Białorusini i stosunki polsko-białoruskie na Białostocczyźnie 1944

Transkrypt

Dokumenty
27
Nr 1
1944 sierpień 5, S upraśl. — Protokół zebran ia mieszkańców Sup raśla
w sprawie wyboru wład z miejskich .
Oryginał, rękopis.
UW B 1944-1950, sygn. 811, k. 60.
W dniu 5 VIII 1944 r. o godz. 9 odbyło się w lokalu Dom u Ludowego
ogólne zebranie aobywat eli m iasta Supraślaa przy udziale przedst awicieli
wojewódzkiego Polskiego Komit et u Wyzwolenia Narodowego:
chorąŜego Pysia Bolesława, Nieśmiałka Władysława i 2 Ŝołnierzy.
Na zebranie przybyło 350 osób. Do prezydium b zostali powołani: na
przewodniczącego — Pyś Bolesław, na członków — Bernat owicz, AmbroŜewski, Norm untowicz, ksiądz Dorabiała, Wośnicki, Nieśmiałek i
major Dziubczenko.
P rzedmówca1 opowiedział o ogólnej polit yce Polskiego Komitet u
[Wyzwolenia] Narodowego, W ojsku Polskim i ustanowieniu nowych
władz administracyjnych — zarządu miejskiego — miast a Supraśla.
Zebranie wyłoniło 44 delegat ów, kt órym polecono wybór członków
zarządu miejskiego. Delegaci ci wyłonili spośród siebie 9 członków do
rady2 m iejskiej w składzie: ajako przewodniczący — Aleksandrowicz
Ignacyc , zast ępca — Remfeld Jan a i członkowie — aKorzeniewski
Sergiusz a , Gwoździej Henryk, Zacki Józef, Kucharek Kazimiera,
Janowicz Romuald, P awłowski Franciszek i Lit wiejko Józef. Oprócz tego
wybrano komisję rewizyjną w składzie 3 osób: przewodniczący —
Tymiński Władysław, członkowie — W oźniak Ant oni i Ołdytowski
Wit old. Jednocześnie zost ały wybrane resort y: aprowizacja —
przewodniczący Pawłowski Fr[anciszek], Sadowski Kaz[imierz] i
Ołdyt owski W., bezpieczeńst wa publicznego — Korzeniewski Serg[iusz],
oświat a — Kucharek, Rećkówna St [anisława] i Szczęsnowiczówna
Fr[anciszka], opieka społeczna i zdrowie — Aleksandrowicz, Narhejm i
Czerwiński, przemysł i handel — Zawadzki, Wołkowski i Gwoździej.
Na delegat a do Rady W ojewódzkiej3 zost ał wydelegowany Lit wiejko
Józef. d
a-a
b
c
d
1
2
3
28
Podkreślone.
Opuszczono przekreślone: „zarządu”.
Przy nazw isku dopisane odręcznie na m arginesie: „Bur[m istrz]”.
Protokół podpisał delegat PKW N chor. B. Py ś, przedstawiciel PK WN W . N ieśmiałek i przewodniczący Zarządu Miejskiego I. Aleksandrowicz.
Chodzi o B. Py sia.
Chodzi o zarząd, będący organem wy konawczym Rady Miejskiej w Supraślu.
Chodzi o Wojew ódzką Radę Narodow ą w Biały mstoku, której pierwsze posiedzenie odby ło się
28 VIII 1944 r.
Nr 2
1944 sierpień 9, Mich ałowo. — Protokół n r 1 mianowania wójta i członków G RN w Michałowie p rzez p rzedstawiciela PKWN Jana K uśmierka.
UW B 1944-1950, sygn. 811, 43.
Dnia 9 sierpnia do Michałowa przybył obywat el Kuśmierek, który
w imieniu Polskiego Komit et u Wyzwolenia Narodowego mianował
wójtem obywatela a Sokoła Wasyla, zast ępcą wójta obywatela
śywieckiego Antoniego, sekret arzem Szejnogę Włodzimierza.a
Mianował równieŜ Gminną Radę Narodową w następującym składzie:
1/ ks. Siem aszkiewicz Jan, 2/ Kulesza Bolesław, 3/ Połocki T om asz,
4/ Kostecki Aleksander, 5/ Nazarko Aleksander, 6/ Dąbrowski M ikołaj,
7/ Siereda Wasyl.
P ostanowiono, Ŝe wyŜej wymienieni będą pracowali do chwili przeprowadzenia wyborów.
Na wójt a gminy nałoŜono obowiązek przeprowadzenia wyborów sołt ysów w swojej gm inie w t ych wsiach, kt óre naleŜały do gminy M ichałowo
do 1939 roku.
Na wójt a gminy nałoŜono równieŜ obowiązek zorganizowania Milicji
Obwat elskiej. b
a-a
b
Podkreślone.
Protokół podpisał wójt gminy Michałow o W. Sokół i sekretarz gminy Michałowo
W. Szejnoga.
Nr 3
1944 sierpień 18, Hajn ówka. — Sp rawozd an ie z ukonstytuowania się
władz samorządowych w miejscowości Hajn ówka.
GRN w Hajnówce 1944-1954, sygn. 7, k. 7.
Sprawozdanie z zebrania organizacyjnego Zarządu Miejskiego miast a
Hajnówki1 odbyt ego dnia 18 sierpnia 1944 r. w Domu Ludowym.
Niezwłocznie po obiorze członkowie rady przyst ąpili do wyłaniania
spośród swego grona organów władzy miejskiej, t j. burmistrza, jego zast ępców, [kierowników] wydziałów aprowizacyjnego, oświat y, zdrowia i
opieki społecznej, przemysłu i handlu oraz bezpieczeńst wa.
P rzed dokonaniem wyboru rada złoŜona z 9 członków uzupełniła swój
skład wyborem 1 reprezent ant a warst wy robot niczej, który ot rzymał
większość głosów, t j. p[an] P iet rzak Władysław2. T o samo uczyniła
komisja rewizyjna przyjm ując na swego członka p[ana] Ossolińskiego
Mariana 3 .
W głosowaniu wyłonił się zat em nast ępujący skład rady miejskiej:
1/ burmistrz p[an] Niciejowski Kazimierz, 2/ zast ępca burm ist rza p[an]
Krzewski Władysław, 3/ zast ępca burmist rza p[an] P anasiuk Aleksander,
a 4/ kierownik wydziału aprowizacji miast a p[an] P anasiuk Aleksander,
29
5/ kierownik wydziału oświat y p[an] Bachowski Ant oni, 6/ kierownik
wydziału zdrowia i opieki społecznej p[an] dr Jędruszek Ant oni, 7/
kierownik wydziału przemysłu i handlu p[an] Fabicki Paweł, 8/ kierownik
wydziału bezpieczeńst wa p[an] P iet rzak Władysław.b
a
b
1
2
3
W tekście liczbę porządkową po raz drugi zaczęto liczy ć od pozy cji: 1/.
Spraw ozdanie podpisał przewodniczący zebrania W. Nieśmiałek i sekretarz zebrania
K. Wnętrzycki.
Hajnówka uzyskała prawa miejskie dopiero w 1950 r.; patrz takŜe dok. nr 6.
W. Pietrzak w w yborach do Zarządu Miejskiego otrzym ał 6 głosów przy 47 uprawniony ch do
głosow ania i początkow o nie znalazł się w jego 9-osobow ym składzie; patrz: „Protokół
zgrom adzenia delegatów na w ybory Zarządu Miasta H ajnów ki odby tego 18 sierpnia 1944 r.
w sali Domu Leśnika w Hajnówce”, w: APwB, GRN w H ajnów ce 1944-1954, sy gn. 7, k. 14. W wy mienionym „Protokole ...” brak inform acji o dokooptow aniu W . Pietrzaka do składu
Zarządu Miejskiego w H ajnów ce.
M. Ossoliński w wy borach do Komisji Rewizyjnej otrzym ał 5 głosów przy 47 uprawniony ch
do głosow ania i początkowo nie znalazł się w jej 3-osobowy m składzie; patrz: „Protokół
zgrom adzenia delegatów na w ybory Zarządu Miasta H ajnów ki odby tego 18 sierpnia 1944 r.
w sali Domu Leśnika w Hajnówce”, w: APwB, GRN w H ajnów ce 1944-1954, sy gn. 7, k. 56. W wy mieniony m „Protokole ...” brak informacji o dokooptowaniu M. Ossolińskiego do
składu Komisji Rew izy jnej.
Nr 4
1944 sierpień 23, H ajnówka. — Sp rawozdanie z posiedzenia Rady Gminnej w Hajnówce w sp rawie organ izacji pracy władz samorząd owych,
fun kcjon owania organów b ezp ieczeń stwa, Ochotniczej S traŜy PoŜarnej,
szkół i handlu .
GRN w Hajnówce 1944-1954, sygn. 1, k. 1-2.
Sprawozdanie z drugiego zebrania Rady Gminnej w Hajnówce 1 odbyt ego dnia 23 sierpnia 1944 r. w lokalu Zarządu Gminnego.
Obecni: p[an] wójt Niciejowski Kazimierz i 9 członków Rady —
ks[iądz] dr Moniuszko Józef, p[an] dr Jędruszek Ant oni, p[an] Krzewski
Władysław, p[an] Panasiuk Aleksander, p[an] Fabicki Paweł, p[an] Lipnicki Georg, p[an] Piet rzak, p[an] Bachowski Ant oni, p[an] Wnęt rzycki
Kazim ierz.
P orządek dzienny: 1/ lokal, flaga i szyld, 2/ godziny urzędowania, 3/
powołanie sekretarza i personelu biurowego, 4/ zebrania Rady Gminnej,
5/ przyłączenie wsi, 6/ aprowizacja miasta, 7/ sprawa bezpieczeństwa,
a/ milicja, b/ straŜ poŜarna, 8/ czyst ość m iasta, 9/ organizacja szkół, 10/
inwentaryzacja miast a i spis inwent arza Ŝywego, 11/ przemysł i handel.
P o sprawozdaniu p[ana] wójt a z wyjazdu do Białegost oku
zaznajomiono się z a Tym czasową Instrukcją o organizacji gmin
wiejskich i m iast oraz z zarządzeniami o działalności administ racyjnej i
gospodarczej.
Następnie przyst ąpiono do porządku dziennego. a
30
Zarząd Gminny w Hajnówce zajmuje tymczasowo lokal szkolny. Flagę
i szyld sporządzi p[an] wójt we własnym zakresie. Godziny urzędowania
b od 8 00 do 13 00 i od 15 00 do 18 00b według czasu środkowo-europejskiego
let niego. Na wniosek p[ana] wójt a powołano na sekret arza p[ana] Mikiszewa Jerzego; reszt ę personelu biurowego i gospodarczego dobierze
p[an] wójt wg własnego uznania. Zebrania Rady Gminnej będą się
odbywały raz w tygodniu w czwartek o godz. 1500; zebrania
nadzwyczajne — gdy zajdzie pot rzeba. Do gm iny przyłączono t e wsie,
które naleŜały do niej w 1939 r. Nie mając szczegółowych instrukcji w
sprawie aprowizacji miast a wydaje się na razie chleb zaleŜnie od ilości
mąki t ylko pracującym robot nikom.
Radny Wydziału Bezpieczeńst wa p[an] Piet rzak uzgodni z
komendant em m ilicji sprawę bezpieczeńst wa.
Członkom Ochotn[iczej] StraŜy P oŜarej ułat wi się egzyst encję zat rudniając ich przy pracach przeprowadzanych przez Zarząd Gminny. Zarząd
Gm inny zwróci się do Komendy Miast a 2 z prośbą o 50 l[itrów] benzyny
do motopompy st raŜackiej.
Z powodu epidemii dezynt erii i w celu zapobiegnięcia rozszerzaniu innych chorób p[an] dr Jędruszek przeprowadził pewne prace na terenie
fabryki chemicznej: pogadanki o dezynterii, uporządkowanie t erenu it d.
Zorganizowany w przyszłości Wydział Zdrowia rozszerzy swą działalność
na wszystkie dzielnice. NaleŜy zorganizować c kolumnę [transport ową]
dla pogrzebania poległychc w czasie działań wojennych obywateli.
Sprawy dotyczące szkolnict wa zreferował p[an] Bachowski Antoni
podając organizację szkół i szkolne budynki. Będą więc: 1/ 3 szkoły
powszechne — 2 szkoły polskie w budynku szkol[nym] Nr 1 i na
Placówce, 1 szkoła białoruska w budynku szkol[nym] Nr 2, 2/ Szkoła
Przem ysłowa w budynku bursyd i w jednym budynku gospodarczym
(warsztat y), 3/ Gimazjum Ogólnokształcące w bud[ynku] bursy. W tym
t ygodniu przeprowadzi się ponownie zapisy do szkół. W najbliŜszym
czasie przeprowadzi się inwent aryzację miast a i spis e ludności ie
inwentarza Ŝywego. Odbędzie się równieŜ zebranie kupców, na którym
udzieli się informacji w sprawie handlu. Uruchom ione zakłady mają
zat rudnić pracowników. Na rynek przeznaczono t en sam plac, kt óry był
w 1939 r.f
a
b-b
c-c
d
e-e
f
31
Opuszczono dopisane: „U ch. Nr. 2”.
W tekście: „od 8-1 i do 3-6”.
Podkreślone.
Opuszczono dopisany znak: „?”.
Dopisane.
Spraw ozdanie podpisał przewodniczący zebrania K. Niciejowski i sekretarz Zarządu Gm innego w Hajnów ce K. Wnętrzycki.
1
2
Spraw ozdanie z pierwszego zebrania Rady Gminnej (Miejskiej) w Hajnówce; patrz dok. nr 3.
Chodzi o adm inistrację wojskową Armii Czeronej.
Nr 5
1944 sierpień 24, B iałystok. — Umowa zawarta międ zy naczelnikiem Wydziału Ku ltu ry i Sztuki UWB B ronisławą S zkibel a p rzedstawicielem
Wydziału Sztuki p rzy Rad zie K omisarzy Lu dowych B SRR Bryszem1 w
sprawie koncertów Białoru skiego Pań stwowego Zespołu Pieśn i i T ań ca w
Białymstoku.
Oryginał, m aszynopis.
UW B 1944-1950, sygn. 2385, k. 1.
Między dyrekcją Białoruskiego Państwowego Zespołu Pieśni i Tańca
w osobie głównego buchalt era zespołu pana Brysza z jednej st rony i naczelnikiem Wydziału Kult ury i Szt uki panią Szkibel z drugiej st rony
zostaje zawart a następująca umowa.
1. Wydział Kult ury i Szt uki angaŜuje zespół, t en nat omiast
zobowiązuje się dać sześć koncert ów w Białymst oku w t erminie 17-26
września 1944 r.
2. Za kaŜdy koncert Wydział Kult ury i Szt uki opłaca zespołowi 4.500a
marek b lub złotych cztery t ysiące pięćsetb nazajut rz po koncercie.
3. Wydział Kultury i Sztuki zobowiązuje się dać pomieszczenie,
świat ło, personel obsługujący, jak równieŜ bierze na siebie miejscowy
przewóz rekwizytów.
4. Wydział Kult ury i Szt uki zobowiązuje się zaaprowizować zespół
w liczbie 70 ludzi według norm, a t akŜe zakwat erować 30 osób na rachunek zespołu.
Następująca umowa spisana zost ała w dwóch egzemplarzach i znajduje
się u kaŜdej ze st ron. c
a
b-b
c
1
Dopisane odręcznie w m iejsce: „5.000”.
Dopisane odręcznie.
Umowę podpisała naczelnik Wy działu Kultury i Sztuki UWB B. Szkibel i przedstawiciel
Wydziału Sztuki przy Radzie Komisarzy Ludowy ch BSRR Brysz.
Im ienia nie ustalono.
Nr 6
1944 sierpień 27, H ajnówka. — Protokół zebran ia delegatów z gminy Hajnówka w sprawie wyboru radn ych d o GRN i d elegatów d o PRN w Bielsku Pod laskim.
GRN w Hajnówce 1944-1954, sygn. 7, k. 9.
P rotokół zebrania delegat ów na wybory do Rady Gm innej i delegatów
do Rady Powiat owej w Bielsku Podl[askim] z dnia 27 sierpnia 1944 [r.],
które rozpoczęło się o godz. 11 00.
P rezydium zebrania: 1. przewodniczący Roszko Ant oni — delegat
Polskiego Kom it etu [Wyzwolenia] Narodowego z Białegostoku, 2.
członek Woźniak Roman — delegat Polskiego Kom it etu [Wyzwolenia]
32
Narodowego z Białegost oku, 3. członek P anasiuk Aleksander —
zast [ępca] wójt a, 4. członek Artemiuk Grzegorz — gospodarz, 5.
członek Pawłowski Sergiej — gospodarz.
1. Głos zabrał ob. Roszko Antoni jako przewodniczący. Wyjaśnił, Ŝe
mylnie zorganizowano w H[ajnów]ce miast o zamiast gminy 1 i celem
obecnego zebrania jest dokoopt ować członków [do] Rady Gminnej
w H[ajnów]ce oraz wybrać 2 delegat ów do Rady Powiatowej. Dalej wyjaśnił na czym polega konst ytucja z 1921 r. — „marcowa”, t reść
Manifest u do Narodu2 oraz program Polskiego Kom it etu [Wyzwolenia]
Narodowego.
2. Obywat el Woźniak Roman odczytał i wyjaśnił Dekret Polskiego
Komit et u Wyzwolenia Narodowego o wojennych świadczeniach
rzeczowych, o dodat kowych dostawach zboŜa i ziemniaków dla Państwa.
Dalej odpowiadał [na] pyt ania i wyjaśniał kwestie sporne, z kt órym i się
do niego zwracali uczestnicy zebrania, j[ak] np.: kont yngent y w
zaleŜności od rodz[aju] gleby, budulec [dla] spalonych wsi itd.
3. Komendant Milicji Miejskiej w H[ajnów]ce ob. Wikt or Haring
zwrócił uwagę m ieszkańców wsi na sprawę higieny wsi, a więc
pozakopywanie padliny znajdującej się w pobliŜu wsi, ochronę
rozrzuconej broni i amunicji — aby uchronić od nieszczęśliwych
wypadków — czym winni się zająć sołt ysi. Nast ępnie [mówił] o
bezwzględnym podporządkowaniu się poleceniom władz gm innych i
bezpieczeństwa w sprawie furmanek szarwarkowych i ludzi do pracy,
którzy obecnie pot rzebni są do prac przy uporządkowaniu t orów
kolejowych i most ów.
4. Obywat el Bachowski Ant oni kier[ownik] oświat y poinformował
obecnych, Ŝe: szkoły są bezpłat ne, nauczanie obowiązkowe, język w
zaleŜności od narodowości. Wyjaśnił, Ŝe w H[ajnów]ce organizuje się
Szkoła Zawodowa Stolarzy Kołodziei i Ślusarzo-Kowali.
5. P rzew[odniczący] ob. Roszko Ant oni zawiadomił, Ŝe obecnie przyst ępuje się do wyborów Rady Gminnej, do czego przystąpiono po 5-m inut owej przerwie, przy czym delegaci wiejscy podali kandydat ów w liczbie
11, z kt órych kaŜdy wypowiedział krót ki własny Ŝyciorys. Do Rady
Gm innej weszli: 1. Turyk Ant oni, Górne — 15 głosów, 2. Grygoruk
Piotr, Lady — 14 głosów, 3. Kozłowski Jan, Osówka — 13 głosów, 4.
Borowik M ichał, Orzeszkowo — 12 głosów, 5. Sidoruk Jan, CzyŜyki —
12 głosów, 6. Prokopiuk Nikit a, Kotówka — 11 głosów, 7. P lewa
Aleksy, Dolne — 10 głosów, 8. Zieniuk W łodz[im ierz], P ut iska — 8
głosów. Odpadli z racji mniejszej ilości głosów: 1. Gredel A[lek]sy, Górne
33
— 5 głosów, 2. Janczuk Sergiej, Nowosady — 3 głosy, 3. Juszczuk Jan,
Chyt ra — 3 głosy.
6. Na delegat ów do Rady Powiat owej przewodniczący — na skut ek
przeciągającego się zebrania — zaproponował: 1. Kozłowskiego Jana,
Osówka, 2. P lewę Aleksego, Dolne, 3. Turyka Ant oniego, Górne, 4. Sidoruka Jana, CzyŜyki, kt órzy jednogłośnie zost ali przyjęci przez
wybranych 8 radnych gminy.
P o zaapelowaniu do zebranych sołtysów i wybranych radnych gm iny,
zebranie zamkięt o. a
a
1
2
Protokół podpisał przewodniczący zebrania A . Roszko i członkowie prezy dium zebrania:
R. Woźniak, A . Panasiuk, G . Artem iuk, S. Pawłowski.
Patrz dok. nr 2 i nr 4.
Chodzi o Manifest PKW N.
Nr 7
1944 sierpień 30, Białystok. — Ogłoszenie Wydziału S zkół Mn iejszościowych KOSB o rejestracji w Białymstoku młodzieŜy w wieku szkolnym
narod owości białoruskiej i rosyjskiej.
Druk.
KW PPR w Białym stoku 1944-1948, sygn. 1/VII/3, k. 21 — „W iadomości Radiowe”, 30 VIII 1944 r.,
nr 20.
Wydział Szkół M niejszościowych przy Kurat orium Białost ockim
podaje do wiadom ości, Ŝe rejest racja młodzieŜy szkolnej narodowości
białoruskiej i rosyjskiej w wieku od 7 do 18 lat odbywa się tymczasowo w
Wydziale Szkół Mniejszościowych [ul.] St arobojarska 21a codziennie od
[godz.] 9 do 13 i od 15 do 18.
Nr 8
1944 wrzesień 4, Narewka. — Pismo przed stawicieli gmin nych władz
w Narewce do PRN w Bielsku Podlaskim z prośb ą o wyjaśn ien ie okoliczności aresztowan ia wójta gm. Narewka Jana L eszczyńskiego.
Wydział Powiatowy w Bielsku Podlaskim 1944-1950, sygn. Nr 27, k. 50.
W dniu 4 IX rb. o godz. 12 30 w czasie posiedzenia Rady Gminnej a wójt
gminy Narewka Leszczyński Jan zost ał aresztowany przez milicjant a
Milicji Krym inalneja w Białymstoku i odwieziony samochodem do
Białegost oku.
P rzy aresztowaniu milicjant nie udzielił Ŝadnych informacji dla
członków Rady Gm innej o powodach aresztowania.
My niŜej podpisani członkowie Gminnej Rady Narodowej prosimy o
wyjaśnienie sprawy i podanie powodów areszt owania wójt a
Leszczyńskiego Jana w moŜliwie jak najkrót szym czasie.b1
wz. Wójt a Gm iny z[astęp]ca A. Kuce
Członkowie GRN: K. Leszczyński, A. Sołoniewicz, St. Skowroński,
K. Podłaszczyk, M. Karpiuk, A. Wołkowycki
34
a-a
b
1
Podkreślone.
N a marginesie adnotacja: „Przedstawiciel WRN w Białym stoku udzielił wy jaśnień na
miejscu. W[yŜej] w [y mieniony] aresztowany na skutekzarządzenia Woj[ewódzkiej] R[ady]
N[arodow ej] i zdjęty z urzędu przew odniczącego Gm[innej] Rady Nar[odowej] w
Narew ce”.
W aktach nie odnaleziono inny ch inform acji o tym wy darzeniu; w czasie lustracji Zarządu Gminnego w Narewce w dn. 19 X 1944 r. J. Leszczy ński by ł juŜ przy wrócony na
stanow isko w ójta; patrz dok. nr 20.
Nr 9
1944 wrzesień 6, Bielsk Pod laski. — Protokół nr 1/44 zjazdu p rzewodn iczących gminnych i miejskich rad n arodowych z p ow. Bielsk Pod laski w
sprawie określenia zadań ad ministracji samorządowej podlegającej
PK WN.
Kopia, m aszynopis.
SPBP 1944-1950, sygn. 10, k. 1-3.
Na zjazd przybyli wszyscy przewodniczący rad gminnych i miejskich.
Na zjeździe byli równieŜ obecni: pełnomocnik Woj[ewódzkiej] Rady
Nar[odowej]
ppor.
Drzewiecki,
pełnomocnik
Wydziału
Sam[orządowego] W oj[ewódzkiej] Rady Narodowej ob. Woźniak,
przedstawiciel Wydz[iału] Aprowizacji Woj[ewódzkiej] Rady Narodowej
ob. Rudolski, komendant woj[ewódzki] Milicji Obyw[atelskiej] ppor.
Paszt a, lekarz pow[iat owy] dr Kołosowski, kierownik Szpitala
Pow[iat owego] dr Pilipczuk, pow[iatowy] lekarz wet[erynarii] dr
Jakowicki, komisarz ziemski1 Majewski, kierownik Zarządu Drogowego
inŜ[ynier] Rudowski, nadleśniczy Nadl[eśnict wa] Bielsk Mironowicz,
kierownik Urzędu Pocztowego Rudowskia , przedst awiciel Arm ii
Czerwonej komendant miast a i powiat u ppłk Kolegow i przedstawiciel 2
Front u Białoruskiego maj[or] Głazunow oraz kierownicy referatów
Pow[iat owej] Rady Narodowej w Bielsku.
P rzewodniczył przewodn[iczący] P RN mgr Hermanowski.
P rotokołował sekretarz PRN Zalewski.
P rzewodniczący zagaił zjazd witając zebranych, a następnie om ówił
szczegółowo wyt yczne do pracy przewodniczących gminnych i
miejskich rad narodowych. Przewodniczący na wst ępie zaznaczył, iŜ w
pracy nad uruchom ieniem aparatu administracyjnego na t erenie powiat u
muszą wziąć udział wszyscy, bowiem nawet człowiek najzdolniejszy i
najspryt niejszy sam bez współudziału ludzi dobrej woli nic nie zdziała.
Dlatego teŜ panowie przewodniczący rad gm innych i miejskich wraz ze
swymi współpracownikami winni po obywat elsku odnosić się do
otrzymywanych zarządzeń i bez zwłoki je wykonywać. W pracy
spotykać się będzie wiele trudności, gdyŜ nasz powiat na skut ek wojny
duŜo ucierpiał, lecz wszyst kie te t rudności dla dobra powstającej
35
Niepodległej Ojczyzny, odbudowywanej na szerokich zasadach
demokratycznych, winny być m oŜliwie jak najprędzej usunięt e.
Jednocześnie zwrócił uwagę na obywatelskie załat wianie interesantów.
Przewodniczący podkreślił, Ŝe najwaŜniejszym obecnie zagadnieniem jest
aprowizacja armii i miast a. NaleŜy więc dołoŜyć st arań, aŜeby
kontyngent zost ał w przypisanych t erm inach wykonany. NaleŜy
równieŜ uruchomić wszyst kie młyny i inne zakłady przem ysłowe. Do
obowiązków gm in naleŜy t akŜe opieka nad m ieniem opuszczonym.
Panowie przewodniczący potrakt ują powaŜnie i niezwłocznie sprawę
odbudowy zniszczonych osiedli. Koniecznym jest nat ychmiast owe
wystąpienie odnośnych leśnict w o przydział pot rzebnego materiału
budowlanego. Nie wolno obojęt nie patrzeć na niszczenie lasów i t o
przewaŜnie przez ludzi m ających budynki nie spalone. Drzewo
zrabowane zabrać przy pomocy milicji obywatelskiej i przeznaczyć na
naprawę, względnie budowę most ów oraz zniszczonych budynków. Zrabowane mienie publiczne, jak równieŜ prywat ne, winno być prawnym
właścicielom zwrócone. Winnych niezwrócenia zrabowanych rzeczy pociągnąć do odpowiedzialności. Panowie przewodniczący są obowiązani
dopilnować, aŜeby wszystka ziemia uprawna została we właściwym czasie
uprawiona. P ot rzebującym pomocy pójść na rękę. NaleŜy uruchomić
wszyst kie szkoły. Gm iny winny udzielać jak najdalej idącej pomocy nauczycielst wu. Zniszczone m ost y muszą być nat ychmist odbudowane sposobem szarwarkowym . Nadzorowi technicznemu poleca się przyjść z pomocą. P anowie przewodniczący podadzą do publicznej wiadomości, Ŝe
w urzędach powiat owych i gminnych obowiązują następujące godziny
[pracy]: od 8 00 do 13 00 i od 15 00 do 1800 , według czasu let niego —
polskiego. W niedziele urzędy są nieczynne. MoŜliwie w kaŜdej gm inie
naleŜy uruchomić ambulat oria lekarskie.
P rzem ówienie swoje przewodniczący zakończył gorącym apelem o int ensywną współpracę nad odbudową zniszczonego powiat u zaznaczając,
Ŝe wypełnienie t ego przyśpieszy komplet ne zniszczenie zaciekłego
wroga Polski — Niem ca i odbudowę silnej i pręŜnej P olski. Arm ia Polska
łącznie z sojuszniczą Armią Czerwoną przelewa krew, nie ŜałujmyŜ więc
pot u w pracy my — stojący na tyłach. Nast ępnie zabierali głos referenci
poszczególnych działów.
Sprawy aprowizacji.
Referent Okniński omówił sprawę dost awy kont yngent ów do m agazynów w Bielsku, Brańsku, Siemiatyczach i Hajnówce. Do magazynu
w Bielsku naleŜą gminy: Bielsk, W yszki, Narew, Orla, Boćki i
Kleszczele. Do magazynu w Brańsku gminy: Brańsk, Ciechanowiec i
36
Grodzisk. Do m agazynu w Siem iat yczach — st acja kolejowa — gm iny:
Siemiatycze, M ielnik, Drohiczyn i M ilejczyce. Do m agazynu w
Hajnówce gm iny: Hajnówka, BiałowieŜa i Narewka. Nast ępnie referent
Okniński podał do wiadomości zarządzenie bWojewódzkiej Rady
Narodowejb w sprawie zorganizowania przy gminach kierowników
aprowizacyjnych oraz zaŜądał sporządzenia spisów ludności bezrolnej.
P rzedstawiciel Wydziału Aprowizacji Wojewódzkiej Rady Narodowej
Rudolski wezwał do jak najprędszego nadesłania danych do rozdziału
kontyngent ów.
Z kolei zabrał głos pełnomocnik WRN podporucznik Drzewiecki, podkreślając przede wszyst kim, Ŝe obecnie organizuje się państwowość na
zasadach równouprawnienia bez róŜnicy rasy , narodowości, wyznania,
organizuje się Polska, P olska Niepodległa, Demograficzna c . Jedyna
władza to [Polski] Kom it et Wyzwolenia Narodowego w Lublinie.
Ist niejąca działalność przeciwna zost anie silną ręką zniszczona. W
dalszym ciągu podporucznik Drzewiecki poruszył sprawę powst ania
zbrojnego w Warszawie, kt óre zost ało wywołane nie w interesie ludu.
Następnie poruszył sprawy: aprowizacji armii i m iasta Białegost oku,
rozdział i wykonanie kont yngent ów, porządku publicznego i m ilicji oraz
szkolnict wa. Podkreślił, Ŝe nauczanie jest bezpłat ne t ak w szkołach
polskich, jak i białoruskich, językiem wykładowym moŜe być język
polski lub białoruski, st osownie do Ŝyczenia miejscowej ludności i [w]
zaleŜności od liczby dzieci. Wezwał do uruchom ienia ambulatoriów
lekarskich w gm inach, poruszył sprawę godzin urzędowych oraz uznał za
wskazane wyznaczyć dyŜury w przerwach od pracy. Wezwał do
zorganizowania w kaŜdej gminie wydziałów informacji i propagandy,
wyjaśniając cel i zadania tychŜe.
Sprawy ochrony lasów.
Nadleśniczy Nadleśnict wa Bielsk M ironowicz omówił szczegółowo
sprawę lasów, zwrot u zrabowanego drzewa i sprawę odbudowy. Jest
zdania, Ŝe [naleŜy] odbudować na razie budynki gospodarskie, w których
moŜna ewent ualnie urządzić prowizoryczne mieszkania, zaś po wojnie
wybudować domy murowane. W ten sposób zaoszczędzi się duŜo drzewa.
Sprawy drogowe.
InŜynier Rudowski zreferował sprawę naprawy dróg i mostów, i zaŜądał w tym celu szarwarku. Omówił sprawę zorganizowania środków lokomocji dla personelu drogowego.
Sprawy rolne.
InŜynier Więcko podkreślił, Ŝe w int eresie publicznym, kt óry musi
być zawsze przede wszystkim, naleŜy udzielić pomocy mająt kom w
37
uprawie roli, apelował o współpracę z administ racją m ajątków. Wezwał
do zarejest rowania w referacie rolnym wszyst kich sztuk [zwierząt]
zarodowych. Prosił o współpracę z inst rukt orem t yt oniowym .
W dalszym ciągu zabrał głos przewodniczący i zwrócił uwagę na sprawiedliwe wyznaczanie furm anek oraz pom oc kobiet om i dzieciom w uprawie roli.
Następnie przem awiał pełnomocnik Wydziału Samorządowego Wojewódzkiej Rady Narodowej W oźniak w sprawie aprowizacji. d Dodał, Ŝed
w st osunku do opornych będą st osowane areszt y do 48 godzin.
Referent Szperling omówił sprawę uruchomienia młynów oraz prosił
o wypełnienie i zwrot kwestionariuszy dot yczących wszyst kich zakładów
przem ysłowych w powiecie.
Komendant wojewódzki Milicji Obywatelskiej podporucznik Paszt a
poruszył sprawę bezpieczeńst wa publicznego, apelował o przyjęcie akt ywnego udziału w organizowaniu post erunków gm innych m ilicji i
naleŜyte wykorzystanie m ilicji w sprawach porządku oraz podniesienia
aut orytetu milicji.
Naczelnik Urzędu Poczt owego w Bielsku Rudowski zreferował sprawę
organizacji urzędów poczt owych w powiecie.
Dokt or Kołosowski, lekarz powiat owy, omówił sprawę zwalczania
chorób podkreślając, Ŝe nie będzie robotników, nie będzie Ŝołnierzy, gdy
zapanują choroby. ZaŜądał zaopiekowania się szpitalem, am bulat oriam i,
zabezpieczenia personelu lekarskiego oraz przysyłania nat ychmiast do
referatu zdrowia meldunków o kaŜdej chorobie zakaźnej.
Następnie zabrał głos przewodniczący zarządzając uprzątnięcie
leŜących po polach zwłok zwierząt .
Dokt or Pilipczuk, kierownik szpit ala powiat owego w Bielsku, poruszył
sprawę pomocy w organizacji szpit ala powiat owego, apelował o
ofiarność ludności na rzecz szpitala oraz omówił sprawę rozbudowy
pralni przy szpit alu powiat owym. Dodał, Ŝe w walce z faszyzmem, tym
największym wrogiem ludzkości, winni wziąć udział wszyscy.
P owiatowy lekarz wet erynarii Jakowicki zebrał informacje o personelu
wet erynaryjnym w powiecie.
P rzewodniczący GRN w Orli zapyt ywał w sprawie granic gmin.
P rzewodniczący GRN w Ciechanowcu zapyt ywał w sprawie pom ocy
lekarskiej, organizacji apteki w Ciechanowcu i w sprawie handlu.
P rzewodniczący GRN w Brańsku podał do wiadomości, Ŝe w Brańsku
zostały uruchom ione targi w kaŜdy poniedziałek.
P rzewodniczący GRN w Topczewie poruszył sprawę kontyngent ów.
38
P rzewodniczący GRN w Grodzisku zapytywał w sprawie zakupu m at eriałów piśm iennych i szkła.
Na wszystkie pyt ania odpowiedział przewodniczący.
W końcu przewodniczący zarządził wywieszenie przed budynkam i,
w których mieszczą się gminne i miejskie rady narodowe sztandarów
polskich oraz zarządził odprawy przewodniczących gminnych i
miejskich rad narodowych w Bielsku, w kaŜdą środę po 1 i 15 [dniu
miesiąca] punkt ualnie o godzinie 1000 .e
a
b-b
c
d-d
e
1
W tekście po nazwisku znak: „?”.
W tekście: „W oj. Kom. Narodowego”.
Takw tekście.
Dopisane odręcznie atramentem.
Protokół podpisał przewodniczący zjazdu W. Hermanow ski i sekretarz Edw ard Zalew ski.
Chodzi o kierow nika Pow iatowego Urzędu Ziemskiego w Bielsku Podlaskim W itolda
Majewskiego.
Nr 10
1944 wrzesień [przed 20], Białystok. — In formacja Wojewód zkiego Wydziału In formacji i Prop agandy w B iałymstoku o szkolnictwie na terenach
wyzwolonych sp od okup acji n iemieckiej.
Wojewódzki Urząd Inform acji i Propagandy w Białymstoku 1944-1947, sygn. 76, k. 22.
Ze szkolnict wa białostockiego
W ciągu ostat niego t ygodnia uruchomiono na terenie Białeg[ost oku]
14 szkół powszechnych. Z powodu braku odpowiednich lokali w poniszczonym i popalonym mieście — szkoły t e mieszczą się po dwie w
jednym budynku. Naukę prowadzi się na dwie zmiany. Nauczycieli jest
120, dzieci wg spisów około 5.000. P oza t ym otwart o dwa gim nazja i
licea, do kt órych uczęszcza 1.120 młodzieŜy.
Uruchom iono juŜ równieŜ 7-oddziałową szkołę z jęz[ykiem] wykładowym białoruskim i 2 klasy białoruskiego gimnazjum. Rozwój szkolnict wa
białoruskiego hamuje brak białoruskich, nauczycielskich sił wykwalifikowanych.
Na terenie powiat u białost ockiego około 13 szkół jest w st adium organizacji.
W powiecie bielskim 316 nauczycieli pracuje juŜ w 75 szkołach. Uruchomiono juŜ gimnazjum polskie i białoruskie.
Dnia 20 IX Białyst ok święcić będzie uroczyst ość rozpoczęcia roku
szkolnego. Po m szach świętych w kościołach Farnym i Św[iętego] Rocha
do zebranej na Placu Kościuszki młodzieŜy przem ówią: kierownik
Resort u Oświat y ob. Skrzeszewski i kurator woj. biał[ost ockiego] ob.
Kuroczko1 .
39
P o południu odbędzie się w lokalu Teat ru Miejskiego koncert dla młodzieŜy szkół średnich. Do młodzieŜy zebranej w Teatrze przemówi Pełnomocnik PKWN major L. Borkow[icz].
1
E. Kuroczko był naczelnikiem Wy działu Ogólnego i Personalnego Resortu O św iaty PK WN,
zaś kuratorem O kręgu Szkolnego Białostockiego Jan Mły narczyk; patrz: R. Kraśko: „Rozw ój
szkolnictw a w Białym stoku 1944-1964”, w: „Studia i m ateriały do dziejów miasta
Białegostoku”, tom II, pod redakcją J. Antoniewicza i J. Joki, Białystok 1970, s. 385.
Nr 11
1944 wrzesień 25, Bielsk Pod laski. — Raport powiatowego komend an ta
MO w Bielsku Podlaskim dla WRN w Białymstoku informu jący o samowoli w p ostęp owan iu wojskowej ad ministracji Armii Czerwon ej i
fun kcjon ariuszy Powiatowego Wydziału Bezpieczeństwa Pu blicznego w
Bielsku Podlaskim.
UW B 1944-1950, sygn. 22, k. 5- 6.
Melduję, Ŝe przeprowadzając inspekcję posterunków MO powiatu bielskiego st wierdziłem: wojenni kom endanci m iast wykraczają poza ram y
swego działania, wtrącając się w sprawy gospodarcze administ racji polskiej.
P rzychodzą na posterunki M O, pyt ają kt o jest areszt owany, za co,
a w niekt órch wypadkach zwalniają [areszt owanych] na własną rękę.
Broń od m ilicjant ów zabierają mówiąc, Ŝe t aki m ilicjant nie podoba się
im i on go nie uzbroi. Nat omiast od innych milicjant ów Ŝądają
specjalnego zezwolenia na noszenie broni, w przeciwnym zaś razie
rozbrajają. Woj[enni] kom endanci m iast wszyst kie swe siły pokładają na
mieszanie się do naszych spraw, nat om iast za mało pilnują i za miękko
odnoszą się do swoich Ŝołnierzy, kt órzy wyprawiają po wsiach
niestworzone rzeczy. Piją, kradną, przeszkadzają w czynnościach milicji
rozbrajając milicjant ów i wyraŜając się: „Idźcie na front wojować, wy nie
myślcie, Ŝe tut aj będzie wam Polska”, a nawet zachodzą wypadki
podpalania gospodarst w wiejskich.
Na specjalną uwagę zasługują niekt órzy komendanci.
Ciechanowiec — m ajor Kildiuszow, kt óry specjalnie wszystkie swe siły
wyt ęŜył na post [erunek] milicji, przyjmując w szeregi m ilicji i wydając
rozkazy do zwalniania, a gdy zost ają zwolnieni milicjanci za
nienormalne picie wódki, wówczas przycho[dzi], urządza awant ury, Ŝe
swoich ludzi zost awiliście, a m oi zost ali zwolnieni.
Do pom ocy kom[endant owi] woj[ennem u] jest wójt Ciechanowca 1,
który zamiast rozpocząć Ŝycie gospodarcze na terenie miast a, t o jeszcze
je wst rzymuje przez swoje widzimisię.
40
Wszelkie szczegóły wyczerpujące na woj[ennego] komendanta miast a
i wójt a Ciechanowca załączam pod załącznikiem nr12 , prosząc o zarządzenie zmiany co do osób wyŜej wym ienionych.
Bielsk [P odlaski]
Wojenny komendant m[iast a] Bielska postępuje jak wszyscy inni komendanci, pomijając t o, iŜ jest on kom endant em pow[iatowym], od
którego w całym powiecie zaleŜy porządek. Wymieniony Ŝąda, by
pow[iat owy] komendant MO co drugi dzień zdawał mu sprawozdanie o
swej pracy, meldując mu o wszyst kim, nawet Ŝąda zdania rowerów,
których posiadamy t ylko 3 na komendę miejską i powiat ową milicji. Co
do sprawy broni, więc przysłał specjalną list ę, kt órą załączam w
oryginale. Zał[ącznik] nr 2 3.
Następnie prosiłem go o udzielenie m i pomocy w ot rzym aniu
maszyny do przewiezienia niebezpiecznych areszt owanych do
Białegost oku. Kom[endant] woj[enny] m[iasta] Bielska wyraził się:
„Maszyny nie mamy, gońcie aresztowanych pieszo, a jeŜeli chcecie
wieźć, t o dajcie 30 l[it rów] benzyny”. Wszelkiego rodzaju [prośba o]
pomoc zost aje załatwiona w podobny sposób.
Wojenny komendant m[iast a] Bielska jest kom [endant em] pow[iat owym], który winien wydać jak najsurowsze rozkazy w sprawie zachowania się bojców i młodszych oficerów Armii Czerwonej, gdyŜ on o wszystkim wie skoro mu meldowałem. Jednak woli on pilnować m ilicji, nawet
odpowiednio wt rącać się do przew[odniczącego] P ow[iatowej] Rad[y]
Nar[odowej].
Na specjalną uwagę, jako dowód jego pracy, zasługuje wypadek, który
miał miejsce we wsi Lewki dn. 24 IX 1944 r. Osobnik cywilny poŜycza
sobie broń od Ŝołnierzy Armii Czerwonej, st rzela raniąc trzy osoby.
Pomimo t ego Ŝołnierze ci nie zost ali zatrzymani, gdyŜ woj[enny]
komendant m [iast a] Bielska uwaŜa, Ŝe Ŝołnierz ma prawo nie t ylko broń
poŜyczyć, ale nawet oddać. Jako dowód na powyŜsze — zał[ącznik] nr
3 4.
Skoro woj[enny] komendant m iasta Bielska załat wia t ak sprawy, jak
wyŜej wym ienione, t o bojcy i młodsi oficerowie robią co im się podoba i
jeszcze waŜniejszy wypadek wydarzył się na t erenie post erunku Milicji
Obywat elskiej w Boćkach, na co przedkładam zał[ącznik] nr 45 .
P omijając, iŜ przeszkadzają nam w pracy jednost ki Armii Czerwonej,
t o równieŜ t o samo robi Pow[iat owy] Wyd[ział] Bezp[ieczeństwa]
Publ[icznego], na czele którego st oi obywatel P iet ras i jego zast ępca
Wieprzewski. Zam iast tego, Ŝeby przez Wyd[ział] Bezp[ieczeństwa]
41
Publ[icznego] przeszli wszyscy milicjanci, jak przez prasę oraz wszyscy
urzędnicy, t o jest inaczej.
Milicjanci przyjęci przez nas są zabierani przez Wydz[iał]
Bezp[ieczeńst wa] Publ[icznego] w t en sposób: „Proszę mi dać tych i
t ych ludzi”, jak równieŜ: „P rzyjm ujcie nadal i odsyłajcie do nas”.
Komendant milicji miejskiej sierŜ[ant ] Karol Wójcik jest mianowany
rozkazem Komendy Wojew[ódzkiej MO] na t o stanowisko, a obywat el
Pietras razem ze swym zast ępcą wzywają go do Wyd[ziału]
Bezp[ieczeńst wa] Publ[icznego] i zapewniają, Ŝe: „My jest eśmy waszymi
kierownikami i t y u nas m usisz pracować, w przeciwnym razie my ciebie
wyślemy do wojska, względnie zm usimy do t ej pracy”. T ak sam o
zmuszają do pracy u siebie i sekretarkę Komendy P ow[iat owej MO]
Klarę Drobniuch, kt óra jest jednocześnie i kierownikiem personalnym.
Ob. Klara Drobniuch jest od począt ku w milicji zat rudniona i jako siła
bezwzględnie potrzebna w kom[endzie] milicji (naleŜy zaznaczyć, Ŝe zna
juŜ ona t ę pracę). Na sekretarkę do Wyd[ziału] Bezp[ieczeństwa]
Publ[icznego] dana była jedna osoba, kt óra moim zdaniem i według
opinii mogłaby t am pracować.
Tak samo wszelkie rzeczy potrzebne do um eblowania kom [endy]
milicji podobają się im, zabierają t akowe samowolnie, nawet niekt óre z
nich nie są jeszcze dokładnie zaprot okołowane (sprawa w t oku).
Wczoraj, t j. 25 IX 1944 r., przysyłają do kom[endanta] milicji ob.
sierŜ[ant a] Wójcika przez swego sekret arza but y długie, aby ten oddał je
do szewca podzelować, nie dając na t o Ŝadnego materiału.
Cały szereg innych spraw zost aje przez nich nie załat wionych, gdyŜ
oni przewaŜnie siedzą na miejscu. Ludzi do współpracy przyjęli takich,
których naleŜy natychmiast usunąć, a m ianowicie: 1/ Burdziej Igor —
były st ronnik Komitet u Białoruskiego6 . P o drugie, [Burdziej]
przeprowadzając rewizję dnia 21 IX 1944 r. u ob. Wacława Bębenca,
dostarczonego przez władze wojskowe z batalionu mieszczącego się w
Dojlidach, zabrał mu scyzoryk, o czym areszt owany złoŜył
zameldowanie w t utejszej kom[endzie] milicji. Od razu zwróciłem się do
ob. Burdzieja, gdyŜ był przy kom[endzie] MO, Ŝądając by oddał
scyzoryk, t en się wyraził, Ŝe t akowy zat racił się podczas rewizji. Dnia
następnego, kiedy juŜ areszt owani wyjechali do Białegost oku powiedział,
Ŝe scyzoryk jest u niego. 2/ Sekret arka post[erunku] MO w Ciechanowcu
Feszler Janina jest równieŜ zat rudniona w Wydz[iale] Bezp[ieczeństwa]
Publ[icznego], wtenczas kiedy ja kazałem pewnemu specjaliście śledzić
ją, co teŜ uczynił naczelnik kont rwywiadu sow[ieckiego].
42
P roszę o zmianę kierownika 7 i zastępcy Wyd[ziału] Bezp[ieczeństwa]
Publ[icznego] w Bielsku, gdyŜ dani ludzie nie nadają się całkiem na t e
stanowiska, poniewaŜ nie um ieją nawet przeprowadzić dochodzenia, jak
równieŜ nie znają się na sprawach bezp[ieczeńst wa] publ[icznego].
P owyŜszy raport przedkładam prosząc o pomoc — zm ianę
kierownika i zast ępcy Wydz[iału] Bezp[ieczeńst wa] Publ[icznego],
którzy by odpowiadali na t o st anowisko i zamiast przeszkadzać
współpracowaliby. a
a
1
2
3
4
5
6
7
Raport podpisał nieczytelnie komendant pow iatowy MO w Bielsku Podlaskim w stopniu sierŜ.
podchorąŜego.
Chodzi prawdopodobnie o Michała Pachołka.
Załącznik nr 1 w aktach sprawy ; patrz: APwB, U WB 1944-1950, sy gn. 22, k. 7-10.
W aktach sprawy braktego załącznika.
Chodzi o białoruskie struktury legalnie działające na Białostocczy źnie w czasie okupacji
niemieckiej.
Kazim ierz Pietras pozostaw ał kierownikiem PUBP w Bielsku Podlaskim (do końca 1944 r. jako
Wydział Bezpieczeństwa Publicznego) do końca czerwca 1945 r.
Nr 12
1944 wrzesień 29, Orla. — Wykaz sołtysów gm. Orla z wyszczególn ieniem
m.in. ich n arodowości, sporządzon y w Zarząd zie Gminn ym w Orli.
UW B 1944-1950, sygn. 812, k. 40.
Wykaz stat yst yczny sołt ysówa
Lp. Na zwa sołe ctwa
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
43
Na zwisko i im ię
Zawód Na rodowość
W iek
Czy Ŝe
Dubicze Ce rkie wne
Dubicze Tofiłowc e
Gre dele
Hołody
Koszki
Koryc iska
Koszele
Kry wia tyc ze
Ty c honiuk Piotr
Gil Ja n
Pie ń W łodzim ierz
Ca r Ta de usz
Pie truc zuk Wiktor
Moj sik Szy mon
Ła wry nowicz Igna cy
Ma j strowic z Mikołaj
Bobik Onufry
rolnik
rolnik
rolnik
rolnik
rolnik
rolnik
rolnik
rolnik
rolnik
Bia łorus
Bia łorus
Bia łorus
Bia łorus
Bia łorus
Bia łorus
Bia łorus
Bia łorus
Bia łorus
1910
1909
1907
1897
1902
1898
1893
1903
1897
Stan
ma j ątkow
y
5 ha
12 ha
4 ha
9 ha
3 ha
12 ha
9 ha
7 ha
10 ha
Krzy wa
Moc hna te
Morze
Mikłasze
Ma linniki
Orla
P arc ewo
P aszkowszc zyzna
P odrze c za ny
Rakowic ze
Reduty
Spic zki
Osipiuk Ba zyli
Kuc zko Piotr
Pa wluc zuk Ka rp
śuŜel Grze gorz
Buj niuk Da nie l
Popła wski Pa weł
Artem iuk Jan
Bąk Konsta nty
Ja kimiuk Kuźm a
Golonko Mikołaj
Dobosz Pa nte lej m on
Wa wre szuk Awa kum
rolnik
rolnik
rolnik
rolnik
rolnik
rolnik
rolnik
rolnik
rolnik
rolnik
rolnik
rolnik
Bia łorus
Bia łorus
Bia łorus
Bia łorus
Bia łorus
Bia łorus
Bia łorus
Bia łorus
Bia łorus
Bia łorus
Bia łorus
Bia łorus
1891
1883
1910
1905
1892
1897
1901
1903
1884
1898
1912
1904
6 ha
3 ha
10,75 ha
3,5 ha
7,5 ha
6 ha
9 ha
9,95 ha
25 ha
6 ha
6 ha
7 ha
22. Sze rnie
23. Szc zyty -Dzięc iołowo
24. Szc zyty Nowodwory
25. Sta re Be re zowo
26. Sta ry Kornin
Ta ranta Ba zy l
Ge rba Ty mofiej
Kruk Euge niusz
rolnik
rolnik
rolnik
Bia łorus
Bia łorus
Bia łorus
1902
1896
1908
15 ha
7 ha
4,75 ha
Tre szc zotko Ja n
Cha ry toniuk P iotr
rolnik
rolnik
Bia łorus
Bia łorus
1898
1891
10 ha
6 ha
27. Topc zy kały
28. Wólka
29. Zbuc z
Stóg Ba zy l
Sa c zko Ale ksa nde r
Gry goruk Ba zyl
rolnik
rolnik
rolnik
Bia łorus
Bia łorus
Bia łorus
1881
1907
1890
13 ha
12 ha
8,5 ha
a
Opuszczono fragment nagłów ka: „/m iast dzielnicowy ch starszych w powiecie”, a w tabeli
rubry kę: „D okładny adres” — będącą pow tórzeniem rubry ki: „N azwa sołectwa” i
niewy pełnioną rubry kę: „Uwagi”.
Nr 13
1944 październik 1, Rad ziwiłłówka (gm. Mieln ik). — Protokół wyboru sołtysa gromady Radziwiłłówka.
Odpis, rękopis.
Dnia 1 października 1944 [r.] wójt gminy Mielnik nad Bugiem Tararuj
Michał i sekretarz tejŜe gm iny Okłot a Wacław, przybyliśmy do gromady
Radziwiłłówka, gminy Mielnik nad Bugiem, celem wybrania sołtysa, poniewaŜ pełniący obowiązki sołtysa Kołodziejuk Józef nie nadaje się i
opieszale wykonuje obowiązki.
W t ymŜe dniu przeprowadziłem zebranie ogólne mieszkańców
gromady Radziwiłłówka.
Stan gospodarzy: 53. Obecnych na zebraniu: 39.
P odczas zebrania jednogłośnie obrano sołtysem a Szym anowicza Tomasza, lat 51, wyznania prawosławnego, st ałego mieszkańca wsi Radziwiłłówka ab .
a-a
b
Podkreślone.
