docturcja - Konsulat Generalny RP w Stambule
download 
Reklamacja Transkrypt
turcja - Konsulat Generalny RP w Stambule
Przewodnik rynkowy dla przedsiębiorców Turcja WYDANIE III Warszawa 2013 Koray AKGÜ� LOĞ� LU Radca Handlowy w Polsce 43 Wita Stwosza 02-661 Warszawa Tel: +48-22-646 14 08 • Fax: +48-22-646 14 08 E-mail: [email protected] Z okazji 600. rocznicy nawiązania stosunków dyplomatycznych między Turcją a Polską, mam przyjemność przekazać, w imieniu tureckich środowisk biznesowych oraz własnym, najserdeczniejsze pozdrowienia dla Polsko -Tureckiej Izby Gospodarczej oraz polskich przedsiębiorców. Jestem pewien, że istniejące dotychczas więzi przyjaźni oraz współpracy między naszymi dwoma krajami będą się w nadchodzących latach zacieśniać ku pożytkowi obu naszych narodów. Ze szczególną satysfakcją obserwuję, że relacje między naszymi krajami stale się rozwijają w duchu przyjaźni i bliskiej współpracy. Wierzę głęboko, że te stosunki nabiorą nowych wymiarów w niedalekiej przyszłości. W związku z tym, z ogromną satysfakcją odnotowałem publikację poradnika „Doing Business Turkey”. Pragnę przekazać moje szczere podziękowania za wydanie tej cennej pozycji, która będzie wskazówką i zachętą dla polskich środowisk biznesowych do rozwijania współpracy z partnerami tureckimi. Ponieważ Turcja i Polska mają bogate i sobie przyjazne dziedzictwo historyczne oraz kulturalne, jestem przekonany, że ukazanie się poradnika takiego, jak „Doing business Turkey” będzie także impulsem do promocji dwustronnych stosunków gospodarczych i handlowych oraz pozwoli na wzajemne zgłębienie możliwości biznesowych w naszych dwóch krajach, jak również na rynkach trzecich. Z najwyższym podziwem i szacunkiem obserwuję wysiłki podejmowane przez Polsko-Turecką Izbę Gospodarczą zmierzające ku ustanowieniu obopólnego zrozumienia i współpracy, która ma na celu osiągnięcie dalszego postępu i dobrobytu w obu naszych krajach. Będąc przekonanym, że wysoki poziom osobistych kontaktów znacząco przyspieszy ten proces, mam zaszczyt przekazać serdeczne zaproszenie dla polskich środowisk biznesowych do odwiedzenia Turcji w możliwie najbliższym czasie, w celu nawiązania relacji z partnerami tureckimi. Chciałbym potwierdzić nasze pragnienie poparcia i rozszerzenia współpracy z Polskąw dziedzinie gospodarki i handlu. Pragnę również podkreślić moje najgłębsze przekonanie, że dotychczasowe tradycyjnie przyjazne więzi między naszymi krajami będę się jeszcze umacniać. SPIS TREŚ� CI Przedmowa 1. Informacje ogólne o kraju 1.1. Podstawowe informacje...........................................................................9 1.2. Ludność, religia i język w Turcji.......................................................10 1.3. Ustrój polityczny..........................................................................................10 2. Pozycja międzynarodowa i obecny status Turcji w relacjach z Unią Europejską 2.1. Relacje Unia Europejska – Turcja......................................................11 2.2. Proces dostosowań akcesyjnych.......................................................13 2.3. Członkostwo Turcji w innych organizacjach międzynarodowych...........................................................................................18 3. Gospodarka 3.1. Opis gospodarki kraju............................................................................18 3.2. Charakterystyka głównych sektorów gospodarki....................22 3.3. Współpraca gospodarcza z innymi krajami..............................23 3.4. Główne kierunki zmian polityki gospodarczej Turcji, planowane reformy i działania antykryzysowe w gospodarce.................................27 4. System finansowy 4.1. System bankowy........................................................................................28 4.2. Banki zagraniczne....................................................................................29 4.3. Zakładanie konta.......................................................................................29 5.System podatkowy 5.1. CIT.....................................................................................................................30 5.2. PIT.....................................................................................................................31 5.3. VAT....................................................................................................................31 5.4. Transakcje bankowe i ubezpieczeniowe.......................................32 5.5. Podatek stemplowy..................................................................................32 5.6. Podatek od wzbogacenia.......................................................................33 5.7. Transakcje w zakresie nieruchomości............................................33 5.8. Podatek konsumpcyjny (OTV)............................................................33 5.9. Specjalny podatek telekomunikacyjny............................................34 5.10. Podatki gminne........................................................................................34 6.1. Strategia i metody wejścia na rynek.............................................35 6.2. Formy prawne prowadzenia działalności gospodarczej...........37 6.3. Etapy zakładania spółek akcyjnych i z o.o................................39 6.4. Zatrudnianie okresowe cudzoziemców do pracy w Turcji...45 6.5. Regulacje rynku pracy i ubezpieczeń społecznych w Turcji...48 6.6. Nabywanie nieruchomości w Turcji przez cudzoziemców......49 6.7. Przetargi - Zamówienia publiczne......................................................60 6.8. Praktyka i obyczaje prowadzenia działalności gospodarczej w Turcji.....................................................................................65 7. Polityka handlowa – dostęp do rynku 7.1. Warunki dostępu do rynku tureckiego..........................................71 7.2. Strefy wolnocłowe w Turcji.................................................................91 7.3. Zachęty inwestycyjne dla inwestorów w Turcji – preferencje dla przedsiębiorców z sektora MSP............................94 8. Współpraca gospodarcza Turcji i Polski; 8.1. Ramy prawno-traktatowe regulujące współpracę Polski z Turcją......................................................................................................98 8.2. Polsko-tureckie stosunki handlowe..................................................98 8.3. Wymiana towarowa Polski z Turcją w 2011 r. i pierwszej połowie 2012 r. ..................................................................................................100 8.4. Współpraca inwestycyjno-kapitałowa..........................................103 8.5. Bariery w handlu ....................................................................................104 8.6. Możliwości eksportowe branż i towarów.....................................105 8.7. Organizacja rynku...................................................................................126 8.8. Ochrona własności intelektualnej...................................................128 8.9. Targi w Turcji...........................................................................................132 8.10. Izby Przemysłowo-Handlowe........................................................133 9. Instrumenty wsparcia dla przedsiębiorców zainteresowanych współpracą z Turcją 9.1. Instrumenty rządowe............................................................................134 9.2. Korporacja Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych - ubezpie czenia transakcji z partnerami z Turcji................................................138 9.3. Polsko-Turecka Izba Gospodarcza...................................................143 10. Ważne telefony i adresy 10.1. Placówki dyplomatyczne i konsularne........................................145 10.2. Ważne tureckie instytucje i linki gospodarcze Instytucje centralne.........................................................................................................146 Ź� ródła.....................................................................................................................................150 Przedmowa Turcja to jedna z najszybciej rozwijających się gospodarek świata. To kraj posiadający wielki i ciągle słabo nasycony rynek wewnętrzny, a także dynamicznie rosnący potencjał kooperacji i atrakcyjną ofertę handlową. Jest to szczególnie istotne w obecnych kryzysowych czasach. Od 1996 r. Turcja pozostaje w unii celnej z państwami Unii Europejskiej, w ramach której zostały zniesione bariery taryfowe dla produktów przemysłowych oraz przetworzonych artykułów rolnych, przy utrzymaniu pewnych ograniczeń celnych i ilościowych w odniesieniu do towarów sektora rolnego. Turcja została zobowiązana do ujednolicenia własnej taryfy celnej z taryfą wspólnotową oraz dostosowania prawa w zakresie polityki handlowej do ustawodawstwa wspólnotowego. Od 2005 toczą się negocjacje dotyczące warunków przystąpienia Turcji do Unii Europejskiej, co również owocuje dostosowaniem wielu wewnętrznych przepisów do zasad wspólnotowych. Wraz z przystąpieniem Polski do UE w 2004 r. powyższe ustalenia zostały rozszerzone również na nasz kraj. W efekcie polscy przedsiębiorcy mogą korzystać z zalet wynikających z liberalizacji wzajemnych obrotów handlowych. Przyniosło to sześciokrotny wzrost obrotów w polsko-tureckiej wymianie handlowej w ostatniej dekadzie. Innym czynnikiem sprzyjającym poszerzeniu ekspansji polskich małych i średnich przedsiębiorstw może być proinwestycyjna polityka rządu tureckiego, prowadzona na rzecz zwiększenia bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Służyć temu ma uproszczenie procedur administracyjnych i prawnych związanych z zakładaniem i prowadzeniem działalności gospodarczej w Turcji oraz stosowanie zachęt inwestycyjnych dla potencjalnych partnerów zagranicznych. Polscy przedsiębiorcy mogą również traktować Turcję jako pośrednika w nawiązaniu stosunków handlowych z jej sąsiadami z Kaukazu i Azji Centralnej, z uwagi na łączące te państwa związki gospodarcze i podobieństwa kulturowe. Jednakże mimo tych wszystkich przemian kraj ten nadal zachowuje wiele odmiennych i specyficznych zasad i uregulowań występujących w życiu gospodarczym, które warto poznać rozważając możliwości wejścia na turecki rynek. Obecne opracowanie stanowi trzecie wydanie Przewodnika dla przedsiębiorców (poprzednie ukazały się w latach 2005 i 2008). Jego treść została zmieniona, zaktualizowana i uzupełniona w stosunku do wydania pierwszego. W przygotowaniu nowego wydania w szerokim zakresie – obok materiałów informacyjnych instytucji tureckich – wykorzystano opracowania Wydziału Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Ankarze, a także materiały Ministerstwa Gospodarki RP, GUS, Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych oraz Konsulatu Generalnego RP w Stambule. Polsko-Turecka Izba Gospodarcza 1. Informacje ogólne o kraju 1.1. Podstawowe informacje Powierzchnia Republiki Turcji wynosi 780 580 km2. Kraj w znacznej części położony jest w Azji Mniejszej, nazywanej również Anatolią. Cieśniny Bosfor i Dardanele oraz niewielkie Morze Marmara oddzielają ją od europejskiej części Turcji zwanej Tracją (lub Rumelią), która zajmuje obszar ok. 23 600 km2. Od zachodu Turcja graniczy z Bułgarią i Grecją; od Wschodu z: Azerbejdżanem, Armenią i Gruzją oraz od południa z Irakiem, Iranem i Syrią. Turcja jest otoczona czterema morzami: od północy Morzem Czarnym, od zachodu Morzem Marmara i Egejskim, od południa Morzem Ś� ródziemnym. Stolicą Turcji jest Ankara. Do największych miast należą Stambuł, Izmir, Bursa, Adana i Konya. Rys 1: Mapa Turcji Źródło: INVIA.PL Turcja jest podzielona na 7 regionów: Marmara, Egejski, Ś� ródziemnomorski, Centralna Anatolia, Wschodnia Anatolia, Południowo -wschodnia Anatolia i region Morza Czarnego oraz 81 prowincji. 1.2. Ludność, religia i język w Turcji Turcję zamieszkuje 75,6 mln mieszkańców (2011). Tempo przyrostu naturalnego jest wysokie i wynosi 1,2% rocznie. Gęstość zaludnienia wynosi 96,9 osób/km2. Muzułmanie (większość to sunnici) stanowią 99% ludności; Językiem urzędowym jest język turecki. Pod wpływem konieczności sprostania kryteriom kopenhaskim (dot. praw mniejszości narodowych) warunkujących członkostwo w Unii Europejskiej, rząd turecki złagodził dotychczasową politykę dyskryminującą używanie języków mniejszości etnicznych i religijnych jak np. kurdyjskiego w urzędach i mediach. 1.3. Ustrój polityczny Turcja jest republiką o parlamentarno-gabinetowym systemie rządów. Władza ustawodawcza należy do jednoizbowego parlamentu – Tureckiego Wielkiego Zgromadzenia Narodowego (TBMM – Türkiye Büyük Millet Meclisi), składającego się z 550 deputowanych wybieranych na pięcioletnią kadencję. Władza wykonawcza przysługuje Radzie Ministrów oraz Prezydentowi. Prezydent sprawuje swój urząd przez 7 lat i jest wybierany przez TBMM. Obecnym prezydentem Republiki Turcji (od 2007 r.) jest Abdullah Gül. W wyniku ostatnich wyborów parlamentarnych w 2011 r. zwycięska Partia Sprawiedliwości i Rozwoju (AKP) utworzyła większościowy rząd, na czele którego stoi (po raz trzeci) premier Recep Tayyip Erdoğan. 2. Pozycja międzynarodowa i obecny status Turcji w relacjach z Unią Europejską 2.1. Relacje Unia Europejska – Turcja Nawiązanie formalnych stosunków między Turcją a UE (wówczas EWG) nastąpiło w 1963 r. wraz z podpisaniem Układu o stowarzyszeniu. W 1987 r. rząd w Ankarze złożył wniosek o przyjęcie kraju do EWG, który został wówczas odrzucony. Dopiero w grudniu 1999 r. Turcja uzyskała status kandydata do UE. W październiku 2005 r. zostały rozpoczęte negocjacje akcesyjne, których termin zakończenia będzie zależeć od stopnia dostosowania tureckiego prawa wewnętrznego do wspólnotowego w trzydziestu trzech rozdziałach negocjacyjnych. Większość z nich dotyczy bezpośrednio lub pośrednio sfery gospodarki. Polska, w tym gospodarka polska, przechodziła przez analogiczny proces dostosowawczy i negocjacyjny niespełna dekadę wcześniej. Nasi przedsiębiorcy musieli dostosować swoją działalność do reguł zmieniających się pod wpływem prawa wspólnotowego. Obecnie znajomość przepisów unijnych w zakresie kształtującym warunki prowadzenia biznesu przez reprezentowaną firmę jest niezbędna dla efektywnej działalności. Szczególnie dotyczy to wyjścia na rynki międzynarodowe zarówno w ramach Unii, jak i na rynki krajów kandydujących, w których system prawny i gospodarczy ulega podobnym jak niegdyś w Polsce procesom przystosowawczym. Przedstawiony poniżej syntetyczny opis stanu negocjacji oraz oceny działań wewnętrznych władz tureckich w ramach dostosowania do wymogów unijnych pozwoli naszym przedsiębiorcom zorientować się, czego mogą się spodziewać w przypadku podejmowania działalności na terytorium tego kraju lub w relacjach z tamtejszym biznesem. Ponadto – podobnie jak to miało w przeszłości miejsce w odniesieniu do Polski – w relacjach UE-Turcja realizowany jest program Partnerstwa Akcesyjnego. Turcja jest także beneficjentem różnych programów pomocowych w ramach Instrumentu dla Pomocy Przedakcesyjnej (IPA). Na realizację tych programów Unia przyznała w odniesieniu do Turcji kwotę blisko 4 mld euro (na lata 2007-2012). Firmy polskie mogą ubiegać się o udział w realizacji tych programów (np. w szeroko rozumianych usługach doradczych i innych projektach). Stan negocjacji i przygotowań akcesyjnych jest przedmiotem dorocznych raportów przygotowywanych przez Komisję Europejską i przedkładanych Radzie Europejskiej oraz Parlamentowi Europejskiemu. Najświeższy, jak dotychczas, taki raport został opublikowany 10.10.2012 r. Od strony formalnej zaawansowanie negocjacji akcesyjnych nie jest imponujące. Jak dotąd negocjacje otwarto w 13 rozdziałach (statystyka, polityka przemysłowa, kontrola finansowa, sieci trans-europejskie, ochrona zdrowia i konsumentów, prawo własności intelektualnej, prawo o spółkach, społeczeństwo informacyjne i media, swobodny przepływ kapitału, podatki, środowisko, bezpieczeństwo żywności i polityka weterynaryjna i fitosanitarna oraz badania i nauka), z czego w tym ostatnim negocjacje zostały wstępnie zamknięte. W pozostałych dziedzinach raporty Komisji przedstawiają ocenę stanu przygotowania Turcji jako kraju kandydującego do przyjęcia acquis oraz formalnego przeprowadzenia negocjacji (tzw. screening). W związku z powyższym horyzont czasowy osiągnięcia satysfakcjonującego poziomu zgodności z unijnymi wymogami systemu gospodarczego Turcji, zarówno z perspektywy obowiązującego prawa jak i obserwowanych praktyk, jest niemożliwy do określenia, niezależnie od stricte politycznych rozważań nt. członkostwa Turcji w Unii Europejskiej. Tym niemniej proces zbliżenia gospodarki tureckiej do UE postępuje i warto go śledzić rozważając przystąpienie do ewentualnych wspólnych interesów. Dodać trzeba, że na skutek utrzymywania przez Turcję restrykcji wobec swobodnego przesyłu towarów pochodzących lub kierowanych do Republiki Cypru, w 2006 r. zawieszono otwarcie formalnych negocjacji w 8 rozdziałach, w tym dotyczącym unii celnej, która obowiązuje od 1996 r. Pozostałe rozdziały objęte tym posunięciem to: swobodny przepływ towarów, ustanowienie i swobodne świadczenie usług, usługi finansowe, rolnictwo, rybołówstwo, transport i stosunki zewnętrzne. W niniejszym rozdziale przedstawiono ogólne informacje i oceny w wybranych obszarach. Przyjęte w Turcji rozwiązania są opisane bardziej detalicznie w dalszych częściach Przewodnika charakteryzujących aktualne warunki dostępu do rynku i prowadzenia działalności gospodarczej. 2.2. Proces dostosowań akcesyjnych 2.2.1. Ogólne kryteria ekonomiczne – funkcjonowanie gospodarki rynkowej Rząd turecki potwierdza niezależność różnych organów regulacji i nadzoru, jednak nadal występują tendencje do bezpośredniej interwencji administracyjnej. Udział cen administrowanych w koszyku cen (CPI) obniżył się do 4,5%. Około 5% PKB wytwarzanych jest w przedsiębiorstwach państwowych. Tempo prywatyzacji jednak spadło. Turcja jest wysoko oceniana za łatwość rozpoczynania działalności. Czas potrzebny na rejestrację nowej działalności przeciętnie wynosi 9 dni, koszty związane z rozpoczęciem biznesu oceniane są jednak jako wysokie. Gorzej jest z zamknięciem biznesu. Na przykład procedury postępowania dotyczącego niewypłacalności są nieefektywne. Sądy działają wolno a egzekucja decyzji daleka jest od doskonałości. Małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią 99% ogółu przedsiębiorstw i zatrudniają 80% całej czynnej siły roboczej. Ich udział w inwestycjach kapitałowych wynosi 38%, w wartości dodanej 26%, w eksporcie 10% i 5% w kredytach bankowych. Ś� wiadczy to o niskiej produktywności oraz wciąż istniejących barierach w działalności sektora MSP. 2.2.2. Swobodny przepływ towarów Raport odnotowuje znaczący postęp w zakresie standaryzacji, akredytacji i oceny zgodności, a także nadzoru rynkowego. Gorzej wygląda sytuacja w odniesieniu np. do procedur granicznych. Turcja została też skrytykowana za wprowadzenie dodatkowych ceł na wyroby tekstylne dostarczane przez firmy z UE a pochodzące z krajów nie-unijnych (z wyj. krajów, z którymi ma zawarte umowy o wolnym handlu). Informacje szczegółowe zawarte są w rozdziale 7. 2.2.3. Swobodny przepływ siły roboczej oraz swoboda świadczenia usług Dostęp do tureckiego rynku pracy podlega postępującym ułatwieniom, aczkolwiek nadal występuje szereg wyłączeń dotyczących różnych zawodów i dziedzin. Informacje szczegółowe przedstawione są w rozdziale 6.4. 2.2.4. Swobodny przepływ kapitału Szereg restrykcji zostało zniesionych a procedury uproszczone (np. w zakresie zabezpieczeń). Raport odnotowuje jednak m.in. utrzymanie ograniczeń dostępu kapitału zagranicznego w niektórych sektorach (np. radio i telewizja, energetyka, turystyka, transport), a także niedoskonałości w zwalczaniu „prania brudnych pieniędzy”. 2.2.5 Zamówienia publiczne Przepisy tureckie nadal odbiegają znacząco od rozwiązań unijnych zarówno co do podstawowych uregulowań jak i stosowania dyskryminującej przedsiębiorców unijnych preferencji cenowej dla dostawców i wykonawców krajowych w wysokości 15%. Dokonywane w ostatnich latach zmiany tych przepisów w ograniczonym zakresie zbliżyły je do ustawodawstwa unijnego, np. w odniesieniu do koncepcji umów ramowych. Zdaniem ekspertów KE, wysokie limity zamówień publicznych zmniejszają dostępność podmiotów zagranicznych do zamówień i zniekształcają konkurencję. Szczegółowe rozwiązania opisane są w rozdziale 6.7. 2.2.6. Prawo o spółkach i o ochronie własności intelektualnej. Przyjęcie nowego kodeksu handlowego przyniosła istotny postęp regulacjach dotyczących spółek. Podobna opinia dotyczy audytu i rachunkowości korporacyjnej. Raport komisji stwierdza zasadniczo zgodność tureckiego prawa autorskiego z acquis, ale z drugiej strony potrzebę wzmocnienia sądownictwa dla jego skutecznego egzekwowania. 2.2.7. Polityka konkurencji Turcja umocniła prawo antymonopolowe, natomiast nadal krytycznie ocenia się praktyki dotyczące pomocy państwowej. 2.2.8. Usługi finansowe. W raporcie eksperci KE pozytywnie ocenili sytuację w sektorze bankowym Turcji. Odnotowano m.in. wejście w życie standardów „Bazylea II”. 2.2.9. Rolnictwo, rybołówstwo, bezpieczeństwo żywności, polityka weterynaryjna i fitosanitarna Przygotowania do implementacji Wspólnej Polityki Rolnej (CAP) UE są mało zaawansowane Skrytykowana została polityka Turcji dotycząca faktycznego zakazu importu wołowiny i bydła. Podobnie oceniono obszar bezpieczeństwa żywności. Odnotowano natomiast postęp w zakresie legislacji regulującej obszar rybołówstwa. 2.2.10. Transport i energetyka Z punktu widzenia acquis najlepsza sytuacja występuje w transporcie drogowym (m.in. dostosowywanie przepisów dotyczących praw jazdy i tachometrów) i lotniczym (m.in. przyjęcie nowych regulacji dotyczących załóg i pasażerów, wzmocnienie infrastruktury służącej poprawie bezpieczeństwa lotów). Najgorsza sytuacja panuje w transporcie kolejowym, kontrolowanym przez krajowego monopolistę funkcjonującego w znacznej części dzięki subsydiom państwowym. Ciągle brak jest np. efektywnego organu zajmującego się bezpieczeństwem i badaniem wypadków kolejowych. W sektorze energetycznym nastąpił istotny postęp w zakresie tworzenia rynku energii i poprawy efektywności energetycznej, a także rozwoju energetyki odnawialnej. Zaawansowano proces demonopolizacji importu gazu, lecz konkurencja w tym sektorze nadal jest ograniczana. 2.2.11. Podatki i polityka monetarna Niektóre rozwiązania dotyczące podatku VAT (w tym ponowne wprowadzenie stawki 1%) oraz akcyzy są odmienne od wspólnotowych i w przypadku akcyzy na wyroby tytoniowe i alkohole nadal faworyzują lokalnych producentów. Obowiązujące rozwiązania przedstawione są w rozdziale 5. W ramach ograniczania szarej strefy rozpoczęto tworzenie elektronicznego rejestru podatników. 2.2.12. Polityka fiskalna i gospodarcza Mimo stosowania przez bank centralny rozlicznych instrumentów poziom inflacji w 2011 r. znacznie przekroczył poziom inflacyjny. Pozytywnie oceniono natomiast potencjał i praktykę w formułowaniu programów polityki gospodarczej. 2.2.13. Polityka przemysłowa W opinii Komisji Turcja jest wystarczająco przygotowana w tej dziedzinie. Pracowano i rozpoczęto wdrażanie m.in. Strategii Przemysłowej i Planu Działań w tej dziedzinie, a także analogicznego dokumentu dotyczącego małych i średnich przedsiębiorstw (MSP) Wprowadzono ułatwienia dostępu do finansowania dla MSP, a także kontynuowano wsparcie MSP przez KOSGEB (turecka Organizacja Rozwoju Małych I Ś� rednich Przedsiębiorstw). 2.2.14. Unia celna W ramach unii celnej między Turcją a UE zostały zniesione bariery taryfowe dla produktów przemysłowych oraz przetworzonych artykułów rolnych, przy utrzymaniu pewnych ograniczeń celnych i ilościowych w odniesieniu do towarów sektora rolnego. Z preferencyjnego traktowania mogą korzystać towary wytworzone w UE i Turcji, jak i produkty z państw trzecich dopuszczone na ich terytorium do swobodnego obrotu. Turcja została zobowiązana do ujednolicenia własnej taryfy celnej z taryfą wspólnotową oraz dostosowania prawa w zakresie polityki handlowej do ustawodawstwa wspólnotowego, jak również dostosowania wewnętrznych przepisów w dziedzinie ochrony własności intelektualnej czy wspólnotowych zasad konkurencji. Proces ten nie jest zakończony. Znaczącymi przykładami odstępstw od wymagań unijnych jest krajowa legislacja dotycząca zwolnień celnych, istnienie stref wolnego handlu na obszarze Turcji oraz sklepów wolnocłowych. Szczegółowy opis tureckich przepisów i procedur dotyczących dostępu do rynku zawarto w rozdziale 7. W procesie dostosowywania do wspólnotowej polityki handlowej Turcja podpisała szereg umów o wolnym handlu m.in. z państwami EFTA, Bośnią i Hercegowiną, Chorwacją, Egiptem, Izraelem, Albanią, Syrią, Marokiem, Autonomią Palestyńską i jest zobowiązana do zawierania preferencyjnych umów handlowych i gospodarczych z państwami trzecimi i ugrupowaniami, których stroną jest UE. 2.3. Członkostwo Turcji w innych organizacjach międzynarodowych Turcja jest członkiem: ●● Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) ●● Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego (NATO) ●● Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) ●● Ś� wiatowej Organizacji Handlu (WTO) ●● Ś� wiatowej Organizacji Zdrowia (WHO) ●● Międzynarodowego Funduszu Walutowego (IMF) ●● Rady Europy ●● Międzynarodowej Organizacji Pracy (ILO) ●● Organizacji Współpracy Gospodarczej (ECO) ●● Organizacja Współpracy Islamskiej (OIC) – do 2011 r. Organizacja Konferencji Muzułmańskiej ●● Współpracy Gospodarczej Państw Regionu Morza Czarnego (BSEC) 3. Gospodarka 3.1. Opis gospodarki kraju Liberalizacja gospodarki tureckiej rozpoczęła się na początku lat osiemdziesiątych XX w. Celem stało się wówczas otwarcie Turcji na wymianę międzynarodową, przyciągnięcie inwestycji zagranicznych oraz ograniczenie roli przedsiębiorstw państwowych w całkowitej produkcji. Duży wpływ na przekształcenia gospodarcze, szczególnie w obszarze wymiany zewnętrznej miała preferencyjna polityka handlowa EWG/UE wobec Turcji, polegająca na redukcji ceł oraz wprowadzaniu innych ułatwień we wzajemnych obrotach handlowych. Turcja zaliczana jest do najszybciej rozwijających się gospodarek świata. W latach 2002- 2011 przeciętny wzrost PKB wyniósł 6%. Po recesji w latach 2008/2009 (2008 – wzrost PKB 0,7%, 2009 – spadek o 4,8%), w 2010 r. gospodarka turecka odnotowała przyspieszenie, które na koniec III kw. 2010 r. przyniosło odrobienie strat spowo- dowanych kryzysem oraz wzrost PKB w skali roku na poziomie 9%. W 2011 r. PKB wzrósł o 8,5%, a 2012 r. 2,2%. Turcja to obecnie 16. największa gospodarka w świecie i 6. w Europie. W 2012 r. PKP Turcji wyniósł 783,3 mld USD (w 2007 r. 658,8 mld USD). W ostatnich 10 latach PKB na 1 mieszkańca wzrósł trzykrotnie i przekroczył 10 tys. USD/os. (15 tys. USD/os wg PPP). Do sektorów tureckiej gospodarki najszybciej rosnących w 2011 r., które jednocześnie w największym stopniu przyczyniły się do wzrostu PKB, należały w szczególności: usługi (w tym – usługi finansowe, budownictwo, transport i komunikacja, handel hurtowy i detaliczny), nieruchomości i produkcja przemysłowa. Wysoką dynamikę wzrostu wykazywał ponadto sektor rolnictwa (ok. 6-7%). W połowie 2011 r. zaznaczyły się jednak silne symptomy przegrzania gospodarki – przyspieszenie inflacji oraz szybki wzrost deficytu obrotów na rachunku bieżącym (CAD), którego skumulowana wartość na koniec 2011 r. odpowiadała blisko 10% PKB. Rząd stosunkowo późno wycofał się z programów fiskalnych zachęt wspomagających konsumpcję prywatną, które miały dopomóc w szybkim wychodzeniu z recesji, przyniosły natomiast trudną do opanowania ekspansję kredytów (o 40%), a w konsekwencji – wzrost inflacji. Roczna inflacja cen detalicznych (CPI) osiągnęła w grudniu 2011 r. 10,45%. Do wzrostu inflacji przyczynił się też gwałtowny spadek wartości tureckiej waluty (TL) względem USD (30% w skali roku w listopadzie 2011 r.), słaba lira okazała się natomiast korzystna dla tureckiego eksportu (wzrost o 18%). Wysoki popyt konsumpcyjny wyhamowywano środkami polityki fiskalnej oraz monetarnej. Dostępność kredytów konsumpcyjnych zmniejszono na korzyść kredytów inwestycyjnych oraz zachęt dla sektora MSP. O relatywnie dobrej kondycji tureckiej gospodarki świadczy malejące bezrobocie, którego stopa we wrześniu 2011 r. spadła do 8,8% w porównaniu do 11,3% rok wcześniej oraz zdrowe finanse publiczne – po dziewięciu miesiącach 2011 r. po raz pierwszy od 28 lat budżet państwa odnotował nadwyżkę na poziomie blisko 125 mln USD. W 2012 r. deficyt budżetowy wyniósł 2,3%. W latach 2003-2012 do Turcji napłynęło 122 mld UDS bezpośrednich inwestycji zagranicznych (FDI). Po rekordowym latach 20062008 roku, w którym wg danych tureckich zainwestowano w Turcji odpowiednio 20,2 mld USD, 22 mld USD i 19,5 mld USD, w latach 2009-2010. doszło do załamania napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych (8,4 mld USD i 9,0 mld USD). W 2011 r. trend się odwrócił, inwestycje zagraniczne wyniosły 15,9 mld USD, a w 2012 r. 12 mld USD. Inwestycje zagraniczne w Turcji w 2012 r. koncentrowały się w sektorach: pośrednictwa finansowego (38,2%); dostaw mediów użytkowych (wody, energii elektrycznej, gazu ziemnego, z udziałem 26,9%); przetwórstwie przemysłowym (21,3%); handlu hurtowego i detalicznego. Coraz więcej inwestorów zagranicznych decyduje się na zaangażowanie w sektorze energetyki, szczególnie w produkcję energii opartej na źródłach odnawialnych (OZE). Turcja należy do popularnych krajów lokowania baz produkcyjnych, operacyjnych i logistycznych, szczególnie dla firm sektora farmaceutycznego, przetwórstwa spożywczego, produkcji odzieży, branży motoryzacyjnej oraz usług finansowych. Na koniec 2012 r. w Turcji zarejestrowanych było ogółem 32.604 spółek i oddziałów firm zagranicznych, z czego w ponad połowie (50,3%) zaangażowany jest kapitał pochodzący z obszaru UE. Są to w większości inwestycje charakteryzujące się silnym komponentem wysokich technologii. Spośród ogółu firm „zagranicznych” w Turcji, 5.494 posiada udział kapitału tureckiego. Głównym sektorem, w którym koncentrują się inwestycje firm zagranicznych w Turcji jest handel hurtowy i detaliczny (32% ogółu firm z obcym kapitałem), popularne są również inwestycje w sektorze nieruchomości (16%). 4.980 spółek zagranicznych zainwestowało w Turcji w sektorach produkcji przemysłowej, w tym: 553 działa w produkcji materiałów chemicznych, 520 – w produkcji żywności, a 483 firmy zagraniczne produkują napoje i wyroby tytoniowe. Najliczniej w Turcji reprezentowane są spółki z udziałem niemieckiego kapitału (ogółem 5.158 firm), relatywnie liczne są spółki z udziałem kapitału brytyjskiego (2.446), holenderskiego (2.105) i francuskiego (1.079). Turcja przyciąga również inwestycje z krajów Bliskiego i Ś� rodkowego Wschodu, skąd pochodzi ogółem 7.460 inwestorów – 2.872 firm z Iranu, 1.190 firm z Azerbejdżanu, 1.009 firm z Iraku. W latach 2002 – 2012 tureccy przedsiębiorcy zainwestowali za granicą ogółem 18,7 mld USD, najchętniej inwestują w krajach największej tureckiej diaspory – Niemczech, Holandii, Belgii i Francji oraz w krajach bliskiego sąsiedztwa (Bułgaria, Rumunia, Bośnia, Irak, Azerbejdżan, Kazachstan, Turkmenistan, Egipt, Libia, Turecka Republika Cypru Północnego). Inwestycje tureckie za granicą koncentrują się w sektorach energii, bankowości, usług finansowych, produkcji chemikaliów, infrastruktury transportowej (budowa lotnisk) i obsługi portów lotniczych oraz branży tekstylno-odzieżowej, w ostatnim okresie zapoczątkowano ponadto kilka inwestycji w sektorze medycznym za granicą. Wg danych tureckiego banku centralnego, na koniec 2012 r. poza granicami Turcji działało ogółem ponad 3.600 tureckich firm. Tab. 1. Udział sektorów gospodarki w tworzeniu PKB w wybranych latach (%%) Rolnictwo Przemysł Usługi 2001 12 24 64 2006 9 25 66 2012 8 20 72 3.2. Charakterystyka głównych sektorów gospodarki. 