Dojrzewanie płciowe

Dojrzewanie płciowe
Anna Prusińska
Czym jest dojrzewanie płciowe? Tajemnicze, wspaniałe, ekscytujące,
dokuczliwe, budzące lęk, niekiedy zabawne, bolesne, peszące, wstydliwe
wszystkie te określenia (a także im podobne) pasują do zjawiska
dojrzewania. Większość dorosłych nie może przywołać w pamięci owej
mieszaniny uczuć, której doświadczali w okresie dojrzewania. Ale co
właściwie nie pozwalało nam spokojnie zasypiać w nocy? O czym
rozmawialiśmy, lub o czym nie chcieliśmy mówić z naszymi
rówieśnikami? Co powstrzymywało nas przed zapytaniem naszych
rodziców o wszystko, co wydawało się dziwne, wątpliwe i niepokojące?
Może warto odświeżyć sobie nieco pamięć zwłaszcza teraz, gdy nasze
dziecko przeżywa swój własny „czas przemian”?
Dojrzewanie to szczególny etap w życiu człowieka, jest bowiem częścią
wzrastania i rozwijania się organizmu. Co to oznacza? Jakie zmiany
zachodzą i co dzieje się z ciałem? Co przyniosą te wszystkie zmiany?
Nasze dziecko także o tym myśli i chciałoby znać odpowiedzi na wiele
różnych pytań.
Definicja dojrzewania
Okres życia cechujący się wzrastaniem, różnicowaniem oraz
dojrzewaniem tkanek i układów organizmu, odpowiedzialnych za
wyprodukowanie komórek płciowych, zapłodnienie oraz donoszenie
ciąży. Wydzielanie hormonów płciowych gwałtownie wówczas
wzrasta, co powoduje szybki rozwój narządów płciowych oraz
erotyzację psychiki - do głosu dochodzi popęd seksualny. Przemiany
te są stosunkowo nagłe. Dziewczęta i chłopcy różnią się znacznie
przebiegiem
procesu
dojrzewania.
Dojrzewanie
dziewcząt
rozpoczyna się wcześniej (średnio 2 lata) i przebiega nieco wolniej
niż u chłopców.
Wyróżnia się 5 faz dojrzewania:
Dziewczęta:
Faza dziecięca - trwa od 8. do 12. roku życia, brak wówczas wyraźnych
oznak dojrzewania.
Faza zwiastunów pokwitania - zaczyna się pomiędzy 8. a 14. rokiem
życia (przeciętnie w 11. roku życia). Następuje wówczas gwałtowny
przyrost wysokości oraz masy ciała, poszerzenie i uwypuklenie otoczki
brodawki sutkowej, pojawiają się delikatne włosy na skórze zewnętrznych
części warg sromowych.
Faza przedpokwitaniowa - zaczyna się między 9. a 15. rokiem
(przeciętnie występuje w 12. roku życia). Nadal utrzymuje się przyrost
wielkości ciała, piersi stają się okrąglejsze i pełniejsze, otoczka oraz
brodawka sutkowa nabiera wyraźnej pigmentacji, powiększa się owłosienie
łonowe, staje się ono również grubsze i ciemniejsze, biodra poszerzają się,
pojawia się także wydzielina z pochwy - przezroczysta lub biała.
Faza pokwitania właściwego - zaczyna się między 10. a 16.
rokiem życia (zwykle w 13. roku życia). Pojawia się owłosienie
pachowe, wyraźnie zarysowane piersi, otoczka brodawki
sutkowej i brodawka o ciemnym zabarwieniu, owłosienie
łonowe zaczyna przybierać kształt trójkąta, wiele dziewcząt w
tej fazie zaczyna miesiączkować.
Faza młodzieńcza - zaczyna się pomiędzy 12. a 19. (zwykle
w 15. roku życia). Sylwetka staje się kobieca, piersi w pełni
rozwinięte, otoczka sutkowa wtapia się w linię piersi,
owłosienie łonowe ma kształt trójkąta, włosy łonowe są grube,
gęste oraz skręcone, jajeczkowanie oraz miesiączkowanie
występuje regularnie, osiągnięta zostaje też ostateczna
wysokość ciała.
