARS PRINT
PRODUCTION, Warszawa 1999
Wojciech Roszkowski, Najnowsza historia Polski 1914 – 2005, wydawnictwo PWN
Warto zajrzeć na strony:
http://leopoldokulickilegungenkomendant.blogspot.com/2008/06/kwatera-komendanta-gwnego-armii.html
http://www.muzeum-ak.pl/armiakrajowa/index.php
http://www.sww.w.szu.pl/serw_tem/alianci/polacy/organizacje/ak.html
http://www.edulandia.pl/edukacja/1,124764,6544785,Armia_Krajowa.html?as=1