zeszyty naukowe uniwersytetu szczeci skiego monika rozkrut wpływ

ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECI SKIEGO
NR 394 PRACE KATEDRY EKONOMETRII I STATYSTYKI NR 15 2004
MONIKA ROZKRUT
Uniwersytet Szczeci ski
WPŁYW ROZWOJU FIRM USŁUGOWYCH NA RYNEK PRACY
WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO
W krajach o gospodarce rynkowej bezrobocie jest powszechnym zjawiskiem. Nawet w okresach najlepszej koniunktury niektóre osoby nie s zatrudnione. S one zainteresowane podj ciem pracy i zdolne do niej, lecz nie znajduj zatrudnienia. Od 1990 roku mo na było zaobserwowa spadek liczby zatrudnionych, który był wynikiem restrukturyzacji polskiej gospodarki. Zjawiska
z tym zwi zane niew tpliwie przyczyniły si i nadal przyczyniaj do przyspieszenia tempa rozwoju sektora usług, który z pewno ci stwarza nowe mo liwo ci dla ludzi poszukuj cych pracy. „Wiele cech i wła ciwo ci działalno ci usługowej powoduje, e wła nie sektor III wydaje si najbardziej odpowiedni do
absorpcji osób bezrobotnych. Wi kszo czynno ci usługowych cechuje wysoka pracochłonno oraz znaczny stopie zindywidualizowania ich wykonawstwa. Wynikaj z tego ograniczone mo liwo ci substytucji pracy ywej prac
uprzedmiotowion , co jest rekompensowane wi ksz liczb pracowników”1.
Rozwój sektora usług, który jest zgodny z tendencjami obserwowanymi
w krajach wysoko rozwini tych, mo e przyczynia si do łagodzenia napi na
rynku pracy. Wiele cech i wła ciwo ci działalno ci usługowej powoduje, e to
wła nie sektor usług wydaje si najbardziej odpowiedni do absorpcji osób bez-
1
Mo
liwo ci absorpcji osób bezrobotnych przez sfer usług w Polsce (czynniki sprzyjaj ce
i ograniczenia), zob. w [3], str. 50.
260
Monika Rozkrut
robotnych2. Tworzenie nowych miejsc pracy w małych firmach usługowych
jest stosunkowo tanie. Uruchamianie nowych miejsc pracy w małym biznesie
jest mniej kapitałochłonne ni w du ych zakładach, na ogół ni sze s tu tak e
płace. Małe firmy s bardziej elastyczne w działaniu, łatwiej dostosowuj si do zmiennych warunków rynkowych. Za istotn zalet zatrudnienia w małym
przedsi biorstwie uznaje si wi ksz pewno utrzymania pracy w czasie gorszej koniunktury gospodarczej. Pracownicy zatrudnieni w małym biznesie musz wykazywa si stosunkowo uniwersalnymi zdolno ciami oraz szybciej
i łatwiej poznaj reguły działania firmy na rynku. Zdobyte do wiadczenia mog
zach ca do pracy na własny rachunek, a wi c do dalszego tworzenia miejsc
pracy dla bezrobotnych.
Praca na cz etatu jest jednym z narz dzi łagodzenia skutków bezrobocia, gdy wi ksza liczba osób mo e pracowa na tych samych stanowiskach
pracy. W krajach Unii Europejskiej praca w niepełnym wymiarze godzin jest
w najwi kszym zakresie stosowana wła nie w usługach. Mo na to uzna za
czynnik sprzyjaj cy wchłanianiu bezrobotnych przez sfer usług. Samo zjawisko bezrobocia równie wpływa na sfer usług (i jego struktur ). Osoby, które
utraciły prac , szukaj nowych ródeł utrzymania. Stosunkowo najłatwiej uzyska je przez uruchomienie własnej firmy usługowej (w zale no ci od wykształcenia, na przykład handlowej, gastronomicznej, wiadcz cej usługi naprawcze). Działalno takich zakładów opiera si głównie na pracy własnej ich
wła cicieli oraz ich rodzin, dlatego wła nie w sferze usług najwy szy jest
wska nik samo zatrudnienia.