3.2.1 Rolnictwo Turcja z uwagi na położenie geograficzne i uwarunkowania klimatyczne, posiada korzystne warunki dla rozwoju rolnictwa i należy do nielicznej grupy krajów samowystarczalnych w zakresie wyżywienia. Sektor ten jest ważnym źródłem miejsc pracy, gdyż zatrudnia ok. 25% ogółu ludności zawodowo czynnej, niemniej jednak jego udział w tworzeniu PKB od lat zmniejsza się i wynosi obecnie ok. 8% (bez usług na rzecz rolnictwa). Do najważniejszych upraw należą: warzywa – rośliny strączkowe, soczewica, pomidory, pieprz, czosnek (jeden z największych światowych producentów); owoce – grejpfruty, figi, oliwki, brzoskwinie, wiśnie, truskawki, orzechy (jeden z największych producentów na świecie) oraz orientalne typy tytoniu i bawełna. Własna produkcja rolna dostarcza surowców do wytwarzania szerokiej gamy produktów spożywczych. Dzięki jednej z największych w świecie produkcji mąki wytwarza się wiele rodzajów makaronów oraz herbatników, przeznaczonych w dużej ilości na eksport. Hodowla zwierząt i produkcja zwierzęca stanowią ponad ⅓ wartości produkcji w rolnictwie, z czego bardzo dobrze jest rozwinięta hodowla drobiu. Turcja jest największym producentem mleka i wyrobów mlecznych w regionie. 3.2.2. Przemysł Produkcja przemysłowa w Turcji stanowi około 20% PKB. Zatrudnienie w tym sektorze wynosi 19,5% ogółu ludności czynnej zawodowo (plus budownictwo 7%). Do najważniejszych sektorów przemysłowych należą: przemysł samochodowy, maszynowy, tekstylny, spożywczy, energetyka, rafineryjny, ceramiczny, meblowy oraz górnictwo. W ostatnich latach wystąpiło przesunięcie produkcji przemysłowej do nowych sektorów takich jak produkcja samochodów (TOFAS-Fiat , Oyak- Renault, Opel, Ford Otosan, Toyotasa-Toyota), sprzętu RTV i AGD, maszyn i urządzeń. Ze względu na posiadanie własnej bazy surowcowej, jak np. uprawy bawełny, Turcja rozwinęła szeroki asortyment produkcji wyrobów tekstylno-odzieżowych. Turcja posiada bogate złoża surowców mineralnych, do których należą: bor (2/3 światowych zasobów), marmur (40% światowych zasobów), miedź (20% światowych rezerw) oraz pumeks i boryt. Energetyka turecka oparta jest na węglu brunatnym i hydroelektrowniach Szybko rosnący popyt na energię powoduje, że mimo podwojenia produkcji w ostatnich kilkunastu latach oczekuje się znacznego deficytu w tej dziedzinie. W związku tym planuje się budowę nowych elektrowni na bazie węgla brunatnego, hydroelektrowni, elektrowni jądrowych oraz rozwój energetyki odnawialnej. Bardzo dynamicznie rozwija się sektor budowlany, który należy do światowej czołówki pod względem wartości produkcji. Firmy tureckie prowadzą swoją działalność w kraju, jak również na rynkach zagranicznych. Do głównych usług budowlanych należą: prace ogólnobudowlane, budowa lotnisk, kompleksów przemysłowych – rafinerii, hydroelektrowni, rurociągów, dróg itp. 3.2.3. Usługi Usługi posiadają największy wkład w PKB (72%) i znajduje w nich zatrudnienie 48% ogółu czynnych zawodowo. Do głównych działów należy: handel, turystyka, transport, telekomunikacja i bankowość. Turystyka należy do wiodących sektorów gospodarki, zapewniając wysokie wpływy do budżetu. W ostatniej dekadzie liczba turystów odwiedzających Turcję podwoiła się a wpływy przekroczyły 12 mld USD. 3.3. Współpraca gospodarcza z innymi krajami Zagraniczna wymiana handlowa Turcji charakteryzuje się nadwyżką importu nad eksportem i w efekcie powstawaniem deficytu handlowego oraz deficytu na rachunku obrotów bieżących. Największą pozycję w imporcie wpływającą na rosnący deficyt stanowią surowce energetyczne. Tab. 2. Wyniki w handlu zagranicznym w latach 2001-2010 w mld USD 2001 2006 2007 Eksport 31,3 Import Saldo 41,4 85,6 107,3 139,6 170,1 -10,1 -54,0 -62.8 2008 2009 2010 2011 132,1 102,1 113,9 134,9 202,0 -69.9 140,9 185,6 -38,8 -71.7 240,8 -105,9 Wg danych TurkStat, eksport z Turcji osiągnął w 2011 r. rekordowy wolumen blisko 135 mld USD, rosnąc o 18,5% w porównaniu do 2010 r. Wobec znacznie wyższego wolumenu importu – 241 mld USD (wzrost o 29,8% w stosunku do 2010 r.), deficyt wymiany zagranicznej w wysokości wyniósł 106 mld USD. Poziom pokrycia wydatków importowych wpływami z eksportu pogorszył się do 56. Ujemne saldo wymiany zewnętrznej Turcji generuje głównie import energii, który w związku z wysokim stopniem uzależnienia od importu (80-90%) oraz stale rosnącymi cenami energii na rynkach światowych pochłania ok. 50 mld USD rocznie. Pogłębiona analiza struktury wymiany zagranicznej Turcji wskazuje ponadto, że oparcie strategii rozwoju gospodarczego Turcji na wzroście eksportu może negatywnie rzutować na saldo wymiany zagranicznej – gospodarka turecka charakteryzuje się niskim poziomem innowacyjności, który obniża konkurencyjność tureckich towarów na rynkach międzynarodowych, podczas gdy produkcja towarów z przeznaczeniem na eksport wiąże się z importem energii oraz surowców, komponentów i podzespołów. W grupie krajów należących do UE-27, w ww. okresie, Turcja odnotowała dodatnie saldo wymiany z 6 krajami: Wlk. Brytanią, Maltą, Słowenią, Danią, Litwą i Cyprem, w przypadku pozostałych 21 krajów UE, saldo wymiany było ujemne. Do głównych rynków eksportowych Turcji należą Niemcy (eksport o wartości 13,96 mld USD w 2011 r., wzrost o 22% w porównaniu do 2010 r.), Irak (8,32 mld USD; +38%), Wlk. Brytania (8,16 mld USD; +13%), Włochy (7,86 mld USD; +21%) i Francja (6,8 mld USD; +13%). Ważnym odbiorcą tureckiego eksportu spoza UE jest również Rosja. Wzorem ub. kilku lat, w imporcie na rynek Turcji w 2011 r., w grupie największych eksporterów znalazły się: Federacja Rosyjska (import o wartości blisko 24 mld USD; wzrost o 10,9%), Niemcy (blisko 23 mld USD; +31%), Chiny (21,7 mld USD; +26,3%), USA (16 mld USD; +30,2%), Włochy (13,4 mld USD; +32,6%) oraz Iran (12,5 mld USD; +63%). W 2011 r. nie uległa zmianie struktura towarowa tureckiego eksportu i importu – pozycje towarowe dominujące w eksporcie to: pojazdy samochodowe (eksport o wartości 15,8 mld USD w 2011 r.), maszyny i kotły przemysłowe (11,6 mld USD), żelazo i stal (11,2 mld USD), maszyny i urządzenia elektryczne (8,89 mld USD) oraz wyroby tekstylno-odzieżowe, w tym głównie dzianiny (8,4 mld USD). Główne grupy towarów importowanych przez Turcję obejmują paliwa i oleje mineralne (import o wartości 54,1 mld USD), maszyny i kotły przemysłowe (27,1 mld USD), żelazo i stal (20,4 mld USD), pojazdy samochodowe (17,2 mld USD) oraz maszyny i urządzenia elektryczne (16,8 mld USD). W strukturze towarowej importu dominowały oczywiście paliwa (ropa – ok. 1% światowego importu, gaz ziemny – 4%), a ponadto: stal i żelazo, maszyny i urządzenia elektryczne, pojazdy nieszynowe, tworzywa sztuczne i wyroby z tych tworzyw, chemikalia organiczne, farmaceutyki, papier i tektura oraz drewno i wyroby z drewna. W 2012 r. turecki eksport wzrósł o 13,1% z 134,9 mld USD (96,4 mld Euro) w 2011 r. do 152,6 mld USD (118,3 mld Euro) w roku 2012. Jednocześnie, w omawianym okresie import spadł o 1,8% z 240,8 mld USD (172,2 mld Euro) w 2011 r. do 236,5 mld USD (183,3 mld Euro) w 2012 r. W efekcie tych zmian, deficyt wymiany zagranicznej Turcji zmniejszył się o 20,7% z 105,9 mld USD (75,8 mld Euro) do 84 mld USD (65,1 mld Euro). Po wyłączeniu obrotów paliwami i energią deficyt wyniósł 31,6 mld USD (24,5 mld euro). W 2012 r. eksport złota z Turcji wzrósł do 13,345 mld USD. Po wyłączeniu tureckiego wywozu złota za granicę, roczny wzrost tureckiego eksportu w 2012 r. spada z 13,1% do 4,3%. W związku ze spowolnieniem w strefie euro, eksport Turcji do UE był w 2012 r. o 5% niższy niż rok wcześniej i wyniósł 59,2 mld USD (45,9 mld Euro), podczas gdy w 2011 r. jego wolumen wynosił 62,3 mld USD (44,6 mld Euro). W konsekwencji, udział obszaru UE w ogóle tureckiego eksportu spadł z 46,2% w 2011 r. do 38,8% w 2012r. Poszukując kompensacji tego spadku, Turcja zwiększyła eksport do krajów OIC (Organizacji Islamskiej Współpracy Gospodarczej), której udział w ogóle tureckiego eksportu wzrósł w 2012 r. do 36,2% (27,7% w 2011 r.), zbliżając się do udziału UE. W 2012 r. 5 największych rynków eksportowych Turcji stanowiły: Niemcy (13,13 mld USD), Irak (10,83 mld USD), Iran (9,92 mld USD), Wlk. Brytania (8,70 mld USD) oraz Zjednoczone Emiraty Arabskie (8,18 mld USD). Główne grupy towarowe tureckiego eksportu w 2012 r. to: kamienie i metale szlachetne, w tym złoto (16,33 mld USD), pojazdy mechaniczne (15,15 mld USD), kotły przemysłowe i maszyny (12,02 mld USD), żelazo i stal (11,34 mld USD) oraz maszyny i sprzęt elektryczny (9,38 mld USD). W 2012 r. o 4% w stosunku do 2011 r. zmniejszył się import Turcji z UE – z 91,1 mld USD (65,2 mld Euro) do 87,4 mld USD (67,8 mld Euro). W porównaniu do 2011 r. spadł również nieco udział obszaru UE w ogóle tureckiego importu – do 37%, wobec 37,8% rok wcześniej. W czołówce eksporterów na rynek Turcji w 2012 r. znalazły się: Rosja (26,62 mld USD), Niemcy (21,4 mld USD), Chiny (21,29 mld USD), USA (14,13 mld USD), Włochy (13,34 mld USD) i Iran (11,96 mld USD). W imporcie do Turcji w 2012 r. dominowały paliwa i oleje mineralne (60,11 mld USD), kotły przemysłowe i maszyny (26,32 mld USD), żelazo i stal (19,64 mld USD), maszyny i sprzęt elektryczny (16,28 mld USD), pojazdy mechaniczne/motorowe (14,51 mld USD) oraz tworzywa sztuczne i produkty z tworzyw sztucznych (12,50 mld USD). W 2012 r. Polska znalazła się na 20. miejscu wśród największych partnerów handlowych Turcji, pod względem eksportu (18. miejsce rok wcześniej) jak i importu. Rok 2012 zaznaczył się ok. 7% spadkiem obrotów w dwustronnej wymianie handlowej Polska-Turcja – wg danych TurkStat, wolumen obrotów wyniósł nieco ponad 4,9 mld USD, z dodatnim dla Polski saldem wymiany dwustronnej. 3.4. Główne kierunki zmian polityki gospodarczej Turcji, planowane reformy i działania antykryzysowe w gospodarce Do priorytetów Ś� redniookresowego Programu Gospodarczego na lata 2012-2014 oraz opracowanego na jego podstawie przedakcesyjnego programu gospodarczego (Pre-Accession Economic Programme), który obejmuje analogiczny horyzont czasowy, rząd Turcji zaliczył m.in. kontynuację reform strukturalnych – fundamentu trwałego, zrównoważonego wzrostu gospodarczego. W odniesieniu do poprawy jakości życia obywateli planuje się zwiększenie wydatków na edukację, ochronę zdrowia i politykę socjalną. Inwestycje infrastrukturalne będą skoncentrowane w obszarach, których zadaniem jest wspieranie efektywności i produktywności gospodarki w średnim i długim okresie, takich jak edukacja, wzrost zatrudnienia, ochrona zdrowia, badania i rozwój, transport, zaopatrzenie i poprawa jakości wody pitnej, technologie informacyjne i komunikacyjne. Program przewiduje dodatkowe zachęty dla inwestycji w sektorze energii odnawialnej (OZE), co ma sprzyjać redukcji wydatków na import surowców energetycznych. Według założeń programu roczne tempo wzrostu PKB w latach 2013-2014 winno wynieść odpowiednio 4 i 5%. 4. System finansowy 4.1. System bankowy Walutą w Turcji jest Nowa Turecka Lira (YTL lub TL), która po denominacji z dniem 1 stycznia 2005 r. zastąpiła dotychczasowy 1 mln Tureckich Lir. Turecki system finansowy składa się m.in. z sektora bankowego, ubezpieczeniowego i giełdowego. Po kryzysie finansowym w Turcji, który miał miejsce na przełomie 2000 i 2001 r. system bankowy został poddany zmianom prawnym i instytucjonalnym. Ich celem jest: wzmocnienie systemu kontroli i nadzoru bankowego, zapewnienie efektywności i konkurencyjności w sektorze oraz ułatwienie świadczenia usług bankowych. Niezależną instytucją nadzorującą restrukturyzację systemu bankowego jest działająca od 2000 r. Agencja Regulacji Bankowej i Nadzoru. W Turcji istnieje 49 banków, w tym ponad 30 o charakterze depozytowym, ponad 10 o profilu inwestycyjnym i 4 banki partycypacyjne. Udział kapitału zagranicznego w sektorze bankowym szacowany jest na 25%, co jest wskaźnikiem dużo niższym niż w nowych państwach członkowskich UE. Należy jednak przypuszczać, iż proporcja ta będzie zwiększać się wraz z kontynuacją procesu przejmowania banków tureckich przez zagraniczne instytucje finansowe w świetle perspektywy akcesyjnej Turcji, realizowanych reform strukturalnych i utrzymującej się wysokiej dynamiki wzrostu gospodarczego. Relacja zasobów bankowych do PKB kształtuje się w Turcji na poziomie 90% – również znacznie poniżej średniej 300% dla UE-25, co wskazuje zarazem na istnienie wysokiego potencjału rozwoju sektora bankowego. 4.2. Banki zagraniczne Do największych banków z udziałem kapitału zagranicznego w Turcji należą: • Arap Türk Bankasi A.Ş. • Citibank A.Ş. • Denizbank A.Ş. (Dexia) • Deutsche Bank A.Ş. • Finans Bank A.Ş. (NBG) • ING Bank A.Ş. • HSBC Bank A.Ş. • Odea Bank A.Ş. • Turkland Bank A.Ş. 4.3. Zakładanie konta Zgodnie z obowiązującymi regulacjami każda transakcja przekraczająca wartość 8 tys. TL (ok. 6,6 tys. USD) winna być dokonywana poprzez banki, banki partycypacyjne lub urząd pocztowy (PTT). Płatności można dokonywać w USD, euro, nowej tureckiej lirze (TL), GBP lub innych wymienialnych walutach sprzedawanych/kupowanych przez Turecki Bank Centralny. Podobnie, założenie konta bankowego jest możliwe zarówno w lirze tureckiej, jak i każdej walucie wymienialnej w Turcji. Nie ma ograniczeń co do liczby kont. Identyczne zasady dotyczą kont oszczędnościowych. Minimalny wkład depozytowy wynosi 500 TL, a w walutach obcych równowartość 1 tys. USD. Depozyty posiadają gwarancje zabezpieczeniowe skarbu państwa do równowartości 50 tys. TL. Przedterminowe wycofanie wkładów powoduje utratę oprocentowania. Oprocentowanie obciążone jest podatkiem u źródła w wysokości 15%. Banki z reguły dysponują wachlarzem instrumentów oszczędnościowych, w tym bonami skarbowymi, jednostkami inwestycyjnymi w funduszach wzajemnych czy walutami obcymi. Do założenia rachunku bankowego na własne nazwisko wymagane są: numer identyfikacji podatkowej wydany przez lokalny urząd skarbowy oraz kopia paszportu. Analogicznie – przy otwieraniu wspólnego rachunku. Poza przypadkiem procedur sądowych przepisy uniemożliwiają wgląd w konta i podejmowanie z nich pieniędzy osobom trzecim, chyba że zostały one upoważnione do tego stosownym pełnomocnictwem lub są dysponentem wspólnego rachunku. Przydatne linki: • Lista banków w Turcji na stronie Urzędu Regulacji i Nadzoru Bankowego (BDDK): http://www.bddk.org.tr/english/Institutions/Banks/Banks.aspx • Turecki Bank Centralny (Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, TCMB): http://www.tcmb.gov.tr • Tabele kursowe Tureckiego Banku Centralnego: http://www.tcmb.gov.tr/kurlar/today.html • Stowarzyszenie Banków Tureckich (TBB): http://www.tbb.org.tr • • • • • • • • • 5. Banki komercyjne Akbank T.A.S. Citibank, N.A. Koc Bank Turkiye Is Bankasi A.S. Yapi ve Kredi Bankasi A.S. T.C. Ziraat Bankasi Turkiye Garanti Bankasi A.S. Turk Ticaret Bankasi A.S. System podatkowy 5.1. CIT http://ww.akbank.com.tr http://ww.citibank.com/ http://ww.kocbank.com.tr/ http://ww.isbank.net.tr/ http://ww.yapikredi.com.tr/ http://ww.ziraatbank.com.tr/ http://ww.garanti.com.tr/ http://ww.turkbank.com.tr/ Regulacje ws. CIT określone są ustawą nr 5520 z dnia 21.06.2006 r. CIT odprowadzany jest kwartalnie i rocznie przez spółki z kapitałem akcyjnym, przedsiębiorstwa spółdzielcze, przedsiębiorstwa państwowe (w tym jednostki handlowe, przemysłowe i rolne będące własnością obcych państw i zagranicznych organizacji), podmioty gospodarcze należące do fundacji i stowarzyszeń, a ponadto joint ventures między osobami prawnymi i fizycznymi. Stawki podatkowe: •20% stawka bazowa •15% podatek u źródła na dywidendy i depozyty bankowe Od 1 stycznia 2012 r. (Dz.U. nr 28154 z dn.26 grudnia 2011 r.) obowiązują w Turcji podwyższone progi podatkowe dla CIT: najniższy z nich podniesiono z 9.400 do 10.000 TL co oznacza, że firma osiągająca przychód w wysokości do 10.000 TL podlegać będzie CIT wg stawki 15%, firmy o przychodach w przedziale 10.000-25.000 TL podlegają CIT wg stawki 20%; dla firm o przychodach w przedziale 25.000-58.000 TL stawka CIT wynosi 27%, natomiast firmy o przychodzie rocznym powyżej 58.000 TL zapłacą CIT wg stawki 35%. 5.2. PIT PIT obliczany jest z reguły od łącznych dochodów osiąganych z 7 rodzajów źródeł: zysków z działalności gospodarczej, zysków z działalności rolniczej, dochodu z tytułu zatrudnienia, usług profesjonalnych, wynajmu nieruchomości, inwestycji kapitałowych oraz innych źródeł (zyski kapitałowe itp.). Progi podatkowe w 2011 r.: • • • • 15% dla dochodu do 9.400 TL 20% dla dochodu 9.401-23.000 TL 27% dla dochodu 23.001-53.000 TL 35% dla dochodu powyżej 53.000TL. 5.3. VAT VAT płatny jest od dóbr i usług w ramach działalności handlowej (w tym importowej), przemysłowej, rolniczej i zawodowej. Mechanizm rozliczania: VAT zawarty w zakupach zmniejsza VAT należny przy sprzedaży. Różnica pozytywna przekazywana jest do urzędu skarbowego, negatywna natomiast nie jest co do zasady zwracana płatnikowi, lecz zaliczana na poczet przyszłych płatności z tytułu VAT. Wyjątki obejmują m.in. transakcje eksportowe. Stawki podatkowe: 10% stawka bazowa 18% stawka ogólna 8% na podstawowe art. żywnościowe (mięso wołowe i baranie, pieczywo, makaron, mleko, olej), gaz ziemny, lekarstwa, art. odzieżowe oraz usługi edukacyjne i medyczne 1% na niektóre produkty rolne (bawełna, pszenica), prasę i czasopisma oraz leasing finansowy wyłączenia podatkowe dla niektórych dóbr kapitałowych i surowców, eksportu towarów i usług, usług roamingowych dla nierezydentów, prac poszukiwawczych ropy, transportu międzynarodowego, dostaw przeznaczonych dla misji dyplomatycznych i organizacji międzynarodowych w Turcji, dostaw (w tym importu) maszyn i urządzeń w oparciu o tzw. certyfikaty inwestycyjne w ramach systemu zachęt inwestycyjnych, importu dokonywanego przez agencje rządowe i przedsiębiorstwa państwowe. 5.4. Transakcje bankowe i ubezpieczeniowe Stawki podatkowe: • 5% stawka bazowa • 1% od międzybankowych transakcji depozytowych • 0,1% od sprzedaży walut obcych • wyłączenie z VAT. 5.5. Podatek stemplowy Podatek na dokumenty urzędowe i druki, w tym umowy i zaświadczenia o wynagrodzeniu Stawki podatkowe (od 29.12.2010 r.): • 0,825% stawka bazowa • 0,165% od umów wynajmu • 0,66% od wynagrodzeń. 5.6. Podatek od wzbogacenia Stawki podatkowe: • 1-10% podatek spadkowy wg wartości korzyści (5 progów od 180.000 do 3.160.000 TL) • 10-30% podatek od darowizny wg wartości uzyskanej korzyści (progi jw.). 5.7. Transakcje w zakresie nieruchomości Stawki podatkowe: • 1,5% od ceny sprzedaży, płatny przez kupującego i sprzedającego • 0,9% od wartości nieruchomości przy jej rejestracji w TAPU (rejestr gruntów). Dla potrzeb obliczania wymiaru podatku od nieruchomości, od 1.01.2012 r. o 5,2 % podniesiono średni koszty budowy metra kw. mieszkania. Przykładowo, średni koszt budowy l u k s u s o w e g o domu w technologii szkieletu stalowego wynosi 1.586,69 TL. Ministerstwo Finansów doszacowało także wg skali 10,26% wysokość podatku na rzecz ochrony środowiska – właściciele nieruchomości wykorzystywanych do celów prywatnych, położonych w dużych ośrodkach miejskich płacą począwszy od 1.01.2012 r. 0,22 TL za każdy m3 zużywanej wody, w mniejszych miejscowościach opłata ta wynosi 0,18 TL/m3. 5.8. Podatek konsumpcyjny (OTV) Stawki podatkowe: • indywidualny dla produktów ropopochodnych 1-84% dla pojazdów samochodowych, motocykli, jachtów, samolotów, helikopterów wg wartości i wieku przedmiotu oraz pojemności silnika (podatek od 12-28.218 TL). Od 13.10.2011 r. obwiązują podwyższone stawki OTV dla samochodów osob. o poj. 1600-2000cc - 80% oraz dla samochodów osobowych o poj. osobowych 2000cc - 130%. Stawkę dla samochodów osobowych o poj. do 1600cc pozostawiono na niezmie nionym poziomie (37%) • 25-275,6% dla alkoholi wg wartości i produktów tyto niowych wg ceny detalicznej • 6,7-20% dla dóbr luksusowych wg wartości. Od 1 stycznia 2012 r. podniesiono także kwoty podatku drogowego MTV (Motor Vehicle Tax). Podatek drogowy opłacany jest od wszystkich zarejestrowanych pojazdów samochodowych. Przykładowo, dla samochodów 1-3 letnich o pojemności skokowej do 1300 cc wysokość opłaty z tytułu podatku drogowego podniesiono z 436 do 480 TL, natomiast najwyższa opłata dotyczy pojazdów o pojemności skokowej cylindrów równej i wyższej od 4000 cc i wynosi 17 443 TL rocznie. 5.9. Specjalny podatek telekomunikacyjny Stawki podatkowe: • 25% na usługi telefonii komórkowej • 15% na usługi RTV drogą satelitarną lub kablową i dla pozostałych usług. 5.10.Podatki gminne Stawki podatkowe: • 0,1-0,4% podatek od budynków-od wartości i przeznaczenia budynków (0,1% od rezydencji, podwójne stawki dla 15 największych aglomeracji miejskich (Adana, Ankara, Antalia, Bursa, Diyarbakir, Erzurum, Eskishehir, Gaziantep, Icel, Izmir, Kayseri, Kocaeli, Konia, Samsun, Stambuł); • 0,1-0,6% podatek gruntowy- od wartości i przeznacze nia gruntu (0,3% od działki budowlanej, podwójne stawki dla ww. 15 największych aglomeracji miejskich); • 1-5% od sprzedaży elektryczności i gazu; • 0,17 (małe miejscowości) - 0,21 TL (duże miasta) za każdy m3 zużywanej wody - podatek środowiskowy dla rezydencji; • 21-2.000 TL do max. 2500 TL - roczny liniowy podatek środowiskowy dla nieruchomości usługowych. W przypadku firm, wysokość podatku zależy od wielkości i przeznaczenia budynków usytuowanych na parceli; • 1% opłata telekomunikacyjna od usług RTV. Przydatne linki: •Urząd ds. Dochodów Państwa (Gelir İ�daresi Başkanliği http://www.gib.gov.tr • Przewodnik dla inwestorów Agencji Wspierania i Pro mocji Inwestycji (Türkiye Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı) 6. http://www.invest.gov.tr/InvestorsGuide.aspx?ID=4 ). Zakładanie i prowadzenie działalności gospodarczej w Turcji 6.1. Strategia i metody wejścia na rynek Ze względu na bariery biurokratyczne oraz uwarunkowania prawne i językowe rynek turecki uchodzi wprawdzie za trudny i wymagający, niemniej jednak w ślad za ambicjami Ankary w kwestii przyciągania inwestorów zagranicznych oraz przejmowaniem przez Turcję regulacji i standardów UE w ramach procesu akcesyjnego, warunki sprzedaży towarów i prowadzenia działalności gospodarczej na terenie tego kraju ulegają stopniowej poprawie. Potwierdzają to oceny międzynarodowej konkurencyjności Turcji formułowane przez renomowane ośrodki analityczne, w tym Bank Ś� wiatowy, jak i przyspieszony napływ inwestycji zagranicznych. Przy analizie możliwości ekspansji handlowej w Turcji należy wziąć pod rozwagę szereg możliwych do wyboru metod wejścia na jej rynek, w szczególności sprzedaż przez pośredników, zawiązanie przedsiębiorstwa oraz utworzenie oddziału lub przedstawicielstwa: 6.1.1. Sprzedaż przez pośredników Preferowanymi formami wejścia na rynek dla firm małych i średnich jest sprzedaż poprzez wyspecjalizowanego lokalnego przedstawiciela lub dystrybutora dysponującego siecią dilerów i punktów obsługi posprzedażnej. Generalnie zaleca się zawieranie umów na wyłączność z zasięgiem na cały kraj oraz rynki trzecie w regionie, niemniej jednak przed podpisaniem umowy agencyjnej niezbędna jest dokładna weryfikacja zarówno reputacji przedstawiciela/dystrybutora, jak i możliwych do wystąpienia po jego stronie konfliktów interesów. Do dobrego stylu współpracy należy utrzymywanie bezpośredniego kontaktu zagranicznego przedsiębiorcy z klientami, np. poprzez okresowe spotkania, co jest ważnym narzędziem marketingowym w warunkach tureckich. Z podobnych względów istotną rolę w kształtowaniu współpracy odgrywa dbałość o związek przedstawiciela/dystrybutora z zagranicznym przedsiębiorcą, np. poprzez zapraszanie go na doroczne spotkania zespołu sprzedaży w siedzibie zagranicznego przedsiębiorcy. Współpraca z pośrednikami warta jest rozważenia, nawet wówczas, jeśli przedsiębiorstwo zagraniczne utworzy oddział na rynku tureckim - pod kątem ograniczenia kosztów utrzymywania własnej sieci sprzedaży. Takie rozwiązanie jest praktykowane najczęściej w specyficznych branżach, jak IT, produkty chemiczne, sprzęt medyczny. 6.1.2. Franczyza Franczyza staje się coraz bardziej popularną metodą sprzedaży na rynku tureckim, początkowo w branży fast food’u i odzieżowej, ale też stopniowo obejmując inne kategorie ekonomiczne, jak wyroby i usługi motoryzacyjne, usługi biznesowe, usługi opieki nad dziećmi (zwłaszcza jeśli uwzględnić wysoki przyrost naturalny), usługi z zakresu ICT, produkty edukacyjne, salony piękności, hotele, obsługę nieruchomości. Transakcje franczyzowe korzystają z wyłączenia blokowego spod reguł swobodnej konkurencji (rozporządzenie ws. wyłączenia blokowego z grudnia 1998 r.), wzorowanego na regulacjach unijnych. Warto odnotować, iż od szeregu lat w grudniu w Stambule we współpracy z Tureckim Stowarzyszeniem Franczyzowym organizowane są targi franczyzowe, oferujące przedsiębiorcom zagranicznym możliwość nawiązania kooperacji z dilerami franczyzowymi w Turcji i jej regionie. Potencjał rozwojowy współpracy franczyzowej na rynku tureckim obejmuje następujące dziedziny: restauracje fast food, nauka języków obcych, zwłaszcza dla sektora turystyki, szkolenia w obsłudze PC, opieka nad małymi dziećmi, usługi zaopatrzenia, usługi zdrowotne, ośrodki sportu i rekreacji, obsługa nieruchomości i hotele. Przydatne linki: • Tureckie Stowarzyszenie Franczyzowe (Ulusal Franchising Dernegi-UFRAD) - http://www.ufrad.org.tr • Targi franczyzowe w Stambule (Franchising and Brand Dealership Trade Fair) - http://www.bayimolurmusun.com. 6.1.3. Joint venture Z uwagi na względnie dobrze wykwalifikowaną i tanią siłę roboczą oraz uwarunkowania celne (unia celna z UE) Turcja wykorzystywana jest jako baza produkcyjna przedsiębiorstw zagranicznych zarówno pod kątem penetracji rynku lokalnego jak i eksportu na rynki trzecie, w tym krajów arabskich i WNP. 6.2. Formy prawne prowadzenia działalności gospodarczej Wśród form prawnych prowadzenia działalności gospodarczej przewidzianych w tureckim Kodeksie Handlowym przedsiębiorstwo zagraniczne dysponuje wyborem między 5 kategoriami podmiotów różniącymi się zakresem odpowiedzialności udziałowców i charakterem prawnym działalności.Są to: • spółki partnerskie - komandytowa (złożona z osób fizycznych i/lub prawnych) oraz kolektywna (złożona z osób fizycznych) dla działalności o charakterze handlowym. Obydwie nie wymagają minimalnego kapitału założycielskiego; • spółki akcyjne (Anonim Şirket – A.Ş., Societé Anonyme) – z minimalnym wymaganym kapitałem zakładowym wynoszącym 50.000 TL (ok 33.000 USD) i co najmniej 5 udziałowcami (osoby prawne lub fizyczne), których ryzyko ograniczone jest do wartości objętych akcji spółki. Forma spółki akcyjnej jest adresowana głównie do dużych przedsiębiorców, umożliwiając im przycią gnięcie większej liczby akcjonariuszy, zarówno rezydentów jak i nierezydentów. Ponadto odrębne przepisy narzucają formę S.A. w sektorze bankowości i ubezpieczeń, reasekuracji, funduszy inwestujących w papiery wartościowe, nieruchomości oraz o charakterze venture capital, a ponadto w odniesieniu do instytucji pośrednictwa finansowego (domy brokerskie) oraz leasingu finansowego, factoringu i finansowania konsumenckiego; • spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (Limited Şirketi – LTD Sti) z minimalnym wymaganym kapitałem zakładowym wysokości 5.000 TL (ok. 3.300 USD) i liczbą udziałowców od 2 do 50 (osoby prawne lub fizyczne), którzy ponoszą ryzyko do wartości wniesionych do spółki wkładów. – forma spółki z o.o. jest bardziej adekwatna przy tworzeniu podmiotów zorientowanych na sprzedaż i dystrybucję; • oddziały przedsiębiorcy zagranicznego, które traktowane są w wymiarze prawnym jako jego integralna część bez samodzielnej osobowości prawnej; • przedstawicielstwa, których przedmiot działalności na mocy ustawy o bezpośrednich inwestycjach zagranicznych zawężony jest do analiz rynkowych i studiów wykonalności na rzecz macierzystych przed siębiorców, bez prawa podejmowania przedsięwzięć o charakterze komercyjnym. Ponadto przepisy tureckiego Kodeksu Cywilnego umożliwiają założenie spółki cywilnej. Nowy Kodeks Handlowy, obowiązujący od lipca 2012 r., dopuszcza możliwość powołania spółki akcyjnej i spółki z o.o. z jednym akcjonariuszem. 6.3. Etapy zakładania spółek akcyjnych i z o.o. 6.3.1. Rejestracja spółek Zasadnicze czynności zmierzające do utworzenia spółki z o. o. i spółki akcyjnej w Turcji, które można zrealizować w ciągu 1 dnia, sprowadzają się do złożenia wniosku w rejestrze handlowym właściwej terytorialnie izby handlowej oraz ogłoszenia rejestracji spółki w Dzienniku Rejestru Handlowego (Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi - http://www.ticaretsicil.gov.tr/english/index.php) publikowanym przez Turecką Unię Izb i Giełd Towarowych w Ankarze (Türkiye Odalar ve Borsalar Birligi, TOBB, http://www.tobb.org.tr.). 6.3.1.1. Dokumenty wymagane przy rejestracji Podstawowymi dokumentami niezbędnymi dla rejestracji przedsiębiorstwa są: • statut (akt założycielski) spółki w formie aktu notarialnego i uwierzytelnione notarialnie wzory podpisów osób upoważnionych do reprezentowania spółki. Kodeks handlowy nakłada obowiązek stosowania nazw handlowych w j. tureckim. Obecność wyrazów obcych w nazwie handlowej jest dopuszczalna pod warunkiem, że nie naruszają one prawa, dóbr kulturowych lub historycznych, względnie gdy nazwa lub marka handlowa, której promocja stanowi przedmiot działalności spółki, funkcjonuje w j. obcym, albo gdy udziałowcem/ami spółki są cudzoziemcy. Przedmiot działalności spółki powinien być zdefiniowany w sposób zawężający, co najmniej na poziomie sektorowym. Wniesienie kapitału w postaci mienia ruchomego lub nieruchomego względnie wartości niematerialnych i prawnych (rejestry handlowe, okrętowe, własności intelektualnej) winno być dokonane w okresie 3 miesięcy od daty utworzenia spółki. Kodeks handlowy wprowadza ponadto wymóg, wg którego na zasadach określonych w statucie głównymi władzami spółki akcyjnej są zgromadzenie ogólne akcjonariuszy, zarząd oraz rada nadzorcza, natomiast w odniesieniu do spółki z o.o.- zgromadzenie wspólników, rada nadzorcza oraz zarząd; • oświadczenie co do prawdziwości przedstawianych danych zgodnie z wymogami rozporządzenia ws. rejestru handlowego; • bankowe poświadczenie jednego z banków państwowych (np. Ziraat Bankası) o utworzeniu depozytu w wysokości 0,1% kapitału założycielskiego spółki na rachunku Funduszu Konsumenckiego w Tureckim Banku Centralnym (http://www.tcmb.gov.tr); • bankowe poświadczenie wpłaty kapitału zakładowego lub jego części; • w przypadku spółki akcyjnej działającej w branżach określonych w ww. art. 5 komunikatu ws. statutów i zmiany statutów spółek akcyjnych oraz spółek z o.o. - zezwolenie (w oryginale) wydane przez Ministerstwo Przemysłu i technologii; • uwierzytelnione kopie dowodów osobistych (obywatele tureccy) lub paszportów (cudzoziemcy) osób fizycznych zakładających spółkę oraz dokumenty potwierdzające ich miejsce zamieszkania; • kopia umowy wynajmu lub własności nieruchomości w Turcji; • w przypadku osób prawnych - apostille dot. zarejestrowanej w KRS działalności gospodarczej w Polsce zgodnie z postanowieniami Konwencji znoszącej wymóg legalizacji zagranicznych dokumentów urzędowych sporządzonej w Hadze dnia 5 października 1961r. ustanowionej pod egidą Haskiej Konferencji ws. Międzynarodowego Prawa Prywatnego. Konwencja jest opublikowana w Dz. U. Nr. 112 z dn. 24 czerwca 2005 r. poz. 938. Objaśnienia w zakresie stosowania konwencji, której stroną Polska jest od 14 sierpnia 2005 r., zawarte są na portalu Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Właściwym do wydawania apostille urzędem w stosunku do polskich dokumentów jest Ministerstwo Spraw Zagranicznych (adres: MSZ Dział Legalizacji, Al. Szucha 21, 00-580 Warszawa). 