U dziewczynek pierwszą oznaką dojrzewania płciowego jest
zwykle powiększanie się piersi, choć czasem najpierw pojawia się
owłosienie łonowe. Nastolatki zwracają ogromną uwagę na
rozmiary swego biustu i często bardzo się przejmują jeśli uznają,
że ich piersi są za duże lub za małe w porównaniu z biustem
koleżanek. Kiedy więc rozwój piersi zaczyna być widoczny, każda
matka powinna zapobiec żartobliwym uwagom na ten temat ze
strony dumnego tatusia albo rodzeństwa. Kupowanie pierwszego
biustonosza i pierwszych podpasek czy wkładek higienicznych jest
dla dziewczyny bardzo emocjonującym doświadczeniem i
wzmacnia jej poczucie kobiecości, ale przez jakiś czas będzie to
nadal czynność wstydliwa. Wybór odpowiedniego stanika zwraca
uwagę innych osób na biust dziewczyny, czym czuje się ona
bardzo speszona, nawet w obecności samych dorosłych kobiet.
Należy więc mieć na uwadze takie zachowania i zakupy czynić w
jak najmniej krępującej atmosferze.
Nawet dla bardzo dobrze przygotowanej psychicznie nastolatki
pierwsza miesiączka jest zawsze pewnego rodzaju zaskoczeniem.
Matki, przyzwyczajone do cyklicznego miesiączkowania, czasem
zapominają jak niedoświadczona jest dziewczynka podczas pierwszej
miesiączki i jak może na ten moment zareagować. To bardzo ważne,
by dziewczynka wiedziała, na czym polega biologiczne zjawisko
menstruacji, zanim zacznie miesiączkować. Na ogół dziewczęta
szczególnie niepokoją się tym, kiedy dostaną pierwszą miesiączkę.
Ponieważ nie jest łatwo przewidzieć kiedy dokładnie się to stanie,
należy obserwować kolejne objawy rozwoju i dorastania (zwiastuny w
postaci plamienia, intensywniejsze bóle podbrzusza) - pozwoli to w
przybliżeniu określić czas pojawienia się pierwszej miesiączki. Gdy
tylko matka wyczuje, że może podjąć ten temat, powinna sama
zainicjować rozmowę, by córka nie była zaskoczona nową dla siebie
sytuacją, by wiedziała że jest to normalny objaw w jej wieku, aby
wreszcie wiedziała co powinna robić, zamiast polegać na
fragmentarycznych informacjach zasłyszanych od koleżanek.
Skok wzrostu, zmienne nastroje, zwiększenie wydzielania
potu, tłusta cera i inne przemiany związane z dojrzewaniem
stwarzają dziewczętom nowe problemy. Nie ma się co dziwić,
że nie zawsze potrafią sobie z nimi poradzić tym bardziej, że
pragną się wszystkim podobać (koleżankom, ale i kolegom).
Na szczęście większość z tych problemów może być szybko
rozwiązana w bardzo przyjemny sposób przez wprowadzenie
córki w „dorosłe” sposoby i produkty pielęgnujące zdrowie i
urodę. Dorastająca dziewczynka powinna codziennie brać
kąpiel, używać wybranych przez siebie dezodorantów albo
innych preparatów zapobiegających nadmiernej potliwości,
środków kosmetycznych dla cery trądzikowej i odpowiednich
szamponów. Wszystko to na pewno poprawi jej
samopoczucie, a jeśli stanie się to z inicjatywy rodziców, to
zyskają oni jej większe zaufanie.
Chłopcy:
Faza dziecięca - trwa od 9. do 13. roku życia. Nie występują
wówczas widoczne oznaki dojrzewania.
Faza zwiastunów pokwitania - może się zaczynać między 9. a
15. rokiem życia (przeciętnie występuje w 12. roku życia). W tym
czasie następuje powiększenie się jąder i moszny oraz pojawiają
się proste i cienkie włosy u podstawy członka.
Faza przedpokwitaniowa - rozpoczyna się pomiędzy 11. a 16.
rokiem życia (średnio w 13. roku życia). Następuje dalszy rozwój
jąder i moszny, zwiększenie prącia, włosy łonowe stają się
grubsze oraz ciemniejsze, struny głosowe rozrastają się, głos
staje się niższy (mutacja), może też wystąpić gwałtowny przyrost
wzrostu.
Faza pokwitania właściwego - zaczyna się pomiędzy 12. a 18.
rokiem życia (przeciętnie w 14. roku życia). Skok wzrostu trwa,
ramiona poszerzają się, sylwetka staje się bardziej umięśniona,
członek powiększa się, pojawia się wyraźne owłosienie łonowe i
pachowe, zaczyna się pojawiać zarost nad górną wargą i na
policzkach, jądra zaczynają wytwarzać plemniki, pierwszy raz
występuje wytrysk nasienia.