Protokół podpisał wójt gminy Mielnik M. Tararuj i sekretarz gm iny MielnikW . O kłota.
Nr 14
1944 p aźd ziern ik 5, Białystok. — Pismo starosty b iałostockiego
M. Parfinowskiego do wojewod y białostockiego w sp rawie p ostęp owan ia
wobec winnego wywołan ia poŜaru we wsi Waliły (gm. G ródek).
UW B 1944-1950, sygn. 296, k. 2.
Melduję, Ŝe dn. 1 X 1944 r. o godz. 2 p[o] p[ołudniu] we wsi Waliły,
gm. Gródek, wybuchł poŜar. Past wą ognia padło 9 st odół z t egorocznym
zbiorem. Winowajcą okazał się niejaki Tarasiewicz, l[at] 18, który znalazłszy rakiet nicę zapalił ją i t ym spowodował poŜar.
Wydałem a polecenie komend[ant owi] powiat [owemu] Milicji Obywat elskieja o wdroŜenie dochodzenia celem surowego ukarania winowajcy. 1
a-a
1
Podkreślone.
W aktach nie odnaleziono innych informacji o ty m w ydarzeniu i jego konsekw encjach.
Nr 15
44
1944 październik 5, B iałystok. — Sp rawozdanie sekretarza O bwodowego
Komitetu PPR w B iałymstoku Ed ward y Orłowskiej d otyczące stan u
organ izacyjnego i d ziałalności partii w woj. białostockim.
Kopia, m aszynopis.
KW PPR w Białym stoku 1944-1948, sygn. 1/V/6, k. 14.
Informacja o pracy organizacyjnej PPR
Informacja o stanie organizacyjnym PP R w mieście i obwodzie
Na dzień 4 paźdz[iernika] rb. organizacja P PR w woj. białost ockim
liczy 173 członków Partii, w t ej liczbie 44 członków z t erenu (na dzień
20 września liczyła 105 członków).
W mieście ist nieją 4 kom órki: kolejarzy, włókniarzy, w Milicji
i w Wydz[iale] Bezpieczeńst wa. W t rakcie organizacji są kom órki pracowników administ racji i samorządu woj[ewódzkiego] i miejskiego. Na
innych odcinkach mam y na razie po jednym lub po dwóch członków
partii mających za zadanie ut worzenie w najbliŜszym czasie komórki na
swym terenie pracy.
Ost at nio przyst ąpiliśmy do t worzenia organizacji part yjnej w t erenie.
W Hajnówce mamy 7 członków, w Gródku — 21, w Bielsku — 7, w St arosielcach — 6, w Ciechanowcu — 3. Razem — 44 członków.
Dają się zauwaŜyć coraz rosnące wpływy P PR wśród pracujących w t erenie naszego woj[ewództ wa]. T ak np. przywit ać zjazd St ronnict wa Ludowego w dniu 1 paźdz[iernika] przybył cały zarząd Zw[iązku]
Robot ników Drzewnych z Hajnówki i wszyscy oni w liczbie 7 członków
złoŜyli swój akces do P PR. Są t o P olacy. Wszyscy przed 1939 r. byli
bądź członkami P PS, bądź t o bezpartyjni. Obecnie oświadczają, Ŝe
najbardziej odpowiada im PP R. Na miejscu rozpat rzyliśm y ich podania,
przyjęliśmy do Part ii, przeprowadziliśmy pierwsze organizacyjne
posiedzenie. Jeden z nich tow. Ossoliński pojedzie na part yjną szkołę.
Dobry mat eriał na kierownika pow[iat owego] Komitet u. Wielkie są
moŜliwości rozszerzenia sieci part yjnej organizacji w t erenie. Ogromnie
przeszkadza brak środków lokomocji. W szyst kie st arania w tym
kierunku na razie pozost ały bezskuteczne.
II. W Komitecie Obwodowym istnieją i juŜ pracują: Wydz[iał] Agitacji
i Propagandy [składający się] z 5 ludzi pod przewodnict wem członka Komit et u t ow. Lorka i Wydz[iał] Zawodowy [składający się] z 5 ludzi
z t ow. Kubiakiem na czele. Tworzy się Wydz[iał] Organizacyjny pod
kierownict wem tow. Nieśmiałka i Wydz[iał] Kadr pod kierownict wem
t ow. Kozłowskiego. W składzie Kom it etu nie mamy odpowiedniego
kierownika do Wydz[iału] Rolnego (gdyŜ poprzednio wydzielony zrobił
nam zawód — o szczegółach przekazujemy ustnie). Zdajemy sobie
45
sprawę z waŜności zadań st ojących w chwili obecnej przed W ydziałem
Rolnym i w najbliŜszych dniach ukom plet ujemy go i uruchomimy.
III. Wszyscy członkowie PPR m ieli u nas juŜ wypełnione ankiet y
własnego wyrobu (wzór załączam y1 ) i Ŝyciorysy. Była równieŜ księga
członków Partii. W związku z nadesłanymi z KC drukam i przepisujem y
wszyst kie ankiet y. Oryginały po sporządzeniu akt u spalim y, a ponownie
podpisane przez członków P art ii prześlemy do Was. Jeśli macie jakieś
zast rzeŜenia co do trybu postępowania — proszę natychmiast nas
zawiadomić.
P rzyst ąpiliśmy juŜ do ściągania składek członkowskich. Zbieram y
równieŜ dobrowolne składki na Fundusz Part yjny. Tymczasowe
legitymacje równieŜ zaczniemy w przyszłym tygodniu wydawać
(przerabiamy wzór piecząt ki, kt óra będzie gotowa za parę dni). Dlaczego
w legitymacjach nie ma numerów i rubryki o dacie przyjęcia do part ii, a
jedynie dat a wyst awienia. Ut rudni to pracę przy wydawaniu stałych
partyjnych bilet ów.
IV. Czynim y przygot owania do uruchomienia jednom iesięcznej szkoły
partyjnej (m a się rozpocząć w dniu 8 października). M amy juŜ
dobranych 20 kursant ów z miasta i powiat u. Dziś kierownicy Wydz[iału]
Organizacyjnego i Kadr wyjeŜdŜają w celu dobrania jeszcze kilku
kandydat ów z t erenu. Chcem y w t en sposób przeszkolić 25 towarzyszy,
a w t ej liczbie 10 z terenu. Skład kursantów niezły. Mogli być o wiele
lepsi, lecz ludzie są na takich stanowiskach, Ŝe nie sposób ich oderwać
(np. dyrekt orzy fabryk, kierownicy wydz[iałów] it d.). Lokal i
odŜywianie są przygot owane. Źle jest z pościelą. Wielkie t rudności z
podręcznikam i. Prosimy o m aksymalną pomoc w t ej dziedzinie. Dobrze
byłoby chociaŜ kilka t emat ów, by dał kt oś od Was. Lecz wiedząc [o]
ogrom ie Waszej pracy — post aramy się o własnych siłach wszystkiem u
sprost ać.
Informacje z pracy [W ydziału] Agit acji i Propagandy, pracy
związkowej i w dziedzinie przebiegu realizacji Reformy Rolnej napiszą
odnośni kierownicy wydziałów.
P rosimy o instrukcje co do budowy partyjnej [st rukt ury] w
organizacjach o typie wojskowym.
Zajmujemy się t worzeniem organizacji młodzieŜowej.
1
Brak w aktach sprawy .
Nr 16
1944 p aździern ik 7, Białystok. — Protokół p rzesłu ch an ia Aleksan dra Pajko
z B ujnowa (gm. B rańsk) przep rowadzonego przez p .o. sędziego śled czego
Sądu Okręgowego w Białymstoku Leon a Damu lewicza w sprawie śmierci
An ton iego Pajko.
46
Odpis, maszynopis.
Wojskowy Sąd Rejonowy w Białymstoku 1944-1956, sygn. Arch. 18/44, k. 3.
śledczy a w Białym st oku dnia 7 października 1944 r.
przesłuchał w trybie art . 254 § 1 K[odeksu] P [ostępowania] K[arnego]
Pajko Aleksandra, podejrzanego z art . 27, 225 § 1 K[odeksu] K[arnego].
b Pajko Aleksander b, syn M ikołaja i Olgi, ur. 25 IV 1925 r. w
Bujnowie, gminy Brańsk, zam[ieszkały] w Bujnowie, Białorusin,
prawosławny, rolnik, w wojsku nie słuŜył, nie karany, kawaler, zeznał jak
następuje.
b Nie przyznaję się do winy b, iŜ udzieliłem pomocy Gierm aziowi Władysławowi w popełnieniu przezeń zabójstwa Ant oniego Pajki przez t o, Ŝe
kupiłem automat niemiecki i odst ąpiłem go Giermaziowi Władysławowi,
który t ym właśnie aut omat em dokonał przest ępst wa, tj. nie przyznaję
się do czynu przewidzianego w art . 27, 230 § 1 K[odeksu] K[arnego].
Wyjaśniam, co następuje: na 2 dni przed zabójst wem, t j. w
poniedziałek, przyszli do Giermazia Władysława sowieci. Ja wówczas
byłem u niego. W t oku rozmowy jeden z sowieckich Ŝołnierzy
powiedział, Ŝe m a do sprzedania aut omat . W ówczas Giermaź zwrócił się
do mnie z prośbą, Ŝebym dał butelkę wódki, gdyŜ Ŝołnierz chciał za
aut om at butelkę wódki. Ja poszedłem do domu, wziąłem z dom u but elkę
wódki i przyniosłem dla Gierm azia. Giermaź dał wódkę Ŝołnierzowi, a
aut om at zabrał i zaniósł do st odoły. Aut omat był bez naboi. Giermaź
szukał naboi. Pyt ał ludzi kt o ma. Czy znalazł naboje — nie wiem. W e
środę byłem znowu u Giermaziów, poniewaŜ uczyłem się u starego
Gierm azia krawiectwa. U Giermaziów wypiliśmy 1 1/2 wódki we
czwórkę. P o czym Giermaź Władysław przyniósł ze stodoły aut omat i
poszliśm y do domu do m nie.
Kiedyśmy przyszli, on zaproponował m i pójście do lasu na Ŝurawie. Ja
byłem pijany, iść nie m ogłem. PołoŜyłem się spać. Zamknięt o mnie w
chlewie i Giermaź Władysław poszedł do lasu z moim brat em Ant onim
Pajko c. Samego fakt u zabójst wa nie [widziałem ], strzałów nie słyszałem,
gdyŜ spałem. Wieczorem t ego dnia dowiedziałem się, Ŝe prawdopodobnie
brat mój Ant oni zabity. P oszedłem szukać brat a u Giermaziów i po lesie,
nigdzie go jednak nie znalazłem. Dopiero na drugi dzień przy pom ocy
mieszkańców naszej wsi znaleźliśmy ciało Ant oniego P ajki.
Zamordowany jest moim młodszym bratem. Kochałem go jak brata, nic
on m i nigdy złego nie zrobił. Nie przypuszczałem, Ŝe przez danie
Gierm aziowi butelki wódki przyczynię się w rezultacie do śmierci
własnego brata. Nadmieniam, Ŝe wódkę przyniosłem pod wpływem
namowy Giermazia W ładysława.
Zeznałem wszyst ko, odczyt ano. 1
a Sędzia
47
a-a
b-b
c
1
Opuszczono nadpisane: „nazwisko ?”
Podkreślone.
W tekście om yłkowo: „Giermaź”.
Aleksander Pajko został skazany 3 I 1945 r. przez Wojskowy Sąd Rejonow y w Biały mstoku za
współudział w zabójstwie A ntoniego Pajki na 6 lat pozbawienia w olości, po am nestii
zw olniony 6 III 1946 r. Włady sław G iermaź (sy n Franciszka i Marianny , ur. 11 IX 1920 r. w
Kamiankach, gm. Grodzisk, narodowość polska, wy znanie rzy mskokatolickie, kow al, w
wojsku nie słuŜy ł, w ykształcenie 5 klas szkoły powszechnej) został skazany 3 I 1945 r. przez
Wojskow y Sąd Rejonowy w Białym stoku za zabójstwo A ntoniego Pajki na 8 lat pozbawienia
wolności, po am nestii zwolniony 6 III 1946 r.; w : A Pw B, Wojskowy Sąd Rejonowy w
Białymstoku 1944-1956, sy gn. Arch. 18/44, k. 71-72 i k. 82-83.
Nr 17
1944 p aździern ik 7, Narew. — Kwestionariusz wstępu jącego d o PPR wójta
gm. Narew A. Nikonowicza.
Oryginał, form ularz drukowany wypełniony odręcznie.
KW PZPR w Białymstoku 1948-1990, akta osobowe Nikonowicza Antoniego s. Pim ona.
Kwest ionariusz dla członków i wst ępujących do PP R
Organizacja partyjna, do kt órej wpłynął kwest ionariusz aP PRa,
powiat, miast o —b , obwód aBiałyst ok a.
1. Nazwisko a Nikonowicza , imię aAnt onia , im ię ojca a Pimon a .
2. Płeć a męskaa . 3. Dat a urodzenia a4 X 1899a [r.] 4. Narodowość
a białoruska a .
5. Język ojczyst y a białoruskia .
6. Miejsce urodzenia awieś Makówka, gm . Narew, pow. bielski, woj.
białost [ockie] a.
7. Kiedy wstąpił do PPR i jakie funkcje pełnił a 7 października 1944 r.a
8. Pochodzenie społeczne (robotnik, chłop, c pracownik c, rzemieślnik,
przedsiębiorca it d.) —b
9. Wykszt ałcenie a6 kl[as] gimnazjum rosyjskiegoa . Czy kończył
szkoły polityczne i jakie? —b
10. Zawód z wykszt ałcenia —b; zawód wykonywany a wójt gm inya .
11. Gdzie i w jakim charakt erze pracował?
Od (m ies[iąc ], Do (mie s[iąc], Miej scowość (wieś,
rok)
rok)
m iasto, pow.,
woje w[ództwo])
a
sty cze ń 1917 V 1917
st[ac j a] kole j [owa]
Sa ra ktasz
V 1917
XI 1917
St[ac j a] kole j [owa]
Amba rnia ja
XII 1917
V 1921
st[ac j a] kole j [owa]
Kuwa ndy k
Na zwa
prze dsiębiorstwa lub
insty tuc ji
Ore nburg-Orska
kol[e j] Ŝel[a zna ]
Murma ńska kol[e j ]
Ŝel[a zna ]
Ore nburg-Orska
kol[e j] Ŝel[a zna ]
W j a kim
c ha rakte rz
e
tele gra fist
y
tele gra fist
y
st[a rsze go]
tele gra fist
y
V 1921
XII 1923
XII 1923
IV 1929
rolnic two
os[ada ] Nare w,
pow. bie lski
—b
Za rząd Gm [inny]
Na rew
IV 1929
X 1932
więzie nie Bia łystok
ska zanie c polity czny
—b
zastępc a
sekre ta rza
gm[iny ]
—b
48
X 1932
X 1939
X 1939
I 1941
I 1941
24 VI 1941
24 VI 1941
20 VII 1944
20 VII 1944
—b
wieś Ma kówka,
gm. Nare w
os[ada ] Nare w,
pow. bie lski
m [ie j scowość]
Ha jnówka
wieś Ma kówka,
gm. Nare w
os[ada ] Nare w,
pow. bie lski
rolnictwo
—b
S[ie l]sowie t1 Nare w
Ra j zdra w2
prze wodnic zący
kierownik
rolnictwo
—b
Za rząd Gm [inny]
wój taa
12. Jaki udział bierze w pracy Rad Narodowych, związków zawodowych, organizacji młodzieŜowych i innych organizacji społecznych? a Przewodniczący Gm[innej] R[ady] N[arodowej]a .
13. Jakimi obcymi językam i włada? a Polski i rosyjskia.
14. Czy słuŜył w Wojsku P olskim i w jakim st opniu? aNiea .
15. Czy był członkiem Gwardii Ludowej, Arm ii Ludowej? W jakim
stopniu, kiedy i gdzie wstąpił? a Nie a.
16. Czy był w innych organizacjach wojskowych pod okupacją, jakich
i w jakim st opniu? aNiea .
17. Czy brał dział w działaniach part yzanckich, kiedy i gdzie?
a Łącznik oddziału partyzanckiego w czasie niem ieckiej okupacjia.
18. Czy był ranny? aNie a . Czy m a odznaczenia? aNie a .
19.Czy był członkiem innych part ii w kraju lub za granicą, jakich,
gdzie, jak długo i jaką pełnił funkcję? aNie a .
20. Czy brał udział w opozycjach i grupach antypartyjnych? a Niea .
21. Czy był członkiem organizacji m łodzieŜowych, jakich, jak długo?
a Związek MłodzieŜy Kol[ei] w ZSRR3 1918-1921a .
22. Czy był uwięziony? Za co, kiedy, gdzie? a Za działalność
zwiadowczą na rzecz Związku Radz[ieckiego] 1929 [r.] w więzieniu
Nowogródek—Białyst ok i 1939 r. Obóz Konc[ent racyjny] Bereza
[Kart uska] a .
23. Jak zachowywał się w śledztwie, w więzieniu, w obozie? a Byłem
nieugięt y i Ŝad[nej z] tajem nic nie zdradziłem a.
24. Czy był skazany i przez jaki sąd? Za co, kiedy? aZa działalość
zwiadowczą na rzecz Zw[iązku] Radz[ieckiego] w 1929 r. na t rzy i pół
roku więzienia przez Sąd Okręgowy w Nowogródkua.
25. Imię i nazwisko Ŝony (męŜa) aEudokia Nikonowicza . P anieńskie
nazwisko Ŝony a Kawoniuk a .
26. Czy był karany part yjnie? (nagany, zawieszenia it d.) —b .
27. Dokładny adres a wieś Makówka, gm. Narew, pow. bielskia d.
a-a
b
c-c
d
49
Wypełnione odręcznie.
Brakodpowiedzi.
Podkreślone.
Kwestionariusz podpisał nieczy telnie A . N ikonow icz.
1
2
3
Chodzi o Radę Wiejską, będącą najniŜszym organem władzy w ZSRR.
Chodzi o Rejonow y Wy dział Zdrowia, będący terenowy m urzędem adm inistracji w ZSRR.
Chodzi o Rosyjską Socjalistyczną Federacy jną Republikę Radziecką, gdyŜ ZSRR formalnie
utw orzono w końcu 1922 r.
Nr 18
1944 p aźd ziern ik 11, B iałystok. — Pismo starosty b iałostockiego
M. Parfinowskiego do wojewod y białostockiego w sp rawie zabezp ieczen ia
posterun ków MO na terenie p owiatu w b roń, umu nd urowan ie i łączn ość telefoniczn ą.
UW B 1944-1950, sygn. 296, k. 6.
Ot rzymałem meldunek komendanta powiat owej Mil[icji] Obyw[at elskiej] w Białymstoku o a braku moŜnościa dot arcia i utrzymania anormalnych kont akt ówa z post erunkami. (Brak maszyny1 , brak łączności t elefonicznej.)
Równocześnie donosi komendant MO o fakcie pobicia milicjant a
przez osobników zam ieszkałych w gm. Wasilków. Dochodzenie ust aliło,
Ŝe zewnęt rzna forma 2 naszej milicji nie znajduje aut oryt etu. W
gm[inach] Zabłudów, Juchnowiec, Michałowo po lasach ukrywają się
bandy.
P roszę ob. wojewodę o łaskawe wydanie odpowiednich zarządzeń, mających na celu: 1/ auzupełnienie a niewyst arczającego a uzbrojeniaa milicji
na t erenie powiatu (na 256 milicjant ów broń posiada 67), 2/
a um undurowanie a
wszyst kich milicjant ów (na 256 milicjantów
umundurowanych jest 14), 3/ ust anowienie ałączności t elefoniczneja z
a post erunkam ia Mil[icji] Obyw[atelskiej] przy gminach.
Referent Bezp[ieczeństwa] Publ[icznego]
St arost a
mgr A. Ginsbert
M. P arfinowski
a-a
1
2
Podkreślone.
Chodzi o samochód osobow y.
Chodzi o ubiór.
Nr 19
1944 październik 14, Hajn ówka. — Protokół d oraźn ej lu stracji Zarząd u
Gmin nego w Hajn ówce p rzeprowadzon ej przez zastęp cę in sp ektora samorządu gmin nego Wyd ziału Powiatowego w B ielsku Pod laskim P. Sikorskiego.
Wydział Powiatowy w Bielsku Podlaskim 1944-1950, sygn. 54, k. 17-18.
1. Kasa 19.680 zł (w sam ych R. M. Niemieckie1 ), stan kasy zgodny
z saldem w ksiąŜce kasowej na dzień 14 X 1944 [r.] godz. 1500 . Kasę
prowadzi: Uziałło Anna — pracowniczka Zarządu Gminnego — pod
kontrolą wójt a gminy.
2. a Opis:a a/ Zarząd Gminny mieści się na part erze byłej Szkoły P rzemysłowej w Hajnówce. Nie zniszczony [budynek], remont ów nie
50
pot rzeba, b/ zajmuje 7 pokoi — duŜe, sala posiedzeń (były korytarz
szkolny — wyst arczający), c/ umeblowanie Zarządu Gm innego i inwetarz
— wyst arczający, własna kasa ogniot rwała w st anie solidnym, biurek,
krzeseł, ław, stołów, szaf — st an dobry — wyst arcza.
3. a Gmina:a a/ osada Hajnówka [liczy] ponad 10.000 m ieszkańców,
przewaŜnie ludność robot nicza, nie zniszczona za wyjątkiem kilkunast u
domów oraz częściowo zniszczonej w czasie działań [wojennych] Fabryki
Chemicznej. Przemysł Hajnówki: Tart ak, T erpent yniarnia i [Fabryka]
Chemiczna — czynne. Szpit al i ambulat orium czynne. P oza t ym widzi
się sporą ilość sklepów — przewaŜnie spoŜywcze. Młyny, piekarnie. b/
Gm ina wiejska składa się z 27 sołect w ze st anu na 1 IX 1939 r. i 2
sołect w przyłączonych w sierpniu 1944 r., t j.: wieś Nowosady z gminy
Narewka i Łozice z gminy BiałowieŜa, razem gmina Hajnówka liczy 29
sołect w. c/ 4 wsie za czasów okupacji niemieckiej [zost ały] wysiedlone i
spalone, ludność wraca z powrot em i odbudowuje się. Na odbudowę
nadleśnictwa przydzielają budulec. d/ T erytorialnie do gm iny Hajnówka
naleŜą nadleśnict wa: Hajnówka i Leśna.
4. a Gospodarcze a : a/ st an finansowy — niezadowalający: duŜy personel
— 21 osób, mimo niewysokich płac st anowi powaŜą pozycję wydat ków
w budŜecie gminnym, b/ duŜa ilość ludzi bez środków do Ŝycia, którym
gmina m usi dost arczyć opieki w post aci: mleka dla dzieci, opału, chleba,
inni zdrowi nie chcą iść do pracy, trzeba ściągać przez policję2 , c/ szpit al
miejscowy deficyt owy — przy przyjmowaniu na leczenie nie przyjmuje
się dost atecznych zaliczek; chory, kt óry opuszcza szpit al nie reguluje
reszty — dopiero później gm ina przyst ępuje do ściągania opłat — st rat a
pieniędzy, czasu i t rzyma się zbędny personel w gminie. Leczą się
wojskowi i za szpit al nie płacą. d/ Zbyt późno Zarząd Gminny przyst ąpił
do pobierania opłat za czynsz w dom ach opuszczonych (a jest ich około
150). St awki szczególnie na sklepy zbyt niskie — 5 zł od m2 lokalu
handlowego, kiedy sklepikarze biorą ceny spekulacyjne; inne [budynki]
mieszkalne m ogą zostać. e/ Inne zakłady, jak: rzeźnia, st olarnia, ogród
miejski — gm iny, stołówka, równieŜ nie są przychodowymi.
5.a Biuro:a a/ podzielone jest na 11 referat ów, jak: 1/ ogólno-administracyjny, 2/ kasa i rachuba, 3/ aprowizacyjny, 4/ przedsiębiorst wa, 5/
zdrowia, opieki społecznej i oświat y, 6/ przemysł, handel, reformy rolne,
podat ki, 7/ porządku i bezpieczeństwa publicznego, 8/ pośrednict wa
pracy, 9/ mieszkaniowy, 10/ budowlany, 11/ drogowy. Razem
zat rudnionych jest 21 osób. P ersonel niefachowy, za wyjąt kiem
referent a podat kowego nowi ludzie. b/ P race w biurze: moc interesantów,
51
t rudności duŜe, szczególnie nat ury aprowizacyjnej. Rozkład podat ków
dokonany — nakazy wręczone sołt ysom.
6. a Ogólne uwagi i wnioski.a Warunki do pracy w Zarządzie Gm innym
dosyć t rudne z uwagi na osadę Hajnówka o nasileniu robot niczym, wymagają szczególnej opieki i wglądu ze st rony władz, personel Zarządu
Gm innego musi być energiczny, fachowy, a zarazem mieć duŜo t akt u
przy załatwianiu interesant ów.
a-a
1
2
Podkreślone.
Chodzi o niem ieckie środki płatnicze: reichsmarki.
Chodzi o Milicję Oby watelską.
Nr 20
1944 październik 19, Narewka. — Protokół d oraźn ej lu stracji Zarząd u
Gmin nego w Narewce p rzeprowad zonej przez zastępcę in sp ektora samorządu gmin nego Wyd ziału Powiatowego w B ielsku Pod laskim P. Sikorskiego.
Wydział Powiatowy w Bielsku Podlaskim 1944-1950, sygn. 54, k. 16 i następna nie numerowana.
1. Kasa. Wpływów nie było za wyjąt kiem kilkuset zł [za] prąd z elektrowni gminnej.
2. a Opis. a a/ Zarząd Gminny mieści [się] we własnym lokalu. Budynek
drewniany, part erowy, 3 sale, koryt arz, sala posiedzeń w kancelarii
ogólnej. Lokal duŜy, wygodny, standardowy, nie zniszczony. Biurek,
stołów, szaf i krzeseł wyst arczająca ilość. Brak kasy ogniot rwałej.
3. a Gmina. a a/ Stan na 1 IX 1939 r.: wsi 44 — sołect w 16. Ost atnio
część sołectw ubyło za linię Curzona1 . Obecnie liczba sołectw ze stanu
z 1939 r. wynosi 12 i [ponadto] 10 sołectw przybyło — [odcięt e] linią
Curzona z gminy T arnopol, [były] pow. W ołkowysk — razem 22
sołect wa i ludności — 5.474. Ubyło za linię Curzona 3 sołect wa i 1 do
gminy Hajnówka. b/ Z obecnego st anu t erytorialnego gminy (dawny i
przyłączony obecnie) Niemcy za czasów okupacji wysiedlili i spalili 45
wsi, pozostaje zaledwie kilka sołectw całych — w tym sama osada
Narewka w st anie nie zniszczonym. a Nadleśnict wa a: Narewka i Browsk o
8.392 ha lasów. c/ Ludność częściowo wróciła do swoich osiedli w 34
wioskach, a w 11 wsiach jeszcze zupełnie nie m a ludzi. Ludność mieszka
w ziemiankach, nie osiewali w czas[ie] okupacji i wcale nie zbierali, jak
równieŜ na rok 1945 t ylko niektórzy zasieli zboŜe ozime. St an
gospodarczy t ych wsi beznadziejny.
4. a Przedsiębiorstwa. a a/ Elekt rownia gminna zasilająca w prąd osadę
Narewka (300 lamp w osadzie) w st anie ruiny, kocioł przepalony, poruszany drewnem. Opłat y niskie, kt óre nie wystarczają na pokrycie
wszyst kiego. Innych przedsiębiorst w gm ina nie prowadzi, a jedynie
52
olejarnie i wspólny młyn z Terlikowską, kt óry jest w kapit alnym
rem oncie.
5. a Zakłady zdrowia i opieki. a Szpit ali, ambulatoriów brak.
6. a Mienie opuszczone. a Osada Narewka ma 120 domów pozostałych
bez właścicieli. Stan średni. Spisów nie sporządzono, pomiarów nie dokonano, opłat nie wym ierzono i nie pobrano od ludności korzyst ającej z
t ych domów.
7. aSzkoły. a Czynnych szkół 4, w tym 3 szkoły we własnych
budynkach i 1 w wynajęt ym. W opał szkół nie zaopat rzono.
8. a St an prac w biurze.a Podat ki nie wymierzone, brak podst aw do wymiaru powierzchni, nast ępnie, t ylko [m ieszkańcy] niekt órych wsi są na
miejscu, inni dopiero wracają na swoje miejsce. Inne prace wykonywane
są z opóźnieniem. Dane st atyst yczne dla powiat u wysłane.
9. a Pracownicy:a 1/ wójt — rolnik — niefachowiec Leszczyński —
IX2 , 2/ sekret arz Jangas Antoni, Ŝonat y, 3 klasy gim nazjum i kurs
sam orządowy w 1931 r., 3/ zastępca Kabac Piot r, 3 Kursy Seminarium
Nauczycielskiego Grodno — podat ki, 4/ aprowizacja — Podłaszczyk
Konst anty, szkoła powszechna rosyjska, 5/ aprowizacja — Lewsza Jan, 4
klasy gimnazjum nowego t ypu, 6/ kancelaria — Kadyszewska Leokadia,
2 klasy gim nazjum nowego t ypu, [7/] woźny, [8/] mechanik elekt rowni.
P racownicy za wyjąt kiem Jangasa wszyscy nowi z samorządem nie
obeznani.
a Zarządzenia:a 1/ omierzyć i spisać mienie opuszczone, 2/ wymierzyć
opłat y od lokali, 3/ wymierzyć opłaty od energii elekt rycznej, 4/
nadesłać wykazy: a/ gromad, kt óre odeszły, b/ kt óre przybyły i z jakiej
gminy, c/ spalonych i wysiedlonych. b
a-a
b
1
2
Podkreślone.
Protokół podpisał nieczy telnie zastępca inspektora sam orządu gm innego Wydziału Powiatow ego w Bielsku Podlaskim P. Sikorski.
Chodzi o ty mczasow ą granicę polsko-radziecką.
Chodzi o grupę uposaŜenia pacowników gminnych.
Nr 21
1944 październik 20, Narew. — Protokół doraźnej lustracji Zarząd u Gminnego w Narwi p rzeprowad zon ej p rzez zastępcę in spektora samorząd u
gminnego Wydziału Powiatowego w Bielsku Podlaskim P. Sikorskiego.
Wydział Powiatowy w Bielsku Podlaskim 1944-1950, sygn. 54, k. 14-15.
1. aKasa.a W pływów podat kowych nie było, za wyjąt kiem opłat
adm[inistracyjnych].
2. a Opis. a a/ Zarząd gminny mieści się we własnym budynku drewnianym, part erowym, st an średni. Pokoi — 6. Biurek, stołów, szaf i krzeseł
— stan wystarczający. Kasa ogniot rwała — st an średni.
53
3. a Gmina. a a/ Siedziba w os[adzie] Narew. Liczba sołect w — t ak jak
w dn. 1 IX 1939 r., t j. 50. [Powierzchnia —] b25.000 hab . Ludność —
14.105 osób. Lasy państ wowe — 1.000 ha w 5 leśnictwach, mająt ków
ponad 50 hac . Ludność w 92% Białorusini, 8% — Polacy, 1 śyd. b/ a St an
zniszczenia a: za okupacji niemieckiej 8 wsi wysiedlonych i spalonych,
w pozost ałych wszyst kich wsiach częściowe zniszczenia, w t ym 2 wsie
zupełnie spalone w czasie ost atnich działań wojennych.
4. aP rzedsiębiorst waa i zakłady. Tart ak, elektrownia w odbudowie,
rzeźnia nieczynna.
5. a Zakłady zdrowia i opieki. a Szpit ali nie m a, ambulat oriów nie uruchomiono.
6. Mienie opuszczone. 41 domów pozost ałych bez właścicieli. Spisane
i omierzone, lecz opłat nie wym ierzono i nie pobrano.
7. aSzkoły a, uruchomiono 12 szkół, wszyst kie we własn[ych]
budynkach. Niektóre są zaopatrzone w opał.
8. a St an prac w biurze.a Podatki nie wymierzone, ustala się i uzgadnia
podst awy — obszar. Inne robot y w t oku. Dane st at yst yczne dla powiat u
wysłane. Podział prac częściowo dokonany.
9. a Personel gm inny. a 1/ Wójt — rolnik, wzg[lędnie] ośw[iecony],
6 kl[as] dawnego Ros[yjskiego] Gimnazjum1 . 2/ Sekret arz Gieryń P iot r,
wzg[lędnie] ośw[iecony], dawny urzędnik DOKG2 w Brześciu, matura
w Brześciu, st arszy, niefachowy. 3/ Zast ępca Czerniakiewicz Włodzimierz s. Jakuba, 4 kl[asy] gim n[azjum ] dawnego, st arszy, były rachmist rz
spółdzielni — częściowo fachowy. 4/ Aprowizacja — Czerniakiewicz
Włodzim ierz, 5 oddz[iałów] Szkoły Powszechnej, bez prakt yki.
Aprowizacja — Dul Jan. 5/ M eldunkowy [i] wojskowy śakiewicz
Stanisław, 1926 r[ok] ur[odzenia], 2 kl[asy] gimn[azjum] nowego t ypu,
niefachowy. [6/] W oźny i [7/] magazynier.
10. a Zarządzenia. a 1/ Wym ierzyć opłat y na m ienie opuszczone i
pobrać. 2/ Uruchomić ambulat orium . 3/ Zaopat rzyć szkoły w opał. 4/
Dosłać brakujące dane st at yst yczne.d
a-a
b-b
c
d
1
2
Podkreślone.
Nadpisane.
Opuszczono cyfrę: „2”.
Protokół podpisał nieczy telnie zastępca inspektora sam orządu gm innego Wydziału Powiatow ego w Bielsku Podlaskim P. Sikorski.
Chodzi o A ntoniego Nikonowicza.
Skrótu nie rozszy frow ano.
Nr 22
1944 październik 22, Michałowo. — Protokół nr 1 zeb rania organizacyjn ego załoŜycieli komórki PPR w Michałowie.
Odpis, rękopis.
KP PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 4/VI/4, k. 170.
54
1944 roku, [miesiąca] października, 22 dnia, w m[iejscowości] Michałowo przy ulicy M łynowej nr 10 odbyło się zebranie związku PP R, w
którym brało udział przeszło trzynastu ob. m[iejscowości] Michałowo, a
w tym trzech przedst awicieli z gródeckiego związku P PR, kt órzy
pojaśnili nam co niŜej nast ępuje.
P ierwszy zaczął zebranie obywatel Mieleszko. Ob. Mieleszko st reścił
nam historię związku, obcharakt eryzował t ryb i pracę związku PPR i
jaką on m a st rat egię w kołach robot niczych na t erytorium
Demokrat ycznej Polski, ob. Mieleszko podkreślił ideę związku, do
jakiego punktu oparcia powinien dąŜyć i na jakich regułach on się
opiera; ob. Lebiedziński rozpowiedział jak pracuje związek P PR po
drugich miast ach i wsiach, i jak powinien pracować u nas w M ichałowie w
kołach robot niczych.
P o omówieniu niektórych szczegółów było zapyt anie, czy m y
będziemy organizować u nas w Michałowie związek P PR, pyt anie t o było
przyjęte przez uczestników zebrania z wielkim t ryumfem i wszyscy
zaczęli się zapisywać na członków związku PP R. Potem z członków
związku byli wybrani przedst awiciele, którzy mają zaopiekować się
wszyst kimi sprawami t yczącymi się związku PP R. Sekret arzem zost ał
wybrany Mirucik Aleksander i [wybrano] jego dwóch pom ocników,
którzy przeszli przez głosowanie jednomyślnie.
Zgodnie z niniejszym prot okołem w dniu dzisiejszym weszli na
członków PPR w Michałowie poniŜej wymienieni obywat ele jak
następuje: 1/ Kwiat kowski Konst anty, 2/ Gryko Władysław, 3/
Smolewski Aleksander, 4/ Sm olewski Bazyl, 5/ Oziabło Jan, 6/
Sieśkiewicz Jan, 7/ Świent uchowski Jan, 8/ Sokół Bazyl, 9/ W awreniuk
Aleksander.
P owyŜeja wym ienieni ob[ywat ele] weszli zgodnie wypełnienia
kwest ionariuszy bez osobist ych próśb podaniowych pisemnych. b
a
b
W tekście: „PoniŜej”.
Protokół podpisał sekretarz komórki PPR w Michałow ie A. Mirucik.
Nr 23
1944 październik 24, L ublin. — Pismo kierownika Resortu Oświaty
PK WN dra Stanisława S krzeszewskiego do ku ratora Okręgu Szkolnego
Białostockiego w sprawie organizacji szkoln ictwa b iałoru skiego i litewskiego.
Kopia, m aszynopis.
UW B 1944-1950, sygn. 16, k. 123 i 125.
W związku z organizacją szkolnict wa dla mniejszości narodowej białoruskiej, litewskiej i innej Resort Oświaty kom unikuje, co nast ępuje.
1/ Wobec ist niejącej umowy między Rządem Radzieckiej Republiki
Białoruskiej oraz Lit ewskiej, ludność białoruska i litewska będzie m ogła w
55
najbliŜszym czasie drogą repat riacji przesiedlić się na teryt oria
wspomnianych republik, [dlatego] tworzenie specjalnego aparat u
nadzorczego dla szkolnict wa m niejszościowego w t ej chwili jeszcze nie
jest celowe. Wobec t ego w ram ach ist niejących wydziałów szkolnict wa
powszechnego i średniego naleŜy a t ymczasowo powierzyć pieczę nad
szkolnict wem m niejszościowym wizyt atorom i inspekt orom szkolnym,
znającym język danej mniejszości i orient ującym się w problematyce
t ych szkół. a
a Szkoły powszechne z językiem wykładowym białoruskima i lit ewskim
naleŜy ot wierać t am, agdzie jest przynajmniej 40 dziecia , których
a rodzice zaŜądali nauki w danym języku na podst awie pisemnego
oświadczenia. a Przy wyt yczaniu sieci t ych szkół [naleŜy] dąŜyć do
utworzenia
wysoko
zorganizowanych
szkół
powszechnych,
uwzględniając,
rozumie
się,
ust awowo
określone odległości
poszczególnych ośrodków rejonu szkolnego.
W związku z brakiem odpowiednio wykwalifikowanych kandydatów
do szkół mniejszościowych naleŜy w ost at eczności przyjm ować na
stanowiska nauczycieli osoby posiadające ukończoną szkołę średnią
ogólnokszt ałcącą t ypu licealnego lub gimnazjalnego, ewent ualnie osoby,
które w okresie władzy sowieckiej w lat ach 1939-1941 ukończyły
sześciom iesięczne kursy pedagogiczne, względnie inne równorzędne
przeszkolenie. Kandydatów na t e stanowiska naleŜy m ianować w XI
stopniu słuŜbowym bez zast osowania awansu automatycznego, aŜ do
chwili uzyskania pełnych kwalifikacji.
JeŜeli ilość nauczycieli niewykwalifikowanych będzie większa i okaŜe
się potrzeba zorganizowania dla nich specjalnego kursu dokształcającego,
zechce ob. kurat or przedst awić Resortowi Oświat y odpowiednie wnioski
oraz budŜet ewent ualnego kursu. Zezwolenia na nauczanie niewykwalifikowanym nauczycielom udzieli Resort Oświaty na uzasadniony wniosek
Kurat orium , popart y opinią Kurat orium o walorach osobist ych
kandydat a. Nie naleŜy pod Ŝadnym pozorem przyjm ować na st anowiska
nauczycieli osoby skompromit owanej jakąkolwiek współpracą z
Niemcami.
W celu zapobieŜenia brakowi podręczników białoruskich i częściwo lit ewskich zechce Kuratorium powołać kom isję redakcyjną, w skład kt órej
wejdą najwybit niejsi nauczyciele, specjaliści języka i lit eratury
białoruskiej, względnie lit ewskiej, lit eraci i poeci, o ile t acy przebywają
na terenie Kuratorium, zadaniem kt órych będzie wydawanie w okresie
przejściowym czasopisma dziecięcego w nakładzie b, kt óry będzie
odpowiadać ilości uczniów w t ych szkołach m niejszościowych.
56
P odręczników sowieckich, uŜywanych w latach 1939-1941, ze
względu na swoist ą problem at ykę, uŜywać w ogóle nie naleŜy. Pod
Ŝadnym pozorem nie wolno uŜywać podręczników z czasów okupacji
niemieckiej.
P rojekt kaŜdorazowego wydawnict wa m usi być przedst awiony Kurat orium do zat wierdzenia. Kurat orium ma prawo Ŝądać przeróbek i uzupełnień, przede wszyst kim t ych, które odpowiadają akt ualnym
zagadnieniom i fakt om współczesnej rzeczywist ości. We wszyst kich
sprawach wąt pliwych, nie objętych niniejszym zarządzeniem, zechce
obywatel kurator zwracać się bezpośrednio do Resort u Oświat y. 1
a-a
b
1
Podkreślone.
W tekście: „zakładzie”.
Jest to załącznik do pisma naczelnika W ydziału O gólnego i Personalnego Resortu Oświaty
PK WN Eustachego Kuroczko Nr. I-0-624/44 z dn. 24 X 1944 r., przesłanego do w ojewody
białostockiego w odpow iedzi na pism o UW B Nr. 276/44 z dn. 30 IX 1944 r. w spraw ie
szkolnictw a mniejszościow ego, którego kopii w aktach U WB nie odnaleziono; w : A Pw B,
UWB 1944-1950, sy gn. 16, k. 124.
Nr 24
1944 październik 26, Bielsk Pod laski. — Wykaz człon ków PRN w Bielsku
Podlaskim z wyszczególnieniem m.in. ich n arodowości, sp orząd zon y
w Wydziale Powiatowym w B ielsku Pod laskim.
UW B 1944-1950, sygn. 812, k. 6.
Wykaz radnych Powiat owej Rady Narodowej w Bielsku Podlaskima
L.p. Nazwisko i imię
1. Herma nowski
Winc enty
2. Chomic ki Adolf
3. ppor. Drzewiec ki
Mic hał
4. dr P ilipc zuk Le on
5. Barwie niuk
Grze gorz
6. Androsiuk Ja n
7. Łuka sze wic z
Wła dysław
8. Likie wic z W inc e nty
9. Mie rciński Józe f
10. Maćkowiak Wiktor
11. Soroka Mikołaj
12. Sidoruk Jan
13. We sołowski
Stanisła w
14. Iwa nowski Jarosła w
15. Baj e na Antoni
16. Wa wre szuk
Awa kum
57
Zawód
Zaj mowane
stanowisko
m agiste r prze wodnic ząc y
fa rm ac j i P RN
rolnik
zastępc a
prze wodn[ic ząc ego]
—
radny
Na rodowość Adres
le ka rz
rolnik
polska
Bie lsk
polska
Sobótka , gm. Bie lsk
polska
Bie lsk
radny
radny
polska 1
—
robotnik
rolnik
radny
radny
polska 2
polska
Bie lsk
m[iasto]
Sie mia tyc ze
Bia łowieŜa
Boćki
—
rolnik
rolnik
radny
radny
radny
polska
polska
polska
Bra ńsk
Cie cha nowie c
Drohic zyn
rolnik
robotnik
rolnik
radny
radny
radny
polska
polska
polska
Grodzisk
Ha j nówka
Kle szc zele
rolnik
rolnik
rolnik
radny
radny
radny
polska 3
polska
bia łoruska
Mie lnik
Milej c zyc e
Orla
17. Niksa W łodzimierz4
18. Sołonie wic z
Ale ksander
19. Olędzki Jan
20. Ostrowski
Euge niusz
21. Franc za k Ja n
22. dr Kołosowski
Stanisła w
23. Ja kowic ki Czesła w
24. Ja worowski
Stanisła w
25. Wie c zorek Ma rian
26. Kostyc e wic z
Ja rosław
27. Kuła kowski
Włodzim ie rz
28. Kołodzie j Józe f
29. Mironowic z Antoni
30. Stanio Franc isze k
31. Kania W ła dysła w
32. Maka rc zuk
Zygmunt
33. Bańkowski
Stanisła w
34. Buj a lski Sta nisła w
35. inŜ. Fabic ki P aweł
36. Szerma n He nry k
a
1
2
3
4
5
—
rolnik
radny
radny
bia łoruska 5
bia łoruska
Na rew
Na rewka
rolnik
kupie c
radny
radny
polska
polska
Sie mia tyc ze
Wy szki
nauc zyc iel
le ka rz
radny
polska
Bie lsk
radny
polska
Bie lsk
le ka rz
wete rynarii
radny
polska
Bie lsk
urzędnik
radny
polska
Bie lsk
polska
bia łoruska
Bie lsk
Bie lsk
polska
Bie lsk
radny
radny
polska
polska
Ha j nówka
Bie lsk
radny
polska
radny
polska
Łukawica ,
gm . W yszki
Bie lsk
radny
polska
Bie lsk
radny
polska
Ba ńki, gm. Bie lsk
radny
radny
radny
polska
polska
polska
Sie mia tyc ze
Ha j nówka
Bia łowieŜa
a gronom radny
nauc zy- radny
c iel
urzędnik radny
robotnik
nadle śniczy
nauc zyc iel
nauc zyc iel
nauc zyc iel
rolnik
rolnik
rolnik
rolnik
Opuszczono niew ypełnione rubryki: „Wiek”, „Stan m ajątkow y” i „Uw agi”.
W innych m ateriałach narodowość: „Ukrainiec”; zob. „Skład osobow y m iejskich i gminny ch
rad narodowy ch powiatu Bielsk Podlaski w połowie 1945 r. (z uwzględnieniem narodow ości i
wy znania)”, w: „Białoruskie Zeszy ty H istory czne”, 1995, nr 1(3), s. 132.
W innych materiałach narodow ość: „białoruska”; w: tam Ŝe, s. 130.
W innych materiałach narodow ość: „białoruska”; w: tam Ŝe, s. 148.
Chodzi o Włady sław a Niksę, ur. 1907 r. w K ozłówce (gm. Bełda, woj. Łom Ŝa), od 1926 r. w
Komunistycznej Partii Polski, w czasie okupacji niem ieckiej w Komitecie antyfaszy stowskim
w Narwi i łącznikparty zantki radzieckiej, od 5 XI 1944 r. w PPR.
W innych m ateriałach narodowość: „polska”; w: APwB, K W PPR w Biały mstoku 19441948, „K sięga ew idency jna członków PPR woj. białostockiego przyjęty ch w okresie
21 VIII 1944 r. — 4 III 1945 r.”, N r 1, poz. 173.
Nr 25
1944 paźd ziernik 27, Mich ałowo. — Pismo wójta gm. Michałowo
B. Sokoła do Starostwa Powiatowego w Białymstoku informu jące o stosun kach narodowościowych w gminie.
SPB 1944-1950, sygn. 124, k. 15.
58
a Na
polecenie z dnia 19 X 1944 [r.] Nr Og/44.a
Donoszę: 1/ na t erenie t ut [ejszej] gm iny jest 2.700 osób ludności
polskiej i 7.100 osób ludności białoruskiej. 2/ Wzajemne st osunki między
ludnością polską i białoruską ogólnie są dobre. 3/ Stosunek ludności
białoruskiej do władz jest nader lojalny. 4/ śadnych jawnych organizacji
wśród ludności niepolskiej na terenie gm iny nie ma.
Wójt
B. Sokół
a-a
Podkreślone.
Nr 26
1944 październik 27, S okółka. — Protokół p osied zen ia Sądu Grodzkiego w
Białymstoku na sesji wyjazdowej w S okółce w sp rawie cywiln ej z
powództwa K alistrata S wiszcza z G órki (gm. Krynki) przeciwko Aleksandrowi Kozłowskiemu z Nowinki (gm. S zudziałowo) o zwrot klaczy ze
źreb akiem.
Oryginał, form ularz m aszynowy wypełniony odręcznie.
Sąd Grodzki w Sokółce 1944-1950, sygn. C. 4/44, k. 18.
a Dnia a
27 października a1944 r. Sąd Grodzki w Białym st oku naa sesji
wyjazdowej w Sokółce a w składzie Sędziegoa Jana Lisieckiego az udz[iałem ] prot okolant a B. Rudnickiego, apl[ikanta] sąd[owego], rozpat rzył
na posiedzeniu jawnym sprawę z powództ wa a Swiszcza Kalist rat a
a przeciwko a Kozłowskiemu Aleksandrowi o klacz ze źrebakiem.
a Po wywołaniu sprawy stawili się:a powód, pozwany i wezwani świadkowie. Pozwany prosi o dopyt anie doprowadzonych świadków:
Kozłowskiego Józefa, Naumowicza Konst antego i Kiszyckiego Adolfa.
Sąd się do powyŜszej prośby przychyla.
Odczytano t reść powództ wa. P owód popiera powództwo i prosi o
przysądzenie mu klaczy maści siwej w białe cętki, lat 4.
P ozwany zeznaje, Ŝe w wyniku wym iany z wojskiem sowieckim wymienił klacz na inną, kt óra się potem okazała była własnością powoda.
Pozwany jest poszkodowany, bo stracił przez tę wym ianę własnego
konia, kt órego mu teraz nikt nie zwróci.
Zawezwano świadków.
Św[iadek] Włodzim ierz Kurza, syn Bazylego, lat 37, obcy dla st ron.
śyje st ale z powodem i wie, Ŝe sporna klacz była st ale własnością
powoda, kt óry ją wyhodował od źrebaka. Klacz t a zost ała zabrana przez
wojsko niemieckie w momencie odst ępowania bez odszkodowania. Konia
u pozwanego nie widział.
Św[iadek] Jan Mandrow, syn Dymitra, lat 53, obcy dla st ron. Wie, Ŝe
sporna klacz była własnością powoda i zost ała m u zabrana przez
Niemców najpierw dla celów administ racji majątku, a pot em na cele
59
ewakuacji. Ta sam a klacz jest obecnie u pozwanego, rozpoznaje ją po
znakach na ciele klaczy, dobrze mu znanych.
Św[iadek] Michał Sobót ko, syn Grzegorza, lat 45, obcy dla st ron. Wie,
Ŝe w 1939 r. powód m iał źrebaka i wyhodował go, a pot em t a klacz
została zabrana przez Niem ców do folwarku.
Św[iadek] Bronisław Szwadro, syn M ichaliny, lat 38, obcy dla st ron.
Wie, Ŝe sporna klacz jest własnością powoda. U pozwanego t ej klaczy
nie widział, ale moŜe ją poznać po znakach.
Św[iadek] Kozłowski Józef, syn Stefana, lat 38, obcy dla st ron. Wie
t ylko to, Ŝe sowieckie wojsko zamieniło konia pozwanemu. Do kogo t a
klacz pierwot nie naleŜała — nie wie.
Sąd post anowił więcej świadków w tej sprawie nie badać, poniewaŜ
reszta
świadków st rony
pozwanej
moŜe t ylko stwierdzić
niekwest ionowany fakt wymiany konia pozwanem u przez wojsko
sowieckie.
Sąd st wierdza, Ŝe t ylko jeden świadek powoda widział i zidentyfikował
sporną klacz, będącą obecnie u pozwanego. TakŜe wąt pliwe jest jaki źrebak przynaleŜał do t ej klaczy, bo w momencie zabierania był bardzo
mały i ciemnosiwy, a źrebak obecnie przynaleŜący do klaczy jest m aści
siwej o wiele jaśniejszej, co moŜe być objawem nat uralnym i wynikać z
wyrast ania źrebaka, ale nie jest t o przez wszyst kich świadków
stwierdzone.
Sąd zarządza godzinną przerwę dla umoŜliwienia świadkom obejrzenia
spornej klaczy, kt órą pozwany przyjechał ze wsi na rozprawę.
b Św[iadek] Kurza Włodzim ierzb st wierdza po oględzinach, Ŝe klacz będąca u pozwanegoc jest t ą.
b Św[iadek] Sobótko Michałb nie moŜe st wierdzić ident yczności, bo
klacz widział kiedy była młodą. Źrebak jest t en sam.
b Św[iadek] Bronisław Szwadro b st wierdza ident yczność klaczy.
Sąd zamyka post ępowanie dowodowe i udziela głosu st ronom.
P owód popiera powództ wo w dalszym ciągu.
P ozwany zaprzecza ident yczności klaczy t wierdząc, Ŝe nie znaleźli
świadkowie na szyi klaczy będącej w jego posiadaniu znaków, o których
zeznawali, Ŝe miała je klacz. Prosi o oddalenie powództ wa.
a Sędzia zam knął sprawę i ogłosił sent encję wyroku. ad1
a-a
b-b
c
d
1
60
Maszy nopis form ularza.
Podkreślone.
W tekście: „powoda”.
Protokół podpisał sędzia grodzki J. Lisiecki i protokolant B. Rudnicki.
Na m ocy w yroku Sądu G rodzkiego w Biały mstoku z dn. 27 X 1944 r. pozw any A leksander
Kozłowski m iał zw rócić sporną klacz ze źrebakiem powodow i K alistratowi Sw iszczowi; w:
APwB, Sąd G rodzki w Biały mstoku 1944-1950, sygn. C.4/44, k. 19.
Nr 27
1944 październik 28, Su praśl. — Pismo b urmistrza Su praśla Jan a Remfeld a do S tarostwa Powiatowego w B iałymstoku in formujące o mn iejszościach narod owych w mieście.
SPB 1944-1950, sygn. 124, k. 5.
Na polecenie z dn. 19 X rb. Nr Og. 44 donoszę, Ŝe na terenie miast a
Supraśla polskiej ludności jest 2.065, a Białorusinów i Rosjan 436. Wzajem ny st osunek ludności jest anieprzychylny.a St osunek ludności
niepolskiej do władz jest bierny. Organizacje narodowe na razie nie
ust alone.
Burmistrz
J. Rem feld
a-a
Podkreślone.