6.3.1.2. Rozpoczęcie działalności Najistotniejsze formalności do wykonania po rejestracji przedsiębiorstwa obejmują: • notarialne uwierzytelnienie ksiąg statutowych i dokumentów handlowych z dniem rejestracji spółki; • rejestrację we właściwym terytorialnie urzędzie skarbowym, regionalnym zakładzie ubezpieczeń społecznych (http://www.ssk. gov.tr/wps/portal), oddziałach inspekcji pracy, inspekcji ubezpieczeń społecznych (oraz ew. innych urzędach centralnych lub gminnych w zależności od przedmiotu działalności. 6.3.1.3. Koszty rejestracji spółek Koszty rejestracji spółek z minimalnym kapitałem zakładowym wynoszą ok. 1.500 USD dla spółki z o.o. i 2.000 USD dla spółki akcyjnej, w tym koszt notariusza rzędu 400 USD. 6.3.2. Utworzenie oddziału Przedsiębiorcy zagraniczni o kapitale zakładowym podzielonym na akcje mogą tworzyć w Turcji oddziały po uzyskaniu zezwolenia wydawanego przez Departament Handlu Wewnętrznego Ministerstwa Ceł i Handlu (http://www.sanayi.gov.tr). 6.3.2.1. Uzyskanie zezwolenia W celu uzyskania zezwolenia Ministerstwa Ceł i Handlu należy – po wyznaczeniu upoważnionego przedstawiciela przedsiębiorstwa zagranicznego zamieszkałego w Turcji – wykonać następujące kroki: • złożyć wniosek opieczętowany przez macierzystą firmę lub podpisany przez upoważnionego przedstawiciela, zawierający obok nazwy przedsiębiorstwa dane o jego kapitale zakładowym, sektorze aktywności oraz oświadczenie o przestrzeganiu przez upoważnionego przedstawiciela prawa tureckiego; • załączyć niezbędne dokumenty, w tym: – poświadczenie decyzji ws. utworzenia oddziału podjętej przez uprawnione organy przedsiębiorcy macierzystego; – statut; – dokument potwierdzający miejsce i datę założenia przedsiębiorcy macierzystego, a także jego aktualny status aktywności oraz identyfikujący prawo państwa, w oparciu o które zostało ono powołane; – pełnomocnictwa przedstawiciela przedsiębiorcy w Turcji, wraz z wyszczególnieniem ich zakresu i trybu delegacji pełnomocnictwa dla innych osób. Powyższe dokumenty należy złożyć w oryginale wraz z tłumaczeniem na j. turecki i apostille zgodnie z postanowieniami Konwencji znoszącej wymóg legalizacji zagranicznych dokumentów urzędowych 6.3.2.2. Rejestracja oddziału Po uzyskaniu zezwolenia Ministerstwa Ceł i Handlu dalsza procedura sprowadza się do złożenia wniosku o utworzenie oddziału we właściwej terytorialnie izbie handlowej. Wymagane dokumenty to w szczególności: • pełnomocnictwo ustanawiające przedstawiciela przedsiębiorcy zagranicznego w Turcji; • zezwolenie i specjalny dokument zaświadczający Ministerstwa Ceł i Handlu (Muzeyyel Beyanname ve ilani); • poświadczona notarialnie kopia dowodu osobistego lub paszportu upoważnionego przedstawiciela (w zależności od tego czy jest obywatelem tureckim czy cudzoziemcem); • oświadczenie co do prawdziwości złożonych danych; • wypełniony formularz rejestracyjny lokalnej izby handlowej (Oda Kayit Beyannamesi). 6.3.2.3. Koszty rejestracji oddziału Procedury związane z powołaniem oddziału to koszt rzędu 1.000 USD. 6.3.3. Utworzenie przedstawicielstwa Ustanowienie przedstawicielstwa następuje w oparciu o wniosek wpisowy do rejestru prowadzonego przez Podsekretariat ds. Skarbu (http://www.hazine.gov.tr). Wnioski związane z działalnością w sektorach objętych specjalną legislacją, jak rynki finansowe lub ubezpieczenia, wymagają aprobaty ze strony instytucji nadzorczych i regulacyjnych. 6.3.3.1. Dokumenty wymagane przy rejestracji Dokumenty, jakie należy złożyć w Departamencie Inwestycji Zagranicznych Podsekretariatu ds. Skarbu to w szczególności: • kopia certyfikatu prowadzonej działalności gospodarczej przez macierzysty podmiot, poświadczona zgodnie z postanowieniami Konwencji znoszącej wymóg legalizacji zagranicznych dokumentów urzędowych • raport operacyjny lub bilans i oświadczenie o dochodach macierzystego przedsiębiorcy • oryginał upoważnienia wydanego na nazwisko osoby wyznaczonej do kierowania działalnością przedstawicielstwa • oryginał pełnomocnictwa dla innej osoby wykonującej transakcje na rzecz przedstawicielstwa. 6.3.3.2. Podjęcie działalności Po otrzymaniu zezwolenia ze strony Departamentu Inwestycji Zagranicznych Podsekretariatu ds. Skarbu, przedstawicielstwo powinno zgłosić działalność w lokalnym urzędzie skarbowym, a kopię tej rejestracji w urzędzie skarbowym przesłać w ciągu 1 miesiąca do Departamentu Inwestycji Zagranicznych Podsekretariatu ds. Skarbu. Corocznie, najpóźniej do końca maja biura zobowiązane są poinformować Departament Inwestycji Zagranicznych Podsekretariatu ds. Skarbu o swojej działalności za miniony rok, w tym o kosztach płacowych i reprezentacyjnych, oraz przedstawić dokumenty zaświadczające pokrycie tych wydatków transferami pieniężnym i z firmy macierzystej. Zezwolenia wydawane są na 3 lata. Ich przedłużenie dokonywane jest w oparciu o ocenę dotychczasowej działalności i jej perspektywicznych założeń. Dodatkowe informacje szczegółowe można uzyskać w Departamencie Inwestycji Zagranicznych Podsekretariatu ds. Skarbu: [email protected]. 6.3.3.3. Koszty rejestracji przedstawicielstwa Procedury związane z utworzeniem przedstawicielstwa wiążą się z kosztami rzędu 1.000 USD. 6.3.4. Informacje końcowe Materiały backgroundowe o podejmowaniu inwestycji w Turcji dostępne są na stronie tureckiej Agencji Wspierania i Promocji Inwestycji: http://www.invest.gov.tr/. Informacje o zakładaniu podmiotów w Turcji i regulacjach w zakresie bezpośrednich inwestycji zagranicznych można uzyskać także w Podsekretariacie ds. Skarbu: http://[email protected]. Należy mieć na względzie, iż procedury i zestawy wymaganych dokumentów przy podejmowaniu działalności gospodarczej w Turcji ulegają zmianom w czasie w związku z dostosowaniem regulacji tureckich do wspólnotowego acquis. Nowy Kodeks Handlowy wprowadza pojęcie spółki jednoosobowej/ spółki z jednym udziałowcem, umożliwiając zakładanie takich spółek w Turcji. Na wzór Europejskich Grup Wspólnego Interesu Gospodarczego (European Economic Interest Grouping), także w Turcji spółki będą mogły tworzyć podobne grupy/powiązania gospodarcze. Przy powoływaniu podmiotów w Turcji zaleca się angażowanie lokalnych kancelarii prawnych (np. http://www.worldwide-tax. com/turkey/turlawyers.asp) oraz specjalistów podatkowych (np. http://www.worldwide-tax.com/turkey/turaccountants.asp). Inwestycje powyżej 1 mln USD mogą liczyć na przygotowanie pakietu zachęt inwestycyjnych, wsparcie informacyjne, proceduralne i doradcze, a także w kontaktach z władzami lokalnymi i zarządami specjalnych stref działalności gospodarczej ze strony tureckiej Agencji Wspierania i Promocji Inwestycji (Türkiye Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı), z siedzibą w Ankarze i oddziałem w Stambule (http://www.invest.gov.tr/). 6.4 Zatrudnianie okresowe cudzoziemców do pracy w Turcji 6.4.1. Podstawowe uregulowania Dostęp obcokrajowców do tureckiego rynku pracy regulowany jest przepisami ustawy nr 4817 z dnia 27 lutego 2003 r. o pozwoleniach na pracę dla cudzoziemców, która zakłada, iż obcokrajowcy zainteresowani podjęciem pracy w Turcji zobowiązani są do uprzedniego uzyskania pozwolenia na pracę, wydawanego przez Ministerstwo Pracy i Zabezpieczeń Społecznych (MPiZS). Zgodnie z przepisami art. 5 ww. ustawy pozwolenie wydawane jest na czas określony do 1 roku po weryfikacji regionalnych uwarunkowań ekonomicznych oraz sytuacji na rynku pracy. Pozwolenie może być przedłużone do 3 lat i następnie do 6 lat pod określonymi warunkami – w szczególności przy zatrudnieniu u tego samego pracodawcy i w tym samym zawodzie. Z kolei w trybie art. 6 ustawy pozwolenie na czas nieokreślony – niezależnie od lokalnej sytuacji gospodarczej i na rynku pracy oraz bez obostrzeń co do miejsca zatrudnienia i wykonywania tego samego zawodu – wydawane jest cudzoziemcom przebywającym w Turcji legalnie i nieprzerwanie co najmniej 8 lat lub zatrudnionych co najmniej 6 lat. Małżonka i dzieci cudzoziemca uzyskują tytuł do pozwolenia na pracę po 5-letnim nieprzerwanym pobycie w Turcji. Zgoda na samozatrudnienie wydawana jest cudzoziemcom przebywającym legalnie i nieprzerwanie w Turcji co najmniej 5 lat. Szereg wyjątków od przewidzianych ustawą czasokresów dopuszcza przepis art. 8 ustawy w odniesieniu zwłaszcza do obywateli państw członkowskich UE i ich rodzin, małżonków obywateli tureckich, absolwentów tureckich szkół i uczelni, naukowców, sportowców oraz personelu kluczowego zatrudnianego przy realizacji przetargów instytucji sektora publicznego oraz w podmiotach inwestorów zagranicznych w Turcji (firmach, przedstawicielstwach, oddziałach). Wydawanie zgody na zatrudnianie cudzoziemców odbywa się w konsultacji z odpowiednimi ministerstwami oraz instytucjami edukacyjnymi i branżowymi. Procedura przy pozwoleniach na pracę w spółkach z udziałem kapitału zagranicznego utworzonych na podstawie ustawy nr 4875 z dnia 5 czerwca 2003 r. w sprawie bezpośrednich inwestycji zagranicznych przewiduje konsultacje z Podsekretariatem ds. Skarbu przy Premierze Turcji (art. 23). 6.4.2. Restrykcje w zakresie zatrudnienia cudzoziemców Niezależnie od zobowiązań międzynarodowych i bilateralnych Turcji oraz w oparciu o zasadę wzajemności ograniczenia na czas określony wobec wydawania pozwoleń na zatrudnienie cudzoziemców mogą być uzasadnione koniunkturą na lokalnym rynku pracy, a odmowy wobec zatrudniania cudzoziemców możliwe są w powołaniu na względy ekonomiczne, ochrony stanowisk pracy obywateli tureckich, bezpieczeństwa państwa, porządku, interesu i zdrowia publicznego oraz etyczne. Ustawa nie ingeruje w przepisy związane z wykonywaniem zawodów regulowanych w Turcji (art. 13), co w praktyce implikuje wykluczenie dostępu cudzoziemców do szerokiego zakresu profesji w Turcji, gdyż częstokroć warunkiem ich wykonywania jest posiadanie obywatelstwa tureckiego, znajomości j. tureckiego, posiadanie dyplomów tureckich szkół zawodowych lub uczelni wyższych oraz przynależność do tureckich stowarzyszeń zawodowych. Dotyczy to w szczególności: • zawodów medycznych - pielęgniarek (ustawa nr 6283 o wykonywaniu zawodu pielęgniarki), lekarzy i stomatologów (ustawa nr 1219 o wykonywaniu zawodu lekarza medycyny i stomatologa), weterynarzy (ustawa nr 6343 o wykonywaniu zawodu weterynarza, ustawa nr 3285 ws. zdrowia i nadzoru zwierząt, ustawa nr 4631 ws. hodowli zwierząt), aptekarzy (ustawa nr 6197 o aptekarzachi aptekarstwie) • notariuszy • • • niezależnych księgowych zawodów w lotnictwie cywilnym i transporcie drogowym prawników (ustawa nr 1136 o wykonywaniu zawodu prawnika) 6.4.3. Tryb składania wniosków o pozwolenie na pracę Cudzoziemcy posiadający zezwolenie na pobyt w Turcji (residence permit) - z innego powodu niż szkolenie - na okres co najmniej 6 miesięcy, mogą w tym czasie ubiegać się o pozwolenie na pracę w MPiZS. Natomiast wnioski o pozwolenie na pracę składane poza granicami Turcji powinny być kierowane do tureckich przedstawicielstw konsularnych. Po uzyskaniu pozwolenia na pracę należy wystąpić o wizę uprawniającą do podjęcia pracy, a po wjeździe do Turcji - o zezwolenie na pobyt ze strony Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Oczekiwanie na decyzję ws. pozwolenia na pracę wynosi średnio 90 dni. 6.4.4. Dokumenty wymagane przy wnioskach o pozwolenie na pracę Dokumenty wymagane przy aplikacjach ze strony osób fizycznych: • wniosek o pozwolenie na pracę adresowany do MPiZS; • wypełniony formularz aplikacyjny (w 4 egz.) z aktualnym zdjęciem oraz podpisami zainteresowanego cudzoziemca i pracodawcy względnie w przypadku braku podpisu pracodawcy – z podpisaną przez niego umową o pracę lub promesą zatrudnienia (w oryginale lub poświadczonej kopii); • uwierzytelniona notarialnie (przez notariusza w Turcji) kopia paszportu i jego tłumaczenia na j. turecki; • uwierzytelniona notarialnie (przez notariusza w Turcji) kopia dyplomu i jego tłumaczenia na j. turecki; • w przypadku wniosków składanych z terenu Turcji – zezwolenie na pobyt; • wypełniony formularz CV. Dokumenty wymagane przy aplikacjach osób prawnych • wniosek o pozwolenie na pracę adresowany do MPiZS; • bilans lub oświadczenie o zyskach i stratach za ostatni rok poświadczone przez urząd skarbowy; • dla zarejestrowanych w Turcji spółek z udziałem kapitału zagranicznego - oryginał lub poświadczona przez spółkę kopia wypisu z lokalnego rejestru handlowego zawierającego aktualne dane o kapitale spółki i jej strukturze własnościowej; • dokumenty specjalne, jak: – certyfikat ekwiwalentności wykształcenia zawodowego i technicznego wydawany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej dla samozatrudnienia i dla m.in. nauczycieli (http://www.meb.gov.tr ) – certyfikat inwestycyjny Ministerstwa Kultury i Turystyki dla personelu administracyjnego zatrudnianego w organizacjach turystycznych http://www.kultur.gov.tr – dokument poświadczający udzielenie zamówienia publicznego przez instytucję udzielającą – w przypadku firm świadczących usługi inżynierskie, architektoniczne, budowlane i doradcze – wyciąg z listy płac potwierdzający zatrudnienie już tureckiego personelu eksperckiego oraz kopia kontraktu z cudzoziemcem. 6.5. Regulacje rynku pracy i ubezpieczeń społecznych w Turcji 6.5.1. Godziny pracy: • 45 godzinny tydzień pracy, nie więcej niż 11 godzin w ciągu dnia i 7,5 godziny między 20.00-6.00, nadgodziny w przypadku pracy ponad 45 godzin tygodniowo płatne dodatkowo 50%, nie mogą jednak przekroczyć 270 godzin w roku, urlopy: 14 dni dla stażu zatrudnienia 1-5 lat, 20 dla stażu 15-20 lat i 26 dni dla stażu powyżej 15 lat. Przeciętnie pracownik w Turcji pracuje 2152 godziny rocznie, co należy do najwyższych wskaźników światowych (w Polsce 1763 godziny. • 15-17 dni świąt w ciągu roku (niektóre święta są ”ruchome”): - Nowy Rok - 1 stycznia, - Dzień Suwerenności Narodowej i Dzień Dziecka - 23 kwietnia, - Ś� więto Ataturka, Młodzieży i Sportu - 19 maja, - Dzień Zwycięstwa - 30 sierpnia, - Ś� więto po zakończeniu miesięcznego postu Ramadan (3 dni) - Dzień Republiki - 29 października, - Ś� więto Ofiarowania. 6.5.2. Wynagrodzenia • płaca minimalna: 978.60 TL (od 1.01 2013 r. • minimalny koszt płacy dla pracodawcy: 775,17 TL (638 + 638x21,5%); • referencyjna płaca minimalna przy samozatrudnieniu: 325,23 TL; • odprawa przy zwolnieniu pracownika: liczba lat x ostatnia płaca (nie wyższa niż kwota 1.727,15 TL, okresowo aktualizowana); • Minimalny wiek emerytalny: 58 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn ; • Składki dla samozatrudnionych i rolników oraz pracowników najemnych regulują przepisy szczegółowe. 6.5.3. Ubezpieczenie społeczne • 14,5% część składki płatna na rzecz zatrudnionego przez pracodawcę (tzw. system SGK); • 14% część składki płatna przez zatrudnionego; • 40% składka przy samozatrudnieniu (tzw. system Bag-Kur); • 2% płatność pracodawcy na Fundusz Bezrobocia; • 1% płatność zatrudnionego na Fundusz Bezrobocia; • 1% płatność budżetu państwa na Fundusz Bezrobocia; • 16,5% (14,5+2) całkowity koszt ubezpieczenia społecznego pracownika dla pracodawcy ( 27% przy zawodach wysokiego ryzyka) ; • 15% (14+1) całkowity koszt ubezpieczenia społecznego po noszony przez zatrudnionego. 6.6. Nabywanie nieruchomości w Turcji przez cudzoziemców 6.6.1. Zasady ogólne Turcja jest popularnym celem dla turystów zagranicznych i coraz bardziej atrakcyjną lokalizacją dla zagranicznych inwestorów indywidualnych w sektorze nieruchomości. Ze względu na rosnące ceny nieruchomość w związku z niewystarczającą podażą szacuje się, iż koszt nabycia nieruchomości może zamortyzować się w ciągu 8-12 lat w przypadku jej wynajęcia. Prawo do nieruchomości umocowane jest w art. 35 Konstytucji Republiki Tureckiej, określającym, iż każdy ma prawo do posiadania i dziedziczenia nieruchomości. Prawo to może być ograniczone jedynie w interesie publicznym, zaś wykonanie tego prawa nie może odbywać się w sposób sprzeczny z interesem publicznym. Ograniczenia te mogą np. wynikać z planów zagospodarowania przestrzennego, restrykcji wobec cudzoziemców lub norm specyficznych jak prawo do dostępu do nieruchomości (right of way). Regulacje własnościowe są uszczegółowione w Tureckim Kodeksie Cywilnym wzorowanym na rozwiązaniach szwajcarskich. Podkreślenia wymaga, iż ze względów historycznych kwestia nabywania nieruchomości przez cudzoziemców należy do newralgicznych obszarów negocjacji akcesyjnych Turcji z UE i pozostaje przedmiotem kontrowersji wewnątrzpolitycznych. Podejmowane w ostatnich latach próby liberalizacji obowiązujących w tym zakresie przepisów zakwestionowane zostały przez Trybunał Konstytucyjny. Regulacje tureckie umożliwiają zasadniczo nabywanie nieruchomości pod określonymi warunkami zagranicznym osobom fizycznym oraz w bardzo ograniczonym zakresie zagranicznym osobom prawnym nie zarejestrowanym w Turcji. 6.6.2. Wpis do rejestru gruntów Najważniejszym etapem przy nabywaniu nieruchomości jest wpis do rejestru gruntów w jednej z 15 regionalnych dyrekcji rejestru gruntów, podzielonych na urzędy regionalne i okręgowe (tzw. urzędy tapu). Prawo własności nieruchomości nabywane jest poprzez wpis do rejestru gruntów (art. 633 tureckiego kodeksu cywilnego) i jednoczesne przekazanie nieruchomości. Niespełnienie formalności przewidzianych kodeksem cywilnym skutkuje nieważnością transakcji. Przeniesienie tytułu własności wpisem do rejestru gruntów nie jest dokonywane przez notariusza aktem notarialnym lecz przez pracownika urzędu rejestru gruntów w obecności sprzedającego i kupującego (możliwe są pełnomocnictwa dla osób trzecich w formie aktu notarialnego). Należy mieć na uwadze, iż pracownik ten nie jest upoważniony do weryfikacji przedkładanych mu dokumentów. Po dokonaniu wpisu i przekazaniu nieruchomości urząd rejestru gruntów wydaje tytuł własności, tzw. tapu, który zawiera dane nowego właściciela, włącznie z jego fotografią oraz parametry opisujące nieruchomość i jej lokalizację. Inne prawa związane z nieruchomością, jak hipoteka i prawo dostępu do nieruchomości są ustanawiane w podobny sposób. Skutkiem powyższego trybu nabywania nieruchomości jest możliwość wystąpienia rozbieżności między stanem faktycznym wpisu do rejestru gruntów a stanem prawnym tytułu własności nieruchomości, wynikłym np. z egzekucji długów, dziedziczenia, wywłaszczenia lub decyzji sądu, a nie odzwierciedlonym jeszcze w rejestrze gruntów. Fakt figurowania danej osoby w rejestrze gruntów nie oznacza zatem, że jest ona jej właścicielem. Stąd zaleca się szczegółowe sprawdzenie stanu faktycznego gruntów przed transakcją kupna nieruchomości. Często używaną konstrukcja prawną przy nabywaniu nieruchomości jest tzw. budowa pod wynajem, wiążąca cudzoziemca zainteresowanego kupnem nieruchomości, dewelopera, który kupuje nieruchomość oraz właściciela gruntu, na którym powstanie budynek. Przeniesienie prawa własności do nieruchomości i wpis do rejestru gruntów następuje po jej całkowitym zbudowaniu, aczkolwiek w międzyczasie cudzoziemiec na podstawie zawartej z deweloperem umowy ponosi płatności ratalne stosownie do postępu prac budowlanych. Ryzyko, jakie kryje w sobie ta konstrukcja, wiąże się z ewentualnością bankructwa dewelopera lub właściciela gruntu względnie innymi okolicznościami uniemożliwiającymi zakończenie budowy i tym samym dokonanie wpisu do rejestru gruntu niezbędnego dla uzyskania przez cudzoziemca tytułu własności. Dla uniknięcia takiej sytuacji zaleca się stosowanie dodatkowych zabezpieczeń. Inna konstrukcja prawna, zwana “powiązaną”, polega na wstąpieniu do jednego z tureckich stowarzyszeń inwestujących w budowę i eksploatację domów na rzecz swoich członków względnie na wykupieniu akcji w jednej z tureckich spółek (publicznych lub prywatnych) funkcjonujących na podobnych przesłankach. W takim przypadku członkostwo lub posiadanie akcji blokowych umożliwia cudzoziemcowi nabycie praw do nieruchomości. Niemniej jednak i ta metoda nie jest pozbawiona ryzyka. 6.6.3. Podstawowe dokumenty wymagane przy procedurze wpisu do rejestru gruntów Osoby fizyczne: • prawo własności (tapu), względnie dokument identyfikujący parcelę lub oświadczenie ustne właściciela nieruchomości; • dokument tożsamości, 2 fotografie; • ew. pełnomocnictwo z dokumentem tożsamości osoby upoważnionej. Osoby prawne: • wypis z tureckiego rejestru handlowego dla przedsiębiorstwa utworzonego w Turcji. Wniosek przedsiębiorstwa jest weryfikowany zarówno przez lokalny urząd tapu jak i przesyłany do zaopiniowania przez Dyrekcję Generalną Rejestru Gruntów i Katastru (Tapu ve Kadastro Genel Müdürlügü); • wypis z rejestru przedsiębiorców w kraju pochodzenia dla podmiotu nie zarejestrowanego w Turcji. W roku kalendarzowym, w którym nieruchomość została nabyta niezbędne jest złożenie deklaracji we właściwym urzędzie gminy, który określa na tej podstawie wysokość podatku od nieruchomości. 6.6.4. Przejęcie nieruchomości Legislacja turecka zawiera szereg regulacji określających warunki nabywania nieruchomości przez zagraniczne osoby fizyczne i prawne. Przepis art. 35 ustawy nr 2644 ws. rejestru gruntów z 1934 r. w brzmieniu nadanym ustawą nr 5444 z dnia 12 grudnia 2006 r. (Dz. Urz. Nr 26046 z dnia 7 stycznia 2006 r.) wymienia w tym kontekście 4 warunki: • zasadę wzajemności między krajem pochodzenia osoby fizycznej lub prawnej a Turcją (istnienie symetrycznych przywilejów dla obywateli lub podmiotów tureckich w tym kraju) za wyjątkiem transakcji realizowanych przez bezpaństwowców i uchodźców, a ponadto transakcji związanych z inwestycjami dokonywanymi w trybie art. 7 lit. e ustawy nr 2634 ws. zachęt inwestycyjnych w turystyce; • ograniczenie do 2,5 ha całkowitej powierzchni nieruchomości, jaką zagraniczna osoba prawna lub fizyczna może nabyć na terytorium Turcji; • ograniczenie do 5/1000 całkowitej powierzchni nieruchomości w stosunku do obszaru danego miasta, jaką zagraniczna osoba prawna lub fizyczna może nabyć na terytorium Turcji; • brak restrykcji prawnych dotyczących nabywania praw do nieruchomości zawartych w innych ustawach. Chodzi w szczególności o plany zagospodarowania przestrzennego, ustawę ws. wsi i ustawę ws. obszarów zakazanych ze względów militarnych lub bezpieczeństwa. Sytuacje konfliktowe powstają w przypadku niezgodności przeznaczenia nieruchomości z planami zagospodarowania przestrzennego. Ponadto ustawa ws. wsi wyklucza zagraniczne osoby prawne i fizyczne z prawa nabywania nieruchomości położonej poza centrum wsi. Z kolei ustawa ws. obszarów zakazanych wprowadza restrykcje wobec nabywania nieruchomości położonych w określonej odległości od obiektów wojskowych (5-10 km) lub o charakterze strategicznym, zwłaszcza granic państwa (1-2 km). Ponieważ dotyczy to znacznej części wybrzeży tureckich- zaleca się bezwzględnie odpowiednią konsultację planów zakupu z Dyrekcją Generalną Rejestru Gruntów i Katastru (Tapu ve Kadastro Genel Müdürlügü), która dysponuje mapami obszarów newralgicznych, względnie - z kompetentnymi władzami wojskowymi; • zastrzeżenie, iż poza zagranicznymi osobami fizycznymi oraz osobami prawnymi (przedsiębiorstwami handlowymi) utworzonymi w oparciu o ustawę nr 4875 ws. bezpośrednich inwestycji zagranicznych inne podmioty handlowe zarejestrowane w krajach trzecich mają prawo do nabywania nieruchomości w Turcji wyłącznie na podstawie przepisów specjalnych, jak wspomniana ustawa ws. zachęt inwestycyjnych w turystyce, a ponadto ustawa nr 6326 ws. wydobycia ropy naftowej oraz ustawa nr 4737 ws. regionów przemysłowych. Oznacza to zarazem całkowite wykluczenie np. zarejestrowanych za granicą fundacji, organizacji dobroczynnych i stowarzyszeń spod zakresu ustawy. W związku z podważeniem w marcu 2008 r. przez Trybunał Konstytucyjny szeregu wskazanych powyżej przepisów zostały one zmodyfikowane. Zmiany wprowadzono m.in. w art. 36 ustawy nr 2644, gdzie określono warunki i zasady nabywania nieruchomości przez podmioty gospodarcze/spółki założone zgodnie z prawem tureckim, z udziałem zagranicznego kapitału. Zmiana obowiązuje od dn. 3 lipca 2008r. z tym, że przepisy wykonawcze opublikowano w dzienniku urzędowym 12 listopada 2008r. i z taką datą weszły w życie znowelizowane przepisy. Wcześniej przedmiotowe kwestie uregulowane były przepisami art. 3(d) ustawy o bezpośrednich inwestycjach zagranicznych, na podstawie których spółki takie mogły nabywać nieruchomości na takich samych zasadach jak podmioty tureckie. Nowela wprowadza obowiązek wystąpienia z odpowiednio udokumentowanym wnioskiem do stosownego urzędu gubernatora prowincji, który wyda zezwolenie po zbadaniu wniosku i zasięgnięciu opinii określonych instytucji, w oparciu o 2 ważne kryteria: (a) nabycie danej nieruchomości jest niezbędne dla statutowej działalności spółki określonej w jej akcie założycielskim/umowie spółki, oraz (b) wnioskowana nieruchomość nie leży w żadnej ze stref chronionych (strefy bezpieczeństwa wojskowego, strategicznego, specjalnego, itp., chociaż i wówczas możliwe jest w określonych przypadkach wydanie zezwolenia). Należy zauważyć, że ustawodawca nakłada surowe sankcje (w tym obowiązek upłynnienia nieruchomości na podmioty z kapitałem obcym, korzystające z zezwolenia na nabycie nieruchomości, użytkujące daną nieruchomość niezgodnie z zadeklarowanym przeznaczeniem oraz aktem założycielskim/umową spółki. Ponadto, na podstawie art. 11 znowelizowanej ustawy, turecki Podsekretariat Skarbu ma comiesięcznie informować Dyrekcją Generalną Rejestru Gruntów i Katastru (Tapu ve Kadastro Genel Müdürlügü) o wszelkich zmianach własnościowych/kapitałowych związanych z nabywaniem udziałów w spółkach tureckich przez zagraniczne podmioty. W przypadku nabycia 100% udziałów przez kapitał obcy, spółka automatycznie zaczyna podlegać przepisom art. 35 ustawy o rejestrze gruntów jako podmiot zagraniczny. Wprowadzono nową procedurę wydawania zezwoleń: 1. Podmiot z kapitałem obcym składa wniosek do Dyrektoriatu Planowania i Koordynacji Prowincji w urzędzie Gubernatora Prowincji, gdzie położona jest dana nieruchomość, załączając następujące dokumenty: • Pisemny opis nieruchomości i oświadczenie co do planowanego wykorzystania na działalność zgodną z rejestrem spółki; • Oświadczenie, że wnioskodawca jest uprawniony do zawierania transakcji związanych z nabyciem nieruchomości oraz o jego przedstawicielach; • Określenie numeru NIP i urzędu skarbowego wnioskodawcy; • Poświadczenie przez odpowiedni Rejestr Handlowy (ważne 1 miesiąc) rodzajów działalności gospodarczej wnioskodawcy określonych w jego akcie założycielskim/umowie spółki oraz informacja o jej udziałowcach (imię i nazwisko/nazwa, narodowość, udziały, itp.); • Poświadczenie notarialne tożsamości zagranicznych udziałowców (osoby fizyczne) i/lub odpowiednio zatwierdzone oświadczenie o zakresach działalności gospodarczej prowadzonej przez zagraniczne podmioty gospodarcze - udziałowców spółki; • Dane osobowe, adresy zamieszkania i nr dowodów tożsamości zarządu spółki; oraz • Bilanse za ostatnie 3 lata (o ile występują). Dokumenty wyszczególnione w pp. (e), (f) i (g) nie są wymagane w przypadku wniosków dotyczących nabycia ograniczonych praw rzeczowych w nieruchomości. W trakcie dalszego procedowania mogą być wymagane dodatkowe dokumenty. 2. Wniosek rozpatrywany jest przez specjalnie do tego celu powołane komisje w poszczególnych prowincjach, w konsultacji z miejscową Dyrekcją Przemysłu i Handlu, władzami wojskowymi oraz Generalną Dyrekcją Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Komisja jest uprawniona do okresowej weryfikacji zgodności wykorzystania wydanego zezwolenia z przedstawionymi przy wniosku deklaracjami. 3. Na podstawie wydanego zezwolenia, sprzedający i kupujący mogą dokonać transakcji zakupu nieruchomości. W świetle nowelizacji przepisów o nabywaniu nieruchomości przez spółki z zagranicznym kapitałem spółki winny już na etapie tworzenia nowego podmiotu zwrócić szczególną uwagę na odpowiednie zdefiniowanie jej zakresów działalności gospodarczej. 6.6.5. Orientacyjne koszty procedur • 3% – prowizja agencji nieruchomości od wartości transakcji płatna przez kupującego; • 3% – podatek od transferu nieruchomości płatny w jednym z banków państwowych przy przekazaniu nieruchomości – w połowie przez kupującego i sprzedającego, liczony od wartości nieruchomości podanej w urzędzie rejestru gruntów, nie mniejszej od określonych progów wartościowych; • 0,75% – podatek stemplowy od wartości zadeklarowanej na umowie kupna-sprzedaży (0,15% dla umowy najmu); • 0,9% – podatek wpisowy płatny od wartości nieruchomości przy jej rejestracji w urzędzie tapu na nowego właściciela; • 1% lub18% – podatek VAT w działalności handlowej w obrębie nieruchomości (1% dla nieruchomości nie przekraczającej 150 m2 i 18% dla nieruchomości powyżej 150 m2); • do 30% – podatek spadkowy lub od darowizny w zależności od wartości nieruchomości i stopnia pokrewieństwa (1%-10% przy występowaniu pokrewieństwa oraz 10%-30% w przypadku darowizny); • 0,1%-06% – podatek od nieruchomości (emlak vergisi) od wartości określonej przez gminę oraz przeznaczenia, płatny corocznie do końca maja (0,1% od rezydencji, podwójne stawki dla 15 największych aglomeracji miejskich: Adana, Ankara, Antalia, Bursa, Diyarbakir, Erzurum, Eskishehir, Gaziantep, Icel, Izmir, Kayseri, Kocaeli, Konia, Samsun, Stambuł); • 0,1-0,6% – podatek gruntowy – od wartości i przeznaczenia gruntu (0,3% od działki budowlanej, podwójne stawki dla ww. 15 największych aglomeracji miejskich). 