Faza młodzieńcza - zaczyna się pomiędzy 14. a 19. rokiem życia
(średnio w 15. roku życia). Sylwetka jest już męska, narządy
płciowe oraz owłosienie łonowe osiągają wygląd jak u osoby
dorosłej, przyrost wysokości ciała zmniejsza się, zarost na twarzy
staje się mocniejszy, owłosienie ciała powiększa się, zwłaszcza na
piersiach. Faza ta trwa do 20. roku życia.
U chłopców podczas dojrzewania dochodzi do szeregu zmian takich jak u
dziewcząt. Są to: skok wzrostu, zwiększenie wydzielania gruczołów potowych i
łojowych, pojawienie się owłosienia pod pachami, w okolicy narządów
płciowych i na nogach. Charakterystyczna jest też zmienna nastrojowość. Ale
zachodzą także zmiany nie spotykane u dziewcząt, takie jak np. mutacja głosu.
Głos staje się niższy, grubszy, czasem „łamie się” (zmienia się jego barwa,
wysokość i natężenie), a dzieje się to na skutek powiększenia się krtani i
rozrostu więzadeł głosowych (struny wydłużają się i grubieją). Zmiana głosu
może nastąpić w którymkolwiek momencie okresu dojrzewania (podobnie jak w
przypadku innych aspektów rozwoju fizycznego, tak i tutaj pojawienie się i czas
trwania przemian zależy od czynników indywidualnych). Głos może zmieniać
się stopniowo i w sposób prawie niezauważalny zarówno dla rodziców, jak i dla
samego chłopca, a może to być zmiana nagła. Objawy typu pierwszy zarost na
twarzy chłopca czy „łamliwy głos”, nie powinny być pretekstem do zbytniego
zwracania uwagi na to, że oto staje się on już mężczyzną, bowiem chłopcy
(podobnie jak dziewczęta) są w tym okresie nadwrażliwi, wstydliwi, a żartobliwe
naszym zdaniem uwagi jedynie pogłębiają wstydliwość i odbierane są jako
uwagi dokuczliwe. Tym sposobem tracimy zaufanie dziecka i nie będzie ono
miało odpowiedniej atmosfery do podjęcia z nami rozmów o swoich
problemach.
Dość charakterystyczne w tym okresie są erekcje, które
wzbudzają zainteresowanie chłopców swoim narządem.
Zainteresowanie to zamienia się często w praktyki
masturbacyjne. Zjawisko masturbacji jest bardzo powszechne w
okresie dojrzewania i nie jest niczym nienormalnym, choć w
opinii niektórych rodziców nadal wzbudza niechęć, krytykę,
niepokój. W tym też czasie chłopiec zaczyna miewać okresowe
polucje, tzw. zmazy nocne (niekontrolowany wytrysk nasienia),
występujące dla zrównoważenia produkcji nasienia. Pierwszy
wytrysk nastąpi najprawdopodobniej około roku po tym, jak
rozpocznie się przyspieszony rozwój penisa. Chłopców należy
uprzedzić, że powinni dbać o stałą higienę całego ciała, a w
szczególności krocza (kiedy to konieczne, należy pomóc
dziecku), bowiem zbierające się pod napletkiem nieczystości
mogą spowodować podrażnienia i bolesne stany zapalne.
Okres dojrzewania może okazać się bardzo trudny dla
chłopców, szczególnie z uwagi na reakcje organizmu, nad
którymi nie są w stanie zapanować. Z całą pewnością doda im
wsparcia świadomość, że kłopotliwe erekcje to zjawisko w tym
wieku całkiem naturalne. Rodzice powinni przygotować
chłopca do tego, że zmazy nocne mogą występować nawet
kilka razy w tygodniu, tłumacząc, że w pewnym sensie są to
zewnętrzne
objawy
ich
rozwoju
(podobnie
jak
miesiączkowanie u dziewcząt).
Wszyscy chłopcy wchodzący w okres dojrzewania powinni
rozumieć co dzieje się w ich ciałach. Potrzebują także
emocjonalnego wsparcia tym bardziej, że u chłopców
niepełnosprawnych właśnie pierwsze symptomy dojrzewania
wzmacniają poczucie własnego „ja” oraz potęgują
świadomość, że oto stają się już mężczyznami.
Zmiany hormonalne a emocje
Oprócz zmian anatomicznych i fizjologicznych, w organizmie młodego człowieka dokonuje się
szereg zasadniczych przemian w zakresie psychiki, które często nie są uświadamiane.