Nr 28
1944 październik, B iałystok. — Informacja an on imowego wsp ółpracown ika Wyd ziału In formacji i Propagan dy w Białymstoku o statusie i roli
szkoln ictwa białoru skiego w O kręgu S zkoln ym B iałostockim.
Wojewódzki Urząd Inform acji i Propagandy w Białymstoku 1944-1947, sygn. 6, k. 141-142.
Kilka słów w sprawie organizacji szkolnict wa mniejszościowego
w okręgu białostockim
Manifest P olskiego Komit et u Wyzwolenia Narodowego a gwarant ujea
przywrócenie wszyst kich swobód demokrat cznych, z których mają korzyst ać obywat ele bez róŜnicy rasy, wyznania i narodowości. Jedną z
t ych swobód jest sprawa organizacji oświat y w Polsce odrodzonej.
Trakt ując tę sprawę zaiście demokrat ycznie i mając na względzie
stworzenie Polski silnej jednością wszystkich obywat eli, obecny Rząd nie
uszczupla praw mniejszości narodowych.
Tot eŜ na równi ze szkołą polską t worzy się szkołę mniejszościową, o
której nie chcieli słyszeć dot ychczasowi kierownicy Państwa P olskiego.
Wobec t ego sprawa organizacji szkolnictwa mniejszościowego w naszym
okręgu białostockim st ała się realną. Ale ... Nie jest ona t ak prost ą,
jakby t o mogło się wydawać. Wymaga ona od czynników
administ racyjnych bardzo wnikliwego podejścia do tej sprawy i
znajomości warunków miejscowych, zwłaszcza t ych ludzi, dla których
będzie się t worzyło szkołę mniejszościową. W danym wypadku chodzi
nam o mniejszość białoruską, jako najbardziej licznie zamieszkującą
okręg białost ocki.
P olityka rządów sanacyjnych, wpływ polonizacyjny kościoła kat olickiego spowodowały t o, Ŝe znaczna część ludności białoruskiej zatraciła
poczucie przynaleŜności narodowej. Ludzie t ylko z tego względu, Ŝe
61
chodzą modlić się do kościoła, Ŝe są katolikami, podają się zazwyczaj za
Polaków. Ludzie ci Ŝyją tradycjami białoruskimi, korzyst ają z języka
białoruskiego, często noszą te same nazwiska co ich współobywat eleBiałorusini wyznający religię prawosławną i podający się za ruskich, tzn.
Białorusinów. „P olski” i „ruski” to dwa pojęcia, kt órych się często uŜywa
w okręgu białostockim dla określenia swej narodowości, wychodząc z
poczucia przynaleŜności religijnej. bSą t o skut ki polit yki sanacyjnej
sprzed r[oku] 1939, kiedy to kościół, szkoła i prasa ciągle zaznaczały, Ŝe
„ten, kt o jest kat olikiem, t en jest Polakiem, a kt o jest Polakiem, t en
musi być katolikiem”.
Tego rodzaju post awienie kwest ii wcale nie sprzyjało współŜyciu obywat eli, lecz siało zamęt , zmierzało jedynie do rozbicia jedności narodu
białoruskiego na t zw. kresach wschodnich, a więc i w okręgu
białost ockim.
P rzet o zrozumiałą jest rzecz, Ŝe zbici z t ropu obywat ele podają się nierzadko za P olaków, a inspekt or podchodząc do sprawy czyst o formalnie,
będzie organizował dla ich dzieci szkoły polskie.
Obecnie, kiedy w myśl poczynań demokrat ycznych, dba się o dobro
kaŜdego narodu, zam ieszkującego teryt orium państ wowe, kiedy zasady
demokratyczne znalazły szerokie zastosowanie na polu oświat y, ludność
białoruska w P ańst wie P olskim będzie m iała szkołę białoruską!
Nie religia, lecz przede wszystkim język m acierzysty decyduje o przynaleŜności narodowej, a st ąd język macierzyst y ma zadecydować o
języku wykładowym w szkole.
Ilość godzin wyznaczona na język polski w szkole mniejszościowej w
zupełności wyst arczy na opanowanie języka państ wowego. P obieranie
nat om iast nauki w języku macierzyst ym niezmiernie ułatwia opanowanie
przedmiot u, co jest bardzo waŜne w obecnych warunkach, kiedy nasza
młodzieŜ była pozbawiona w okresie okupacji niemieckiej moŜności
uczenia się i nie ma czasu na pokonanie t rudności językowych, które
bezprawnie napotyka, pobierając naukę w szkole w języku
niemacierzyst ym. KaŜdy inspektor, kaŜdy nauczyciel, kaŜdy, kt o dba o
dobro Państwa, o jego obywateli, musi o t ym pam ięt ać. Ci właśnie ludzie
powinni wyjaśnić rodzicom, Ŝe nie o białorusyfikację w danym wypadku
chodzi. Chodzi t u o dobro dziecka, które będzie się w tej szkole uczyło,
któremu my powinniśmy st worzyć t akie warunki, by mogło szybko
nadrobić st racone lat a.
P rzy t ym nie naleŜy zapominać, Ŝe szkoła białoruska w okręgu białostockim juŜ istniała od września roku 1939 do wybuchu wojny
niemiecko-sowieckiej w roku 1941, Ŝe sprawa ta była juŜ wtedy
62
zadowalająco rozstrzygnięta ku dobru ludzi i nauki. Nam przet o
naleŜałoby skorzyst ać z owych doświadczeń i nawiązać organizację
szkolnict wa mniejszościowego do tego właśnie okresu, który był
okresem rozwoju szkolnict wa białoruskiego w okręgu białost ockim .
Skoro tak sprawa będzie post awiona i nasze uwagi znajdą zrozumienie
u ludzi odpowiedzialnych za organizację szkolnictwa w naszym okręgu,
sprawa organizacji szkół mniejszościowych będzie rozst rzygnięt a
naleŜycie i rozwój szkolnict wa w okręgu białost ockim będzie
zapewniony. c
a-a Nadpisane nad przekreślony m: „deklaruje nam”.
b Opuszczono przekreślone: „To są skutki polity ki tzw. wy chowania oby watelskiego Polski sprzed
roku 1939”.
c Inform ację podpisano inicjałami: „M. G.”
Nr 29
1944 p aździern ik, B iałystok. — Wykaz pracowników u rzędu gminy i członków GRN w B ab ikach , delegatów do PRN w Sokółce i sołtysów gm.
Babiki z wyszczególnieniem m.in . ich narod owości, sp orząd zon y w UWB .
UW B 1944-1950, sygn. 817, k. 16.
Wykaz stat yst yczny
Gmina Babiki (dawniej Odelsk) pow[iatu] sokólskiego
Dane z wykazu gminnego z dn. 5 IX 1944 r.
[Pracowicy urzędu gm iny]
1/ Szumiński Piot r — wójt, rolnik ze wsi Szczęsnowicze, 2/ Honczar
Paweł — z[ast ępca] wójt a, rolnik, narod[owość] białor[uska], ze wsi
Babiki, 3/ Polechoński St anisław — sekret arz, narod[owość] pol[ska],
zam[ieszkały] we wsi Babiki, 4/ Silkiewicz Felicjan — pom [ocnik] sekret arza, narod[owość] pol[ska], zam[ieszkały] we wsi Babiki.
Radni
1/ Giełda Ant oni — rolnik ze wsi Babiki, narod[owość] pol[ska]], 2/
Sawicki Wikt or — rolnik ze wsi Zubrzyca Wielka, narod[owość]
pol[ska], 3/ Szydłowski Jan — rolnik ze wsi Szczęsnowicze,
narod[owość] pol[ska], 4/ Druć Jan — rolnik ze wsi Harkawicze,
narod[owość] białor[uska], 5/ Zubrzycki Czesław — rolnik ze wsi
Zubrzyca Mała, 6/ Ignaciuk Adolf — rolnik ze wsi W ojnowce,
narod[owość] pol[ska], 7/ Kundzior Aleksander — rolnik ze wsi
Miszkieniki Wielkie, narod[owość] pol[ska], 8/ Snarski Mieczysław —
rolnik ze wsi Horczaki, narod[owość] pol[ska], 9/ Kondrat owicz Jan —
rolnik ze wsi Zubrzyca Wielka, 10/ Surowiec Józef — rolnik ze wsi
Zubowszczyzna, narod[owość] białor[uska], 11/ Kudaszewicz Leonard —
rolnik ze wsi Babiki, narod[owość] pol[ska], 12/ Szumiński Zygm unt —
63
rolnik ze wsi Szczęsnowicze, narod[owość] pol[ska], 13/ Weretyński
Olgierd — rolnik ze wsi Miszkieniki, narod[owość] pol[ska].
Radni pow[iat owi]
1/ Kudaszewicz Leonard — rolnik ze [wsi] Babiki, narod[owość]
pol[ska], 2/ Weret yński Olgierd — rolnik ze wsi Miszkieniki,
narod[owość] pol[ska].
Wsie naleŜące do gminy i ich sołtysi
1/ w[ieś] Babiki — Giełda Bronisław, 2/ w[ieś] Szczęsnowicze — Szumiński Stanisław, 3/ w[ieś] Harkawicze — Uściłko Nikonor, 4/ w[ieś] Suchynicze — Achrem Konst ant y, 5/ w[ieś] Zubrzyca Mała — Ejsmund
Franciszek, 6/ w[ieś] Zubrzyca Wielka — Sawicki Wiktor, 7/ w[ieś]
Miszkieniki — Uss Józef, 8/ w[ieś] Horczaki — Horczak Alfons, 9/
w[ieś] Zaspicze — Puszko Józef, 10/ w[ieś] Bilm iny — Sarosiuk
Eugeniusz, 11/ w[ieś] Chm ielewszczyzna — Wojciechowicz W ładysław,
12/ w[ieś] Wojnowce — Grzyb Mieczysław.
Liczba ludności gminy 7.908 — st an stat[yst yczny] z 1938 r.
P owierzchnia ogólna gm iny w km2 161,7 — z 1938 r.
Nr 30
1944 październik, B iałystok. — Wykaz p racowników urzędu gminy, członków Zarząd u Gminn ego i GRN w K rynkach, delegatów do PRN w S okółce i sołtysów gm. Kryn ki z wyszczególn ien iem m.in. ich n arod owości,
sporządzon y w UWB.
UW B 1944-1950, sygn. 817, k. 20.
Gmina Krynki pow[iatu] sokólskiego
Dane z prot[okołu] zebr[ania] wybor[czego] w dn. 29 VIII 1944 r. i
wykazu gm[iny] z dn. 6 IX 1944 r.
[Pracownicy urzędu gminy]
1/ Komorowski Paweł — wójt , zaw[ód] urzęd[nik], 2/ Carewicz Michał
— z[ast ęp]ca wójt a, rolnik, 3/ Pieczko Ludwik — sekret arz, 4/ Komorowski Stefan — z[astęp]ca sekret [arza], 5/ Zuwalski Jan — pom[ocnik]
sekret arza, 6/ Jaśkiewicz Józef — t echn[ik] budowlany, 7/ Gąt kowska
Zofia — rachm ist rz, 8/ Filimonowa Janina — kasjerka, 9/ Białokoz
Feliks — kancelista, 10/ Karpińska Kazimiera — maszynist ka, 11/
Wojciechowski P aweł — goniec, wszyscy narod[owości] polskiej
zam[ieszkali] w Krynkach.
Członkowie Zarządu
1/ Janowicz Władysław — rolnik ze wsi P lebanowo, narod[owość]
pol[ska], 2/ Prończyk Bogumił — rolnik ze wsi Łapicze, narod[owość]
64
pol[ska], 3/ Wołoszyn Mikołaj — elektrom onter z Krynek,
narod[owość] białor[uska].
Radni
1/ Kaliński Leonard — rolnik z Krynek, narod[owość] pol[ska],
2/ Pieczko Ludwik — urzędnik samorząd[owy] z Krynek, 3/ Poczobut
Stanisław — apt ekarz z Krynek, narod[owość] pol[ska], 4/ Banasik Józef
— nauczyciel z Krynek, narod[owość] pol[ska], 5/ Korzeniewski
Kazim ierz — kom endant milicji z Krynek, narod[owość] pol[ska], 6/
Łukaszewicz Michał — robot nik z Krynek, narod[owość] białor[uska], 7/
Baran Jan — drogomist rz z Krynek, narod[owość] białor[uska], 8/
Siemieniako P iot r — rolnik ze wsi Ozierskie a, narod[owość]
białor[uska], 9/ Kalisz Aleksander — rolnik ze wsi Sannikib,
narod[owość] białor[uska], 10/ Lisowski W ładysław — rolnik ze wsi
Plebanowo, narod[owość] pol[ska], 11/ Wołoszyn Mikołaj —
elekt rom onter z Krynek, narod[owość] białor[uska], 12/ Prończyk
Bogumił — rolnik ze wsi Łapicze, narod[owość] pol[ska].
Radni do Rady P ow[iatowej]
1/ Wigura Aleksander — dr medycyny z Krynek, narodowość polska,
2/ Newel Ant oni — rolnik ze wsi Seroczyńszczyzna, narodowość polska.
Wsie i ich sołt ysi, naleŜące do gminy
1/ m[iasto] Krynki — Janowicz Jan, 2/ m[iast o] Krynki —
Gryszkiewicz Edward, 3/ m[iast o] Krynki — Kiszkiel W incent y, 4/
m[iast o] Krynki — Makar Franciszek, 5/ m[iasto] Krynki — Bielski
Ant oni, 6/ m[iasto] Krynki — Szynkiewicz Bronisław, 7/ w[ieś]
Kundzicze — Kundzicz Edwardc , 8/ w[ieś] Łapicze — Szałkiewicz
Aleksander, 9/ w[ieś] Kruszyniany — P olejczuk Piotr, 10/ w[ieś]
Białogorce — Puczkielewicz Jan, 11/ w[ieś] Ozierskie a — Adamik
Władysław, 12/ w[ieś] Sanniki — Karpowicz Józef, 13/ w[ieś] Cium icze
— Sobót ko Michał, 14/ w[ieś] Chłodne W łóki — Chojnowski
Władysław, 15/ w[ieś] Plebanowo — Szymanowicz Szym on, 16/ w[ieś]
ŁuŜany — Baran Maciej.
P owierzchnia ogólna gminy w km2 116,5 — st an st at [yst yczny] z
1938 r.
Liczba ludności miast a 5.789 — st an st at[yst yczny] z 1938 r.
P owierzchnia ogólna m iasta w km2 22,1 — st an st at [yst yczny] z
1938 r.
a
b
c
W tekście: „Jezierskie”.
W tekście: „Samiki”.
Im ię wpisane po przekreślonym : „Piotr”.
Nr 31
65
1944 p aździern ik, B iałystok. — Wykaz pracowników u rzędu gminy i GRN
w Szu działowie, delegatów do PRN w S okółce i sołtysów gm. Szud ziałowo
z wyszczególnieniem m.in . ich narodowości, sp orząd zony w UWB .
UW B 1944-1950, sygn. 817, k. 26.
Gmina Szudziałowo pow[iat u]] sokólskiego
Dane z prot[okołu] zebr[ania] wybor[czego]] w dn. 17 VIII 1944 r.
i wyk[azu] gm [innego] z dn. 9 X 1944 r.
Urząd gminy
1/ Olchowik Władysław — wójt , rolnik ze wsi Szudziałowo, narod[owość] pol[ska], 2/ Grzybek Michał — z[ast ęp]ca wójt a, rolnik ze
wsi Knyszewicze, narod[owość] pol[ska], 3/ Lis Wikt or — sekret arz, narod[owość] pol[ska], zam[ieszkały] w Szudziałowie, 4/ Gasperczyk Mikołaj — kancelista, narod[owość] białor[uska], zam[ieszkały] we wsi
Ost rów Północny, 5/ Zerel St anisław — kancelist a, narod[owość]
pol[ska], zam[ieszkały] w Szudziałowie.
Radni
1/ Olchowik Bolesław, rolnik z Szudziałowa, narod[owość] pol[ska],
2/ Kuklik Ant oni, narod[owość] pol[ska], rolnik ze wsi Ost rów
Północny, 3/ Sobolewski Michał, narod[owość] pol[ska], rolnik ze wsi
Jeziorek, 4/ Kiszkiel Władysław, narod[owość] pol[ska], rolnik ze wsi
Biały Ług, 5/ Grzybek Michał, narod[owość] pol[ska], ze wsi
Knyszewicze, 6/ Hrynaszkiewicz Jan, narod[owość] pol[ska], rolnik ze
wsi Suchy Hrud, 7/ Sobolewski Edmund, narod[owość] pol[ska], rolnik ze
wsi M arkowy Wygon, 8/ Filonowicz Antoni, narod[owość] pol[ska],
rolnik ze wsi Wierzchlesie, 9/ Bułat ewicz Ant oni, narod[owość] pol[ska],
rolnik ze wsi Lipowy M ost, 10/ Czaban Michał, narod[owość]
białor[uska], rolnik ze wsi Borki, 11/ Bergiel Edmund, narod[owość]
pol[ska], rolnik ze wsi Szaciły, 12/ Chomczyk Włodzimierz,
narod[owość] białor[uska], rolnik ze wsi SuraŜkowo, 13/ Olchowik
Władysław, narod[owość] pol[ska], rolnik ze wsi Szudziałowo.
Radni do Rady P owiat owej
1/ Hrynaszkiewicz Jan, rolnik ze wsi Suchy Hrud, narod[owość]]
pol[ska], 2/ Arciuch Aleksander, rolnik ze wsi Wierzchlesie,
narod[owość] białor[uska], 3/ Antonowicz Jan, rolnik ze wsi Sokołda,
narod[owość] białor[uska], 4/ St ankiewicz Ferdynand, rolnik ze wsi
Nowy Ostrów, narod[owość] pol[ska].
Wsie naleŜące do gminy i ich sołtysi
1/ w[ieś] Biały Ług — Kiszkiel Feliks, 2/ w[ieś] Borat yńszczyzna a —
Fidziukiewicz Bronisław, 3/ w[ieś] Borki — Czaban Michał, 4/ w[ieś] Gó66
rany — Zagroba Michał, 5/ w[ieś] Grzybowszczyzna — Czem iel Andrzej,
6/ w[ieś] Knyszewicze — Anchimowicz T eodor, 7/ w[ieś] Kozłowy Ług
— Wojt kowski Anzelm, 8/ w[ieś] Królowe Stojło — Szeremet a Michał,
9/ w[ieś] Lipowy Most — Bułatewicz Antoni, 10/ w[ieś] Leszczany —
Prokopczuk Jan, 11/ w[ieś] Łaźnie — Lenkiewicz Teofil, 12/ w[ieś] Łaźnisko — Koromkiewicz Wincent y, 13/ w[ieś] Nowinka — Kozłowski
Andrzej, 14/ w[ieś] Niet upa — Czarnomyz Jan, 15/ w[ieś] Ost rówek —
Fiedzikiewicz M ichał, 16/ w[ieś] Nowy Ost rów — Miakisz Ant oni,
17/ w[ieś] Ostrów Północny — Grzybek Jan, 18/ w[ieś] Ost rów
Południowy — Sańko Jan, 19/ w[ieś] PieroŜki — Karpacz Jan, 20/ w[ieś]
Poczopek — Chomczyk Płaton, 21/ w[ieś] Rowek — Czaban Hilary,
22/ w[ieś] Radulin — Zagroba Jan, 23/ w[ieś] Słoja — St efanowicz
Stefan, 24/ w[ieś] Sokołda — Ant onowicz Jan, 25/ w[ieś] Słójka
Borowszczyzna — Kruszyniewicz Stanisław, 26/ w[ieś] Sukowicze —
Kowalczuk Aleksander, 27/ w[ieś] SuraŜkowo — Chom czyk Aleksander,
28/ w[ieś] Sosnowik — Makar St anisław, 29/ w[ieś] Szaciły —
Łukaszewicz Kazimierz, 30/ w[ieś] Szudziałowo — Trzeciak Karol,
31/ w[ieś] Nowa Świdziałówka — Zynel Adolf, 32/b w[ieś]
Talkowszczyzna — Sacharewicz Aleksander, 33/ w[ieś] St are Trzciano
— Muszyński Jan, 34/ w[ieś] Wierzchlesie — Arciuch Aleksander, 35/
w[ieś] Woronicze — Rulkowski Józef.
P owierzchnia gm iny w km2 387,2 — st an stat[yst yczny] z 1938 r.
a
b
W tekście: „Boratow szczyzna”.
W tekście od tej pozy cji zm ieniona numeracja.
Nr 32
1944 listopad 2, Białystok. — Sprawozd an ie pracown ika starostwa białostockiego Eugeniusza Murawskiego dla starosty białostockiego d otyczące
wykon an ia d ekretu z 6 IX 1944 r. o reformie roln ej w gm. G ródek i gm.
Michałowo.
UW B 1944-1950, sygn. 212, k. 2.
Melduję, Ŝe podczas delegacji m ojej od dnia 27 X rb. w sprawie
kontroli nad pracą Gminnej Komisji Reform y Rolnej w a gminie Gródeka
ust aliłem , Ŝe do parcelacji przeznaczone są: m ajątek b Waliły, Królowy
Most , folwark Jakubin i Rozalin b . Do podziału ziem i wybrane są juŜ
komisje spom iędzy ludności bezrolnej i małorolnej, kt óre przystąpiły do
pracy.
P rzy czym nadmieniam , Ŝe dopiero podczas obecności mojej w gm.
Gródek były wybierane wspomniane komisje — objeŜdŜając razem z pełnomocnikami gminnym i t am tejsze okoliczne wsie i mająt ki oraz dodaję,
67
Ŝe do podziału przyst ąpią nat ychm iast po przyjeździe m ierniczego z Białegost oku.
W agminie zaś Michałowo a do parcelacji przeznaczony jest mająt ek
b Hieronimowob , komisje do podziału ziem i są t am wybrane, zainteresowanych jest 5 wsi (33 rodziny) i w dn. 31 X rb. wraz z mierniczym przystąpili do pracy podziału ziem i.
P rzy czym nadmieniam , Ŝe jest jeszcze w gm . Michałowo mająt ek
b Herm anówka b, kt óry nie nadaje się do parcelacji, lecz tylko do
zalesienia.
a-a
b-b
Podkreślone przez E. Muraw skiego.
Podkreślone u adresata.
Nr 33
1944 listop ad 2, Bielsk Pod laski. — Sp rawozdanie starosty bielskiego
pp or. Mich ała Drzewieckiego za październik 1944 r. d la wojewody białostockiego dotyczące organ izacji ad ministracji p ań stwowej i samorządowej,
stanu szkolnictwa i stosu nków n arodowościowych w p owiecie.
UW B 1944-1950, sygn. 158, k. 1.
1. a St an organizacyjny władz i urzędów. a
a/ W dniu 1 X rb. dokonano podziału czynności pomiędzy St arost wem
a P owiat ową Radą Narodową (Wydziałem P owiat owym) jak następuje:
Starostwo — Referat Ogólno-Organizacyjny, Referat AdministracyjnoPrawny, Referat Bezpieczeństwa, Referat Karno-Administracyjny,
Referat Aprowizacyjny, Referat Zdrowia, Referat Pracy i Opieki
Społecznej, Referat Weterynaryjny, Referat Budowlany, Referat
Inwalidów W ojennych, Referat Inform acji i Propagandy, Referat
Kultury i Szt uki, Referat Wojskowy, Wydział P owiat owy — Sekret ariat,
Inspekt or Samorządu Gminnego, Rachuba, Powiat owy Zarząd Drogowy.
b/ W powiecie bielskim znajduje się obecnie 17 gmin wiejskich i 3
miast a (Bielsk P odlaski, Ciechanowiec i Siemiat ycze). Pozostałe
mniejsze m iasta, t j.: Brańsk, Drohiczyn i Kleszczele, wchodzą na razie w
skład gm in wiejskich.
c/ W Bielsku Podlaskim są uruchomione nast ępujące urzędy niezespolone: Inspekt orat Szkolny, P owiat owy Urząd Ziemski, Obwodowy Urząd
Poczt owo-Telegraficzny, Nadleśnict wo Bielskie, Sąd Grodzki.
d/ W powiecie bielskim czynnych jest 186 szkół powszechnych, w
t ym 114 szkół z polskim językiem nauczania i 72 szkoły z białoruskim
językiem nauczania. Oprócz t ego w t ut ejszym powiecie jest 5 gimnazjów
i liceów ogólnokszt ałcących (w t ym 1 białoruskie 1), jedna szkoła
zawodowa w Bielsku Podlaskim (1 gim nazjum st olarskie w Hajnówce).
Organizuje się równieŜ gimnazjum w Ciechanowcu.
2. a Bezpieczeńst wo.a
68
P rzy kaŜdym zarządzie gminy ist nieje posterunek milicji
obywatelskiej, zaś w Bielsku Podlaskim Kom enda P owiat owa Milicji
Obywat elskiej oraz Wydział Bezpieczeńst wa2 .
Stosunki narodowościowe w t ut ejszym powiecie przedst awiają się nast ępująco: Polaków — 55% ludności, ludności niepolskiej — 45%.
Stosunek ludności róŜnych narodowości do ludności polskiej jest
przewaŜnie wymuszony, bjako pozostałość ant ypolskiej propagandy
niemieckiejb. Białorusini niechętnie zgłaszają się na wyjazd do Białorusi.
Ludność niepolska nie ma jeszcze zaufania do Władz Polskich i dlatego
widocznie, idąc za głosem niewiadom ej agit acji, opieszale wykonuje
zarządzenia Władz Polskich w sprawie poboru i rejestracji roczników do
Wojska, dost awy wojennych świadczeń wojskowych, szarwarku it p.
Jawnych organizacji narodowych wśród ludności niepolskiej nie ma. c
a-a
b-b
c
1
2
Podkreślone.
W tekście wpisane w m iejsce fragmentu wy tartego.
Opuszczono fragment doty czący : aprow izacji, rolnictwa, przem ysłu, handlu, komunikacji,
zdrow ia ludności, opieki społecznej, propagandy władz, kultury i sztuki, w który m nie
uw zględniono spraw narodowościowy ch białoruskich.
Chodzi o Państwowe Liceum i Gimnazjum Białoruskie w Bielsku Podlaskim.
Chodzi o Pow iatowy Wydział Bezpieczeństwa Publicznego w Bielsku Podlaskim.
Nr 34
1944 listopad 4, Bielsk Podlaski. — Pozew B azylego Sacharczuka z Gregorowców (gm. Kleszczele) do S ąd u Grodzkiego w Bielsku Pod laskim
przeciwko Borysowi S tiepaniukowi z Gregorowców w sp rawie o od szkod owanie za zabitego wiep rza.
Sąd Grodzki w Bielsku Podlaskim 1944-1950, sygn. C 89/44, k. 1.
22 X 1944 [r.] został m ój własny wieprzek wagi 25 kg cięŜko ranny,
co spowodowało śmierć t akowego. Jak ustaliłem, omawiany wieprz był
raniony siekierą przez rodzinę Stiepaniuka Borysa. Powołując się na
świadków: sołtys wsi Gregorowce a BierŜin Mikołaj, Wasiluk Artemiej,
Tkaczuk Michał — wszyscy zamieszkali we wsi bGregorowce ba, kt órzy
stwierdzają, Ŝe wieprz zost ał przez rodzinę St iepaniuka Borysa ranny, co
spowodowało, Ŝe t akowy padł; uprzejmie proszę Sąd Grodzki o
rozpat rzenie niniejszej sprawy, o zawezwanie wspomnianych świadków,
o zasądzenie na rzecz moją od pozwanego St iepaniuka Borysa t yt ułem
wynagrodzenia za padłego mego wieprza 2 met ry1 zboŜa.
Koszt am i wynikłymi ze sprawy sądowej obciąŜyć Stiepaniuka Borysa.
Wyrok zaopat rzyć rygorem nat ychm iastowej wykonalności.
W razie niest awiennict wa pozwanego Stiepaniuka Borysa wyrok wymierzyć zaocznie. c 2
a
b-b
69
W tekście: „G ry gorowcy”.
Podkreślone.
c
1
2
Pozew podpisał w języku rosyjskim Bazy li Sacharczuk: „Сахарчук Васили”.
Chodzi o potoczną nazwę miary wagi rów ną kwintalowi.
Spraw ę rozpatry waną 8 II 1945 r. umorzono „wobec cofnięcia pozw u”; w: APwB, Sąd
Grodzki w Bielsku Podlaskim 1944-1950, sygn. C 89/44, k. 14.
Nr 35
1944 listopad 6, Białystok. — Protokół zebran ia delegatów PPR z p owiatu
białostockiego w sprawie u tworzenia Komitetu Powiatowego PPR i
ustalenia p lan u bieŜącej działaln ości p artii.
KP PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 4/I/1, k. 1-2.
Obecnych 14 osób.
P rzewodniczący
zebrania t ow. Nieśmiałek, sekretarz tow.
Bartoszewicz P.
P orządek dziennya : 1. ukonst yt uowanie się Kom [it et u] Pow[iat owego]
PP R, 2. sprawozdanie z przebiegu reform y rolnej w pow. białost ockim
pow[iat owego] pełnomocnika Bart [oszewicza], 3. wybory do rad narodowych, 4. m obilizacja i zadania PP R, 5. szkoła partyjna, 6. kandydaci do
premiowania spośród pełn[omocników] gm[innych] ref[ormy] roln[ej],
7. lokale part ii, 8. wolne wnioski.
Do punktu 1. Tow. Nieśmiałek wyjaśnił znaczenie zabrania, celem
którego jest utworzenie Kom[it etu] P ow[iatowego] i po zaproponowaniu
11 kandydat ów do tymczasowego Komit et u Partii: Grześ, SierŜan,
Mielnik, Sokół, Wróblewski, Kunat, W ysocki, Darewski, Porębska,
Zieliński, Bart oszewicz, jednogłośnie po wysłuchaniu krót kich
Ŝyciorysów zost ali przyjęci do P ow[iatowego] Kom[itet u] PPR.
Na tymczasowego sekretarza Pow[iat owego] Kom [it et u] PP R została
jednogłośnie wybrana tow. Porębska Bronisława.
Do punkt u 2. Krót kie sprawozdanie o przebiegu reformy rolnej
w pow. białost ockim wygłosił pełnomocnik PKWN dla spraw reform y
rolnej t ow. Bartoszewicz Paweł. St wierdził, Ŝe najbardziej akt ywnym
gminnym pełnomocnikiem jest t ow. Porębska, kt óra po zakończeniu
parcelacji w gm. Dojlidy zost ała przydzielona do pomocy do maj[ątku]
Dobrzyniówka.
Tow. Nieśmiałek podkreślił rolę, jaką odegrała P PR przy wykonaniu
reformy rolnej i zaznaczył, Ŝe wszyscy członkowie PPR biorący udział
w parcelacji mająt ków i t akŜe inni powinni wykorzystać akt ywniejszy
element w gminach i zorganizować Związek Małorolnych i kom órki
PP R. Nadmienił, Ŝe wojewódzka egzekut ywa [part ii] poruczyła
organizowanie Związku Małorolnych w województwie białostockim tow.
Bartoszewiczowi P . Zebranie post anowiło organizować wiejskie i gminne
Koła Rolnicze i świet lice.
P unkt 3. Tow. przewodniczący om ówił znaczenie rad n[arodowych].
70
P ostanowili: Kom[it et] Pow[iat owy] P PR uzgodni ile jest miejsc do
rad narod[owych] w powiecie białostockim i przeprowadzi do
niekomplet nych rad nar[odowych] członków PP R, względnie z innych
związków lub bezpart yjnych, jednak szczerych demokratów.
P unkt 4. Post anowili: wziąć jak największy udział przy
przeprowadzeniu mobilizacji, t zn. nie t ylko uświadamiać masy, a[le]
sam i członkowie P PR wzmocnią szeregi, kadry oficerskie przez wybór
odpowiednich ludzi — demokrat ów do szkoły oficerskiej.
P unkt 5. P ost anowili: wybrać kandydat ów do szkoły part yjnej w Białym st oku i wykaz ich nadesłać wcześniej do Pow[iat owego] Kom [it et u]
PP R w Białymst oku.
P unkt 6. Postanowili: wybrać pracowników z Urzędu Ziemskiego i
pełnomocników, którzy wyróŜnili się przy parcelacji maj[ątków] pow.
białost ockiego.
P unkt 7. Post anowili: przy kaŜdej gm inie wybrać lokal dla PPR.
P unkt 8. P ostanowili: powiększyć szeregi P PR w powiecie do 1 XII
w dwójnasób.
a
W tekście poprawiono pom yłkowo ustaloną num erację punktów porządku dziennego i punktów
protokołu.
Nr 36
1944 listop ad 7, S up raśl. — Rap ort referen ta prop agandy i informacji
starostwa b iałostockiego Wacława S amojłowicza dla starosty b iałostockiego
w sprawie kon fliktu p olsko-białoru skiego w S up raślu .
UW B 1944-1950, sygn. 296, k. 15.
Na polecenie ob. St arost y byłem wydelegowany do Supraśla celem
zwołania zebrania i wygłoszenia referat u na temat ant agonizm u między
t am tejszą ludnością białoruską a polską.
Zgłosiłem się do ob. Burmistrza Supraśla, Ŝeby w porozumieniu się
zwołać t o zebranie, obywat ele a Burmistrz i sekretarz oznajmili mi, Ŝe
zebranie m iało się odbyć o godz. 9 rano, dając znać do publicznej
wiadomości przez ogłoszenie wywieszone na deskach ogłoszeń; okazało
się, Ŝe u tamt ejszej ludności odbiło się [to] bez echa, [ludność] mówi, Ŝe
nie chcemy być naraŜeni na strzelaninę, jaka była ubiegłej nocy, na
skutek kt órej został zabity m ieszkaniec Supraśla w swoim własnym
mieszkaniu1. W porozumieniu z ob. Burmist rzem zebranie odbędzie się w
niedzielę 12 XI rb.
a
1
W tekście: „ob. ob.”
Starosta białostocki M. Parfinowski 10 XI 1944 r. m eldował w ojewodzie białostockiemu, Ŝe 7
XI 1944 r. „w m [ieście] Supraśl został zabity przez Ŝołnierzy A rm ii Czerwonej m[ieszkanie]c
Przyby sz Jan”; w : A Pw B, UW B 1944-1950, sygn. 296, k. 16.
Nr 37
71
1944 listopad 9, Bielsk Podlaski. — Pozew Wiktora S akowskiego z Kotłów
(gm. Bielsk Podlaski) d o Sądu Grod zkiego w Bielsku Pod laskim
przeciwko Arsen iu szowi S akowskiemu z Kotłów w sp rawie o u stalen ie
własn ości n ieruchomości.
Sąd Grodzki w Bielsku Podlaskim 1944-1950, sygn. C 108/44, k. 1.
W spadku po a ojcua m oim M ichale Sakowskim, st wierdzonym
wyrokiem sądowym, ot rzymałem i posiadałem w ciągu kilkudziesięciu lat
a czwartą część ucząst ka a1 ziemi nadziałowej we wsi Kot ły, gm. Bielsk,
oraz a dom mieszkalny i dwa chlewya na tejŜe ziem i wzniesione. Kilka lat
wst ecz ziemia zost ała skomasowana i obecnie st anowi kolonię Nr 47 o
powierzchni a 3 ha 2.180 m 2a .
W ost at nich dwóch lat ach okupacji kraju przez Niemców pozwany
syn m ój Arseniusz Sakowski t wierdząc, Ŝe ziemię nadali mu Niemcy, a
przet o mego nic nie ma, a zagarnął cały powyŜszy mająt eka , zaś mnie z
t akowego usunął.
P oniewaŜ za Ŝycia mego syn Ŝadnego prawa do mego m ająt ku nie ma,
t o uprzejm ie proszę Sąd Grodzki: 1/ st wierdzić mi prawo własności do
mająt ku — nieruchomości stanowiącej kolonię Nr 47 o powierzchni
3,2180 ha we wsi Kot ły, gm. Bielsk, z domem mieszkalnym i dwom a
chlewam i, mająt ek t en odebrać pozwanem u Arseniuszowi Sakowskiemu i
przekazać mi, 2/ zasądzić od pozwanego na moją rzecz koszta procesu i
za prowadzenie sprawy, 3/ wyrokowi nadać rygor natychmiast owej
wykonalności, 4/ sprawę rozpatrzyć w mojej nieobecności, a w razie
niestawiennict wa pozwanego, post anowić wyrok zaocznie. a2
a
1
2
Pozew podpisał świadek Auksenty Lisiew icz z Kotłów (gm. Bielsk Podlaski) i za niepiśmiennego W. Sakow skiego adw okat Daniel Łukaszuk z Bielska Podlaskiego.
U cząstek — rosyjska miara wielkości gospodarstwa rolnego, przyjęta w wy niku reformy uwłaszczeniowej lat 60. XIX w.
Na m ocy w yroku Sądu Grodzkiego w Bielsku Podlaskim z 16 XII 1944 r. prawo własności do
spornej nieruchomości zostało przy znane Wiktorowi Sakow skiemu; w : APwB, Sąd Grodzki w
Bielsku Podlaskim 1944-1950, sy gn. C 108/44, k. 8.
Nr 38
1944 listop ad 12, Narewka. — Pismo prob oszcza p arafii p rawosławn ej
w S iemianówce ks. Roman a Garu stowicza do starosty b ielskiego z prośb ą
o zalegalizowanie parafii.
SPBP 1944-1950, sygn. 114, dwie karty nie num erowane m iędzy kartą 5 i 6, k. 8.
Raporta
P rzy niniejszym m am zaszczyt przedst awić Panu St aroście odpis uchwały obywat eli wsi Siemianówka b z prośbą przychylić się do sprawy
otwarcia parafii we wsi Siemianówkab .
Ja urodziłem się 18 listopada 1889 r. we wsi Skupowo, gmina Narewka,
a od roku 1910 rodzice kupili ziemię we wsi Leśna, t ejŜe gminy, gdzie
72
posiadam 10 hekt arów ziemi. Od roku 1924 do 1930 słuŜyłem w cerkwi
narewskiej jako psalmist a, diakon i pomocnik proboszcza; do roku 1933
byłem proboszczem we wsi Berszt y, powiat u grodzieńskiego, potem
znów byłem przeniesiony do m[iejscowości] Narewka na st anowisko
proboszcza, którą to posadę pełniłem do 1 sierpnia 1940 r., od którego
t o dnia ust ąpiłem i uszedłem na gospodarstwo do wsi Leśna. 28 sierpnia
1941 r. Niem cy zarekwirowalic moją gospodarkę, spalili zabudowania, a
mnie bez Ŝadnych środków do Ŝycia wywieźli do m[iejscowości]
Porozowo, powiat u wołkowyskiego. 17 października 1941 r. Ks.
Metropolit a Pant elejm on mianował mnie proboszczem do parafii
Choroszewicze, powiatu wołkowyskiego, na co posiadam dokument a. 12
czerwca 1942 r. Biskup Benedykt Bobowski, kt óry t eraz uciekł z
Niemcami, bezpodst awnie, bez Ŝadnego dochodzenia zwolnił m nie ze
stanowiska i ja 2 lata pracowałem z pługiem w rękach. Kilkakrotnie
zwracałem się do Biskupa z prośbą o posadę, lecz wrogowie moi, a
najwięcej proboszcz narewskiej parafii ks. Andrzej Rutkowski pisał do
Biskupa, do niemieckiego Gest apad , Ŝe jest em szkodliwy człowiek dla
Niemców; Biskup posady mnie nie dawał.
Z przyjściem Armii Czerwonej powróciłem do m[iejscowości]
Narewka i 28 września pieszo chodziłem do Grodna prosić o st anowisko,
lecz w Grodnie Biskupa nie ma i t ylko dowiedziałem się, Ŝe Władze
Duchowne są w Mińsku. 28 sierpnia obywat ele wsi Siem ianówkab
poprosili mnie na proboszcza do t ej wsi, o tym doniosłem J. E. Ks.
Arcybiskupowi w Mińsku raportem z dnia 10 października i prosiłem
Błogosławieństwa o pracę na korzyść narodu i Państwa. Odpowiedzi na
t en raport póki [co] nie ma.
W teraźniejszy czas jest em bez Ŝadnych środków do Ŝycia, gdyŜ
ziemia własna 3 lata leŜała odłogieme , a zboŜe i kart ofle z t ego roku
pozostały w P orozowie za granicą.
Będąc na st anowisku proboszcza w Narewce w 1934 r. byłem wybrany
na członka Rady Gminnej w Narewce i za swoją pracę były Pan Starost a
P. Januszkiewicz osobiście m i dziękował. Jako człowieka i P roboszcza
zna m nie były Wójt gm iny Narewka Teodor Skiepko, zamieszkały w t eraźniejszy czas w m [iejscowości] Narew.
P rzeŜyłem swoje m łode lat a od roku 1910 w szlacheckiej, kat olickiej
wsi i dla mnie nie robi róŜnicy co do człowieka, ani religia, ani
narodowość i z wielką chęcią chciałbym pracować dla miejscowego
narodu i społeczeństwa.
Ks. Roman Garust owicz
Proboszcz parafii prawosławnej w Siem ianówce b
73
[Załącznik]
Odpis
Uchwała
1944 roku, 28 sierpnia
My niŜej podpisani obywat ele wsi Siemianówka b, gminy Narewka, powiatu bielskiego i mieszkańcy wsi Babia Góra, Masiewo i Cichowola,
t ejŜe gm iny, w teraźniejszym czasie zam ieszkali we wsi Siemianówka b,
na ogólnym zebraniu omawiali sprawę parafialną co do otwarcia parafii
we wsi Siem ianówkab .
P ostanowili.
1. Z powodu dalekiej odległości od cerkwi w m [iejscowości] Narewka
— przeszło 10 kilom et rów — i z powodu braku obuwia i ubrania ludność
wsi zawsze pozost aje bez modlit w, gdyŜ w Siem ianówceb tylko dwa razy
w roku odbywa się naboŜeńst wo, otworzyć parafię oddzielną we wsi Siemianówkab .
2. Prosić Urząd gminy Narewka i Starost wo Bielskie nie czynić
przeszkód co do ot warcia parafii.
3. Prosić P anówf Komendant ów Sowieckiej Władzy1 przychylić się do
naszej prośby i niniejszej uchwały.
4. Na st anowisko proboszcza parafii do wsi Siemianówka b powołać
ks. prawosławnego Romana Garust owicza, zamieszkałego w m[iejscowości] Narewka, powiatu bielskiego. Na t ym uchwała podpisana.
(Idzie więcej [niŜ] 100 podpisów).
Za zgodność: ks. Rom an Garust owicz.
a
b
c
d
e
f
1
Przy nagłówku tekstu adnotacja: „W ezwany do Starostw a dn. 2 XII [19]44 r.”
W tekście: „Siem ienówka”.
W tekście: „rekw izirowali”.
W tekście: „G esztaba”.
W tekście: „w obłogach”.
W tekście: „P. P.”
Chodzi o w ojskow ą adm inistrację Armii Czerwonej.
Nr 39
1944 listopad 13, B iałystok. — Protokół posiedzenia E gzeku tywy KP PPR
w Białymstoku w sprawie organ izowania b ieŜącej d ziałalności partii.
KP PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 4/IV/1, k. 1.
P rotokół posiedzenia Prezydium 1 KP PPR w Białymstoku dn.
13 XI 1944 [r.]
74
P orządek dzienny: 1/ sprawozdanie, 2/ podział pracy, 3/ akcje sprawozdawcze z ref[orm y] rol[nej], 4/ m asowa robot a, a/ rola zw[iązków]
zaw[odowych], b/ rola zw[iązków] rolnikówa .
1/ b Bart oszewicz b, Supraśl 6 czł[onków] — 4 męŜczyzn i 2 kob[iet y]
(Białor[usini]), w radzie gminnej 3 czł[onków] PP R. 11 list opada nie
było pochodu, t ylko szkoły urządziły bprzedst awienie b.
Organ[izacyjnie] powinni rozszerzyć org[anizację], t ow. Budnik m a
zająć się prop[agandą], Wróblewski — szkołą. Związek zaw[odowy] w
t rakcie organ[izacji].
Tow. Darewski — wieś bJurowceb . P rasa nie dochodzi. W ieś sabotuje
zarządzenia władz (ukrywa konie od m obilizacji), [odbyło się] zebranie
w celu zebrania łapówki dla m iejscowych władz gminnych za pomoc przy
zat rzymaniu koni. Do borganizacjib przychylnie odnoszą się 2 osoby
b z Wólkib. W Wasilkowie kilku jest przychylnych. W asilków —
przem ysł stoi. 11 list op[ada] w szkole t ylko z dziećmi odbyło się
zebranie.
P orębska Bronisława, 7 XI — wieczór Czerw[onej] Armii w Gródku,
7 XI w Michałowie zorganizowała miejscowa władza dość dobrze. 11 XI
w Michałowie skromnie, t ylko dzieci, dorosłych mało. 11 XI w Gródku,
zebranie, przem ówienie i hymn. Obecny ksiądz. Około 60 dzieci
polskich, szkoły nie ma. P artyjna organizacja zareagowała nat ychm iast.
W urzędzie, do Gm[innej] R[ady] Nar[odowej] naleŜy wprawdzie 2
Polaków. P PR w Gródku jest m ocne, członków około 60, P olaków jest
brak. Zadanie organiz[acji] — rozwinąć akcję werbowania ludzi do P art ii
spośród P olaków. Młyn naleŜy do Spółdzielni, Zarząd częściowo
areszt owany. Główne zadanie — P olacy w szeregi PP R.
b Podział pracy. b Bart oszewicz — gm. Barszczewo, Choroszcz.
Darewski — gm. Bacieczki, Dobrzyniewo. P orębska — gm. Dojlidy,
Starosielce.
3/ P opularyzować reformę rolną i zakładać organizację.
4/ Masowa robot a wśród robotników, rolników, znaczenie organizacji,
cel i zadania P PR.
5/ Fundusz partyjny.
a
b-b
1
W tekście obokdopisane: „nauczyciele”.
Podkreślone.
Chodzi o Egzekuty wę KP PPR w Biały mstok.
Nr 40
1944 listopad [przed 16], Piliki (gm. B ielsk Podlaski). — Pismo sołtysa gromady Piliki Jana Pluty do Zarządu Gmin nego w B ielsku Pod laskim
w sprawie rezygn acji z pełn ion ej fu nkcji.
75
Z powodu, iŜ ja podałem podanie na ewakuację do Białorusi, uprzejmie
wnoszę o zwolnienie mnie z obowiązków sołtysa i naznaczenie wyborów
innego sołt ysa.1
Jan Pluta
1
Na sołtysa grom ady Piliki został w ybrany W arłaam Sidorski s. Jakuba, ur. 1900 r.; w : A Pw B,
Wydział Pow iatowy w Bielsku Podlaskim 1944-1950, sy gn. Nr 27, k. 15.
Nr 41
1944 listopad 16, B iałystok. — Pismo starosty białostockiego M. Parfinowskiego do wojewody b iałostockiego dotyczące lojalności wobec admin istracji
państwowej mieszkań ców wsi B achu ry, B ołtryki, Bondary, Łup lan ka i
Podozieran y (gm. Michałowo).
UW B 1944-1950, sygn. 296, k. 23.
Na zlecenie ob. Wojewody z dn. 19 października rb. w sprawie ust osunkowania się ludności wsi Podozierany, Bachury, Bondary, Bołtryki i
Łuplanka, gm. Michałowo do organów polskiej administ racji leśnej
melduję, iŜ sprawa powyŜsza została przeze mnie osobiście zbadana i
ust aliłem co nast ępuje.
WyŜej wym ienione wsie są wobec władz polskich a polit ycznie lojalne a.
Kont yngenty zost ały wykonane niemal w 100%. Wszyst kie świadczenia
osobiste są przez ludność m iejscową wykonane naleŜycie.
Zdarzały się wypadki defraudacji leśnych dokonanych przez poszczególnych gospodarzy ww. wsi. W inowajcy zostali przeze m nie ukarani na
1 m iesiąc areszt u oraz 1.000 zł grzywny. Ponadt o na rzecz Dyrekcji
Lasów P ańst wowych zost ały przeze mnie zasądzone, zgodnie z ust awą,
nawiązki w wysokości 3-krot nej wart ości skradzionego drzewa.
Źródłem nieporozum ień pomiędzy organami administ racji leśnej
a m ieszkańcami wspomnianych wsi jest sprawa rozebranej, po
odstąpieniu Niemców, leśniczówki. W powyŜszej sprawie poleciłem
komendant owi MO przeprowadzić dochodzenie, celem odszukania
zrabowanych części wspomnianej leśniczówki, zmuszenia winnych do
ponownego złoŜenia rozebranego budynku. P onadto poleciłem
winowajców przedstawić do ukarania.
Równocześnie donoszę, Ŝe sprawą t ą zaint eresowałem komendant a
wojennego na pow. białostocki1, kt óry równieŜ st wierdza, iŜ ludność
wspomnianych wsi jest w st osunku do władz polskich lojalna.
Nadmieniam, iŜ w dalszym ciągu wspomniane wsie znajdują się pod
moim osobist ym nadzorem .
Ref[erent] Bezp[ieczeńst wa] Publ[icznego]
St arost a
mgr A. Ginsbert
M. P arfinowski
a-a
1
76
Podkreślone.
Chodzi o adm inistrację wojskową Armii Czerwonej.
Nr 42
1944 listopad 16, K lu kowicze. — Wykaz człon ków GRN w Klukowiczach z
wyszczególn ien iem m.in . ich narodowości, sporządzon y w Zarządzie
Gmin nym w Klukowiczach .
UW B 1944-1950, sygn. 812, k. 15.
Wkaz st atyst yczny Gminnej Rady Narodowej w Klukowiczacha
L.p. Nazwisko i imię
1. Juc hnie wic z
P aweł
2. Kapuśc iński
Sam ue l
3. Kosiński
Stanisła w
4. Brzozowski Jan
5. Selwoniuk
Heronim
6. Nowicki
AmbroŜy
7. Bie le muk Ja kub
8. Świętoc howski
Antoni
9. Łuka sze wic z
Antoni
Dokła dny
adres
P ola k
37
Sta n
ma j ąt
kowy
[w
ha]
3,5
Bia łorus
—
6,5
wie ś
Klukowic ze
P ola k
52
9,5
Stołbc e
Ra dny
Ra dny
P ola k
Bia łorus
58
52
0,35
2
Rolnik
Ra dny
Bia łorus
58
15
Tokary
Wólka
Nurze c ka
Litwinowicze
Rolnik
Rolnik
Ra dny
Ra dny
Bia łorus
Bia łorus
49
60
17,5
8,5
Hola
Połowce
Rolnik
Ra dny
P ola k
46
23,75
Turowszc zy zna
Zawód Za j mowa ne
sta nowisko
(ra dny ,
czł[one k]
za rządu)
Rolnik Przewodniczący
Rolnik Za stępca
przewod[niczące go]
Rolnik Ła wnik
Narodowość Dokładn
y wiek
[w la ta ch]
Rolnik
Rolnik
Wyc zółki
10. Suc hodół Ba zy l
11. Lewczuk P iotr
12. Końc zuk Ba zyli
s. P iotra
13. Kam iński Ja n
Rolnik
Rolnik
Rolnik
Ra dny
Ra dny
Ra dny
Bia łorus
Bia łorus
Bia łorus
47
42
38
14,5
10
6
Połowce
Litwinowicze
Zuba c ze
Rolnik
Ra dny
P ola k
68
14
14. Bartoszuk Ja n
Rolnik
Ra dny
Bia łorus
42
3
kol[onia]
Klukowic ze
Sie mic hoc ze
a
b
b
Opuszczono niew ypełnioną rubrykę: „Uw agi”.
Wykaz podpisał nieczy telnie sekretarz gm. K lukowicze Wojciech Skaw iński i wójt gm.
Klukowicze Paw eł Juchniewicz.
Nr 43
1944 listopad 17, Białystok. — Pismo starosty b iałostockiego
M. Parfinowskiego do wojewody b iałostockiego w sprawie konfliktu polsko-białoruskiego w Gród ku .
UW B 1944-1950, sygn.296, k. 27.
Stosownie do zlecenia P ana Wojewody z dn. 14 XI 1944 r. w sprawie
zaŜalenia księdza z Gródka, donoszę co następuje.
P o ot rzym aniu w dniu 20X rb. pisma księdza z Gródka w sprawie
mniej więcej podobnej do skargi wyst osowanej do Pana Wojewody w
77
dniu 11 XI rb. natychmiast osobiście wyjechałem do Gródka, celem
zbadania na miejscu t ej sprawy. P o wysłuchaniu księdza, kt óry powołał
się na świadków: księdza prawosławnego i przedst awiciela porucznika
Wojsk P olskich, doszedłem do wniosku, Ŝe [w] większości [przyczyną]
skargi wysunięt ej przez księdza były osobist e porachunki z miejscowymi
władzami, od kt órych ksiądz wymagał uznania jego aut orytetu i
wysuwania go na pierwsze miejsce.
W t oku sprawy przekonałem się, Ŝe porucznik Wojsk P olskich nie odpowiadał swoim zadaniom z punkt u widzenia tak politycznego, jak i moralnego. P o porozumieniu się z dowódcą dywizji Wojsk P olskich
pułkownikiem Lackim, porucznik ten zost ał usunięt y z Gródka i
zamieniony drugim .
Skargi (list y) księdza przekazałem kom endant owi powiat owej Milicji
Obywat elskiej, celem przeprowadzenia ścisłego dochodzenia i o wyniku
ww. zawiadomienie m nie. Dochodzenie w toku, za przebiegiem którego
śledzę.
Co się t yczy szkoły dla Polaków, to w tej sprawie wystosowałem list
do inspekt ora szkolnego o ot warcie szkoły wyłącznie dla 60 dzieci
polskich w Gródku i wyznaczenie t am nauczyciela Polaka.
