Darmowy fragment www.bezkartek.pl
Transkrypt
Darmowy fragment www.bezkartek.pl
t en m g l fra tek.p y ow zkar m e r Daww.b w t en m g l fra tek.p y ow zkar m e r Daww.b w Božidar Jezernik Naga Wyspa Gułag Tity Przełożyły Joanna Pomorska i Joanna Sławińska t en m g l fra tek.p y ow zkar m e r Daww.b w Wszelkie powielanie lub wykorzystanie niniejszego pliku elektronicznego inne niż jednorazowe pobranie w zakresie własnego użytku stanowi naruszenie praw autorskich i podlega odpowiedzialności cywilnej oraz karnej. Tytuł oryginału słoweńskiego NON COGITO ERGO SUM. ARHEOLOGIJA NEKE ŠALE Rozdziały 1–10 przełożyła Joanna Pomorska, 11–19 Joanna Sławińska Projekt okładki AGNIESZKA PASIERSKA / PRACOWNIA PAPIERÓWKA Fotografia na okładce © by MILOŠ ŠVABIĆ. Wykorzystano dzięki uprzejmości MUSEUM OF CONTEMPORARY HISTORY LJUBLJANA, SLOVENIA Fotografia Autora © by Maja Avsenik Ilustracje wewnątrz tomu pochodzą ze zbiorów NARODNA IN UNIVERZITETNA KNJIŽNICA, LJUBLJANA, SLOVENIA t en m g l fra tek.p y ow zkar m Copyright © by BOŽIDAR JEZERNIK, 2013 r beWYDAWNICTWO CZARNE, 2013 a w.by Copyright © for the PolishDedition w Copyright © for the Polish w translation by Joanna Pomorska i Joanna Sławińska, 2013 Copyright © for Morfologia Nagiej Wyspy by ADAM MICHNIK, 2013 Redakcja magdalena Petryńska Korekta Joanna Mika-Orządała, Magdalena Kędzierska-Zaporowska / d2d.pl Projekt typograficzny i redakcja techniczna Robert Oleś / d2d.pl Prevod je finančno podprla JAVNA AGENCIJA ZA KNJIGO Republike Slovenije. Publikację książki wsparła finansowo JAVNA AGENCIJA ZA KNJIGO Republiki Słowenii. ISBN 978-83-7536-584-9 Cena 31,90 zł Dla Bogny i Jerzego t en m g l fra tek.p y ow zkar m e r Daww.b w t en m g l fra tek.p y ow zkar m e r Daww.b w Morfologia Nagiej Wyspy Obraz Jugosławii, który przed 1989 rokiem mieliśmy w Polsce, był bardzo niepełny i bardzo skłamany. Wiedzieliśmy, że to kraj rządzony przez komunistów, ale jakoś odmienny, gdyż niezależny od Związku Sowieckiego i nienależący do Układu nt e Warszawskiego. Wiedzieliśmy coś o względnym liberalizmie gm.pl a r k f w kulturze i nauce, choć słyszeliśmy y rteo uwięzieniu Đilasa z po ow zkaklasie”. wodu publikacji książkirm o „nowej Słyszeliśmy też, że e b a . D wStalina, wolno tam krytykować lecz już nie Titę; coś o ideach w w samorządowych i otwarciu na Zachód. W sumie – niewiele. Może dlatego rozpad Jugosławii i wieloletnia wojna były tak szokujące. Książka Božidara Jezernika, słoweńskiego antropologa, so cjologa i historyka kultury, która traktuje o wydarzeniach sprzed kilku dziesięcioleci, wywołuje szok innego rodzaju. Opowiada ona o okrucieństwach stalinizmu antystalinowskiego. W 1948 roku doszło za sprawą Jugosławii do wydarzenia bez precedensu: Tito i inni przywódcy Komunistycznej Partii Jugosławii (KPJ) odmówili posłuszeństwa Stalinowi i nie pod porządkowali się rezolucji Biura Informacyjnego (tak zwanego Kominformu). 7 Doszło do otwartego konfliktu zakończonego zerwaniem Moskwy (i państw satelickich) z Belgradem. W listopadzie 1949 roku Moskwa ogłosiła, że „w następstwie faszystowskie go terroru ze strony bandy Tity przeciw zdrowym siłom KPJ kierownictwo KPJ znalazło się w rękach szpiegów i morderców”. Był to pierwszy wielki – międzypaństwowy – konflikt w ru chu komunistycznym. „Zdrowe siły” KPJ zostały wezwane do obalenia rządu „bandy szpiegów i morderców”. „Banda Tity” odpowiedziała słowami swego szefa w 1952 roku, na VI zjeździe KPJ. Tito zarzucił Stalinowi (relacjonuję wedle cennej pracy Michała Jerzego Zachariasa Komunizm, federacja, nacjonalizmy. System władzy w Jugosławii 1943–1991) całkowite odstępstwo od zasad marksizmu-leninizmu i poczynania „im perialistyczne oraz kontrrewolucyjne”. Twierdził, że w ZSRR powstała „wszechmocna biurokratyczna kasta, która tuczy się na pracy najemnej i w ten