6.6.6. Zmiany ustawy o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców w 2012 r. Od dnia 18 maja 2012 r. obowiązuje w Turcji znowelizowana ustawa o gospodarce nieruchomościami (Law on Titles), znosząca zasadę wzajemności przy nabywaniu nieruchomości w Turcji przez cudzoziemców – osoby fizyczne. W oparciu o „interes narodowy i charakter relacji dwustronnych”, rząd zidentyfikował 183 kraje, do których stosują się nowe zasady. Lista tych krajów nie jest dostępna publicznie, zawiera ją uchwała Rady Ministrów, przekazana urzędom rejestracji nieruchomości (księgi wieczyste/Tapu ve Kadastro Genel Müdürlügü). Dla poszczególnych krajów ustalono różne rodzaje i poziomy ograniczeń, zależne od narodowości a nawet przynależności etnicznej cudzoziemców ubiegających się o zezwolenie na nabycie nieruchomości. Znowelizowana ustawa nie zezwala m.in. na nabywanie nieruchomości w Turcji przez obywateli Syrii, Armenii, Korei Płn. oraz nieuznawanej przez Ankarę greckiej Republiki Cypru, a ponadto – nieruchomości w 28 prowincjach nadmorskich przez obywateli Grecji (m.in. w prowincji Stambuł, Turcy nie podlegają w Grecji podobnym restrykcjom). Obywatele Bułgarii nie mogą kupować nieruchomości w prowincjach przylegających do granicy Turcja-Bułgaria (Edirne, Kırklareli), zakaz nie dotyczy innych obszarów przygranicznych. Restrykcje dotyczą również obywateli Iraku i Iranu, dla których wymagane jest dodatkowe zezwolenie MSZ i MSW (w przypadku Iranu bada się m.in. zgodność z wymaganiami sankcji ONZ). Zasady znowelizowanej ustawy, które dotyczą wszystkich cudzoziemskich osób fizycznych nabywających nieruchomości w Turcji: • łączny obszar ziemi zakupionej przez cudzoziemców nie może w żadnej jednostce administracyjnej przekroczyć 10% ogółu prywatnej własności gruntów, • żaden cudzoziemiec – osoba fizyczna nie może być właścicielem łącznie więcej niż 30 ha w Turcji (poprzednio było to 3 ha). Wszystkie wnioski o rejestrację własności nieruchomości w tureckich “księgach wieczystych” (Title deed and land registry/ Tapu ve Kadastro Genel Müdürlügü) podlegają ocenie i zezwoleniu dowództwa lokalnych struktur wojskowych, pod kątem położenia nieruchomości w objętej zakazem strefie wojskowej, wojskowej strefie bezpieczeństwa lub w strefie o znaczeniu strategicznym. Lokalne urzędy rejestracji własności nieruchomości mogą z reguły dokonać wpisu po sprawdzeniu zgodności z zastrzeżeniami “listy narodowej” oraz uzyskaniu zgody lokalnych władz wojskowych, są jednak wyjątki: • Wnioski o nabycie gruntów rolnych wymagają zezwolenia Ministerstwa Ż� ywności, Rolnictwa i Hodowli, a w przypadku gruntów i obiektów zaliczonych do dziedzictwa kulturalnego Turcji – Ministerstwa Kultury i Turystyki lub Ministerstwa Ś� rodowiska i Urbanizacji, • Nabycie wysp należących do Turcji podlega zatwierdzeniu przez MSW. Dodatkowo, jeśli cudzoziemiec kupuje działkę nieuzbrojoną (farma rolna, winnica, itp.) bez budynków na niej posadowionych, wówczas w ciągu 2 lat od zakupu musi przedstawić w lokalnym urzędzie rejestracji własności nieruchomości zezwolenie budowlane na realizację planowanego projektu zabudowy, potwierdzone przez stosowne ministerstwo. W przypadku niedopełnienia ww. obowiązku w zakreślonych terminach, Ministerstwo Finansów konfiskuje nieruchomość, sprzedaje stronie trzeciej i oddaje pieniądze cudzoziemcowi. Podobnym rygorom podlega cudzoziemiec, który dziedziczy nieruchomość ale zgodnie z zastrzeżeniami znowelizowanej ustawy nie może dokonać wpisu i zarejestrować tej własności jako posiadacz/właściciel. W takiej sytuacji, musi on przekazać nieruchomość osobie, która nie podlega takim ograniczeniom – w przeciwnym razie, zostanie ona upłynniona przez Ministerstwo Finansów w trybie opisanym powyżej. Postanowienie to jest sprzeczne z innymi regulacjami znowelizowanej umowy i może zostać w najbliższym czasie zaskarżone i zmienione przez sąd. Obywatele Tureckiej Republiki Cypru nie podlegają żadnym ograniczeniom i przy nabywaniu nieruchomości są traktowani jak obywatele Turcji. Źródło: Informacje makroekonomiczne przekazane przez Delegaturę UE w Ankarze dla wydziałów ekonomicznych ambasad krajów członkowskich UE akredytowanych w Ankarze, na spotkanie dn. 13.09.2012 r. 6.6.7. Uwaga ogólna Powyższe informacje należy traktować jako wprowadzenie do systemu nabywania nieruchomości w Turcji. Ze względu na specyfikę procedur oraz szeroki zakres przepisów ulegających zmianie w czasie i wymagających weryfikacji w momencie nabywania nieruchomości zaleca się przy transakcjach nabywania nieruchomości korzystanie z wyspecjalizowanych i doświadczonych agencji nieruchomości lub kancelarii prawnych. Ze względu na swój status prawny posiadają one możliwość analizy informacji w oparciu o dostęp do rejestrów prowadzonych w urzędach tapu i izb handlowych oraz są w stanie sprawdzić wiarygodność finansową sprzedającego, a ponadto ocenić, czy nieruchomość została wzniesiona zgodnie z obowiązującymi przepisami i otrzymała obowiązkowe aprobaty techniczne. Wymaganym do zasiedlenia nieruchomości dokumentem jest w szczególności zezwolenie na zamieszkanie (Residence Permit, Yapi Kullanma Izni lub Oturma Izni) wydawany przez Dyrekcję Licencji Budowlanych (Yapı Izinleri Müdürlügü) i Dyrekcję Nadzoru Licencji Budowlanych (Yapı Denetim Izni Birimi) przy urzędzie gminy, które potwierdzają wykonanie budynku zgodnie z pozwoleniem na budowę wydanym przez urząd gminy (Belediye). 6.6.8. Przydatne linki • Dyrekcja Generalna Rejestru Gruntów i Katastru (Tapu ve Kadastro Genel Müdürlügü): http://www.tkgm.gov.tr/ • Tekst ustawy nr 5444 zmieniającej art. 35 ustawy ws. rejestru gruntów - w j. angielskim: http://www.tkgm.gov.tr/ana. php?Sayfa=icerikana&ICID=2&DID=9 • Przeszukiwarki yahoo lub google umożliwiają identyfikację agencji nieruchomości w poszczególnych regionach Turcji. Z uwagi na obligatoryjną przynależności agencji do regionalnych stowarzyszeń (jak Kusemder- http://www.kusemder.org/ - dla Kuşadası lub Maremder- http://www.maremder.com-/ dla Marmaris) można zweryfikować ich autoryzację poprzez kontakt z tymi stowarzyszeniami. Lista stowarzyszeń z kolei dostępna jest na stronie krajowej Federacji Agentów Nieruchomości (TEMFED): http://www.temfed. org.tr • Na stronie Tureckiej Izby Adwokackiej: http://www.barobirlik.org.tr/eng/search/index.aspx można zweryfikować autoryzację angażowanego adwokata (uwaga: wyszukiwarka reaguje na znaki tureckie) • Tureckie Stowarzyszenie Inwestorów Nieruchomości (GYODER): http://www.gyoder.org.tr • Fundusze Inwestycji w Nieruchomości: http://www.cmb.gov.tr oraz http://www.gyoder.org.tr/en/default.asp • Ewaluatorzy nieruchomości nadzorowani przez Komisję Rynków Kapitałowych (Sermaye Piyasası Kurulu): http://www.cmb. gov.tr • Portal poświęcony nabywaniu nieruchomości w Turcji, z linkami informacyjnymi o ofertach zakupu nieruchomości: http://www.turkeyrealestate.co.uk/Buying_Guide/buying_guide.html 6.7. Przetargi - Zamówienia publiczne 6.7.1. Podstawowe regulacje Z początkiem 2003 r. weszły w życie dwa akty prawne w zakresie zamówień publicznych – ustawa nr 4734 z dnia 4 stycznia 2002 r. o zamówieniach publicznych oraz ustawa nr 4735 z dnia 5 stycznia 2002 r. o umowach ws. zamówień publicznych (Dziennik Rządowy Nr 24648 z dnia 22.01.2002 r.), które nawiązują do dyrektyw wspólnotowych i orzecznictwa ETS w tej materii. Od tego czasu przepisy o zamówieniach publicznych były kilkakrotnie nowelizowane. 6.7.2. Postępowania w sprawie zamówień publicznych Przepisy ustawy nr 4734 ustanawiają centralny organ kontrolny w zakresie zamówień publicznych - Urząd Zamówień Publicznych - oraz regulują poszczególne etapy i procedury realizacji dostaw, usług i robót publicznych w definicjach zbliżonych do prawa wspólnotowego, przy czym fazę zawierania i egzekucji kontraktów określa ustawa nr 4735. Do kategorii zamawiającego zaliczane są centralne i regionalne urzędy państwowe, samorządy, instytucje ubezpieczeń społecznych i większość osób prawnych wykonujących zadania publiczne. Gospodarka komunalna objęta jest przepisami o zamówieniach publicznych w zakresie, w jakim stanowi część administracji publicznej lub wchodzi w skład przedsiębiorstw państwowych. Procedura postępowań przewiduje 15%-ową preferencję cenową dla dostawców i wykonawców krajowych. Progi zamówień publicznych determinujące tryby postępowania oraz warunki i terminy ogłoszeń dla uczestników krajowych są zdefiniowane odmiennie niż w prawie wspólnotowym. Wartości progowe są dorocznie aktualizowane przez Urząd Zamówień Publicznych (na okres od 1 lutego do 31 stycznia) i podawane wraz z przeliczeniami kursowymi w Dzienniku Urzędowym. Progi ustalone są znacznie powyżej pułapów wspólnotowych. Odnosi się to zwłaszcza do robót budowlanych, gdzie wynoszą one ok. 10 mln EUR dla każdego podmiotu zamawiającego (w porównaniu z 5,15 mln EUR w UE). Próg podstawowy dla jednostek administracji publicznej wynosi ok. 280 tys. EUR, a dla innych podmiotów zamawiających- ok. 470 tys. EUR. Limit dla zamówień z wolnej ręki wynosi 15 tys. EUR w przypadku dużych aglomeracji miejskich i 5 tys. EUR dla małych miast. Zasady publikowania ogłoszeń są generalnie zbliżone do unijnych. Terminy składania ofert przy zamówieniach o charakterze międzynarodowym wydłużane są o 12 dni i określane stosownie do wartości zamówienia, a nie do jego złożoności. Prawo tureckie zawiera rozbudowane przepisy w sprawie szacowania wartości zamówienia. Stosowanie Wspólnego Słownika Zamówień nie jest obowiązkowe. Kryteria udzielania zamówienia zawierają ocenę finansowej i profesjonalnej kondycji uczestników postępowania, aczkolwiek nie definiują metod ustalania jej wagi. Priorytetowym wyznacznikiem jest najniższa cena, inne czynniki mogą być brane pod uwagę wyłącznie w nadzwyczajnych okolicznościach. Aspekty środowiskowe są uwzględnione w granicach określonych przez acquis. Reguły wykluczeń z postępowań bazują na rozwiązaniach wspólnotowych, obejmują też m.in. publikowanie przez Urząd Zamówień Publicznych listy podmiotów wykluczonych z postępowania. W zakresie załatwiania sporów kwestia wzajemnego uznawania dowodów uczestników postępowania nie jest w pełni uregulowana. Procedury rozpatrywania protestów oraz odwołań nie są zgodne z acquis. Wraz ze wzrostem ilości postępowań o udzielenie zamówienia systematycznie rośnie liczba odwołań kierowanych do Rady Urzędu Zamówień Publicznych (z kompetencjami izby odwoławczej), pozostając jednak na średnim dla ostatnich kilku lat poziomie 2,7% liczby postępowań. Niemal 100% postępowań o wartości zamówienia powyżej progów ustawowych realizowana jest w ramach przetargów nieograniczonych z uwagi na rygory towarzyszące trybom ograniczonym w takich przypadkach. W postępowaniach o wartości zamówienia poniżej progów unijnych również dominuje - w granicach 80% -procedura otwarta. 6.7.3. Wyłączenia Przepisów o zamówieniach publicznych nie stosuje się standardowo w odniesieniu do międzynarodowej współpracy finansowej, nabywania banknotów czy zamówień dokonywanych przez placówki zagraniczne w Turcji. Wyłączenia obejmują jednak także szereg obszarów specyficznych, jak leśnictwo, zamówienia organizacji rolnych, usługi konsultingowe w ramach procesów prywatyzacyjnych względnie zamówienia w obrębie dziedzictwa kulturowego. Postępowania w dziedzinie obronności i bezpieczeństwa oraz zamówienia objęte klauzulą tajności przeprowadzane są na podstawie odrębnych uregulowań przez Ministerstwo Obrony oraz inne agendy sił zbrojnych. 6.7.4. Uwagi ogólne W ocenie Komisji Europejskiej przepisy tureckie odbiegają znacząco od rozwiązań unijnych zarówno co do podstawowych uregulowań jak i stosowania dyskryminującej przedsiębiorców unijnych preferencji cenowej dla dostawców i wykonawców krajowych w wysokości 15%. Dokonywane w ostatnich latach zmiany tych przepisów w ograniczonym zakresie zbliżyły je do ustawodawstwa unijnego, np. w odniesieniu do koncepcji umów ramowych. Rozbieżności utrzymują się m.in. w odniesieniu do definicji „zamawiającego” oraz na tle braku uregulowań w zakresie centralnego podmiotu zamawiającego, dialogu konkurencyjnego, licytacji elektronicznej i dynamicznego systemu zakupów. Turcja nie przyjęła horyzontalnych przepisów dla podmiotów operujących w sektorze usług komunalnych czy w odniesieniu do umów koncesyjnych. Zawieranie umów koncesyjnych odbywa się w oparciu o specyficzne regulacje sektorowe, które jednakże nie definiują poszczególnych kategorii koncesji (koncesji na usługi i koncesji na roboty budowlane), o których mowa w dyrektywach wspólnotowych. Koncesje na roboty budowlane są m.in. uregulowane w ustawie ws. budowy-ekspoloatacji-transferu dróg ekspresowych oraz ustawie ws. gmin. Turcja nie posiada również horyzontalnych uregulowań z zakresu partnerstwa publiczno-prywatnego. W tym kontekście przykładem stosowania mechanizmu ppp jest ustawa z 2005 r. ws. budowy i dzierżawy w sektorze zdrowia. Plany dostosowań w powyższych obszarach nie są na razie skonkretyzowane. Ankara nie jest stroną Porozumienia ws. Zamówień Publicznych w ramach WTO, uczestnicząc w jego pracach na statusie obserwatora. Zdaniem ekspertów KE, wysokie limity zamówień publicznych zmniejszają dostępność do zamówień podmiotów zagranicznych i zniekształcają konkurencję. Udział postępowań dostępnych dla zagranicznych uczestników szacowany jest na 22%, co odpowiada połowie wartości udzielonych zamówień. Skomplikowane procedury kwalifikacyjne stanowią dodatkowe obciążenie administracyjne i zwiększają koszty udziału w postępowaniu. Postęp natomiast odnotowuje się w dziedzinie administracyjnej. Od 2007 r. turecki Urząd Zamówień Publicznych publikuje biuletyny wyłącznie w formacie elektronicznym. Są one dostępne bezpłatnie via internet. W dziedzinie środków ochrony prawnej przyjęto szereg przepisów mających na celu ograniczenie liczby sporów. 6.7.5. Przydatne Linki •Urząd Zamówień Publicznych (Kamu İ�hale Kurumu) http://www.ihale.gov.tr •Ustawa nr 4734 o zamówieniach publicznych (w j. ang.) http://www.ihale.gov.tr/english/english47341.htm •Ustawa nr 4735 o umowach ws. zamówień publicznych (w j. ang.) http://www.ihale.gov.tr/english/english47351.htm • Rozporządzenia wdrażające Urzędu Zamówień Publicznych (w j. ang.), m.in. w zakresie wzorów umów, specyfikacji istotnych warunków zamówienia i kalkulacji cen http://www.ihale.gov.tr/english/eng_regulations.htm • Dokumenty screeningowe KE z zakresu przepisów o zamówieniach http://www.euturkey.org.tr/index.php?p=137&l=1 • Dziennik Urzędowy Republiki Tureckiej (T.C. Resmi Gazete) http://rega.basbakanlik.gov.tr/ • Biuletyn elektroniczny Urzędu Zamówień Publicznych w j. tureckim (wejście wymaga wprowadzenia loginu i hasła) http://istekli.ihale.gov.tr/ • Aktualne ogłoszenia o przetargach dostępne w j. ang. na stronie tureckiej Agencji Wspierania i Promocji Inwestycji http://www.invest.gov.tr/textPage.aspx?pID=9 oraz Turecko-Brytyjskiej Izby Handlowo-Przemysłowej http://www.tbcci.org/tenderOpportunities.php?Action=search • • Opracowanie PARP nt. uczestnictwa polskich MSP w zamówieniach publicznych za granicą http://www.biznes-polska.pl/files/90/23/19_inform26.doc Portal poświęcony wspólnotowym zamówieniom publicznym http://www.ectenders.com/about/about.htm 6.8. Praktyka i obyczaje prowadzenia działalności gospodarczej w Turcji 6.8.1. Uwagi wstępne. Przygotowując się do podjęcia współpracy gospodarczej z partnerami tureckimi, oprócz kryteriów stricte ekonomicznych należy uwzględnić szereg aspektów kulturowych i obyczajowych. Jest oczywiste, że nie da się jednoznacznie zaszufladkować zachowań dzisiejszych tureckich biznesmenów i podać jednego, właściwego kodu postępowania. W kontaktach biznesowych z Turkami należy stosować sprawdzoną w innych warunkach zasadę wyważonej uprzejmości i stanowczości. „Spokój pokerzysty”, uprzejmość, cierpliwość, wysoka kultura osobista oraz konsekwencja powinny doprowadzić do pożądanych rezultatów. 6.8.2. Uwagi szczegółowe 1. Spotkania należy umawiać 1-2 tygodniowym wyprzedzeniem. Ze względu na fakt, że w dużych firmach spotkania są umawiane przez sekretarki/asystentki szczególnie przy pierwszych kontaktach wskazane jest posłużenie się pocztą elektroniczną, potem faksem a na końcu telefonem. Przy umawianiu się przez telefon pojawia się jeszcze dodatkowo kwestia języka i możliwości przekłamań. Dopiero, gdy znajomość stanie się bliższa i jesteśmy pewni języka komunikacji, wtedy telefon jest jak najbardziej na miejscu. 2. Język negocjacji. Prowadzenie negocjacji przez partnerów po turecku daje największe szanse na skrócenie okresu negocjacji i ich powodzenie, ale w praktyce jest to mało możliwe. Jeżeli któraś ze stron nie posługuje się językiem obcym na poziomie odpowiednim do tematu negocjacji, to najlepiej korzystać z tłumaczy. Umowy winny być zawierane zawsze w języku neutralnym dla obydwu stron. (Chyba, że strona turecka zgodzi się na polski język i jurysdykcję). 3. Przestrzeganie punktualności należy do dobrych obyczajów w Turcji. Nie mniej jednak w dużych miastach, o powszechnie znanych problemach komunikacyjnych (np. Stambuł) spóźnienia na spotkania są akceptowane pod warunkiem telefonicznego uprzedzenia partnera o zaistniałej okoliczności. 4. Współczesna Turcja jest krajem laickim, jednakże wpływ islamu na wszelkie aspekty życia – w tym biznes - pozostaje bardzo silny. Pomimo, że nie jest to tak widoczne w zeuropeizowanych obszarach kraju, islam wywiera stały wpływ na życie kulturalne, wierzenia, język, edukację, stosunki społeczne i system polityczny. Przenika do wszystkich warstw społecznych, dostarczając wytycznych postępowania, składowych systemu wartości, zasad życia prywatnego, publicznego i zasad działalności biznesowej. Islam nakłada na wiernego szereg obowiązków i zakazów, w tym obowiązek postu w okresie Ramadanu, zakaz spożywania wieprzowiny, alkoholu. Większość zakazów jest przestrzegana niezależnie od stopnia przyjęcia zachodnich wzorów. 5. Planując spotkania z partnerami tureckimi należy brać pod uwagę ograniczenia wynikające z muzułmańskiego kalendarza religijnego nawet, gdy odbywają się one poza granicami Turcji. Np. należy w miarę możności unikać inicjowania spotkań w okresie święta Ramazanu (Ramadanu), czy Ś� więta Ofiarowania (Kurban Bayram). Są to święta ruchome, co oznacza, iż corocznie należy sprawdzać ich termin. Warto też uwzględnić fakt, że lipiec i sierpień są w Turcji miesiącami wakacyjnymi i aktywność kontaktów w tym okresie ulega zmniejszeniu. 6. Powitania dokonuje się przez wymianę uścisku prawych dłoni, możliwie ze wszystkimi uczestnikami spotkania. Poniechanie tego gestu może być odebrane jako wyraz niechęci. Witając kobietę należy zaczekać aż ona zainicjuje wymianę uścisków. Nie należy wyrażać zdziwienia obserwując powitanie (nie tylko) biznesmenów tureckich poprzez pocałunek (lub też jedynie dwukrotne dotknięcie się policzkami). Ta forma powitania podkreśla wysoki stopień zażyłości towarzyskiej i stosowana jest także w odniesieniu do kobiet. Z mężczyznami można się witać w powyższy sposób po drugim, trzecim spotkaniu, jeśli udało nam się skrócić dystans. W przeciwnym razie zostaniemy uznani za „chłodnych”. Z kobietami też, jeśli nawiązaliśmy już pewien stopień znajomości. Nie dotyczy to kobiet ubranych w czadory, co wskazuje na bardzo rygorystyczne przestrzeganie zasad religijnych (tzn. unikanie kontaktu – w tym wzrokowego, z obcymi).Jest bardzo dobrze przyjmowane wypowiadanie formułek powitalnych w języku tureckim, np.:- „Hoş geldiniz” – (Hośgeldiniz) tzn. „Miło nam, że przyszliście/was widzieć - Odpowiedź (zawsze) „Hoş bulduk” (Hośbulduk) – „Cała przyjemność po naszej stronie”. 7. Wymiana wizytówek jest obowiązującą praktyką w kontaktach. W Turcji nie obowiązuje jakiś szczególny rytuał w tym względzie. Nie ma konieczności posługiwania się wizytówką w języku tureckim, jeżeli nie działa się na stałe w Turcji. Ale dobrze jest widziana wizytówka w ojczystym języku z jednej strony i w popularnym obcym z drugiej. 8. Istotne jest respektowanie zasad hierarchii formalnej w strukturach przedsiębiorstw i urzędów oraz znajomość pozycji rozmówców określonych także przez posiadane przez nich tytuły, stopnie etc. Wskazane jest okazanie szacunku osobom stojącym wyżej w hierarchii, tak przez kolejność zwracania się, jak i używanie właściwych tytułów (przy prowadzeniu rozmowy w języku tureckim - np. panie doktorze, panie inżynierze, panie prezesie). Prowadząc rozmowy w języku obcym dla obu stron, używa się Pan X, Mr Y, Herr Z itp. Wyjątkiem jest tytuł Przewodniczącego (Mr President, Mr Chairman) czy profesora (Professor Brown). 9. W tureckiej praktyce biznesowej granice pomiędzy obszarami interesów i obszarami prywatności nie są ostre, inaczej mówiąc mogą się przenikać. Dlatego też ważnym jest budowanie dobrych relacji osobistych na możliwie wielu poziomach kontaktów, co może odegrać znaczącą rolę w pomyślnym przebiegu realizowanych działań. Częstokroć relacje wewnętrzne w firmach tureckich, co nie jest ukrywane, a wręcz uważane jest przez Turków za wartość samą w sobie, mają charakter paternalistyczny i w przypadku dobrze układającej się współpracy mogą zostać rozciągnięte, czasem jednostronnie, na zewnętrznego partnera w biznesie. Bardzo pomocne może okazać się powołanie się na kogoś, kto jest znany naszemu partnerowi, referencje i polecenie od dobrego znajomego są jak najbardziej „w cenie”. 10. Jest przyjęte w tureckiej praktyce biznesowej, że pomimo faktu, iż decyzje podejmowane są praktycznie jednoosobowo przez osobę postawioną najwyżej w hierarchii, to podkreśla się wkład w jej podjęcie osób zaangażowanych w proces decyzyjny. Nie powinno to przesłaniać faktycznie obowiązującej hierarchii czy praktyki kontaktów z firmami tureckimi. Zdarza się, że ustalenia z negocjacji prowadzonych z udziałem (wydawałoby się) uprawnionych przedstawicieli firm tureckich nie są akceptowane lub respektowane przez osoby stojące na szczytach hierarchii organizacyjnej lub właścicieli przedsiębiorstwa. W tego rodzaju sytuacjach należy unikać zbyt ekspresyjnego okazywania niezadowolenia, a wskazany jest powrót do negocjacji. 11. Przed przystąpieniem do zasadniczego tematu rozmów wskazanym jest, o ile są sprzyjające temu warunki, podjęcie mniej formalnej rozmowy zmierzającej do przedstawienia się potencjalnym rozmówcom i uzyskania o nich informacji a także wysondowania atmosfery i poziomu emocji, jako podstawy tworzenia atmosfery zaufania i budowania bezpośrednich, bliskich kontaktów. Rozmowa na tematy pozornie nie związane z zasadniczym celem spotkania pomaga budować więzi między partnerami i na pewno nie będzie czasem straconym. 12. W rozmowach mniej formalnych tematami, których podjęcie gwarantuje nawiązanie obustronnej konwersacji są: rodzina, (ale bez kwestii związanych z religijnością), dzieci – ich sukcesy i postępy w edukacji lub biznesie, sport a w szczególności piłka nożna – (Turcy są fanami piłki nożnej i zwykle kibicują jednej z 4 drużyn: stambulskich - Galatasaray, Fenerbahçe, Beşiktaş lub Trabzonspor z Trabzonu nad M.Czarnym), Turcja i jej historia, w tym aspekty wkładu w rozwój cywilizacji. 13. Nie należy stosować taktyki presji czy ustalania terminów ostatecznych w sytuacji, gdy w trakcie rozmów (negocjacji) partner turecki blokuje dalszy postęp. Należy zachować cierpliwość, bo proces podejmowania decyzji przez partnera tureckiego wymaga więcej czasu. 14. Jest dobrze przyjmowane przez partnerów tureckich przedstawianie materiału (oferty) do rozmów w formie pisemnej i to zarówno w powszechnie stosowanym języku obcym jak i tureckim. 15. Nie należy się cofać w sytuacji, gdy partner turecki w trakcie rozmowy zaczyna się przybliżać. Najczęściej partner turecki nie odczuwa psychicznej potrzeby przestrzeni wokół własnej osoby i reakcja w postaci cofnięcia się może zostać zinterpretowana jako gest nieprzyjazny. 16. Wymiana upominków nie jest obowiązującym zwyczajem. Przygotowując upominek należy zadbać, aby nie był on zbyt kosztowny lub zbyt osobistej natury. Należy zachować ostrożność w przypadku wybrania alkoholu na prezent – należy sprawdzić, czy osoba, którą chcemy obdarować akceptuje ten rodzaj prezentu. Dopóki nie poznamy dobrze partnera najbezpieczniej jest ofiarować mężczyźnie przedmiot biurowy (pióro, wizytownik, itp.) a kobiecie np. ceramikę, szalik, chustę, bombonierkę. 17. W kwestii ubioru wskazane jest podejście konserwatywne (klasyczne – garnitur, krawat). Kobiety powinny unikać zbyt krótkich sukienek, spódniczek lub bluzek odsłaniających dekolt, a zwłaszcza ramiona. 18. W spotkaniach biznesowych (i nie tylko) zapraszający płaci rachunek (nie należy przy tym zapominać o napiwku, który oscyluje wokół 10% wartości rachunku). Kolacja biznesowa może trwać dość długo, bo Turcy lubią dobrze zjeść, nie spiesząc się przy tym, a w trakcie posiłku rozmowy prowadzone są z dużą intensywnością. Podstawą posiłków jest mięso i ryby podawane z dużą ilością warzyw, sałatami i chlebem. W godzinach popołudniowych do posiłku możliwy jest alkohol, np. lokalna wódka anyżowa zwana „raki” lub wino, a także piwo. Należy zaakceptować fakt palenia tytoniu w trakcie posiłku. Każdy posiłek kończy się podaniem kawy lub herbaty, a w porze popołudniowej również słodyczy. UWAGA Mimo, iż w większości Turcy lubią żartować i bawić się, należy absolutnie unikać żartowania na tematy związane z religią oraz robienia żartów z Atatürka. 19. „Aktywność równoległa” – Turcy wykazują tendencję do zajmowania się równolegle kilkoma sprawami i np. prowadzenia wielu rozmów równocześnie. Dlatego też nie jest w tureckim środowisku biznesowym czymś niezwykłym odebranie rozmowy telefonicznej w trakcie umówionego spotkania, czy też wejście do pokoju spotkań osób nie zaproszonych. Spotkania biznesowe nie przebiegają jako zdarzenia ciągłe w czasie i rzadko są precyzyjnie zaplanowane. Biorąc powyższe pod uwagę, należy liczyć się z koniecznością wykazania się cierpliwością w trakcie robienia interesów w Turcji. Należy jednak dodać, że w wielu firmach, zwłaszcza tych, blisko współpracujących z firmami „zachodnimi” przestrzega się zasady nie przerywania spotkania. 20. Kontakty z instytucjami państwowymi. Wskazane jest poruszanie się po tureckich instytucjach państwowych z osobą dobrze władającą językiem tureckim i znającą tutejsze realia lub też korzystanie z pomocy Turków. Ważną rolę w praktyce odgrywają osobiste znajomości. Zdarza się, że w piątki urzędnicy wychodzą na południową modlitwę do meczetu i dostęp do nich jest ograniczony. 21. Negocjacje z partnerem tureckim oparte powinny być o trzy podstawowe zasady: - - - negocjowane przedsięwzięcie musi być obustronnie korzystne i należy to partnerowi tureckiemu nie tylko wykazać, ale też i udokumentować, proponowane przedsięwzięcie powinno prowadzić do nawiązania możliwie długookresowej współpracy, zachowane zostaną (w trakcie całych negocjacji) wymienione w powyższych punktach zasady układania stosunków z potencjalnym partnerem/partnerami. Na podstawie opracowania Konsulatu Generalnego RP w Stambule (marzec 2007) 7. Polityka handlowa – dostęp do rynku 7.1. Warunki dostępu do rynku tureckiego 7.1.1. Odprawa celna Podstawowym instrumentem prawnym porządku celnego Turcji jest ustawa celna nr 4458 z 22 października 1999 r. Przepisy tej ustawy definiują turecki obszar celny (wyłączając strefy wolnocłowe) oraz regulują m.in. takie zagadnienia jak: zasady odpraw celnych, procedury celne związane z czasowym wwozem, składami celnymi, przerobem uszlachetniającym lub przerobem pod kontrolą celną oraz prawa i obowiązki podmiotów poddających towary procedurom celnym. System preferencyjnego handlu Turcji z UE w zakresie towarów przemysłowych (działy 25-97 CN) oraz przetworzonych art. spożywczych określa Decyzja nr 1/95 Rady Stowarzyszenia WE-Turcja z dnia 22 grudnia 1995 r. o ustanowieniu unii celnej, która weszła w życie 1 stycznia 1996 r. Przepisy art. 4-6 tej Decyzji przewidują eliminację ceł i opłat o równoważnym skutku oraz restrykcji ilościowych i środków o równoważnym skutku we wzajemnej wymianie handlowej, odzwierciedlając zasadniczo postanowienia art. 28-30 Traktatu WE (art. 34-36 Traktatu o funkcjonowaniu UE) o swobodzie przepływu towarów między krajami członkowskimi UE. Decyzja zakłada również stosowanie przez Turcję zewnętrznej taryfy celnej WE oraz zobowiązuje Turcję do harmonizacji polityki handlowej ze wspólnotową w odniesieniu do krajów trzecich. Przywilejami unii celnej objęte są towary wytworzone w UE i Turcji, jak i produkty dopuszczone na ich terytorium do swobodnego obrotu po wwiezieniu z krajów lub obszarów trzecich. Ś� wiadectwo A.TR (Admission Temporaire Roulette) jest dokumentem przewozowym potwierdzającym w sposób uproszczony status takich towarów. Z kolei wymiana handlowa w zakresie nieprzetworzonych art. rolnych oraz produktów węgla i stali (sekcja XV CN) odbywa się na zasadach rządzących strefą wolnego handlu. Preferencje celne mają tu zastosowanie po udokumentowaniu pochodzenia towaru świadectwem EUR.1 (lub deklaracją na fakturze o preferencyjnym pochodzeniu towaru). System taryfowy Turcji opiera się na corocznie aktualizowanym rozporządzeniu ws. Importu, określającym stawki celne dla towarów zgrupowanych w 6 listach: • produkty rolne (lista I) • produkty przemysłowe (II) • przetworzone art. rolne (III) • ryby i przetwory rybne (IV) • lista zwieszeń stawek celnych (V, obejmuje towary z zawieszonymi lub zredukowanymi stawkami celnymi, zasadniczo importowane surowce lub półprodukty dla przemysłu elektronicznego i chemicznego) • samoloty cywilne i produkty stosowane w lotnictwie cywilnym. 10-cyfrowa konstrukcja taryfy tureckiej bazuje na zharmonizowanym systemie oznaczania i klasyfikacji towarów HS (pierwsze 6 cyfr) oraz unijnej nomenklaturze scalonej CN (7 i 8 cyfra), rozbudowanych o krajowe wymogi statystyczne (cyfry 9 i 10). Taryfa celna dostępna jest w trybie interaktywnym na stronie Ministerstwa Ceł i Handlu. Należności celne kalkulowane są na bazie CIF (cost, insurance, freight). Turcja jest sygnatariuszem Art. VII GATT (tzw. Kodeksu Wartości Celnej) opierającego się na założeniu, że podstawą wartości celnej jest wartość transakcyjna, t.j. cena faktycznie zapłacona lub należna powiększona o koszty i wydatki. Przepisy tego artykułu zobowiązują jednocześnie Turcję do szybkiego przeprowadzania odpraw celnych oraz starannego rozpatrywania odwołań. O ile stawka celna dla wyrobów przemysłowych z UE/EFTA oraz dla komponentu przemysłowego w przetworzonych art. rolno-spożywczych wynosi 0%, to średnia stawka celna dla art. żywnościowych wynosi 56%. Dla niektórych produktów żywnościowych może ona może ona być znacznie wyższa ale okresowo stosowane są obniżki na konkretne produkty (np. mięso wołowe). Zgodnie z art. 19 Decyzji nr 1/95 należności celne dla komponentu rolnego w odniesieniu do przetworzonych art. rolno-spożywczych kalkulowane są wg zawartości podstawowych składników rolnych użytych do produkcji - pszenicy, zboża, jęczmienia, kukurydzy, ryżu, cukru, izoglukozy, melasy, mleka w proszku i masła. Komponent rolny niektórych przetworzonych art. rolno-spożywczych, zwłaszcza słodyczy zawierających kakao, ciastek i art. dietetycznych obciążany jest opłatami - wg %CIF- na rzecz Funduszu Budownictwa Mieszkaniowego. Z kolei wobec importu z UE większości ryb i produktów rybnych stosuje się zarówno te opłaty jak i stawki celne, aczkolwiek częściowo w preferencyjnej wysokości w porównaniu z krajami rozwiniętymi spoza EOG. Importer zobowiązany jest do zapłacenia podatku VAT, liczonego od bazy CIF powiększonej o stawkę celną oraz wszelkie inne należności przywozowe pobierane przed odprawą celną towaru. Górny pułap VAT wynosi 26%, niemniej jednak gros towarów obciążona jest stawką 18%. Wobec podstawowych art. żywnościowych, książek i czasopism stosowana jest stawka 8%. Niektóre produkty wwożone w ramach systemu zachęt inwestycyjnych zwolnione są z VAT i cła. Ostateczna decyzja o wpuszczeniu towaru na terytorium Turcji leży w gestii urzędnika celnego, który dokonuje interpretacji obowiązujących w Turcji regulacji importowych. Odprawa celna trwa z reguły 1 do 3 dni w zależności od rodzaju towaru. 7.1.2. Regulacje w sektorze rolno-spożywczym Do najważniejszych tureckich aktów prawnych odnoszących się do importu art. rolno-spożywczych należą: • turecki Kodeks żywnościowy opublikowany 16 listopada 1997 r.; • notyfikacja z 1 września 2003 r. ws. kontroli żywności w fazie importu oraz aprobaty dokumentu kontrolnego (licencji importowej) dla materiałów opakowaniowych stykających się z żywnością i substancjami żywnościowym; • ustawa nr 6968 o ochronie i kwarantannie roślin, opublikowana 24 maja1957 r. oraz ustawa 3285 o kontroli zdrowia zwierząt, opublikowana 16 maja 1986 r., których przepisom podlega grupa półprzetworzonych materiałów roślinnych, mięso i produkty mleczne. Na poziomie lokalnym instytucjami kontaktowymi dla importerów żywności jest 25 regionalnych dyrekcji kontroli żywności podlegających ww. Dyrekcji Generalnej Ochrony i Kontroli. Urzędy te wydają na wniosek importerów dokumenty/licencje importowe (w języku tureckim kontrol belgesi) lub dokumenty kontrolne. Licencje/dokumenty importowe wymagane są dla każdej wysyłanej partii towarów i mają charakter czasowy (wygasają np. po 6 miesiącach). Turcja posiada 29 urzędów celnych upoważnionych do odprawy zwierząt żywych, 58 urzędów dla produktów pochodzenia zwierzęcego i 40 urzędów dla art. rolno-spożywczych – w większości nie usytuowanych na granicach zewnętrznych kraju. 