Kolejnym czynnikiem, determinuj cym mo liwo ci zatrudnienia osób
bezrobotnych w sferze usług, jest silne przestrzenne zró nicowanie bezrobocia
w Polsce. Wyst puje znaczne niedostosowanie struktury terytorialnej osób
poszukuj cych pracy ze struktur przestrzenn potencjału usługowego, a wi c
ju istniej cych miejsc pracy. Mo liwo ci ograniczania bezrobocia w decyduj cej mierze zale od sytuacji panuj cej na lokalnych rynkach pracy. Podstawowe znaczenie ma charakter i stopie rozwoju gospodarczego regionów. W
Polsce najwi ksze nadwy ki poda y siły roboczej wyst puj w regionach rolniczych (województwa północne i wschodnie, województwo zachodniopomorskie równie si do nich zalicza), gdzie niejednokrotnie sie usługowa jest naj-
2
Zob. ibidem.
Wpływ rozwoju firm usługowych na rynek pracy...
261
słabiej rozwini ta. Stosunkowo korzystna sytuacja panuje na terenach najbardziej rozwini tych, ale tam napi cia na rynku pracy s mniej dotkliwe.
W krajach Europy Zachodniej w okresie prousługowych zmian w strukturze zatrudnienia znaczna cz bezrobotnych uruchamiała własne, małe zakłady
wiadcz ce usługi naprawcze. Mimo e ten rodzaj usług w Polsce nie wykazuje
tendencji rozwojowej, cz po yczek dla osób bezrobotnych udzielanych
z Funduszu Pracy jest przeznaczana wła nie na uruchomianie zakładów naprawczych w bran y radiowo-telewizyjnej i sprz tu gospodarstwa domowego.
Najwi ksze mo liwo ci s zwi zane z zakładami naprawy pojazdów mechanicznych (wobec stale rosn cej liczby pojazdów mechanicznych w Polsce).
W ostatnich latach obserwuje si stały wzrost poda y niektórych usług osobistych, mianowicie fryzjerskich i kosmetycznych. Ich dalszy rozwój mo e zapewni nowe miejsca pracy, zwłaszcza młodzie y ko cz cej szkoły zawodowe.
Okres transformacji systemowej spowodował dynamiczny rozwój usług
po rednictwa finansowego oraz znaczny wzrost liczby podmiotów prowadz cych działalno o charakterze usług biznesowych. S to jednak dziedziny działalno ci zgłaszaj ce zapotrzebowanie na pracowników o wysokim poziomie
kwalifikacji, s to na przykład o wiata i ochrona zdrowia. Spowoduje to wzrost
popytu na „proste” zawody. Wi ksza liczba banków, instytucji ubezpieczeniowych, szkół, szpitali, o rodków zdrowia oznacza równie miejsca pracy dla
pracowników ochrony, wo nych, sprz taczek, salowych itp. Zawody te z powodzeniem mog by wykonywane przez bezrobotnych. W przeciwdziałaniu
zjawisku bezrobocia szczególn rol odgrywaj usługi społeczne. Dynamizacja
ich rozwoju spowoduje, po pierwsze, tworzenie zapotrzebowania na prac
w tym sektorze usług, po drugie za , maj c znacz cy wpływ na rozwój ogólnospołeczny, mo e sprzyja zwi kszaniu popytu na sił robocz w innych dziedzinach działalno ci. Usługi te w znacznym stopniu s finansowane ze rodków
bud etowych. Istniej wiec obawa, czy deficyt nie stanie si czynnikiem hamuj cym ich rozwój. Ograniczone rodki bud etowe przyczyniły si ju do spadku
liczby jednostek wiadcz cych usługi społeczne, przede wszystkim łobków,
przedszkoli, szkół, bibliotek, o rodków zdrowia, co zawa yło na dost pie ludno ci, zwłaszcza mieszka ców małych miasteczek i wsi, do usług społecznych.