P ersonel gminny składa się z wójt a, jego zast ępcy i sekret arza, kt órzy
są Białorusinam i, jednakŜe są oni na miejscu, lojalni i pełnią swe
obowiązki naleŜycie. Gmina Gródek składa się z 83 % Białorusinów,
reszta zaś — 17% Polacy. Dla wypełnienia personelu gm iny Polakam i,
wszedłem w porozumienie z organizacją P PR w Gródku, kt óra st arać się
będzie wyłonić z siebie członków Polaków do zast ąpienia stanowisk w
Zarządzie Gm innym: zast ępcy wójt a, zast ępcy sekret arza i pracownika
gminnego.
Tarcia m iędzy ludnością polską i białoruską na terenie gminy Gródek
nie zauwaŜyłem. Co się t yczy M ilicji Ob[ywatelskiej], t o wszedłem w porozum ienie z komendant em powiatowej Milicji Obywat elskiej, por.
Zielińskim, [polegające na] zam ianie obecnej Milicji Białoruskiej na Milicję Polaków z drugiej m iejscowości z t erenu powiat u białostockiego.
Jednocześnie zarządziłem usunięcie komendanta M ilicji Obywat elskiej
w Gródku.
P o całkowitym zakończeniu dochodzenia w tej sprawie, prowadzonej
przez komendanta powiat owej Milicji Obywat elskiej, przedst awię Panu
Wojewodzie dodat kowe sprawozdanie.1
W załączeniu przesyłam meldunek komendanta Milicji. 2
St arost a
M. P arfinowski
78
1
2
W aktach nie odnaleziono takiego sprawozdania. Komendant w ojewódzki MO Tadeusz Paszta
poinformował starostę białostockiego pism em z dn. 1 X II 1944 r., iŜ: „Odnośnie zaś propozy cji
ob. Starosty przeniesienia m ilicjantów z post[erunku] G ródek tylko na tej podstawie, iŜ są oni
narodowości białoruskiej, uwaŜam , iŜ zarządzenie takie, ani z punktu w idzenia bezpieczeństw a,
ani dobra słuŜby nie m iałoby uzasadnienia.” w: APwB, U WB 1944-1950, sygn. 348, k. nie
numerow ana między kartami 117 i 119. Pełniący obowiązki wojewody Wacław Białkow ski
w piśmie z dn. 2 I 1945 r. stwierdził: „W sprawie przeniesienia m ilicjantów z posterunku
Gródek decy zji podjąć nie mogę, poniew aŜ sprawa ta w szczegółach jest m nie zupełnie nieznana”. w : tamŜe, k. 119. Innych informacji w aktach nie odnaleziono.
Meldunek komendanta pow iatowego MO w Białym stoku por. Z. Zielińskiego, powiadamiający o wszczęciu dochodzenia przeciwko komendantowi MO w Gródku, znajduje się w aktach
spraw y; w : A Pw B, UW B 1944-1950, sy gn. 296, k. 22.
Nr 44
1944 listopad 19, B ielsk Podlaski. — Podanie Zinowiego Pietruczuka z Rakowicz (gm. Orla) do Proku ratora S ąd u Okręgowego w Białymstoku z
prośb ą o u morzenie sprawy d otyczącej nielegalnego wyrobu samogonki.
Sąd Okręgowy w Białymstoku 1944-1950, sygn. Ks 7/44, k. 9-10.
Na podst awie art . 66 § 2 P ostępowania Karno-Skarbowego zost ał zest awiony przeciwko mnie akt oskarŜenia. Akt ten, opierając się na
protokole karnym z dn. 13 X 1944 [r.], świadkach Józefie
Skrzynowskim i St anisławie M aczyku, zarzuca mi niedozwolone
produkowanie spiryt usu w celu zarobkowym. Jako dowód rzeczowy w t ej
sprawie znajduje się na przechowaniu Rej[onowej] Kontroli Skarbowej w
Bielsku 3/4 lit ra samogonki wziętej ode mnie.
Zawarte w akcie oskarŜenia zarzuty dotyczą: a/ produkcji spiryt usu,
b/ zarobkowania z t ej produkcji, c/ posiadania w mieszkaniu sam ogonki.
Nie czując się winnym popełnienia wymienionych przekroczeń, pozwalam sobie złoŜyć wyjaśnienia dot yczące tych zarzutów.
P od a/ W krót kim czasie po odejściu Niem ców wyprodukowałem kilka
litrów samogonki, kt óra, jak wiadomo, produkowana była powszechnie
i produkcja nie została jeszcze zabroniona przez władze polskie, gdyŜ dopiero później oficjalnie ogłoszono, Ŝe produkcja samogonki jest
zabroniona i przypomniano ustawę o m onopolu spiryt usowym. Czy
wspomniana ust awa obowiązuje po odejściu Niemców nie wiedziałem i
nie wiedział nikt z obywateli państ wa — dopiero ogłoszenie z 12 IX
1944 r. przywróciło t ej ustawie m oc obowiązującą. P o 12 IX nie
wyrabiałem samogonki, gdyŜ podporządkowałem się a zakazowia
wydanemu w t ym ogłoszeniu.
P od b/ Zaraz po wejściu na nasze tereny Armii Czerwonej zgłosił się
do mnie obywatel Skrzynowski Józef, nie pełniący jeszcze wówczas
funkcji kontrolera skarbowego, gdyŜ kont roli t akowej jeszcze nie było i
zaproponował mi kupno but ów systemem zamiennym Ŝądając za nie
sam ogonki. P oniewaŜ sam ogonem nie handlowałem i nie t rakt owałem
79
go jako źródła dochodu, więc odmówiłem obywat elowi Skrzynowskiemu.
Z t ego wynika, Ŝe jeśli zrobiłem t rochę samogonki, t o wyłącznie na
domowe potrzeby, a nie w celach zarobkowych.
P od c/ W dniu 13 X 1944 r. zgłosił się do mnie obywat el Skrzynowski
Józef juŜ jako kontroler skarbowy i zaŜądał sam ogonki. Oddałem mu 3/4
litra — jedyną ilość jaką posiadałem , gdyŜ była t o pozost ałość po
wyrobie, który miał m iejsce jeszcze przed zakazem. P rzeprowadzona
jednocześnie rewizja nie wykazała Ŝadnych śladów aparatury, narzędzi,
ani rozczynów1 pot rzebnych do produkcji. Fakt posiadania 3/4 lit ra
sam ogonki w mieszkaniu nie moŜe być dowodem rzeczowym , jeŜeli przy
t ym nie zaleziono śladów urządzeń do jej produkcji. P odobny dowód
rzeczowy moŜna znaleźć w m ieszkaniu u 80 % obywat eli w całym
państ wie. Nie jest t o równieŜ częściowym przyznaniem się do winy, gdyŜ
ja
całkowicie
przyznaję
się,
Ŝe
samogonkę wspomnianą
wyprodukowałem, ale nie jest t o moją winą, gdyŜ ust awa o zakazie
produkcji nie została jeszcze wówczas przywrócona jako obowiązująca.
Z powyŜszego wynika, Ŝe zgodnie z zakazem z 12 IX 1944 [r.]
spiryt usu nie produkowałem , a zarzuty podane przeciwko m nie są
mniemane, a nie fakt yczne.
Wobec t ego zwracam się z uprzejm ą prośbą do Obywat ela Prokuratora
Sądu Okręgowego w Białymstoku o umorzenie sprawy i uniewaŜnienie
akt u oskarŜenia, kt óry nie ma oparcia na dowodach faktycznych.
b Jako świadka, kt óry st wierdzi prawdziwość wyŜej przedst awionych
okoliczności, st awiam podsołtysa wsi Rakowicze P awluczuka Bazylego
syna Konst antego. b Świadek t en zost ał wezwany urzędowo i był u mnie w
domu podczas sporządzania prot okołu oskarŜenia przez Obyw[at ela]
Skrzynowskiego.
Jednocześnie proszę o spowodowanie, aby zabrane mi 3/4 litra samogonki zost ało m i zwrócone, gdyŜ potrzebne mi jest w celu leczniczym w
domu. c2
a-a
b-b
c
1
2
Nadpisane nad przekreślony m: „zakonowi”.
Podkreślone.
Podanie podpisał w języ ku białoruskim Z. Pietruczuk: „З. Пятру чу к”.
W czasie rewizji znaleziono u Z. Pietruczuka ok. 20-litrow e naczy nie z rozczynem , który w
czasie procesu sądowego określił on jako: „pokarm dla świń”; w: APwB, Sąd Okręgowy w
Białymstoku 1944-1950, sy gn. Ks 7/44, k. 40.
Sąd O kręgow y w Biały mstoku skazał Z. Pietruczuka wy rokiem z 22 X I 1945 r. na 3 miesiące
aresztu i 300 zł grzy wny, jednocześnie darowując karę na m ocy amnestii; w: APwB, Sąd
Okręgowy w Białymstoku 1944-1950, sy gn. Ks 7/44, k. 52.
Nr 45
1944 listop ad 21, G ródek. — Protokół posiedzenia GRN w Gródku
w sprawie wyboru prezydium Rady, złoŜenia ślub owan ia przez radn ych,
80
uch walenia p relimin arza bu dŜetowego, wielkości kontyngen tów i podatków w gminie.
GRN w Gródku 1944-1954, sygn. 1, k. 9.
Obecnych — 19. Nieobecnych — 5.
P orządek obrad: 1. wybór przewodniczącego, z[ast ęp]cy oraz 3 członków, 2. zadanie i prawa Rady Narodowej, 3. złoŜenie na ręce przewodniczącego ślubowania o wierności i sumienn[ości] pracy, 4. uchwalenie budŜetu gminy na rok budŜet owy od 1 IX [1944 r.] do 31 III 1945 r., 5.
sprawa kontyngent u, 6. wolne wnioski.
1. Na przewodniczącego Rady Gminnej jednogłośnie został wybrany
SierŜan Jan, na z[astęp]cę Nowicki W łodzimierz. Członkowie: Kondrusik
A[leksa]der, Hapunik Jakim i Gołaszewski Józef.
2. Odczytano i wyjaśniono przez przewodniczącego zadania i prawa
Rady Narodowej.
3. ZłoŜono na ręce przewodniczącego ślubowanie nast ępującej t reści:
„Ślubuję uroczyście, jako członek Rady Narodowej, według najlepszego
mego rozumienia i zgodnie z sum ieniem, rzet elnie pracować dla dobra
Narodu Polskiego, st ać na st raŜy jego praw demokrat ycznych i czynić
wszyst ko w m iarę swoich sił i uzdolnień dla um ocnienia Niepodległości i
pomyślności Rzeczypospolit ej”.
4. Preliminarz budŜet owy zaprojektowany przez Zarząd Gminny
został jednogłośnie uchwalony przez Gminną Radę Narodową na okres
[od] 1 IX [1944 r.] do 31 III 1945 r.
5. Gm inna Rada Narodowa jednogłośnie post anowiła ściągnąć w m iarę
moŜliwości kont yngent z mająt ków na terenie gm iny i wykorzyst ywany
przez pracowników leśnych, a resztę kont yngent ów, kt órych nie moŜna
ściągnąć, prosić Powiat ową Radę Narodową o umorzenie.
6. P rosić P [owiat ową] Radę Narodową o zniesienie podat ku
grunt owego za las włościański, poniewaŜ włościanie z lasów prywat nych
nie korzyst ają i przerzucić t akowy podat ek na Dyrekcję Lasów
Państ wowch. Rozpat rzono podanie o szkodach i stratach powstałych
przez działania wojenne i postanowiono prosić Pow[iat ową] R[adę]
Narod[ową] o uwzględnienie, poniewaŜ powstałe szkody i st rat y w
zasiewach nie moŜna przerzucić na inne grunt y. a
a
Protokół podpisali czy telnie i nieczy telnie radni obecni na posiedzeniu.
Nr 46
1944 listopad 25, B iałystok. — Pismo podinspektora szkoln ego w B iałymstoku Jan a Kowala do Starostwa Powiatowego w Białymstoku in formujące
o stan ie szkoln ictwa polskiego i b iałoru skiego w p owiecie.
SPB 1944-1950, sygn. 5, k. 41.
81
W odpowiedzi na pismo Nr Ad. III z dn. 25 XI 1944 r. 1 podaję nast ępujące dane.
Ilość szkół — 149, polskich — 125, białoruskich — 24.
Ilość sił nauczycielskich — 202, polskich — 171, białoruskich — 31.
P odinspekt or szkolny
J. Kowal
1
W aktach nie odnaleziono tego pism a.
Nr 47
1944 listopad 27, Sokółka. — Telefon ogram starosty sokólskiego
kpt. Mieczysława B orowickiego do wojewody b iałostockiego informu jący
o mordzie rod zin y Ch lab iczów w Buchwałowie (gm. S okółka).
UW B 1944-1950, sygn. 348, k. 180.
Donoszę, Ŝe w nocy z 25 na 26 XI rb. przez nieznanych osobników
dokonano napadu na dom Chlabicza a, mieszkańca kol[onii]
Buchwałowob , gm. Sokółka, w czasie kt órego zost ało zabit ych 10 osób1 i
3 osoby ranne. Ranni zost ali umieszczeni w Szpit alu P owiatowym w
Sokółce. Dochodzenie prowadzi Urząd Bezpieczeństwa i Komenda
Powiatowa Milicji.
St arost a P owiat owy Sokólski
Borowicki
a
b
1
W tekście: „Chlawicza”.
W tekście: „Bufałow o”.
Z rodziny Chlabiczów zostali zamordowani: 1/ Maria, ur. 1897 r., 2/ A leksander, ur. 1904 r., 3/
Michał, ur. 1907 r., 4/ Maria, ur. 1912 r., 5/ Wiera, ur. 1930 r., 6/ H elena, ur. 1935 r., 7/ Anna,
ur. 1937 r., 8/ Zofia, ur. 1940 r., Michał, ur. 1942 r., 10/ Maria, ur. 1944 r.
Nr 48
1944 listopad 28, Białystok. — Meldu nek starosty b iałostockiego
M. Parfinowskiego dla wojewod y białostockiego informujący o napadzie
rab un kowym uzbrojonej b an dy n a mieszkań ców wsi K uchmy i K alitn ik
(gm. Michałowo).
UW B 1944-1950, sygn. 296, k. 33.
Melduję, Ŝe na t erenie gm. Michałowo grasuje banda w ubraniach cywilnych i wojskowych polskich i rosyjskich. Banda t a, składająca się z
ok.15 osób, uzbrojona w aut omat y, granat y i rewolwery dokonała dn. 28
bm. napadu na mieszkańców [wsi] Kuchmy-Kalit nik, zabierając but y,
ubrania, płótno, bieliznę, zegarki it p. Ślady prowadzą na południe do lasu.
O powyŜszym powiadomiłem Wojskowego Komendant a na pow. białost ocki1 .
1
82
Kopia meldunku starosty białostockiego w języ ku rosyjskim do powiatow ego komendanta
wojennego A rm ii Czerwonej znajduje się w aktach spraw y; patrz: A Pw B, U WB 1944-1950,
sy gn. 296, k. 34.
Nr 49
1944 listop ad 29, Białystok. — Sp rawozd an ie sytuacyjne p.o. wojewod y
białostockiego Jerzego Sztachelskiego o działaln ości ad ministracji państwowej, stanie bezpieczeństwa pu bliczn ego, zagadn ien iach narodowościowych, stan ie fin an sów samorządów terytorialnych , aprowizacji lu dn ości,
sprawach wyznaniowych i mobilizacji poborowych do Wojska Polskiego.
Kopia, m aszynopis.
UW B 1944-1950, sygn. 230, k. 25-29.
a Poufne a
Sprawozdanie syt uacyjne z terenu wojew[ództ wa] białost ockiego
b Aktualny
I.
stan organizacyjny Urzędu Wojewódzkiego
Białostockiegob
Urząd W ojewódzki Białost ocki posiada nast ępującą st rukturę organizacyjną: 1. Wydział Ogólny (w skład kt órego wchodzą:) 1/ Oddział Organizacyjny, 2/ Oddział P ersonalny, 3/ Oddział BudŜet [owo]-Gospodarczy,
4/ Oddział Administracyjno-P rawny, 5/ Inspekt orat St arost w (osób 32),
2. Wydział Samorządowy (w skład kt órego wchodzą:) 1/ Oddział Admin[istracyjno]-Organizacyjny, 2/ Oddział Finansów Sam orządow[ych],
3/ Inspekt orat Związków Samorządow[ych], 4/ Inspekt orat Mienia Państwowego (osób 12), 3. Wydział Kom unikacyjno-Budowlany (w skład
którego wchodzą:) 1/ Oddział Drogowy, 2/ Oddział Budowlany (osób 18),
4. Wydział Przemysłowy (w skład kt órego wchodzą:) 1/ Oddział Ogólny,
2/ Oddział Przemysłu T orfowego, 3/ Oddział Transportowy, 4/ Oddział
Energet yczny, 5/ Oddział Personalny, 6/ Oddział Opałowy, 7/ Oddział
Przem ysłu Lekkiego, 8/ Oddział Rejest racji Drobnego Przemysłu i
Handlu, 9/ Oddział Pracy i P łacy, 10/ Oddział Materiałów Budowlanych,
11/ Buchalt eria, 12/ Radca Prawny (osób 43), 5. Wydział Zdrowia
(w skład kt órego wchodzą:) 1/ Inspekt orat Lekarski, 2/ Inspekt orat Farmaceutyczny, 3/ Inspektorat Epidemi[ologi]czny (osób 4), 6. Wydział
Wojskowy — w st anie organizacji (osób 5), 7. Wydział Pracy i Opieki
Społecznej — w st anie organizacji (osób 3), 8. W ydział Aprowizacyjny
(w skład kt órego wchodzą:) 1/ Oddział Ogólny, 2/ Oddział
Kont yngentowo-St at yst yczny, 3/ Oddział Zaopat rzenia, 4/ Oddział
Przem ysłu SpoŜywczego, 5/ Oddział Kontroli, 6/ M agazyny (osób 49),
9. Wydział Inform acji i Propagandy (w skład kt órego wchodzą:) 1/
Oddział Ogólny, 2/ Oddział Radiowy, 3/ Oddział Kinematografii, 4/
Oddział Prasowo-Wydawniczy, 5/ Oddział Propagandy Masowej (osób
30), 10. Wydział Kult ury i Sztuki (osób 6).
Stan organizacyjny Urzędu Wojewódzkiego na ogół uznaję za zadowalający. Strukt ura Urzędu zasadniczo jest podobna do przedwojennej (z
83
wyjąt kiem wydziałów: Aprowizacyjnego, Informacji i Propagandy oraz
Kultury i Sztuki).
Brak nat omiast Wydziału Społeczno-Polit ycznego, a t o wobec zmienionej organizacji władz bezpieczeńst wa.
Ot wartą jednak jest sprawa ut worzenia wydziału, kt óry by obejmował
sprawy narodowościowe, wyznaniowe, porządkowe i st osunków do organów bezpieczeńst wa i milicji. Kilkakrotne zapyt ania w tej sprawie do
władz cent ralnych pozostały bez odpowiedzi.
Większość pracowników st anowi element urzędniczy przedwojenny.
7 wydziałów Urzędu Wojewódzkiego (Ogólny, Sam orządowy, P rzemysłowy, W ojskowy, P racy i Opieki Społecznej, Inform acji i
Propagandy oraz Kult ury i Sztuki) znajdują się w ogólnym budynku
[przy] ul. Mickiewicza 3, pozost ałe w oddzielnych lokalach. W
najbliŜszym czasie ponadt o przenoszą się do wspólnego gmachu
wydziały: Zdrowia i Komunikacyjno-Budowlany.
II. b St an bezpieczeńst wa na t erenie województ wa b
Stan bezpieczeństwa w województ wie białost ockim jest wysoce niezadowalający. W ciągu ostat niego miesiąca (października) miało miejsce
40 morderstw na t le rabunkowym oraz porachunków osobist ych. Z tego
w samym m [ieście] Białyst ok — 8. Dość duŜy odset ek st anowią
zabójstwa popełnione przez maruderów wojskowych (popełniono na tym
t le 3 zabójstwa).
Osobną kat egorię zabójstw st anowią wypadki za przyczyną nieumiejęt nego obchodzenia się z bronią.
P rzyczynami tego stanu są: 1/ słabość M ilicji Obywat elskiej oraz władz
bezpieczeństwa, 2/ niespełnianie nałoŜonych zadań na komendantów
wojskowych Czerwonej Armii, którzy nie prowadzą syst emat ycznej
walki z przest ępczością, 3/ nieskoordynowanie działalności władz
polskich i sowieckich (zdarzają się wypadki wyaresztowywania się
wzajemnego pat roli sowieckich i polskich). Próby koordynacji były
dot ychczas bezskuteczne. 4/ Wyjąt kowo trudne warunki łączności,
uniem oŜliwiające natychmiast owe reagowanie na przest ępst wo. 5/
Olbrzym ie nasilenie alkoholizmu.
b Walka z przest ępczością b jest bardzo nieefekt owna. Wykrywa się
jedynie około 25-30% przest ępstw.
P oziom moralny milicji i dyscyplina uległa znacznej poprawie, tym
niemniej pozost awia bardzo wiele do Ŝyczenia (pijańst wo, kradzieŜe).
Źródłem demoralizacji dla milicji st ała się akcja likwidacji
volksdeutschów.
84
Na ost at niej konferencji st arost ów analizowano st osunek MO do st arost w. St wierdzono, Ŝe spory kompet encyjne bardzo częst e początkowo,
obecnie spot ykają się jedynie sporadycznie. Współpraca jest i zacieśnia
się.
Z powaŜniejszych objawów akcji element ów wrogich znane mi są dwa:
najazd bandy NSZ na post erunek Milicji w Grodzisku (pow. bielski), oraz
napad na konwój doprowadzający uchylających się od słuŜby wojskowej.
Ost at nio przeprowadzone liczne bareszt y b w widoczny sposób
rozst roiły działalność elem entów wrogich. Pism a nielegalne pojawiają się
sporadycznie i t ylko na odległej prowincji. Wyczuwa się zmianę t aktyki
„Londyńczyków”, kt órzy próbują obecnie wślizgnąć się do aparat u
państ wowego, względnie działają drogą pokąt nej agit acji.
b Urząd bezpieczeństwab jest w swojej pracy b[ardzo] niezaleŜny. Zewnęt rznie st osunki ze mną są najpoprawniejsze. Kierownik UB informuje
mnie o waŜniejszych wypadkach i akcjach. Nie zadowala mnie jednak
jakość inform acji. Jest ona niedokładna i powierzchowna, co jest , podejrzewam, częściowo zam ierzone, częściowo zaś wywodzi się st ąd, Ŝe UB
wg mego przekonania nie wie o wielu akcjach przeprowadzanych przez
sowiecki kont rwywiad. Podkreślam, Ŝe metody pracy UB zwalniają mnie
od odpowiedzialności za st an bezpieczeńst wa, stanowiący dziedzinę jego
zaint eresowań. Przypuszczam , Ŝe wyeliminowanie spraw bezpieczeńst wa
z zasięgów wpływów wojewodów i st arost ów jest świadom ie zamierzone.
Koncepcja t ego rodzaju nie odpowiada mi, aczkolwiek st oję na
stanowisku, Ŝe UB powinien pozostać urzędem niezespolonym.
Głównym brakiem UB jest zlekcewaŜenie czynnika prawniczego, wyraŜające się w braku prokurat ora do spraw polit ycznych. St ąd płyną moje
obawy, Ŝe pewne areszt y są bezpodst awne, a jednocześnie są nie kontrolowane. Szczególnie niepokoją mnie areszt y wśród młodzieŜy szkolnej,
gdzie inne metody okazałyby się najzupełniej wyst arczające.
Gorzej przedst awia się współpraca między starostami a pow[iat owym i]
UB, t u niezaleŜność doprowadzona jest przewaŜnie do doskonałości.
Nie wyjaśnioną jest pozycja b więziennict wa b, kt óre obciąŜa budŜet
Urzędu Wojewódzkiego i nie jest przez nikogo kontrolowane, choć
pozostawia ono niezwykle duŜo do Ŝyczenia szczególnie pod względem
sanitarnym
i gospodarczym.
Sprawa
ta
wym aga
szybkiego
rozst rzygnięcia.
Na terenie województwa białostockiego ist nieją bpart ie polit yczne b:
partia P PR, PPS, Stronnict wo Ludowe. Najsilniejsza jest PP R. M a
widoki rozwoju St ronnict wo Ludowe, gdyby znalazło się odpowiednie
kierownict wo. St ronnict wo Dem okrat yczne nie ist nieje nawet formalnie.
85
b Zagadnienia
narodowościowe. b P rzede wszyst kim lit ewskie w pow[iecie] suwalskim. Wymaga dokładnego opracowania, co nie jest moŜliwe do wykonania przez naszych pracowników. P oŜądanym byłoby wysłanie specjalnego delegata. W ysunąłem tę propozycję w Resorcie Spraw
Zagranicznych.
b Zagadnienie lit ewskieb polega na t ym, Ŝe ist nieje parę gm in prawie
w 100% zamieszkałych przez ludność lit ewską, wobec czego być moŜe
celowszą od przesiedlenia byłaby m et oda zam iany tych gm in na sąsiednie
polskie. P oza t ym na t eren powiat ów w ślad za Czerwoną Armią
przybyło około 3.000 Lit winów, przesiedlonych w 1941 roku do
Związku Radzieckiego na podst awie układu P omiędzy ZSSR i Niemcam i.
Usiłują oni usunąć osiedlonych t ut aj od 1941 roku Polaków, co wywołuje
wiele scysji. Starosta suwalski próbował usunąć ich poza linię
demarkacyjną, co spot kało się z prot est em władz Czerwonej Armii i
straŜy granicznej. Ludność lit ewska jak osiadła, tak i przybyła jest
nastrojona ant ypolsko, antysowiecko, a proniemiecko. Jednym z
motywów przybycia na teren Polski jest uchylenie się od słuŜby
wojskowej [w] Czerwonej Armii. Rozwiązanie t ego zagadnienia przy
pomocy Resort u Spraw Zagranicznych jest rzeczą pilną.
b Zagadnienie białoruskie b jest znacznie mniej ostre. Przede wszyst kim
t rudno jest wykreślić granicę między ludnością polską a białoruską. DuŜa
jej ilość w województ wie białost ockim uwaŜa się za Polaków, poprawnie
włada językiem polskim , t rakt ując go jako język lit eracki, w domu zaś
i między sobą mówi po białorusku. Są jednakŜe gm iny pograniczne
w powiecie sokólskim, białost ockim i bielskim w 80% i pow[yŜej]
zamieszkałe przez świadom ą urzędowo ludność białoruską. Władze
miejscowe (wójt , sekretarz gm iny, sołt ysi, MO) są w tych gminach
prawie wyłącznie białoruskie. Obecnie ze względu na odbywające się
przesiedlenie, wydano zarządzenie „spolszczenia” władz, co wykonuje się
powoli.
Na t erenie województwa białost ockiego ist nieje dość liczne
szkolnict wo białoruskie. 115 szkół powszechnych, 2 szkoły średnie.
Charakt eryst ycznym jest , Ŝe bardzo częst o rodzice Białorusini
domagają się szkoły w języku rosyjskim. śyczenia t ego Kurat orium nie
spełniło, umoŜliwiając jedynie [utworzenie] szkoły w języku ojczystym.
ZadraŜnień powaŜniejszych na t le narodowościowym z ludnością białoruską nie było.
Ist nieje organizacja białoruska w Białymst oku Spółdzielnia T eatralnoMuzyczna p[od] n[azwą] „Połymia”1 . Działalność jej na ogół nikła.
86
b St osunek
do Czerwonej Armii. b Cechuje się przede wszyst kim
brakiem wszelkiego zaint eresowania ze st rony dowództ wa 2
Biał[oruskiego] Front u. śaden kont akt i współpraca nie ist nieje. Nawet
prasy radzieckiej, mimo zainteresowania ze st rony społeczeńst wa
miejscowego, ot rzym ać nie sposób. Sporadyczne koncert yc , filmy t o
jedyna płaszczyzna kont aktu.
Nat omiast liczne incydent y, wywołane przez maruderów t yłowych oddziałów, psują nast rój dobrych stosunków mimo, Ŝe są na ogół zwalczane
przez władze Czerwonej Armii.
Bardzo liczne nieporozumienia między administracją polską a oddziałam i wzgl[ędnie] inst yt ucjam i Czerwonej Armii mają swe źródło w niemoŜności uzgodnienia i regulowania wątpliwych zagadnień z
Przedstawicielem Czerwonej Armii na m iejscu w Białym st oku.
Dowództ wo 2 Białoruskiego Frontu znajduje się przeszło 70 km od
Białegost oku. Poza t ym na t erenie województwa znajdują się oddziały 1 i
3 Białoruskiego Front u. Koordynacja i współpraca t ych wszyst kich [inst yt ucji] napot yka na bardzo duŜe t rudności. Post ulat uzyskania
Przedstawiciela Czerwonej Armii w Białymst oku ma znaczenie nie t ylko
organizacyjne, lecz i polit yczne, i jest sprawą bardzo pilną.
b Prasa.b
Dot ychczas na terenie Białegost oku ukazały się 2
jednodniówki w związku z reformą rolną i 11 Listopada. W
zamierzeniach jest stałe pismo. Brak odpowiedniej drukarni stoi na
przeszkodzie szybkiej realizacji t ego zamierzenia.
b III. Ogólny stan finansowy związków samorządowych na t erenie województ wa białostockiegob
W chwili obecnej mimo, Ŝe do kas związków sam orządowych
wpływają dodat ki od podat ków państ wowych (szczególnie gruntowego) i
podat ki samoist ne, nie moŜna osiągnąć — nawet przy znacznym
ograniczeniu wydat ków — zrównowaŜenia układanych budŜet ów.
P owaŜne niedobory budŜet owe spot ykamy b przede wszyskimb w budŜetach bpowiat owych związków sam orządowych. b Wpływy z tyt ułu samoist nego podat ku drogowego (art . 12 ust awy o finansach kom unalnych
w rozum ieniu art . 5 ust[awy] z dn. 5 VIII 1938 r. „D[z]URP” nr 59, poz.
493) mogą być wydat kowane b wyłącznieb na ut rzym anie i budowę dróg.
Pozostałe wpływy związków sam orządowych nie wyst arczają na
całkowit e pokrycie wydat ków w dziedzinie szpit alnict wa, opieki
społecznej, rolnict wa it p.
Rozwiązanie kwest ii pokrycia wydatków jest dla związków samorządowych sprawą palącą. Zaległości w wypłacie poborów pracowniczych i innych naleŜności są na porządku dziennym.
87
Aby usunąć t rudności tego rodzaju Urząd W ojewódzki wystąpił z
wnioskiem do kierownika Resort u Adm[inist racji] Publ[icznej] w
Lublinie (wn[iosek] z dn. 8 XI 1944 r. Nr S/19/44) o przyznanie
związkom samorządowym woj. białostockiego dot acji ze Skarbu P ańst wa
w wysokości 14.000.000 zł na zrównowaŜenie budŜet ów do końca
b[ieŜącego] roku budŜet owego t j. [do] 31 marca 1945 r.
W lepszej syt uacji znajdują się sam orządy gm inne, dla których ust awy
przewidziały — na pokrycie wynikłych z zestawienia wydat ków i dochodów niedoborów — samoist ny podat ek wyrównawczy.
Ale i tut aj zachowanie norm y podat ku, nawet w jej maksym alnych
granicach (225 zł z 1 ha) przewidzianych ust awą z dnia 20 III 1931 r.
(„DzURP” nr 27, poz. 172), przy obecnych cenach za robociznę i
mat eriały w wielu wypadkach nie pozwolą zrównowaŜyć budŜetu. Urząd
Wojewódzki biorąc pod uwagę ów stan wyst ąpił z wnioskiem do
kierownika Resortu Adm[inistracji] P ubl[icznej] o podwyŜszenie
ust awowej normy podat ku wyrównawczego (wn[iosek] z dn. 24 X 1944
r. Nr S/19/44).
W chwili obecnej wpływają do Urzędu W ojewódzkiego preliminarze
budŜet owe z sam orządów powiatowych i zest awienia budŜet owe gmin za
okres do 31 III 1945 r. Dadzą one podst awę do bardziej dokładnej i
wnikliwej oceny st anu finansowego samorządu.
Stan ilościowy sam orządów gminnych (miejskich i wiejskich) przedst awia się nast ępująco: Augustów — gmin m iejskich 0, wiejskich — 4,
Białystok — gmin miejskich 8, wiejskich — 15, Bielsk — gmin
miejskich 2, wiejskich — 13, ŁomŜa — gmin miejskich 1, wiejskich —
5, Suwałki — gm in m iejskich 0, wiejskich — 5, Sokółka — gmin
miejskich 1, wiejskich — 13, Wys[okie] Mazow[ieckie] — gmin
miejskich 1, wiejskich 11. Razem samorządów powiat owych — 6, gmin
miejskich — 13, gmin wiejskich — 66. Ponadt o ist nieje 1 miast o
wydzielone — Białyst ok.
b IV. Sprawy aprowizacji i zaspokojenia ludności w art ykuły pierwszej
pot rzeby, walka ze spekulacją i paskarst wemb
b Uwagi ogólne. b Sprawy aprowizacyjne siłą rzeczy st anowią w
obecnych warunkach cent ralne zagadnienie. Mimo olbrzymich wysiłków
aprowizacja ludności przedstawia się niezadowalająco.
Stosownie
do
zarządzenia
władz
cent ralnych
(instrukcja
Dep[art ament u]
Aprow[izacji]
Biura
Ekon[om icznego]
przy
Prez[ydium ] PKWN z dn. 27 IX rb.), zaopat rywanie pracującej ludności
nierolniczej w Ŝywność i art ykuły codziennego uŜytku winno było
88
rozpocząć się od 1 X rb. po cenach państwowych wg nowo ustalonych
[st awek] w zaleŜności od kat egorii pracującego.
W rzeczywist ości zaopatrywanie, o kt órym mowa wyŜej, odbywa się
t ylko połowicznie. Regularnie m niej więcej wydaje się t ylko chleb,
wydano kart ofle dla połowy ludności uprawnionej do ich pobrania, a
ost at nio rozpoczęt o wydawanie soli i mięsa. (W przygotowaniu naft a.)
Najakt ualniejszą jest sprawa wyŜywienia miast a Białegost oku. Miast o
Białystok (przed wojną liczące 110.000 m[ieszkańców] , obecnie [ma]
około 60.000 mieszkańców) jest w zarządzeniach aprowizacyjnych
t rakt owane na równi z Lublinem i Warszawą. Tymczasem Lublin i jego
okolice (wybit nie rolnicze) są działaniami wojennymi prawie nie
naruszone, a Praga korzyst a z dobrodziejst w marszałka St alina. Białyst ok
nat om iast znalazł się w syt uacji Ŝywnościowej o wiele gorszej. Grozę
połoŜenia zwiększa z jednej st rony tu fakt , Ŝe miast o jako t akie (nie
licząc przedm ieść), zost ało w 75% albo rozbit e przez działania wojenne,
albo spalone przez ust ępującego okupant a, przy czym wywiezieniu,
wzgl[ędnie] zniszczeniu uległy prawie wszystkie składy z zapasami
Ŝywności i ośrodki przemysłu spoŜywczego; z drugiej st rony linia front u
w dalszym ciągu przebiega jeszcze przez t eren województ wa
białost ockiego i produkcja rolna i tak niezbyt wysoka na t ych t erenach
musi zaspokajać potrzeby licznych armii.
Bardziej szczegółowa analiza aprowizacji województ wa białost ockiego
wysuwa 3 zasadnicze post ulat y: 1/ pot rzebę uzyskania od władz centralnych odpowiednich przydziałów Ŝywności dla m [iast a] Białegost oku wraz
z ich dostawą, 2/ konieczność ot rzymania odpowiedniej ilości środków
przewozowych (wagony kolejowe, sam ochody), [kt óre] niezbędne [są]
dla wyst arczającego zaopatrzenia w art ykuły Ŝywnościowe magazynów,
3/ zapewnienie ciągłej i wydajnej współpracy z władzami
aprowizacyjnym i organów pełnomocnika dla spraw wojennych
świadczeń rzeczowych (dostawy kont yngent ów).
b Kont yngent y.b Sprawozdania przedstawicieli Czerwonej Armii z pobranych kontyngent ów procent owo wg powiat ów przedst awiają się
następująco: pow. białost ocki — ziarno 80%, kartofle 120%, m ięso
70%, pow. bielski — ziarno 70%, kartofle 100%, mięso 100%, pow.
sokólski — ziarno 50%, kart ofle 100%, mięso 70%, pow.
wys[oko]m azow[iecki] — ziarno 30%, kart ofle 100%, mięso 80%,
(pow. łomŜyński, august owski i suwalski są t ylko częściowo wyzwolone).
Obecnie na składach spółdzielni dla ludności bezrolnej znajduje się około
1.000 ton zboŜa.
89
Ziemniaków dla Arm ii Czerwonej dost arczono całkowit y przydział.
Podobnie ludność bezrolna na t erenach powiat ów (poza Białym st okiem)
została zabezpieczona w 100%, natomiast dla ludności m [iast a]
Białegost oku dostarczono około 2.000 t on, brak jeszcze 1.500 ton.
b Aprowizacja ludności bezrolnej. b W pierwszym okresie (sierpień,
wrzesień) zaopatrywanie ludności ograniczało się do wydania po 3 kg
chleba na osobę pracującą tygodniowo. W końcu tego okresu ilość kart
Ŝywnościowych w Białymst oku wyniosła 12.000.
W drugim okresie (wejście w Ŝycie wym[ienionej] na wst ępie instrukcji
Dep[art ament u] Apr[owizacji]) ilość kart Ŝywnościowych wyniosła juŜ
25.000. Oczywiście w związku z t ym naleŜałoby przełamać t rudności dostaw, przemiału it d. W t ym okresie przystąpiono do wydawania innych
art ykułów na kart ki, a mianowicie: [a/] ziemniaki — 100 kg na osobę,
b/ mięso — 0,5 kg na osobę (w m[iesią]cu październiku, zaś w list opadzie
pełne racje), c/ m asło zaliczkowo — 150 gr[am], d/ mleko chude i
t waróg, e/ mydło — 100 gr[am], f/ cukier — t ylko dzieciom do 7 lat po
150 gr[am], g/ syrop pracującym — 0,5 kg na osobę.
W końcu miesiąca zost aną wydane sól i naft a. Nie zost ały wydane:
kasza i mąka pszenna, mimo posiadanych na składzie pszenicy i
jęczmienia. Przyczyną t ego stanu jest brak środków lokomocji na
przewiezienie tych zbóŜ do odległych młynów.
P race nad uruchom ieniem nowych m łynów i kaszarni w Białymst oku
t rwają.
Uzyskano przydział 94 t on cukru, który miał być załadowany w
Lublinie 24 listopada. W t erenie zaopatrzono ludność w chleb,
ziemniaki, mięso, częściowo w mąkę i kaszę.
W rozpoczynającym się okresie przewiduje się: całkowit e
zaspokojenie ludności bezrolnej, zgrom adzenie zasobów na dalsze
miesiące oraz przyst ąpienie do zaopat rywania ludności ewakuowanej z
t erenów przyfront owych oraz repatriantów [z] BSSR i USSR.
Dla pokrycia tych potrzeb w czasie od 1 XII 1944 r. do końca roku
gospodarczego, t j. do 1 VIII 1945 r., zajdzie pot rzeba zgromadzenia następujących ilości produkt ów (w t onach): Ŝyt o — 35.000 (przypada z
kontyngent ów 28.000), pszenica — 5.500 (przypada z kont yngentów
3.000), jęczm ień — 3.500 (przypada z kont yngentów 2.500), ziemniaki
— 40.000 (przypada z kontyngent ów 55.000), mięso — 5.000
(przypada z kont yngent ów 5.300), tłuszcz — 1.200 (przypada z
kontyngent ów 500), cukier — 1.000, sól — 1.500. Jako ilość osób do
zaopatrzenia przyjęt o: ludność miejska — 120.000, ewakuowana —
120.000, repatrianci — 160.000, b razem:b 400.000.
90
W zest awieniu powyŜszym pewną dowolnością jest liczba
repat riantów, kt óra jest wielkością dotychczas nieznaną. Jak widać z
t ego zestawienia województ wo białost ockie własnym i siłami nie jest
zdolne do rozwiązania zagadnienia aprowizacyjnego, z t ej teŜ racji
przedłoŜony do Biura Ekonomicznego wniosek o przydzielenie
brakujących środków Ŝywnościowych nabiera zasadniczego charakteru.
W związku z dobieganiem końca akcji ściągania kont yngentów
wyłania się kapitalne zagadnienie zmagazynowania na t erenia m [iast a]
Białegost oku ok[oło] 15.000 ton, a na t erenie powiatów ok[oło] 20.000
t on zboŜa.
b Przemysł spoŜywczy. b Prace nad odbudową t ego przem ysłu są w t oku.
W najbliŜszym czasie zostaną uruchomione: gorzelnia w P iet kowie,
browar w JeŜewie, fabryka marmolady w Białym st oku. Gotowe do
uruchom ienia są: olejarnia miejska i palarnia kawy w Białymstoku.
b Walka ze spekulacją i lichwą b dot ychczas nie przyjęła charakt eru zorganizowanej akcji.
Z chwilą objęcia władzy przez przedst awicielst wo PKW N na
t ut [ejszym] t erenie Ŝycie gospodarczo-handlowe prawie nie istniało.
Dopiero po kilku t ygodniach zjawił się handel, kt óry od razu nabrał
charakt eru spekulacyjnego.
Z chwilą ukazania się dekret u P KWN z dn. 25 X 1944 r. o zwalczaniu
spekulacji i lichwy wojennej („DzU[RP]” nr 9, poz. 44, d1944) zaist niała
podst awa prawna do regulowania t ych spraw. JednakŜe wysoce
akt ualnym jest wydanie rozporządzenia P rzewodniczącego PKWN (art.
3 cyt [owanego] Dekretu) o wyt warzaniu, przechowywaniu i obrocie
przedmiot ów powszechnego uŜyt ku oraz o ust alaniu i wyznaczaniu ich
cen.
Organy MO w t ej chwili nie ot rzymały od swoich władz przełoŜonych
Ŝadnych inst rukcji i zarządzeń, i z tej racji nie są inst ruowane co do podstawowych pojęć spekulacji i lichwy. Dot ychczasowa akcja organów MO
miała charakt er doraźny i znalazła swój wyraz w zat rzymaniu kilku osób,
uprawiających handel walut ami zagranicznym i i złot em.
Dodaję, iŜ sprawę organizacji handlu post awiłem jako jedno z pierwszych zagadnień na t erenie t ut [ejszego] województ wa i z t ej racji
powołuję Radę Ekonomiczną, kt órej zlecam przeprowadzenie szeregu
kwest ii dot yczących Ŝycia handlowego.
b IV. Sprawy ewakuacji ludności ze st refy przyfrontowej i pomocy dla
przesiedleńcówb
Kilkakrotne akcje ewakuacyjne na terenach przyfront owych
postawiły sprawę zorganizowania pomocy ewakuowania w całej ostrości.
91
P rzypuszczalnie liczba ewakuowanych wynosi ok[oło] 120.000. KaŜdorazowo wyjeŜdŜał na miejsce ewakuacji P rzedstawiciel Urzędu Wojewódzkiego, kt óry doraźnie organizował najogólniejszy plan ewakuacji.
Konieczna jest pomoc Ŝywnościowa, gdyŜ [jakaś] ilość ewakuowanych
nie zdąŜyła sprzątnąć zbiorów. Najbardziej koniecznym i środkami
pomocy są: chleb, t łuszcze, m ydło oraz lekarstwa.
W poszczególnych miejscach są zbyt wielkie skupienia [ludności] i naleŜy je rozładować przez odsunięcie ewakuowanych do dalszych m iejscowości. Zost ały wydane zarządzenia st arost om, by wskazali miejscowości
mogące przyjąć określoną liczbę przesiedleńców.
P owołany do Ŝycia w Urzędzie Wojewódzkim Wydział Pracy i Opieki
Społecznej w porozumieniu z Wydziałem Aprowizacyjnym energicznie
przyst ąpiły do pracy nad zorganizowaniem pom ocy dla ewakuowanych.
b V. Sprawy wyznaniowe b
Do ujęcia całokszt ałt u zagadnień wyznaniowych t ut [ejszy] Urząd dot ychczas nie przyst ępował wobec wąt pliwości, czy i w jakim zakresie
sprawy te naleŜeć będą do właściwości władz administracji ogólnej,
poniewaŜ w obecnej st rukturze organizacyjnej Urzędu Wojewódzkiego
nie jest przewidziany Wydział Społeczno-Polit yczny, do właściwości
którego uprzednio sprawy t e naleŜały. W t ym stanie rzeczy Urząd
ograniczył się do rozstrzygania wpływających spraw o charakt erze
bieŜącym i pilnym. Spraw takich było 3, z t ego jedna dot yczyła zat argu
między klerem kat olickim a prawosławnym (Klaszt or w Supraślu), druga
— wewnęt rznego zatargu w łonie kleru prawosławnego, t rzecia —
pomieszczenia Domu Modlit wy Baptyst ów. P ierwsza i t rzecia zostały
załatwione ost at ecznie, druga — znajduje się w t oku.
P od względem wyznaniowym wśród ludności województ wa przewaŜającą większość st anowią katolicy, znaczną grupę — prawosławni, poza
t ym przez znikom e ilości reprezent owane jest wyznanie m ojŜeszowe i
niekt óre sekt y (Bapt yści).
O jakiejkolwiek bądź akcji przeciwko poczynaniu PKWN ze st rony
duchowieństwa nic mi nie jest wiadomym, przeciwnie — szereg
wystąpień (kazania) jest nacechowanych Ŝywym uczuciem w st osunku do
odradzającej się państwowości polskiej, a w szczególności do Wojska
Polskiego.
Odczuwa się pot rzebę dyrekt yw i wskazówek co do załat wiania spraw
wyznaniowych i ustosunkowania się do t ych zagadnień ze strony władz
administ racji ogólnej, jeśliby m iały się t ymi sprawami zajmować, oraz
inst rukcji co do organizacyjnego ujęcia t ych spraw w urzędach
wojewódzkich i starost wach. Ust awodawstwo przedwrześniowe w
92
sprawach wyznaniowych pochodzi bądź z okresu mocy obowiązującej
konst yt ucji kwiet niowej, bądź z okresu po 1926 roku, a więc jest
wyrazem dochodzących w t ym czasie coraz bardziej do głosu tendencji
reakcyjnych w Ŝyciu państ wowym . Polit yczne podst awy obecnego
Państ wa P olskiego niezawodnie m uszą wywrzeć wpływ i na t reść
przepisów w tych sprawach przez ewent ualną organizację takowych i
przede wszyst kim na int erpretację dotychczas obowiązujących przepisów
do chwili ich ew[entualnej] nowelizacji.
b VI. Sprawy rejestracji i mobilizacji poborowych b
P owyŜsze sprawy charakt eryzuje poniŜsze zest awienie cyfrowe, obejmujące 4 powiaty t ut[ejszego] województwa (2 Rej[onowe] Komendy
Uzup[ełnień]). Dot yczy ono 1 fazy mobilizacyjnej, 2 — jest w przygot owaniu. Zarejestrowane st [arsze] roczniki — 9.314 [osób], zgłosiło się
do poboru — 7.348, zm obilizowano — 4.254, uchylających się —
1.146, reklamowanych — 1.444, czasowo niezdolnych — 332,
uwolnionych ze wzgl[ędu] na rodz[inę] — 21, zupełnie niezdolnych —
287, zmobilizowano koni — 335, zarejest rowano koni — 10.966.
Niepokojącą jest rubryka uchylających się od poboru. P rzypuszczalnie
wchodzą t u w grę ewakuowani, a ponadt o Białorusini, kt órzy rzekom o
wyraŜają chęć wstąpienia do Czerwonej Armii.
Spośród uchylających się od poboru (zarejestrowanych) 40-50% jest
doprowadzanych przez władze bezpieczeństwa. Natomiast liczba niezarejest rowanych uchylających się od mobilizacji jest nieznana, a to wobec
braku jakiejkolwiek ewidencji przedwojennej. Z tej kategorii
doprowadzonych zost ało zaledwie kilkunastu.
W st osunku do rozpoczynającej się drugiej fazy mobilizacji zostaną
przedsięwzięt e energiczne kroki przez Wydział Informacji i Propagandy,
co niewątpliwie przy współudziale ugrupowań politycznych stojących na
gruncie załoŜeń ideowych PKWN da konkret ne pozytywne rezult aty.
W sprawie zasiłków dla rodzin zmobilizowanych Ŝołnierzy ot rzym ano
zarządzenie w końcu miesiąca. Akcja — w toku.
Współpraca z kom endant ami wojskowym i2 ist nieje i jest całkowicie
harmonijna.
Ist niejący w Urzędzie W ojewódzkim Wydział Wojskowy nie wykazał
Ŝadnej akt ywności. P o dziś dzień nie objął on swoim zakresem działania
wszyst kich dziedzin przewidzianych dekretem PKWN, a naleŜących do
jego właściwości. P rzyczyną tego stanu jest bardzo słaba obsada
Wydziału, a w szczególności jego kierownict wa. W t ej sprawie zwróciłem
się do odnośnych władz wojskowych.
a-a
b-b
93
Podkreślone.
c
d
1
2
W tekście: „komendy ”.
Opuszczono niejasny skrót: „ekx.”
Właściwa nazwa w języ ku polskim : Zrzeszenie Pracowników Teatru Białoruskiego „Płomień”.
Nr 50
1944 listop ad , B iałystok. — Pismo naczelnika Wojewódzkiego Wyd ziału
Informacji i Propagand y w Białymstoku Arkad iu sza Łaszewicza d o wójta
gm. Gródek Pawła Mieleszko z prośbą o przygotowanie d esek na tablice
informacyjno-prop agandowe.
Kopia, rękopis.
Wojewódzki Wydział Informacji i P ropagandy post awił sobie za
zadanie w ciągu najbliŜszych dwóch tygodni ust awić na drodze
B[iałyst o]k—Wołkowysk szereg propagandowych haseł w jęz[yku]
polskim, ozdobić samą granicę polsko-rosyjską 1 tak, by widać było
wszyst kim przyjeŜdŜającym polskie szt andary, hasła, napisy. To sprawa
b[ardzo] waŜna i musi być szybko załatwiona.
P rosimy Was o pomoc w t ej sprawie. Na plakat y pot rzeba nam 10 m2
desek. O ile nam wiadomo, pozost ajecie w przyjaznych st osunkach z sowieckimi wojskowymi w Waliłach. B[ardzo] prosimy, umówcie się z nimi
w naszym imieniu. Wyt łumaczcie, Ŝe t o sprawa waŜna i pilna. Niech pomogą.
O ile deski dost aniem y, kpt. Зуев — dost awi je do B[iałegosto]ku. T u
je pom alujemy i ozdobimy. Apelujem y do Waszego uczucia
pat riotycznego i b[ardzo] prosimy o pomoc.
1
Chodzi o ty mczasow ą granicę polsko-radziecką.
Nr 51
1944 listopad, K lu kowicze. — Wykaz pracowników u rzędu gmin y w Klukowiczach z wyszczególnieniem m.in . ich narod owości.
UW B 1944-1950, sygn. 812, k. 16.
Wykaz zat rudnionych pracowników Gminnej Rady Narodowej w Klukowiczacha
L.p. Nazwisko Za j mowa n
i imię
e
sta nowisko
Data i
mie j sc e
urodzenia
Na roWy kszta ł- Sta n
dowość c enie
rodzinn
y
1.
Wy c zółki
17 II 1907
Polska
Kra siłów
7 VI 1919
Polska
2.
94
Juchnie - Wój t
wic z
P awe ł
Skawiński Se kreta rz
Woj c ie c h
6 kl.
gimnazj [um]
Lic e um
przy rodnicze
Miej sce
za mie szka nia
ka wale r
Ilość
dzie ci
na
utrzyma niu
—
Ŝonaty
1
Klukowicze
wieś
W yc zółk
i
Śre dnie
kursa
sam orządowe
przy
wsze chnicy
w W arszawie
4 kl.
gimnazj um
Ŝonaty
3
Klukowicze
kol[onia]
Ŝonaty
1
Toka ry
kol[onia]
Polska
—
pa nna
—
Tołszc ze
kol[onia]
Zuba cze
5 VIII 1925
Polska
pa nna
—
Bobrówka
Wy c zółki
1909
Bia łorus
Ŝonaty
2
W yc zółk
i
Klukowicze
1898
Bia łorus
3 kl.
gimnazj um
4 kl.
szkoły
pow[sze c hne j]
4 kl.
szkoły
pow[sze c hne j]
Ŝonaty
3
Klukowicze
3.
Narojc zy Pom [oc nik
k Piotr
] se kre ta rza
Grzy bów
14 VIII 1887
Polska
4.
Nowac ki Kie r[owWinc enty nik] dzia łu
a prowizac j
i
KołoKa nce listka
dzie j ska
Tere sa
Stefa ńska Ka nce listka
Irena
P abianic e
11 III 1899
Polska
—
7.
Sac harc zuk
Ale ksy
8.
Kasperuk Woźny
Grze gorz
5.
6.
a
Ma gazy nie
r
Opuszczono rubrykę: „Nazwa instytucji”, w której odnotowano we w szy stkich pozy cjach:
„U rząd gminny w K lukowiczach”, oraz niew ypełnioną rubrykę: „D ata rozpoczęcia pracy ”.
Nr 52
1944 gru dzień 2, B iałystok. — Sp rawozdanie statystyczne Wojewódzkiego
Pełnomocn ika PKWN do sp raw Reformy Rolnej S tefan a Wengierowa
dotyczące p arcelacji majątków ziemskich w woj. b iałostockim.
UW B 1944-1950, sygn. 212, k. 22.
Stan w dniu 1 XII 1944 r.