7.1.3. Procedury i dokumentacja importowa Procedury importowe nakładają obowiązek przedstawienia urzędowi celnemu: • oryginalnej faktury handlowej(tur. Fatura) lub faktury pro forma w j. tureckim, angielskim lub francuskim; • zgłoszenia celnego (tur. Gümrük beyannamesi) wzorowanego na SAD (ang. Single Administrative Document) ze specyfikacją towarów wg ich tożsamości, wartości i opakowań – zgodnie z fakturą Formularze dostępne w urzędach celnych. Wypełnia turecki importer lub agent celny w j. tureckim; • świadectwa przewozowego ATR (tur. Dolaşım belgesi) lub EUR.1(albo EUR-MED dla potwierdzenia kumulacji pochodzenia z obszaru krajów Partnerstwa Ś� ródziemnomorskiego). Dokumenty przedkłada eksporter. Wystawiane są przez urzędy celne kraju eksportera. Formularze dostępne w TOBB (Tureckiej Unii Izb i Giełd Towarowych http://www.tobb.org.tr/eng/index.php); • świadectwa pochodzenia (tur. Menşe şahadetnamesi)- w razie potrzeby certyfikowania pochodzenia towaru. Dokumenty przedkłada eksporter. Wystawiane są przez urzędy celne kraju eksportera (lub jego upoważnione izby handlowe); • listu przewozowego przygotowanego przez realizującego transport lub jego agenta; • certyfikatów sanitarnych i fitosanitarnych oraz licencji importowych dla roślin, żywca i niektórych produktów pochodzenia zwierzęcego - wydawanych przez Ministerstwo Ż� ywności, Rolnictwa i Hodowli; • certyfikatów zdrowia dla farmaceutyków, kosmetyków i żywności oraz licencji importowych dla art. higienicznych oraz produktów dla niemowląt - wydawanych przez Ministerstwo Zdrowia; • „certyfikatów zgodności” – wydawanych przez Turecki Instytut Standaryzacji; • certyfikatów kontrolnych dla niektórych chemikaliów, złomu, produktów odpadowych, śmieci – wydawanych przez Ministerstwo Ś� rodowiska i Urbanistyki. 7.1.3.1. Import żywności Generalnie procedura importu przewiduje złożenie przez importera w regionalnym urzędzie kontroli żywności: • wniosku wwozowego (stosownego do rodzaju produktu) oraz faktury pro forma.; • raportu analitycznego sporządzonego przez agencję rządową eksportera lub eksportujące przedsiębiorstwo w odniesieniu do składu fizycznego, chemicznego, mikrobiologicznego oraz zawartości metali ciężkich w importowanym produkcie. Wymagany jest również certyfikat zaświadczający, iż produkt nie zawiera dioksyn; • w przypadku produktów gotowych do spożycia – certyfikatu sanitarnego lub fitosanitarnego wydanego przez rządową agencję inspekcji żywności w kraju pochodzenia potwierdzającego spełnienie wymogów kraju importującego (zwykle tzw. certyfikat wolnej sprzedaży); • próbkę tureckiej etykiety produktu. Po pozytywnym rozpatrzeniu dokumentów importer otrzymuje od regionalnego urzędu kontroli żywności pisemną aprobatę wraz z zaakceptowaną licencją importową – z reguły w ciągu tygodnia lub dwóch. Import jest możliwy dopiero po pozytywnej analizie laboratoryjnej próbek importowanych produktów pobieranych przez urzędników Ministerstwa Rolnictwa i Spraw Wiejskich w celu zweryfikowania informacji przedstawionych przez kraj eksportujący. Procedura w tym przypadku trwa kilka dni roboczych. Największe spośród 40 funkcjonujących w Turcji laboratoriów kontroli żywności znajdują się w Ankarze, Stambule i Izmirze. Artykuły żywnościowe o charakterze masowym lub półprzetworzonym poddawane są kontroli ze strony inspektorów ds. kwarantanny roślin oraz weterynaryjnych pod kątem zgodności z wymogami ustawy ws. ochrony i kwarantanny roślin oraz ustawy ws. kontroli zdrowia zwierząt. Dodatkowe wymagania obowiązują przy imporcie (często i promocji): • pożywek dla dzieci, napojów energetyzujących, produktów dietetycznych dla diabetyków, witamin itp.; • alkoholu - przedsiębiorcy sektora prywatnego muszą uzyskać licencję oraz zezwolenie ze strony regulatora rynku- Agencję Regulacji Rynku Tytoniu, Produktów Tytoniowych i Napojów Alkoholowych. Ponadto niezbędny jest certyfikat dystrybucyjny sporządzony przez eksportera oraz upoważniający importera i/lub dystrybutora do wprowadzenia i/lub dostarczania produktu na rynek; • wieprzowiny i produktów z wieprzowiny – konieczny jest certyfikat zdrowotny z badania próbek produktu; • żywych zwierząt i roślin, ziaren i nasion oraz hormonów – import uwarunkowany jest uzyskaniem zezwolenia ze strony MRiSW i ew. Ministerstwa Zdrowia. 7.1.3.2. Certyfikacja zdrowotna Obowiązek uzyskania certyfikatu zezwalającego na wwóz towarów ze strony Dyrekcji Generalnej Usług Opieki Leczniczej (Directorate General of Curative Care Service) Ministerstwa Zdrowia spoczywa na importerach farmaceutyków, chemikaliów organicznych (zwłaszcza używanych do produkcji lekarstw i produktów medycznych), detergentów, szczepionek dla ludzi i zwierząt oraz hormonów. W tym celu konieczne jest przedłożenie MZ przed importem faktury handlowej lub faktury pro forma, urzędowo poświadczonego certyfikatu zdrowotnego i certyfikatu analizy chemicznej. W przypadku produktów dopuszczonych do obrotu w UE i oznakowanych zgodnie z obowiązującymi regulacjami certyfikat MZ wydawany jest bezpośrednio po przedstawieniu - przed faktycznym wwozem - deklaracji zgodności. Ważność wydawanego certyfikatu wynosi 6-12 miesięcy w zależności od produktu. Uprawnienia importowe w odniesieniu do klisz rentgenowskich zastrzeżone są wyłącznie dla Stowarzyszenia Czerwonego Półksiężyca. Ministerstwo Zdrowia jest także odpowiedzialne za wydawanie licencji importowych (kontrol belgesi) dla artykułów higienicznych (szczotki do zębów, podpaski), a ponadto produktów dla niemowląt (pampersy, smoczki, butelki). Procedura importowa wymaga w tym przypadku przedłożenia: wniosku wwozowego (adresowanego do Dyrekcji Generalnej Ogólnej Służby Zdrowia, tur Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü), licencji importowej, faktury pro forma lub faktury handlowej, certyfikatu analiz chemicznych i fizycznych, specyfikacji produktu, certyfikatu zdrowotnego (Health Certificate) lub certyfikatu dopuszczenia do swobodnego obrotu (Free Sales Certificate), próbki etykiety w j. tureckim oraz potwierdzenia opłacenia licencji importowej (ok. 140 euro). Licencja wydawana jest na okres ważności certyfikatów sporządzonych przez instytucje certyfikacyjne eksportera, a w przypadku braku dat ważności na tych certyfikatach- na okres 1 roku. Certyfikaty eksporterów z krajów UE nie wymagają potwierdzeń ze strony tureckich urzędów konsularnych. 7.1.3.3. Standaryzacja Zgodnie z przepisami ws. importu produktów z oznakowaniem CE Turecki Instytut Standaryzacji (TIS) wydaje certyfikaty zgodności dla importowanych towarów objętych dyrektywami „nowego i globalnego podejścia” - zasadniczo - bez przeprowadzania testów w przypadku, gdy: • towar dopuszczony jest do obrotu w UE; • poświadczona jest zgodność towaru z odpowiednimi regulacjami unijnymi; • towar nosi oznakowanie specjalne typu CE, E itp.; • dokumentacja techniczna została przedstawiona Instytutowi przed wwozem towaru. Jak informują władze tureckie, wdrożone zostały 23 dyrektywy przemysłowe UE odnoszące się do ok. 70% importu tureckiego - por. wykaz w tabeli . Tab. 3. Wykaz dyrektyw nowego i globalnego podejścia transponowanych przez Turcję I. Dyrektywy nowego podejścia wymagające oznakowania CE Przedmiot dyrektywy Numer dyrektywy Turcja 1 Urządzenia elektryczne przezna- 2006/95/WE x czone do stosowania w określonym przedziale napięcia (,,urządzenia niskiego napięcia’’) 2 Proste zbiorniki ciśnieniowe 87/404/EWG x 3 Bezpieczeństwo zabawek 88/378/EWG x 4 Materiały budowlane 89/106/EWG x 5 Kompatybilność 2004/108/WE x elektromagnetyczna 6 Ś� rodki ochrony indywidualnej 89/686/EWG x (BHP) 7 Wagi nieautomatyczne 90/384/EWG x 8 Aktywne wszczepialne urządze- 90/385/EWG x nia medyczne 9 Urządzenia spalające paliwa 90/396/EWG x gazowe 10 Nowe kotły grzejne opalane pali- 92/42/WE x wami płynnymi lub gazowymi 11 Materiały wybuchowe do użytku 93/15/WE x cywilnego 12 Urządzenia medyczne 93/42/WE x 13 Sprzęt i systemy ochronne 94/9/WE x przeznaczone do stosowania w atmosferze potencjalnego wybuchu (ATEX) 14 Rekreacyjne jednostki pływające 94/25/WE x 2002/44/WE 15 Windy 16 Urządzenia ciśnieniowe 17 Bezpieczeństwo maszyn 95/16/WE (2006/42/WE) 97/23/WE 98/37/WE (2006/42/WE) 98/79/WE x x x 18 Diagnostyczne urządzenia mex dyczne in vitro 19 Radiowe i telekomunikacyjne 99/5/WE x urządzenia końcowe 20 Koleje linowe do transportu osób 2000/9/WE x 21 Przyrządy pomiarowe (MID) 2004/22/WE o II. Dyrektywy oparte na zasadach nowego i globalnego podejścia nie przewidujące oznakowania CE 1. Opakowania i opakowania zużyte 94/62/WE o 2. Interoperacyjność transeu96/48/WE o ropejskiego systemu kolei szybkobieżnej 3. Wyposażenie morskie 96/98/WE o 4. Interoperacyjność transeuropej- 2001/16/WE o skiego konwencjonalnego systemu kolei III.Dyrektywy oparte na zasadach globalnego podejścia 1. Sprawność energetyczna lo1996/57/WE x dówek i zamrażarek oraz ich kombinacji 2. Przewoźne zbiorniki ciśnieniowe 1999/36/WE o 2000/14/WE x 3. Emisja hałasu do otoczenia przez urządzenia pracujące na zewnątrz 4. Stabilizatory oświetlenia 2000/55/WE x jarzeniowego Uwaga: x – dyrektywa wdrożona; o – dyrektywa nie wdrożona Po zawarciu przez Turecką Agencję Akredytacji TURKAK (http:// www.turkak.org.tr/index.html) porozumień o wzajemnym uznawaniu w ramach Europejskiej Współpracy Akredytacyjnej osiągnięto również postęp w dziedzinie akredytacji. Lista jednostek akredytowanych: http://www.turkak.org.tr/eng/acredited.htm. Od 2006 r. także tzw. tureckie jednostki notyfikowane podlegają rejestracji w systemie informacyjnym NANDO (New Approach Notified and Designated Organisations) Komisji Europejskiej. Aktualnie są to: • Turecki Instytut Standaryzacji (http://www.tse.org.tr) w zakresie dyrektyw dot. materiałów budowlanych, wind, zbiorników ciśnieniowych i kotłów grzejnych; • Tureckie Stowarzyszenie Producentów Cementu – Instytut Kontroli Jakości i Ś� rodowiska (TCMA, http://www.tcma.org.tr/ index.php?lang=EN%20) w zakresie dyrektywy dot. materiałów budowlanych; • Türk Loydu Vakfi Iktisadi Isletmesi (http://www.turkloydu.org) w zakresie dyrektyw dot. zbiorników ciśnieniowych i kotłów grzejnych; • Meyer Yönetim ve Belgelendirme Hizmetleri Ltd. Sti. (http://www.meyer.gen.tr/) w zakresie dyrektyw dot. zbiorników ciśnieniowych i kotłów grzejnych; • TMMOB Makine Mühendisleri Odasi Asansör Kontrol Merkezi http://www.mmo.org.tr/index.php?option=com_search&searchword=akr w zakresie dyrektywy dot. wind. Wykaz polskich jednostek notyfikowanych dostępny jest na stronie NANDO Komisji Europejskiej: http://ec.europa.eu/enterprise/newapproach/nando/index.cfm?fuseaction=country.notifiedbody&cou_id=616. W imporcie do Turcji, podobnie jak wewnątrz UE, ocena zgodności z wymaganiami dyrektyw musi być udokumentowana: • przeprowadzeniem modułów zgodności samodzielnie przez producenta zgodnie z procedurą wewnętrznej kontroli projektu i produkcji (ew. przy zaangażowaniu jednostki zewnętrznej) lub przez stronę trzecią (jednostkę notyfikowaną)- potwierdzonym uzyskanymi od niej certyfikatami; • deklaracją zgodności producenta (jego upoważnionego przedstawiciela); • jeśli to niezbędne – umieszczeniem na wyrobie oznakowania CE wraz z innymi znakami przewidzianymi dyrektywą/ami oraz numerem identyfikacyjnym jednostki notyfikowanej uczestniczącej w procedurze zgodności. Towary nie objęte legislacją nowego i globalnego podejścia oraz objęte autonomicznymi regulacjami lub standardami tureckimi podlegają certyfikacji według tych przepisów przez Turecki Instytut Standaryzacji w zakresie podstawowych wymagań zdrowotnych, bezpieczeństwa i środowiska. Tureckie regulacje i standardy dostępne są odpłatnie w TIS. Import produktów wymagających usługi posprzedażnej, w tym pojazdów silnikowych, samochodów osobowych, sprzętu elektrycznego AGD, urządzeń biurowych i komputerów, kas fiskalnych, urządzeń TV i wideo, grzejników, pieców gazowych, maszyn przemysłowych oraz urządzeń bezprzewodowych uwarunkowany jest zezwoleniem importowym ze strony Ministerstwa Ceł i Handlu (http://www.sanayi.gov.tr). Importerzy zobowiązani są zagwarantować świadczenie usług posprzedażnych w każdym z siedmiu regionów geograficznych Turcji (Morze Marmara, Morze Egejskie, Morze Czarne, Anatolia Centralna, Anatolia Wschodnia, Anatolia Płd.-Wschodnia, Morze Ś� ródziemne) tworząc biura lub zawierając stosowne umowy z istniejącymi firmami usługowymi czy oferującymi części zamienne. Licencje są wymagane także przy sprowadzaniu dóbr używanych, wadliwych, po renowacji i pojazdów silnikowych z drugiej ręki. Urządzenia telekomunikacyjne, jak sprzęt bezprzewodowy, maszyny do automatycznego przetwarzania danych, aparaty elektryczne do stacjonarnych sieci telefonicznych i telegraficznych oraz sekretarki automatyczne podlegają procedurze zatwierdzenia typu ze strony regulatora rynku - Urzędu Telekomunikacyjnego (http://www.tk.gov.tr). Od początku 2009 r. na podstawie rozporządzenia nr 2009/1 Turcja stosuje zmodyfikowane przepisy w zakresie kontroli wwozu niektórych towarów z krajów trzecich. Ich istota sprowadza się do poddawania ocenie zgodności ze strony Tureckiego Instytutu Standaryzacji produktów „ryzykownych” importowanych z UE, ale pochodzących spoza tego obszaru, nawet jeśli posiadają one certyfikat A.TR i oznakowanie CE, a więc zostały dopuszczone do swobodnego obrotu między krajami UE i są reeksportowane do Turcji. Procedurą kontroli objęte są produkty z zakresu następujących dyrektyw: •Urządzenia elektryczne przeznaczone do stosowania w okre ślonym przedziale napięcia (,,urządzenia niskiego napięcia’’) • Proste zbiorniki ciśnieniowe • Bezpieczeństwo zabawek • Materiały budowlane •Ś� rodki ochrony indywidualnej (BHP) •Urządzenia spalające paliwa gazowe • Nowe kotły grzejne opalane paliwami płynnymi lub gazowymi •Urządzenia ciśnieniowe • Radiowe i telekomunikacyjne urządzenia końcowe •Urządzenia medyczne. Wprawdzie tureckie przepisy zakładają, iż ocena zgodności powinna koncentrować się na analizie dokumentacji importowej, tym niemniej jednak należy się liczyć z ewentualnością wydłużenia procedur odpraw celnych i dodatkowymi kosztami dla przedsiębiorców unijnych. W ocenie KE powyższe przepisy dotykają przede wszystkim firmy międzynarodowe wykorzystujące bazy produkcyjne w krajach trzecich, zwłaszcza Azji Płd.-Wsch. 7.1.3.4. Regulacje środowiskowe Ministerstwo Ś� rodowiska i Lasów (MŚ� iL) wydaje certyfikaty kontrolne (lub certyfikaty importu produktów chemicznych - w zależności od rodzaju produktu) dla importu materiałów uważanych za szkodliwe dla środowiska, jak węgiel kamienny, brunatny, koks petrochemiczny, ropa naftowa, arszenik, rtęć, związki ołowiu, węglany fluoru, odpady tekstylne. W celu uzyskania certyfikatu niezbędne jest przedłożenie MŚ� iL przed importem dokumentów handlowych (faktury lub faktury pro forma) oraz urzędowo poświadczonych: • certyfikatu promieniowania dla niektórych związków metali oraz złomu metalowego; • deklaracji potwierdzającej, że pozbycie się produktów tek stylnych nie stanowi zagrożenia dla środowiska i zdrowia ludzkiego oraz że odpady tekstylne nie są zmieszane z innymi niebezpiecznymi odpadami i materiałami; • certyfikatu analizy chemicznej dla eliminacji produktów in nych niż tekstylne. Ponadto wymagane jest przedstawienie 2 egzemplarzy etykiety produktu. Ważność certyfikatu sporządzanego przez MŚ� iL wynosi 6 miesięcy. 7.1.3.6. Wwóz wyrobów sektora tekstylnego - Od lutego 2009 r. obowiązuje na podstawie Komunikatu Podsekretariatu Handlu Zagranicznego nr 21/2009 z 31 grudnia 2008 r. wymóg przedkładania tureckim urzędom celnym certyfikatu rejestracyjnego eksportera dla produktów sektora tekstylnego sprowadzanych do Turcji. Służy on kontroli obrotów handlowych w tym sektorze. Odnosi się zasadniczo do sytuacji pierwszego wwozu przez (każdą) turecką firmę od danego eksportera. Certyfikat rejestracyjny wystawiany jest przez krajowe (polskie) izby handlowe lub branżowe rejestrujące przedsiębiorców (i wystawiających np. dokumenty pochodzenia towaru) oraz poświadczany co do poprawności pieczęci i podpisów przez tureckie ambasady lub konsulaty. Certyfikat wystawiany jest raz na rok i ważny jest na dany rok kalendarzowy. Wykorzystywany jest do zgłoszenia transakcji importu w Stambulskim Sekretariacie Generalnym Stowarzyszenia Eksporterów Tekstyliów i Odzieży ITKIB (http://www.itkib.org.tr/ english/). Później wystarcza kopia certyfikatu. Jednocześnie importerzy zobowiązani są do przedkładania urzędom celnym certyfikatów rejestracyjnych importera dla każdej dostawy towarów. Certyfikaty te ważne są 3 miesiące, Informacja o certyfikacie w j. angielskim figuruje pod adresem: http://www.itkib.org.tr/ithalat/dosyalar/INFORMATION_ON_ EXPORTER_REGISTRY_FORM_2009_21.doc. 7.1.3.7. Serwis posprzedażny Wymogi dotyczące zapewnienia serwisu posprzedażnego wyrobów importowanych na rynek turecki zostały określone przez tureckie Ministerstwo Przemyślu i Handlu (obecnie Ministerstwo Nauki, przemysłu i technologii) oraz Dyrektoriat Generalny ds. Ochrony Konsumentów. Wymogi te zdefiniowano z podziałem na sektory, branże oraz grupy wyrobów. Przykładowo, dla potrzeb zapewnienia serwisu posprzedażnego wyrobów AGD, terytorium Turcji zostało podzielone na 7 regionów. Zależnie od rodzaju sprzętu, producent/eksporter musi ustanowić określoną, minimalną ilość punktów serwisowych w każdym regionie oraz zapewnić dostawy części zamiennych do każdego importowanego urządzenia przez określony okres czasu. I tak, w przypadku odkurzaczy wymagane jest zapewnienie min. 3 punktów serwisowych w każdym regionie, z ogólną liczbą min. 40 na terytorium całego kraju. Wymagany okres zapewnienia dostaw części zamiennych wynosi 10 lat. W przypadku mikserów wymaga się min. 3na region, a ogółem 60 punktów serwisowych oraz 7-letniego okresu dostaw części. Dla kuchenek gazowych, podobnie jak dla odkurzaczy, okres ten wynosi 10 lat, ale wymagane jest ustanowienie co najmniej 5 punktów serwisowych w każdym regionie Turcji. W przypadku eksportu tego rodzaju urządzeń do Turcji warto pozyskać lokalnego partnera/importera, który zorganizuje sieć obsługi posprzedażnej importowanych wyrobów w sposób zgodny z wymaganiami rynku tureckiego, a jednocześnie dla eksportera mniej dotkliwy finansowo. Kwestie zapewnienia serwisu gwarancyjnego i posprzedażnego należy jednoznacznie uregulować w umowie/kontrakcie. W Turcji punkty serwisowe obsługują najczęściej kilka marek danej branży, co obniża koszty. Na producencie/eksporterze pozostaje zobowiązanie do zapewnienia części zamiennych przez wymagany okres po ostatniej dostawie. Optymalne jest wyspecyfikowanie w kontrakcie (w formie załącznika) części podlegających wymianie i objętych dostawami w ramach serwisu posprzedażnego, istotnych dla zapewnienia sprawności użytkowej sprzętu . Jeśli kontrakt jest znacznej wartości, można nakłonić importera do zakupu (z rabatem) pewnego bazowego pakietu części zamiennych, które dostępne byłyby z centrali importera na podstawie zapotrzebowania z ustanowionych przez importera punktów serwisowych. Pakiet ten byłby następnie uzupełniany wg. potrzeb przez wymagany okres, na ustalonych w umowie pomiędzy eksporterem a importerem. 7.1.3.8. Ograniczenie wwozowe i wywozowe oraz bariery administracyjne Turcja stosuje zakaz importu mięsa wołowego, bydła i produktów pochodnych z UE, co zdaniem Komisji Europejskiej nie ma uzasadnienia faktycznego, jeśli chodzi o zagrożenie BSE, narusza bilateralne porozumienie o unii celnej i krępuje rozwój wzajemnej wymiany rolnej. Zniesienie tej restrykcji KE wiąże z postępem negocjacji w rozdziale 11- Polityka rolna. Import mięsa kurczaków z Turcji do UE i jego wwóz z UE do Turcji podlega również wzajemnym ograniczeniom. Ocenia się, iż liberalizacja handlu w obrębie powyższych produktów zwiększyłaby penetrację importową rynku tureckiego i sprzyjałaby redukcji cen oferowanych na nim wyrobów mięsnych. Wysokimi (dyskryminacyjnymi) podatkami (oraz kosztami banderol podatkowych) i uciążliwymi procedurami licencyjnymi (pozwolenia importowe- Control Centrificate) objęty jest ponadto wwóz do Turcji napojów alkoholowych. Turcja nie dopuszcza ponadto importu gotowych napojów alkoholowych (ready-to-drink). Takie postępowanie KE traktuje jako naruszenie bilateralnego porozumienia(oraz reguł WTO). Z kolei ograniczenia importowe do UE obowiązują wobec tureckich grzybów niehodowlanych (restrykcje postczernobylowskie). W Dzienniku Ustaw z dnia 18 września 2009 r. ogłoszono rozporządzenie nr 2009/11 uaktualniające wykaz towarów objętych zakazem eksportu z Turcji. Wykaz ten zawiera obecnie 11 kategorii towarów, w tym dobra kultury narodowej lub należące do zasobów naturalnych, nasiona tytoniu, sadzonki pistacji, orzechów i fig. Do towarów podlegających wstępnemu zezwoleniu eksportowemu zaliczono haszysz, cukier, konie wyścigowe oraz liście tytoniu. Utrudnieniami o charakterze administracyjnym dla eksporterów na rynku tureckim są w szczególności: • procedury rejestracyjne wobec produktów tekstylnych. Wnioski rejestracyjne (Export Registration Form) zawierają wrażliwe dla interesów handlowych firm pytania oraz są czasochłonne i kosztowne (por. pkt. 7.1.3.6.) • wymóg potwierdzania pochodzenia produktów przemysłowych znajdujących się w swobodnym obrocie na rynku UE oraz inspekcje, rygory dokumentacyjne i testy fizyczne dla towarów wywodzących się spoza UE (por. pkt. 7.1.3.3.) • niedostateczne egzekwowanie praw własności intelektualnej (por. 8.8) • zasady wdrażania przez stronę turecką kontyngentów taryfowych (zwolnionych z cła), przewidzianych porozumieniem o unii celnej dla przetworzonych produktów rolnych (m.in. czekolad, pieczywa, makaronów i słodyczy). Ich wysokość określona została w Decyzji nr 1/2007 Rady Stowarzyszenia Turcja-UE. Niemniej jednak administracja turecka stosuje w praktyce szereg specyficznych wymogów, ograniczając np. do 3 ton wysokość wnioskowanego wwozu dla jednego towaru (numeru taryfy celnej) oraz zobowiązując aplikantów, którymi mogą być tylko producenci, do przedkładania aktualnego raportu o zdolności produkcyjnej • środki nadzoru, mające zastosowanie w przypadku, gdy deklarowana wartość towaru jest niższa od oficjalnej wartości CIFustanawianej dla każdego towaru odrębnie. W takich przypadkach należy uzyskać licencję ze strony tureckiej, a jej odmowa równoznaczna jest z blokadą importu danego towaru. Dla produktów objętych unia celną taka odmowa może rodzić straty finansowe, jeśli produkty te podlegają w Turcji niezwracalnym opłatom podatkowym • instrumenty ochronne wobec importu stosowane przez Turcje względnie swobodnie, podczas gdy wg reguł WTO powinny mieć one charakter nadzwyczajny 7.1.4. Etykietowanie i znakowanie towarów Opakowania, skrzynie, bele muszą być wyposażone w znaki przesyłkowe, numery, dane wymiarowe i wagowe brutto. Przesyłki o charakterze tranzytowym wymagają oznaczenia „In Transit”. Tureckie regulacje w odniesieniu do oznakowania art. rolno-spożywczych przewidują m.in. konieczność zaopatrzenia produktów w trwałe „nalepki” w j. tureckim przed wprowadzeniem ich na rynek. Oznakowanie powinno zawierać m.in. informację identyfikującą eksportera, numery taryfy celnej, wagę netto, wartości substancji użytych np. w celu ułatwienia składowania towaru (wraz z nr klasyfikacji UE), datę przydatności do spożycia, kod kreskowy (EAN), nr i datę zezwolenia importowego. Import napojów alkoholowych natomiast uwarunkowany jest dodatkowo stosowaniem etykiet tureckich już w procesie produkcyjnym względnie przed odprawą celną. 7.1.5. Czasowy wwóz towarów Towary nie dopuszczone do swobodnego obrotu a wprowadzane czasowo do Turcji w celu aktywnego przerobu uszlachetniającego zwolnione są z opłat celnych i podatków po złożeniu przez importera zabezpieczenia finansowego w postaci gwarancji bankowej na poczet i w wysokości należnego cła i podatków - zwracanej po reeksporcie towarów. W pokrewnym mechanizmie - podlegają zwrotowi należności celne i podatkowe pobrane za towary dopuszczone do obrotu na obszarze celnym Turcji i reeksportowane po aktywnym przerobie uszlachetniającym. Czasowy wwóz towarów pod kątem reeksportu jest możliwy po uzyskaniu zezwolenia Ministerstwa Gospodarki. 7.1.5.1. Czasowy wwóz próbek handlowych i materiałów reklamowych Turcja jest sygnatariuszem Konwencji ws. ułatwiania importu próbek handlowych i materiałów reklamowych przyjętej w 1952 r. w ramach GATT. Próbki bez wartości handlowej można importować bezcłowo. Pozostałe podlegają opłatom celnym i podatkowym w momencie importu, które są jednak refundowane przy reeksporcie dokonywanym w okresie 6 miesięcy od importu. Turecki urząd celny wymaga przy tym listu gwarancyjnego ws. czasowego wwozu, który zwracany jest z momentem wywozu towaru. Próbki powinny być wyszczególnione na fakturze. Książki, gazety, magazyny, katalogi, broszury i podobne materiały reklamowe zwolnione są z cła. Przy imporcie próbek produktów rolno-spożywczych przeznaczonych na wystawę lub do badań naukowych nie jest wymagana promesa czy licencja importowa (kontrol belgesi). W przypadku próbek handlowych importer wypełnia specjalny wniosek w jednym z regionalnych urzędów kontroli żywności i przedstawia kopię faktury pro forma (na której np. potwierdzany jest fakt dostawy bez opłat). Formularze dostępne na stronie MRiSW. Procedury importu czasowego przewidują, iż po weryfikacji wniosku regionalny urząd kontroli żywności powiadamia pisemnie urząd celny, aby dokonał odprawy próbki. Turcja jest zrzeszona w tzw. łańcuchu gwarancyjnym ATA, więc skorzystać można również z uproszczonej procedury wwozowej w oparciu o karnet celny ATA w celach: • akwizycyjnych, rozpoznania rynku, zademonstrowania wzorów przed zawarciem kontraktu handlowego; • targowo-wystawienniczych. Karnet ważny jest 12 miesięcy od daty wydania i ma zastosowanie do większości dóbr osobistych i wyposażenia zawodowego, w tym próbek handlowych, komputerów, aparatury badawczej, narzędzi, sprzętu filmowego i telewizyjnego, urządzeń przemysłowych, sprzętu sportowego, samochodów, odzieży czy biżuterii względnie dóbr unikatowych, jak jachty, obrazy, rekwizyty teatralne, instrumenty muzyczne, wystrój stoisk. Nie jest wykorzystywany natomiast w zakresie artykułów konsumowalnych lub psujących się typu rolno-spożywczego. Karnet można uzyskać odpłatnie po złożeniu ew. dodatkowego zabezpieczenia gotówkowego w krajowym zrzeszeniu gwarantującym w systemie ATA, którym w przypadku Polski jest Krajowa Izba Gospodarcza w Warszawie, Dział Karnetów: (ul. Trębacka 4, 00-074 Warszawa, tel.: (48-22) 630 97 30 lub 630 98 10, Fax: (48-22) 827 46 73 lub 630 99 81, email: [email protected] ). W odniesieniu do Turcji funkcję takiego zrzeszenia pełni: Turecka Unia Izb i Giełd Towarowych (Türkiye Odalar ve Borsalar Birligi, TOBB) w Ankarze. W przypadku prywatnych samochodów osobowych, dla osób zamieszkujących w Turcji na podstawie ważnego zezwolenia na pobyt, bez pozwolenia na pracę i jej podejmowania, na zasadach wwozu czasowego można sprowadzić z Polski pojazd na polskiej rejestracji i użytkować go przez 6 miesięcy (po czym pojazd musi opuścić terytorium Turcji), natomiast w przypadku legalnego pobytu w Turcji wraz z zatrudnieniem na podstawie pozwolenia na pracę, należy skontaktować się – za pośrednictwem strony www.turing.org.tr – z tureckim Automobilklubem, który udzieli stosownych informacji. 7.1.5.2. Tranzyt żywych zwierząt Zasady transportu zwierząt przez terytorium Turcji: • Zezwolenie na przejazd tranzytowy przez terytorium Turcji należy uzyskać z polskiego Ministerstwa Infrastruktury; • Specyfikacja techniczna samochodu musi być zgodna z wymaganiami określonymi w normach krajów UE; • Przed rozpoczęciem transportu żywych zwierząt, firma dokonująca eksportu tych zwierząt zobowiązana jest przesłać faksem wniosek z informacjami dotyczącymi tego transportu (data transportu, nazwa przejścia granicznego do i z Turcji, rodzaj i ilość zwierząt, imię i nazwisko właściciela zwierząt, numery tablic rejestracyjnych pojazdów, wyznaczona trasa tranzytowa, nazwa kraju -miejsca, do którego zwierzęta są przewożone); • Wniosek ten musi być akceptowany przez tureckie Ministerstwa Rolnictwa; • Niezbędne jest posiadanie oficjalnego pisma ze strony importującego z kraju ościennego, że zwierzęta te bezwzględnie zostaną wypuszczone na teren tego kraju; • Opłata za tranzyt zwierząt przez Turcję zależy od ilości i rodzajów zwierząt; • W Turcji nie ma wyznaczonych miejsc do odpoczynku dla zwierząt. Należy mieć na uwadze, iż Turcja niechętnie pozwala na tranzyt zwierząt (szczególnie bydła) przez swoje terytorium. 7.2. Strefy wolnocłowe w Turcji Ważnym instrumentem wsparcia handlu międzynarodowego, wykorzystującym położenie geograficzne Turcji, jest ustawa nr 3218 z dnia 15 czerwca 1985 r. w sprawie stref wolnocłowych na 4 wybrzeżach morskich kraju. Strefy wolnocłowe zdefiniowane są jako specjalne miejsca wewnątrz kraju, ale uznawane jako obszar będący poza granicą celną, gdzie nie mają zastosowania regulacje finansowe stosowane w handlu zagranicznym. W obszarach tych tworzy się dogodny klimat dla firm zarówno krajowych oraz zagranicznych, dla prowadzenia wszelkiego rodzaju działalności takiej jak: produkcja przemysłowa, magazynowanie, pakowanie, handel. Strefy powstają w regionach korzystnie położonych ze względu na dostęp do portów morskich, lotnisk i autostrad. Inwestorzy mogą budować w nich własną infrastrukturę, jak również wynajmować istniejącą. Zachęty oferowane w strefach są jednakowo dostępne dla krajowych i zagranicznych inwestorów. Warto w tym miejscu wymienić najważniejsze z nich: • zezwolenie na działalność w strefach wolnocłowych jest przyznawane na okres 10 lat (użytkownicy korzystający z dzierżawy istniejących obiektów) lub 20 lat (własne inwestycje w obiekty), zaś w przypadku działalności produkcyjnej na odpowiednio 15 i 30 lat; • w przypadku posiadania licencji na produkcję stosuje się zwolnienie od podatku dochodowego od osób fizycznych i prawnych; w przypadku posiadania licencji na działalność inną niż produkcyjna, uzyskanej po 06.02.2004 powyższe zwolnienia nie przysługują; • płace zatrudnianych pracowników nie podlegają PIT w firmach eksportujących co najmniej 85% wartości - na bazie FOB- swojej produkcji w strefie; • handel między strefami a rynkiem tureckim podlega zasadom handlu zagranicznego, dlatego też zakupione na nim dobra i usługi są zwolnione z VAT-u; • wytworzone produkty mogą pozostawać na terenie strefy bez ograniczenia czasowego; • nie pobiera się opłat celnych od produktów sprowadzanych i wysyłanych ze stref; • dochody uzyskane z działalności w strefach mogą być transferowane za granicę bez specjalnych zezwoleń i ograniczeń. O zezwolenie na działalność w strefach wolnocłowych należy wystąpić do Ministerstwa Gospodarki, Dyrektoriat Generalny ds. Stref Wolnocłowych poprzez dyrekcję wybranej strefy. Do wniosku należy załączyć: • opis dotychczasowego oraz planowanego profilu działalności osoby ubiegającej się o licencję; • poświadczony notarialnie wzór podpisu osoby upoważnionej do reprezentowania firmy; • potwierdzony przez tureckie przedstawicielstwo dyplomatyczne wyciąg z rejestru handlowego (dla firm zagranicznych); • pochodzący z ostatnich trzech lat wyciąg z ksiąg rachunkowych oraz oświadczenia o dochodach; • oryginał oraz kopię potwierdzenia złożenia w depozyt w Tureckim Banku Centralnym opłaty pobieranej przy składaniu wniosku. W przypadku przyznania licencji inwestor podpisuje umowę dzierżawy z Administratorem Strefy lub musi wystąpić o pozwolenie na budowę w przypadku własnych inwestycji w nowe obiekty. W Turcji istnieje dwadzieścia stref wolnocłowych: • Antalya FTZ (http://www.asbas.com.tr), • Mersin FTZ (http://www.mesbas.com.tr), • Tayseb-Toros Adana Yumurtalik FTZ (http://www.tayseb.com), • Ege (Agean) FTZ (http://www.esbas.com.tr), • Izmir Menemen FTZ (http://www.idesbas.com), • Denizli FTZ Denizli FTZ (http://www.denser.com.tr), • Istanbul Leather and Industry FTZ (http://www.desbas.com.tr), • Tekirdag Avrupa (European) FTZ (http://www.asb.com.tr), • Istanbul Trakya (Thrace) FTZ (http://www.isbas.com.tr), • Istanbul Ataturk Airport FTZ (http://www.isbi.com.tr/), • Kocaeli FTZ (http://www.kosbas.com.tr/), • Tubitak MAM Technological FTZ (www.mam.gov.tr/teknopark), • Bursa FTZ (http://www.buseb.com.tr/), • Kayseri FTZ ( http://www.kayser.com.tr/ ), • Samsun FTZ (http://www.sasbas.com/), • Trabzon FTZ (e-mail: [email protected] ), • Rize FTZ (e-mail: [email protected]), • Gaziantep FTZ (http://www.gasbas.com/), • Mardin FTZ (http://www.masbas.com/), • Dogu Anadolu FTZ (http://www.erzurumsbm.net/), Rys. 2. Strefy wolnocłowe w Turcji Dwadzieścia istniejących w Turcji stref wolnocłowych generuje w sumie obroty o wartości ponad 23 mld USD rocznie. 