Do usług społecznych zaliczamy równie turystyk i wypoczynek. Obecnie s
to usługi płatne, ch tnie nabywane przez nowo powstał klas redni i inne
zamo ne grupy społeczne. Usługi turystyczno-wypoczynkowe cechuje du a
sezonowo , zarówno w skali roku jak i tygodnia. Mo e to by czynnikiem
262
Monika Rozkrut
sprzyjaj cym zatrudnianiu bezrobotnych, na przykład w czasie wakacji, ferii,
w soboty i niedziele. W przypadku tych usług stosunkowo niewielkie znaczenie
ma bariera kwalifikacyjna. Bezrobotni mog by zatrudniani w okresach, gdy
stali pracownicy „nie radz sobie” z wykonywaniem obowi zków wobec
zwi kszonej liczby go ci w o rodkach wypoczynkowych, hotelach itp. Rozwój
turystyki jako gał zi gospodarczej jest immanentnie zwi zany z rozwojem nast puj cego asortymentu usług:
− hotelarskich – hotele, domy wczasowe, pensjonaty, campingi, pola namiotowe itp.,
− ywieniowo-restauracyjnych – bary, jadłodajnie, kawiarnie, puby, punkty
gastronomiczne, magazyny, hurtownie itp.,
− rozrywkowych – dansingi, dyskoteki, salony gier, działalno estradowa,
− rekreacyjnych – wypo yczalnie sprz tu pływaj cego, korty, boiska, kr gielnie, baseny,
− transportowych,
− telekomunikacyjnych,
− agroturystyka.
Turystyka jest jednocze nie rentown sfer działalno ci gospodarczej, zach caj c do inwestycji infrastrukturalnych, intensywnie przeobra aj c tereny
o potencjale turystycznym, a tym samym sprzyjaj c rozwojowi całej gospodarki. W ostatnich latach turystyka stała si wysoko skomercjalizowanym
przemysłem, który oferuje przede wszystkim drogie i komfortowe usługi, a co
za tym idzie, skierowane do w skiej grupy zamo nych obywateli. Wiele osób
poszukuje jednak odmiennego rodzaju odpoczynku ni na pla ach lub w hotelach, z wykorzystaniem programów szybkiego zwiedzania wielkich miast – i tu
jako alternatywa pojawiła si turystyka wiejska.
Agroturystyka jest rozumiana jako „zorganizowana forma turystyki wiejskiej w gospodarstwach rolnych”3. Oznacza to, e mo na do niej zaliczy tylko
t turystyk , która jest prowadzona na terenach rolniczych i oparta na wolnych
pokojach mieszkaniowych i budynkach gospodarczych rolników oraz produkcji
i usługach ich wła cicieli. Zainteresowanie agroturystyk w Polsce jest wynikiem procesów odzwierciedlaj cych interesy ekonomiczne i socjalne trzech
grup ludno ci:
3
Zob. [1], s 17.
Wpływ rozwoju firm usługowych na rynek pracy...
263
a) ludno ci miejskiej – zaspokaja rosn ce potrzeby zdrowego, spokojnego
i taniego wypoczynku;
b) rolników – tworzy dodatkowe ródła dochodu, wspomaga gospodarstwa
rolnicze i bud ety domowe;
c) wspólnoty wiejskiej (gminy, wsi) – podnosi jej zamo no oraz wzbogaca w rodki finansowe bud et samorz dowy.
Do podj cia działalno ci agroturystycznej niezb dne s specyficzne warunki naturalne, które, wsparte niewielkim kapitałem, umo liwiaj rolnikowi
zaj cie si tym rodzajem usług.
Mimo e dokonuj cy si w Polsce w ostatnich latach rozwój agroturystyki
jest zauwa alny, to jednak jej znaczenie nie jest jeszcze wystarczaj co doceniane przez sfery wiejskie. Motorem rozwoju turystyki wiejskiej jest poszukiwanie przez producentów rolnych dodatkowych ródeł dochodu. Sytuacj t wymusiły zmiany systemowe gospodarki kraju, w wyniku których rolnictwo
znalazło si w szczególnie trudnej sytuacji. Nast piło zubo enie znacznej cz ci społecze stwa, co zmniejszyło popyt na produkty rolne, w wyniku czego
pojawiły si trudno ci ze zbytem, relatywnie spadły ceny produktów rolnych i
dochody rolników. Trudno ci te wzrosły ponadto w wyniku powrotu na wie osób zwalnianych z pracy w innych sferach gospodarki. Poszukiwanie dodatkowych dochodów przez rolników stało si konieczno ci . Agroturystyka mo e
ponadto sta si wa nym elementem rozwoju wsi i kreowa jej nowe funkcje.