Ogółem rozparcelowano 207 majątków o pow[ierzchni] 25.548 ha, z
t ego:
— w pow. białost ockim — 30 o pow[ierzchni] 3.452 ha,
— w pow. bielskim — 67 o pow[ierzchni] 7.870 ha,
— w pow. sokólskim — 44 o pow[ierzchni] 5.379 ha,
— w pow. wys[oko]m azow[ieckim] — 51 o pow[ierzchni] 6.899 ha,
— w pow. łom Ŝyńskim — 8 o pow[ierzchni] 831 ha,
— w pow. suwalskim — 7 o pow[ierzchni] 1.117 ha.
P ozostaje do podziału 27 m ająt ków w pow. suwalskim .
P odział ziemi pom iędzy poszczególne grupy ludności — bezrolnych,
małorolnych i średniorolnych:
[1/] w pow. białost ockim (dane z 26 mająt ków):
— bezrolnych — 360 — 1.232,34 ha,
95
— małorolnych — 767 — 1.423,52 ha,
— śr[ednio]rolnych — 136 — 196,08 ha,
[2/] w pow. bielskim (dane z 61 mająt ków):
— bezrolnych — 660 — 2.730,03 ha,
— małorolnych — 1.794 — 4.030,77 ha,
[3/] w pow. sokólskim (dane z 43 mająt ków):
— bezrolnych — 304 — 1.344,02 ha,
— małorolnych — 856 — 2.146,53 ha,
[4/] w pow. wysokomazowieckim (dane z 48 mająt ków):
— bezrolnych — 808 — 3.512,90 ha,
— małorolnych — 1.037 — 2.369,90 ha,
[5/] w pow. łomŜyńskim (dane z 7 mająt ków):
— bezrolnych — 71 — 326,10 ha,
— małorolnych — 85 — 245,40 ha,
[6/] w pow. suwalskim (dane z 4 mająt ków):
— bezrolnych — 45 — 313 ha,
— małorolnych — 33 — 131,35 ha,
— śr[ednio]rolnych — 12 — 56,70 ha.
Ogółem nadzielono wg danych ze 189 m ajątków na dzień dzisiejszy:
— bezrolnych — 2.248 — 29,5% — 9.458,39a [ha] — 44,04b %,
— małorolnych — 4.572 — 60% — 1.0347,47 c [ha] — 48,18 d %,
— śr[ednio]rolnych — 814 — 10,5% — 1.670 [ha] — 7,78e %.
Ogółem: 7.636 — 100% — 21.475,86f [ha] — 100%.
a
b
c
d
e
f
W tekście błędnie: „9.458”.
W tekście błędnie: „46”.
W tekście błędnie: „10.037,47”.
W tekście błędnie: „45,9”.
W tekście błędnie: „8,1”.
W tekście błędnie: „20.5662,47”.
Nr 53
1944 grud zień 3, B iałystok. — Sprawozd an ie starosty b iałostockiego
M. Parfinowskiego za listopad 1944 r. dla wojewody b iałostockiego dotyczące organ izacji i p racy starostwa, stanu finansów samorządów terytorialnych i b ezpieczeństwa pu blicznego, zagadn ień narodowościowych,
aprowizacji lu dn ości cywilnej i wojska, wykonania reformy rolnej, stan u
przemysłu i hand lu , odbu dowy komunikacji, wykonania szarwarku,
stanu słuŜby zdrowia i weteryn aryjn ej, d ziałalności p ropagand owej
96
władz, rejestracji p ob orowych i mob ilizacji d o wojska, stanu szkolnictwa
podstawowego.
UW B 1944-1950, sygn. 152, k. 25-40.
W m[iesią]cu sprawozdawczym zost ał zorganizowany przy Starostwie
referat propagandy i informacji, kierownict wo kt órego powierzyłem
ob. Samojłowiczowi Wacławowi.
Obecnie biuro St arost wa dzieli się na 14 referat ów. W składzie personalnym biura zaszły następujące zm iany: w dniu 6 XI rb. zost ał
areszt owany referent aprowizacyjny Zdrojkowski Czesław, 26 XI rb.
areszt owany został referent budowlany inŜ. Pilarz Czesław, oraz w dniu
30 XI rb. przeniesiony został do Urzędu Wojewódzkiego referent karnoadminist racyjny m gr Ginzbert Adam. W ten sposób brak mi obecnie 5
referent ów: budowlanego, aprowizacyjnego, karno-administ racyjnego,
bezpieczeństwa, kult ury i szt uki. Załat wianie spraw wymienionych
referent ów czasowo powierzyłem pomocnikom. W listopadzie do biura
Starostwa wpłynęło ok. 1.500 spraw róŜnego rodzaju, kt óre zostały
definit ywnie załat wione. NiezaleŜnie od t ego biuro wysłało na t eren
powiatu ok. 2.500 róŜnego rodzaju pism , związanych z adm inist racją
ogólną.
P owiat białost ocki dzieli się na 15 gm in wiejskich i 8 miejskich. Napot ykam na wiele trudności w obsadzeniu st anowisk sekret arzy gmin wykwalifikowanymi ludźmi. W obecnej chwili brak m i jest sekretarza w gm.
Bacieczki, Czarna Wieś, Juchnowiec, gdyŜ sekret arze tych gmin w
m[iesią]cu list opadzie zost ali aresztowani z przyczyn mi niewiadomych.
Dla przeprowadzenia inst rukt aŜu i pouczania pracowników gmin w
m[iesią]cu sprawozdawczym odbyły się 4 zebrania wójt ów, burmistrzów i
sekret arzy gmin, na których były omawiane sprawy aktualne, jak:
kontyngent y, aprowizacja ludności bezrolnej, reforma rolna, robocizna,
wyrąb i wywózka drzewa i inne.
NiezaleŜnie od t ego odbywają się rejonowe zebrania sołtysów.
W m[iesią]cu list opadzie przeprowadzono w Starostwie zebranie
sołt ysów z gm . Bacieczki i Dojlidy.
Na m[iesią]c grudzień ust aliłem nast ępujący plan zebrań sołt ysów: 4
XII w Wasilkowie zbierają się sołt ysi z gm iny Wasilkowo, Czarna Wieś i
Supraśl, 6 XII w Zabłudowie — z gminy Michałowo, Gródek, Juchnowiec,
Zawyki, Zabłudów, 8 XII w Choroszczy — z gm iny Dobrzyniewo, Barszczewo, Choroszcz, SuraŜ, 12 XII w Knyszynie — z gminy T rzcianne,
Krypno, Jaświły, Kalinówka, Goniądz, Knyszyn.
Na konferencjach sołtysów przewidziano referat o zadaniach i obowiązkach sołt ysa w dobie obecnej oraz ogłasza się komunikat y urzędowe.
97
W m[iesią]cu sprawozdawczym przeprowadziłem osobiście lust rację
wszyst kich gmin, przy czym zauwaŜone braki zostały usunięt e
nat ychm iast. W czasie lust racji gm . Michałowo i Gródek st wierdziłem, Ŝe
przez granicę zost ają przeprowadzane stada owiec (200 szt [uk]), a straŜ
graniczna zamiast zatrzymywać chęt nie przepuszcza je, nat omiast , gdy
zdarzył się fakt przeprowadzenia 5 krów ze st rony BSRR na t erytorium
polskie, st raŜ graniczna zat rzymała je i wróciła z powrotem. Na moje
osobiste zapytanie: „co m a znaczyć t akie postępowanie ”, kom endant
straŜy granicznej oświadczył: „et o nasze dieło”.
W okresie sprawozdawczym od 1 XI do 1 XII rozpoznano w
Starostwie ogółem 41 spraw karnych, dot yczących 166 osób, z t ego: 1/
o niewykonanie świadczeń osobistych, tj. robocizny pieszej lub
sprzęŜajnej, 6 spraw, osób oskarŜonych 35, z t ego ukarano 30 aresztem
od 3 dni do 1 miesiąca i grzywnami od 300 zł do 1.500 zł, 2/ o
niewykonanie świadczeń rzeczowych, t j. zdanie kont yngent ów 12 spraw,
oskarŜonych 91 osób, z t ego ukarano 82 areszt em od 1 tygodnia do 2
miesięcy oraz grzywnami od 500 do 3.000 zł, 3/ o defraudacje leśne 6
spraw, oskarŜonych 6 osób, z tego ukarano 3 areszt em od 3 dni do 6
t ygodni oraz grzywną od 100 do 1.500 zł, 4/ o nielegalny przemiał zboŜa
oraz brak ksiąg przemiałowych 3 sprawy, oskarŜone 4 osoby, ukarano
wszyst kich grzywną od 500 [zł do] 2.000 zł z zam ianą na areszt od 1
t ygodnia do 1 m iesiąca, 5/ o nielegalny ubój i sprzedaŜ m ięsa z
nielegalnego uboju 4 sprawy, oskarŜone 4 osoby, ukarano wszyst kich
grzywną od 500 [zł do] 1.500 zł z zamianą na 2 t ygodnie areszt u oraz
konfiskatą mięsa od 50% [do] 96%, 6/ o zakłócenie spokoju publicznego
4 sprawy, oskarŜonych 7 osób, ukarano wszyst kich grzywną od 500 [zł
do] 2.000 zł z zam ianą na areszt od 1 t yg[odnia] do 6 tygodni, 7/ o niewykonanie zarządzeń władz państwowych 6 spraw, oskarŜonych 19
osób, ukarano 18 grzywną od 300 [zł do] 2.000 zł z zam ianą na areszt
od 1 t yg[odnia] do 2 miesięcy.
Ogółem oskarŜonych 166 osób, ukaranych 148 — areszt em lub
grzywną. W stosunku do 18 osób postępowanie karno-administ racyjne z
braku dowodów winy zost ało umorzone, względnie osoby t e zost ały od
winy i kary uwolnione.
Wykonanie orzeczeń karno-administ racyjnych zlecane było zgodnie
z przepisami zarządom gm innym lub miejskim , zaś na t erenie m [iast a]
Białegost oku poszczególnym komisariat om MO. Sprawy karne
kierowane były do St arostwa w większości wypadków przez zarządy
gminne lub wiejskie, poza t ym przez Wydział Śledczy MO oraz przez
Dyrekcję Lasów Państwowych w B[iałymst o]ku.
98
Nadesłane sprawy rozpatrywane były w ciągu 1-5 dni. Sprawy pilne
o charakterze m asowym , przewaŜnie o niewykonanie robocizny, rozpatrywano zaocznie z tego względu, Ŝe wzywanie kaŜdorazowe oskarŜonych
opóźniałoby znacznie wydanie orzeczenia. W t ych wypadkach opierano
się na prot okołach zajść z uwzględnieniem wszelkiego rodzaju
dokumentów przedst awionych przez obwinionych. Odwołań do Sądu
Okręgowego było — 1.
JeŜeli chodzi o charakt eryst ykę rozpat rywanych spraw, t o
początkowo przewaŜały sprawy dot yczące niewykorzyst ania robocizny
pieszej lub sprzęŜajnej. Szybki wymiar kary oraz publikacja orzeczeń na
t erenie gm iny (miast a) przyczyniły się do tego, Ŝe w końcu m iesiąca
ilość tych spraw spadła do minim um . Pojawiły się natomiast nowe
sprawy, jak n[a] prz[ykład] defraudacje leśne, nielegalny ubój, nielegalny
przem iał i inne.
W sprawach przest ępst w leśnych w st osunku do pogorzelców
zgłoszono wniosek do ob. Wojewody o przyznanie im pewnych ulg.
Urząd Wojewódzki wyraził na t o swoją zgodę.
Wszelkie sum y z t yt ułu grzywien i konfiskat przekazywano zgodnie
z okólnikiem ob. Wojewody na r[achune]k kasy Urzędu Skarbowego.
Ogółem ściągnięto grzywien na dzień 1 grudnia rb. 67.100 zł. Z sum
konfiskat 5.245 zł, razem — 72.345 zł.
Rozesłano do wszyst kich gmin pouczenie o odpowiedzialności karnej
i trybie postępowania w wypadkach odmowy wykonania robocizny. Nawiązany zost ał ścisły kont akt z Prokurat orem Sądu Okręgowego,
Prezesem Sądu Okręgowego, Kom endą M iejską i P owiat ową MO oraz
Naczelnikiem Więzienia.
Trudności nastręcza brak wykwalifikowanych pracowników, brak lit erat ury prawniczej oraz brak wszelkich druków, formularzy it p.
Ogólny stan finansowy związków samorządowych i ogólny stan adm inist racji samorządowej.
W m[iesiąc]u list opadzie rb. st an gospodarczo-finansowy Wydziału
Powiatowego, a takŜe gmin znacznie się poprawił. Osiągnięt o wpływy w
okresie sprawozdawczym z podat ku gruntowego: na rzecz Skarbu
Państ wa zł 460.870, na rzecz Wojew[ódzkiej] Izby Roln[iczej] zł
14.414, na rzecz Wydziału Powiatowego zł 116.609, na rzecz gmin zł
96.113, na rzecz Samorządu Woj[ewódzkiego] zł 11.851. Razem zł
699.857.
Nic nie wpłaciły gminy: Gródek i Trzcianne, i m agist rat y: Knyszyn,
Supraśl i Wasilków. Przygot owano wym iar podat ku drogowego i
99
rozesłano gminom nakazy płat nicze z t erm inem płat ności do dnia 20
XII rb.
Rozpatrzono budŜety gm in wiejskich i m iejskich
Rozpatrzono cały szereg spraw kont yngent owych i dokonano ost at ecznych rewizji i rozdziału kont yngent ów pomiędzy gminy.
Ukom pletowano skład powiat owej i gminnych rad narodowych.
W dniu 27 XI rb. odbyło się posiedzenie plenarne Powiat owej Rady
Narodowej, na kt órym w związku z objęciem przez dot ychczasowego
przewodniczącego
ob.
Kuśm ierka
funkcji
przewodniczącego
Wojew[ódzkiej]
Rady
Narodowej
nast ąpił
wybór
nowego
przewodniczącego Rady. P rzewodniczącym Powiatowej Rady Narodowej
został wybrany ob. Aleksander Jaźwiński, dot ychczasowy inspekt or
sam orządowy.
P owiatowa Rada Narodowa uchwaliła budŜet P ow[iatowego] Związku
Samorządowego na rok 1944/1945, t j. za okres od 1 X 1944 r. do 31 III
1945 r. BudŜet zamyka się sumą globalną 3.050.000 zł w wydat kach i
dochodach zwyczajnych i nadzwyczajnych.
Do sumy 1.439.719 zł budŜet opiera się na dochodach własnych, [w]
pozostałej części na prelim inowanych subwencjach ze Skarbu Państwa.
W warunkach obecnych przewodniczący W[ydzia]łu P owiat owego,
któremu podlega bezpośrednio biuro W[ydzia]łu P owiat owego zajmujące
się planowaniem , licząc się z t ym, Ŝe jakkolwiek opieranie budŜet u na
subwencjach państ wowych nie jest być moŜe w 100% realne, to jednak
budŜet naleŜało projekt ować pod kąt em pot rzeb powiatu. W t en sposób
budŜet jako plan finansowo-gospodarczy jest podkreśleniem ist ot nych
pot rzeb z jednej strony oraz ujawnieniem realnych m oŜliwości
dochodowych z drugiej strony. Nie ulega wąt pliwości, Ŝe w razie
ograniczenia gospodarki do moŜliwości własnych Pow[iat owy] Związek
Samorządowy będzie w st anie pracować w granicach równowagi
budŜet owej. Będzie t o jednak administracja, która nie zaspokoi
całokszt ałt u pot rzeb.
Za okres od rozpoczęcia działalności Samorząd Powiatowy osiągnął do
30 XI rb. w got ówce 140.080 zł dochodów i wydatkował 46.395 zł, wliczając w to wynagrodzenie pracowników i wydat ki drogowe.
a St an bezpieczeńst wa. a St an bezpieczeńst wa publicznego zarówno w
powiecie jak i w m [ieście] Białymst oku nie moŜe być uwaŜany za zadowalający, a t o z powodów częstych grabieŜy i zabójst w dokonywanych
przez Ŝołnierzy Armii Czerwonej. W m[ieście] Białymst oku do pewnej
poprawy syt uacji w t ym względzie przyczyniło się wzmocnienie patroli
wojskowych polskich i Czerwonej Armii. W powiecie wprowadzenie
100
inst yt ucji Komendant a Wojskowego powiat u i Wojsk[owego]
Komendant a gmin powiat u [pozwala] przypuszczć, Ŝe i t u z biegiem
czasu nast ąpi poprawa. Jak dot ychczas brak jest jednak naleŜytego
współdziałania wojsk[owych] komendantów z władzami powiat owym i.
Szczególnie zły stan bezp[ieczeńst wa] publ[icznego] ist nieje na
t erenach gmin przylegających do frontu, jak np.: Goniądz, Kalinówka,
Jaświły, Krypno, Knyszyn i T rzcianne. Tu nocne napady rabunkowe
Ŝołnierzy sowieckich są nader częstym zjawiskiem. P rzedmiotem
rabunku są zarówo konie, krowy, świnie, owce, jak i zboŜe, kart ofle,
siano, przeznaczone na kont yngent . Zdarzają się równieŜ wypadki
rabowania przedmiot ów gospodarskich, odzieŜy cywilnej itp. Klęską jest
sam owolny wyrąb lasów przez Ŝołnierzy radzieckich i sprzedaŜ
wyrąbanego drewna za wódkę ludności cywilnej. Sprawcy są na ogół
nieuchwyt ni. O wypadkach zatrzymania winowajców, jak równieŜ o t ym,
jak zost ali ukarani, nie otrzymano powiadom ienia.
Wskut ek nieostroŜnego obchodzenia się Ŝołnierzy z ogniem
zanot owano 5 wypadków poŜaru. Pastwą ognia padło ogółem do 10
zabudowań gospodarskich. We wszystkich wypadkach dot yczących
rabunków i zabójst w dokonanych przez Ŝołnierzy sowieckich na osobach
cywilnych składane były natychmiast owe raporty ob. Wojewodzie i
zawiadamiano Komendanta Wojsk[owego] na powiat białost ocki
gen[erała] lejt [nanta] Subbot ina oraz [dowódcę] 2 Białoruskiego Front u
gen[erała] Armii Zacharowa. Oprócz t ego int erweniowałem osobiście u
gen[erała] Arm ii Zacharowa i innych dowódców, i kaŜdorazowo
otrzymywałem zapewnienie ukrócenia sam owoli i gwałt ów ze st rony
Ŝołnierzy Czerwonej Armii.
Działalność MO nie zawsze stała na wysokości zadania, co
powodowało skargi ze st rony ludności. W sprawach t ych
int erweniowałem bądź u Komendant a Powiatowego, bądź w Kom endzie
Miejskiej MO. Umundurowanie większości milicjant ów przyczyniło się w
znacznym stopniu do podniesienia aut orytet u organów MO.
Koniecznym jest jednak podciągnięcie dyscypliny milicji oraz ogólnego i
specjalnego przeszkolenia milicjantów.
Od dnia zorganizowania st arost wa wpłynęło t u 37 meldunków dot yczących zabójst w i rabunków dokonanych przez Ŝołnierzy Arm ii
Czerwonej na ludności cywilnej, 5 meldunków dotyczących poŜarów
spowodowanych przez tychŜe Ŝołnierzy oraz 17 m eldunków
dot yczących niewłaściwego lub bezprawnego postępowania organów MO.
Poza tym doniesiono o 2 wypadkach zabójstw w tygodniowym odst ępie
czasu 2 Ŝołnierzy Wojska Polskiego, obok Czarnej Wsi i w Wasilkowie.
101
Przez nieustalonych sprawców dokonano zabójst wa ogółem 6 oficerów
sowieckich.
Na t erenie gminy Michałowo ujawniona została uzbrojona banda
(około 15 ludzi) o charakt erze wywrotowym. 1
Sprawy narodowościowe.
Wzajemny st osunek ludności polskiej i białoruskiej jest na ogół poprawny. Wyjąt ek st anowią tu gm[iny]: Michałowo, Gródek i Supraśl. Na
t erenie gminy Michałowo konflikt powst ał na t le pretensji m iejscowej
ludności białoruskiej do organów słuŜby leśnej, która jest wyłącznie
narodowości polskiej. M ianowicie, słuŜba leśna opisała drzewo budulcowe
zwiezione pogorzelcom Białorusinom przez Ŝołnierzy sowieckich i
Ŝądała zapłat y w wysokości 3-krot nej wartości drzewa, uwaŜając
pogorzelców, u kt órych znaleziono drzewo, za defraudant ów leśnych.
We wsi Podozierany chłopi białoruscy po ucieczce leśniczego rozebrali
leśniczówkę oraz odmawiają wykonania robocizny przy wyrębie lasu.
W obu t ych sprawach złoŜono raport ob. Wojewodzie oraz osobiście
udałem się na miejsce i przeprowadziłem rozmowy z miejscową
ludnością, po czym nast ąpiło uspokojenie. P rzy czym zobowiązałem
mieszkańców wsi Podozierany do ponownego złoŜenia leśniczówki i
odbywania robót leśnych. 2 Poza tym wszcząłem st arania o umorzenie
naleŜności za drzewo uŜyte przez pogorzelców na odbudowę. W gm.
Gródek, gdzie Białorusinów jest 87%, zarówno Zarząd Gminny jak i Posterunek M O jest obsadzony niem al wyłącznie przez Białorusinów. Jest
t o źródłem niezadowolenia m iejscowej ludności polskiej. Z t ego powodu
ks. proboszcz Jacewicz z Gródka złoŜył 3 skargi na m oje ręce, oraz do
ob. Wojewody, uskarŜając się na działalność władz gminnych, a szczególnie na komendant a MO w Gródku. Dochodzenie w niniejszej sprawie
jest jeszcze nie ukończone. Mimo t o, wobec st wierdzenia pewnych
uchybień słuŜbowych ze st rony kom endant a MO w Gródku post awiłem
przed powiat owym komendant em MO wniosek o zawieszenie go w
czynnościach oraz o zm ianę milicjant ów Białorusinów milicjant ami
Polakam i z innej gminy. 3
P oza tym ludność polska zamieszkała w m[iejscowości] Gródek jest
niezadowolona i skarŜy się z t ego powodu, Ŝe w m[iejscowości] Gródek
uruchom iono tylko szkołę białoruską, w kt órej język polski nie jest w
ogóle wykładany. Z t ego powodu 60 dzieci polskich pozbawionych jest
nauki w języku ojczyst ym. W tej sprawie zwróciłem się do inspektora
szkolnego o utworzenie w Gródku szkoły polskiej choćby
jednoklasowej.4 O sposobie załat wienia t ej sprawy jeszcze nie
otrzymałem od inspekt ora szkolnego zawiadomienia.
102
W Supraślu niezadowolenie wśród ludności białoruskiej ist nieje na t le
sporu o były klasztor i ziem ie poklasztorne, zajmowane bezpośrednio
przed wojną przez Zakon Ojcówb Salezjanów. Dawniej klaszt or t en
naleŜał do Kościoła prawosławnego. Obecnie zarządzeniem ob.
Wojewody klasztor został oddany Ojcom b Salezjanom, jako prawnym
właścicielom. Dla załagodzenia konflikt u wydelegowałem na miejsce
referent a propagandy, kt óry nawiązał kont akt z miejscowymi
organizacjami społeczno-polit ycznymi i te podjęły się zlikwidowania
ant agonizm u. 5
Stosunek procentowy ludności polskiej i niepolskiej w powiecie t ut ejszym jest nast ępujący: 63% P olaków i 37% innych narodowości.
Ust osunkowanie się ludności niepolskiej jest lojalne. Organizacji o
charakt erze ant ypaństwowym na t erenie powiat u nie st wierdzono.
Ewakuacja ludności na t ereny ZSRR.
P ostępowanie delegat ów BSRR dla spraw ewakuacji jest w wielu wypadkach niezgodne z zasadą dobrowolności, wyraŜoną w umowie polsko-radzieckiej. Poszczególni delegaci wywierają nacisk na ludność i wprowadzają ją w błąd t wierdząc, Ŝe wszyst kie osoby wyznania prawosławnego są
Białorusinami i przet o zobowiązane są wyjechać do ZSRR. śądają oni,
nie pyt ając o zgodę zaint eresowanych, podania personalii, wciągają do
spisów i tym wytwarzają wśród ludności niepokój i obawę, iŜ dojdzie do
przym usowej ewakuacji do ZSRR.
Wynikiem takiej akcji jest równieŜ fakt wst rzymywania dostaw kont yngent owych przez mieszkańców, którzy w rzeczywistości nie myślą o
wyjeździe. W sprawie t ej int erweniowałem u Pełnomocnika na powiat
białost ocki, który oświadczył, Ŝe t ego rodzaju agit acji członkom komisji
uprawiać nie wolno, o czym są oni dokładnie poinform owani oraz
przyrzekł uprzedzić i pouczyć jeszcze raz członków komisji o
niedopuszczalności wywierania na ludność jakiegokolwiek nacisku i
prowadzenia agit acji.
Dla zabezpieczenia zabudowań i m ienia pozost awionego przez wyjeŜdŜających do ZSRR zarządziłem stworzenie opieki we wsiach
opuszczonych przez większą część ludności (w post aci posterunków
MO), we wsiach zaś, gdzie wyjechała mniejsza część ludności — przez
sołt ysa.
W myśl umowy polsko-radzieckiej ludność przesiedlona na tereny
ZSRR m a prawo zabierać ze sobą do 2 t ysięcy kg Ŝywności, pozostała
ilość ma zost ać na miejscu. Z uwagi jednak na t o, Ŝe po opuszczeniu
domów przez przesiedlonych, pozostawione zboŜe jest zabierane przez
Ŝołnierzy Armii Czerwonej i wywoŜone samochodami do ZSRR
103
zarządziłem , by cała pozost ałość zboŜa zost ała zmagazynowana przy
zarządach gm innych dla aprowizowania ludności powracającej z Rosji,
względnie wydawania wojsku na r[achune]k kont yngent u.
Cyfrowego zest awienia przesiedlonych do ZSRR podać na razie nie
mogę, gdyŜ prace z t ym związane są jeszcze w t oku.
Związki zawodowe.
Dot ychczas zost ały zarejest rowane 3 związki zawodowe: 1. Związek
Fryzjerów pow. białostockiego, 2. Związek Rzeźników m[iast a] Białegost oku, 3. Związek Rest aurat orów m[iasta] Białegost oku.
Restaurat orzy zost ali przy tym zobowiązani do przest rzegania zakazu
sprzedaŜy wódki osobom wojskowym, oraz osobom cywilnym w st anie
niet rzeźwym. Zakazano im równieŜ kupna przedm iotów ekwipunku wojskowego.
a Aprowizacja a
a/ Dział kont yngentów.
W początku list opada rb. nastąpił podział kont yngentów prosa, gryki,
nasion oleist ych, st rączkowych jadalnych i niejadalnych oraz słom y
przez poszczególne gminy na grom ady wiejskie, a nast ępnie na
poszczególne gospodarstwa. Dost awę ww. płodów rolnych uwidacznia
załączony wykaz.6
Dostawa ziem niaków przypadająca dla armii z powiat u w wysokości
2.000 ton została zakończona w połowie list opada rb.
Z 8.000 t on zbóŜ, przypadających z powiat u dla armii, dostarczono
t ylko z gm in ewakuowanych do 4.500 ton. JeŜeli doliczyć do tego
gminy: Gródek, Michałowo i Czarna Wieś, z terenu kt órych kont yngent
pobiera Wojsko Polskie i uwzględnić tylko meldunki formalne o
dostarczonych dostawach rzeczowych, t o suma świadczeń dla wojska
zwiększy się o dalsze 900 ton. Razem więc dost arczono arm ii 5.400 t on
zbóŜ nie wliczając do tej liczby dost aw pobranych przez wojsko ze
spółdzielni, bowiem t e nie nadesłały dot ąd Ŝadnego m eldunku.
Ogólnie dost awy produktów kont yngentowych uwidacznia załączony
wykaz liczbowy i procent owy, z rozbiciem na dostawy kwit ami
formalnym i [i] nieformalnym i. 6
Kwity nieformalne i protokoły pobrania produkt ów przez armię
zostały zebrane z całego powiatu. Rozsegregowano je na poszczególne
gromady z uwidocznieniem ilości pobranych produktów. Ost ateczne
załatwienie t ych kwit ów nieformalnych i prot okołów pobrania
produkt ów dałoby m oŜność ostat ecznego i ścisłego podliczenia ilości
rzeczywiście dokonanych dost aw i przyśpieszyłoby sprawę dost aw od
104
t ych gmin, kt óre licząc na uznanie t ych kwit ów i prot okołów zwlekają z
dostawami.
DuŜe utrudnienie jednak w t ej pracy powst aje z winy Spółdzielni, która
dot ychczas nie nadesłała do St arostwa Ŝadnego sprawozdania o wpływie
kontyngent ów, ani meldunku o produktach wydanych dla wojska i dla
ludności cywilnej.
Ten stan rzeczy powoduje utrudnienie w obliczeniu dokładnej ilości
dostaw z poszczególnych gm in i nie daje moŜliwości wysyłać 5-dniowe
meldunki do Wojewódzkiego Wydziału Aprowizacyjnego.
W dniu 28 XI rb., na zlecenie P owiatowej Rady Narodowej,
zmniejszono kont yngent nałoŜony na gm inę Barszczewo o 25% w
stosunku do kont yngentu wymierzonego w dniu 4 X rb. i przerzucono
dostawy te na gminę miejską Choroszcz.
W ost at nich dniach list opada rb. został zorganizowany dział mięsny.
Prace wstępne rozpoczęto od ust alenia punktu spędu bydła na t renie powiatu, zbadania stanu rzeźni miejskich w miast eczkach i moŜliwości ich
uruchom ienia oraz nawiązano kont akt ze spółką rzeźników i
Spółdzielnią zbyt u produkt ów mięsnych.
b/ Dział zaopatrzenia wojska.
W m[iesią]cu listopadzie rb. wypisano zleceń do poszczególnych gmin
i oddziałów mleczarń na nast ępujące ilości produkt ów:
Oddzia ły woj skowe
Armii Ra dzie c kie j
Wojska P olskie go
Ra zem
Mięso
(drób) w
kg
50
—
50
Mle ko
w litr[a ch
]
67.800
2.800
70.600
Masło Ka rtofle w kg Sia no w kg Słom a w kg
w kg
—
200
200
20.000
—
20.000
—
140.240
140.240
222.500
701.500
924.000
Danych dotyczących realizacji t ych zleceń przez wojsko brak, z
powodu nienadesłania sprawozdań przez Spółdzielnię.
c/ Dział zaopatrzenia ludności cywilnej.
Jedną z najwaŜniejszych kwestii, powierzoną do rozwiązania administracji, była i jest sprawa zaopat rzenia w art ykuły Ŝywnościowe ludności
pracującej bezrolnej.
W m[iesią]cu sierpniu i wrześniu rb. zaopat rzenie ludności nie m iało
określonych form, lecz dokonywane było doraźnie w formie
jednorazowych przydziałów dla ludności pracującej m iasteczek i gmin. W
m[iesią]cach t ych wydano tylko 5 ton Ŝyt a i 5 ton kart ofli, nat omiast w
październiku przystąpiono do sporządzenia wykazów ludności bezrolnej
w gminach miejskich i wiejskich. Jednocześnie w m[iesią]cu październiku
wydano w gm inach po 14 kg Ŝyt a i 14 kg kartofli na osobę pracującą.
Razem wydano 38.080 kg Ŝyt a i 32.580 kg kart ofli.
105
Miesiąc list opad był okresem doręczania ludności kart
Ŝywnościowych. Ogółem wydano 10.836 kart , z t ego : I kat egorii —
1.405, II kat [egorii] — 931, III kat [egori] — 1.729, IV kat[egorii] —
4.082, V kat[egorii] — 2.681.
Na zaspokojenie pot rzeb ludności do czasu otrzymania pełnego przydziału na kart y w post aci artykułów przemysłowych itp., zwolniono z
kontyngent u 63.569 kg Ŝyt a i 487.892 kg kartofli na okres zimowy z
t ym, Ŝe kart ofle przydzielono na okres 9 m iesięcy, Ŝyto zaś na okres 3
miesięcy. W związku z przydziałem kart ofli wyłoniła się powaŜna
t rudność z przydziałem do poszczególnych m iasteczek nie posiadających
własnych środków t ransport owych. W sprawie t ej poszukiwana jest
pomoc ze strony oddziałów Wojska Polskiego, które ma zwozić
kontyngent y swoimi samochodami.
Sporządzono takŜe spisy koni zarobkowych na t erenie powiatu i
przedłoŜono je Wojew[ódzkiemu] Wydziałowi Aprowizacyjnemu.
Ot rzymano zwolnienie na 2.160 kg owsa, 2.880 kg siana i 1.440 kg
słomy. Wspomniane ilości paszy rozprowadzono zgodnie z
zapot rzebowaniem.
P o złoŜeniu sprawozdań przez gminy o rozprowadzeniu kart Ŝywnościowych przydzieli się na t e karty naft ę i sól w ilości przewidzianej
inst rukcją. Do dyspozycji t ut[ejszego] powiat u oddano 30.000 lit rów
nafty i 30.000 kg soli. Z t ej ilości wydana zost anie nafta i sól rolnikom,
którzy zdali nałoŜony kont yngent w 100%.
Sól i naft ę z tego t yt ułu wyda się jako premię za wykonanie
całkowit ych świadczeń rzeczowych i w t ej sprawie polecono wójt om i
burmistrzom nadesłać wykazy wspom nianych rolników.
d/ Dział młynów.
W m [iesią]cu list opadzie ujęt o na ewidencję wszyst kie młyny,
znajdujące się na t erenie tut[ejszego] powiat u. P rzy opracowaniu
ewidencji młynów opierano się na rozesłanych specjalnie
kwest ionariuszach. Kwest ionariusze t e zawierały rubryki dot yczące
t yt ułu posiadania, dane t echniczne i dane dot yczące zdolności
przem iałowej danego młyna.
W t en sposób ujęt o na ewidencję na terenie tut [ejszego] powiatu 117
młynów, a m ianowicie: 4 młyny parowe, 18 młynów mot orowych, 14
młynów wodnych i 81 wiat raków.
Czynnych młynów jest 95. Nieczynnych — 22, bądź t o z powodu odbudowy, bądź z powodu grunt ownego remont u. W ciągu listopada rb. uruchomiono 6 młynów, które dot ychczas były uszkodzone. W budowie są
106
nowe młyny: 1 motorowy w Supraślu i 1 wodny w Myśliwcu, gm . Dobrzyniewo.
Bardzo waŜnym problemem w dziale młynów jest kont rola nad przemiałem. Ograniczenie przemiału nastąpiło przez wprowadzenie
jednolit ych form zaświadczeń na przemiał, do wydawania których
uprawnione są jedynie urzędy gminne i zarządy miejskie. Jednocześnie
polecono wójt om i burm ist rzom opieczętowanie Ŝaren znajdujących się u
poszczególnych gospodarzy. Kont rola przemiału dokonywana jest przez
zaprowadzenie ksiąg kont roli przem iału oraz przez wizyt ację młynów
przez 3 kont rolerów powiat owch, kt órzy zobowiązani są co t ydzień
składać raport y z dokonanej kontroli. Właściciele lub dzierŜawcy
młynów są zobowiązani składać m iesięczne sprawozdania z dokonanego
przem iału, wyszczególniając oddzielnie przem iał dla wojska i na potrzeby
ludności cywilnej bezrolnej wg wzorów opracownach przez Biuro
Ekonom iczne przy P KWN.
W m[iesią]cu listopadzie zezwolono rolnikom na przemiał wg przepisowych norm na okres 2 miesięcy, t j. do 31 grudnia 1944 r., jedynie na
podst awie kart przemiałowych, które moŜna było ot rzymać tylko po
zdaniu nałoŜonego kont yngentu w 100%.
Wobec t ego, [Ŝe] komisje do spraw ewakuacji Białorusinów do BSRR
wystawiały często kart y przem iałowe, polecono kont rolerom wejść w
porozum ienie z kom isją, by nie wydawano więcej w t en sposób kart
przem iału, gdyŜ władzą jedynie uprawnioną do tego są zarządy gminne i
miejskie. W sprawie przemiału polecono t rakt ować ludność białoruską i
ukraińską objęt ą repat riacją jako rolników, kt órzy całkowicie oddali
kontyngent . Sprawa sprawozdań młynów z dokonanego przemiału na
rzecz wojska i ludności cywilnej w m[iesią]cu październiku i list opadzie
rb. nie została jeszcze całkowicie załatwiona wskut ek braku danych z
niekt órych gmin, pomimo kilkakrot nych napomnień i wyjaśnień.
e/ Dział mleczarski.
W dniu 1 XI rb. przeprowadzano kontrolę dost awy mleka do śmietanczarni w Izbiszczach, gm. Barszczewo. Dzienna dostawa m leka bardzo
słaba, gdyŜ wynosi tylko 100 lit rów dziennie.
Od 7 [do] 13 XI rb. kont rolowano dost awę m leka do śmietanczarni
w Choroszczy. Dzienna dostawa mleka wynosi do 500 litrów dziennie.
Od 15 [do] 17 XI rb. kont rolowano dost awę m leka do śmietanczarni
w Obrubnikach. Przecięt na dost awa mleka wynosi do 900 litrów m leka
dziennie.
P olecono wójtowi gminy Dobrzyniewo wszcząć energiczne kroki w
celu podniesienia wysokości dostaw mleka do mleczarni. Stwierdzono na
107
miejscu, Ŝe najwyŜszy procent tłuszczu równa się 2,7%. Większość wsi
zdaje mleko o zawart ości tłuszczu od 2% [do] 2,5%. Dostawców m leka
ost rzeŜono i zagroŜono im wysokimi karami pienięŜnym i i aresztem za
fałszowanie m leka.
Wydano zarządzenie dla wójtów, aŜeby dołoŜyli wszelkich st arań w
celu podniesienia wysokości dostaw mleka, gdyŜ dot ychczasowe dost awy
są znikome.
a Rolnict wo. a
Z ogólej liczby 49 m ająt ków podlegających reform ie rolnej do dnia
dzisiejszego przejęt o na cele reform y rolnej 38 mająt ków. Z tej liczby
rozparcelowano 28 mająt ków, w t oku parcelacji pozostaje jeszcze 5
mająt ków, wyłączono na cele podniesienia kult ury rolnej 4 mająt ki oraz
1 majątek, kt órego grunt y nie nadają się pod uprawę rolną,
projektowany jest do przekazania pod zalesienie — mająt ek
Hermanówka.
P ozostałe mająt ki nie mogły być przejęt e ze względu na to, Ŝe
połoŜone są one w st refie działań wojennych i ich parcelacja obecnie jest
niemoŜliwa t ym bardziej, Ŝe okoliczna ludność została wysiedlona.
Gminne komisje ref[ormy] roln[ej] sporządziły spisy małorolnych i
bezrolnych. Spisy t e zostały nast ępnie uzupełnione i skorygowane przez
pełnomocnika PKWN, po czym na ich podst awie dokonany zost ał
podział mająt ku. Do kaŜdego parcelowanego m ajątku zostali delegowani
mierniczowie jako fachowa pomoc t echniczna przy przeprowadzanych
podziałach. W mająt kach definitywnie podzielonych zost ały nabywcom
wręczone uroczyście t yt uły własności.
P race związane z przeprowadzeniem reformy rolnej przebiegają na
ogół normalnie. P ewne t rudności st warza brak dost at ecznych środków
lokom ocji i odpowiednich sił fachowych. Administrację mająt ków
utrudnia częst o zajmowanie ich przez oddziały Armii Czerwonej. Grunt y
rozparcelowanych majątków zost ały podzielone w sposób następujący:
351 rodzin bezrolnych ot rzymało pow[ierzchni] 1.179,5 ha, 724
rodziny [m ałorolnych] ot rzymało pow[ierzchni] 1.295,6 ha, 136 rodzin
średniorolnych ot rzymało 197,6 ha. Razem ot rzymało 1.211 rodzin
pow[ierzchni] 2.672,7 ha. Przy parcelacji mająt ków państwowych
zostały wydzielone nast ępujące ośrodki kult uralne: z majątku Dojlidy 30
ha jako gospodarst wo rybne, 30 ha na liceum rolnicze i 14 ha — zabyt ki
hist oryczne, z maj[ąt ku] Jasionówka 40 ha na szkołę rolniczą, z
maj[ąt ku] Knyszyn 100 ha — gospodarst wo nasienne, z m aj[ąt ku] Sobolewo 80 ha — szkoła roln[icza] Ŝeńska, z m aj[ąt ku] Choroszcz 100 ha
— nasiennict wo, z maj[ątku] Ignat ki 76 ha — ogrodnictwo.
108
Wszystkie narzędzia rolnicze oraz inwentarz Ŝywy i zboŜe siewne
przewozi się z m ajątków rozparcelowanych do mająt ków wyłączonych.
Wszystkie zbiory z mająt ków państwowych w 50% oddano Arm ii
Czerwonej i P olskiej, a w niekt órych majątkach do 85% zbiorów pobrała
Armia Czerwona.
Zasiewy ozimin przeprowadzono we wszystkich m ajątkach — ogółem
625 ha, co st anowi 95% projekt owanych zasiewów. Została
zorganizowana Powiatowa Kom isja Ziemska i gminne komisje ziemskie.
Następnie, zgodnie z inst rukcją o przyśpieszonym t rybie wykonywania
reformy rolnej zostali mianowani pełnomocnicy powiatowi PKWN oraz
pełnomocnicy gm inni. P oza tym zorganizowano powiatowe Biuro
Rolnicze działające pod kont rolą fachową Białostockiej Izby Rolniczej.
Obsadzono st anowiska agronomów gminnych w gm. Dojlidy, Michałowo, Bacieczki i Barszczewo.
Zakwalifikowano zboŜa siewnego: Ŝyt a — 500 ct n., pszenicy — 8
ctn., jęczm ienia — 175 ct n., owsa — 360 ct n., pszenicy jarej — 8 ct n.,
koniczyny szwedzkiej — 50 kg.
P rzeprowadzono licencję: koni — 485, krów — 48, owiec — 56, świń
— 42. P rzyst ąpiono do rejest racji szkółek drzew owocowych oraz zabezpieczenia sadów od mrozów i szkodnict wa.
P rzyst ąpiono do organizacji Kół Gospodyń Wiejskich, rejest racji
gniazd zarodowych drobiu i organizacji zespołów m łodzieŜowych,
konkursów przysposobienia rolniczego.
Do prac związanych z realizacją reform y rolnej wydelegowanych było
przeze m nie 5 pracowników Starostwa.
a Przemysł i handel. a
P race St arost wa w tej dziedzinie skierowane są na odbudowę drobnego
i średniego przemysłu oraz na oŜywienie handlu t ak, by ludność powiat u
moŜliwie normalnie była zaopat rwana w artykuły pierwszej potrzeby.
Bez przeszkód więc, z pominięciem zbyt nich formalności, wydawane są
zezwolenia na uruchomienie drobnych zakładów przemysłowych,
warszt at ów rzem ieślniczych oraz wszelkiego rodzaju sklepów.
W obecnej chwili przeprowadza się rejestrację wszyst kich zakładów
przem ysłowych na t erenie powiat u, tak czynnych, jak i nieczynnych,
przy czym właściciele zakładów nieczynnych zost aną wezwani do ich
niezwłocznego uruchom ienia. W wypadku odmowy lub nieobecności
właściciela będzie ust anowiony zarząd państwowy.
Kładzie się specjalny nacisk na t worzenie spoŜywczych kooperatyw
spółdzielczych.
109
W celu zapobieŜenia wyzyskowi i ukrócenia spekulacji artykułami
pierwszej pot rzeby wydane zost ało zarządzenie, aby we wszyst kich
sklepach, kioskach, st raganach itp. punkt ach sprzedaŜy wywieszone były
cenniki na widocznych, dostępnych miejscach dla publiczności.
a Odbudowa drogi, kom unikacja. a
P owiatowy Zarząd Drogowy kont ynuował w m[iesią]cu sprawozdawczym odbudowę i konserwację dróg: zost ało zwiezionych Ŝwiru 2.300 m 3,
piasku — 1.775 m 3, gałęzi — 8.937 m [et rów] p[rzest rzennych]. Odremont owano 21,05 km dróg państ wowych, 10,6 km dróg wojewódzkich,
33 km dróg powiatowych oraz ust awiono zasłony odśnieŜne na 130,77
km dróg.
Na drogach państwowych na ukończeniu jest remont m ostu na drodze
Białystok—Bielsk. W ykańcza się projekt i koszt orys odbudowy m ost u
przez rzekę Supraśl w Jurowcach 70 m[etrów] b[ieŜących].
Na drogach powiat owych — wykonano projekt most u w Zabłudowie
przez rz[ekę] Rudnia i rozpoczęt o dostawę drzewa.
Na drogach gm innych opracowano projekt most ów w Ciasnem 5
m[etrów] b[ieŜących] i Zajezierkach 10 m[etrów] b[ieŜących] oraz rozpoczęto dost awę drzewa w Ciasnem .
Wydat ki na ut rzymanie dróg w m[iesią]cu listopadzie wyniosły: na
drogi państ wowe zł 16.472, na drogi samorządowe zł 18.360.
a Praca i opieka społeczna. a
W okresie sprawozdawczym Starostwo przydzieliło w powiecie do róŜnych prac 10.541 robot ników i 3.054 podwód. P rzydział dokonano jak
następuje:1. do kopania okopów 1.615 robotników i 559 podwód, 2. do
budowy ziemianek 290 robotników i 276 podwód, 3. do prac na kolei
1.522 robot ników i 197 podwód, 4. do naprawy dróg (szos) 791
robot ników i 734 podwód, 5. do zbioru konopi 4.605 robot ników i 158
podwód, 6. wyrąb i zwózka drzewa opałow[ego] 1.478 robotników i
1.478 podwód, 7. zwoŜenie drzewa z n[adleś]nictw dla fabryk wojska 295
podwód, 8. rozbudowa i uporządkowanie lot niska Białostoczek 240
robot ników i 200 podwód, 9. stały przydział podwód dla pot rzeb
oddz[iałów] W[ojska] P[olskiego] — 167 podwód, 10. dla wodociągu
kolejowego w St arosielcach 10 podwód.
NajwaŜniejszą pracą w t ej dziedzinie w chwili obecnej na terenie
powiatu jest wyrąb i zwózka drzewa opałowego dla potrzeb kolei,
przem ysłu, inst yt ucji i ludności Białegost oku. Do pracy tej w myśl
zarządzenia ob. Wojewody z dn. 15 XI rb. pociągnięt o ludność z 14 gmin
wiejskich i miejskich. P odział dokonany został nast ępująco: gm. Gródek
— 168 robot ników i 168 wozaków, gm. M ichałowo — 185 robot ników i
110
185 wozaków, gm. Zabłudów — 200 robot ników i 220 wozaków, gm.
Dojlidy — 15 robot ników i 15 wozaków, gm . Supraśl — 105
robot ników, gm . Kalinówka — 130 robot ników i 150 wozaków, gm.
Krypno — 130 robot ników i 150 wozaków, gm. Knyszyn — 75
robot ników i 35 wozaków, gm. Juchnowiec — 85 wozaków, gm. Czarna
Wieś — 200 robot ników i 200 wozaków, gm. Dobrzyniewo — 70
robot ników i 70 wozaków, gm. Barszczewo — 70 robotników i 70
wozaków, gm . Wasilków — 70 robot ników i 70 wozaków, gm . Choroszcz — 60 robot ników i 60 wozaków. Razem : 1.478 robot ników i
1.478 wozaków.
Gminy połoŜone bliŜej m[iasta] Białegost oku nie zawsze są w st anie
wyznaczyć t aką ilość robot ników i podwód jak polecono, poniewaŜ
obarczone są innym i pracami, jak: kopanie rowów, zbiór konopi,
naprawa dróg kołowych, budowa lotniska, st ały przydział podwód dla
jednostek Wojska Polskiego.
Dla przykładu podaję gm . Dojlidy. Gmina posiada 16 wsi, z t ego 3 wsie
— Olmont y, St anisławów i Górne Dojlidy — są do wyłącznej dyspozycji
oddziałów Wojska Polskiego tamŜe stacjonujących, 4 wsie są częściowo,
względnie całkowicie spalone na skut ek działań wojennych. Na
pozostałych 9 wsiach ciąŜy cały cięŜar prac. Koni gm ina posiada 382.
Do dyspozycji oddziałów wojskowych jest 137 koni. Reszt a jest
zat rudniona jak następuje: 1. przy zwózce drzewa opałowego — 15 koni,
2. przy naprawie dróg — 81 koni, 3. przy kopaniu okopów — 45 koni,
4. przy zwózce konopi — 15 koni, 5. przy budowie lot niska — 80 koni,
6. na kolei — 42 konie. Razem: 278 koni.
Taki sam stan rzeczy ist nieje w innych gminach, jak: Dobrzyniewo,
Barszczewo, Bacieczki i Czarna Wieś. P rzerzucenie cięŜaru pracy na
inne gminy jest niemoŜliwe ze względu na daleką odległość od miejsca
pracy. Syt uacja ulegnie zmianie z chwilą zakończenia prac przy
okopach, budowie ziemianek i zbiorze konopi.
Na terenie m[iasta] Białegost oku, na mocy ustawy z dnia 24 X 1934 r.
o osobist ych świadczeniach kierowano robotników do Elektrowni
Miejskiej, Państ wowej Olejarni nr 1, Państwowej Drukarni , Szpitala
Zakaźnego, st olarni mechanicznej, państ wowej fabryki dykt, do pracy
stałej w ilości 59 osób.
Mała ilość c skierowań do pracy t łumaczy się tym, Ŝe St arost wo nie
posiada dokładnej ewidencji mieszkańców m [iast a] Biełegostoku, a spis
mieszkańców w poszczególnych kom isariatach MO nie zost ał
ukończony.
111
W drugiej połowie m [iesią]ca list opada przybyła większa ilość
Polaków, powracających z Prus Wschodnich. Osoby t e zostały
rozlokowane i zat rudnione na terenach następujących gmin: Bacieczki
— 31 rodzin składających się z 143 osób oraz 20 os[ób] samo[t nych],
Dojlidy — 3 rodziny składające się z 14 osób oraz 33 os[oby] samo[t ne],
Juchnowiec — 2 rodziny składające się z 13 osób, Wasilków — 3
rodziny składające się z 10 osób oraz 3 os[oby] samo[tne]. 19 osób
zostało zat rudnionych w Elekt rowni Miejskiej, P ańst wowej Drukarni i
Szpit alu Zakaźnym .
Na terenie poszczególnych gmin przyst ąpiono do zorganizowania organów opieki społecznej oraz ut worzenia komit et ów opieki nad ewakuowanymi. Kom it ety t akie zost ały juŜ utworzone na terenie gmin: Dojlidy,
Gródek i m[iast o] Choroszcz.
W związku z rozmieszczeniem ewakuowanych na terenie pow. białost ockiego odbyła się w dniu 25 XI rb. konferencja wójt ów gmin:
Juchnowiec, Dobrzyniewo, Zawyki, Barszczewo i Zabłudówd, przy udziale
naczelnika Wydziału Pracy i Opieki Społecznej Urzędu W ojewódzkiego,
na kt órej omówiono plan rozmieszczenia ewakuowanych na terenie
wyŜej wspomnianych gmin.
Ust alono, Ŝe gm. Juchnowiec rozmieści 50 rodzin, a gm.
Dobrzyniewo, Zawyki, Barszczewo i Zabłudów po 100 rodzin. Razem
projektuje się na t erenie wspomnianych 5 gm in rozm ieścić 450 rodzin.
a SłuŜba zdrowia. a
Na t erenie powiat u zarejest rowano dot ychczas 6 lekarzy, 14
felczerów, 15 akuszerek, 2 lekarzy dentyst ów, 5 apt ek. Dalsza
rejest racja t rwa.
Za okres sprawozdawczy na terenie powiatu st wierdzono nast ępujące
wypadki chorób zakaźnych: t yfus brzuszny — 24, dyft eryt — 32, szkarlat yna — 2, tyfus plamist y — 1, paratyfus — 1. Z t ej liczby chorych
umieszczono w szpitalu zakaźnym 51 osób.
Wobec ist nienia m oŜliwości szerzenia się chorób zakaźnych przewidziany jest szereg zarządzeń i środków profilakt ycznych. W kaŜdej
gromadzie przewiduje się pobudowanie prowizorycznej łaźni, z kt órej
korzyst anie będzie dla ludności obowiązkowe. Na t erenie kaŜdej gromady
będzie powołanych 1-2 meldunkowych, którzy będą obowiązani do
wyszukiwania
chorych gorączkowych, odseparowania ich w
przeznaczonej na ten cel w kaŜdej gromadzie osobnej izbie i
zawiadamiania najbliŜszego lekarza, w zamian za co będą oni zwolnieni
od przymusowych świadczeń osobistych.
112
P oza t ym przewidziany jest kurs dezynfekat orów tak, by kaŜda gmina
miała swego dezynfekat ora, kt óry będzie jak gdyby opiekunem w walce
z epidem ią.
W związku z cięŜką ogólną sytuacją gospodarczą będą powołane w
kaŜdej gminie komit et y, kt órych zadaniem będzie zbieranie — drogą
ofiar publicznych — art ykułów Ŝywnościowych i odzieŜowych, aŜeby
sieć pom ocy chorym rozszerzyć.
a SłuŜba wet erynaryjna.a
Z 8 lekarzy wet erynaryjnych czynnych za okupant a w m [ieście] Białym st oku pozostało 4, z t ego — 2 z powodu choroby nie pracuje. W
powiecie z 10 lekarzy wet [erynarii] pozost ał tylko 1, 2 wywieźli
Niemcy, reszt a została powołana do wojska.
Rzeźni w powiecie było 17, obecnie częściowo lub całkowicie są zniszczone i w tym st anie do uruchomienia nie nadają się. Poza tym brak
obsady fachowej oraz sprzęt ów rzeźniczych. Poleciłem wójt om we
własnym zakresie uporządkować rzeźnie.