7.3. Zachęty inwestycyjne dla inwestorów w Turcji – preferencje dla przedsiębiorców z sektora MSP 7.3.1. Zasady ogólne Turecki system zachęt dla inwestorów zagranicznych opiera się na rozwiązaniach mających na celu wspieranie inwestycji, a w szczególności rozwoju regionalnego, wzrostu zatrudnienia, poprawy ochrony środowiska i stymulowania postępu technicznego. Jego istotą są zwolnienia podatkowe, parapodatkowe oraz przydzielanie działek pod inwestycje. Zasady ich stosowania uzależnione są od charakteru inwestycji, jej lokalizacji oraz skali. W ograniczonym zakresie przyznawane są także preferencyjne kredyty inwestycyjne oraz subsydiowane są ich oprocentowania. Polityka pomocy publicznej zorientowana jest na promocję tworzenia specjalnych stref aktywności ekonomiczno-inwestycyjnej. 7.3.2. Podstawowe uregulowania W 2012 r. Turcja wprowadziła nowy program zachęt dla inwestycji zagranicznych. Zgodnie z nową polityką gospodarczą rządu Turcji, do priorytetów zalicza się ograniczenie bezrobocia, transfer technologii, prywatyzację przedsiębiorstw państwowych, zmniejszenie nierówności rozwoju regionalnego, zrównoważenie salda wymiany zagranicznej, zwiększenie stopnia integracji z gospodarką światową oraz zwiększenie napływu kapitału zagranicznego. Turcja wykorzystuje ponadto zachęty fiskalne dla ukierunkowania inwestycji krajowych i zagranicznych na rozwój przemysłowy oraz integrację ekonomiczną obszarów miejskich i wiejskich. Systemy zachęt inwestycyjnych, dostępne dla inwestorów krajowych i zagranicznych, są modyfikowane pod kątem przyciągania inwestycji w sektorach produkcji przemysłowej i usług, energii i eksportu. System ma w szczególności zachęcać do inwestowania w sektorach motoryzacyjnym, chemicznym, lotniczym i elektronicznym, programy sektorowe mają służyć podniesieniu zdolności technologicznych i wytwórczych krajowych producentów. Korzystanie z zachęt inwestycyjnych możliwe jest wyłącznie na podstawie Certyfikatu Zachęt Inwestycyjnych wydawanego przez Ministerstwo Gospodarki Turcji. Turcja została podzielona na 6 stref o różnym poziomie zachęt dla inwestorów. Rys. 3. Obszary priorytetowego wsparcia w Turcji Źródło: Ministerstwo Gospodarki Turcji Minimalna wartość inwestycji uprawniająca do ubiegania się o Certyfikat wynosi 1 mln TL w strefach 1 i 2 oraz 500 tys. TL dla stref 3 i 4 Certyfikat uprawnia kwalifikowane inwestycje do uzyskania następujących korzyści: • Zwolnienia z opłat celnych; • Zwolnienia z VAT; • Obniżonej stawki podatku CIT; • • • Dopłat do części składki na ubezpieczenia społeczne opłacanej przez pracodawcę; Dopłat do kosztów obsługi kredytów; Przydziału gruntu pod inwestycję z zasobów państwowych. System obejmuje 4 schematy: ogólny i regionalny oraz inwestycji o dużej skali i strategicznych (minimum 50 mln TL – 28 mln USD). Natomiast w schemacie ogólnym wsparciem mogą być objęte inwestycje w wysokości od 1 mln TL (strefa I i II) lub 500 tys. TL (strefy III-VI) w postaci jedynie zwolnienia z VAT i ceł. Z kolei wsparcie w ramach schematu regionalnego może obejmować kombinację złożoną z ww. instrumentów w wysokości uzależnionej od regionu. Bliższych informacji można zasięgnąć pod adresem [email protected] lub na stronie internetowej ministerstwa www.economy.gov.tr. .3.3. Pomoc dla MSP W ramach Funduszu Zachęt Inwestycyjnych utworzonego w tureckim Banku Centralnym przedsiębiorcy, zwłaszcza MSP, dokonujący nowych inwestycji mogą ubiegać się o: • preferencyjne kredyty w wysokości od 20% do 60% kosztów inwestycji - przy czym okres spłaty ustalony jest na 2 - 4 lata w zależności od obszaru jej lokalizacji i wielkości przedsiębiorcy, a także • zredukowanie o 5 p.p. stawki ich oprocentowań. Przeznaczenie kredytów obejmuje zarówno zakup środków trwałych, jak i działalność operacyjną. Kredyty przeznaczone winny być na realizację priorytetów inwestycyjnych wyznaczonych przez turecką Komisję Naukowo-Techniczną (TUBITAK), projektów B&R i ekologicznych oraz podejmowanie inwestycji w technoparkach. MSP zatrudniające mniej niż 250 pracowników mogą uzyskać ponadto „miękkie” wsparcie ze strony Agencji Rozwoju Małych i Ś� rednich Przedsiębiorców (KOSGEB) na usługi doradcze, B&R, e-business, wspólne użytkowanie maszyn i urządzeń, szkolenie pracowników, podróże biznesowe za granicę, udział w imprezach promocyjnych za granicą, uczestnictwo w targach krajowych, akcje promocyjne produktów, przygotowanie do podjęcia działalności gospodarczej, zatrudnianie wykwalifikowanej kadry, software, patenty i wzory przemysłowe oraz opracowanie planów infrastrukturalnych. Ponadto Fundusz Gwarancji Kredytowych (KGF) otrzymał od Skarbu Państwa kwotę 1 mld TL w celu stworzenia zdolności kredytowej firm MSP na poziomie 10 mld TL. Limit gwarancji udzielanych firmom MSP wynosi 1 mln TL/podmiot oraz 1,5 mln TL dla grupy ryzyka związanego z MSP. KGF pokrywa do 80% wartości kredytu. 8. Współpraca gospodarcza Turcji i Polski 8.1. Ramy prawno-traktatowe regulujące współpracę Polski z Turcją Stosunki gospodarcze i handlowe regulowane są następującymi bilateralnymi porozumieniami: •Umowa Handlowa z 23 kwietnia 1974 r. (weszła w życie 22 kwietnia 1975 r., jest w trakcie procedury wypowiadania, formalnie nadal pozostaje w mocy); •Umowa o współpracy gospodarczej i technicznej z 31 stycznia 1980 roku (weszła w życie 18 lipca 1980 r.); •Umowa o wzajemnej ochronie i popieraniu inwestycji z 11 sierpnia 1991 roku (weszła w życie 19 sierpnia 1994 r.); Dz.U. 1994 nr 112 poz. 539; •Umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania z 3 listopada 1993 roku (weszła w życie 1 października 1996 roku); Dz.U. 1997 nr 11 poz. 58; • Protokół o utworzeniu Stałego Komitetu Konsultacyjnego Wysokiego Szczebla z 19 lipca 1994 r. (wszedł w życie 13 września 1996 r); Dz.U. 1997 nr 11 poz. 60; • Porozumienie o współpracy w dziedzinie techniki i przemysłu obronnego z 19 lipca 1994 r. (weszło w życie 2 marca 2000 r.); •Umowa o współpracy w dziedzinie turystyki z 7 maja 1997 r. (weszła w życie 19 września 1997 r.); •Umowa o współpracy i wzajemnej pomocy w sprawach celnych z 4 października 1999 r. (weszła w życie 1 maja 2000 r.). Od 1 maja 2004 r. Polska, jako członek Unii Europejskiej, jest stroną umów zawartych z Turcją przez UE, w tym Umowy o wolnym handlu z roku 1963 (weszła w pełni w życie z dniem 1 stycznia 1996 r.) 8.2. Polsko-tureckie stosunki handlowe W latach 2002-2011 polsko-turecka wymiana handlowa wzrosła ponad sześciokrotnie. W trakcie ostatniej dekady rosła ona systematycznie z wyjątkiem załamania wzajemnych obrotów w 2009 r. W 2011 r. wyniosły one ponad 5,6 mld USD. Eksport Polski do Turcji w tym okresie zwiększył się blisko trzynastokrotnie, podczas gdy import z Turcji wzrósł niespełna czterokrotnie. Ta przewaga dynamiki polskiego eksportu spowodowała wyeliminowanie nadwyżki importu nad eksportem. Po okresie deficytu latach 20022009 odnotowaliśmy w obrotach dwustronnych w latach 2010 i 2011 saldo dodatnie. Tab. 3. Polsko - tureckie obroty towarowe (w mln USD ; rok poprzedni =100) Rok Obroty Eksport Import Tab. 3. cd. Rok Obroty 884,6 - 255,3 - Saldo 629,3 2003 1 230,8 139,1 357,8 140,1 873,0 2004 2 012,4 163,5 901,4 251,9 1 111,1 2005 132,8 118,3 -373,9 -515,3 -1111,1 -117,2 3 645,8 126,6 2008 4 292,1 117,7 1 772,1 2009 109,0 1 314,4 1 576,0 127,3 2007 114,7 1 197,2 1 304,5 138,7 Saldo 2006 2 511,6 2 880,5 124,8 - Eksport 1 508,2 Import 2002 2010 119,9 -271,5 2011 3 662,7 4 595,4 5 619,6 85,3 125,5 122,3 1 752,2 2 484,1 3 291,2 115,6 117,5 98,9 141,8 132,5 2 137,6 2 520,0 1 910,5 2 111,3 2 328,4 135,6 117,9 75,8 110,5 110,3 -628,3 - 747,9 -158,3 372,8 962,8 2002=100 635 - 1 289 - 370 - - Źródło: materiały MG RP, GUS - Rocznik Statystyczny Handlu Zagranicznego 2012 Turcja należy do głównych partnerów handlowych Polski wśród państw Bliskiego Wschodu i Azji, plasując się na 19-20 pozycji wśród naszych kontrahentów globalnie. Niemniej jednak w wartościach bezwzględnych udział Turcji w polskich obrotach handlowych pozostaje nader ograniczony, wynosząc 1,1% w polskim wywozie i 1,7% w polskim przywozie (2011 r.). 8.3. Wymiana towarowa Polski z Turcją w 2011 r. i pierwszej połowie 2012 r. Rok 2011 zaznaczył się korzystnie w dwustronnej wymianie handlowej Polska-Turcja – zgodnie z oczekiwaniami, wolumen obrotów handlowych znacznie przekroczył poziom 5 mld USD. Po niewielkim załamaniu obrotów wzajemnych w 2009 r. na skutek światowego kryzysu gospodarczego, osiągnięty w 2011 r. wolumen polskiej wymiany handlowej z Turcją jest blisko dwukrotnie wyższy w porównaniu do 2006 r. W latach 2010-2011, wolumen wymiany handlowej Polska-Turcja rósł w tempie ok. 1 mld rocznie. Tab. 4. Podstawowa struktura polsko-tureckiej wymiany towarowej w 2011 r.: w tys. USD (w podziale na sekcje CN) Ogółem Zwierzęta żywe, produkty pochodzenia zwierzęcego Produkty pochodzenia roślinnego Przetwory spożywcze Produkty mineralne Produkty przemysłu chemicznego Tworzywa sztuczne i kauczuk oraz artykuły z nich Skóry i artykuły z nich Drewno i artykuły z drewna Ś� cier drzewny, papier, tektura i artykuły z nich Materiały i artykuły włókiennicze Eksport Import 3 291 202 2 328 391 244 138 3 911 14 436 63 857 142 769 28 018 123 309 17 221 193 160 163 390 73 818 6 742 262 962 6 569 15 882 25 488 Saldo 962 811 229 702 -59 946 19 460 10 797 78 321 184 641 7 613 485 -1 044 15 397 684 418 -658 930 29 770 67 076 Tab. 4. cd. Obuwie, nakrycia głowy, itp. Artykuły z kamienia, wyroby ceramiczne, szkło Perły naturalne lub hodowlane, kamienie szlachetne lub półszlachetne Metale nieszlachetne i wyroby z metali nieszlachetnych Maszyny i urządzenia, sprzęt elektryczny i elektrotechniczny Sprzęt transportowy Przyrządy i aparatura, optyczne, fotograficzne, pomiarowe, kontrolne, itp. Artykuły przemysłowe różne — meble, prefabrykaty budynków, zabawki, itp. 5 080 19 745 3 128 29 202 1 952 -9 457 3 424 13 421 -9 997 156 492 194 101 -37 809 1 423 629 402 713 15 478 11 050 628 869 41 458 1 029 916 495 117 133 752 18 808 22 650 4 428 Źródło: GUS - Rocznik Statystyczny Handlu Zagranicznego 2012 W 2011 r. polski eksport na rynek turecki wzrósł o 32,5%, osiągając poziom blisko 3,3 mld USD. W statystykach tureckich, pod względem eksportu do Turcji w 2011 r. Polska zajęła 18. miejsce wśród największych eksporterów, jej udział w wolumenie tureckiego importu ogółem wyniósł 1,5%. Do głównych grup towarowych polskiego wywozu do Turcji w 2011 r. należały kotły przemysłowe, maszyny i urządzenia mechaniczne oraz ich części, maszyny i urządzenia elektryczne oraz ich części, wyroby branży motoryzacyjnej (samochody, zespoły, akcesoria motoryzacyjne), mięso i podroby (wołowina), na dalszych pozycjach znalazły się wyroby z kauczuku/gumy, tworzywa sztuczne i art. z tworzyw sztucznych, olejki eteryczne i rezinoidy, preparaty perfumeryjne, kosmetyczne lub toaletowe, chemikalia organiczne, papier, tektura i wyroby z masy papierniczej oraz przetwory ze zbóż, mąki, skrobi lub mleka, pieczywo cukiernicze. W 2011 r, zaobserwowano umiarkowaną dynamikę importu tureckich towarów na rynek polski – 10,3%. Wolumen polskiego importu wyniósł blisko 2,3 mld USD. Wg statystyk tureckiego urzędu statystycznego (TurkStat), w 2011 r. Polska, z udziałem 1,3% w ogóle tureckiego eksportu, znalazła się na 19. miejscu. W strukturze towarowej tureckiego wywozu do Polski nie nastąpiły zasadnicze zmiany w obrębie 10 największych pozycji – do największych wartościowo pozycji należą: pojazdy nieszynowe i ich części (samochody, zespoły, akcesoria motoryzacyjne); kotły przemysłowe, maszyny i urządzenia mechaniczne oraz ich części; maszyny i urządzenia elektryczne oraz ich części. Wysoki udział w ogóle importu towarów tureckich na rynek polski utrzymały wyroby tekstylno-odzieżowe, w tej grupie Polska od lat notuje ujemne saldo wymiany handlowej z Turcją. Wśród pozycji dominujących w imporcie z Turcji w 2011 r. wymienić należy ponadto wyroby z żelaza i stali, wyroby z kauczuku/gumy, owoce i orzechy jadalne, tworzywa i art. z tworzyw sztucznych, aluminium i wyroby z aluminium. W 2012 r. Polska znalazła się na 20. miejscu wśród największych partnerów handlowych Turcji, pod względem eksportu (18. miejsce rok wcześniej) jak i importu. Rok 2012 zaznaczył się ok. 7% spadkiem obrotów w dwustronnej wymianie handlowej Polska-Turcja – wg danych TurkStat, wolumen obrotów wyniósł nieco ponad 4,9 mld USD, z dodatnim dla Polski saldem wymiany dwustronnej. Pozycje dominujące w obrotach wzajemnych w wymianie handlowej Polska-Turcja w 2012 r. nie uległy zmianie w stosunku do roku poprzedniego: maszyny i urządzenia mechaniczne oraz sprzęt elektryczny (34,32% ogółu obrotów); pojazdy mechaniczne i ich części (głównie – eksport wyrobów branży motoryzacyjnej) z udziałem 16,55% oraz materiały i wyroby włókiennicze (11,93%). Znaczące są również udziały sekcji żelaza i stal oraz wyrobów z metali nieszlachetnych (9,65%), tworzyw sztucznych, wyrobów z kauczuku (6,63%) i produktów przemysłu chemicznego oraz pokrewnych (6,60%). W wymianie handlowej Polska-Turcja po obu stronach, szczególnie w sektorach o największych udziale w obrotach bilateralnych, od lat dominują korporacje międzynarodowe i/lub duże przedsiębiorstwa (co widoczne jest zwłaszcza w odniesieniu do polskiego eksportu na rynek turecki). W przypadku eksportu tureckiego na rynek polski, w znacznie większej proporcji uczestniczą firmy sektora małych i średnich przedsiębiorstw (MSP). Dotyczy to zwłaszcza sektorów tekstyliów i odzieży, materiałów budowlanych oraz spożywczego, natomiast w przypadku sektorów maszynowego, motoryzacji i sprzętu AGD, udział korporacji międzynarodowych stanowi symetryczne odbicie tendencji w eksporcie polskim do Turcji. 8.4. Współpraca inwestycyjno-kapitałowa Turcja zajmuje odległe pozycje na liście największych inwestorów zagranicznych w Polsce. Nie ma firm z kapitałem tureckim wśród pierwszej setki inwestorów zagranicznych. Tym niemniej szacuje się, że ogólna wartość inwestycji tureckich w naszym kraju przekracza 200 mln USD. Główne dziedziny lokowania kapitału tureckiego to nieruchomości, wynajem i działalność biznesowa, w mniejszym zakresie działalność produkcyjna. Według stanu na koniec 2010 r., w Polsce działało 162 podmiotów z udziałem kapitału tureckiego. Przeważnie (78%) były to mikroprzedsiębiorstwa. Dominująca część firm z zainwestowanym kapitałem tureckim w Polsce prowadzi działalność w branży tekstylno-odzieżowej, nieruchomości, handlu detalicznego i hurtowego oraz w branży spożywczej. W ostatnim okresie pojawiły się inwestycje tureckie w sektorze technologii i usług informatycznych. Według danych PAIIZ za 2012 r. do największych tureckich inwestorów należeli: • Dallas International – produkcja tkanin i wyrobów włókienniczych; • Beko Polska S.A. Warszawa (Koç Holding) – handel hurtowy, gospodarka śmieciami; • Mesa Mesken A.S. – nieruchomości, udziały w Euro Power Centrum Sp. z o.o. (Nadarzyn); • Niff Rubber Industry sp. z o.o. – Kraków – produkcja wyrobów z gumy; • YENIGUN Group of Companies – rynek nieruchomości, budownictwo i architektura (Warszawa). Na koniec 2011 r. w Turcji działało ogółem 81 spółek z udziałem polskiego kapitału. Najpoważniejsze inwestycje polskie dotyczą sektorów produkcji maszyn i urządzeń oraz usług związanych z tą branżą, produkcji żywności i napojów, produkcji materiałów dla budownictwa, a ponadto branży nieruchomości (hotele i restauracje) 8.5. Bariery w handlu Polscy przedsiębiorcy podlegają tym samym wymogom i utrudnieniom co przedsiębiorcy z innych państw UE. Do zauważalnych problemów zaliczyć należy: • stosowany de facto zakaz importu bydła i mięsa wołowego w powołaniu na przypadki BSE na obszarze UE (okresowo uchylany); • wysoką ochronę celną i nietaryfową (licencje, certyfikaty, oznakowania) w sektorze rolno-spożywczym; • kosztowne i długotrwałe procedury uzyskiwania tureckiego certyfikatu zdrowotnego dla wyrobów opakowaniowych dla żywności (nawet wtedy, gdy producent posiada stosowny certyfikat wydany na terenie kraju członkowskiego Unii, a wyrób ten obecny jest na rynku unijnym); • wymóg urzędowego potwierdzania przy każdej dostawie na rynek turecki certyfikatu zdrowotnego wydanego w kraju producenta dla produktów mogących mieć styczność z żywnością (np. porcelanowe nakrycia stołowe); • obciążanie importerów napojów alkoholowych podatkiem akcyzowym znacznie przekraczającym podatek dla wyrobów lokalnych. 8.6. Możliwości eksportowe branż i towarów Zainteresowanie przedsiębiorców polskich rynkiem tureckim powinno być ukierunkowane na dyskontowanie głównych atutów dużego tureckiego rynku, do których zalicza się: wysoki przyrost naturalny i rosnącą siłę nabywczą, powiązania handlowe i kapitałowe z państwami UE, rejonu Kaukazu, Azji Centralnej i Bliskiego Wschodu, procesy prywatyzacyjne oraz potencjał wzrostu branż motoryzacyjnej, hutniczej, budowlanej, energetycznej, ICT, rolno-spożywczej i agrotechnicznej, medycznej, ochrony środowiska, zbrojeniowej. Atrakcyjność Turcji jako rynku eksportowego zwiększa się wraz z postępującą harmonizacją ustawodawstwa i regulacji rynku wewnętrznego z wymaganiami unijnego acquis i wzrostem znaczenia Turcji jako ważnego ogniwa w wymianie handlowej pomiędzy Europą, Azją i Afryką. Korzystając z przydatnego narzędzia, jakim dla identyfikacji nisz umożliwiających zwiększenie wolumenu i dalszą dywersyfikację polskiego eksportu do Turcji jest zestawienie wg wartości głównych pozycji w tureckim imporcie w 2010 r. (wg danych TurkStat, można zauważyć, że po wyłączeniu paliw i olejów mineralnych oraz produktów rafinacji ropy, jak również sekcji, w których obecnie koncentruje się wywóz polski do Turcji (kotły/bojlery, maszyny i urządzenia mechaniczne; żelazo i stal; maszyny, urządzenia i sprzęt elektryczny oraz ich części; pojazdy inne niż tabor kolejowy lub tramwajowy; tworzywa sztuczne i wyroby; farmaceutyki; wyroby chemii organicznej), znaczące pozycje w tureckim imporcie, w których istnieje potencjał wzrostu eksportu, stanowią m.in.: miedź i wyroby z miedzi; papier i karton, pulpa papierowa lub do wyrobu kartonu; guma i wyroby z gumy; drewno i wyroby z drewna oraz węgiel drzewny, ścinki i odpady drzewne; meble; nawozy sztuczne; wyroby ze szkła i ceramiki. Nisze dla rozszerzania wymiany handlowej i współpracy inwestycyjnej kreowane są w dużej mierze poprzez zmiany legislacyjne, które przynoszą stopniowe łagodzenie lub usuwanie przez Turcję utrudnień o charakterze formalnym i regulacyjnym. Przyjęcie przez parlament 13.01.2011 r. zapowiadanego od 2005 r. nowego tureckiego kodeksu handlowego (TKH), w postaci zgodnej z unijnym acquis, było jednym z warunków zamknięcia rozdz. 6 negocjacji akcesyjnych Turcja-UE. Kodeks obowiązuje od lipca 2012 r. Z punktu widzenia interesu polskich przedsiębiorców współpracujących z rynkiem tureckim, regulacje nowego kodeksu są korzystne dzięki zwiększeniu jawności, transparentności i odpowiedzialności prawnej wszystkich podmiotów gospodarczych w Turcji, zbliżeniu ich do zgodności z międzynarodowymi standardami rachunkowości/księgowości oraz zwiększeniu dostępności danych nt. kondycji finansowej potencjalnego partnera lub kontrahenta. Nowy kodeks nakłada na TOBB (Turecką Unię Izb Handlowych i Giełd Towarowych) obowiązek stworzenia i udostępnienia drogą internetową elektronicznego banku informacji/bazy danych rejestrowych firm tureckich na całym terytorium Turcji, przewiduje kary grzywny lub więzienia dla osób, które świadomie złożą fałszywe oświadczenie podczas rejestracji firmy, wymaga założenia przez wszystkie działające w Turcji spółki z o.o. oraz akcyjne strony internetowej, na których zamieszczane będą podstawowe informacje i kopie dokumentów. Ułatwieniem dla polskich przedsiębiorców będzie także możliwość zakładania spółek jednoosobowych/z jednym udziałowcem, bez konieczności pozyskiwania partnera tureckiego. Na wzór Europejskich Grup Wspólnego Interesu Gospodarczego, także w Turcji spółki będą mogły tworzyć się podobne grupy/powiązania gospodarcze, co może sprzyjać powstawaniu zalążków struktur polskiego biznesu w Turcji. Do obszarów, w których poprzez zmianę regulacji pojawiły się nowe szanse dla ekspansji polskiego eksportu należy sektor rolno-spożywczy. W szczególnym zakresie dotyczy to możliwości eksportu polskiego mięsa wołowego na rynek turecki po decyzji rządu Turcji z 19.09.2010 r. o obniżeniu ceł wwozowych dla mięsa wołowego z poziomu 225% do 30% (od 19.03.2011 r. cło podniesiono do 40%) i dla importu bydła żywego z 135% do 40% dla całego obszaru UE, z równoczesnym rozszerzeniem listy krajów, z których dopuszcza się import mięsa (wołowego, baraniego, koziego) o Niemcy, Czechy, Finlandię, Maltę, Włochy, Szwecję, Polskę, Grecję, Słowację i Słowenię. Turecki rynek pozostawał od 1998 r. zamknięty dla importu mięsa i żywca wołowego z obszaru UE w związku z przypadkami BSE i innych chorób zakaźnych zwierząt hodowlanych. Z zakazu wyłączono wcześniej jedynie Węgry, Litwę, Łotwę i Estonię, które uznano za gwarantujące niski/kontrolowany poziom ryzyka BSE. Stosowanie obniżonych stawek celnych w imporcie mięsa i żywych zwierząt, obowiązujące początkowo do końca 2010 r., dn. 22 grudnia 2010 r. przedłużono w zasadzie bezterminowo. Po zniesieniu lub złagodzeniu regulacji dot. importu mięsa i żywca wołowego, turecki import mięsa wzrósł z poziomu 18,7 mln USD w 2009 r. do 250 mln USD w 2010 r. Należy zaznaczyć, że polscy eksporterzy wołowiny zdołali w istotnym stopniu wykorzystać wspomnianą zmianę przepisów, realizując 40% ogółu tureckiego importu mięsa w 2010 r. Coraz lepsze perspektywy rysują się również przed eksportem art. rolno-spożywczych w innych grupach, zwłaszcza w odniesieniu do wyrobów czekoladowych, cukierniczych, napojów energetyzujących, tłuszczy i olejów spożywczych pochodzenia roślinnego. Szanse dalszego zwiększenia eksportu polskich produktów tej sekcji wynikają głównie ze współpracy eksporterów z dużymi sieciami handlowymi w Turcji, na przeszkodzie stoją natomiast nadal wysokie opłaty celne obowiązujące w imporcie nisko-przetworzonych art. rolno-spożywczych. Po sfinalizowaniu przez GIW procedury uzgodnienia ze stroną turecką certyfikatu kontroli weterynaryjnej wymaganego do dopuszczenia eksportu polskiego mleka i wyrobów mlecznych na rynek turecki można oczekiwać spodziewać się rozszerzenia zarówno wolumenu jak i asortymentu polskich wyrobów tej sekcji eksportowanych do Turcji. Dla ubogiej w zasoby energii konwencjonalnej Turcji, pierwszoplanowe priorytety polityki energetycznej stanowią: dywersyfikacja źródeł energii i intensyfikacja wykorzystania źródeł krajowych, wspieranie rozwoju energetyki opartej na źródłach odnawialnych (w tym energetyki atomowej), maksymalne uniezależnienie od kosztownego importu nośników energii, zaspokojenie rosnącego zapotrzebowania krajowego ze strony szybko rosnącej gospodarki i blisko 75 mln populacji. W 2010 r. rząd Turcji rozpoczął i kontynuuje przedsięwzięcia związane m.in. z planami budowy min. 3 elektrowni atomowych, maksymalizacją wykorzystania rodzimych zasobów węgla brunatnego na potrzeby produkcji energii elektrycznej z jednoczesnym ograniczeniem spalania importowanej ropy naftowej i gazu ziemnego, podniesieniem w drodze prywatyzacji efektywności produkcji i dystrybucji energii energetycznej, a przede wszystkim – radykalnym zwiększeniem udziału energii ze źródeł odnawialnych (OZE) w krajowym bilansie energetycznym. Ograniczony zakres oferowanych zachęt i mało precyzyjny reżim regulacyjny ustawy o energii odnawialnej z 2005 r. nie zapewnił dostatecznego zainteresowania inwestorów, natomiast jej nowelizacja z 8.01.2011 r. zawiera ceny gwarantowane, gwarancje zakupu energii oraz konkrety dot. dodatkowych korzyści, które mogą stanowić podstawę do podejmowania decyzji biznesowych. Duże, międzynarodowe koncerny energetyczne, które zainwestowały w produkcję energii elektrycznej w Turcji ogółem ok. 10 mld USD, chętnie angażują się w przedsięwzięcia z zakresu energetyki konwencjonalnej (m.in. RWE Holding, General Electric, CEZ Group, Verbund, OMV i EAS), przejawiają nadal umiarkowane zainteresowanie energetyką odnawialną. Do zagranicznych inwestorów uczestniczących w rozwoju tureckiej energetyki opartej na OZE należą: Italgen, EDF Falck Energy, GE, AES Corp. i CEZ Group. Znaczące inwestycje w energetykę odnawialną (rzędu kilku mld USD) zapowiadają duże prywatne korporacje tureckie, takie jak Eren Holding. O ile za mało realne należy uznać perspektywy zaangażowania inwestycyjnego polskich firm w tureckim sektorze energetyki odnawialnej, o tyle powiązania energetyki polskiej z światowymi koncernami mogą przynieść zwiększony udział polskich spółek budownictwa i wyposażenia elektrowni konwencjonalnych oraz opartych na OZE w realizację w Turcji kontraktów w tej dziedzinie, własnych lub na zasadzie podwykonawstwa. Wyjątkowo wysoki potencjał energetyki wiatrowej, wodnej (hydroelektrownie), solarnej i geotermalnej w Turcji może kreować szanse na wykorzystanie polskich technologii w tym zakresie, w tym także technologii środowiskowych (przykładowo, wykorzystanie spalania śmieci dla potrzeb produkcji energii). Pozytywny przykład w tym zakresie stanowi sukces na rynku tureckim firm polskich, które z powodzeniem realizują kontrakty na modernizację urządzeń elektrowni tureckich, instalację elektrofiltrów własnej produkcji, itp. Eksperci szacują wartość tureckiego rynku farmaceutycznego w 2009 r. na 10,83 mld USD, co stawia go na 14. miejscu na świecie. Wiele międzynarodowych firm farmaceutycznych zalicza Turcję do priorytetów ekspansji i kluczowych rynków wschodzących. Wg analityków, szybkie tempo wychodzenia Turcji z recesji oraz warunki demograficzne przyniosą pobudzenie krajowego rynku farmaceutycznego w aspekcie wolumenowym i wartościowym po ustabilizowaniu się negatywnych skutków wprowadzonych w 2009 r. zmian legislacyjnych dot. cen i refundacji leków oraz poprawie standardów ochrony własności intelektualnej (IP). Do 2014 r. turecki rynek farmaceutyczny ma szanse zwiększyć swą wartość do poziomu 20,38 mld USD (w cenach detalicznych). Dla polskich firm farmaceutycznych (leki generyczne), zielarskich, producentów para-farmaceutyków i art. pielęgnacyjnych, itp., prognozowany wzrost popytu na rynku tureckim, w połączeniu ze złagodzeniem istniejących barier hamujących ekspansję przedsiębiorców sektora farmaceutycznego UE (uciążliwe procedury rejestracji środków farmaceutycznych), może przynieść utrwalenie tendencji wzrostowych polskiego eksportu produktów tej sekcji na rynek turecki. Znaczący potencjał notuje się również dla pokrewnej dla sektora farmaceutycznego branży kosmetycznej. Czynniki kulturowe sprawiają, że turecki rynek kosmetyków, chociaż wysoce konkurencyjny ze względu na stopień penetracji przez czołowe międzynarodowe marki z własnymi sieciami sprzedaży, cechuje się dużym popytem na środki kosmetyczne i do pielęgnacji ciała oraz wysokim poziomem cen. Dobre jakościowo polskie kosmetyki, dostępne po przystępnych cenach, są w stanie wyrobić sobie odpowiednią reputację i pozycję na rynku. Na przeszkodzie tej ekspansji stoją bariery związane z wymogami administracyjnymi uzyskiwania certyfikacji zdrowotnej i rejestracji większości produktów tej grupy. Polski eksport wyrobów toaletowych i kosmetycznych do Turcji na przestrzeni ub. kilku lat sukcesywnie rośnie, na rynku obecne jest kilka polskich marek. Dobre wyniki eksportu polskich mebli na rynek turecki potwierdzają niezłą pozycję polskich wyrobów meblarskich w warunkach silnej konkurencji ze strony krajowego sektora, co może stanowić obiecujący prognostyk dla dalszej ekspansji eksportowej w tej sekcji. Pozycje uwidocznione w tureckim imporcie ogółem – drewno i wyroby drewniane (wartość powyżej 1 mld USD) oraz papier, karton, pulpa i wyroby pochodne (2,8 mld USD) – znalazły w 2010 r. odbicie we wzroście wolumenu polskiego eksportu do Turcji wyrobów sekcji przemysłu drzewno-papierniczego. Wobec ograniczonych możliwości pozyskiwania surowca drzewnego w Turcji, tendencje te winny ulec utrwaleniu w latach następnych, zwłaszcza w kontekście licznych zapytań dot. zamówień na wyroby papierowe, materiały na pokrycia podłogowe, meble, węgiel drzewny, itp., wpływających do WPHI Ankara z rynku tureckiego. Warto odnotować obecność w Turcji kilku polskich marek w omawianej grupie wyrobów. Poniżej zawarte są informacje na temat branż i sekcji, w których istnieją szanse biznesowe, w których polskie produkty mogą być wprowadzone na rynek turecki lub ich udział może wzrosnąć. Sugestie poniższe oparte są na analizach opracowanych przez Wydział Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Ankarze. 8.6.1. Żywność – produkty pochodzenia zwierzęcego oraz wybrane gotowe artykuły spożywcze Obecnie rynek turecki nie jest w tym zakresie szczególnie chłonny (ok. 98% rynku detalicznego opanowana jest przez produkty lokalne), co wynika po części z ograniczeń nakładanych w celu ochrony krajowych producentów. Dostrzega się jednak niedostatek niektórych wyrobów. Perspektywy skutecznego wejścia polskiej żywności na rynek turecki nie są szczególnie duże – z jednej strony na skutek odmiennej tradycji i zwyczajów kulinarnych (np. ze względów religijnych nie jada się wieprzowiny), z drugiej z uwagi na bariery o charakterze administracyjnym, np. długoletni zakaz importu do Turcji wołowiny. Mimo usilnych zabiegów podejmowanych w ostatnich latach przez Komisję Europejską Turcja wciąż nie jest gotowa do usunięcia tej przeszkody. Niemniej biorąc pod uwagę zmieniające się wraz ze wzrostem zamożności społeczeństwa tureckiego zwyczaje i nawyki żywieniowe, eksport produktów rolno-spożywczych z Polski może ulegać rozwojowi. Rosnące dochody, rosnący poziom urbanizacji kraju, wzrost populacji kobiet pracujących zawodowo, wpływ zachodniego stylu życia – wszystkie te czynniki przyczyniły się do zmian w sektorze żywnościowym Turcji. Wielkość tureckiego rynku spożywczego szacowana była w roku 2004 na ok. 21 mld USD. Sektor sprzedaży detalicznej produktów żywnościowych rozwija się bardzo dynamicznie. W dużych skupiskach miejskich dominują hipermarkety, natomiast w mniejszych przeważają tradycyjne formy sprzedaży produktów żywnościowych tj. małe sklepiki rodzinne oraz bazary. Udział hipermarketów w sprzedaży detalicznej ciągle i systematycznie się zwiększa. Udział hipermarketów i supermarketów w rynku sprzedaży detalicznej żywności osiągnął w 2005 r. ponad 50%. Rynek zdominowany jest przez wielkie sieci typu: Carrefour SA, Metro, Real, Champion SA, Endi, Gima, Migros, etc. Hipermarkety, główne supermarkety i sklepy dyskontowe importują produkty żywnościowe głównie samodzielnie, natomiast mniejsze sieci sklepów zaopatrują się poprzez importerów, dystrybutorów i agentów. W imporcie na rynek turecki dominują: wyroby cukiernicze, czekoladki, sery i masło, kawa i kakao, snaki, herbatniki, żywność puszkowana, gotowe posiłki, soft drinki, napoje energetyzujące, woda mineralna, wyroby alkoholowe, głównie znanych światowych marek. Turecki import żywnościowy na rynek detaliczny w ok. 65% zaspokajany jest przez import z krajów UE, co w głównej mierze wynika z przynależności Turcji do wspólnego z UE obszaru celnego oraz z obecności w/w zachodnioeuropejskich sieci handlowych. Uwzględniając prognozy rozwoju konsumpcji w Turcji, w dłuższej perspektywie przewidywać można wzrost wydatków konsumentów tureckich na jakościową i prefabrykowaną żywność. Istotny potencjał wzrostu sprzedaży można przypisać zwłaszcza następującym grupom towarowym: • drób, wysokiej jakości mięso wołowe (zwłaszcza w postaci prefabrykowanej), baranie oraz kozie; • zdywersyfikowane produkty mleczne- sery, jogurty, desery; • mrożonki; • żywność typu „fast food” oraz potrawy gotowe i wstępnie przygotowane do spożycia; • zdrowa żywność, w tym pochodząca z kuchni międzynarodowych; • napoje energetyzujące; • pożywki dla dzieci. • branża opakowaniowa. Inwestycje od podstaw (greenfield) względnie joint venture z partnerami tureckimi można uznać za skuteczniejsze metody wejścia na rynek od tradycyjnej wymiany handlowej, gdyż pozwalają one na wykorzystanie lokalnej specyfiki konsumpcyjnej i rynków w regionie Azji i Afryki oraz umożliwiają obejście wysokiej ochrony taryfowej tureckiego rynku żywności. Podobnie postępują przedsiębiorstwa z innych państw OECD. Listę głównych tureckich importerów żywności można uzyskać w TUGIDER (Stowarzyszenie Importerów Ż� ywności). 