Sprzeda usług agroturystycznych to nie tylko dochód samego rolnika wiadcz cego usługi, ale tak e rozwój pokrewnych gał zi z tym zwi zanych, takich
jak handel, gastronomia, przetwórstwo, r kodzieło ludowe. Rodziny rolników
zaanga owanych
w działalno agroturystyczn zdobywaj nowe umiej tno ci i ucz si przedsi biorczo ci.
Rozwój przedsi biorczo ci na ogół wymusza rozwój infrastruktury wsi,
w tym budow wodoci gów, kanalizacji, telekomunikacj . Prace inwestycyjne
niew tpliwie przyczyniaj si do rozwoju gospodarczego wsi. Gminy wiejskie
w atrakcyjnych okolicach powinny szczególnie dba o rozwój agroturystyki.
Jednym z wa nych elementów, warunkuj cych rozwój tej działalno ci usługowej, jest poprawa lub co najmniej utrzymanie istniej cego stanu rodowiska
naturalnego. Od tego bowiem b dzie zale e liczba przyje d aj cych turystów,
gdy nikt nie zechce sp dza urlopu w miejscach ekologicznie zanieczyszczonych i zdewastowanych. Rolnik, który decyduje si na przyjmowanie go ci,
264
Monika Rozkrut
musi by wiadomy, e ta forma wypoczynku nie mo e pozostawa w sprzeczno ci z ochron rodowiska. Powinien wi c d y do stworzenia i utrzymania
takich warunków, które w pełni oddawałyby walory wiejskiego wypoczynku
i były przyjazne człowiekowi. Przedsi wzi cia agroturystyczne powinny wi c
i w kierunku minimalizacji zmian w rodowisku naturalnym. Oczywi cie, nie
z wszystkimi tymi problemami mo e sobie poradzi indywidualny rolnik, zamierzaj cy rozpocz działalno agroturystyczn . Trzeba wyra nie podkre li du rol samorz dów lokalnych (gmin i powiatów), które powinny stara si stwarza korzystne do rozwoju usług turystycznych warunki, pami taj c o wynikaj cych z tego korzy ciach.
Wa nym elementem i podstaw do dalszego rozwoju agroturystyki s
inwestycje. Wymagaj one du ych rodków pieni nych, dlatego kapitał własny rolnika cz sto musi by uzupełniony kapitałem z zewn trz, czyli kredytem
bankowym b d po yczk . Oferta bankowa powinna by bogata, chodzi tu
zwłaszcza o kredyty preferencyjne. Dzi ki tym pieni dzom rolnicy mogliby
inwestowa w poszerzenie bazy noclegowej, zakup nowego wyposa enia, poprawiaj c w ten sposób jako i uatrakcyjniaj c wiadczone usługi.
Tabela 1
Struktura zatrudnienia w Polsce według sektorów w wybranych latach
Rolnictwo, łowiectwo
Przemysł
Lata
Usługi
i le nictwo
i budownictwo
%
1954
49,00
29,70
21,30
1964
42,60
32,50
24,90
1974
33,30
39,30
27,40
1990
29,60
34,60
35,80
1991
29,40
33,40
37,20
1992
30,10
32,00
37,90
1993
29,50
32,10
38,40
1994
27,00
30,20
42,80
1995
27,20
30,60
42,20
1996
26,90
30,40
42,70
1997
28,10
29,90
42,00
1998
27,40
29,50
43,10
ródło: opracowanie własne na podstawie Rocznika Statystycznego. GUS, Warszawa,
za odpowiednie lata.
Wpływ rozwoju firm usługowych na rynek pracy...