Targowice zwierzęce ist niały w Zabłudowie i Knyszynie. Dochód z
nich przyczyniał się znacznie do zasilenia budŜetu tych miast . Obie t e
t argowice po kilku latach nieczynności zamierzam uruchomić w
najbliŜszym czasie.
Grzebowiska zwierzęce pozostały po wsiach bez zmian, jednak bez ogrodzeń i rowów. Okupant zbudował ost atnio zakład przeróbek
zwierzęcych w Białymst oku, kt óry zaczął dobrze funkcjonować; kaŜdy
właściciel odst awionego, padłego zwierzęcia ot rzymywał st osowne
wynagrodzenie w m ydle, w zaleŜności od wagi padłego zwierzęcia.
UwaŜam za wskazane zorganizowanie choćby jednego t akiego zakładu w
powiecie.
Lecznice zwierzęce są zupełnie zniszczone: Białystok, Knyszyn, Zabłudów. Zam ierzone jest ponowne ich uruchomienie, jednak obecnie w Sobolewie, gm . Dojlidy i w Jasionówce, gm . Kalinówka.
a Informacja i propaganda. a
W m [iesią]cu sprawozdawczym rozesłano do gmin i zarządów
miejskich ok[oło] 32.000 egzem plarzy róŜnych pism i gazet , przewaŜnie
„Wolna Polska” oraz plakat y i inst rukcje w sprawie obchodów 1, 7 i 11
list opada.
Dla zorganizowania t ych obchodów powołane zost ały we wszyst kich
gminach wiejskich i miejskich specjalne kom it ety obywat elskie. W myśl
opracowanych przez te komitet y szczegółowych programów odbyły się
uroczyst e naboŜeńst wa w świąt yniach wszystkich wyznań, pochody
z udziałem organizacji społecznych, polit ycznych i młodzieŜy szkolnej,
113
akademie i referat y wygłoszone przez miejscowych prelegentów i przedstawicieli Arm ii Czerwonej.
Nawiązany zost ał kont akt z PPR w celu zorganizowania w powiecie
komórek politycznych, do tworzenia kt órych przyst ąpiono
niezwłocznie. Kom órki t akie zost ały juŜ zorganizowane w
m[iejscowości] Gródek i Michałowo.
W dniu 25 XI rb. na zebraniu burmist rzów i wójtów odbyt ym w St arostwie, przy współudziale przedst awiciela St ronnict wa Ludowego, omówiona została sprawa werbunku do szkoły oficerskiej, do kt órej
kandydat ami mogą być osoby w wieku od 20 [do] 40 lat o wykszt ałceniu
6 klas szkoły powszechnej lub odpowiednim poziom ie pod względem
int elekt ualnym,
pochodzenia
i
zapatrywań
bezwzględnie
demokratycznych. Ponadt o na t ymŜe zebraniu om ówiona zost ała sprawa
utworzenia Komit et u Opieki nad śołnierzem Polskim, przy czym
burmistrzowie i wójtowie zostali wezwani do spopularyzowania t ej
sprawy wśród ludności miast eczek i wsi. Ludność powinna pamięt ać o
swym Ŝołnierzu i opiekować się nim przez pisanie listów, odwiedzanie
chorych w szpit alach, nieść pomoc materialną it p., tak by Ŝołnierz nie
czuł się osamotniony i oddzielony od społeczeństwa.
P rzyst ąpiono do t worzenia świetlic w powiecie i w tym celu wydelegowany zost ał w t eren pracownik St arost wa z referatu propagandy i informacji, który przeprowadził szereg zebrań w róŜnych miejscowościach,
naświetlając na nich aktualne zagadnienia, jak reform a rolna, Wojsko
Polskie, sprawa sojuszu polsko-radzieckiego it p. W rezult acie t ej akcji
utworzone zost ały dot ychczas świet lice w Knyszynie, Kalinówce,
Krypnie, Jaświłach, Krynkach, Gródku i Michałowie. Na kierowników
t ych świet lic powołani zostali przewaŜnie nauczyciele miejscowych
szkół.
a Kult ura i szt uka. a
W dziedzinie t ej zarządzono rejestrację budynków i przedmiot ów o
charakt erze art yst ycznym i zabyt kowym, a t akŜe projekt owane jest w
jednym
z rozparcelowanych mająt ków państ wowych m uzeum
powiatowe.
a Sprawy rejest racji i m obilizacji poborowych. a
Według wykazów imiennych sporządzonych przez zarządy m iejskie
i gminne podlega poborowi oraz rejestracji ogółem 4.250 męŜczyzn
roczn[ik] 1911-1924.
Z t ej liczby nie st awiło się do poboru, bądź rejest racji 2.377 osób, co
do kt órych RKU Białyst ok zwróciła się do St arostwa o przymusowe
doprowadzenie. St anowi to 56% uchylających się.
114
P oniewaŜ wydane przez St arost wo zarządzenia organom MO o doprowadzenie t ak znacznej liczby osób nie dały wyników pozyt ywnych z
uwagi na przeciąŜenie Milicji innymi pracam i, RKU na wniosek
Starostwa wyznaczyła nowe, ost at eczne t erminy st awiennict wa. W
związku z t ym począwszy od 20 listopada rb. rozsyłane są przez
Starostwo wykazy uchylających się od poboru i rejest racji w miarę nadsyłania ich przez RKU do poszczególnych zarządów miejskich i
gminnych z zarządzeniem wezwania uchylających się do st awienia się w
wyznaczonym t erminie pod rygorem nast ępstw przewidzianych ustawą o
powszechnym obowiązku słuŜby wojskowej.
Sprawa przeglądu i częściowej mobilizacji koni i wozów z uprzęŜą.
Wobec t ego, Ŝe pobór koni w okresie od 26 X do 10 XI rb. nie dał wyników dodat nich, gdyŜ spośród doprowadzonych koni w ilości 6.000
zdołano wybrać zaledwie 95 koni nadających się do celów wojskowych,
przet o wyznaczono drugi pobór w terminie od 13 XI do 22 XII rb.
Wyniki tego poboru do dnia 25 XI rb. wskazują na znaczną poprawę,
bowiem na doprowadzoną ilość 2.957 koni zakwalifikowano jako zdat ne
114.
P oniewaŜ w czasie poboru st wierdzono wypadki ukrywania koni lub
zamiany koni dobrych na niezdatne dla uŜyt ku wojskowego, wydałem zarządzenie znaczenia koni z uprzedzeniem, iŜ winni machinacji końmi
przy poborze będą pociągnięci do surowej odpowiedzialności karnej.
Co do wozów z uprzęŜą, pierwszy przegląd nie dał Ŝadnych wyników,
gdyŜ doprowadzone były w stanie nie nadającym się dla celów wojskowych. W związku z t ym zarządziłem, aby gm iny dost arczyły wozy parokonne i uprząŜ w formie kont yngent u w ilości 59 szt uk wg rozdzielnika.
Do tego czasu wojsko przyjęło tylko 1 wóz z uprzęŜą z m [iast a] Choroszcz.
W sprawie zasiłków dla rodzin odbywających słuŜbę wojskową, wobec
późnego ot rzym ania zarządzenia (30 XI rb.), na razie przyst ąpiono do
wysyłania zawiadomień o rejest racji.
a RóŜne. a
Miast o Białystok nie zost ało dotychczas całkowicie z gruzów uprzątnięt e. W wielu punkt ach miast a gruzy leŜą na chodnikach, t am ując ruch
pieszy i zm uszając przechodniów do schodzenia na jezdnię z naraŜeniem
się na niebezpieczeńst wo przejechania przez licznie kursujące
sam ochody. TakŜe m osty na ul. Sienkiewicza, Pałacowej i Elekt rycznej
są uszkodzone i groŜą niebezpieczeńst wem przechodniom.
Na moje liczne interwencje Zarząd Miejski m [iast a] B[iałegost o]ku
przyst ąpił wreszcie do uporządkowania chodnika przy ul. Kilińskiego
115
obok kościoła Farnego oraz rozpoczął naprawę most u na ul.
Elekt rycznej. Lecz na t ym poprzest ał. Ten stan rzeczy powoduje
zgłaszanie się do m nie licznych delegacji ludności, kt órym ze względu na
stanowisko Zarządu Miejskiego nie mogę dać zadowalającej odpowiedzi.
Dalsze ponaglenia moje i nacisk na Zarząd Miejski nie ust ają.
Szkolnict wo i oświat a. W m[iesią]cu sprawozdawczym przez
Inspekt orat Szkolny zostały zorganizowane 4 polskie szkoły w
miejscowościach: Gródek, Zielona, M ostowlany kol[onia] i Wierobie, do
których przydzielono siły nauczycielskie polskie oraz 1 szkołę
białoruską w Baciut ach, gm. Choroszcz, gdzie przydzielono siłę
nauczycielską narodowości białoruskiej. P onadt o w Kozińcach, gm.
Obrubniki zorganizowano filię szkoły w Obrubnikach. We wsi Klepacze
jest w st adium organizacji filia szkoły w St arosielcach.
Wobec braku grunt ów przy szkołach, Inspekt orat Szkolny wyst ąpił do
Urzędu Ziemskiego, aŜeby w związku z odbywającą się reformą rolną uwzględniono przydział ziemi dla 105 szkół w powiecie.
Wszystkie niemal budynki szkolne wymagają grunt ownego remont u,
zwłaszcza pilną jest naprawa dachów oraz oszklenie okien, co uchroni
budynki od dalszego ich zniszczenia i pozwoli na kontynuowanie
rozpoczętej pracy szkolnej w okresie zimowym.
W znacznej ilości szkół sprzęt szkolny, jak: ławki, stoły, t ablice it p.,
został w barbarzyński sposób zniszczony przez najeźdźcę. Zachodzi
pot rzeba zaopat rzenia szkół w nowy inwent arz. Częściowo bolączce t ej
zaradzano w ten sposób, Ŝe inwent arz sporządzony zost ał sposobem
gospodarczym przy pomocy rodziców uczącej się dziat wy. Nie wszędzie
jednak jest to moŜliwe.
RównieŜ st an sanit arny budynków szkolnych nie wszędzie odpowiada
wymogom higieny (brak ustępów).
Nauczycielstwo z małymi na ogół wyjąt kami st anęło chęt nie do pracy
w szkole. P oza tym bierze czynny udział w pracach społecznych: przy
przeprowadzaniu reform y rolnej, radach gminnych, prowadzeniu kursów
wieczorowych dla dorosłych itp.
a-a
b
c
d
1
2
3
4
5
6
Podkreślone.
W tekście: „O . O .”
W tekście: „stosunek”.
W tekście: „Zabłudowo”.
Patrz dok. nr 48.
Patrz dok. nr 41.
Patrz dok. nr 43.
Patrz tamŜe.
Patrz dok. nr 36.
W aktach sprawy braktego załącznika.
Nr 54
116
1944 gru dzień 4, B ielsk Podlaski. — Podanie sołtysa gromad y Du biaŜyn
(gm. Bielsk Pod laski) Nikona Pawlu czu ka d o Starostwa Powiatowego w
Bielsku Podlaskim w sp rawie rezygnacji z p ełn ionej fu nkcji.
Na ogólnym zebraniu wsi DubiaŜyn w dniu 26 XI 1944 [r.] zost ałem
wybrany sołt ysem na miejsce byłego sołt ysa Omieljaniuka
Włodzim ierza, kt óry wyjeŜdŜa do Rosji1 . Wobec tego, Ŝe nie znam
zupełnie języka polskiego w mowie i piśmie, z rachunków teŜ mam małe
wiadomości, na t ej podst awie sołtysem być nie mogę.
Uprzejmie proszę Starostwo o przeprowadzenie ponownych wyborów
celem wybrania nowego sołtysa, tymczasem zwalniając mnie od t ej funkcji. a
a
1
Podanie podpisał w języ ku rosy jskim N. Paw luczuk: „Павлючу к Н икон”.
W. Omieljaniuk złoŜył rezy gnację z funkcji sołtysa do Zarządu G minnego w Bielsku Podlaskim 20 X I 1944 r. z uzasadnieniem: „gdy Ŝ zapisałem się na w yjazd do Białorusi i w prędkim
czasie mam wy jechać”; w: APwB, Wydział Pow iatowy w Bielsku Podlaskim 1944-1950,
sy gn. Nr 27, k. 41.
Nr 55
1944 gru dzień 4, Narew. — Meldu nek sytuacyjny Zarządu Gmin nego
w Narwi d la Starostwa Powiatowego w Bielsku Podlaskim dotyczący organizacji i d ziałalności lokalnych wład z samorządowych i szkół, realizacji
świad czeń rzeczowych oraz p arcelacji majątków ziemskich.
SPBP 1944-1950, sygn. 82, k. 1-2.
Kancelaria Zarządu Gminnego składa się z sekret ariat u, aprowizacji i
rachuby, [kt óre] funkcjonują dość sprawnie, niewykonanie na czas
niekt órych sprawozdań objaśnia się brakiem mat eriałów kancelaryjnych
oraz słabą łącznością z niekt órym i sołectwam i, kt óre na czas nie
przedstawiają meldunków; celem usunięcia t akich niedokładności Rada i
Zarząd Gm inny post anowili co tydzień zwoływać zebrania sołt ysów, na
których om awiane są wszyst kie sprawy związane z dost awą
kontyngent ów itp.; takie zebrania przyczynią się do t erminowego
załatwienia róŜnych sprawozdań.
Zarząd Gminny nie posiada dostat ecznej ilości kwalifikowanych pracowników. Obecnie Gminna Rada [Narodowa] składa się z 30 radnych 1;
Zarząd i Rada Gminna odbywają posiedzenia raz na m iesiąc, a w m iarę
pot rzeby i więcej, w zaleŜności od spraw. Przy Gminie organizuje się
spółdzielnia, wybrano zarząd, uruchom iono piekarnię i st ołówkę,
zamierzamy uruchom ić rzeźnię i mleczarnię. Gminna Rada [Narodowa] i
Zarząd współpracują z Komendą Wojskową 2, przedst awicielst wami [do
spraw] ewakuacji ludności białoruskiej, poczt ą, Mil[icją] Obyw[at elską],
urzędami leśnym i i ziemskimi it p., oraz szkolnictwem.
117
Na terenie gminnym funkcjonuje 15 szkół, w niekt órych sołect wach
nie m a budynków szkolnych, gdyŜ podczas wojny zost ały spalone,
niekt óre sołectwa własnym i środkam i uskut eczniają remont y budynków,
odczuwa się brak nauczycieli.
Realizacja kont yngent ów post ępuje średnio, mało inicjatywy ze
strony jednost ek wojsk[owych], które ściągają po sołect wach
kontyngent y, do Zarządu Gminnego napływają podania o zmniejszenie
kontyngent ów z m ot ywacją, Ŝe podczas wojny część zasiewów
zniszczono, część budynków spalono, a inwent arz Ŝywy zabrany,
względnie przepadł. Ujemnie wpływa na realizację kont yngentów
równieŜ i to, Ŝe ludność białoruska rejest ruje się na wyjazd do Rosji
wobec czego od nich nie post ępują kont yngent y.
Na terenie gm innym były dwa mająt ki obszarnicze, kt óre juŜ rozparcelowano, zaś ziem ię ot rzymali bezrolni i małorolni. a
a
1
2
Meldunek podpisał sekretarz Zarządu G minnego w Narwi P. G ieryń i zastępca wójta
gm . N arew J. śakiewicz.
Im ienny skład G RN w Narw i zob.: „Skład osobow y m iejskich i gminny ch rad narodowy ch
powiatu Bielsk Podlaski w połowie 1945 r. (z uw zględnieniem narodowości i wy znania)”, w:
„Białoruskie Zeszy ty History czne”, 1995, nr 1 (3), s. 152-155.
Nr 56
1944 gru dzień [po 5], Bielsk Pod laski. — S prawozdanie sekretarza K P
PPR w Bielsku Pod laskim M. Ossoliń skiego d otyczące stanu liczebności
partii w powiecie z wyszczególn ieniem m.in. narodowości człon ków.
KP PPR w Bielsku Podlaskim 1944-1948, sygn. 5/VI/3, k. 1.
Stan organizacyjny członków P PR w pow. bielskim na dzień 5 XII
1944 [r.]
Gm ina
Ilość
ogóln
a
Ilość
kom[ó-
Robot[nicy
]
Chłopi Inte lig[e nc ja ]
rek]
Ilość
członków
R[a d]
Narodowość
N[a rodowy ch]
P olska
Bia łoruska
śydowska
Bie lsk
Ha j nówka
16
33
1
1
5
33
1
—
9
—
4
7
7
30
9
3
—
—
Kle szc zele
Boćki
Cie cha nowie c
Drohic zyn
Sie mia tyc ze
Na rewka
Na rew
Orla
Milej c zyc e
Ra zem
42
3
10
6
3
12
37
25
25
212
3
1
1
1
1
1
5
1
1
17
8
1
7
5
—
7
2
4
2
74
30
2
3
1
3
5
34
21
23
123
4
—
—
—
—
—
1
—
—
14
5
—
2
—
—
3
3
—
—
24
5
3
8
6
2
4
2
—
—
67
37
—
1
—
1
8
35
25
25
144
—
—
1
—
—
—
—
—
—
1
118
Stan organizacji demokrat ycznych i Zw[iązków] Zaw[odowych]
w pow. bielskim na dzień 5 XII 1944 [r.]
Pa rtia lub stron[nictwo]
PP S
Str[onnic two] Ludowe
Związki Za wodowe
Ilość c złonków
40
—
906
Nr 57
1944 gru dzień 6, B ielsk Podlaski. — Podanie sołtysa gromad y Ogrod niki
(gm. Bielsk Pod laski) Jan a Pawluczuka do Wydziału Powiatowego w
Bielsku Podlaskim w sp rawie rezygnacji z fun kcji.
Uprzejmie proszę Wydział P owiat owy o łaskawe zwolnienie mnie ze
stanowiska sołtysa, gdyŜ obowiązku t ego nadal pełnić nie mogę.
Zaznaczam, Ŝe odbyłem juŜ jedną kadencję sołt ysowską jeszcze przed
wojną. Obecnie zaś jestem chory, gdyŜ podczas działań wojennych zost ałem raniony w Ŝołądek i wymagam dłuŜszej kuracji. a1
a
1
Podanie podpisał J. Pawluczuk
Wniosek J. Pawluczuka poparł wójt gm. Bielsk Podlaski; w : A Pw B, Wy dział Pow iatowy w
Bielsku Podlaskim 1944-1950, sygn. N r 27, k. 15. O sposobie załatw ienia spraw y w aktach brak
inform acji.
Nr 58
1944 gru dzień 11, Narewka. — Protokół zebran ia młod zieŜy z Narewki w
sprawie zorganizowan ia koła kulturaln o-oświatowego.
P rotokół zebrania młodzieŜy [z] M[ałej] Narewki w dniu 8 XII 1944
[r.] w celu załoŜenia kółka kulturalno-oświatowego, urządzenia imprez
scenicznych, załoŜenia bibliot eki i świet licy oraz orkiest ry m ieszanej.
Na zebraniu było obecnych 25 osób obojga płci.
Na zebraniu zost ał wybrany zarząd organizacyjny w składzie: 1/ Piramidowicz Ryszard — prezes, 2/ Garust owiczówna Walentyna —
sekret arz, 3/ Pawłowska Nina, 4/ Pacewicz Mikołaj, 5/ Lewsza Jan, 6/
Siedzik Wiesław, 7/ Borowska Luba.
P ostanowiono urządzić imprezę na dzień 8 I 1945 [r.] o programie: 1akt ówka polska, 1-akt ówka rosyjska, deklam acje polskie, białoruskie
i ros[yjskie], wyst ąpienie chóru i zespołu t aneczn[ego]. P oczem
młodzieŜ ochot nie ofiarowała się na urządzenie sceny — jak zasłona na
kurtynę, [przygotowanie] lam p i inst rument ów muzycznych.
Celem rozpoczęcia pracy wyznaczono pierwszy dzień prób, tj. 12 XII
1944 [r.] na godz. 16 p[o] p[ołudniu] w gm achu szkoły. a
a
Protokół podpisał prezes koła kulturalno-oświatowego w Narewce R. Piramidow icz i jego
sekretarz W. Garustowiczówna.
Nr 59
119
1944 gru dzień 14, Mieln ik. — Protokół doraźnej lustracji Zarząd u Gminnego w Mielniku przep rowadzonej przez zastęp cę in sp ektora samorząd u
gminnego Wydziału Powiatowego w Bielsku Podlaskim P. Sikorskiego.
Wydział Powiatowy w Bielsku Podlaskim 1944-1950, sygn. 54, k. 8.
1. a Kasa:a stan got ówki w kasie zł 18.773, kwit ami tymczasowymi zł
9.061. Kasjerem [jest] sekret arz gminy Wacław Okłot a. Zbyt wielka
ilość kwitów w kasie, kt óre winny być przeksięgowane i znajdować się w
dowodach kasowych rachuby. Brak kasy ogniot rwałej — got ówkę
przechowuje kasjer. Gmina posiada kasę ogniot rwałą, kasa t a jednak
pot rzebuje remont u.
2. a Rachuba.a Rachubę prowadzi pracownik Sacewicz Konst ant y. Syst em „amerykanka” wraz z księgam i szczegółowym i. Zapisy st aranne.
Gm ina
zaprowadziła
kwit ariusze
przychodowe,
asygnariusze
przychodowe i rozchodowe pisane przez kalkę przechowywane u
rachm ist rza. Rozkład i wymiar podat ków dokonany — zbiorowa księga
wymiaru i poboru podatków załoŜona. Częściowo podat ek ściągnięty i
przekazany do właściwych kas. Rachmistrz ambitny, dokładny.
3. a Lokal.a Biuro Zarządu Gminnego mieści się w budynku cerkiewnym
na piętrze, na dole m ieści się szkoła powszechna polska i białoruska 1kl[asowa]. Zarząd gm iny zajmuje 4 pokoje, reszt ę pokoi zajmuje Poczt a
i Mil[icja] Obywat elska. P om ieszczenie dosyć wygodne, sekret arz i wójt
mają wspólny gabinet . Napisy — t abliczki orientacyjne na drzwiach.
4. a Przyjmowanie int eresant ów. a Wójt gminy mieszka od [siedziby]
gminy 6 km, w biurze bywa 3 razy w t ygodniu i przyjm uje interesantów,
o czym powiadamiana jest ludność, większość spraw załatwia sekretarz
Okłot a Wacław wraz [z] innym personelem biura.
5. aGmina. a Sołectw 18, wsi 20 — gosp[odarst w] rolnych 1.200.
Obszar ogólny 19.248 ha, opodat kowanych 7.478 ha. Lasów
państ w[owych] w t ym 11.800 ha. 2 maj[ątki] rozparcelowane. Ludność
— 5.119 [osób], w t ym Polacy — 1.973, Białorusini — 3.092 i 54
innych. Gmina zniszczona w budynkach okoł[o ...] b — spalone wskut ek
działań wojennych. Sam a osada Mielnik całkowicie zniszczona, warunki
mieszkaniowe cięŜkie.
6. a Przedsiębiorstwa i zakłady gminne: brak. a Jedynie magazyn aprowizacyjny.
7. a Szkoły:a uruchom iono 4 szkoły powszechne, nie uruchom iono 5
szkół powszechnych. Szkoły są zaopatrzone w opał.
8. a Mienie opuszczone:a 3 domy i 2 chlewiki, spisane, wymiaru naleŜności za korzyst anie z dom ów nie dokonano.
120
9. aW pływy i wydat ki:a do 31 X 1944 r. Dochody budŜet owe zł
12.170,50 — dział V doch[ody].W ydat ki budŜetowe zł 8.660,52 — dział
I wydat[ki].
10. a P odział pracy.a Podział pracy dokonany wg t eczek. 4 referat y:
1/ ogólny, 2/ rachuba, 3/ kont yngenty, 4/ wojskowy i ew[idencji]
ludności.
11. a Personel biurowy:a 1/ sekretarz Okłota Wacław, 2/ zast ępca
i kier[ownik] apr[owizacji] Wacławowicz St anisław, 3/ rachmistrz Sacewicz Konst ant y, 4/ wojskowy Olga Wacewicz, 5/ pomocnik
Kałanczyński Paweł, 6/ pomocnik Gabowska M aria, 7/ pomocnik Marks
Anna, 8/ woźny i 9/ magazynier. Ogólnie personel dosyć dobrany, na
wyróŜnienie zasługuje pierwszych czt erech.
12. a Zarządzenia. a Prowadzenie akt , ksiąg uchwał, pot rącania
doch[odów] od wyposaŜeń, ubezp[ieczenie] społeczne, kontrole, kwest ionariusze osobowe, diet y i koszty podróŜy, inst rukcja kancelaryjna,
podział pracy, przyjmowanie int eresantów, kont yngent y, zaopatrzenie
szkół w opał. c
a-a
b
c
Podkreślone.
Fragm ent wy rw any z karty .
Protokół podpisał zastępca inspektora sam orządu gm innego Wy działu Pow iatowego w Bielsku
Podlaskim P. Sikorski.
Nr 60
1944 gru dzień 29, Białystok. — Protokół nr 14 p osied zen ia Egzeku tywy
KP PPR w Białymstoku w sp rawie organizowan ia bieŜącej d ziałalności
partii.
Obecni: t ow. Porębska, Zieliński, RyŜow.
P orządek dzienny: 1/ przygot owanie do posiedz[enia] Kom it [et u]
Pow[iat owego] (Plan pracy na m [iesiąc] styczeń), 2/ sprawy
organizacyjne, 3/ skład Komit et u P owiatowego.
1/ Post anowiono zobowiązać delegatów, kt órzy powrócą ze zjazdu
chłopskiego, by na dzień 6 stycznia zwołać zebrania sprawozdawcze po
gminach, a nast ępnie odbyć zebranie gromadzkie, celem ost atecznego
zorganizowania Samopomocy Chłopskiej.
2/ Sprawa odbudowy przem ysłu: a/ wyciągnięcie m aszyn spod gruzów,
b/ zabezpieczenie maszyn, c/ wzmocnienie dyscypliny pracy. Ut worzenie
komit et ów fabrycznych i usprawnienie ist niejących. St worzenie
robot niczej kontroli nad aprowizacją. W Supraślu i w Czarnej Wsi
zorganizować związek robotników drzewnych.
Czynny udział P PR w akcji opałowej.
121
W punkcie drugim porządku dziennego: uporządkowanie kom it etów
gminnych, ut worzenie kom órek fabrycznych, zorganizowanie świetlic.
3/ Skład Komitetu Powiat owego [PP R]: t ow. P orębska, Zieliński, RyŜow, Grześ, SierŜan, Dąbrowski, Kunat, Wróblewski, Grodzisk.
Rozpatrując kwest ionariusze przyjęt o 8 kandydat ów na członków
partii. a
a
Protokół podpisała sekretarz KP PPR w Biały mstoku B. Porębska, kom endant pow iatowy MO
w Białym stoku ppor. Zy gm unt Zieliński i Józef Ry Ŝow.
Nr 61
1945 styczeń 3, Narew. — Protokół n r 1 posiedzenia GRN w Narwi
w sprawie wyboru człon ka Zarządu G minnego i d elegata d o PRN w Bielsku Pod laskim, realizacji ob owiązkowych świadczeń rzeczowych i organ izacji Ŝycia społecznego w gminie.
GRN w Narwi 1944-1954, sygn. 38, k. 11-13.
P rzewodniczący — wójt Nikonowicz
Obecnych radnych — 22, nieobecnych — 8 nie usprawiedliwionych.
Na posiedzeniu obecni: Komendant Gm iny kapit an Popow1 i ob. T ichoniuk.
P rotokołował P. Gieryń.
Zebranie rozpoczęt o o godz. 11 00.
a Porządek dzienny:a 1/ dokomplet owanie Zarządu Gminnego i wybór
delegata do P ow[iatowej] Rady Narod[owej], 2/ sprawa dost aw kontyngentów zboŜowych, mięsnych itp., 3/ wyrąb i zwózka drzewa, 4/ wolne
wnioski.
P owzięt o uchwały. b
Treść uchwał.
1. Dokomplet owanie Zarządu Gminnego. Uchwalono większością głosów (17) powołać na członka Zarządu Gminnego radnego ob. Ignat iuka
Konst antego ze wsi P uchły, z równoczesnym wyznaczeniem na członkac
do Pow[iat owej] Rady Nar[odowej] w Bielsku.
2. a/ Pismo Star[ost y] Pow[iat owego] Ref[erat] Aprowiz[acji] l. dz.
15/92 z dnia 19 XII 1944 r. o wyznaczeniu Ŝyt a i kartofli na wyŜywienie
ludności gm iny Narewka. P o dłuŜszej debacie uchwalono jednogłośnie dać
na wyŜywienie ludności gm iny Narewka 5 t on Ŝyt a i 10 ton kartofli.
a Uzasadnienie:a
wyznaczonych
ilości
w pionie
Ref[erat u]
Aprow[izacji] gmina nie moŜe dać, gdyŜ t akowa ma do zrealizowania
duŜe kont yngenty, oprócz t ego na t erenie gm innym jest równieŜ duŜo
ludzi nie posiadających ziem i — bezrolnych itp., których gmina musi
Ŝywić.
b/ Odnośnie dostaw kontyngent ów dla armii. Na skut ek wniesionych
przez poszczególne gromady oraz indywidualne osoby podań i wystąpień
122
poszczególnych radnych o zmniejszenie kont yngentów uchwalono jednogłośnie wystąpić z wnioskiem do St ar[ostwa] Powiat [owego] w Bielsku
o zmniejszenie kot yngent ów o 50%. Wymierzenie kontyngent ów prawdopodobnie nast ąpiło od ilości 25.461 ha, a nie od 16.942 ha, jakie
posiada gmina według danych, t j. razem uŜyt ki, nieuŜyt ki i lasy
włościańskie.
W przypadku nie zmniejszenia kont yngentów ludność na terenie
gminy zost anie bez środków do Ŝycia, nawet nie będzie moŜności mieć
rezerwy na wyŜywienie ludności bezrolnej — pracującej.
Wymierzone kont yngenty są większe od [kont yngentu] niem ieckiego,
co [jest] sprzeczne z obowiązującymi dekretami, Rada Gminna
zwaŜywszy wszechstronnie m oŜliwości dostaw kontyngent ów uchwala na
zasadzie
powyŜszego
wyst ąpić
z wnioskiem
do St ar[ostwa]
Powiat[owego] w Bielsku o zmniejszenie kontyngent ów.
c/ Kwest ionariusz zasiewów 1939 [r.] — 1944 r. St arost wo Bielsk —
uchwalono poruczyć Zarządowi Gminnemu sporządzić i odesłać do St arostwa.
d/ Kont yngent lnu i konopi — uchwalono rozłoŜyć na sołectwa na
[powierzchnię w] ha ornej ziemi.
e/ Kont yngent 320 t on słomy — rozłoŜyć na [powierzchnię w] ha
ornej ziemi.
f/ Kont yngent grochu, gryki, fasoli itp. — zarz[ądzenie] St ar[ostwa]
Nr 206 z dnia 2 XI 1944 r.
Wykazane ilości w pow[yŜszym] zarz[ądzeniu] Rada uwaŜa za wygórowane, gdyŜ na terenie gminnym rolnicy mało sieją wym [ienionych]
kult ur i jeŜeli sieją t o w małych ilościach, wobec czego jednogłośnie
uchwalono wystąpić z wnioskiem do St ar[ostawa] Pow[iat owego]
o zmniejszenie wymienionych kont yngentów gryki, lnu, grochu (fasoli
nie sieją, a tylko m inimalne ilości w ogródkach), oraz łubinu do 50%, zaś
rzepiku, soczewicy, grochu past ewn[ego], bobiku, wyki, peluszki rolnicy
na t erenie gminy nie uprawiają, wobec czego prosim y o zdjęcie
t akowych.
3. Wyrąb i zwózka drzewa. Na wniosek przewodniczącego oraz
radnych jednogłośnie uchwalono poczynić wszyst ko, by wyznaczone
kontyngent y leśne w najbliŜszm czasie wykonać, radni winni w t ym celu
zająć się t ymi sprawami w przydzielonych im sołect wach, by ludność na
t erenie
wyrąbywała
wyznaczone
kontyngent y i zwiozła do
wyznaczonych składnic, gdyŜ sprawa b[ardzo] waŜna i pilna.
4. a Wolne wnioski. Uchwały. a
123
a/ Pismo P ow[iatowego] Urzędu Ziems[kiego] Nr 100 z dnia 16 XI
1944 r. o wyznaczenie opiekuna nad sierotami Urynowicza Jana
w Iwankach oraz ich mająt kiem. Uchwalono jednogłośnie wyznaczyć
opiekunem Ludwika Urynowicza z Iwanek.
b/ Komisja Opieki Społecznej — pismo St ar[ostwa] O. P. Nr 3 z dnia
29 XII 1944 r. Uchwalono jednogłośnie powołać: śakiewicza Józefa —
jako przewodn[iczącego], ks. kat[olickiego] Łukaszewicza Stanisława [i]
Skiepko Teodora — jako członków.
c/ Komisja Rewizyjna Gminy. Jednogłośnie wybrano z radnych: Marczuk — Ciełuszki, Kotowicz — Ancut y, Jakubowski Jan s. Maksym a —
Narew.
d/ P ismo P owiat [owego] P CK Nr 2/44 z dnia 27 XI 1944 r. o zorganizowaniu PCK na t erenie gminnym . Uchwalono jednogłośnie
organizować na t erenie gminnym PCK, przyczym jednogłośnie wybrano:
prezes — Skiepko Tedor z Narwi, sekret[arz] — Czerniakiewicz Jan
z Narwi, skarb[nik] — Borowski Wojciech z Narwi. Polecono przyst ąpić
do werbowania członków i pobrania wpisowych. d
a-a
b
c
d
1
Podkreślone.
Opuszczono niew ypełnioną rubrykę: „Adnotacje o w ykonaniu”.
Nadpisane nad przekreślony m: „delegata”.
Protokół podpisał sekretarz gm. Narew P. Gieryń i w ójt gm . N arew A . N ikonow icz.
Chodzi o przedstawiciela wojskowej administracji A rmii Czerw onej.
Nr 62
1945 styczeń 8, B iałystok. — śyciorys fun kcjon ariusza PUBP w Białymstoku Józefa Chrzan owskiego.
KW PZPR w Białymstoku 1948-1990, akta osobowe Chrzanowskiego Józefa s. Jana.
a Ja,
Chrzanowski Józef s. Jana, urodziłem się w roku 1904, we wsi
Dzierniakowo, gminy Gródek, powiat u białost ockiego; pochodzę
z rodziny chłopskiej, religii prawosławnej, nar[odowości] białorus[kiej],
wykształcenie siedem kl[as] szkoły rosyjskiej. Od 1920 r. do 1927 r.
pracowałem na prywatnych robot ach leśnych i na innych. Od 1927 r. do
1939 r. pracowałem na gospodarstwie [wielkości] t rzech i pół hektara
ziemi. P o wyzwoleniu przez Czerwoną Armię spod burŜuazyjnej Polski,
od roku 1939 do roku 1941, [dnia] 23, 6 m [iesiąca], pracowałem
w urzędzie sowieckim w charakterze sekret arza. W ost atnim dniu do
nadejścia Niemca, 23 VI 1941 r., robiłem ucieczkę do wost ocznej Rosji,
ale moja ucieczka była niekorzyst na dla mnie, gdyŜ droga była przecięt a
przez Niem ców, m usiałem od samego Słonim a powrócić na stare miejsce
do wsi Dzierniakowo, gm. Gródek. P owróciwszy na miejsce wspomniane
wspomagałem i ut rzymywałem łączność z narodem sowieckim, który
pozostał Ŝyć w niewoli między Niemcami. Mój brat był rozst rzelany dnia
124
10 kwietnia 1942 r. przez Niem ców za nielegalne ut rzymywanie
sowieckiego urzędnika. Później, po rozst rzelaniu brata mego, poszedłem
do part yzant ki, z kt órą ut rzymywałem łączność od pierwszych dni;
w roku 1943 nawiązałem łączność z Wielkim Szt abem Part yzanckim
Oddział „Suworowa”, gdzie pracowałem do ost at niego dnia jako
kontrwywiadowca.
J. Chrzanowski
a
W tekście dokonano znacznej ingerencji odredakcy jnej zm ieniając styl, gramatykę i ortografię.
Nr 63
1945 styczeń 14, Bielsk Pod laski. — S prawozdanie in sp ektora rejonowego
Wydziału Osadnictwa PUR w Bielsku Podlaskim Tad eusza Święcickiego
za okres od 3 d o 14 I 1945 r. d la PUR w Lub lin ie dotyczące u tworzen ia
inspektoratu rejonowego Wydziału O sadn ictwa PUR w Bielsku
Podlaskim oraz p rob lemów związan ych z p rzesiedleniem B iałorusinów
z pow. b ielskiego do B SRR.
Odpis, maszynopis.
PUR Powiatowy O ddział w Bielsku Podlaskim 1945-1950, sygn. 18, k. 3.
Zgodnie z ot rzymanymi inst rukcjami przejąłem t eren powiatu Bielsk
Podl[aski] dla przejęcia i zabezpieczenia m ienia pozost ałego po białoruskich repat riantach i osadzania na zwolnionych terenach Polaków przybyłych z ZSRR.
Teren bielski ze względu na bardzo duŜy obszar (1112 wsi i 22 miast eczka) podzielony jest na dwa rejony, w kt órych pracują dwie mieszane
komisje dla spraw repat riacji. P ierwsza z siedzibą w Bielsku Podl[askim]
obejm uje teren 9 gmin i druga w Siem iat yczach t eren 8 gmin
i miasteczek.
P o przybyciu nawiązałem kont akt ze st arost wem i otrzymałem lokal
biurowy przy ul. Jagiellońskiej nr 21. Następnie od miejscowego przedst awiciela P KWN otrzymałem
mat eriał
z wykonanych prac
ewakuacyjnych za czas od 11 X 1944 r. do 31 XII 1944 r. obejmujący
t eren 5 gm in (16 wsi i 2 miast eczka) z ogólną liczbą 43 opuszczonych
gospodarst w. aRuch repat riacyjny na t erenie pow. jest obecnie b[ardzo]
duŜy. a
Dot ychczas zabezpieczyłem 26 obiektów przez oddanie ich pod
opiekę sołtysów ew[ent ualnie] gospodarzy [z] t ych wsi. Muszę
nadmienić, Ŝe st an opuszczonych gospodarst w jest ogólnie rzeczy biorąc
bardzo zły. Opuszczają t eren przewaŜnie gospodarze spaleni. Ci, którym
pozostały domy, na skut ek dot ychczasowego braku kontroli, uprawiali
gospodarkę wybit nie rabunkową, rozbierając domy, ew[ent ualnie]
sprzedając je przed wyjazdem . U niekt órych gospodarzy widziałem
formalne um owy sądowe uprawniające do nabycia nieruchom ości
125
pozostałych po repat riant ach. W porozumieniu ze st arost wem wydane
zast ało zarządzenia kładące kres w[yŜej] w[ymienionemu] stanowi
rzeczy. NiezaleŜnie od tego porozumiałem się z sędzią w Bielsku
Podl[askim ], zwracając uwagę sędziemu, Ŝe t ego rodzaju um ów na
przyszłość nie m oŜe przeprowadzać.
Skont akt owałem się z punktem et apowym w Janowie P odlaskim
prosząc o kierowanie polskich repatriantów na t eren powiat u bielskiego.
Muszę nadmienić, iŜ dla sprawnego funkcjonowania inspekt oratu pot rzebna jest pomoc 3 osób, z których dwie przebywać będą w m[ieście]
Siemiatycze i okolicy (522 wsi) i nast ępne dwie w Bielsku Podl[askim]
i okolicznych gminach (590). P rzesyłam przy niniejszym sprawozdaniu
wykaz ewakuowanych gospodarst w z terenu 5 gmin i częściowo
przyjętych i zabezpieczonych przeze mnie oraz 2 Ŝyciorysy
ewent ualnych pracowników. 1
a-a
1
W aktach brakzałączników.
Nr 64
1945 styczeń 15, Bielsk Pod laski. — Protokół posied zenia K P PPR w Bielsku Pod laskim w sprawie b ieŜącej d ziałalności partii.
KP PPR w Bielsku Podlaskim 1944-1948, sygn. 5/II/1, k. 2-6.
Obecnych 25 osób.
P orządek dzienny: 1/ zadania naszej Part ii, 2/ informacja t ow. Ossolińskiego, 3/ informacja t ow. Parfieniuka o Kongresie Chłopskim , 4/
sprawozdanie tow. Tichoniuka ze swojej pracy, 5/ wolne wnioski.
1. O celach i zadaniach Part ii m ówił tow. Drzewiecki podkreślając, Ŝe
PP R jest part ią proletariat u. Zadaniem Part ii jest opieka nad społeczeństwem , t [ak] jak P PR jest przodującą P art ią w Państ wie. P PR musi organizować Zw[iązek] Samopom[ocy] Chłopskiej, zakładać spółdzielnie
Zw[iązku] Samopom[ocy] Chopskiej, pom agać w mobilizacji, aby ani jeden obywat el, który mobilizacji podlega, nie uchylił się od niej. Tow.
Drzewiecki powiedział, Ŝe P PR musi interesować się wszyst kimi
organizacjami i Ŝyciem wewnęt rznym kraju. KaŜdy członek PP R
powinien wiedzieć, czym jest Partia i musi móc zdać sprawozdanie ze
swojej pracy.
2. Tow. Ossoliński zdał sprawozdanie ze stanu organizacyjnego P art ii
na terenie pow. bielskiego zaznaczając, Ŝe P PR w pow. bielskim jest źle
zorganizowana. Liczba członków Partii nie jest dokładna. Dlatego
pracownicy Kom[itetu] P ow[iat owego] PP R rozjadą się w teren i w
kaŜdej wsi, nie patrząc ilu jest członków, załoŜą komórki i w kaŜdej
komórce wybiorą sekret arza. 21 I 1945 [r.] sekretarze wszyst kich
komórek zjadą się do Kom[it et u] Pow[iat owego] P PR w Bielsku
126
Podl[askim ] na posiedzenie, zdając jednocześnie dokładny, imienny spis
członków Part ii. Z kaŜdego zebrania komórek mają być robione
protokoły.
3. Tow. Parfieniuk Jefim poinformował o przebiegu Kongresu Chłopskiego w Lublinie, w którym brało udział przeszło 2.000 delegat ów: chłopów, robot ników, int eligencji. Byli teŜ przedstawiciele z zagranicy. Na
t ym Kongresie kaŜdy chłop czuł, Ŝe nie jest wyzyskiwanym, ciemnym
chłopem , którym był do 1939 roku. KaŜdy chłop wiedział, Ŝe m a t akie
prawa jak: i robotnik, i int eligent.
4. Informacja T ichoniuka o swojej pracy. Tow. T ichoniuk zdał sprawozdanie ze swojej pracy podkreślając, Ŝe zadania i obowiązki part yjne
spełniał sumiennie. W gminie Narew zorganizował Zw[iązek]
Samopomocy Chłopskiej, Polską Part ię Robotniczą, załoŜył sześć
komórek i w kaŜdej wybrał sekretarza. Wszyst kie zebrania Komitet u
PP R były robione protokolarnie.
5. W wolnych wnioskach zabrał głos przedst awiciel wojennej komendantury, kapitan Zajcew. Kapit an Zajcew powiedział, Ŝe PPR nie
powinna pędzić się za ilością, ale za jakością członków. Part ia musi mieć
t akich ludzi, którzy by nie wstydzili się, a byli dum ni, Ŝe do P art ii naleŜą.
Kapit an Zajcew zaproponował, Ŝeby zorganizować czyt elnię, objąć kino,
które dotychczas jest w rękach lot ników. Part ia nie powinna Ŝyć na
ust roniu, ale brać czynny udział we wszyst kim t ak, aby wszyscy wiedzieli,
Ŝe PP R ist nieje.
Na tym zebranie zakończono. a
[Załącznik]
List a obecnych na plenarnym posiedzeniu Kom [it et u] Pow[iat owego]
PP R w Bielsku P odlaskim, kt óre odbyło się dnia 15 I 1945 r.
1. Ossoliński Marian — sekretarz powiat owy PP R, 2. P arfieniuk
Jefim — II sekretarz, 3. Niksa Władysław — referent wojskowy 1,
Parfieniuk Mikołaj — kierownik Wydziału Inf[ormacji] i Propagandy, 5.
Woźniak Roman — st arost a powiat owy, 6. P et olec Adam — zast ępca
starosty, 7. Romanowicz Aleksander — pracownik t echniczny
Wydz[iału] Inf[ormacji] i Propag[andy], 8. Grygoruk Łukian — rolnik,
członek PPR, Orla, pow. Bielsk, 9. Pt asznik Henryk — członek P PR,
Hajnówka, 10. Kajdan Antoni — członek PP R, Hajnówka, 11.
Pawluczuk Paweł — członek P PR, Bielsk, 12. Waśkiewicz M ikołaj —
kierownik świet lic, Bielsk, 13. Firfa Jan — pracownik st arostwa, Bielsk,
14. Radzicki P aweł — Bielsk, pracownik mleczarni, 15. Krzewiński
Czesław — woj[ewódzki] pełnom [ocnik] kont yngent u opałowego, 16.
Drzewiecki M ichał — przedst awiciel Wojewódz[kiego] Kom[it et u] P PR,
127
17. Zajcew — przedst awiciel wojennej komendant ury, 18. Tichoniuk
Bazyli — instrukt or Kom [it et u] Pow[iat owego] PP R, 19. Nikonowicz
— wójt gm. Narew, członek P PR, 20. Barbos — podp[orucznik]
Wydz[iału] Bezpieczeńst wa [P ublicznego], Białyst ok, 21. Pietras
Kazim ierz — kierownik Wydz[iału] Bezpieczeńst wa [Publicznego], 22.
Szarało Władysław — kierownik wydz[iału] personal[nego]2 , 23. Makarczuk — dyrektor gimnazjum3 , 24. Olesiuk Olga — sekret arka
Wydz[iału] Inf[ormacji] i Prop[agandy], 25. Bast rygin Luba —
sekret arka Kom[it etu] P ow[iatowego] P PR.
a
1
2
3
Protokół podpisał nieczy telnie sekretarz KP PPR w Bielsku Podlaskim M. O ssoliński.
Chodzi o komórkę organizacyjną Starostwa Powiatow ego w Bielsku Podlaskim .
Chodzi o komórkę organizacyjną PUBP w Bielsku Podlaskim .
Chodzi o Państwowe Gimnazjum i Liceum w Bielsku Podlaskim.
Nr 65
1945 styczeń 25, Bielsk Pod laski. — Protokół Konferen cji Powiatowej PPR
w Bielsku Pod laskim w sp rawie podsu mowan ia d ziałalności p artii
i wyb orów do Komitetu Powiatowego.
Kopia, m aszynopis.
KP PPR w Bielsku Podlaskim 1944-1948, sygn. 5/I/1, k. 1-3.
Obecnych 59a osób.
P orządek dzienny: 1/ zagajenie, 2/ sprawozdanie z działalności Kom[it et u] Pow[iat owego] PP R na t erenie pow. bielskiego M. Ossolińskiego a,
3/ sprawozdanie sekret arza komit et u w Hajnówce tow. P om orskiego,
4/ sprawozdanie sekretarza komit et u w Hajnówce t ow. Lisa, 5/ sprawozdanie sekret arza komit et u w Kleszczelach t ow. Bazyluka, 6/ sprawozdanie z działalności Zw[iązku] Samop[om ocy] Chłopskiej, 7/ wybór
Kom[itetu] P ow[iatowego] P PR, 8/ dyskusja, 9/ wolne wnioski.
I. Konferencję zagaił t ow. Ossoliński uczczeniem pam ięci poległych
bohat erów jednominutową ciszą.
II. W punkcie drugim zabrał głos t ow. Ossoliński zdając sprawozdanie
z działalności PPR na t erenie pow. bielskiego. Przy pomocy P PR zost ał
odbudowany przemysł drzewny w Hajnówce. Drugą wielką akcją PP R
była reforma rolna, kt óra zost ała całkowicie przeprowadzona. Kongres
Chłopski w Lublinie t eŜ był przez P PR zorganizowany. P rawie we
wszyst kich gminach są zrobione komórki partyjne.
III. Tow. P omorski, sekret arz komit et u Hajnówka, zdał sprawozdanie
z działalności PPR na t erenie Hajnówki. Były przeprowadzone zebrania,
urządzono uroczyst e akademie poświęcone rocznicy śmierci
W. I. Lenina i powst aniu st yczniowem u w Polsce. Zwiększyła się t eŜ
ilość członków w Hajnówce.
IV. Sprawozdanie z pracy komórki na fabryce chemicznej zdał tow.
Lis, podkreślił, Ŝe praca post ępuje naprzód.
128
V. Nast ępnie zdał sprawozdanie tow. Bazyluk, sekretarz komitet u
w Kleszczelach. W gminie Kleszczele jest urządzona czyt elnia, powstały
kółka dram at yczne, które dają przedstawienia; w kaŜdej prawie wsi są załoŜone komórki part yjne.
Następnie zdawali sprawozdania obecni na konferencji sekretarze komórek. Tow. Niksa, sekretarz komórki Bielsk, zaznaczył, Ŝe praca na
t erenie pow. bielskiego jest cięŜka, bo członkowie P PR nie wiedzą czym
jest P artia i nie znają dyscypliny partyjnej. Potem zabrał głos tow.
Trusiewicz Józef, sekret arz komórki w Narewce, gdzie jest juŜ urządzona
czytelnia i świet lica. Ilość członków jest mała dlatego, Ŝe do gminy
Narewka naleŜą t ylko czt ery wsie i komórka ist nieje od 11 XI 1944 r.
Tow. Trębliński, sekret arz komórki w Ciechanowcu, powiedział, Ŝe na
t erenie gminy Ciechanowiec praca jest bardzo cięŜka. P o śmierci tow.
Grabarza ludzie boją się „akowców”, kt órzy członków PPR prześladują.
Tow. Jarymowicz Aleksander zdał sprawozdanie z pracy w komórce
Orla. T ow. Jarymowicz powiedział, Ŝe złym jest t o, Ŝe polecenia
Komit et u Pow[iat owego] PP R nie są zawsze w czas wypełnione dlat ego,
Ŝe poczt a źle dochodzi.
VII. Następnie został wybrany Kom[it et ] P ow[iatowy] P PR, w skład
którego weszli: 1/ I sekret arz tow. Ossoliński, 2/ II sekret arz tow. Parfieniuk Jefim, 3/ kierownik Agit acji i P ropagandy przy P PR tow.
Tichoniuk, 4/ t ow. P arfieniuk Mikołaj, 5/ tow. Niksa Władysław, 6/ tow.
Woźniak Roman, 7/ t ow. Pomorski Józef, 8/ t ow. Jarymowicz
Aleksander, 9/ t ow. P iet ras Kazimierz, 10/ tow. Bazyluk, gm. Kleszczele,
1/ tow. M arczuk, wieś Ciełuszki, gm . Narew, 12/ tow. Betler Jan,
Hajnówka, 13/ tow. Kondraciuk Piot r, 14/ t ow. Lis, Hajnówka, 15/
b [T rębliński T adeusz, Ciechanowiec].
VIII. W dyskusji zabrał głos przedst awiciel Komit et u Wojewódzkiego
PP R t ow. Kozłowski zaznaczając, Ŝe nie t rzeba zniechęcać się
zabójstwem t ow. Grabarza. Nast ępnie powiedział, Ŝe na zajęte tereny
Prus Wschodnich t rzeba posyłać kadry robot nicze. T rzeba posyłać ludzi,
którzy mogliby pracować. Potem zabrała głos sekret arz c Komitet u
Woj[ewódzkiego] PP R t ow. Orłowska podkreślając, Ŝe kaŜda gmina musi
dać co najmniej dwóch ludzi do pracy na wyzwolonych t erenach. Tow.
Orłowska w swoim przemówieniu powiedziała, Ŝe duŜo musim y
zawdzięczać Armii Czerwonej, kt óra pomaga masom robotniczym.
Trzeba t eŜ zapobiec zabójstwom i działaniom AK przez posyłanie gazet
do kaŜdej wsi. Na terenie pow.bielskiego duŜo jest t akich wsi, gdzie nie
dochodzą gazet y i ludzie nie wiedzą co się dzieje w świecie. Dlat ego t eŜ
wierzą „akowcom”. W Ciechanowcu naleŜy przejrzeć skład zarządów
129
gminnych i usunąć element y niepot rzebne, kt óre szkodzą rozbudowie
Państ wa. Sprawa Zw[iązku] Sam op[omocy] Chłopskiej jest dalszym
rozwojem Państ wa. Kom[itet] Pow[iat owy] P PR m usi opracować plan
pracy na m iesiąc lut y. Do 15 II 1945 r. ilość członków PP R na terenie
pow. bielskiego m usi zwiększyć się do 500 osób. P ot em zabrał głos
przedstawiciel wojennej komendant ury1 dziękując Kom[it et owi]
Pow[iat owemu] PP R za t o, Ŝe nie zapomina o nich i zaprasza na kaŜde
zebranie. Następnie powiedział, Ŝe t rzeba zapam ięt ać wszyst kie braki,
które t rzeba zapełniać, a z ludźmi, kt órzy szkodzą rozbudowie Kraju,
naleŜy walczyć. Na t ym konferencję zakończono. d
List a obecnych na zebraniu dnia 25 I 1945 r.