Należy tu wymienić m.in. rozdrażnienie i przeczulenie na punkcie własnej osoby oraz
bezpodstawne niezadowolenie z siebie, a także zmienną nastrojowość - „wszystko przewraca
się do góry nogami” - w jednej chwili czują się szczęśliwi, są pełni energii i zdaje się, iż
zawojują świat, a już w następnej są smutni, senni, zniechęceni. Dzieje się tak z powodu
działania hormonów, które sterują przemianami fizycznymi i mają wpływ na emocje.
Nastolatek przez pewien czas nie potrafi panować nad sobą, a stany takie odreagowuje
złością, płaczem albo typowym młodzieńczym buntem. Bardzo charakterystyczne w tym
okresie jest również wyolbrzymianie drobnych kłopotów, które urastają w odczuciu nastolatka
do rangi problemów niemalże życiowych. Powstają nowe, nie znane dotąd wzruszenia,
uczucia, pragnienia, popędy i związane z tym niepokoje. Doznania uczuciowe charakteryzuje
w tym okresie duża zmienność, wręcz krańcowość, tj. przechodzenie od zachwytu do
pogardy, od miłości do nienawiści. Młody człowiek zaczyna odkrywać własną odrębność,
indywidualność, a niejednokrotnie rodzi się u niego poczucie wyższości w stosunku do innych,
a w szczególności do osób dorosłych - stąd częste konflikty, agresja oraz nie uznawanie
autorytetów i dość krytyczne nastawienie do całej otaczającej rzeczywistości. Z czasem z
owej krytyki wyłaniają się własne poglądy na przyszłość i swoją rolę w życiu. Takie stany są
normalne podczas dojrzewania i nie trwają zbyt długo, więc wszyscy w rodzinie powinni
uzbroić się w cierpliwość i wyrozumiałość dla podobnych zachowań dziecka, gdyż są one
niezależne od jego woli i miną dość szybko w sprzyjającej domowej atmosferze.
Należy sobie uświadomić, że widoczne objawy dojrzewania
płciowego nie oznaczają jeszcze pełnej dojrzałości całego
ustroju. Dojrzałość pełną osiąga się w wieku około 20 lat, a
składa się na nią:
dojrzałość fizyczna czyli pełny rozwój narządów wewnętrznych;

dojrzałość psychiczna jako umiejętność właściwego, samodzielnego
podejmowania decyzji w sytuacjach skomplikowanych oraz stabilność
uczuciowa i emocjonalna;

dojrzałość społeczna przejawiająca się zdobyciem określonego zawodu
umożliwiającego podjęcie pracy i uniezależnienie się materialne.

O ile łatwiejsze byłoby dojrzewanie, gdyby dzieci rozpoczynały je w tym
samym wieku, rozwijały się w tym samym tempie i gdyby wszystkie
przemiany następowały u wszystkich w tej samej kolejności i kończyły się w
tym samym czasie! Tymczasem „matka natura” zarządziła, aby zegar
biologiczny każdej dziewczyny i każdego chłopaka wyznaczał im rozwój
według własnego kodu. W tej sytuacji nastolatki (zwłaszcza dziewczęta)
zauważają różnice pomiędzy sobą co staje się powodem obaw i niepokojów
czy wszystko przebiega prawidłowo.
Popęd seksualny w okresie dojrzewania
Każdego człowieka pierwotną potrzeba jest potrzeba przywiązania i więzi. Jest to
uniwersalna potrzeba, a popęd seksualny jest tylko jednym z przejawów
płciowości i jednym ze sposobów wyrażania tego szczególnego rodzaju więzi,
jakimi są więzi erotyczne. Stąd też, zdaniem seksuologów, w prawidłowym
rozwoju psychoseksualnym nie powinno dominować ani tłumienie popędu, ani
jego rozładowywanie. Prawidłowe wychowanie powinno iść w kierunku
integrowania sfery seksualnej z trwałą więzią uczuciową kształtowaną i bogato
wyrażaną od początku życia człowieka. A okres dzieciństwa (do 5 r.ż.) jest
uważany za najważniejszy etap w tym względzie.