265
Aby nada tła analizie sytuacji w województwie szczeci skim w rozwoju
sektora usług w latach 1992–1998, w tabeli 1 przedstawiono zmiany w strukturze zatrudnienia w Polsce w poszczególnych sektorach gospodarki. Wynika
z niej, e zatrudnienie w usługach ju w 1994 roku przekroczyło 40% i z roku
na rok systematycznie ro nie. Nadal jednak struktura ta odbiega od sytuacji
w krajach Europy Zachodniej. Liczba osób pracuj cych w usługach nie osi gn ła zadowalaj cego poziomu, przede wszystkim z powodu nadal utrzymuj cego si wysokiego zatrudnienia w coraz bardziej deficytowym rolnictwie.
Wyra nie wida , e w Polsce zachodz pozytywne zmiany w strukturze
zatrudnienia, a wi c spadek udziału zatrudnionych w sektorach pierwszym
i drugim oraz wzrost w sektorze trzecim. Zwi kszenie si udziału zatrudnionych w szeroko rozumianej sferze usług jest naturaln konsekwencj osi gania
wysokiego poziomu rozwoju społeczno-ekonomicznego kraju. Wzrost liczby
zatrudnionych w usługach jest jedn z prawidłowo ci przekształce strukturalnych w gospodarce i wynika głównie z rosn cego zapotrzebowania na ró nego
rodzaju usługi. Wzrost udziału pracuj cych w sektorze III z 35,8% w 1990 roku
do 43% w 1998 roku wskazuje na prousługowy kierunek przemian strukturalnych w gospodarce polskiej.
Z tabeli 2 wynika, e zatrudnienie w usługach w województwie szczeci skim w 1998 roku jest wy sze ni w Polsce (ró nica wynosi 15,4 punktów procentowych), co jest atutem i tendencj zbli on do norm wiatowych (60–70%
zatrudnionych w usługach).
Tabela 2
Struktura zatrudnienia w województwie szczeci skim w latach 1991–1998
według sektorów
Przemysł
Rolnictwo, łowiectwo,
Lata
Usługi
i budownictwo
i le nictwo
%
1991
19,2
32,4
48,4
1992
18,9
31,1
50,0
1993
17,4
33,0
49,6
1994
15,5
28,8
55,7
1995
12,8
29,5
57,7
1996
11,3
30,7
58,0
1997
11,3
31,0
57,4
1998
11,0
30,5
58,5
266
Monika Rozkrut
ródło: opracowanie własne na podstawie Rocznika statystycznego województw. GUS,
Warszawa, za odpowiednie lata.
Analizuj c wielko ci z tabeli 2 mo na stwierdzi , e w regonie szczeci skim sytuacja w ostatnich latach była zbli ona do modelu usługowego, który
charakteryzuje si ponad 50-procentowym udziałem zatrudnionych w trzecim
sektorze. Mo e to oznacza , e praca w sferze usług była dla wi kszo ci bardziej atrakcyjna ni w innych sferach gospodarki. Na du y udział zatrudnienia
w usługach w badanym rejonie maj przede wszystkim wpływ nast puj ce
czynniki: wpływy strefy przygranicznej, turystyka nadmorska, gospodarka morska (transport, usługi magazynowe, usługi spedycyjne itp.) i rozwój handlu.
Tabela 3
Struktura zatrudnienia w usługach w województwie szczeci skim w latach 1992–1994
Zatrudnieni w usługach według sektorów gospodarki
gospodarka
administraochrona
o wiata
mieszcja publicz- nauka zdrowia
i wy- kultura
Lata
kaniowa
na i wymiar i rozwój i opieka
chowa- i sztuka
i usługi
sprawiedli- techniki społecznie
komunalne
wo ci
na
%
14,0
9,5
1,4
8,0
0,7
1,8
0,1
6,1
1992
12,8
9,9
1,1
8,3
0,8
1,9
0,1
6,3
1993
18,6
9,8
1,4
8,2
1,0
2,4
0,3
6,4
1994
ródło: opracowanie własne na podstawie Rocznika statystycznego województw. GUS,
Warszawa, za odpowiednie lata.