8.6.2. Rynek samochodowy W wymianie handlowej Polski z Turcją branża motoryzacyjna stanowi 1/3 obrotów i jest najważniejszą wartościowo kategorię towarową. Obroty te zdominowane są przez handel wewnątrzkorpracyjny. Uwzględniając tendencje rozwojowe motoryzacji tureckiej szanse eksportowe i kooperacyjne występują w szczególności w asortymencie opon, okładzin hamulcowych, skrzyni biegów, sprzęgieł, urządzeń diagnostycznych. Ponadto występuje wysoki popyt wewnętrzny i importowy na hydrauliczne systemy sterownicze, łożyska i paski klinowe. Również komponenty ulegające częstszemu zużyciu niż przewiduje norma - wskutek gorszej jakości dróg, wysokiego natężenia ruchu, wypadków drogowych oraz paliwa nie spełniającego kryteriów jakościowych - oferują korzystne szanse zbytu, Należą do nich m.in. amortyzatory, hamulce, sprzęgła, pierścienie, filtry, zderzaki, światła i urządzenia sygnalizacyjne. Przewiduje się ponadto, iż wraz z przejmowaniem przez Turcję regulacji unijnych w ramach procesu akcesyjnego, wzrastać będzie popyt na zaawansowane technologicznie urządzenia spełniające wytyczne unijne w zakresie od kontroli emisji po bezpieczeństwo pojazdów i ich testy sprawnościowe. Ważniejsze imprezy targowo-wystawiennicze • Bursa Autoshow • Automechanica Istanbul • Automotive Istanbul • Marmara Autoshow w Kocaeli • Konya Autoshow • Ismir Autoshow 8.6.3 Energetyka Potencjał zbytu i kooperacji w kontekście planów rozwoju energetyki tureckiej obejmuje: elektrownie tradycyjne oraz wiatro- i hydroelektrownie, zastosowania energii geotermalnej, instalacje do upłynniania węgla brunatnego, boilery, stacje transformatorowe, usługi modernizacyjne istniejących elektrowni, a w dziedzinie gazownictwa - wyposażenia rurociągów, stacje kompresyjne, gazomierze, stacje obsługowe, instalacje do podziemnego magazynowania. Ponadto należy spodziewać się rosnącego popytu na technologie poprawy efektywności energetycznej oraz usługi doradcze o charakterze prawnym i finansowym (np. w dziedzinie zarządzania długami) w zakresie generacji, transmisji i dystrybucji energii. 8.6.4 Rynek budowlany w Turcji Budownictwo należy ze względu na możliwości zatrudnieniowe dla licznej siły roboczej do najważniejszych sektorów gospodarki tureckiej. Ze względu na wysoki przyrost liczby ludności roczne potrzeby budowlane szacowane są na co najmniej 600 tys. mieszkań. Od 2007 r. Turcja po 10-letnim okresie przejściowym wdrażania unii celnej przejęła regulacje UE w zakresie materiałów budowlanych. W rezultacie niemal 20% wszystkich wyrobów budowlanych, zarówno lokalnych jak i importowanych, w tym pokrycia dachowe, cement, materiały izolacyjne i hydrauliczne – wymagają dla sprzedaży na rynku tureckim oznakowania “CE”. Pozostałe 80% produktów nie objętych oznakowaniem “CE” będzie zgodnie z zamierzeniami rządu musiało spełniać standard “G” ze względu na wysokie zagrożenie trzęsieniem ziemi w Anatolii. Import wysokogatunkowych i specjalistycznych wyrobów budowlanych zdominowany jest przez firmy UE, zwłaszcza włoskie (wykładziny podłogowe, kafelki, urządzenia sanitarne) oraz niemieckie i brytyjskie (materiały izolacyjne, produkty chemiczne, akcesoria łazienkowe i kuchenne). Turcja uchodzi za samowystarczalną w obrębie konwencjonalnych materiałów budowlanych. Polscy przedsiębiorcy powinni poszukiwać korzystnych możliwości zbytu i kooperacji handlowo-inwestycyjnej w zakresie produktów luksusowych i specjalistycznych o wysokiej wartości dodanej, jak akcesoria, wykładziny podłogowe, prefabrykowane panele ścienne, wykładziny ścienne, drzwi, okna, farby, izolacje, urządzenia sanitarne, materialy hydrauliczne, prefabrykowane domy, pokrycia dachowe i sidingowe, struktury i materiały budowlane odporne na trzęsienie ziemi, grzejniki, produkty z aluminium. Przydatne linki: • Centrum Budownictwa i Przemysłu – YEM www.yem.net • Stowarzyszenie Budownictwa Masowego www.tokyad.org.tr •Unia Producentów Prefabrykatów Betonowych www.prefab.org.tr • Tureckie Stowarzyszenie Producentów Materiałów Budowlanych – IMSAD www.imsad.org 8.6.5. Ochrona środowiska Harmonizacja tureckich regulacji z unijnymi w zakresie ochrony środowiska, której finalizację przewiduje się w 2024 r., będzie wg szacunków generować rynek infrastruktury i technologii o wartości ponad 70 mld USD. Biorąc pod uwagę plany inwestycyjne w dziedzinie ochrony środowiska polscy przedsiębiorcy mogą dyskontować możliwości eksportu i współpracy produkcyjno-usługowej w zakresie: instalacji i urządzeń gospodarki wodnej oraz gospodarki odpadami zarówno w obrębie projektowania jak i wykonawstwa, zaawansowanych technologicznie pomp wodnych i ich części, filtrów emisyjnych, systemów monitorujących zanieczyszczenie powietrza, technik składowania i przetwarzania odpadów niebezpiecznych oraz medycznych, urządzeń wykrywania wycieków, technologii odwróconej osmozy, technologii membran, liczników i sprzętu pomiarowego, systemy komputerowe i programowe SCADA (Supervisiory Control and Data Acquisition). 8.6.6. Rynek farmaceutyczny i medyczny Konsumpcja leków w Turcji na poziomie 100 USD per capita rocznie jest 3-4 krotnie niższa aniżeli przeciętne wydatki na zakup farmaceutyków w krajach UE. Import farmaceutyków w 2008 r. wyniósł ponad 4 mld USD (przy eksporcie-rzędu 0,4 mld USD), rejestrując wysoką dynamikę na poziomie 27%, aczkolwiek niższą niż średnia ostatnich kilku, szacowana na 40%. Generalnie udział importowanych leków w rynku tureckim wynosi, wg różnych źródeł, ok. 50% i w długim terminie utrzyma się lub zwiększy do 55%. Przyjmuje się, iż turecka farmaceutyka zaspokaja 85%-90% popytu krajowego na większość leków o charakterze nieinnowacyjnym (w tym preparaty antyreumatyczne, antybiotyki, środki przeciwbólowe i znieczulające). Importowane są głównie artykuły oparte na wysoko wyspecjalizowanej technologii względnie implikujące wysokie koszty produkcji. W świetle ewolucji rynku tureckiego korzystne perspektywy zbytu i kooperacji handlowo-inwestycyjnej posiadają: b) leki najnowszej generacji, preparaty biotechnologiczne, implanty lekowe, nowe systemy transportu leków, szczepionki, składniki krwi, leki z kontrolowaną sekrecją, insulina, leki przeciwnowotworowe, hormony, radionukleidy, preparaty oftalmologiczne i odtrutki, a) produkty jednorazowego użytku, sprzęt medyczny wysokiej technologii, w tym laboratoryjny i radiologiczny, urządzenia oraz części i akcesoria diagnostyki elektronicznej, optycznej, instrumenty do analiz fizycznych i chemicznych, szczepionki, technologie oraz systemy podtrzymywania życia i intensywnej terapii, urządzenia rehabilitacji ortopedycznej i implanty prostetyczne. 8.6.7. Rynek kosmetyków Sektor kosmetyków to w ostatnich kilku latach jeden z najszybciej rosnących, perspektywicznych sektorów w Turcji. Kosmetyki, a w szczególności środki do pielęgnacji ciała, to jednocześnie relatywnie nowy segment produktów dla generalnie mobilnych i szybko nadążających za światowymi trendami konsumentów tureckich. Z wyjątkiem okresu kryzysu światowego 2008-2010, rynek na produkty kosmetyczne stale w Turcji rośnie na bazie szybkiego wzrostu gospodarczego (średnio o 6% w okresie 2010-2012) i rosnącej zamożności społeczeństwa. Wysoki potencjał tureckiego rynku kosmetycznego kreuje duża, młoda populacja, łatwo przejmująca zachodnie wzorce, o coraz wyższych aspiracjach konsumpcyjnych w związku z szybkim wzrostem dochodów osobistych (w 2010 r. dochód per capita przekroczył w Turcji poziom 10 tys. USD). Wartość rynku kosmetycznego w Turcji szacuje się obecnie na ok. 4 mld USD, z tendencją wzrostową, szczególnie w segmencie produktów do pielęgnacji ciała i włosów. Rosnący popyt przyciąga z kolei na rynek coraz to nowe marki kosmetyków i środków pielęgnacji ciała – w okresie ub. kilku lat, na tureckim rynku kosmetycznym przybyło ponad 20 nowych marek adresowanych do różnych segmentów rynku, od marek luksusowych do najtańszych kosmetyków. Wartość importu kosmetyków i środków pielęgnacji ciała do Turcji w 2011 r. wyniosła 640 mln USD, import dotyczył 5 głównych grup produktów: Produkty upiększające – do makijażu, produkty do pielęgnacji skóry (kremy do twarzy, kremy i balsamy do ciała, nawilżające płyny i pudry do ciała, preparaty do oczyszczania skóry, produkty do makijażu oczu i ust, preparaty do manicure i pedicure, preparaty do ochrony skóry przed słońcem, samoopalacze i środki do utrwalania opalenizny oraz inne produkty przeznaczone do pielęgnacji skóry, z udziałem 25% w ogóle udziału w imporcie do Turcji kosmetyków i produktów do pielęgnacji ciała. Perfumy i wody toaletowe – perfumy, wody kolońskie, środki toaletowe i inne produkty, które odpowiadały za 15% ogółu kosmetyków importowanych do Turcji w 2011 r. Płyny do kąpieli i żele pod prysznic, w tym płyny przed i po goleniu, kremy, mydło do golenia i inne preparaty do golenia, mydła do kąpieli, dezodoranty, antyperspiranty, sole, olejki i inne preparaty do kąpieli, żele, balsamy i inne produkty pod prysznic, produkty do depilacji, odświeżacze powietrza w pomieszczeniach, pieluchy jednorazowe, podpaski, chusteczki nasączane, itp. produkty toaletowe i kosmetyczne, które stanowiły 14% tureckiego importu kosmetyków i produktów do pielęgnacji ciała. Produkty do higieny zębów i jamy ustnej - aerosole, płyny, pasty i proszki do czyszczenia zębów, płyny do płukania i odświeżania jamy ustnej, nici dentystyczne i inne produkty do higieny jamy ustnej. Udział tych produktów w przywozie do Turcji środków kosmetyczno-pielęgnacyjnych w 2012 r. stanowił 12% ogółu. Produkty do włosów – szampony, odżywki, płukanki do włosów, preparaty do prostowania oraz trwałego skręcania włosów, płyny do spryskiwania włosów, farby i inne środki koloryzacji i utleniania włosów, lakiery i inne produkty do pielęgnacji włosów stnowiły 11% ogółu importowanych do Turcji kosmetyków i produktów toaletowych. Kosmetyki importowane do Turcji pochodzą głównie z krajów UE, m.in. z Francji, Niemiec, Polski, Wlk. Brytanii i USA. Ponadto, na rynku pojawiają się marki japońskie, takie jak Hayashi. Od połowy 1995 r. zaznacza się wyraźna dynamika wzrostu aktywności zagranicznej na tureckim rynku, zarówno po stronie eksportu jak i importu. Z polskich marek, obecny jest Inglot (5 sklepów na terenie Turcji) i Laboratorium Kosmetyczne dr Ireny Eris (marka Lirene), rynkiem zainteresowane są inne polskie firmy. Ze względów kulturowych, występuje silny popyt w odniesieniu do środków upiększających, środków do pielęgnacji włosów, skóry i paznokci, co kreuje znaczące szanse zbytu dla polskich producentów i eksporterów kosmetyków. W dążeniu do członkostwa w UE Turcja wprowadza regulacje biznesowe i standardy, które przekładają się na ułatwienia dla eksporterów i dystrybutorów zagranicznych kosmetyków na rynek turecki. Postępująca urbanizacja, rosnące dochody osobiste zwiększają popyt w Turcji na kosmetyki i środki do pielęgnacji ciała, zwiększony poziom konkurencji na rynku przyniesie zapewne spadek cen w najbardziej popularnych grupach produktów, m.in. dla płynów do kąpieli i pod prysznic, do włosów, pielęgnacji skóry i twarzy. Po odbiciu się gospodarki z recesji 2008/2009, wiele firm kosmetycznych w Turcji reorientuje swoje długoterminowe strategie – systematyczny wzrost popytu skłaniać je będzie zapewne do zwiększenia nakładów na reklamę i nowe metody promocji swoich produktów. Rynkiem kosmetyków i produktów toaletowych w Turcji zainteresują się nowe firmy krajowe i zagraniczne. Inwestycjom sprzyjać będzie stabilność gospodarcza i polityczna Turcji oraz wprowadzone reformy poprawiające klimat dla inwestycji i zachęcające do wykorzystania potencjału rynku. Dzięki strategicznej lokalizacji na skrzyżowaniu dróg Europa-Azja- Bliski i Daleki Wschód, tradycyjnie dobre relacje polityczne i gospodarcze z krajami regionu oraz powiązania kulturowe, Turcja jest doskonałym rynkiem dla ekspansji eksportowej na kraje Bliskiego Wschodu, Afryki Północnej oraz Azji Centralnej. Rosnącym segmentem rynku kosmetycznego kreującym niszę dla ekspansji są kosmetyki halal (spełniające warunki produkcji zgodnie z zasadami islamu), w których Turcja posiada odpowiednie kompetencje i standardy. Warunkiem sukcesu na rynku tureckim jest znalezienie właściwego importera/ agenta/dystrybutora, który będzie dysponować wiedzą o rynku lokalnym i warunkach dostępu do rynku, odpowiadać będzie za bieżącą analizę rynku pod kątem monitorowania popytu (wskazanie trendów rynkowych i produktowych) oraz za dopełnienie formalności związanych z rejestracją produktu (-ów) i importem. Istotna jest również reklama w prasie i kolorowych magazynach. Największą skuteczność – podobnie jak w innych krajach – ma reklama telewizyjna, ale jej koszt jest nieporównywalnie wyższy. Okazją do promocji i reklamy produktów jest udział w targach branży kosmetycznej, bezpośredni lub przez agenta. Równie ważnym aspektem jest metoda wejścia na rynek turecki – podczas gdy kraje strefy euro zmagają się nadal z kryzysem, wiele tureckich firm kosmetycznych prowadzi agresywny marketing swoich produktów na rynkach eksportowych. Często firmom tym brak jest kapitału i profesjonalnego wsparcia na rynkach zagranicznych. Spółki, przejęcia, fuzje z takimi firmami mogą w efekcie przynieść otwarcie rynku tureckiego oraz wschodzących rynków Eurazji i krajów Bliskiego Wschodu. Wprowadzone w ostatnim czasie w UE obostrzenia związane z zakazem produkcji pewnych produktów (np. aerozoli) spowodowały podniesienie kosztów produkcji – opłacalne w tej sytuacji może okazać się przeniesienie części produkcji do Turcji. Turecki system regulacyjny nie ogranicza w żaden sposób produkcji, importu ani eksportu kosmetyków, środków pielęgnacji i produktów toaletowych, obowiązuje jednakże zgłoszenie produktu do rejestracji w Ministerstwie Zdrowia, podobnie jako powiadomienie o wszelkich zmianach produktu lub dotyczących producenta. Prawo zakazuje produkowania, pakowania, rozpoczęcia działalności przez firmę importującą kosmetyki lub prowadzenia takiej działalności bez zezwolenia Ministerstwa Zdrowia. Od zawarcia Unii Celnej UE-Turcja (od 1.01.1996 r.) eksport i import kosmetyków pomiędzy UE i Turcją nie podlega opłatom celnym (zerowa stawka celna dla produktów nie-rolniczych pochodzących z obszaru UE/EFTA), a w przypadku krajów trzecich, stawki importowe (taryfa celna) ustalane są na wspólnie obowiązującym poziomie. W 2005 r. Turcja dostosowała swoje regulacje w zakresie kosmetyków i środków pielęgnacyjnych do Dyrektywy Rady nr 76/768/ EEC dotyczącej zbliżenia ustawodawstwa państw członkowskich w dziedzinie kosmetyków (wersja skonsolidowana z 2008 r. http://ec.europa.eu/enterprise/cosmetics/html/consolidated_dir.htm). Import wymaga uzyskania certfikatów/licencji importowych wydanych przez Dyrekcji Generalnej Usług Opieki Leczniczej Ministerstwa Zdrowia. Obowiązek uzyskania certyfikatu zezwalającego na wwóz produktów kosmetycznych/środków pielęgnacji ciała z Dyrekcji Generalnej Farmacji i Kontroli Leków IEGM Ministerstwa Zdrowia spoczywa na importerach farmaceutyków, chemikaliów organicznych (zwłaszcza używanych do produkcji lekarstw i produktów medycznych), detergentów, szczepionek dla ludzi i zwierząt, hormonów. W tym celu konieczne jest przedłożenie w IEGM/Ministerstwie Zdrowia przed importem: • faktury handlowej lub faktury pro forma, • urzędowo poświadczonego certyfikatu zdrowotnego i certyfikatu analizy chemicznej, • w przypadku produktów dopuszczonych do obrotu w UE i oznakowanych zgodnie z obowiązującymi regulacjami – deklaracji zgodności przed faktycznym wwozem, Certyfikat MZ wydawany jest bezpośrednio po przedstawieniu deklaracji zgodności, Zależnie od produktu, ważność wydawanego certyfikatu wynosi 6-12 miesięcy, Dla importowanych farmaceutyków, kosmetyków i żywności, art. higienicznych oraz produktów dla niemowląt wymagana jest licencja importowa wydawana przez Ministerstwo Zdrowia (http://www.saglik.gov.tr/) Uprawnienia importowe w odniesieniu do klisz rentgenowskich zastrzeżone są wyłącznie dla Stowarzyszenia Czerwonego Półksiężyca. 8.6.8. Turecki sektor ICT (informatyka i telekomunikacja) Od 2005 r. turecki sektor ICT charakteryzuje się 2-cyfrowym tempem wzrostu, co przypisać należy głównie wzmożonemu zainteresowaniu tureckim rynkiem ze strony dużych międzynarodowych korporacji branży elektroniki, informatyki i telekomunikacji oraz czynnikom demograficznym - w strukturze ponad 75-mln ludności Turcji dominują osoby w wieku 14 - 45 lat, które wykazują wzmożone zainteresowanie produktami branży ICT. Turecki rynek elektroniki użytkowej i telekomunikacji jest jednocześnie daleki od nasycenia, a jego regionalne powiązania gospodarcze sprawiają, że należy go postrzegać jako obejmujący również rynki krajów ościennych. W tym aspekcie, jak również uwzględniając nadal niski udział oprogramowania i usług informatycznych w porównaniu do rozwiniętych krajów zachodnich, turecki rynek ICT wykazuje wysoki potencjał wzrostu – wg prognoz BMI, turecki sektor IT będzie w latach 2009-2014 najszybciej rosnącym rynkiem na świecie. Wg raportu BMI, strategicznie położony turecki rynek technologii informatycznych i telekomunikacyjnych (ICT) osiągnie w 2016 r. wartość 14,4 mld USD. Na sektor ICT składają się zasadniczo 4 główne kategorie: telekomunikację, internet i internet szerokopasmowy (broadband), sprzęt komputerowy (hardware) i oprogramowanie (software). Turecki rynek ICT zdominowany jest przez telekomunikację z udziałem ok. 73%, podczas gdy cały rynek IT (technologii informatycznych) – obejmujący sprzęt i oprogramowanie stanowi pozostałe 27%. Stopień penetracji internetu szerokopasmowego w tureckich gospodarstwach domowych jest relatywnie niski w porównaniu do średniej UE, wyższy jednak niż w Polsce, Włoszech, Bułgarii czy Rumunii, zbliżony do Portugalii, Węgier, Hiszpanii i Estonii. Z drugiej strony, wobec nadal ograniczonego poziomu posiadania komputerów osobistych (PC) w Turcji (ok. 26-30%), doposażenie tureckich gospodarstw w komputery osobiste kreować będzie szanse wzrostu dla rynku internetu szerokopasmowego. Potencjał zbytu, kooperacji i inwestycji można przewidywać w następujących obszarach: • Szanse rynkowe dla polskich dostawców występują głównie w zakresie dostaw innowacyjnych komponentów w oparciu o uznanie statusu dostawcy dla międzynarodowych korporacji produkujących sprzęt komputerowy, peryferyjny i pomocniczy • Możliwości współpracy kooperacyjnej w ramach realizowanych w Turcji programów nastawionych na pozyskiwanie innowacyjnych rozwiązań konstrukcyjnych i w zakresie oprogramowania • Największy potencjał reprezentuje daleki od nasycenia popyt w Turcji na technologie telekomunikacyjne (w tym – rozwiązania dostępu do mobilnego internetu) • Nierozpoznany dotąd potencjał może wykreować przejęcie przez polski kapitał (Asseco South Eastern Europe) 35% udziałów w tureckiej firmie ITD (czerwiec 2010 r.), które może włączyć do współpracy poddostawców polskich dla Asseco. 8.6.9. Usługi transportowe Infrastruktura drogowa Turcji jest systematycznie rozbudowywana i modernizowana pod kątem dyskontowania położenia kraju w paneuropejskim korytarzu transportowym wiodącym do Azji Centralnej i Bliskiego Wschodu. Obecnie długość autostrad wynosi ok. 13 tys. km. Udział transportu drogowego w przewozach międzynarodowych Turcji szacowany jest na ponad 10%. Międzynarodowy transport pomiędzy Polską a Turcją został uregulowany Umową między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Republiki Turcji o międzynarodowych przewozach drogowych z dnia 9 września 1977 r. Zgodnie z jej zapisami bezpośredni przewóz towarów pomiędzy oboma krajami nie jest kontyngentowany, ograniczeniom ilościowym podlegają natomiast przewozy zaczynające się w krajach trzecich lub w przypadku, gdy pojazd wjeżdża do drugiego kraju na pusto (dysponentem pozwoleń jest BOTM). Pozwolenie przy wjeździe na pusto nie jest konieczne, jeżeli waga samochodu przewożącego towar (waga całkowita z ładunkiem) nie przekracza 3,5 tony. Kierowcy zawodowi (kierowcy samochodów ciężarowych, autobusów wycieczkowych, itp.) przyjeżdżający do Turcji muszą posiadać wizę turecką (z prawem wykonywania zawodu kierowcy) uzyskaną w Ambasadzie Turcji w Warszawie. Wydawane na przejściach granicznych z Turcją wizy są wizami turystycznymi i nie uprawniają do wykonywania zawodu kierowcy na terytorium Turcji. Polskie firmy transportowe prowadzące przewozy na terytorium Turcji uzyskiwać muszą każdorazowo zezwolenia na transport, których limit, zwłaszcza w odniesieniu do takich kategorii jak wwóz żywych zwierząt pochodzących z krajów trzecich, jest mocno ograniczony. Turcja nie uznaje automatycznie certyfikacji i licencji wspólnotowych na prowadzenie międzynarodowej działalności transportowej, odbywa się to na bazie porozumienia dwustronnego Polska-Turcja lub w oparciu o stosowne umowy Turcja-UE. Rozwiązaniem w tej sytuacji może być założenie firmy transportowej w Turcji, należy jednakże uwzględnić szereg istotnych uwarunkowań: • Obowiązujące regulacje dopuszczają założenie w Turcji firmy polskiej wg prawa tureckiego, musi to być jednak firma nowa, a nie oddział firmy polskiej. • W praktyce, wobec istniejących barier biurokratycznych, wspólnik turecki wydaje się niezbędny do uruchomienia działalności firmy transportowej • Pojazdy transportowe muszą być zarejestrowane w Turcji, a w świetle ograniczeń importowych, pojazdy sprowadzone z zagranicy nie mogą być starsze niż bieżący rok produkcji- Kierowcy muszą być obywatelami tureckimi i posiadać stosowne uprawnienia nadane po zaliczeniu szkolenia przeprowadzanego przez Ministerstwo Transportu, szkolenie odbywa się w j. tureckim. Uprawnienia i kwalifikacje do prowadzenia pojazdów ciężarowych (prawo jazdy odpowiedniej kategorii) wydane w innych krajach nie są uznawane w Turcji. • Zatrudnienie cudzoziemców w Turcji wymaga uzyskania pozwolenia na pobyt oraz pozwolenia na pracę, wydawanych w drodze uciążliwej i długotrwałej procedury, podlegających warunkowemu przedłużeniu na limitowane w liczbie i czasie kolejne okresy. Przepisy o zatrudnieniu cudzoziemców są w Turcji restrykcyjnie przestrzegane. • Firma z kapitałem zagranicznym, założona wraz z wspólnikiem tureckim, korzysta w Turcji z preferencji oferowanych przez przepisy tureckie dla inwestycji zagranicznych, a jednocześnie może uzyskać wsparcie przewidziane dla tureckich firm sektora MSP.Firma z kapitałem zagranicznym, założona wraz z wspólnikiem tureckim, korzysta w Turcji z preferencji oferowanych przez przepisy tureckie dla inwestycji zagranicznych, a jednocześnie może uzyskać wsparcie przewidziane dla tureckich firm sektora MSP. 8.6.10. Inne dziedziny Do najczęściej wymienianych branż o zapotrzebowaniu importowym strony tureckiej należą: • maszyny i urządzenia mechaniczne: m.in. maszyny i urządzenia do obróbki metalu, urządzenia do produkcji i przetwórstwa artykułów spożywczych, pompy przemysłowe, elementy technologiczne do budowy samochodów i statków; • drewno i wyroby z drewna: drewno do produkcji mebli, sklejki, płyty podłogowe i parkietowe; • żelazo, żeliwo, stal i wyroby z nich: różnego rodzaju blachy, wyroby walcowane, taśmy stalowe; • meble: akcesoria i elementy łączące do mebli; • papier i tektura: opakowania, kartony. 8.7. Organizacja rynku W tureckim rynku handlu detalicznego ważną rolę odgrywają tradycyjne, niezorganizowane sieci handlowe, jak bazary, kioski i małe sklepy (bakkals), co wiąże się po części z poziomem dochodów społeczeństwa. Niemniej jednak wraz ze stopniowym wzrostem siły nabywczej ludności, modernizacji społeczeństwa i rozwoju aglomeracji miejskich są one systematycznie wypierane przez nowoczesne formuły sprzedaży zorganizowanej, jak hiper- i supermarkety oraz sklepy dyskontowe. Szacuje się, że udział sieci zorganizowanych w rynku detalicznym w 2007 r. osiągnął poziom ok. 50%, przy czym udział hipermarketów w sprzedaży żywności wyniósł 20%. W inwestycje sklepowe o wielkiej powierzchni (powyżej 2500 m2), projektowane w europejskim stylu, zaangażowane są największe korporacje tureckie - Sabanci, Koc czy Dogus. Powstają one zwłaszcza w wielkich aglomeracjach - Stambule, Ankarze i Izmirze, ale także w dynamicznych ośrodkach miejskich - Adanie, Gaziantep, Bursie, Kocaeli, Konii czy Mersinie. Centra handlowe przyciągają głównie klientów o średnim i ponad przeciętnym poziomie dochodów. Rozbudowany jest też system markowych sklepów wygody, obejmujący m.in. Select (Shell), BP, Total i 7-Eleven (oferujących głównie konfekcję, napoje typu soft, papierosy, słodycze). Zorganizowany sektor sprzedaży żywności, obejmujący ok. 50 sieci, zdominowany jest przez 2 krajowych detalistów - Migros Turk i BIM oraz 3 zagranicznych - Carrefour, Metro i Tesco-Kipa. Przy wchodzeniu na rynek turecki zagraniczni inwestorzy preferują zawieranie joint ventures z lokalnymi firmami. Przykładowo partnerem Carrefour jest holding Sabanci. Od kilku lat obserwuje się zjawisko konsolidacji na rynku sprzedaży detalicznej. W ślad za ewolucją struktury handlu detalicznego w kierunku dużych punktów sprzedaży funkcjonujących w ramach sieci przekształceniu ulega także system dystrybucji. Hiper- i większe supermarkety oraz sklepy dyskontowe zakupują część swoich produktów bezpośrednio. Z drugiej strony, podobnie jak mniejsze punkty sprzedaży, również zorganizowane sieci handlowe gros swoich artykułów pozyskują poprzez pośredników - importerów, dystrybutorów lub dilerów. Z reguły importer lub diler jest jednocześnie hurtownikiem i/lub dystrybutorem. Ocenia się, iż połowa lokalnych dystrybutorów dysponuje siecią sprzedaży w skali kraju, a ok. 30% większych producentów powołało własne firmy dystrybucyjne działające na całym rynku tureckim. Posiadają oni niejednokrotnie powiązania handlowe w krajach ościennych. W celu wejścia na rynek turecki sugeruje się zatem nowym eksporterom bezpośredni kontakt z: • departamentami sprzedaży zorganizowanych sieci handlowych – warto w tym kontekście podkreślić, iż wielkie sieci handlowe, w szczególności importujące szeroką gamę produktów, mogą wywierać wpływ na wzorce konsumpcyjne społeczeństwa tureckiego; • niezależnymi importerami, zwłaszcza dysponującymi sieciami dystrybucji w skali kraju. Ponadto do skutecznych instrumentów wprowadzania produktów na rynek turecki należy udział w targach. Wspomnieć należy zarazem, iż w Turcji dynamicznie rozwija się e-handel zarówno w zakresie dostaw produktów lokalnych, jak i zagranicznych. Przydatne linki: • Migros http://www.rehber.cc/redirect.asp?id=102 • BIM A.S. http://www.rehber.cc/redirect.asp?id=116 • Carrefour SA http://www.carrefour.com.tr/hakkinda.asp • Tesco-Kipa http://www.rehber.cc/redirect.asp?id=109 • Metro Cash&Carry http://www.rehber.cc/redirectsp?id=113 • Real http://www.real.com.tr/ • Tore Market http://www.toremarket.com/index.asp •Uyum http://www.uyum.com/ 8.8. Ochrona własności intelektualnej 8.8.1. Podstawowe regulacje 8.8.1.1. Prawo autorskie Generalnie, legislacja turecka w zakresie prawa autorskiego i praw pokrewnych została zharmonizowana ze wspólnotową, m.in. w drodze nowelizacji ustawy nr 5846 o dziełach intelektualnych i artystycznych. Niemniej jednak ograniczone zdolności instytucjonalne uniemożliwiają efektywną egzekucję uregulowań. Z uwagi na mało skonkretyzowane plany dostosowawcze Ankary w tej dziedzinie kwestia wzmocnienia potencjału egzekucyjnego administracji tureckiej jest kluczowym aspektem negocjacji akcesyjnych w rozdziale 7 poświęconym prawu własności intelektualnej. Turcja ratyfikowała traktat WIPO o wykonaniach artystycznych i fonogramach. Mimo to, zdaniem KE, względnie rozpowszechnione jest piractwo książkowe i w obrębie innych nośników, jak CD i DVD. Egzekucja prawa własności intelektualnej powierzona jest policji i wyspecjalizowanym sądom kryminalnym orzekającym w zakresie prawa własności intelektualnej. Policja nie posiada jednak uprawnień do interwencji w zakresie naruszeń prawa znaków towarowych. Turcja jest sygnatariuszem Konwencji berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych oraz Konwencji rzymskiej o ochronie artystów wykonawców, producentów fonogramów oraz organizacji nadawczych. 8.8.1.2. Prawo własności przemysłowej Postęp odnotowuje się w dziedzinie prawa własności przemysłowej. Turecki Instytut Patentowy (TPE) zmodernizował swoją strukturę organizacyjną, system informatyczny, usługi online oraz relacje z klientami. Ustanowił też mechanizm aplikacyjny online dla znaków towarowych. W ocenie ekspertów KE występują jednak przypadki niespójnych decyzji w sprawach znaków towarowych podejmowanych przez TPE i sądy orzekające w zakresie prawa własności intelektualnej. System rejestracji znaków towarowych oceniany jest przez KE jako słaby. KE odnotowuje praktyki naruszania znanych znaków towarowych przez duże i średnie przedsiębiorstwa tureckie, w tym w odniesieniu do zarejestrowanych opakowań i trójwymiarowych znaków towarowych. Główne akty prawne: ustawa nr 544 o ustanowieniu TPE, ustawa nr 551 o ochronie praw patentowych, ustawa nr 554 o ochronie wzorów przemysłowych, ustawa nr 555 o ochronie oznaczeń geograficznych, ustawa nr 556 o ochronie znaków towarowych, ustawa nr 4128 o sankcjach karnych za naruszenia przepisów ustaw nr 551,554, 555 i 556. Turcja jest członkiem Europejskiej Organizacji Patentowej, WIPO, a także stroną Konwencji paryskiej, porozumień GATTS i TRIPS, Protokołu madryckiego (ale nie Porozumienia madryckiego), Porozumienia nicejskiego i wiedeńskiego oraz Traktatu singapurskiego o prawie znaków towarowych. Polscy przedsiębiorcy powinni mieć na uwadze m.in. zabezpieczanie praw do swoich znaków towarowych, gdyż rejestracja znaku towarowego może być niekiedy dokonana w złej wierze - bez uzgodnienia z jego pierwotnym właścicielem, np. jako uzasadnienie dla dystrybucji produktu w Turcji. 8.8.2. System patentowy 8.8.2.1. Główne założenia • Wydawanie certyfikatu na wzory użytkowe po weryfiacji lub bez weryfikacji • Kryteria patentowalności – nowość, innowacyjne rozwiązanie, zastosowanie przemysłowe • Publikowanie aplikacji patentowych • Wnoszenie protestu przez strony trzecie • Przyznawanie licencji przymusowych zgodnie z porozumieniem TRIPS • Wypłacanie odszkodowania za naruszenie praw patentowych •Uregulowanie kwestii dot. wynalazków dokonywanych przez pracowników, niezrealizowanego dochodu i reputacji wynalazku • Powołanie wyspecjalizowanych sądów. 8.8.2.2. Uregulowania szczegółowe • Niepatentowalność gier, komputerowego software, technik chirurgicznych, gatunków zwierząt i roślin, biologicznych metod hodowli zwierząt • Czas trwania patentu: 7 lat dla niezweryfikowanych patentów, 10 lat dla wzorów użytkowych, 20 lat dla zweryfikowanych patentów licząc od daty zgłoszenia wynalazku do TPE, 5 lat dla wzorów przemysłowych licząc od daty aplikacji, wznawialne do 25 lat • Opłata aplikacyjna: 49 TL (ok. 25 euro) dla patentów i 140 TL (70 euro) dla wzorów przemysłowych • Licencje przymusowe: obowiązek licencjonowania w przypadku nieużywania patentu przez 3 lata od daty wydania lub gdy wchodzi w grę interes publiczny • Ochrona wyrobów tekstylnych i wzorów odzieżowych udzielana na podstawie prawa autorskiego • Planowane ustanowienie wyspecjalizowanych sądów do rozstrzygania sporów w zakresie wzorów przemysłowych. 