W rzeczywistości trudno byłoby znaleźć osobę na tyle głęboko upośledzoną, by
seks przeżywany wspólnie z partnerem lub w odosobnieniu nie sprawiał jej
przyjemności. Każdy człowiek odkrywa z czasem swój własny sposób
przeżywania doznań pozwalających zaspokoić fizjologiczny popęd seksualny i
uczy się jak takie doznania wywołać. Mitem jest przy tym pogląd, jakoby jedynym
„prawidłowym” wyrazem przeżyć seksualnych był wyłącznie stosunek płciowy. W
rzeczywistości istnieje wiele sposobów zaspokajania popędu seksualnego, a
uzyskanie satysfakcji seksualnej jest dla każdego człowieka osiągalne.
Wszyscy ludzie, czy to niesprawni fizycznie,
niepełnosprawni umysłowo, czy tzw. zdrowi ludzie,
podlegamy tym samym prawom rozwojowym. Niestety,
wciąż spora grupa naszego społeczeństwa (także
członkowie rodzin i specjaliści w dziedzinie niesienia
pomocy tym ludziom) nie zdaje sobie z tego sprawy lub
wręcz
neguje
potrzeby
seksualne
ludzi
niepełnosprawnych.
Przyjmując
taką
postawę
wychowujemy niepełnosprawne dziecko, a potem
młodego dojrzewającego człowieka, w absurdalnym
przekonaniu o jego aseksualności.
W przypadku dzieci i młodzieży najczęściej spotykaną formą
aktywności seksualnej jest masturbacja. W okresie gdy
organizm
przechodzi
liczne
zmiany
związane
z
dojrzewaniem, u dziecka narasta świadomość swojego ciała i
własnej, indywidualnej seksualności. Stąd pojawiają się nowe
doświadczenia w postaci pragnień czy impulsów
seksualnych, fantazje erotyczne, a także zainteresowania
homoseksualne (pociąg do osoby tej samej płci) oraz właśnie
masturbacja czyli samostymulacja narządów płciowych.
Rodzice i opiekunowie muszą uznać ten fakt, ale także zdać
sobie sprawę, że spoczywa na nich obowiązek socjalizacji
tych zachowań, nawet takich ich form, które mogą budzić
odrazę i krytykę otoczenia jak np. uporczywe masturbacje w
dowolnych miejscach i w obecności innych osóbobserwatorów.
Dziś już zupełnie bezspornym jest fakt, że człowiek, czy to
upośledzony umysłowo, czy dotknięty dysfunkcją ruchową, albo
jednym i drugim odczuwa takie same zmiany fizyczne i potrzeby
jak inni ludzie, z tą jednakże różnicą, że osoby upośledzone zwłaszcza większego stopnia - często nie są zdolne rozumieć
swoich zmian rozwojowych. Stąd też, jak twierdzi się (A.
Jaczewski, K. Imieliński), przejawy seksualizmu u osób
sprawnych umysłowo są ograniczone hamującym działaniem
intelektu, wychowania i obyczajowości, zaś u osób z
upośledzeniem obserwuje się ograniczoną możliwość
krytycznej oceny swego zachowania seksualnego i słabą siłę
tzw. hamulców psychicznych (tzn. niską kontrolę popędu
seksualnego). Oczywistą tego konsekwencją wydaje się brak
lub
niewystarczające
przestrzeganie
intymności
w
zachowaniach seksualnych, np. uporczywe masturbowanie się
w dowolnym miejscu i czasie.
Masturbacja (zwana także samogwałtem, ipsacją albo onanizmem) jest
dość powszechną formą zaspokajania seksualnego spotykaną
właściwie w każdym wieku. Jak wynika z analizy literatury
seksuologicznej może być ona zarówno normalną, ale i patologiczną
formą aktywności seksualnej.
M. Kozakiewicz wyróżnia trzy rodzaje masturbacji:

wieku dojrzewania

jako środek zastępczy w warunkach uniemożliwiających normalne
współżycie płciowe, z jednoczesnym pragnieniem takiego współżycia

nałogową (czyli patologiczną).
Można więc sądzić, że z punktu widzenia nauki masturbacja jest
normalną praktyką seksualną wtedy, gdy uprawiana jest w wieku
wykluczającym jeszcze stosunki partnerskie albo w warunkach
długotrwałej rozłąki z partnerem i nie przeobraża się w jedyną
preferowaną (dominującą) formę aktywności seksualnej, nie powoduje
całkowitego odosobnienia i izolacji człowieka od innych ludzi.
Relacje z rówieśnikami...