transhandel port
i ł czno Tabela 4
Struktura zatrudnienia w usługach w województwie szczeci skim w latach 1995–1998
Zatrudnieni w usługach według sektorów gospodarki
Hotele
Lata handel i restai naprawy
uracje
1995
1996
1997
1998
16,7
15,6
15,1
16,8
2,1
2,3
1,8
2,4
ochrona
adminitransobsługa
po redstracja
zdrowia
port
nieruchoedunictwo
publiczna
i opieka
i ł czmo ci
kacja
finansowe
i obrona
społecz
no i firm
narodowa
na
%
4,2
2,7
6,6
7,4
12,0
2,0
11,3
2,2
4,4
3,0
7,0
8,0
11,3
2,2
4,4
3,1
7,0
8,2
10,5
2,3
5,0
3,4
6,5
7,6
Wpływ rozwoju firm usługowych na rynek pracy...
267
ródło: opracowanie własne na podstawie Rocznika statystycznego województw. GUS,
Warszawa, za odpowiednie lata.
Spontaniczne ukształtowanie si wielu nowych przedsi biorstw handlowych w latach 90. wiadczy o wyzwoleniu przedsi biorczo ci w społecze stwie
zamieszkuj cym województwo szczeci skie. Jednak du a liczba przedsi biorstw handlowych nie oznacza ich siły i podstawy do podj cia wyzwa , jakie
przynosi coraz bardziej rozwini ta konkurencja firm zagranicznych. Braki to
przede wszystkim niski stopie zorganizowania, mała elastyczno oferty asortymentowej, niewielka skłonno do wykorzystywania informacji i bada rynkowych oraz niezrzeszanie si małych podmiotów gospodarczych w celu wykorzystania du ej skali zakupów, poprawy warunków negocjacji, wspólnej promocji, itp. Zagro enie konkurencj wielkich obiektów handlowych (zwłaszcza
ywno ciowych) w ostatnich latach nie zmieniły nastawienia polskich przedsi biorców do sytuacji konkurencyjnej i ograniczyło si bowiem do protestów
i sygnałów o potencjalnym zagro eniu bytu małych i rednich jednostek handlowych.
Na rysunkach 1, 2 przedstawiono kształtowanie si zatrudnienia
w usługach i handlu w gminach województwa szczeci skiego (dla skrócenia
prezentacji tylko dla lat 1992 i 1998).
,40
,52
,31
,45
,27
,38
,24
,32
,19
,26
Rys. 1. Procentowe zatrudnienie w usługach w gminach województwa szczeci skiego
w latach 1992 i 1998
268
Monika Rozkrut
ródło: obliczenia własne, na podstawie danych z Wojewódzkiego Urz du Statystycznego.
,12
,15
,08
,08
,06
,06
,04
,03
,02
,01
Rys. 2. Procentowe zatrudnienie w handlu w gminach województwa szczeci skiego
w latach 1992 i 1998
ródło: obliczenia własne, na podstawie danych z Wojewódzkiego Urz du Statystycznego.
Na podstawie zebranych danych dla gmin województwa szczeci skiego
obliczono współczynniki korelacji liniowej mi dzy wielko ci bezrobocia
a udziałem małych firm usługowych w liczbie podmiotów gospodarczych ogółem. Poniewa nie dysponowano wielko ci stopy bezrobocia w poszczególnych gminach dla lat 1992–1997, obliczono stosunek liczby bezrobotnych do
liczby osób w wieku produkcyjnym. Wybrane dane zobrazowano na rysunkach
3–6. Ju pobie na analiza rysunku 3 prowadzi do wniosku, e najwi ksze bezrobocie panowało w gminach le cych na cianie wschodniej województwa
szczeci skiego i sytuacja ta nie uległa jakim radykalnym zmianom na przestrzeni analizowanego okresu.
Wpływ rozwoju firm usługowych na rynek pracy...
269
,21
,20
,16
,15
,13
,11
,10
,08
,04
,04
Rys. 3. Stosunek liczby bezrobotnych do liczby osób w wieku produkcyjnym w gminach
województwa szczeci skiego w latach 1992 i 1997
ródło: obliczenia własne.