8.8.3. System ochrony znaków towarowych 8.8.3.1. Główne założenia • Pierwszy użytkownik może dokonać rejestracji nadającej prawa własnościowe. Wcześniejszy użytkownik musi udowodnić swoje prawa w ciągu 3 lat od daty opublikowania rejestracji • Ochrona znaków towarowych uwarunkowana jest ich używaniem. Nieużywanie znaku towarowego przez 5 lat bez przerwy może skutkować ich anulowaniem • Ochrona prawna znaków usługowych. 8.8.3.2. Uregulowania szczegółowe • Czas trwania prawa ochronnego na znak towarowy: 10 lat, przedłużalne na kolejne okresy 10-letnie • Opłaty aplikacyjne: 104 TL (52 euro) • Opłaty aplikacyjne dla procedury w ramach Protokołu madryckiego (odnoszącego się do Porozumienia madryckiego o międzynarodowej rejestracji znaków):199 TL (100 euro). • Rejestracja znaku: 240 EUR (575 TL) • Przeniesienie praw do znaku w Turcji może nastąpić za zgodą jego tureckiego właściciela- kosztem 210 EUR (425 TL). 8.8.4. Prawa autorskie w zakresie ICT 8.8.4.1 Główne założenia • Objęcie programów komputerowych ochroną prawa autorskiego jako dzieł artystycznych i naukowych w rozumieniu Konwencji berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych. Modyfikacje i adaptacje programów traktowane jako dzieła pochodne • Ochrona wzorów topografii produktów półprzewodnikowych, nie- informacji i procesów w nich zawartych (ustawa nr 5147). 8.8.4.2. Uregulowania szczegółowe • Czas trwania autorskich praw majątkowych: 70 lat po śmierci twórcy • Dzieła intelektualne lub artystyczne podlegają rejestracji u właściwego terytorialnie notariusza, który zachowuje ich legalną kopię na wypadek ewentualnych sporów w przyszłości. Ministerstwo Kultury i Turystyki (Departament Prawa Autorskiego) wraz ze swoimi regionalnymi reprezentacjami odpowiedzialne za zwalczenie przypadkó w naruszeń prawa autorskiego • Opłaty rejestracyjne: brak. 8.9. Targi w Turcji W Turcji organizowanych jest wiele imprez targowo-wystawienniczych, których celem jest zapoznanie krajowych i zagranicznych przedsiębiorców z ich wzajemną ofertą handlową oraz produkcyjną, a przede wszystkim stworzenie możliwości nawiązania kontaktów. Głównymi organizatorami targów na terenie Turcji są: • Istanbul Fuarcilik A.˛ S. (Targi Stambulskie) – www.itf-exhibitions.com; • Yapi Endüstri Merkezi A.˛ S. (Centrum Tragów Budowlanych)– www.yem.net; • Izfa˛ s – Izmir Fuarcilik Hizmetleri (Międzynarodowe Centrum Targów w Izmirze) – www.izmirfair.com.tr. Informacje o planowanych targach można znaleźć na stronie WPHI Ambasady w Ankarze. Kalendarz targów na dany rok wraz z opisem ich charakteru jest dostępny na stronie Tureckiego Zrzeszenia Izb Handlowo-Przemysłowych, Handlu Morskiego i Giełd Towarowych – www.tobb.org.tr. 8.10.Izby Przemysłowo-Handlowe Tureckie Zrzeszenie Izb Handlowo-Przemysłowych, Handlu Morskiego i Giełd Towarowych (TOBB) jest niedochodową organizacją reprezentującą turecki sektor prywatny. TOBB skupia 364 izby: handlowe (60), przemysłowe (11), handlowo-przemysłowe (179), handlu morskiego (2) i giełd towarowych (113), których lokalne siedziby rozmieszczone są na terenie całej Turcji. Do głównych funkcji TOBB należą: • Doradztwo tureckim przedsiębiorcom; • Przedstawianie opinii i stanowisk sektora prywatnego instytucjom Władzy państwowej w odniesieniu do projektów aktów prawnych oraz obowiązujących przepisów; • Podział karnetów TIR oraz przyznawanie pozwoleń na tranzyt; • Publikowanie Gazety Rejestru Handlowego; • Zapewnienie sektorowi małych i średnich przedsiębiorstw usług doradczych poprzez izby i giełdy towarowe; • Powoływanie specjalnych stref ekonomicznych oraz centrów rozwoju technologicznego; • Wydawanie pozwoleń na organizację targów; • Przygotowywanie danych statystycznych oraz raportów dotyczących kwestii ekonomiczno-społecznych w wymiarze kraju, prowincji i sektorów; • Wykorzystując Rady Biznesowe z 63 państwami utworzone pod egidą Rady Zagranicznych Stosunków Gospodarczych TOBB, wspieranie rozwoju zagranicznej działalności handlowej i gospodarczej tureckich przedsiębiorstw oraz pomoc w ocenie możliwości ich ekspansji na • • • 9. danych rynkach; Przygotowywanie tureckiego sektora prywatnego do ewentualnej akcesji do Unii Europejskiej; Mediacja w konfliktach między Turcją a firmami zagranicznymi; Ogłaszanie najważniejszych regulacji prawnych dotyczących eksportu, importu, przetargów oraz targów i wystaw w Turcji i za granicą. Instrumenty wsparcia dla przedsiębiorców zainteresowanych współpracą z Turcją 9.1. Instrumenty rządowe 9.9.1. Promocja polskiej gospodarki na rynkach międzynarodowych Działania Ministerstwa Gospodarki w obszarze promocji i wsparcia polskiej gospodarki opierają się na środkach funduszu Unii Europejskiej (Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego). Działania realizowane są w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (PO IG): Poddziałania 6.5.1 pt. „Promocja polskiej gospodarki na rynkach międzynarodowych”. Celem projektu systemowego pt. „Promocja polskiej gospodarki na rynkach międzynarodowych” jest wzmocnienie konkurencyjności gospodarki poprzez poprawę wizerunku polskiej gospodarki wśród partnerów międzynarodowych oraz lepszy dostęp do informacji o Polsce i możliwościach nawiązania kontaktów gospodarczych. Ministerstwo Gospodarki, aby rozszerzyć kierunki polskiego eksportu wytypowało pięć perspektywicznych rynków zagranicznych. Są to Algieria, Brazylia, Kanada, Kazachstan i Turcja. Łączny udział tych rynków w polskim eksporcie wynosi niewiele ponad 2%, a kraje te mają, zdaniem analityków Ministerstwa Gospodarki, ogromny potencjał gospodarczy, stabilność makroekonomiczną oraz dużą chłonność rynku. Dla każdego z tych krajów we współpracy z WPHI (Wydziały Promocji Handlu i Inwestycji) wybrane zostały wydarzenia promocyjne (targi, konferencje), w których mogą uczestniczyć polscy przedsiębiorcy. Przedsiębiorcy mogą ubiegać się o zwrot do 75% kosztów poniesionych na promocję na zagranicznych rynkach. Organizator przedstawi całkowity koszt udziału przedsiębiorcy w działaniu promującym (np. koszt powierzchni wystawienniczej, koszt wynajęcia sali na seminarium lub konferencję, transport, nocleg, ubezpieczenie itp.) Zadaniem przedsiębiorcy będzie zgłoszenie do organizatora chęci udziału i złożenie wniosku o dofinansowanie w ramach poddziałania 6.5.2 – Wsparcie udziału przedsiębiorców w programach promocji, Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. O dofinansowanie mogą się ubiegać przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą i mający siedzibę w Polsce, a w przypadku osób fizycznych - miejsce zamieszkania na terenie kraju. Termin składania wniosków upływa 30 czerwca 2013. Działania Ministerstwa Gospodarki w obszarze promocji i wsparcia polskiej gospodarki opierają się na środkach funduszu Unii Europejskiej (Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego). Działania realizowane są w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (PO IG): Poddziałania 6.5.1 pt. „Promocja polskiej gospodarki na rynkach międzynarodowych”. Celem projektu systemowego pt. „Promocja polskiej gospodarki na rynkach międzynarodowych” jest wzmocnienie konkurencyjności gospodarki poprzez poprawę wizerunku polskiej gospodarki wśród partnerów międzynarodowych oraz lepszy dostęp do informacji o Polsce i możliwościach nawiązania kontaktów gospodarczych. Partnerem Ministerstwa w odniesieniu Do Turcji jest: Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych, ul. Bagatela 12, Warszawa tel. (22) 334 98 01 e-mail: [email protected] Informacja powyższa dotyczy roku 2013. Na stronie internetowej Ministerstwa Gospodarki należy dowiadywać się, czy analogiczny lub podobny program będzie uruchomiony w latach następnych. 9.1.2. Centra Obsługi Inwestorów i Eksporterów Poddziałanie 6.2.1 Wsparcie dla sieci centrów obsługi inwestorów i eksporterów (COIE) Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (POIG) jest realizowane w ramach VI osi priorytetowej Polska gospodarka na rynku międzynarodowym, Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, lata 2007-2013. Beneficjentem Poddziałania jest Departament Instrumentów Wsparcia Ministerstwa Gospodarki. Budżet Poddziałania w latach 2009-2015 wynosi 77,8 mln PLN. Za cel ogólny projektu przyjęto wzrost poziomu umiędzynarodowienia polskich firm, poprzez ułatwienie przedsiębiorcom, a także organizacjom zrzeszającym przedsiębiorców, dostępu do kompleksowych, wysokiej jakości i nieodpłatnych usług informacyjnych w zakresie niezbędnym do planowania, organizowania i realizacji eksportu i/lub inwestycji poza granicami Polski. Cel ten obejmuje także działanie na rzecz zwiększania poziomu inwestycji zagranicznych w Polsce, poprzez ułatwienie potencjalnym inwestorom zagranicznym dostępu do informacji o warunkach podejmowania działalności gospodarczej w Polsce i instrumentach wsparcia rozwoju przedsiębiorczości, w tym zachętach inwestycyjnych. Bezpośrednio wsparcie otrzymują COIE, które funkcjonują w strukturach Urzędów Marszałkowskich, bądź innych jednostkach wybranych przez Urzędy Marszałkowskie do realizacji zadania, zgodnie z obowiązującymi uregulowaniami. Natomiast, ostateczną grupę docelową projektu stanowią: • w obszarze usługi pro-eksport (obejmującej bezpłatne usługi o charakterze informacyjnym w zakresie prowadzenia działalności eksportowej i inwestycyjnej poza granicę kraju) wszyscy przedsiębiorcy, reprezentujący różne branże, mający siedzibę na terenie Rzeczpospolitej Polskiej, a w przypadku osób fizycznych, posiadający miejsce zamieszkania na terenie RP, • w obszarze usługi pro-biz (obejmującej bezpłatne usługi o charakterze informacyjnym w obszarze przyciągania do Polski inwestorów zagranicznych) wszyscy inwestorzy zagraniczni, zainteresowani prowadzeniem działalności gospodarczej w Polsce. Celem działalności COIE jest tworzenie warunków dla podejmowania bądź wzrostu aktywności małych (i mikro) przedsiębiorstw na rynkach międzynarodowych oraz dalszy rozwój eksportu przez przedsiębiorstwa średniej wielkości. Duże przedsiębiorstwa także mają możliwość skorzystania z usługi COIE. Merytoryczne wsparcie dla COIE stanowią Wydziały Promocji Handlu i Inwestycji Ambasad i Konsulatów RP (WPHI) współpracujące z COIE przy obsłudze przedsiębiorców. Projekt zakłada, że jego realizacja wpłynie na: • podniesienia stopnia koncentracji informacji o rynkach zagranicznych, • wzrost dostępności do nieodpłatnych usług informacyjnych w zakresie eksportu i inwestycji, • zmniejszenie kosztów wejścia przedsiębiorstwa na rynki zagraniczne, • wzrost poziomu umiędzynarodowienia działalności gospo darczej przedsiębiorstw i wzrost konkurencyjności ich oferty eksportowo-inwestycyjnej, • ułatwienie inwestorom zagranicznym dostępu do informacji o warunkach podejmowania działalności gospodarczej w Polsce i instrumentach wsparcia rozwoju przedsiębiorczości, w tym zachętach inwestycyjnych. Przedsiębiorcy zainteresowani korzystaniem z usług informacyjnych mają możliwość swobodnego wyboru COIE, niezależnie od miejsca prowadzenia działalności gospodarczej. Szczegółowe informacje dotyczące sieci COIE znajdują się na stronie: www.coie.gov.pl oraz www.trade.gov.pl/pl/coie 9.2. Korporacja Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych - ubezpieczenia transakcji z partnerami z Turcji. Przedsiębiorcy eksportujący do Turcji mogą skorzystać z oferty Korporacji Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych, Spółki Akcyjnej, firmy z kapitałem państwowym, która poprzez produkty ubezpieczeniowe i gwarancyjne wspiera polskich przedsiębiorców realizujących kontrakty eksportowe. Współpraca z Korporacją umożliwia ubezpieczenie ryzyka nieotrzymania płatności za towary lub usługi wyeksportowane do Turcji, profesjonalną ocenę wiarygodności płatniczej kontrahenta oraz uzyskanie gwarancji kontaktowych wzmacniających wiarygodność polskiego eksportera w oczach partnera z Turcji. KUKE SA oferuje również produkty przeznaczone dla instytucji finansowych, które kredytują transakcję eksportową. Umożliwiają one zabezpieczenie przez KUKE SA ryzyka podmiotu finansującego, co ułatwia eksporterowi uzyskanie finansowania transakcji eksportowej w takiej instytucji poprzez kredyt, wykup wierzytelności czy leasing. Oferta ubezpieczeniowa KUKE SA dla eksporterów obejmuje: 1. ubezpieczenie należności przysługujących eksporterowi z tytułu realizacji kontraktu eksportowego z odroczoną płatnością (czyli w tzw. kredycie kupieckim) do dwóch lat. W przypadku, gdy termin płatności nie przekracza dwóch lat, umowa ubezpieczenia zazwyczaj ma charakter polisy obrotowej, obejmującej całość obrotu ze wskazanym kontrahentem tureckim, do wysokości przyznanego tzw. limitu kredytowego. Ochroną ubezpieczeniową obejmowane jest ryzyko nieotrzymania przez eksportera należności powstałych po wysyłce towarów lub zrealizowaniu usług (ryzyko kredytu). Ryzyko kredytu obejmuje zarówno zdarzenia zaliczane do ryzyka handlowego jak i ryzyko polityczne. Przez ryzyko handlowe rozumie się niewykonanie zobowiązań płatniczych przez kontrahenta zagranicznego z powodu np. likwidacji przedsiębiorstwa lub w związku z ogłoszeniem jego upadłości oraz zwłokę kontrahenta zagranicznego w regulowaniu zobowiązań płatniczych. Ryzyko polityczne obejmuje zdarzenia wynikające z działań lub regulacji prawnych, gdyby takie zostały wprowadzone prze Turcję, na które zarówno importer jak i eksporter nie mają wpływu. Przykładami ryzyka politycznego jest brak możliwości transferu należności lub ogłoszenie moratorium płatniczego. Odszkodowanie jest wypłacane, gdy eksporter nie otrzymał należności po upływie wskazanego w polisie okresu czasu. 2. ubezpieczenie należności przysługujących eksporterowi z tytułu realizacji kontraktu eksportowego z odroczoną płatnością, którego spłata rozłożona jest na okres dwóch i więcej lat. Kredyty takie najczęściej dotyczą kontraktów obejmujących eksport towarów i usług o charakterze inwestycyjnym. Ochroną ubezpieczeniową obejmowane jest ryzyko kredytu. Ubezpieczeniem można objąć także okres poprzedzający wysyłkę towarów lub realizację usług, gdy istnieje obawa powstania szkody na etapie przygotowania zamówienia eksportowego lub w czasie produkcji (ryzyko produkcji). W ramach ryzyka kredytu i ryzyka produkcji ubezpieczeniu podlegają zdarzenia wywołujące szkodę określone jako ryzyko handlowe i jako ryzyko polityczne, które w tym przypadku ubezpieczenia kredytu z okresem spłaty dwa i więcej lat obejmuje dodatkowo zdarzenia o charakterze siły wyższej (klęski żywiołowe, awaria nuklearna i jej skutki, wojna, strajki i zamieszki) jak i możliwość ubezpieczenia tzw. dłużnika publicznego (bezpośrednie zobowiązania rządu, instytucji państwowych i samorządów). Szkoda z tytułu ubezpieczenia ryzyka produkcji urzeczywistnia się po upływie 6 miesięcy od zaprzestania wykonywania kontraktu eksportowego a z tytułu ubezpieczenia ryzyka kredytu po 3 miesiącach od upływu terminu płatności. KUKE SA, w zależności od oceny ryzyka, może objąć ubezpieczeniem 100% kwoty należności. Jeżeli ciężar finansowania kredytu dostawcy, zarówno krótkoterminowego jak i średnio i długoterminowego zbyt mocno obciąża eksportera, istnieje możliwość refinansowania kredytu w banku, ochrona ubezpieczeniowa przechodzi w takim wypadku na bank finansujący eksportera. Oferta KUKE SA skierowana jest również do banków i innych instytucji finansowych finansujących transakcje eksportowe polskich przedsiębiorców. W przypadku, gdy kontrakt eksportowy finansowany jest kredytem średnio i długoterminowym udzielonym przez bank bezpośrednio importerowi lub bankowi importera w celu zakupu towarów/usług oferowanych przez polskiego przedsiębiorcę, KUKE SA oferuje przejęcie ryzyka banku spłaty takiego kredytu przez zagranicznego kredytobiorcę w ramach ubezpieczenia kredytu dla nabywcy. Ta forma finansowania eksportu umożliwia eksporterowi natychmiastowe otrzymanie należności za dostarczony towar czy zrealizowaną usługę po przedłożeniu w banku dokumentów potwierdzających, iż całość lub część kontraktu została zrealizowana. Ponadto jest dla eksportera bardzo dogodną formę finansowania sprzedaży bez angażowania środków własnych. W tym schemacie ciężar ryzyka braku spłaty kredytu zostaje przeniesiony z eksportera na bank lub inną instytucję finansującą kontrakt eksportowy, a poprzez ubezpieczenie ostatecznie na Korporację. Przedmiotem ubezpieczenia jest kredyt celowy wraz z odsetkami udostępniony na podstawie umowy kredytowej kontrahentowi zagranicznemu lub jego bankowi z przeznaczeniem na finansowanie konkretnego kontraktu dotyczącego dostaw krajowych towarów i usług realizowanych przez polskiego (z siedzibą w kraju) przedsiębiorcę. Zakres ubezpieczenia obejmuje ryzyko braku spłaty kredytu wraz z odsetkami od momentu dokonania wypłaty z kredytu. W ramach ryzyka kredytu ubezpieczeniu podlegają zdarzenia spowodowane urzeczywistnieniem się ryzyka handlowego oraz ryzyka politycznego. W przypadku gdy eksport realizowany jest w formule leasingu, istnieje również możliwość objęcia ochroną ubezpieczeniową należności leasingowych należnych instytucji finansowej z tytułu umowy leasingu, zawartej na okres spłaty dwa i więcej lat. KUKE SA, w zależności od oceny ryzyka, gwarantuje pokrycie do 100% sumy przyjętej do ubezpieczenia od ryzyka politycznego i ryzyka handlowego zarówno gdy kontrakt eksportowy jest realizowany w schemacie kredytu dla nabywcy lub w drodze leasingu finansowego. Szkoda powstaje po okresie 3 miesięcy od terminu płatności poszczególnej raty kredytu lub raty leasingowej. Innym produktem KUKE SA skierowanym bezpośrednio do banków powiązanym z kredytem dostawcy jest ubezpieczenie należności faktora, czyli instytucji finansowej wykupującej należności eksportera przysługujące mu od importera. Ubezpieczenie to dotyczyć może należności krótkoterminowych jak i z okresem spłaty dwa i więcej lat. KUKE SA, oprócz produktów ubezpieczeniowych oferuje, zarówno dla przedsiębiorców, jak i ich banków, zaangażowanych w finansowanie transakcji eksportowej, kilka rodzajów gwarancji ubezpieczeniowych: 1. gwarancje kontraktowe. Gwarancje wystawiane są na zlecenie polskich eksporterów na rzecz importerów z związku z realizowanymi kontraktami eksportowymi. Wystawiane są gwarancje zwrotu zaliczki (zobowiązanie zwrotu zaliczki wpłaconej przez importera polskiemu eksporterowi w przypadku nie wywiązania się ze zobowiązań kontraktowych przez eksportera), gwarancje wykonania kontraktu (gwarancja zapłaty importerowi określonej w gwarancji kwoty w przypadku, gdy eksporter nie wykona, bądź nieprawidłowo wykona kontrakt), gwarancje dobrego wykonania (rękojmi) i gwarancje przetargowe (zobowiązanie zapłaty wadium składane przez przystępującego do przetargu). KUKE SA udziela również regwarancji kontraktowych dla banków. 2. gwarancje zapłaty należności związanych z akredytywami. Produkt skierowany jest do banków i ich klientów - eksporterów, korzystających z rozliczeń w formie akredytyw. Przedmiotem gwarancji KUKE SA jest ryzyko banku niewywiązania się banku otwierającego akredytywę (dłużnika) z zobowiązań w związku z potwierdzeniem, dyskontem lub postfinansowaniem przez bank akredytyw dotyczących transakcji eksportowych polskich przedsiębiorców. Gwarancje udzielane są do wysokości 100 % zobowiązania banku. 3. gwarancje dotyczące spłaty krótkoterminowych kredytów finansujących kontrakty eksportowe. Gwarancje wystawiane są na zlecenie przedsiębiorców na rzecz banków finansujących kontrakty eksportowe. Gwarancje obejmują ryzyko banku związane z udzielaniem dla przedsiębiorców krótkoterminowych kredytów eksportowych czyli kredytów na pokrycie wydatków związanych z realizacją kontraktów eksportowych (zakup dóbr i usług, odtworzenie, powiększenie i modernizacja majątku trwałego w celu wykonania kontraktu eksportowego). Gwarancje zabezpieczają terminową spłatę krótkoterminowego kredytu, udzielonego na realizację kontraktu eksportowego, w przypadku, gdyby eksporter nie spłacił w wymaganym terminie części lub całości kredytu wraz z odsetkami, prowizjami oraz innymi należnościami wynikającymi z umowy kredytowej. Udzielane są do 80% kwoty zobowiązania eksportera. Ubezpieczenie kredytu dostawcy i kredytu dla nabywcy z okresem spłaty dwa i więcej lat z uwagi na przedmiot eksportu i długi okres finansowania zazwyczaj dotyczy transakcji o znacznej wartości. Z tego powodu oferowane jest przez KUKE SA w ramach rządowych (państwowych) instrumentów wsparcia eksportu, co oznacza, że produkty te korzystają z gwarancji państwa zapewnienia KUKE SA środków na wypłatę odszkodowań w przypadku gdyby szkody związane z brakiem spłaty takich kredytów przekraczały zasoby finansowe KUKE SA. System gwarantowanych przez Skarb Państwa ubezpieczeń eksportowych obejmuje również gwarancje zapłaty należności związanych z akredytywami oraz gwarancje spłaty krótkoterminowych kredytów finansujących kontrakty eksportowe. W odniesieniu do wszystkich tych produktów wymagane jest aby przedmiot eksportu spełniał warunki polskości określone rozporządzeniem Ministra Gospodarki oraz warunki odnoszące się do rządowych instrumentów wsparcia eksportu wynikające z odpowiednich regulacji OECD i Unii Europejskiej. 9.3. Polsko-Turecka Izba Gospodarcza Polsko-Turecka Izba Gospodarcza www.ptcoc.eu powstała w 2007 roku, w odpowiedzi na zainteresowanie przedsiębiorców z obydwu krajów rozwijaniem kontaktów handlowych i inwestycyjnych. Celem Izby jest wspieranie firm członkowskich, a także innych zainteresowanych firm w podejmowaniu współpracy z partnerami z obydwu krajów. Jest on realizowany poprzez: • dostarczanie informacji i ułatwianie kontaktów przedsiębiorstw polskich i tureckich, • rekomendowanie potencjalnych partnerów biznesowych, • organizowanie misji promocyjnych i handlowych oraz konferencji gospodarczych, • interweniowanie u władz krajowych w przypadkach dyskryminacyjnych praktyk wobec firm członkowskich na rynku partnerskim, • doradztwo na rzecz firm zainteresowanych rynkiem partnerskim. Z inicjatywy Izby utworzono Portal Gospodarczy www.polandturkey. com, który jest źródłem informacji o warunkach prowadzenia biznesu w Turcji dla firm polskich oraz o warunkach prowadzenia biznesu w Polsce dla firm tureckich, a także miejscem prezentowania „wizytówek” firm i ofert handlowych. Portal umożliwia także wyszukiwanie partnerów. Składa się z dwóch modułów: • moduł informacji zawierający zbiór publikacji bieżących o gospodarce Turcji adresowany do polskiego przedsiębiorcy oraz o gospodarce Polski adresowany do tureckiego, a także zbiór informacji o przepisach regulujących działalność przedsiębiorstw w obu państwach (między innymi: sposoby rozliczeń, podatki, transport, czynniki odmienności kulturowej wpływające na kontakty handlowe, itp.). • moduł wyszukiwania partnerów w oparciu o system klasyfikacji przedsiębiorstw NACE rev.2 – standard Unii Europejskiej wprowadzany w br. także w Turcji. Umożliwia to identyfikację partnera za pomocą 4- cyfrowego kodu branż. Portal przeznaczony jest dla mikro, małych i średnich firm polskich i tureckich, które nie posiadają w swoich strukturach wydzielonych komórek ds. kontaktów zagranicznych. Taką funkcję ma dla nich pełnić Portal. Turecka gospodarka jest zorganizowana odmiennie od polskiej. W Turcji, podobnie jak w niektórych państwach Unii Europejskiej, przynależność do Izb Gospodarczych (branżowych i/lub terytorialnych) jest obowiązkowa. Izby są ważnym organizacjami samorządowymi wspierającymi rozwój firm i ich promocję na rynkach zewnętrznych. W kontaktach międzynarodowych tureckie firmy często oczekują, że spotkają partnerów na płaszczyźnie izbowej. Polsko-Turecka Izba Gospodarcza jest dobrym miejscem nawiązywania kontaktów pomiędzy przedsiębiorcami polskimi i tureckimi. Zasady przystępowania do Izby określone są na stronie www.ptcoc.eu. 10. Ważne telefony i adresy 10.1.Placówki dyplomatyczne i konsularne Ambasada Turcji w Polsce ul. Malczewskiego 32, 02-622 Warszawa Tel: (22) 854 61 00, (22) 854 61 10, (22) 854 61 13, (22) 854 61 21 Fax: (22) 646 43 25 E-mail: [email protected] Wydział Konsularny: Tel: (22) 854 61 11, (22) 854 61 28, Fax: (22) 646 43 25 Biuro Radcy Handlowego Ambasady Turcji w Warszawie 43 Wita Stwosza 02-661 Warszawa / POLSKA Tel: +48-22-646 14 08 • Fax: +48-22-646 14 08 E-mail: [email protected] Biuro Radcy ds. Kultury i Turystyki ul. Krakowskie Przedmieście 19/1, 00-071 Warszawa Tel: (22) 826 62 88-89 Fax: (22) 826 62 86 E-mail: [email protected] www.turcja.org.pl Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Ankarze Adres: Atatürk Bulvari N°241 Kavaklıdere PK-20 06-650 Ankara Tel.: (+90 312) 457-20-00 (centrala) - czynny całodobowo Fax: (+90 312) 4678963 Adres strony internetowej: www.ankara.msz.gov.pl E-mail: [email protected] Wydział Konsularny Tel.: (+90 312) 4572009 - czynny całodobowo, 4572016; Faks: (+90 312) 4688301 Dyżurny konsul - tylko w sprawach losowych: (+90) 5304691261 e-mail: [email protected] Wydział Inwestycji, Promocji i Handlu Adres: And Sok. 8/17 Çankaya, Ankara Tel. (+90 312) 468 04 71 lub 468 09 90, E-mail: [email protected] Konsulat Generalny Rzeczypospolitej Polskiej w Stambule Adres: İ�stanbul - Maslak, Giz 2000 Plaza, Ayazağa Köyü Yolu No: 7, K. 5 Tel.: (+90 212) 290 66 30 - 290 66 31 Fax: (+90 212) 290 66 32 Adres strony internetowej: www.stambul.msz.gov.pl Sprawy wizowe i konsularne: [email protected] Dyżurny konsul - tylko w sprawach losowych : (+90) 5304691881 E-mail: [email protected] 10.2.Ważne tureckie instytucje i linki gospodarcze Instytucje centralne • • • • • • • • • • • • • • Kancelaria Premiera http://www.basbakanlik.gov.tr Ministerstwo Gospodarki http://www.economy.gov.tr Ministerstwo Rozwoju http://www.mod.gov.tr Ministerstwo Ceł i Handlu http://www.gumrukticaret.gov.tr Ministerstwo Finansów http://www.maliye.gov.tr Ministerstwo Spraw Zagranicznych http://www.mfa.gov.tr Ministerstwo Nauki, Przemysłu i Technologii http://www.sanayi.gov.tr Ministerstwo Energii i Zasobów Naturalnych http://www.ubak.gov.tr Ministerstwo Turystyki i Kultury http://www.kultur.gov.tr Ministerstwo Transportu i Telekomunikacji http://www.ubak.gov.tr Ministerstwo Ochrony Ś� rodowiska i Lasów http://www.cevreorman.gov.tr/ Ministerstwo Obrony Narodowej http://www.msb.gov.tr Ministerstwo Rolnictwa http://www.tarim.gov.tr Ministerstwo Zdrowia http://www.saglik.gov.tr • Ministerstwo Edukacji Narodowej http://www.meb.gov.tr • Ministerstwo Sprawiedliwości http://www.adalet.gov.tr • Ministerstwo Robót Publicznych i Budownictwa http://www.bayindirlik.gov.tr • Ministerstwo Pracy i Ubezpieczeń Społecznych http://www.calisma.gov.tr • Trybunał Konstytucyjny http://www.anayasa.gov.tr • Trybunał Rozrachunkowy http://www.sayistay.gov.tr • Podsekretariat ds. Skarbu http://www.treasury.gov.tr • Turecki Bank Centralny http://www.tcmb.gov.tr • Turkstat http://www.turkstat.gov.tr •Urząd ds. Prywatyzacji http://www.oib.gov.tr/index_eng.htm • Sekretariat Generalny ds. UE http://www.euturkey.org.tr • Delegacja KE w Turcji http://www.avrupa.info.tr • Podsekretariatds.PrzemysłuZbrojeniowego http://www.ssm.gov.tr • Agencja Wspierania i Promocji Inwestycji http://www.invest.gov.tr •Urząd Zamówień Publicznych http://www.ihale.gov.tr •Urząd Ochrony Konkurencji http://www.rekabet.gov.tr •Urząd Regulacji Energetyki http://www.emra.org.tr •Urząd Energii Jądrowej http://www.taek.gov.tr •Urząd Telekomunikacji http://www.tk.gov.tr • Rada ds. Radia i Telewizji http://www.rtuk.org.tr •Urząd ds. Tytoniu, Produktów Tytoniowych i Napojów Alkoholowych http://www.tapdk.gov.tr •Urząd ds. Cukru http://www.sekerkurumu.gov.tr • Agencja Regulacji i Nadzoru Bankowości http://www.bddk.org.tr • Rada Rynku Kapitałowego http://www.cmb.gov.tr • Stowarzyszenie Banków Tureckich http://www.tbb.org.tr • Giełda Stambulska http://www.ise.org • Giełda Derywatów http://www.turkdex.org.tr • Stambulska Giełda Złota http://www.iab.gov.tr • Stowarzyszenie Inwestorów Zagranicznych w Turcji http://www.yased.org.tr • Stowarzyszenie Tureckich Przemysłowców i Biznesmenów http://www.tusiad.org • Konfederacja Tureckich Biznesmenów i Przemysłowców TUSKON http://www.tuskon.org/ • Rada Stosunków Gospodarczych http://www.deik.org.tr • Europejsko-Turecka Rada Współpracy Przedsiębiorców http://www.atiktudeik.com/default.asp?lang=PL • Organizacja Rozwoju Małych i Ś� rednich Przedsiębiorców http://www.kosgeb.gov.tr • Turecki Instytut Standaryzacji http://www.tse.org.tr • Turecki Instytut Patentowy http://www.turkpatent.gov.tr • Rada Badań Naukowych i Technologicznych http://www.tubitak.gov.tr • Konfederacja Związków Pracodawców http://www.tisk.org.tr • Konfederacja Związków Zawodowych http://www.turkis.org.tr •Unia Izb Autoryzowanych Audytorów Publicznych http://www.turmob.org.tr • Stowarzyszenie Ubezpieczycieli i Reasekuratorów http://engyeni.tsrsb.org.tr • Stowarzyszenie Adwokatów Tureckich http://www.barobirlik.org.tr • Stowarzyszenie Tureckich Wykonawców Budowlanych http://www.tmb.org.tr • Konfederacja Związków Kupców i Rzemieślników http://www.tesk.org.tr • Międzynarodowa Organizacja Transportowców http://www.und.org.tr • Generalna Dyrekcja Prasy i Informacji http://www.byegm.gov.tr • Dziennik Urzędowy Republiki Tureckiej http://www.resmigazete.gov.tr • Dziennik Rejestru Handlowego http://www.ticaretsicil.gov.tr • Aktualne ogłoszenia o przetargach publicznych dostępnew j. ang. na stronie Turecko-Brytyjskiej Izby Handlowo-Przemysłowej http://www.tbcci.org/tenderOpportunities.php?Action=search • Stowarzyszenie Firm Reklamowych http://www.rd.org.tr • Katalogi firm tureckich http://www.tradeturkey.com Izby handlowe •Unia Izb i Giełd Towarowych http://www.tobb.org.tr • Ankarska Izba Handlowa http://www.atonet.org.tr • Stambulska Izba Handlowa http://www.ito.org.tr • Egejska Izba Handlowa w Izmirze http://www.ebso.org.tr • Izmirska Izba Handlowa http://www.izto.org.tr • Izba Handlowa w Konya http://www.een.kso.org.tr/pl Organizacje wystawiennicze • Interteks http://www.interteks.com/en • CNR EXPO http://www.cnrexpo.com • IZFAŞ http://www.izfas.com.tr • Tüyap http://www.tuyap.com.tr • YEM Yapı-Endüstri Merkezi (targi budowlane) http://www.yem.net • Portal imprez targowo-wystawienniczych http://www.biztradeshows.com/turkey Banki komercyjne • Akbank http://ww.akbank.com • Yapi Kredi http://www.yapikredi.com.tr • Turkiye Is Bankasi http://www.isbank.com.tr • T.C. Ziraat Bankasi http://ww.ziraatbank.com.tr • Garanti Bankasi http://www.garanti.com.tr • Turk Ticaret Bankasi A.S. http://ww.turkbank.com.tr Źródła Ambasada RP w Ankarze, Wydział Promocji Handlu i Inwestycji • przewodnik po rynku – Turcja • przewodnik branżowy – Turcja Konsulat Generalny RP w Stambule • Etykieta biznesowa w Turcji Ministerstwo Gospodarki RP • TURCJA - Informacja o stosunkach gospodarczych z Polską, lipiec 2011 r. Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych • List of Major Foreign Investors in Poland by country of origin of the capital - Lista inwestorów wg kraju pochodzenia kapitału (grudzień 2012 r.) Główny Urząd Statystyczny • Rocznik Statystyki Międzynarodowej 2012 • Rocznik Statystyczny Handlu Zagranicznego 2012 Korporacja Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych Polsko-Turecka Izba Gospodarcza Commission of the European Communities • Turkey 2012 Progress Report Republic of Turkey Prime Ministry Investment Support and Promotion Agency (ISPAT) • Investors’ Guide Republic of Turkey, Ministry of Economy • Economic Outlook 2013 • Investment Incentives Turkey • Sectoral Reports Turkish Statistical Institute (TURKSTAT)