W okresie dojrzewania pojawiają się coraz większe zainteresowania płcią
przeciwną w obrębie grupy rówieśniczej i jest to zupełnie normalne
zjawisko. W tym okresie zaczynają się tworzyć przyjaźnie chłopców z
dziewczętami (wspólne rozmowy, spacery, tzw. randki). Wielkiego
znaczenia nabierają też przyjaźnie w obrębie tej samej płci. To naturalne zaczynają ich łączyć bardzo podobne problemy, wspólnie poszukują więc
w sobie wsparcia i głosów doradczych, zwłaszcza te nastolatki, które nie
mogą liczyć na otwarte rozmowy ze swoimi rodzicami. W nastolatku
zaczyna rozwijać się poczucie własnej indywidualności i staje się dla niego
ważne co tak naprawdę myślą o nim inni. W okresie dojrzewania
przebywanie w gronie rówieśniczym nabiera ogromnego znaczenia.
Poczucie, że jest się towarzysko odseparowanym właśnie w tym
momencie, gdy zaczyna się zwracać uwagę na płeć przeciwną, może mieć
szczególnie negatywne konsekwencje. Stąd powinniśmy zdawać sobie
sprawę, że nastolatek, także niepełnosprawny, ma prawo do intymności,
ale również do własnego życia towarzyskiego.
Rady dla rodziców...
Wraz z dojrzewaniem zaczynają pojawiać się pytania na temat przyszłości,
zwłaszcza dotyczące płci przeciwnej, stosunków seksualnych, małżeństwa,
ciąży. Kiedy przychodzi pora, by rozmawiać o przemianach zachodzących w
organizmie w okresie dojrzewania, nastolatki wprost nie mogą pokonać
skrępowania. Dlatego dość często zadaniem rodziców będzie
zapoczątkowanie tej trudnej dla obu stron rozmowy. To wielka sztuka umieć
bardzo delikatnie wyprzedzać pytania dziecka i odgadnąć jakie ma ze sobą
kłopoty. Powinniśmy być bardzo otwarci na sygnały dziecka o chęci rozmowy.
Kiedy do niej dojdzie powinniśmy starać się mówić krótko, ale dość często,
zamiast prowadzić długie i nudne pogadanki przypominające „lekcje
poglądowo-uświadamiające”. Z powodu zmian jakim podlega syn lub córka, a
także wstydliwości nasilonej w tym okresie, nie będą oni w stanie przyswoić
tak wielu różnorodnych informacji przekazywanych w jednej rozmowie.
Pozwólmy, aby to dziecko swoimi pytaniami kierowało taką rozmową, gdyż
tym sposobem dowie się tego, co w danej chwili chce i potrzebuje wiedzieć.
Poza wiedzą o tym co dzieje się z ciałem w okresie dojrzewania, korzystne
dla dziecka będą także rozmowy o wartościach duchowych oraz uczuciach
związanych z seksem.
Właściwie wszystko co dzieje się wokół można wykorzystać do
rozpoczęcia takiej intymnej rozmowy. Dobrym pretekstem może stać
się np. obecność w rodzinie osoby będącej w ciąży. Dziś już bez
problemu można kupić bardzo ciekawe i bogato ilustrowane książki dla
nastolatków. Coraz częściej telewizja proponuje filmy edukacyjne, które
mogą być wspaniałym źródłem informacji i podstawą do dyskusji o
dojrzewaniu płciowym, problemach seksualnych czy rodzicielstwie.
Najważniejsze, abyśmy potrafili dać odczuć własnemu dziecku, że
jesteśmy obok i że zawsze mamy gotowość do podjęcia nawet
najtrudniejszej rozmowy. Ale jeśli przerasta to nasze umiejętności
prowadzenia otwartego dialogu o tzw. „trudnych sprawach”, warto
zwrócić się o pomoc do kogoś z rodziny, nauczyciela, lekarza. Jest to o
tyle ważne, abyśmy nie pozbawili dziecka ważnych dla niego samego
informacji (ich niedosyt może jedynie spotęgować napięcia i lęk przed
„nieznanym”) tylko dlatego, że sami czujemy skrępowanie albo nie
potrafimy w łatwy sposób wyjaśnić mechanizmów rozwojowych
sterujących dojrzewaniem.
Nastolatek niepełnosprawny także
odczuwa wszystkie niepokoje
wynikające z dorastania i dojrzewania,
lecz towarzyszy temu znacznie więcej
napięć, a na domiar tego są one
spotęgowane poczuciem inności.
Dlatego też potrzebuje od nas
znacznie większego wsparcia i
rozsądnego pokierowania swoim
postępowaniem i rozwojem.
Dziękuję za uwagę :)