Tabela 5
Współczynniki korelacji mi dzy wielko ci bezrobocia a udziałem
małych firm usługowych w liczbie podmiotów gospodarczych
ogółem w gminach województwa szczeci skiego
Lata
Współczynnik korelacji
1992
1993
1994
1995
1996
1997
ródło: obliczenia własne.
–0,42
–0,58
–0,54
–0,42
–0,32
–0,34
Uzyskane współczynniki korelacji przedstawiono w tabeli 5. Analizowany
zwi zek okazuje si do silny i ujemny, czyli wraz ze wzrostem udziału liczby
małych firm usługowych w liczbie podmiotów gospodarczych ogółem spada
udział bezrobotnych w populacji osób w wieku produkcyjnym. Wyniki bada
dla województwa szczeci skiego potwierdzaj wi c cz sto prezentowany pogl d o pozytywnym wpływie rozwoju małych firm, w tym zwłaszcza firm usługowych, na lokalne rynki pracy.
270
Monika Rozkrut
Powracaj c do analizy korelacji, mo na zaobserwowa stopniowe, nieznaczne osłabianie si siły zale no ci. Najwy sza warto bezwzgl dna współczynnika wyst piła w 1993 roku – warto zauwa y , e był to rok gwałtownego
wzrostu liczby małych firm usługowych. Po dokładniejszej analizie wykresów
korelacyjnych okazuje si jednak, e przyczyn spadku bezwzgl dnych warto ci współczynnika korelacji s na ogół tak zwane obserwacje odstaj ce. Burzliwy wzrost w całym analizowanym okresie liczby małych firm usługowych,
w tym przede wszystkim z sekcji H (hotele i restauracje) w trzech nadmorskich
gminach: Dziwnowie, Rewalu i Mi dzyzdrojach sprawił, e gminy te nie „przystaj ” do zaobserwowanej prawidłowo ci. Rozwa ania te zilustrowano wykresami przedstawionymi na rysunkach 4–6.
y = 0,20715 - 0,4250 * x
Wsp. korelacji = -0,5784
udziałmałych firm w liczbie podmiotów ogółem
0,36
Regresja
95% p.ufno ci
0,30
0,24
0,18
0,12
0,06
0,00
-0,05
0,00
0,05
0,10
0,15
0,20
0,25
0,30
0,35
0,40
udział bezrobotnych w liczbie ludno ci w wieku produkcyjnym
Rys. 4. Wykres korelacyjny wielko ci bezrobocia i udziału małych firm usługowych
w liczbie podmiotów gospodarczych ogółem w gminach województwa szczeci skiego w 1993 roku
ródło: obliczenia własne.
Wpływ rozwoju firm usługowych na rynek pracy...
271
y = 0,20223 - 0,4274 * x
Wsp. korelacji = -0,3373
udziałmałych firm w liczbie podmiotów ogółem
0,55
0,45
Regresja
95% p.ufno ci
0,35
0,25
0,15
0,05
-0,05
0,00
0,04
0,08
0,12
0,16
0,20
0,24
0,28
udziałbezrobotnych w liczbie ludno ci w wieku produkcyjnym
Rys. 5. Wykres korelacyjny wielko ci bezrobocia i udziału małych firm usługowych
w liczbie podmiotów gospodarczych ogółem w gminach województwa szczeci skiego
w 1998 roku
ródło: obliczenia własne.
0,55
Mi# dzyzdroje
udziałmałych firm w liczbie podmiotów ogółem
0,45
Rew al
0,35
Dziw nów
Szczecin
0,25
0,15
0,05
Cedynia
Stargard Szczeci" ski
Police
Łobez
Chojna
Gryf ice
Goleniów
Dobrzany
Pyrzyce
Banie
Chociw el
Golczew o
Dobra Szczeci" ska
Kozienice Lipiany
Marianow o
Mieszkow ice
Dolice
Przelew ice
Osina
Bielice
Przybiernów
Warnice
-0,05
0,00
I" sko
Dobra
Karnice
Brojce
Radow o Małe
0,04
0,08
0,12
0,16
0,20
0,24
0,28
udziałbezrobotnych w liczbie ludno ! ci w wieku produkcyjnym
Rys. 6. Wykres korelacyjny wielko $ ci bezrobocia i udziału małych firm usługowych
w liczbie podmiotów gospodarczych ogółem w gminach województwa szczeci% skiego
w roku 1998 z naniesionymi nazwami gmin
&
ródło: obliczenia własne.