sposób przekształca się w wy nt e zyskiwacza”. „Stalin zastąpił jednąm eksploatacji drugą, g formę pl a . r k f biurokratyczną i państwowo-kapitalistyczną eksploatacją ro rte wy kasowieckich o botników”. „Miliony obywateli gniją w obozach rm.bez a D ww śmierci i pracy przymusowej”. Obywatele narodów niero w syjskich nie mają żadnych praw. Wysyłani są „w syberyjskie tajgi i tam unicestwiani”. Stalin w latach trzydziestych wy mordował bolszewickie kadry partyjne i wojskowe. Obecnie niszczy kadry w krajach środkowej Europy. „Czym jest dzisiaj partia w ZSRR? Zwykłym dodatkiem do NKWD, biurokratycz nym aparatem podporządkowania i uciskania narodów, nie tylko ZSRR , ale i poza jego granicami”. Narody nierosyjskie, niegdyś posiadające niepodległe państwa, „dzisiaj są całkowi cie starte z powierzchni ziemi, i to w najokrutniejszy sposób, którego sam Hitler mógłby pozazdrościć”. Internacjonalizm został wyparty przez wielkoruski szowinizm. ZSRR stał się typowym państwem imperialistycznym. Taki też jest sens czysto agresywnej, hegemonistycznej polityki Stalina wobec 8 Jugosławii. Taka – antystalinowska – była twarz reżimu Tity. Ale ten medal miał i drugą stronę. Na zagrożenie ze strony Moskwy reżim Tity odpowiedział wielką falą represji przeciwko oponentom w KPJ, którzy stanęli po stronie Stalina. Było ich niemało, a kampania represyjna uderzała we wszystkich, którzy w oczach władz wydawali się niepewni. „Wydarzenia w Jugosławii po roku 1948 – pisze Je zernik – w dużym stopniu przypominały rozwój wypadków w Niemczech w latach trzydziestych. Organy represji, zwłaszcza tajna policja, infiltrowały społeczeństwo, na obszarze całego państwa były rozsiane więzienia. Agenci panoszyli się wszędzie. Samą nazwę tajnej policji wymieniano szeptem. W imię obrony państwa tajna policja wnikała w prywatne sprawy wszystkich obywateli, co do których istniało najmniejsze podejrzenie, iż mają krytyczny stosunek do polityki”. Jugosławią rządził strach. W tym klimacie powstał obóz nt e koncentracyjny na wyspie Goli otok (Naga gm.pl Wyspa). O tym obo a r f zie i tamtejszych więźniach opowiada y artek wstrząsająca książka w o k Božidara Jezernika. Chłodny rm.bezton opowieści badacza wzma a D wwTa książka to trafny komentarz do ga grozę podczas lektury. w najwybitniejszych dokonań „literatury łagrów”: Sołżenicyna i Szałamowa, Borowskiego i Herlinga-Grudzińskiego. Ale to również portret komunizmu w pigułce; komunizmu lat stalinowskich wciąż tak słabo obecnych w świadomości zbio rowej. Milovan Đilas – jeden z ówczesnych liderów KPJ, a potem odważny krytyk i więzień reżimu Tity – pisał po wielu latach, że Goli otok „był najciemniejszą i najbardziej wstydliwą stroną jugosłowiańskiego komunizmu. Nawet gorszą i bardziej prze rażającą niż sam komunizm”. I jeszcze dwie opinie. Edvard Kardelj, jeden z najważniej szych liderów KPJ i najbliższych współpracowników Tity pisał: „byliśmy brutalni w postępowaniu wobec agentów Kominformu 9 w Jugosławii, ale nie mogliśmy działać inaczej, gdyż bezpośred nio otworzylibyśmy drzwi przed Stalinem”. Vladimir Dedijer zaś twierdził: „gdybyśmy nie stworzyli ta kiego obozu, Stalin całą Jugosławię zamieniłby w jeden wielki obóz”. Wobec tych wyznań czytelnik staje bezradny. Czy tortury, deptanie ludzkiej godności, łamanie charakterów to metody nie zbędne i dopuszczalne dla obrony bezpieczeństwa kraju? Takie pytanie pojawia się z całą brutalnością po lekturze tej książki… Temat Nagiej Wyspy należał do utajnionych i zakazanych. Zaczęto o tym głośno mówić dopiero po śmierci Tity (1980). Potem ten temat znów znalazł się na marginesie – wyparły go emocje nacjonalistyczne. Dobrze, że Jezernik ofiarowuje dziś Polakom opowieść o tej okrutnej wyspie, sporządzoną z chłodną precyzją chirurga. t en m g l fra tek.p y ow zkar m e r Daww.b w Adam Michnik