1/ Ossoliński Marian — sekretarz powiat owy PPR, 2/ Niksa
Władysław — referent wojskowy2 , 3/ Parfieniuk Jefim — II sekret arz, 4/
Parfieniuk Mikołaj — kierownik Wydziału Informacji i Propagandy, 5/
Pawluczk Paweł — członek P PR, Bielsk, 6/ W aśkiewicz M ikołaj —
referent świet licowy, 7/ Tichoniuk Bazyli — inst ruktor, 8/ Orłowska —
sekret arz Wojewódz[kiego] Kom [it et u] P PR, 9/ P et olec Adam —
zast ępca
st arost y,
10/ Krzewiński
Czesław — pow[iat owy]
pełn[omocnik] kont [yngent u] opałowego, 11/ Lis St efan — członek
PP R, Hajnówka, 12/ Pomorski Józef — sekret arz komit et u P PR,
Hajnówka, 13/ Nikonowicz Antoni — wójt gminy Narew, 14/ Galicki
Mikołaj — członek P PR, P uchły, gm. Narew, 15/ Ignaciuk Konst ant y —
członek PPR, 16/ P rokopiuk Włodzimierz — członek PP R, Klejniki,
gm. Narew, 17/ Jakubowski Aleksander — członek P PR, Narew, pow.
Bielsk, 18/ Czerniakiewicz Andrzej — członek PPR, Makówka, gm.
Narew, 19/ Czemerys P imon — członek PP R, Makówka, 20/ Charyt oniuk Jakub — członek PP R, Pawły, gm Narew, 21/ Gołubowski Władysław — członek PP R, Pawły, 22/ Trusiewicz Józef — członek PP R, Narewka, pow. Bielsk, e 23/ Sołoniewicz Aleksander — Narewka, e 24/ Gierpanowicz Karp — członek PP R, Koryt yski, gm . Orla, 25/ Romaniuk
Włodzim ierz — członek P PR, P oliczna, gm . Kleszczele, 26/
Krawczykowski Teodor — członek P PR, Kuraszewo, gm. Kleszczele,
27/ Borowik Włodzimierz — członek PP R, Kuraszewo, gm. Kleszczele,
28/ Kowalczuk Tomasz — członek PPR, Moskiewce, gm. Kleszczele,
29/ Dem ianiuk Łuka — członek PP R, Zaleszany, gm . Kleszczele, 30/
Prokopiuk Aleksander — członek PP R, Jelonka, gm . Kleszczele, 31/
Wasilewski St efan — członek P PR, Kleszczele, pow. Bielsk, 32/ Bazyluk
Jakub — członek PP R, Kleszczele, pow. Bielsk, 33/ Roszczenko Aleksy
— Dasze, gm. Kleszczele, 34/ Roszczenko Grzegorz — Dasze, gm.
Kleszczele, 35/ Jarymowicz Aleksander — sekret arz komit et u P PR,
130
Orla, 36/ Bart oszuk Kuźma — członek P PR, Mołoczki, gm. Kleszczele,
37/ Grygoruk Łukian — Dubicze, gm. Orla, 38/ Jaszczołt Bolesław —
członek PPR, Ciechanowiec, pow. Bielsk, 39/ Trębliński Tadeusz —
członek PP R, Ciechanowiec, 40/ Leszczyński Wacław — członek P PR,
Ciechanowiec, 41/ Wawrzyńczuk Jan — członek PP R, Ciechanowiec,
42/ Kapłan Michał — członek P PR, Ciechanowiec, 43/ Hermanowicz
Karp — członek PP R, Koryt yski, gm. Orla, 44/ Grygoruk Jakub —
członek P PR, Grabowiec, gm. Kleszczele, 45/ W oźniak Rom an —
członek PPR, starosta powiat owy, 46/ Danieluk Grzegorz — członek
PP R, zastępca pow[iatowego] kom [endant a] Mil[icji Obywat elskiej], 47/
Gan Edward — członek PPR, Boćki, pow. Bielsk, 48/ Marczuk Aleksander — członek PP R, Ciełuszki, gm. Narew, 49/ Birula Wiera — członek
PP R, Urząd Bezpieczeńst wa, 50/ Burdziej Igor — członek PP R, Urząd
Bezpieczeńst wa, 51/ Kuczyński — członek P PR, Urząd Bezpieczeństwa,
52/ Pietras Kazimierz — członek PPR, kierownik Urzęduf Bezpie[czeńst wa], 53/ Szarało Władysław — członek PPR, kierownik
Wydz[iału] P ers[onalnego] 3, 54/ Kozłowski — członek Kom [it et u] Wojew[ódzkiego] P PR, 55/ przedst awiciel wojennej kom endant ury 1 , 56/ Romanowicz Aleksander — członek PP R, referent t echniczny 4, 57/ Sokołowski Grzegorz — sekretarz kom órki, Boćki, 58/ Olesiuk Olga —
członek PP R, techn[iczna] sekr[et arka Urzędu] Inf[ormacji]
i Prop[agandy], 59/ Bast rygin Luba — członek PPR, t echn[iczna]
sekr[etarka] Kom[itet u] Pow[iat owego] PPR. g
a
b
c
d
e-e
f
g
1
2
3
4
Napisane odręcznie.
W tekście nazwisko T. Treblińskiego zostało opuszczone.
W tekście: „sekretarka”.
Protokół podpisał nieczy telnie I sekretarz K P PPR w Bielsku Podlaskim M. Ossoliński.
Przekreślone i odręcznie napisane: „Wy kr[eślony ]”.
W tekście: „W ydz.”
Pod listą niecztelny podpis I sekretarza KP PPR w Bielsku Podlaskim M. O ssolińskiego.
Chodzi o komórkę organizacy jną Starostwa Pow iatowego w Bielsku Podlaskim.
Chodzi o komórkę organizacyjną PUBP w Bielsku Podlaskim .
Chodzi o kom órkę organizacy jną Powiatow ego Urzędu Informacji i Propagandy w Bielsku
Podlaskim .
Nr 66
1945 styczeń 27, Białystok. — Pismo kierownika Dyrekcji L asów Państwowych w B iałymstoku Włoczowskiego do Komend y Powiatowej MO
w Białymstoku w sp rawie kon fliktu Józefa K uźmy z Podozieran (gm.
Michałowo) z leśniczym An ton im T ronin ą.
Odpis, maszynopis.
UW B 1944-1950, sygn. 293, k. 4.
Dnia 2 stycznia 1945 roku Kuźma Józef syn Bazylego, zam[ieszkały]
we wsi Podozierany, gm. M ichałowo, razem z sowieckim Ŝołnierzem,
131
szoferem cięŜarowego aut a [o rejest racji] ś-1-64-99, zaszli do
mieszkania leśniczego Ant oniego Troniny i popędzili go ładować
kartofle Kuźmy na cięŜarówkę. Kuźma i wspomniany Ŝołnierz w czasie
t ej pracy obrzucali obelgami leśniczego Troninę i w ogóle Polaków, przy
czym Ŝołnierz groził m u karabinem i mówił kilka razy, Ŝe go zast rzeli.
Kuźma oświadczył, Ŝe poniewaŜ leśniczy Tronina pociągnął go do
odpowiedzialności za kradzieŜ drzewa, on zm usza Troninę ładować swoje
kartofle.
Takie znęcanie się t rwało przez cały czas pracy (około 2 godziny)
i tylko po załadowaniu kart ofli na cięŜarówkę leśniczem u Troninie
powiodło się uciec, przy pom ocy świadków zajścia. P o ucieczce T roniny
Ŝołnierz próbował go odnaleźć, ale bez wyniku. Gdy w dzień leśniczy
zaŜądał od Kuźmy zwrot u zapom nianego w czasie ucieczki kosza, t en
kosza nie zwrócił i oświadczył: „Na mnie i na sowieckiego Ŝołnierza
nigdzie nie znajdziecie prawa”. W ostat nich dniach ten sam Kuźm a
oskarŜa leśniczego T roninę przed NKWD o branie udziału w zabójstwie
partyzanta w wiosce Kuchmy.
Świadkami zajścia byli: 1/ Kazberuk Józef syn St efana, zam[ieszkały]
w P odozieranach, gm. Michałowo, 2/ Kazberuk Wikt or s. Jana,
zam[ieszkały] w Leonowiczach, gm. Michałowo.
Odnośnie sprawy o zabójst wo part yzant a w wiosce Kuchmy vide
pismo Nadleśnictwa Hieronim owo Nr 304/2 z dnia 22 I 1945 [r.] 2 .
Kuźma Józef jest wielokrot nym a złodziejem leśnyma, który
w ubiegłym roku zost ał skazany orzeczeniem karnym St arost y
Powiatowego (pismo Nr 48/ kar. z dnia 30 X 1944 [r.]) na 1 miesiąc
areszt u, 1.000 zł grzywny i na zwrot Dyrekcji Lasów P aństwowych
wartości askradzionegoa drzewa w kwocie zł 10.960,56. Oprócz t ego brał
on udział w demolowaniu leśniczówki w Podozieranach w 1944 roku.
Przy rewizji znaleziono u niego skradzione w leśniczówce rzeczy. Sprawę
o zdemolowanie leśniczówki Dyrekcja L[asów] P[ańst wowych]
skierowała do Prokurat ora Sądu Okręgowego w Białym st oku pismem
z dnia 2 I 1945 r. za Nr 3/8/P r. PoniewaŜ leśniczy T ronina pociągnął
Kuźmę do odpowiedzialności za kradzieŜ drzewa i rozkradanie
leśniczówki, Kuźma zem ścił się nad nim w opisany wyŜej sposób.
Dyrekcja Lasów Państ wowych zawiadam ia, Ŝe wspom niany Kuźma zapisał się na wyjazd do ZSRR i według wiadomości otrzymanych przez administ rację leśną wyjeŜdŜa 1 marca 1945 [r.].
Nazwiska i nr Poczty P olowej sowieckiego Ŝołnierza biorącego udział
w zajściu Dyrekcja Lasów P[ańst wowych] nie wie. Wiadomo tylko, Ŝe
jest t o szofer cięŜarówki Nr Ж-1-64-99. Wzrost t ego szofera średni,
132
t warz okrągła, włosy zdaje się, Ŝe czarne (nocą leśniczy Tronina nie
mógł t ego dokładnie sprawdzić).
Wobec powyŜszego Dyrekcja Lasów Państwowych w Białymst oku
prosi pociągnąć do odpowiedzialności Kuźmę Józefa syna Bazylego i sowieckiego Ŝołnierza, szofera cięŜarówki Nr Ж-1-64-99 za znęcanie się
nad leśniczym Ant onim Troniną. 3
a-a
1
2
3
Nadpisane odręcznie.
Drugim adresatem był kom endant wojskowy A rmii Czerw onej m iasta Biały stok.
W wy mieniony m piśm ie autorstwa nadleśniczego Domańskiego jest jedynie informacja, iŜ
leśniczy A. Tronina nie w spółdziałał z okupantam i niem ieckim i w zabójstw ie party zanta
radzieckiego we wsi Kuchm y; w: APwB, UWB 1944-1950, sy gn. 293, k. nie numerowana po
k. 3.
Opuszczono adnotację o załączeniu odpisów pism dotyczący ch spraw y znajdujący ch się
w aktach; patrz: A Pw B, UWB 1944-1950, sy gn. 293, k. 2-4 i nie numerow ana po k. 3.
Nr 67
1945 styczeń 27, Sokółka. — S prawozdanie statystyczn e KP PPR w S okółce o stan ie liczb owym partii w p owiecie sokólskim z wyszczególn ieniem
m.in. narodowości człon ków.
KP PPR w Sokółce 1944-1948, sygn. 12/VI/1, k. 2.
Stan organizacyjny członków P PR w pow. asokólskim a na dzień
I 1945 a [r.]
a 27
gm ina
am [ia sto]
Sokółka
Kry nki
Sidra
Kuźnic a
Szudzia łowo
Suc howola
Ba biki
[Ra ze m ]
ilość
ogólna
ilość
kom óre k
robotnic y
20
4
22
2
3
3
1
1
52
7
1
1
1
—
—
14
chłopi
intel[ige nc j a
]
7
5
8
3
P ola c y
7
1
—
2
1
—
18
11
—
3
1
—
—
20
4
1
—
—
—
1
14
4
—
—
—
—
—
7a
P ola c y
P ola c y
P ola c y
Białorusini
P ola c y
P ola c y
ilość c zł[onków]
R[a d]
N[arodowyc h]
narodowość
Stan organizacji demokrat ycznych i Zw[iązków] Zaw[odowych]
w pow. a sokólskima na dzień a 27 I 1945 r. a
Pa rtia lub Stronn[ictwo]
PP S
Str[onnictwo] Ludowe
Związki Za wodowe: a Ga rba rzy a
aZ[wiązek] Z[a wodowy] K[olej a rzy ]a
aZw[iązek] Sa mopom oc y Chłopskie j a
aŚwie tlica
a -a Wy pełnione odręcznie.
Ilość c złonków
—
—
a 59 c zł[onków]a
a 70 c zł[onków]a
a 1.721 czł[onków], 116 kóła
a 14 a
Nr 68
1945 styczeń 30, Białystok. — Protokół nr 2 zebrania komórki PPR im.
DzierŜyńskiego w WUBP w Białymstoku w sprawie omówienia bieŜącej
działalności p artii i przyjęcia n owych członków.
133
KP PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn 4/VI/2, k. 86-88.
Dnia 30 I 1945 r., obecni — 9 osób i sekret arz kom órki part yjnej
Woj[ewódzkiego] UBP t ow. Duczko.
P orządek
dzienny:
1/
sprawozdanie
sekretarza
kom órki
o dot ychczasowej pracy komórki, 2/ sprawy organizacyjne, 3/
przyjmowanie nowych członków, 4/ wolne wnioski.
P orządek dzienny został przyjęt y jednogłośnie.
1/ W sprawozdaniu o dotychczasowej pracy komórki t ow. Grycuk objaśnia nowym członkom o zadaniu naszej komórki, wyjaśnia o wielkich
zadaniach członka part ii. O dot ychczasowej pracy t ow. Grycuk
zaznacza, Ŝe nic pod t ym względem nie zrobiono i uchwały ost atniego
zebrania komórki nie zost ały wypełnione. T ow. Grycuk równieŜ
zaznacza, Ŝe zadaniem głównym komórki będzie urzeczywist nić uchwały
komórki i urządzić kulturalną i wychowawczą pracę wśród członków
komórki.
Tow. Szust er zaznacza, Ŝe praca urzędowa łączy się z pracą part yjną,
członkowie part ii muszą Ŝyć między sobą jak bracia i dlat ego więc musi
być urzeczywistniona, wprowadzona świet lica, kt óra by łączyła
wszyst kich członków. Istniejąca u nas świet lica jeszcze ani razu nie była
opalana i dlatego więc w świetlicy kult uralna praca nie moŜe być
prowadzona.
Tow. Szuster
proponuje
polecić
obowiązkowo
komendant owi Urzędu, aŜeby świet lica była codziennie opalona, aŜeby
podczas przerwy obiadowej m oŜna było prowadzić kult uralną pracę.
Tow. Duczko zaznacza równieŜ o wielkich zadaniach członka part ii
i o pracy naszej komórki.
2/ Do spraw organizacyjnych, t ow. Duczko zaznacza o wielkich wydarzeniach polit ycznych i wyzwoleniu naszej st olicy, zaznacza
o odbudowie naszej zrujnowanej st olicy. P roponuje członkom part ii
i pracownikom Urzędu oddać kilkudniowy zarobek na fundusz odbudowy
Warszawy. Tow. Duczko proponuje rówieŜ w komórce wybrać
egzekut ywę, kt óra prowadziłaby part yjną pracę komórki; kaŜdem u
członkowi egzekut ywy dać specjalny dział pracy, za kt óry odpowiadałby.
Tow. Duczko o organizacyjnej pracy zaznacza o dyscyplinie, która
powinna ist nieć w naszym Urzędzie.
3/ a/ Pierwsze podanie, o przyjęcie do partii St ańczuka St anisława,
zostało przyjęt e jednogłośnie, b/ Iwaniuk Helena równieŜ przyjęta jednogłośnie, c/ Dzienisik Jan równieŜ przyjęty jednogłośnie. Po przyjęciu
nowych członków t ow. Duczko zaznacza, Ŝe ci nowi członkowie i w
ogóle członek part ii powinien być przykładem dla reszty pracowników.
134
O wszyst kich niedost at kach podczas pracy kaŜdy członek powinien
sprawę post awić przed kom órką part yjną.
4/ W wyborach egzekut ywy naszej komórki zost ali wybrani: Grycuk
Józef, Szust er M ojŜesz i Grześ Anatoli. P odział pracy członków
egzekut ywy nast ępujący: 1/ Grycuk Józef — sprawy personalne i w ogóle
sprawy organizacyjne, 2/ Szust er MojŜesz — [sprawy] kult uralnooświat owe, 3/ Grześ Anatoli — świet lica.
Wszyscy członkowie komórki biorą na siebie [obowiązek] oddać na
fundusz pomocy Warszawie po 2-dniowe zarobki.
Następne zebranie naznacza się na 12 lutego. a
a
Protokół podpisał nieczy telnie protokolant J. Grycuk.
Nr 69
1945 styczeń 31, B iałystok. — Pismo starosty b iałostockiego
M. Parfinowskiego do wojewody b iałostockiego informu jące o n ad uŜywaniu władzy p rzez wojennych komend an tów Armii Czerwonej w gminach
i miastach pow. białostockiego.
UW B 1944-1950, sygn. 296, k. 46.
Melduję, Ŝe wojenni a komendanci gminnia częst o wtrącają się do spraw
czyst o gospodarczych gmin i wydają zarządzenia nie m ające nic a wspólnego z ich st anowiskiema , co doprowadza do częst ych nieporozumień
z wójt am i i skarg ze st rony wójt a na nietakt owne post ępowanie
komendant a.
Dowodem t ego jest fakt , Ŝe w dniu 24 bm. burmist rz miast a Zabłudowa
Jan M ularczyk za niewykonanie zarządzenia kom[endant a]
woj[skowego] st[arszego] lejt [nant a] Zobajewa, został przez niego
areszt owany i osadzony w piwnicy. Komendant Ŝądał od burmistrza
zakwaterowania w m[ieście] Zabłudowie jednej rodziny, kt óra przybyła
ze wsi. Z uwagi na niewłaściwe zarządzenie, przekraczające kompet encje
kom[endanta], burmistrz powyŜszego nie wykonał.
Burmist rz skarŜy się, Ŝe kom [endant ] nie t rakt uje go jak gospodarza
miast a, a po prost u t erroryzuje.
W dniu 25 bm. areszt ował woźnego magistratu za t o jedynie, Ŝe wyznaczył mu furmankę na 4 km podróŜy z nieodpowiednim wg jego
uznania koniem.
W wyniku przeprowadzonej kont roli w mleczarni ust alono, Ŝe od dnia
1 st ycznia do 23 st ycznia rb. wyŜej wspom niany kom endant
b Zabłudowa b pobrał nielegalnie 376 lit rów mleka i 30 kg t warogu,
a kierownikowi
mleczarni
zagroził
w razie st awiania oporu
areszt owaniem.
Komendant gm . Zawyki zabronił wójt owi bez jego zezwolenia
zwoływać zebrania, a nawet posiedzenia Rady Gminnej.
135
Jeden z komendant ów gminnych całkowicie podporządkował sobie m ilicję obywatelską, która obecnie wykonuje tylko jego zlecenia.
a Komendant gminny a w Trzciannem zabrania wójt owi uŜywania
pieczęci bez jego zezwolenia i a zast rzega sobie zmianę sołt ysów. a
Z uwagi na t akie post ępowanie komendant ów gminnych otrzymuję
podania od burmist rzów i wójtów o a zwolnienie a umot ywowane t ym , Ŝe
w podobnych warunkach pracować nie mogą.
Wobec powyŜszego uprzejm ie proszę ob. Wojewodę o interwencję
u a odnośnych władza celem ukrócenia sam owoli komendant ów, oraz
wyjaśnienie jaka jest kompet encja i zadanie wym[ienionych], gdyŜ
w obecnej chwili dochodzi do t ego, Ŝe ludność miejscowa przestaje
słuchać swoich władz lokalnych, co podrywa aut oryt et przedst awicieli
rządu.
St arost a
M. P arfinowski
a-a
b-b
Podkreślone.
Nr 70
1945 luty 1, Michałowo. — Protokół n r 8 zebrania komórki PPR w Mich ałowie w sprawie wyboru sekretarza i p rzyjęcia nowych człon ków d o partii.
Kopia, rękopis.
P orządek dzienny: 1/ wybory nowego sekret arza, 2/ zat wierdzenie
nowo przystępujących członków, 3/ wolne wnioski.
1/ Jednogłośnie został wybrany na sekret arza ob. T iesnowski Michał.
2/ Ob. Sokół Wasyl wyjaśnił o tajnie1 part yjnej i sposobie przyjęcia
nowych członków. Zaznaczył, iŜ naleŜy ocenić człowieka ze wszyst kich
słów i jego pracę za czasów okupacji niemieckiej. a/ Zgłoszenie [na
członka] Gryko Grzegorza. Ob. Janiuk Grzegorz zaznaczył, iŜ on naleŜał
do Ŝandarmerii niem ieckiej, jednak praca jego nie była intesywna na
rzecz okupanta, Ŝadnych prowokacji nie robił i według mnie[ma]nia
ob[ywat el] był zapat rywań antyniemieckich. Wobec powyŜszego na
razie przyjęcie ob. Gryki Grzegorza jest w zawieszeniu bezt erminowym.
Po wyjaśnieniu dodat nich cech i jego pracy zost aje przyjęty. b/
Zgłoszenie [na członka] Kardasza Konstant ego. Ob. Sieśkiewicz
zaznaczył, iŜ on pracował przez pewien czas w policji niemieckiej,
później został zwolniony, dalsze jego czynności są niewiadome. Została
zat wierdzona przez wszystkich członków następ[ująca] rezolucja: na
razie zawieszenie przyjęcia do czasu oprawdania 2 swej chęci do naszej
pracy. c/ Zgłoszenie T iesnowskiego Michała; na Ŝądanie Sokoła
Bazylego ob. Tiesnowski Michał opowiedział Ŝycior[ys] swój z czasów
okupacji. Na podst awie znania3 jego przez wszyst kich członków i Ŝycio136
rysu został jednogłośnie przyjęty. d/ Zgłoszenie Matys Nadziei zostało
przyjęte bez zast rzeŜeń.
3/ [a/] Ob. SierŜant podał projekt zorganizowania komórek
partyjnych przy kaŜdym cechu pracowników. Na podst awie t ej
propozycji zost ała wybrana komórka przy spółdzielni młynarskiej,
w której pracuje 3 robot ników partyjnych. Zorganizowanie i rozwój
komórki powierzono Tiesnowskimu. Na fabrykę nr 3 wyznaczono
Matys Nadzieję celem zorganizowania komórki part yjnej, w szkołach
zorganizowanie komórki partyjnej porucza się ob. Sokół Bazylemu. b/
Zorganizowanie komórek part yjnych na wioskach porucza się
wszyst kim członkom.
Wybór do Gminnej Rady Narodowej radnych: 1/ Sokół Bazyli, 2/
Janiuk Grzegorz, 3/ Gryko Włodzimierz, 4/ T iesnowski M ichał, 5/
Ost rowiecki Jan. c/ Przedst awiciele part yjni powinni śledzić za
wykonaniem 100% kont yngent u. Ust alono, Ŝe wszyscy członkowie
partii dopomagają w wypełnieniu 100% kont yngent u. d/ Do Powiat owej
Rady PP R4 zost ał wybrany ob. Świent uchowski Jan.a
a
1
2
3
4
Protokół podpisał za sekretarza kom órki PPR w Michałow ie L. Sokół i przewodniczący zebrania
Józef SierŜant.
Chodzi o tajemnicę (z jęz. białoruskiego).
Chodzi o udow odnienie, ukazanie w łasnej wartości (z jęz. białoruskiego).
Chodzi o znajomość członków PPR z M. Tiesnow skim (z jęz. białoruskiego).
Chodzi o K om itet Powiatow y PPR.
Nr 71
1945 luty 6, Narew. — Protokół nr 5/45 zebran ia sołtysów, członków komisji d ostawczej, du ch owieństwa i nauczycieli gm. Narew w sprawie realizacji
obowiązkowych dostaw kon tyngentów zb oŜowych i mięsn ych.
GRN w Narwi 1944-1954, sygn. 7, k. 8-10.
Obecnych na zebraniu 150 ludzi.
Obecni przedst awiciele: St arost wa Powiat[owego] ob. R. Woźniak,
sekret arz PP R ob. Ossoliński, ob. Tichoniuk, ob. kom endant Milicji
Ob[ywat elskiej] i ob. z[astęp]ca komendanta Milicji Ob[ywat elskiej]
w Narwi.
P rzewodniczący: A. Nikonowicz.
Sekret arz: P. Gieryń.
P orządek dzienny: zagajenie, 1/ dostawa kont yngent ów zboŜowych
i mięsnych, 2/ wolne wnioski.
P rzewodniczący zagaił zebranie, w przem ówieniu objaśnia znaczenie
i cel dzisiejszego zebrania, wzywa do współpracy przy realizacji kontyngentów, termin dostaw kont yngentów do 15 II rb., duchowieństwo, nauczycielst wo i przedst awiciele part yjni muszą w tym pomóc, musim y
naleŜne kont yngent y dać dla naszych walecznych arm ii — P olskiej
137
i Czerwonej, kt óre dobiją hit lerowską best ię; nast ępnie udziela głosu ob.
R. Woźniakowi — st aroście powiat owemu.
a Do punkt u 1. a Ob. st arost a szczegółowo om awia sprawę dostaw kont yngent ów, dot ychczas z dost awą takowych było źle, nasza Armia
waleczna m usi otrzymać kontyngent y do 15 lutego rb. Wzywa i apeluje
[do] wszyst kich do współpracy w zrealizowaniu kont yngent ów, m y jako
przedstawiciele demokracji musimy napręŜyć wszyst kie siły i pomóc
zrealizować kontyngent y, zaniechać marnowania zboŜa na pędzenie
sam ogonu.
Wzywa sołect wa zwołać natychmiast grom adzkie zebrania, na których
[naleŜy] wyjaśnić znaczenie oddania kont yngentów w t erm inie
określonym.
Nasze armie dobijają bestię hitlerowską i wkrót ce nasze szt andary załopoczą na m urach Berlina, przyśpieszyć ostat eczny pogrom faszyzm u
— t o oddanie na czas kont yngent ów.
W końcu mówca wznosi okrzyki na cześć wielkiego Wodza Rosji
t ow. J. St alina oraz wodzów dem okrat ycznego Rządu Polskiego.
Ob. Ossoliński — sekret arz P PR mówi zebranym o znaczeniu dost aw
kontyngent ów, obecnie m y w swoim państ wie demokratycznym
moŜemy spokojnie pracować nie obawiając się rewizji ze strony gest apo,
faszyzm m usi zginąć i nasze sztandary w prędkim czasie załopoczą na
murach Berlina, m y obywat ele m usimy pracować dla odbudowy kraju,
a st ać na uboczu nie powinniśm y, rząd demokrat yczny dba o swój naród
przez oświat ę, moŜemy się kształcić, będziemy dbać o rozwój naszego
Państ wa demokrat ycz[nego]. Rolnik m usi dać Ŝywność dla Armii i mas
pracujących, musimy t o dać i t o w t erminie określonym. T o co na nas
nałoŜono, musimy wypełnić względem państ wa, naszej przyszłości.
Kt o się nie zast osuje, będzie odpowiadał przed P ańst wem, musimy wykonać apel rządu, przez co uszczęśliwimy nasz naród.
Z[ast ęp]ca kom[endant a] Mil[icji] Ob[ywatelskiej] ob. Łobodziński —
Niemiec na naszym t erenie dąŜył do rozsiania nienawiści między
narodam i słowiańskimi, t worzył róŜne republiki, t ępił wszyst ko co
słowiańskie, niszczył śydów, a później zniszczyłby i nas. Jednost ki
jeszcze marzą o jakimś to rządzie londyńskim , ale do t ego nie dojdzie
i mrzonki t akie darem ne. Zaznacza, Ŝe jest wezwany do prac polit ycznowychowawczych, a nie do jakichś innych. Nie powinno być rozdźwięku
między narodami oraz duchowieńst wem. Niemcy jako naród ohydny
dąŜyli do zniszczenia ludów słowiańskich, my musim y pomścić nasze
krzywdy. Nasze armie — Polska i Czerwona st oją juŜ niedaleko Berlina
i bliski czas, kiedy best ia hit lerowska zostanie ost atecznie zniszczona.
138
W końcu wzywa i apeluje do oddania kont yngent ów w t erm inie
określonym.
Kom[endant] Gminy 1 lejt [nant ] ob. Bielajew — wzywa do pom ocy
Armii
przez
oddanie
naleŜnych
kontyngent ów w t erm inie
wyznaczonym .
P o wyst ąpieniach przewodniczący zwraca się do zebranych, czy są pyt ania, nadm ienia, Ŝe t rzeba zast anowić się nad t echniką realizacji.
a/ Sołt ys wsi Łosinka Chilimoniuk mówi, Ŝe kont yngent wygórowany,
nie ot rzymujemy ani nafty, ani soli.
b/ Sołt ys z Borysówki — słuŜba leśna źle funkcjonuje, nie obbierająb
drzewo, nie dają dowodów (Leśnict wo M inkówka).
c/ Ob. z Narwi Drzewiecka prosi o wydanie kart ki Ŝywnościowej.
d/ Sołt ys wsi Klejniki ob. Prokopiuk — kont yngent wygórowany, nie
wypełnimy w 100%, ci którzy ukrywali ziemię ot rzymują premie, a ci co
wykazali rzeczywist y stan grunt ów nic nie mogą dost ać. Trzeba t ę
sprawę zbadać.
Odpowiada przewodniczący — dokument ów na ziemię w większości
sołect w nie m a, podano fałszywe cyfry, przez co wymierzono
nieprawidłowy kont yngent. W sprawie zmniejszenia kont yngentów
wystąpiono do St arost wa juŜ dwa razy, prosimy ob. St arost ę i ob.
Ossolińskiego zainteresować się tymi sprawami — odnośnie obniŜki
kontyngent ów.
e/ Sołt ys wsi Ogrodniki ob. Poskrobko — owies zniszczono w czasie
wojny, nie mamy z czego oddać kont yngent u.
Odpowiada Starosta — trzeba było w swoim czasie sporządzić
protokół i t o byłoby uznane.
f/ Sołt ys wsi Klejniki ob. P rokopiuk — w gm inie Bielsk m ałe kontyngenty, a u nas duŜe, t rzeba sprawdzić cały powiat , za duŜe kontyngent y
nałoŜono na indywidualne osoby.
Odpowiada St arost a — wyznaczają kontyngent y na poszczególne
osoby gromadzkie komisje dost awcze, więc wina ich, trzeba było
wybierać do kom isji ludzi solidnych.
a Uchwalono. a
a/ P o wysłuchaniu przemówień mówców uchwalono jednogłośnie kont yngent y zboŜowe i mięsne w t erminie do dnia 15 II rb. obowiązkowo
dostarczyć do punktów wojskowych (baz).
Do współpracy powołać duchowieńst wo i nauczycielst wo. Sołtysi
winni natychmiast zwołać gromadzkie zebrania, na kt órych wspólnie
omówić waŜność dost aw i przyst ąpić do natychmiast owej realizacji.
139
b/ Wszyst kie sprawozdania aprowizacyjne i inne dawać do Gminy
w ust alonych terminach.
c/ Zarządzenie St arostwa — Ref[eratu] aprowizac[yjnego] odnośnie
dostaw kontyngent ów i uboju owiec przyjęto do ścisłego wykonania.
a Do punkt u 2. a Wolne wnioski.
a/ Sołtysi odpowiedzialni za nieruchomości pozost awione przez
ludność, kt óra wyjeŜdŜa do Rosji. Sołtysi wraz ze swoimi gromadami
winni dbać o całość budynków, nie dopuszczać do grabieŜy i rozbiórki.
b/ Kont yngent opałowy kont ynuować nadal, wyrąbane drzewo zwozić
do składnic.
c/ NaleŜy na dzień 7 II rb. wysłać fury z końm i chorymi na świerzbę,
celem przewozu drzewa dla ambulatorium wet erynaryjnego. Furmani
wezmą ze sobą piły i siekiery. c
a-a
b
c
1
Podkreślone.
Takw tekście.
Protokół podpisał sekretarz gm. Narew P. Gieryń i w ójt gm . N arew A . N ikonow icz.
Nr 72
1945 luty 16, B iałowieŜa. — Protokół przekazania petycji mieszkań ców
BiałowieŜy n arodowości polskiej i białoruskiej dla przewodn iczącego
polskiej delegacji leśn ików Stanisława śemisa — przybyłego d o BiałowieŜy
na konferencję z leśn ikami z BSRR — postu lującej wszczęcie rokowań
polsko-radzieckich
w sprawie
przesun ięcia
tymczasowej granicy
państwowej w kierun ku wsch od nim.
UW B 1944-1950, sygn. 308, k. nie oznakowana po k. 5.
Dn. 16 lut ego 1945 r. o godz. 10 rano do Domu Myśliwskiego
w P arku w BiałowieŜy przybyli przedstawiciele osady BiałowieŜa
w liczbie ok. 100 powaŜniejszych obywateli narodowości polskiej
i białoruskiej, którzy zgłosili na ręce Przewodniczącego P olskiej
Delegacji Leśników, przybyłej na konferencję do BiałowieŜy, ob.
Dyrektora Naczelnego L[asów] P [ańst wowych] St anisława śemisa
pet ycję o wszczęcie rokowań zm ierzających do korekt ury granicznej
przez przesunięcie na wschód akt ualnej linii dem arkacyjnej na terenie
Puszczy Białowieskiej.
P et ycję swą przedstawiciele ludności uzasadnili względam i gospodarczymi, w szczególności t ym , Ŝe zarówno w prowadzeniu gospodarst w
rolnych, jak i w zakresie zaopatrzenia os[ady], BiałowieŜa jest
nierozerwalnie związana z t erenam i połoŜonymi wzdłuŜ linii
demarkacyjnej po stronie wschodniej. Chodzi nadto o egzyst encję
ludności, kt óra zarobkowała dzięki turystyce, uniemoŜliwionej na terenie
przygranicznym, oraz hodowlę bydła wymagającą łąk połoŜonych na
140
wschód od obecnej linii granicznej. P rzewodniczący delegacji polskiej
w obecności członków t ejŜe przyjął to oświadczenie do wiadomości, po
czym przedst awiciele rozeszli się o godz. 10 min[ut] 40. a
a
Pod tekstem 4 nieczy telne podpisy .
Nr 73
1945 luty 16, Białystok. — Pismo prezesa Zrzeszenia Pracown ików Teatru
Białoruskiego „Płomień” K on stantego S id orowicza d o Wydziału K ultu ry
i Sztu ki UWB w sprawie udzielenia zezwolen ia n a zorganizowan ie
kon certu w Teatrze Miejskim w B iałymstoku.
UW B 1944-1950, sygn. 2385, k. 3-5.
Zarząd Spółdz[ielni] „P łomień” uprzejmie prosi Wydz[iał] Kultury
i Sztuki o udzielenie zezwolenia na urządzenie koncert u w dniu 19 lutego
1945 r. w lokalu Miejskiego Teatru w Białym st oku.
P rogram koncert u przy niniejszym załączamy.
P oczątek koncertu o godz. 16 cz[asu] m iejsc[owego].
P rezes K. Sidorowicza
Załącz[nik] 1.
Wyst ęp
białoruskiego
kooperatywnego
t eatru
„Płom ień”
w Białymst oku
P rogram
Część I
1. P ole moje, pole moje (chór) — ros[yjska] lud[owa] pieśń.
2. Na górze suchy dąb (chór) — biał[oruska] lud[owa] pieśń.
3. Czy w polu, czy w polu nie kalinka rosła — biał[oruska] lud[owa]
pieśń.
4. śarty am ora. Uwertura muz[yka] Wiche (orkiestra).
5. Wiązanka ros[yjskich] b lud[owych] b pieśni (orkiest ra).
6. CóŜ b to b za księŜyc — biał[oruska] lud[owa] pieśń w wyk[onaniu]
art [ysty] Bogut o.
7. U st udni — muz[yka] Błant era w t ym samym wyk[onaniu].
8. P olka — wyk[onanie] bal[etu] L. Laszenko i Orłando.
9. Oj w polu wiatr wieje — (ukr[aińska] lud[owa] pieśń)
w wyk[onaniu] Bogut o i Laszenko i orkiest ry.
10. Dziewczyna w sieniach cst ała c — (ukr[aińska] lud[owa] pieśń)
w t ym samym wykonaniu.
P rzerwa.
Część II
1. d śyczenie — Chopina e (chór).d
2. Bulba (chór) — biał[oruska] lud[owa] pieśń.
3. Wiązanka b ludowychb pieśni polskich — w wykonaniu orkiestry.
4. Humoreska — m uz[yka] Dvořakaf (orkiest ra).
141
5.
Scana
z muz[ycznej]
komedii
„Wesele
w Malinówce”
w wyk[onaniu] art [yst ów]: St olarowa, Orłando i Laszenko.
6. Liryczna pieśń z film u „Córka ojczyzny” muz[yka] Dunajewskiego
w wyk[onaniu] art [yst ów]: Piteckiego i Laszenko.
7. Pieśń Odarki z op[ery] „ZaporoŜec za Dunajem ” w wyk[onaniu]
art [ysty] Bogut o.
8. Janka — biał[oruska] lud[owa] pieśń w t ym samym wyk[onaniu].
9. Cyganeczka — t aniec w wyk[onaniu] L. Laszenko.
10. Czast uszki bw jęz[yku] ros[yjskim] b w wyk[onaniu] Akininoj
i gBogut o. g
11. Mazur „Piękna Helena” w wyk[onaniu] orkiest ry.
Koniec. h
a
b-b
c-c
d-d
e
f
g-g
h
1
NiŜej nieczy telny podpis sekretarza Zrzeszenia Pracowników Teatru Białoruskiego „Płom ień”.
Nadpisane.
Nadpisane nad przekreślony m: „stojała”.
Przekreślone.
W tekście: „Szopena”.
W tekście: „D worŜaka”.
Dopisane.
Na m arginesie adnotacja pracownika Wy działu Kultury i Sztuki U WB H. Frankowskiego z dn.
16 I 1945 r.: „Po przesłuchaniu zespołu teatru białoruskiego „Płomień” stw ierdzam co
następuje. Poziom wy konania jest zadowalający i zespół moŜe wy stępować publicznie
z program em przedłoŜonym W ydziałowi Kultury i Sztuki z wy jątkiem „śyczenia” Szopena”.
Wydział Kultury i Sztuki U WB 17 II 1945 r. w ydał zezw olenie na zorganizow anie koncertu
w dniu 19 II 1945 r.; w: APwB, UWB 1944-1950, sy gn. 2385, k. 2.
Nr 74
1945 luty 25, Białystok. — Protokół p osied zenia K P PPR w Białymstoku
w sprawie oceny konferencji jałtańskiej i ustalen ia związanych z tym zadań
dla partii, sprawozdania z d ziałalności komitetów gmin nych PPR,
wytyp owan ia członków p artii do wd raŜan ia reformy roln ej i ob sad y
Wydziału Propagand y KP PPR.
Kopia, m aszynopis.
KP PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 4/II/1, k. 7-9.
a Porządek
dzienny:a 1/ ocena Konferencji 3 1 i zadania P PR, 2/ sprawozdanie z działalności komit et ów gminnych, 3/ przygotowanie do
reformy rolnej, 4/ wybór do Wydziału P ropagandy.
Obecnych 13 przedst awicieli z 4 gmin.
P unkt 1. Tow. P orębska: uchwały Konferencji [są] zwycięst wem
obozu demokracji, przede wszystkim PP R. Zawsze głosiliśmy hasło walki
o dem okrację, przeciw hit lerowskiej okupacji i faszyzm owi. Za sojuszem
z ZSRR.
Nauczyć trzeba masy odróŜniać demokrację przez 3 główne postulat y.
Demokrat ą jest t en, kt o uznaje: 1/ konst ytucję 1921 r., 2/ przyjaźń
142
z ZSRR, 3/ rozszerzenie granic Polski na zachodzie, 4/ bezwzględną
walkę z faszyzmem .
Do wyborów przyjść musim y: 1/ z masową organizacją PP R i Samopomocą Chłopską, 2/ uzdrowić samorządy, 3/ nawiązać współpracę z PP S
i St ron[nict wem] Lud[owym].
P unkt 2. aSprawozdanie. a
Wasilków — ref[eruje] t ow. P ikulski.
14 czł[onków] PP R. W sprawie Konferencji 3 1 zebranie na fabryce.
Po wsiach [zebrania] w sprawie kont yngent u. We młynie ust anow[iono]
kontrole P PR. Burm ist rz powiada, Ŝe rozpędzi wszyst kich na cztery
strony świat a. Burmist rz łapówkarz. Robot nicy od kilku tygodni bez
chleba.
Czarna Wieś — ref[eruje] t ow. Szejblich.
18 czł[onków] PP R. O Konferencji 3 zebranie w tartaku. Na t artaku
chaos. InŜynier po t rzy dni w t ygodniu siedzi w Białymstoku. Na miejscu
nie m a kt o rozdzielić pracy. Technik budowlany zwolniony, robot y
stoją. W Karczmiskach, Oleszkowie, Bukszt elu i Jałówce zebrania o kont yngencie. We wsi Jałówka nie rozłoŜony kontyngent . Zorganizowano
Samop[omoc] Chłop[ską] we wsi Bukszt el — 30 czł[onków], Złot a Wieś
— 10 czł[onków].
Zabłudów — ref[eruje] t ow. Dąbrowski.
19 czł[onków] P PR. Samop[omoc] Chłop[ska] 45 czł[onków].
Odbyły się 4 zebrania w sprawie kont yngentu.
Michałowo — ref[eruje] tow. Tiesnowskib .
35 czł[onków] P PR, komórek — 7, fabryczne — 2. O konferencji 3
ogólne zebrania PPR i w dwóch wsiach. Odbyła się akademia w 27 rocznicę Armii Czerwonej (400 osób). Omówiona t eŜ była Konfer[encja] 3.1
Szkoła P olska nie brała udziału, bo ksiądz zakazał.
Juchnowiec — ref[eruje] tow. Porębska.
Zebranie w gm[inie] w sprawie Konfer[encji] 3. 1 Zawiązana nowa komórka — 5 czł[onków] i druga, o kt órej podano tylko ustnie — z 5
[członków]. Sam op[omoc] Chłop[ska] powst ała we wsi Biele.
a Post anowiono. a
1/ KaŜda gmina rozsyła agit at orów celem urządzania zebrań o Konfer[encji] 3 Mocarst w.1 Gmina Michałowo urządza zebranie t akŜe w zabłudowskiej gm inie. Odp[owiedzialny] Tiesnowskib , za Zabłudów — Dąbrowski. Supraśl zajmie się gm. dojlidzką, odpow[iedzialny] Wróblewski.
Za Wasilków odpow[iedzialny] P ikulski. Za Czarną Wieś — Szejblich.
Za gm . Kalinówka — odpow[iedzialny] P iet ranis. Za gm. Juchnowiec —
odpow[iedzialny] Wysocki. Za gm. Dolistowo — odpow[iedzialny] Ja143
godnicki. Za gm. Gródek — odpow[iedzialny] Grygorczuk, Grześ. Za gm.
Bacieczki — odpow[iedzialny] Waczyński. 2/ W Gródku, Michałowie
i Czarnej Wsi ogólne zebrania czł[onków] celem wyboru kom[itet ów]
gm[innych] i zaznajomienia wszyst kich członków part ii z uchwałami
konferencji oraz z zadaniami st ojącymi przed P PR. W związku z t ym: 3/
zorganizować spółdzielnie gm[inne] przede wszystkim w Michałowie
i Gródku. 4/ P oczynić kroki w Dyrekcji Lasów Państ wowych [w sprawie]
skończenia z chaosem na t art aku. Kom órka P PR winna dost arczyć
odpow[iedni] mat eriał dowodowy. 5/ Zwrócić się do Zw[iązku]
Rewizyjnego, by przyczynił się do zjednoczenia spółdzielni i skończenia
z naduŜyciami. Do aprowizacji — w sprawie gospodarki młynów. Do
starosty — o spowodowanie ukarania sołt ysa wsi Jałówka.c 6/ Kom[it et
w] Czarnej Wsi musi się zająć dokładnie Samop[omocą] Chłop[ską] i ją
rozbudować za przykładem Michałowa. 7/ Natychmiast przyst ąpić do
uzdrowienia sam orządów gminnych, przede wszyst kim : w Czarnej Wsi,
Wasilkowie i Michałowie. Wysłać swoich przedst awicieli do rad
narodowych.
Następne posiedzenie 8 marca 1945 r.
Do reformy rolnej przydzielić t ow[arzyszy]: Jagodnickiego,
Pietranisa, Radusiewskiego, M alewicza.
Do Wydziału Propagandy wybrano: Ziniewicza, Zawadzkiego, Kwiatkowskiego, Iwaniuka, Sulim ę. Posiedzenie odbędzie się 5 m arca 1945 r. d
a-a
b
c
d
1
Podkreślone.
W tekście: „Tasowski”.
Opuszczono niezrozumiałe: „We w si tej komórki PPR w Buksztelu zmienienie sołtysa”.
Protokół podpisała B. Porębska.
Chodzi o konferencję trzech mocarstw w Jałcie z 4-11 II 1945 r.
Nr 75
1945 marzec 9, Sokółka. — Protokół nr 8 posiedzenia E gzeku tywy KP PPR
w S okółce w sprawie przyjęcia i wyklu czenia człon ków partii.
KP PPR w Sokółce 1944-1948, sygn. 12/II/1, k. 8-9.
Zebranie Kom it etu Pow[iat owego] (egzekutywy) w składzie:
Nawrocki, Górecki, Więciarz.
P orządek dzienny: 1/ przyjęcie nowych członków, 2/ omówienie personaliów niektórych członków partii, 3/ sprawy bieŜące.
Ad. 1. P rzyjęt o dwóch członków do partii z gm iny Szudziałowo ze wsi
Borki narodowości białoruskiej, z t ym, Ŝeby więcej nacisk kładli na narodowość polską i nowych członków przyjmowała kom órka, obecnie
w składzie 6 ludzi. Nazwiska: Wildowicz M ichał, Czaban Michał — nowo
przyjęci.
144
Z gminy Kuźnica przyjęt o Jasielczuka Władysława (czł[onka] m il[icji]?), Rafałowicza Michała, Bielawskiego Kazimierza.
P rzyjęci przez Komit et gm . Krynki, Kom[it et] Pow[iat owy]
zat wierdza: 1/ Kierejczuk Stefan, 2/ Marcinczyk St anisław, 3/ M iśkiewicz
Włodzim ierz.
Z gminy Sidra do a wyjaśnieniaa i przyjęcia uchwałą komórki w Sidrze
ob. Krahel Zygm unt, Korabowicz Romuald — t o sam o, z dokładnymi danymi [za] okres okupacji powinien opowiedzieć — napisać. To sam o
Kuźmicki Wacław.
P rzyjęto pracowników UBP: 1/ Kunda Wincent y, 2/ Zieńko Albin,
3/ BłaŜukiewicz Edward, 4/ Wiszniewski Wincent y, 5/ Chmielewski St efan. Z milicji: Kaski Ryszard. Z grupy komórki młodych, [przez]
komórkę przyjęci: tow. Mirecki Karol, Duchnowski Józef.
Ad. 2. Przestali być członkami part ii: 1/ Ost ański Florian jako
oskarŜony o współpracę z Niemcami, 2/ Turski Marian — zaginął bez
śladu w początku st ycznia, 3/ Esmund Czesław — został wykluczony, był
areszt owany, uciekł — skrywa się, 4/ Ippotworski Zbigniew za
dwulicowość, rozt rwonienie mienia państ wowego — jako adm inist rat or
maj[ąt ku] M akowlany, gm . Sidra, wykluczony. 5/ P rzywracam y
w prawach członka part ii t ow. Pawłowskiego St anisława. Uchwałą
Komit [etu] gm [innego] w Krynkach z dn. 7 II 1945 [r.] zostaje
zawieszony w prawach członkowskich t ow. M alinowski Bronisław.
Ad. 3. Komit et post anawia: wznowić czujność przez zobowiązanie
wszyst kich członków part ii do kontrolowania wyznaczonych wart na wsi
i odpowiednio je zwiększyć. Uczynić odpowiedzialnymi sołt ysów wsi
i wart owników za bezpieczeństwo. b
a-a
b
Przekreślone.
Pod tekstem trzy nieczy telne podpisy.
Nr 76
1945 marzec 14, Waliły (gm. G ródek). — Pismo rejon owego inspektora
osadn ictwa w Waliłach Juliusza Gawrysa do Powiatowego Odd ziału
PUR w Białymstoku w sprawie trud ności napotykan ych przy osadzaniu
polskich emigrantów z ZS RR na gospodarstwach p ob iałoruskich,
wrogiego stosu nku do osad ników miejscowej lud ności b iałoru skiej i stan u
rolnictwa w gm. Gród ek, K rynki i Szud ziałowo.
PUR Powiatowy O ddział w Białymstoku 1944-1950, sygn. 21, k. 3.
P odczas objazdu powierzonego mi terenu stwierdziłem, Ŝe sprawa osadzania na opuszczonych przez przesiedlonych do BSSR gospodarst wach
repat riantów Polaków jest zwłaszcza na terenie gminy Gródek bardzo
niepopularna, zwłaszcza wśród zamieszkującej t am w ogromnej
większości ludności białoruskiej. Ludność ta, zreszt ą aut ochtoniczna na
145
t ym t erenie, w przyt łaczającej większości nie zamierza obecnie w ogóle
przesiedlać się do BSSR, wyraŜając Ŝyczenie pozost ania w granicach
Państ wa Polskiego. Świadczy o t ym najdobit niej całkowit y brak zgłoszeń
chętnych do wjazdu u P rzedstawicieli Rejonowych dla spraw ewakuacji.
Nawet zapisani poprzednio kandydaci odm awiają się obecnie od wyjazdu,
podając
najrozmaitsze
wym ijające
powody.
W rozm owach
przeprowadzonych z miejscową ludnością na terenach gminy Gródek,
pow. Białystok oraz Krynki i Szudziałowo, pow. Sokółka, kt óre wchodzą
w skład mego rejonu, doszedłem do przekonania, Ŝe ludność tę moŜna
podzielić na dwie kategorie w zaleŜności od jej nast awienia do
ist niejącego na t ut [ejszym] t erenie ustroju. P rzyt łaczająca część ludności
dowodzi, Ŝe od lat zamieszkuje t e tereny, czuje się związana
z państwowością polską i w Ŝadnym wypadku nie zamierza st ąd
przesiedlać się, chyba, Ŝe będzie do t ego zmuszona siłą. Druga, nieznaczna część, jednak dość aktywna i wpływowa, uwaŜa ziemie t e za wyłącznie
białoruskie, nie zgadza się z istniejącym st anem rzeczy, ale pom im o swoich zast rzeŜeń nie zamierza st ąd ewakuować się.
Główną przyczyną zaobserwowanej niechęci m iejscowej ludności dla
poczynań Wydziału Osadnictwa PUR i zam iaru osiedlenia [na]
opuszczonych gospodarst wach repat riant ów z BSSR, jest ist niejący st an
agrarny na t erenie m ego rejonu. Gleba na t ym t erenie jest piaszczyst a,
klasy V-VI o dominującej klasie VI, a w pewnych okolicach przechodzi
w lot ne piaski, nadające się t ylko pod zalesienie. Łąki nie zm eliorowane,
o b[ardzo] słabym poroście t raw kwaśnych, jednokośne, o zbiorze siana
± 30 met r[ów] z 1 ha. Past wiska wspólne, gromadzkie, nie
zagospodarowane, stanowią raczej nieuŜyt ki. 80% wsi nie
skomasowanych.
Grunt y
orne
rozrzucone
w szachownicy
niejednokrot nie po 10 i więcej kawałków na jedno gospodarstwo, nadmiernie wydłuŜone o bardzo wąskich parcelach. Parcele, 3 m et r[ów] szerokie
i 3.000
met r[ów]
długie, są normalnym zjawiskiem
w przewaŜającej części miejscowości. Ponadt o znaczna część
gospodarst w miejscowych, częst o ponad 50%, są to gospodarst wa
karłowat e o obszarze niŜej 5 ha, nie dające m oŜliwości wyŜywienia
średniej rodziny rolniczej, złoŜonej z 5 osób.
Z powyŜszych, czyst o gospodarczych względów wszczęcie na t ym t erenie powaŜniejszej akcji osadniczej byłoby niepoŜądanym, gdyŜ
miejscowe st osunki agrarne są zasadniczo znacznie gorsze od stosunków
panujących w b[yłym ] wojew[ództ wie] nowogródzkim i wileńskim, skąd
rekrut ują się rolnicy repat rianci. Osadzanie na t ego rodzaju glebach
rolników, przyzwyczajonych do lepszych gleb i skomasowanych
146
gospodarst w naraziłoby ich na weget ację i znacznie obniŜyłoby ich st opę
Ŝyciową, st warzając tylko ogólne rozgoryczenie i ferment y. Ponadt o,
jak stwierdziłem podczas lustracji opuszczonych gospodarstw —
pozostawione przez przesiedleńców domy w 80% znajdują się w st anie
nie nadającym się do zamieszkania, gdyŜ są t o albo domy b[ardzo] st are,
walące się, albo chociaŜ nowe i w dobrym st anie, ale zost ały t ak
grunt ownie zdewastowane (brak okien, drzwi, pieców), Ŝe wymagają
duŜego i kosztownego remont u. Zniszczeń dokonali przewaŜnie sami
przesiedleńcy, zabierając ze sobą wszyst ko, co t ylko dało się.
Wobec powyŜszego uwaŜam za wskazane.
1/ Akcją osadniczą objąć t ylko gospodarst wa o dobrych
zabudowaniach, nie wymagających większych remont ów, we wsiach
skomasowanych, względnie nie skomasowanych, ale posiadających
lepsze grunty, przydzielając na kaŜde gospodarst wo osadnicze 10-15 ha
grunt ów w zaleŜności od jakości gleby, wielkości rodziny, aŜeby w t en
sposób stworzyć mocne i Ŝywotne warszt at y pracy. W wypadku braku
gospodarst w o takich obszarach — łączyć po kilka gospodarst w
mniejszych w jedną całość.