272
Monika Rozkrut
W tabeli 6 zawarto wyniki badania współczynników korelacji mi ' dzy
rozpatrywanymi zmiennymi po wyeliminowaniu z oblicze( danych dotycz) cych gmin: Dziwnów, Mi' dzyzdroje i Rewal, jako obserwacji najwyra* niej
odstaj ) cych od reszty populacji. Otrzymane wielko + ci sugeruj ) wy, sz) sił'
analizowanego zwi) zku ni, wskazywałyby poprzednio otrzymane wyniki. Ponownie najsilniejszy zwi ) zek zaobserwowano w 1993 roku i ponownie zaznaczyła si ' pewna tendencja spadkowa w bezwzgl ' dnych warto + ciach otrzymanych wska* ników korelacji.
Tabela 6
Współczynniki korelacji mi - dzy wielko $ ci. bezrobocia a udziałem małych firm
usługowych w liczbie podmiotów gospodarczych ogółem w gminach województwa
szczeci% skiego po wyeliminowaniu z oblicze% danych dla gmin:
Dziwnów, Mi - dzyzdroje i Rewal
&
Lata
Współczynnik korelacji
1992
1993
1994
1995
1996
1997
-0,45
-0,63
-0,60
-0,47
-0,40
-0,42
ródło: obliczenia własne.
Podsumowuj ) c, bezrobocie towarzyszy gospodarce rynkowej i jest nieodł) cznym elementem ci ) głych przekształce( i stałego doskonalenia produkcji.
Gospodarka rynkowa wymusza procesy przekształce( w działalno + ci gospodarczej. Zmianom ul ' gaj ) systemy organizacji, zakłady wprowadzaj ) bowiem
nowe techniki, które niejednokrotnie maj ) wpływ na zmian' wielko + ci zatrudnienia. Modyfikacje te powoduj ) konieczno +/ przesuni '/ i zmian na rynku.
LITERATURA
1.
D - bniewska M., Tkaczuk M.: Agroturystyka. Koszty, ceny, efekty. Poltex, Warszawa 1997.
2.
Grabi% ski T., Mynarski S., Rudnicki L., Strzembicki L., Szromnik A., Bazarnik J.,
Wojdacki K.P.: Badania przestrzenne rynku i konsumpcji. PWN, Warszawa 1992.
Wpływ rozwoju firm usługowych na rynek pracy...
3.
273
Kuczewska L.: Mo0 liwo1 ci absorpcji osób bezrobotnych przez sfer 2 usług w Polsce.
„ Handel Wewn- trzny” 1996, nr 3.
4.
Olearnik J.: Funkcjonowanie i rozwój sfery usług w Polsce. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej nr 177, Wrocław 1981.
5.
Pociecha J., Podolec B., Sokołowski A., Zaj . c K.: Metody taksonomiczne w badaniach społeczno-ekonomicznych. PWN, Warszawa 1988.
6.
Sty$ A.: Rynek usług w uj 2 ciu przestrzennym. PWE, Warszawa 1977.
THE IMPACT OF SMALL SERVICE FIRMS ON LABOR MARKET IN
SZCZECIN’S PROVINCE
Summary
Researches on service sector are very important from the point of view analyses of
regional economic development. A part of those are studies on connections between
service market and labor market. Conducted study suggests that in recent years we can
observe rising number of people working in service sector. Changes in Polish economy
cause unemployed to look for a job in the service sector. Correlation coefficients between unemployment (as percentage) and share of service firms in the number of all
firms confirm thesis that together with increase of the number of the service sector firms,
number of unemployed decreases.
Translated by Dominik Rozkrut