2/ Grunt y, kt óre z jakichkolwiek względów nie nadają się pod osadnictwo (brak odp[owiednich] budynków, nieodpowiednia gleba it p.) przekazać urzędom ziemskim na uzupełnienie mniejszych, drobnych
gospodarst w.
3/ Budynki nie nadające się do zamieszkania celem uniknięcia
rozbiórki — sprzedać na rozbiórkę i zniesienie po cenach szacunkowych,
gdzie w krótkim czasie zost aną rozkradzione na opał.
4/ Budynki zdem olowane lecz nadające się po większym remoncie do
uŜytku — sprzedać po cenach szacunkowych miejscowej ludności na
zniesienie, z uwzględnieniem w pierwszej kolejce potrzeb bezdomnych,
których budynki zost ały spalone podczas działań wojennych.
5/ W związku ze zbliŜającą się wiosną, w wypadku braku transportów
z repatriant ami opuszczone grunt y bez względu na ich późniejsze przeznaczenie
przekazać
przy
współudziale
miejscowych
władz
administ racyjnych i Zw[iązku] Sam opomocy Chłopskiej m iejscowej
ludności dla t ymczasowego korzyst ania.
Rej[onowy] Insp[ekt or] Os[adnict wa]
J. Gawrys
Nr 77
1945 marzec 20, Orla. — Pismo ks. p rotojereja An drzeja T urowskiego d o
starosty bielskiego w sprawie objęcia p arafii p rawosławn ej w Orli p rzez ks.
Włod zimierza Cech an a.
147
SPBP 1944-1950, sygn. 114, k. 33.
Komunikuję, Ŝe zarządzenia P[ana] Starosty z dn. 6 III rb. za Nr AP7/5 nie mogę wykonać, poniewaŜ znajdujące się w ręku ks. J. P ańki
pismo z dn. 10 list opada 1944 r. juŜ dawno odwołane i nominacja jego
na parafię w Orli nieakt ualna.
Wszystkie
parafie
prawosławne
na t erenie województ wa
białost ockiego przejęte zost ały pod zarząd ks. Arcybiskupa Bazylego
Mińskiego i znajdują się w jurysdykcji Św. Ojca P at ryarchy
Moskiewskiego i Całej Rusi Aleksego.
P arafia w Orli przekazana b[yłemu] proboszczowi parafii w Dubinach
ks. Włod[zimierzowi] Cechanowi na mocy posiadanej przez niego nom inacji, wydanej mu przez ks. Arcybiskupa Mińskiego Bazylego w dn. 20
XII 1944 [r.] za Nr 801 1 .
ks. prot[ojerej] Andrzej Turowski
1
Odpis pisma arcy biskupa mińskiego Bazy lego do ks. W . Cechana (w języku rosy jskim)
znajduje się w aktach sprawy ; patrz: APwB, SPBP 1944-1950, sy gn. 114, k. 20. O dpowiedź
wojew ody białostockiego S. Dy bowskiego patrz dok. nr 109.
Nr 78
1945 marzec 21, Bielsk Podlaski. — Wykaz sekretarzy komórek PPR w pow.
bielskim z wyszczególn ien iem m.in. ich narodowości, sporządzony w K P
PPR w Bielsku Podlaskim.
KP PPR w Bielsku Podlaskim 1944-1948, sygn. 5/VI/3, k. 17-20.
Sekret arze komórek P PR w powiecie bielskim
I. Bie lsk
Da ta
urodze nia
Adre s
P oc hodz[e nie]
społ[ec zne]
Na ro- W yk- Zatr[udd[oszt[a ł- nienie]
wość] c e nie ]
Przy[naleŜność]
par[tyjna]
pop[rzednia]
Wy br[any
] na
se kr[e ta rza]
dn[ia]
Jaka kom[órka ]
1
2
1. Tic honiuk
Ba zy li
3
1919
5
Rol[nic ze]
6
7
Bia śre dł[o[nie]
ruska]
11
m[ia sto]
Bie lsk
1911
P ra c [ownicze ]
Rosy j sk
a
wyŜsze
9
bezp[a rtyj ny
]
bezp[a rtyj na]
10
5 II
1945
2. Birula
W iera
15 II
1945
3. Ma ty sze wski
Józef
1922
4
Bielsk
[ul.]
P oświętna 44
Bielsk
[ul.]
Kośc iuszki 31
Bielsk
[ul.] Batorego 16
P ra c [ownicze ]
Polska
3 kl.
gimn[azj um]
Urząd
Bezp[ie c ze ństwa ]
Milic ja
Oby wa te lska
L.p Im ię
. i nazwisko
II. Brańsk
148
8
Kie r[ownik] prop[a gandy] PP R
sekre ta rka
kierownik bezwydz[ia - partyj ny
łu]
per[sonalne go]
—
1
1.
2
3
4
Ole ksie wic z 1925 Bra ńsk
Antoni
[ul.] Bie lska 77
5
6
Robot- Pol[nicze ska
]
7
8
6 kl.
gonie c
szk[o- gminny
ły]
pow[sze chnej ]
9
10
bezpartyj ny
—
11
mia sto
Bra ńsk
III. Boćki
1
2
1.
Sokołowski
Grzegorz
1905 Boćki
[ul.] Za łonska 22
3
4
2.
Ga n
Edwa rd
1910 Kąty
gm . Boćki
5
6
7
8
Rolnik Bia łoruska
szkoła
powsze chna
Robot- P olska 5 kl.
[nicze
szkoły
]
powsz[e chnej ]
9
10
rolnik
bezpartyj ny
—
kier[ownik] prop[aga ndy
]
Kom- —
som oł
11
mia sto
Boćki
wie ś
Kąty
IV. Cie c ha nowiec
1
2
3
4
5
6
1.
Tre bliński
Ta de usz
1921 Cie cha n[owie c]
[ul.] Mickie wic za
Robotnik
Polska
2.
Sie rota
Sta nisław
—
—
Polska
3.
Ple szc zyński Wa c ła w
1901 Cie cha n[owie c
ul.] Mogilna 15
Cie cha no[wie c]
Robot- Pol[nic ze ska
]
7
8
9
10
11
P ra c ow
4 kl.
szkoły nik
powsz[ec hne j ]
—
—
be z—
p[arty jny ]
połud[niowa]
c zęść
m ia sta
—
—
P ra c ow
4 kl.
szkoły nik
powsz[ec hne j ]
be zpa rty jny
—
Milic j a
Oby w[a te lska ]
północna
c zęść
m ia sta
V. Haj nówka
1
2
3
4
5
6
1.
Pomorski
Józef
1894 Ha j nówka RoP olska
[ul.] Czwo botnik
raki 1
2.
Wa le ntynowic z
Pa we ł
1902 Ha j nówka RoP olska
[ul.] Og- botnik
rodowa
3.
Le śny
Sta nisław
P olska
1902 Ha j nówka RoKol[onia] botnik
Urzęd[nic za ]
149
7
4 kl.
szkoły
powsz[e chnej
]
uniwe r[sy tet
ludowy ]
4 kl.
szkoły
powsz[e chnej
]
10
11
P PS
se reta rz
kom[órki]
m iej sc [owe j]
8
—
m ia sto
Haj nówka 1
Robotnik
bezparty jny
—
m ia sto
Haj nówka 1
a
a
—
a
Robotnika
9
PP Sa
Milic ja
Oby wa te lska a
4.
Mostowie c
Ja n
1898 Dubiny
gm. Ha j nówka
Rolnik Białoruska
—
—
—
—
Dubiny
gm. Ha j nówka
VI. Kle szc ze le
1
2
6
7
8
9
10
11
Rolnik
Białoruska
śre dnie
Rolnik
KP ZB
—
Rolnik
Białoruska
Na rodnoj e
gorodskoj e
uc zyliszc ze
Rolnik
be zpa rt[y jny
]
—
m iasto
Kleszc ze l
e
m iasto
Kleszc ze l
e
P rokopc zuk 1907 Pogre by c
Micha ł
Rolnik
Białoruska
śre dnie
Rolnik
—
P ogre by c
4.
De mianiuk 1906 Za le sza ny
c
Łuka
Rolnik
Białoruska
—
Rolnik
—
Za le szan
y
5.
Kowa lczuk 1901 Moskie wFoma
ce c
Rolnik
Białoruska
Rolnik
—
Moskiewce
6.
Roma niuk
W łodz[im ierz]
1908 Policznac
Rolnik
Białoruska
Rolnik
be zpa r
t[y jny
]
—
P olic zna
7.
Borowik
W łodz[im ierz]
1909 Kurasze wo c
Rolnik
Białoruska
Rolnik
be zpa r
t[y jny
]
—
Kura sze wo
8.
P rokopiuk
Aleks[ande r]
Grygoruk
Ja kub
Koza c zuk
Ja kub
1908 Jelonka c
Rolnik
Białoruska
7 kl.
szk[oły ]
powsze c h[ne j ]
5 kl.
szkoł[y ]
powsze c h[ne j ]
4 kl.
szko[ły ]
powsz[e chne j ]
—
be zpa rt[y jny
]
be zpa rt[y jny
]
be zpa rt[y jny
]
—
—
—
Je lonka
1912 Gra bowie cc
1910 Wołkosta wce c
Rolnik
Rolnik
Białoruska
Białoruska
—
—
—
—
dom owe
Rolnik
—
Gierm aniuk Teodor
P a nfiluk
Te odozy
1895 Długi
Bródc
Rolnik
Białoruska
—
Rolnik
1909 We rstokcd
Rolnik
Białoruska
—
Rolnik
be zpa r
t[y jny
]
be zpa r
t[y jny
]
be zpa r
t[y jny
]
Grabowiec
W ołkosta wc e
1.
Ba zy luk
Ja kub
2.
Młodzianowski Ja n
3.
9.
10.
11.
12.
150
3
4
1899 Kle szc zele
pow.
Bie lsk
1897 Kle szc zele
pow.
Bie lsk
5
b
—
Długi
Bród
—
W erstokd
13.
Mazuruk
Ja n
1910 Bobinka c
Rolnik
Białoruska
14.
Kowa lewski Miron
1886 Sta rzy nac e Rolnik
Białoruska
15.
Ja ckie wic z
Ba zy li
W aszc zuk
Ba zy li
Roszc zenko
Aleksy
Sie gie ń
Micha ł
Sa wic ki
Antoni
1910 Om ele nie
c
1906 Ka zimierzowo
1909 Da sze c
Rolnik
Rolnik
Rolnik
1906 Ma rciniuki Rolnik
1908 Kle szc zele Rolnik
Białoruska
Białoruska
Białoruska
Białoruska
Białoruska
—
Da nie luk
Aleksy
1906 Cze chy
Orla ńskie
Białoruska
16.
17.
18.
19.
20.
Rolnik
Rolnik
4 kl.
szkoł[y ]
pow[sze chne j ]
—
Rolnik
be zpa r
t[y jny
]
—
Bobinka
—
Sta rzy na e
—
be zpa r
t[y jny
]
—
—
—
—
—
—
—
—
—
—
Ome lenie c
Ka zim ie rzowo
Da sze
—
—
—
—
—
Milic ja nt
—
—
—
Rolnik
—
—
Marc iniuki
Milic j a
O[by wa te lska ]
Czec hy
Orl[a ńskie]
VII. Milej c zyc e
8
9
10
11
1.
1
Bortniczuk 1911 Borowikif
W łodzim ierz
Rol[nik]
Biało- 2 kl.
[rus] szk[oły] pow[szec hne j]
Kole j a r
z
be zp[a rty j ny ]
—
Borowiki
2.
W isze nko
W łodzim [ie rz]
1903 Mikulic ze f
Rol[nik]
Rolnik
KP ZB
—
Mikulicze
3.
Kudinowicz
Antoni
1911 Kościukowicze
Rol[nik]
Rolnik
be zpa rt —
y j ny
Kośc iukowic ze
4.
Mantiuk
Ba zy li
1918 Gruzka
Rol[nik]
Rolnik
be zpa rt —
y j ny
Gruzka
5.
Makowie j
Le onid
1909 Mile jc zy c e
Rol[nik]
Biało- 4 kl.
[rus- szkoka ]
ł[y]
powsz[ec hne j]
Biało- 4 kl.
[rus- szkoka ]
ł[y]
powsz[ec hne j]
Biało- 2 kl.
[rus- szkoka ]
ł[y]
powsz[ec hne j]
Biało- 6 kl.
[rus- szkoka ]
ł[y]
powsz[ec hne j]
Rzem ieślnik
be zpa rt —
y j ny
Mile j c zyc e
151
2
3
4
5
6
7
6.
Ry szc zuk
Antoni
1912 Mile jc zy c e
Rol[nik]
7.
Kondratiuk 1892 Śnie Ŝki
Szym on
Rol[nik]
8.
Matuj ewicz
Ba zy li
1890 Rogac ze
Rol[nik]
9.
Mikoła juk
Ja n
1903 Sasiny
Rol[nik]
10.
Michnowski Włodz[im ierz]
1921 Mile jc zy c e
Rol[nik]
11.
Abra mowicz Jan
1906 Mile jc zy c e
Rol[nik]
12.
Michnowski Ja n
1889 Mile jc zy c e
Rol[nik]
Biało- 3 kl.
[rus- szkoka ]
ł[y]
powsz[ec hne j]
Biało- 2 kl.
[rus- szkoły
ka ]
powsz[e c hnej ]
Biało- 4 kl.
[rus- szkoły
ka ]
powsz[e c hnej ]
Biało- 7 kl.
[rus- szkoły
ka ]
powsz[e c hnej ]
Biało- 7 kl.
[rus- szkoły
ka ]
powsz[e c hnej ]
Biało- 5 kl.
[rus- szkoły
ka ]
powsz[e c hnej ]
Biało- 5 kl.
[rus- szkoły
ka ]
powsz[e c hnej ]
Milic j a nt
be zpa rt —
y j ny
Milic j a
Oby wat[e lska ]
Rolnik
be zpa rt —
y j ny
Śnie Ŝki
Rolnik
be zpa rt —
y j ny
Roga c ze
Rolnik
KP ZB
—
Sa siny
Rolnik
DLKS
M2
—
Mile j c zyc e
Rolnik
KP ZB
—
se kre tarz
komitetu
gminneg
o
Rolnik
be zpa rt —
y j ny
Mile j c zyc e
VIII. Na re wka
1
1.
2
3
4
Trusie wic z Józef 1920 Na re wka
5
6
7
8
Rolnik
Bia ło[ruska]
7 kl.
szkoły
powsz[e c hne j]
Rolnik
9
10
be z—
p[arty j ny ]
11
se kre tarz
kom[itetu
]
gm[inne go] Nare wka
2.
sprawozda nie nie na deszło
3.
4.
IX. Na re w
5
6
7
8
9
10
11
1.
1
Ja kubowski
Ale ks[ander]
—
Na re w
pow. Bie lsk
—
—
—
—
—
—
2.
Ga lic ki Mikoła j
—
Na re w
pow. Bie lsk
—
—
—
—
—
—
sekre t[a rz] kom[itetu] gm [innego] Nare w
mia sto Na re w
152
2
3
4
3.
4.
5.
Ma rc zuk
—
Ale ks[ander]
Chary toniuk Jakub —
Cze rniakie wic z
—
Andrze j
6.
Prokopiuk
Włodz[im ierz]
X. Orla
—
3
Ciełuszkig
—
—
—
—
—
—
Cie łuszki
P a wły g
Makówka g
—
—
—
—
—
—
—
—
—
—
—
—
P awły
Ma kówka
Klej nikig
—
—
—
—
—
—
Kle j niki
1
2
1.
Ja rym owic z Ale ks[a nde r]
1913 Orla pow. RolBie lsk
nik
4
5
Bia ło[ruska ]
6
7
2.
Pa nfiluk
Trofim
1897 Dubicze
Cerkiewne
Rolnik
Bia ło[ruska ]
3.
Ry ba c zuk
Pa we ł
1902 Kry wia - Roltyc ze gm. nik
Orla
Bia ło[ruska ]
4.
Klimiuk
Micha ł
1900 Sta ry
Kornin
Rolnik
Bia ło[ruska ]
5.
Prokopiuk
De nis
1903 Czy Ŝe
Rolnik
Bia ło[ruska ]
6.
Da ckie wic z
Ale ksy
1903 Morze
Rolnik
Bia ło[ruska ]
8
9
10
11
be zp[arty j ny ]
—
m iasto
Orla
KPZB
—
Dubic ze
Ce rkie wne
Rolnik
6 kl.
szkoły
powsz[e c hnej ]
be zpa rty j ny
—
Krywiaty cze
Rolnik
3 kl.
szkoły
powsz[e c hnej ]
Rolnik
4 kl.
szkoły
powsz[e c hnej ]
Robotnik
7 kl.
szkoły
powsz[e c hnej ]
be zpa rty j ny
—
Sta ry
Kornin
be zpa rty j ny
—
CzyŜe
be zpa rty j ny
—
Morze
7 kl.
Kierowszk[o- [nik]
ły]
poczty
powsz[e c hnej ]
semin[a- na uc zyrium]
c ie l
naucz[ycielskie]
XI. Sie m ia tyc ze
1
2
1.
Ga wry luk
3
—
4
5
Ba c iki Śre dnie
6
—
7
—
—
8
9
—
—
10
—
11
Ba c iki Śre dnie
XII. Drohic zyn
1
2
3
1.
Kiszko Sta nisł[aw]
—
4
5
OstroŜa ny
6
—
7
P olska
—
8
9
10
—
—
—
11
OstroŜa ny
XIII. Klukowic ze
1
2
3
4
5
6
1.
Da nie luk
Piotr
1896 Pie szc zatka Rolgm . Kluko- [nik]
wic ze
Bia łoruska
2.
Ma rc zuk
Ste fa n
1904 Chlewiszcze
Bia łoruska
153
Rol[nik]
7
4 kl.
szkoły
powsz[e c hne j]
—
8
9
10
11
Rolnik
KPZB —
P ieszc za tka
—
—
Chle wiszc ze
—
a-a
b
c
d
e
f
g
1
2
Pisane odręcznie.
Nadpisane nad przekreślony m: „bezpart[y jny ]”.
Opuszczono: „gm . K leszczele”.
W tekście: „W ierstok”.
W tekście: „Starina”.
Opuszczono: „gm . Milejczy ce”.
Opuszczono: „gm . N arew”.
Hajnówka uzyskała prawa miejskie w 1950 r.
Chodzi o K om unisty czny Związek MłodzieŜy .
Nr 79
1945 marzec 28, Bielsk Pod laski. — Pismo starosty bielskiego R. Woźn iaka
do UWB w sprawie u stalen ia statu su d uchowieństwa prawosławnego
w woj. b iałostockim.
Minuta, rękopis.
SPBP1944-1950, sygn. 114, k. 30.
W powiecie bielskim niekt órzy duchowni prawosławni poddali się pod
zwierzchnictwo Arcybiskupa Mińskiego, pozost ali zaś uznają zwierzchnictwo Biskupa Lubelskiego i na t ym t le wynikają róŜne nieporozumienia
i zatargi przy obsadzaniu parafii prawosławnych.
Taki wypadek ma miejsce w Orli, gdzie dot ychczasowy Proboszcz
ks. Turowski poddał się pod zwierzchnict wo Biskupa Mińskiego i zgłosił
się na wyjazd do Rosji, a na jego m iejsce zost ał mianowany proboszczem
przez Biskupa Lubelskiego ks. Jan P ańko. P oniewaŜ ks. P ańko m iał podejrzenie, Ŝe ks. Turowski przed wyjazdem do Rosji przekaŜe parafię
komu innemu i zabierze ze sobą ut ensylia cerkiewne, zwrócił się do mnie
o interwencję. Na moje pismo skierowane do ks. Turowskiego
z wezwaniem, aby przed wyjazdem przekazał parafię w Orli ks. P ańce
otrzymałem od niego odpowiedź, odpis kt órej załączam1.
Wobec powyŜszego proszę o wyjaśnienie, czy rzeczywiście parafie
prawosławne w województ wie białost ockim zostały przejęt e pod zarząd
przez Arcybiskupa Mińskiego, jak t o twierdzi w swym piśmie ks.
Turowski, oraz o wskazówki, jakie stanowisko mam zajmować
w podobnych wypadkach.
Ze względu na t o, Ŝe sprawa odnośnie parafii w Orli jest pilną, proszę
o m oŜliwie szybką odpowiedź. a2
a
1
2
Pod pismem parafa starosty bielskiego R. Woźniaka.
Patrz dok. nr 77.
Odpowiedź naczelnika Wy działu Ogólnego UWB W. Białkowskiego; patrz dok. nr 83; patrz
takŜe dok. nr 109.
Nr 80
1945 marzec, Białystok. — Sp rawozdanie sekretarza KP PPR w Białymstoku B ronisławy Porębskiej z działaln ości partii w p ow. białostockim w
okresie od 25 II d o 25 III 1945 r.
Kopia, m aszynopis.
KP PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 4/V/1, k. 66-67.
154
a Stan organizacyjny.a
Ogólna liczba członków 239, komórek 30, fabrycznych 9 — 28
członków. Najliczniejsze organizacje są w Gródku i Michałowie. W t ych
dwóch org[anizacjach] przewaŜa element chłopski, a pod względem
narodowości Białorusini. W Czarnej Wsi, Wasilkowie i Supraślu przewaŜa
element robot niczy, polski. P oziom uświadomienia ograniczony,
szczególnie w Gródku i Czarnej W si. P omimo to organizacja gródecka
jest ruchliwa, ma udział we wszyst kich placówkach gospod[arczych],
sam orządowych. W Michałowie organizacja rośnie po wsiach. Supraska
org[anizacja] nie ma prawie wzrostu, jest zupełnie odizolowana od mas,
pomimo Ŝe w skład Rady1 wchodzi 5 członków na czele z tow.
Wróblewskim
— przewodniczącym
Rady, kt óry jest
t eŜ
najakt ywniejszym w Radzie. Nie lepiej przedst awia się sprawa w Czarnej
Wsi, ale t u wina jest sekret arza Komitet u PP R, który nie ma Ŝadnej
zdolności ujm owania i zdobywania robotników. Zachowuje się odpychająco. Org[anizacja] P PR jest t am m łoda, ale Ŝywot na. Najgorszą plagę
stanowi w Wasilkowie i Czarnej Wsi bezrobocie. Niekt órzy członkowie
wystąpili z tą myślą, Ŝe PPR będzie im płacić pensje, no a juŜ na pewno
otrzymają dobrą posadę, albo przynajmniej kart ę Ŝywnościową (Wasilków). Niektórzy pędzą wódkę (Czarna Wieś), ut rudnia t o pracę organizacyjną. Do pracy nie kwapią się. W aŜną przeszkodą w zdobywaniu robot [ników] i chłop[ów] polskich w Michałowie, Gródku i Supraślu jest
prawie wyłącznie białoruski skład t ych organizacji. Jedną z dróg zdobycia
dla sprawy dem okracji polskich rob[ot ników] jest nawiązanie ścisłej
współpracy z PP S i St ron[nict wem] Lud[owym].
W Gródku i Michałowie ot wart o lokale part yjne. Odbywają się syst emat yczne zebrania. W Wasilkowie, Czarnej Wsi i Supraślu są lokale, ale
jeszcze nie uruchomiona w nich praca. W St arosielcach, pomimo Ŝe zarejest rowanych członków jest 8, ale na miejscu jest t ylko 1, pozost ali są
w woj[ewódzkiej] MO, jeden wyjechał, a jeden pracuje st ale w Białym st oku w spółdzielni. W większości gmin nie m a PP R.
a Udział P PR w pracy masowej.a
Akcją sprawozdawczą z Konferencji 32 objęt o 12 następujących gmin:
w Gródku, Michałowie, Supraślu, Wasilkowie, Czarnej Wsi, Bacieczkach,
Juchnowcu, Dobrzyniewie, Goniądzu, Kalinówce, Jaświłach, Dojlidach.
W związku z Rocznicą Kom uny Paryskiej odbyły się 3 akademie:
w Wasilkowie, Supraślu, Michałowie i zebrania w t art aku w Czarnej Wsi.
Związki Zawodowe mamy: w Supraślu — włókniarzy i t art acznych,
w Michałowie — włókniarzy, w Gródku — t akŜe włókniarzy, w Czarnej
Wsi — t art acznych robot[ników] (tartaczny zorganizowano ost at nio).
155
P rzewodniczący[mi]
komit et ów fabrycz[nych]
są wszędzie
peperowcy. Istnieje nienormalny stan, poniewaŜ prawie wszędzie ist nieje
zarząd związku i kom[it et] fabryczny.
a Udział P PR w Reformie Rolnej. a
Na reformę w pow. białost ockim wyjechało 4 pełnomocników peperowców. Reforma zost ała juŜ dokonana. Rozparcelowano 8 mająt ków
o powierzchni 1.099 ha ziemi. Skorzyst ało z reformy 459 rolników: małorolnych 363 — (901 ha), średniorol[nych] 77 (115 ha), bezrol[nych]
19 (83 ha). W t oku reformy zorganizowano Sam op[omoc] Chłop[ską]
w gminie Kalinówka. W toku organizacja w gminie Goniądz i Jaświły.
a Akcja kontyngent owa a P PR.a
Organizacja PP R bierze czynny udział w zbiórce kont yng[ent ów]
wszędzie t am, gdzie jest PPR. W Czarnej Wsi udział t en nie daje Ŝadnego
efekt u. Bez wojska kont [yngent ów] nie ściągnie się. Na gminę
Juchnowiec i Dobrzyniewo wysłaliśmy dwóch pełnom ocników, kt órzy
pomagali w ściąganiu kont yngentów.
Ogólnie kont yngent wynosi około 90% — zasługi PP R są tu jednak
nieznaczne. Trzeba jednak podkreślić, Ŝe najwięcej kontyngent u
ściągnięt o w Michałowie i Gródku, gdzie szereg wiosek zdało juŜ po
100%. b Cała gm. M [ichałowo] juŜ zdała kont yngent. b
a Samopomoc Chłopska. a
Sam op[omoc] Chłop[ska] liczy około 2.500 czł[onków], z t ego na
Michałowo i Gródek przypada około 2 tysiące. Zarząd pow[iat owy] nie
wie dokładnie ilu ma członków, w teren nie wyjeŜdŜa, czeka aŜ m u
przyniosą got owe sprawozdania. Nowe koła Samop[omocy] Chłop[skiej]
powst ały w gminie Kalinówka — we wszystkich wioskach i w gm inie
dojlidzkiej. Organizacja PP R w Czarnej Wsi, Wasilkowie i Supraślu mało
albo wcale nie zajm uje się Samop[omocą] Chłop[ską].
a Udział P PR w samorządach. a
a Rad[y] Narod[owe]. a W Radzie P ow[iatowej] 8 członków P PR.
W skład Rady Gm[innej] Gródka, M ichałowa, Supraśla wchodzi po
5 czł[onków] PP R.
W miesiącu m arcu weszli w skład Rady Narod[owej] Wasilkowa 4 pepeerowcy, [w] Czarnej Wsi — 3, Bacieczkach — 1. W Wasilkowie
Kom[itet] PP R spowodował podanie się do dym isji całego bzarządu miast ab , na jego m iejsce weszli pepeerowcy. Burm ist rzem obrano
pepeerowca. W Supraślu st araniem pepeerowca uruchomiona została
elekt rownia i m łyn w Wasilkowie. Oczyszczono młyn od róŜnych
złodziei, którzy się tam zakradali i poddano go ścisłej kontroli. Do
156
Wasilkowa sprowadzono lekarza i uruchamia się ambulatorium
b (st araniem P PR i zw[iązku] włókn[iarzy]).b
a Współpraca z P PS i Stron[nict wem] Lud[owym ]. a
P oczątki współpracy ze St ron[nict wem] Lud[owym] mam y w Gródku,
gdzie st araniem PP R porozumiano się z członkami St r[onnictwa]
Lud[owego], zwołano zebranie i załoŜono Str[onnictwo] Lud[owe]. Na
zebraniu obecnych było 60 osób. Om ówiono uchwały Konferencji 32
i zagadnienie współczesnej demokracji, przemawiali członkowie
Str[onnict wa] Lud[owego] i P PR. W pow[iecie] formalnie ist nieje
Komisja P orozum iewawcza, ale poniewaŜ w dołach nie ma jeszcze
org[anizacji] PP S, ani Ludowych, więc współpraca odnosi się t ylko do
Rady Pow[iat owej].
NajbliŜszym zadaniem będzie zwołanie międzypartyjnej konfer[encji]
z całego powiat u białostockiego. Ułat wi to nam oŜywienie ruchu robot [niczego] szczególnie w Czarnej Wsi.
a Trudności w pracy m asowej. a
Dla zorganizowania robot ników Czarnej Wsi t rzeba koniecznie unormalizować c aprowizację robot[ników]. Dot ychczas w Czarnej Wsi
wydaje się po 2 kg chleba na tydzień na rodzinę. Za miesiąc lut y
zaległego chleba nie wydaje się. W Wasilkowie robot nicy chcą załoŜyć
stołówkę, ale nie ma na t o środków, aprowizacja prowincji jest
szczególnie utrudniona, poniewaŜ jejd baza pośrednio zaleŜna od
zebranego kont yngentu. Niekt óre produkty wydawane w Białymst oku,
jak: m akaron, m armolada it d., nie wydaje się na prowincji. Mięsa prawie
Ŝe nie widzieli. Ubezpieczalnie pobierają opłaty, a pom ocy lekarskiej
brak (Czarna Wieś, M ichałowo).
W pracy na wsi bardzo palącym zagadnieniem jest brak art ykułów
pierwszej pot rzeby, jak: soli, zapałek, nafty, Ŝelaza. Chłopi gwałtownie
domagają się t ych art ykułów jako ekwiwalent u za zdany kont yngent .
Bardzo powaŜne jest zagadnienie furmanek. Chłopi dom agają się przynajmniej opłaty t ych furmanek, które woŜą drzewo dla przedsiębiorst w
lub inst ytucji publicznych. Moim zdaniem furmanki te powinne mieć
opłat ę dniówkową, tak jak miejskie.
Niesprawiedliwe jest równieŜ pędzenie chłopów do ładowania mąki na
stacje w Białym st oku wówczas, gdy t ysiące ludzi — spekulant ów —
chodzi swobodnie. Chłopi domagają się przymusu pracy dla robotników
w mieście.
a-a
b-b
c
d
157
Podkreślone.
Opuszczono: 1-sze”.
W tekście: „jest”.
1
2
Chodzi o Miejska Radę N arodową w Supraślu.
Chodzi o K onferencję w Jałcie z 4-11 II 1945 r.
Nr 81
1945 marzec [po 31], Białystok. — S prawozdanie statystyczn e KW PPR
w Białymstoku o stan ie liczbowym partii w woj. b iałostockim z wyszczególnieniem m.in . n arodowości człon ków.
Kopia, m aszynopis.
KW PPR w Białym stoku 1944-1948, sygn. 1/VI/1, k. 4.
Stan organizacyjny członków PP R w województ wie białost ockim na
dzień 31 III 1945 r.a
L.p. powia t
1.
2.
3.
4.
Suwa łki
ŁomŜa
Biały stok
Augustó
w
5. Sokółka
6. Bielsk
ilość
ogól[na]
c zł[onków]
b
ilość
rokomó- b[otr[e k]
nicy ]
chł[opi]
inte l[i- ilość
narodowość
genc zł[oc ja ]
nków
w]
R[ada ch]
N[apolbi[a rodo- [ska ]
łoruswy ch]
ka ]
Ŝ[ydowska ]
335
164
228
26
—
12
9
4
41
19
30
3
—
141
131
17
—
15
51
9
—
8
13
—
—
—
—
3
—
157
—
26
—
—
—
—
—
7
—
—
84
424
7
12
17
65
14
113
35
268
1
43
6
33
75
81
9
324
—
—
11
23
126
62
27
12
214
—
1
—
37 b
—
—
—
—
—
—
—
55 b
235b
215
7. W ys[okie ]
Mazow[ie c kie ]
8. Biały stok 306 b
m [ia sto]
Ra ze m b
1.782 b
a
ilość
gmi
n
O puszczono rubry kę: „ilość przem el.”, w której przy pow. Białystokjest liczba: „15”.
Napisane inną czcionką maszy now ą.
Nr 82
1945 kwiecień 10, Michałowo. — Protokół nr 11 p osied zen ia GRN w Michałowie w sp rawie u tworzen ia Gminn ego Dozoru Szkoln ego, zorganizowania akcji siewnej i przyzn an ia zapomóg osobom ub ogim.
GRN w Michałowie 1944-1954, sygn. 1, k. 21.
Komplet Rady — 30, obecnych — 20, nieobecnych — 10.
Obecni: 1/ Sołowiej Józef, 2/ Mat wiejczuk Józef, 3/ Gogiel Wiktor,
4/ Kuźmicki Andrzej, 5/ Wieremiejuk P iotr, 6/ Kost ecki Aleksander, 7/
Samojlik Ant oni, 8/ Dąbrowski Mikołaj, 9/ Gryko Stefan, 10/ Chren
Onufry, 11/ Awruk Michał, 12/ Owsiejczyk Jan, 13/ Szarkowski Paweł,
14/ Charkiewicz Aleksander, 15/ P awilcz Włodzim ierz, 16/ Sokół Bazyli,
158
17/ Gryko Włodzimierz, 18/ Bójko Jan, 19/ Kardasz Władysław, 20/
Janiuk Grzegorz.
Nieobecni: 1/ Dzieniszczyk Aleksander, 2/ Bołt ryk Andrzej, 3/
Kulesza Bolesław, 4/ Gorbacz Jan, 5/ Wawreniuk Aleksander, 6/
Barszczewski Andrzej, 7/ Suchodoła Arseniusz, 8/ Tiesnowski Michał, 9/
Ost rowiecki Jan, 10/ Grygorczuk St efan.
P orządek obrad: 1/ odczyt anie protokołu z poprzedniego posiedzenia,
2/ zorganizowanie Gminnego Dozoru Szkolnego, 3/ sprawa organizacji
akcji siewnej, 4/ rozpatrzenie próśb i podań, 5/ wolne wnioski.
P rzewodniczący
na
posiedzeniu ob.
Sołowiej Józef —
przew[odniczący] Gm [innej] Rady Narodowej. Prot okołuje Nazarko Jan
— sekr[etarz] gminy.
P osiedzenie rozpoczęt o o godz. 12. Ogłoszony porządek dzienny
został przyjęt y bez zast rzeŜeń.
Do p[unkt u] 1. Odczytany prot okół z poprzedniego posiedzenia nr 10
został przyjęt y bez zmian.
Do p[unkt u] 2. Na skutek polecenia Wydziału Powiatowego w Białym st oku z dnia 13 III 1945 [r.] Nr Smg. 1/45 Gminna Rada Narodowa
postanowiła wybrać dozór szkolny, w skład kt órego powołała
jednogłośnie nast ępujące osoby: 1/ księdza proboszcza parafii
rzym[sko]kat [olickiej] w Michałowie Siemaszkiewicza Jana, 2/ księdza
proboszcza parafii prawosł[awnej] w Michałowie, 3/ Sokoła Bazylego,
kierownika szkoły powsz[echnej] białoruskiej w Michałowie, 4/
Olszewskiego Czesława, kierownika szkoły powsz[echnej] polskiej
w Michałowie, 5/ ob. Sieczko Michała, 6/ ob. Zedela Szczepana i 7/ ob.
Krętowskiego Jana, rolników.
Zadaniem Gminnego Dozoru Szkolnego jest zorganizowanie opiek
szkolnych przy kaŜdej szkole na t erenie gminy.
Do p[unkt u] 3. Gminna Rada Narodowa pojmując doniosłość
znaczenia akcji siewnej post anowiła: 1/ kaŜdy z członków Rady weźmie
int ensywny udział w szerzeniu wśród ludności rolnej propagandy
w kierunku wyjednania zrozumienia [idei] Sam opomocy Chłopskiej, 2/
wzbudzić działalność gromadzkich kół Samopomocy Chłopskiej, łącznie
z zorganizowanymi gromadzkimi komitet am i do [spraw] akcji siewnej,
celem dopilnowania i dołoŜenia wszyst kich sił, by cała ziemia posiadana,
przeznaczona na wiosenne zasiewy, była obsiana, 3/ mający nadejść
w prędkim czasie przydział nasion siewnych na t ut [ejszą] gminę był
rozdany tylko nieodzownie pot rzebującym tego nasienia rolnikom , za
pośrednict wem kół Sam opomocy Chłopskiej i komitetów gromadzkich
159
do akcji siewnej, 4/ za niesum ienne rozdzielanie nasion winnych
pociągnąć do odpowiedzialności.
Do p[unkt u] 4. a/ Podanie ob. Szmugi Michała, zam [ieszkałego]
w Łuplance Nowej, z dnia 9 IV 1945 r. o udzielenie mu zapom ogi —
Rada Gminna po rozpat rzeniu podania przyjm ując pod uwagę jego
krytyczny st an m at erialny i jako inwalidzie wojennem u post anowiła
wypłacić m u jednorazowo sumę 100 (st o) zł jako bezzwrotną zapomogę
doraźną. b/ P odanie ob. Rajeckiej Serafiny, zam[ieszkałej] w Szymkach,
z dn. 13 III 1945 [r.] o udzielenie jej zapom ogi w jakiejkolwiek postaci
— Rada Gminna post anowiła odmówić ze względu na m oŜliwy jeszcze jej
stan mat erialny.
Do p[unkt u] 5. W wolnych wnioskach sekret arz gminy odczyt ał
pismo Wydziału P owiat owego w Białymst oku z dnia 31 III 1945 [r.] Nr
Smg. 1/45 w przedmiocie: zakres działania gminnych i miejskich rad narodowych.
Na tym protokół zakończono o godz. 15. a
a
Protokół podpisał protokolant J. Nazarko i przewodniczący G RN J. Sołowiej.
Nr 83
1945 kwiecień 14, Białystok. — Pismo n aczelnika Wydziału Ogólnego
UWB Wacława B iałkowskiego do starosty b ielskiego w sprawie statusu
Cerkwi p rawosławnej w Polsce.
SPBP 1944-1950, sygn. 114, k. 29.
1 Poufne!
Stosunek Kościoła P rawosławnego w Polsce unormowany jest
dekret em P rezydenta Rzeczypospolit ej z dn. 18 XI 1938 r. („DzU RP ”,
nr 88, poz. 597) oraz rozp[orządzeniem] Rady M inist rów z dnia 10 XII
1938 r. o uznaniu stat usu wewnętrznego P olskiego Autokefalicznego
Kościoła Prawosławnego. Zakres mocy obowiązującej t ego dekret u
i rozporządzenia pokrywa się z obszarem Rzeczypospolitej i nie sięga
poza Jej granice. PoniewaŜ siedziba prawosławnego biskupa mińskiego
znajduje się na obszarze Białorusi Radzieckiej, nie moŜe t en biskup
w ram ach
wspomnianych
post anowień
obsadzać
stanowisk
duszpast erskich na obszarze Rzeczypospolit ej i nie m oŜe on domagać
się, by decyzje jego w t ym przedmiocie były honorowane przez władze
polskie. Nie jest przeto wskazane, by Obywat el St arost a udzielał
poparcia duchownemu prawosławnem u z t ego powodu, Ŝe duchowny t en
otrzymał nom inację od biskupa mińskiego.
Nadto Urząd Wojewódzki informuje, Ŝe większość biskupów prawosławnych w związku z działaniami wojennymi opuściła swe dot ychczasowe
160
siedziby na t erenie Rzeczypospolit ej, co w pewnej m ierze poderwało organizację Kościoła i utrudniło jego prawidłową działalność.
Wg wiadom ości udzielonych Urzędowi Wojewódzkiemu ks. Pańko nie
jest duchownym wyznania prawosławnego, lecz wyznania kat olickiego
obrządku wschodniego. NaleŜy ust alić, czy tak jest ist otnie
i przeciwdziałać t akim poczynaniom, które by mogły powodować
zadraŜnienia na t le wyznaniowym i narodowościowym. a 2
a
1
2
Na m arginesie górnym adnotacja: „A. P. K s. Pańko w yjechał, 28 IV” i nieczy telny podpis,
na marginesie dolny m adnotacja: „Przyjęto do wiadom ości, A kt, 30 IV [19]45” i nieczy telny
podpis urzędnika starostw a bielskiego.
Pismo starosty bielskiego z dnia 28 III 1945 r., wszczy nające tę sprawę: patrz dok. nr 79.
Patrz dok. nr 103.
Nr 84
1945 kwiecień [p o 15], B ielsk Podlaski. — Sprawozd an ie kierown ika Powiatowego Urzęd u Informacji i Propagand y w B ielsku Pod laskim Mikołaja Parfieniuka z działaln ości w okresie od 20 III do 15 IV 1945 r.
W związku z rocznicą P owst ania Kościuszkowskiego dnia 24 III
w Bielsku w sali Domu Ludowego odbyła się akadem ia. Akademia
rozpoczęła się zagajeniem ob. Smereki (dyr[ektora] Gim [nazjum]
Pańs[t wowego]), który powołał honorowe prezydium, w skład którego
weszli przedstawiciele władz cywilnych, wojskowych, duchowieństwo
oraz przedst awiciele poszczególnych organizacji. Ob. M akarczuk
(prof[esor]
Gimn[azjum])
wygłosił
referat
o Powst aniu
Kościuszkowskim, na zakończenie referat u wzniósł okrzyk: „Niech Ŝyje
Silna, Niepodległa, Demokratyczna Polska”, po czym orkiestra RKU
odegrała Hymn Narodowy. Nast ępnie zost ał wygłoszony drugi referat
przez ucznia Liceum. P o tym odbyło się kilka deklamacji chóralnych
młodzieŜy szkolnej oraz kilka wiązanek m uzycznych wykonanych przez
orkiestrę RKU. Dalszym ciągiem odbyła się produkcja art ystyczna
poszczególnych zespołów m łodzieŜy szkolnej. Sala przepełniona była
publicznością. Na zakończenie odśpiewano wspólnie Rot ę zam ykając
uroczyst ość.
Dnia 25 III zost ał zorganizowany odczyt , pt .: „Syt uacja międzynarodowa”, kt óry odbył się w sali Domu Ludowego. Odczyt rozpoczął się
krótkim zagajeniem starosty powiat owego. Nast ępnie zost ał odczyt any
referat przez ob. Ossolińskiego o syt uacji międzynarodowej. Dla
zachęcenia publiczności była zaproszona orkiest ra RKU.
Dnia 5, 6, 7 kwiet nia w Bielsku dawał koncert y Republikański Białoruski Zespół, który zost ał gościnnie przyjęty. Pow[iat owy] Urząd
161
Inf[ormacji]
i P rop[agandy]
zajął
się
ich
przywiezieniem,
rozkwat erowaniem i zajął się teŜ przygotowaniem sali koncertowej.
W związku z kampanią siewną, kt óra do 15 maja powinna być zakończona, są zmobilizowane wszyst kie siły fachowe, administ racyjne i polit yczne. Z Urzędu Inf[ormacji] i P rop[agandy] wszyst kie siły zuŜyt o do
t ej akcji. Kierownik Urzędu jak równieŜ referent świet licowy zajęli się t ą
akcją.
Nr 85
1945 kwiecień 26, B ielsk Podlaski. — Protokół posiedzenia KP PPR
w Bielsku Podlaskim w sp rawie omówien ia zn aczenia układ u polsko-radzieckiego o p rzyjaźni, pomocy i powojen nej współpracy gosp od arczej z 21
IV 1945 r., sp rawozdawczości z kamp an ii siewnej, ocen y stan u
bezpieczeństwa, organ izacji ob chodów świąt 1 i 3 Maja.
Kopia, m aszynopis.
KP PPR w Bielsku Podlaskim 1944-1948, sygn. 5/II/1, k. 14.
Obecnych na posiedzeniu 20 osób.
P orządek dzienny: 1/ zagajenie, 2/ sprawozdanie z kampanii siewnej,
3/ bezpieczeństwo w powiecie, 4/ dyskusja, 5/ sprawa obchodu święta 1
i 3 Maja, 6/ wolne wnioski.
Tow. Ossoliński w swoim przem ówieniu określił znaczenie pakt u
polsko-sowieckiego [o] Wzajem nej P omocy, poniewaŜ taki pakt jest nie
t ylko wielkim [pod względem] znaczenia historycznego, ale jest
jednocześnie gwarancją pokoju w Europie, a nawet i w świecie. P olit yka
prowadzona przez polski rząd dowrześniowy była szkodliwa nie tylko dla
Związku Radzieckiego. Ona była szkodliwa najwięcej dla P olski, bo
Polska prowadziła polit ykę proniemiecką, kt óra była wroga dla narodów
słowiańskich i dlat ego na teryt orium P olski st ale odbywały się wojny.
Teraz, kiedy sytuacja międzynarodowa w roku 1939 zaost rzyła się, t o
polski rząd dowrześniowy nie mając zaufania do własnego narodu,
poniewaŜ zmieniając konst yt ucję w roku 1935, która pozbawiała
robot nika i chłopa prawa głosowania i wyborów do sejmu, a przez t o
sam o prawa do decyzji o losach państ wa, a t ym samym o losach
własnego narodu i przez to po wybuchu wojny z Niemcami, musieli
panowie, którzy są w rządzie londyńskim, uciekać, wywoŜąc ze sobą
wszyst ko złot o i do t ej pory t ylko polit ykują, broniąc swoich osobist ych
int eresów. Naród zost ał na past wie losu, składając wielkie ofiary dla wyzwolenia Ojczyzny i narodu. Ludzie przebywający obecnie w rządzie londyńskim zdradzili własny naród i Ojczyznę, i obecnie nie mają prawa rządzić krajem i narodem , który z ich winy duŜo wycierpiał.
Następnie tow. Ossoliński powołał sekret arzy komitetów gminnych
do zdania sprawozdań z przebiegu akcji siewnej. Kampania siewna
162
rozwija się pom yślnie. W gminie Orla 40% ziem i jest juŜ obsianej, a w
gminie Kleszczele 45%. Członkowie partii biorą czynny udział w t ej
sprawie.
Nastęnie t ow. Ossoliński om ówił sprawy bezpieczeńst wa w powiecie
i nawoływał do współpracy z Milicją Obywat elską, a takŜe polecił kontrolować takową, a t o w t en sposób, Ŝeby na kaŜdym post erunku byli
mocni ludzie (part yjni). Obecni na zebraniu sekret arze komórek
gminnych i członkowie PP R powiedzieli, Ŝe M ilicja Obywat elska
i władze Bezpieczeńst wa P ublicznego źle pracują i nie walczą, a w razie
napadów uciekają od band „akowców”. T ow. Pomorski powiedział, Ŝe
w Hajnówce „akowcy” rzucają ulotki, na słupach telefonicznych malują
swast yki niem ieckie. Przyjechali pracownicy Urzędu Bezpieczeńst wa, ale
zamiast przeprowadzić rewizje, pili wódkę. Tow. P om orski powiedział,
Ŝe jeŜeli t ak dalej będzie, t o Polska nigdy nie będzie państ wem
demokratycznym.
Następnie zabrał głos t ow. Bazyluk, sekret arz gm innego komitet u
PP R w Kleszczelach. Na t erenie gminy Kleszczele zaczęły grasować
bandy. Przychodzą do wsi, zabierają produkt y, st raszą, zabijają ludzi.
Tow. Bazyluk prosił, aby członkowie part ii dostali zezwolenie na
noszenie broni. Były takie wypadki, Ŝe przychodziła m ilicja, znajdowała
u niektórych part yjnych ludzi broń (którą w t ym czasie, gdy
przechodziła linia front u moŜna było znaleźć), broń zabierali, a ludzi
t ych areszt owali (posądzając ich, Ŝe współpracują z bandami).
Tow. Ossoliński odpowiedział, Ŝe na areszt owanie członka part ii
t rzeba mieć zezwolenie od prokuratora, a milicja nie m a prawa
areszt ować ludzi part yjnych.
Tow. Bazyluk powiedział, Ŝe z dniem, kiedy członkowie gminnego komit et u P PR w Kleszczelach otrzymają broń, będą wyst ępować przeciwko
bandom ot warcie. Członkowie kleszczelowskiego komitet u nie pozwolą
i nie dopuszczą do t ego, Ŝeby ich zabijali po jednym i z ukrycia. Sami
będą walczyć i jeŜeli zginą, t o nie jeden, a wszyscy. Tow. Bazyluk dał
wykaz, komu broń naleŜy dać i w sobot ę po powiat owym zjeździe
chłopskim wymienieni na t ej liście towarzysze, broń ot rzymają.
Następnie t ow. Marczuk, członek PP R gm iny Klukowicze powiedział,
Ŝe gminę tę najlepiej byłoby znieść. Jest w niej t ylko 20 małych
wioseczek. Gmina Klukowicze jest połoŜona blisko puszczy i dlat ego jest
ona siedliskiem akowców. NaleŜałoby przydzielić wsie do gmin:
Kleszczele, Milejczyce i Mielnik, poniewaŜ niekt óre wsie są bardzo
blisko połoŜone wyŜej wymienionych gmin.
163
Tow. Janusz, członek P PR z gminy Boćki powiedział, Ŝe w Boćkach
duŜo jest takich (rodzin akowców), kt órzy nic nie robią, spekulują,
a pom im o t o mają kart ki Ŝywnościowe.
Członkowie partii mówią, Ŝe nie liczą się z nim i, a t ylko się
wyśmiewają. Tak samo jest z t ymi, kt órych t ow. Bazyluk przysłał do
pracy w Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego w Bielsku P odlaskim.
Warunki mają gorsze niŜ inni pracownicy. Wydają im gorsze obiady
i śmieją się z nich mówiąc, Ŝe „t o nie nasi ludzie”.
Nastęnie omówiono sprawę obchodu świąt 1 i 3 Maja. Dni t e
uchwalono obchodzić jak najuroczyściej, tak w Bielsku Podlaskim, jak
t eŜ i w gminach. Członkowie part ii zobowiązali się dołoŜyć ze swej
storony wszelkich starań, aby oba święt a przeszły uroczyście.
W dyskusji i wolnych wnioskach pyt ań nie było. a
a
Protokół podpisał nieczy telnie sekretarz KP PPR w Bielsku Podlaskim M. O ssoliński.
Nr 86
1945 kwiecień 27, Narew. — Sp rawozdanie sytu acyjn e za kwiecień 1945 r.
wójta gm. Narew A. Nikonowicza dla Starostwa Powiatowego w Bielsku
Podlaskim o finansach gminnych, działalności Zarząd u Gmin nego
i GRN oraz stanie b ezpieczeństwa w gminie.
SPBP 1944-1950, sygn. 82, k. 3-4.
W związku z t amt [ejszym] zarządzeniem Nr 25 z dnia 5 II rb. przedst awiam meldunek syt uacyjny.
1. a/ Finanse gminne — wykonanie budŜet u działami po st ronie wydatków i dochodów za miesiąc m arzec rb. przedstawiam1 .
b/ Ściągnięt e wpływy nie wyst arczają na pokrycie wydat ków.
c/ Przyczyny opóźnień w ściąganiu podat ków — niedbalst wo ze
strony niekt órych gromad — sołt ysów, pomimo wezwań ze st rony
Gm iny, to nie odnosi skutku, staramy się t akŜe niedociągnięcia usunąć
w najkrótszym czasie.
2. Gminna piekarnia — przedsiębiorst wo Gminy za cały okres
ist nienia dało Gminie dochód w sumie 2.403 zł.
3. Komisji mieszkaniowej na razie nie m a.
4. Na t erenie gminnym nie ma własnych przedsiębiorst w
przynoszących dochód.
5. Zarząd Gminny rozt acza opieką szkolnictwo, przeprowadza
rem onty dróg i most ów gm innych.
6. Ist nieje ambulat orium medyczne na czele z lekarzem m edycyny,
felczerem dezynfekat orem oraz ambulans wet [erynaryjny] z felczerem
wet [erynarzem], wym ieniony jest równieŜ oglądaczem mięsa.
7. Komit et opieki społecznej na razie Ŝadnej inicjat ywy nie przejawił
z braku kredyt ów na t en cel.
164
8. Zebranie Zarządu Gminnego i Rady Gminnej odbywają się raz na
miesiąc.
9. W skład Gminnej Rady oprócz rolników wchodzą przedst awiciele
z P PR, duchowieństwa i pracującej inteligencji oraz Z[wiązku] Sam[opomocy] Chł[opskiej].
10. Zarząd Gm inny współpracuje ze Z[wiązkiem] S[amopomocy]
Chł[opskiej],
M il[icją]
Ob[ywat elską],
poczt ą,
leśnict wami
państ w[owym i], władzami kol[ejowymi] i drogowymi.
11. Co t ydzień w kaŜdą sobot ę odbywają się sesje sołt ysów, na których
omawiamy sprawy dotyczące pracy w gromadach.
12. Zarząd Gminny współpracuje z miejscową M il[icją] Ob[ywat elską],
wszyst kie zlecenia Gminy Mil[icja] Ob[ywat elska] wykonuje. Obecny
etat Mil[icji] Ob[ywatelskiej] w Narwi jest za mały, by zapewnić gm inie
ład i spokój przed ewent ualnymi napadam i band potrzebny w Narwi
garnizon — najmniej 50 ludzi dobrze uzbrojonych.
13. Na t erenie t ut[ejszej] gminy odnośnie band t akie wiadomości.
W dniu 21 IV rb. w Paszkowszczyźnie [gm. Narew] o godz. 8 rano
przechodzili podejrzani [ludzie] w polskiej wojennej form ie 2 z bronią
w liczbie 4 i poszli w niewiadomym kierunku.
W tym samym dniu banda [złoŜona] z 4 ludzi z bronią była we wsi
Waniewo, byli u mieszkanki t ejŜe wsi Snarskiej Eudokii, prosili tam
o chleb i poszli w kierunku Paszkowszczyzny.
We wsi Kaniuki niewiadomi sprawcy w nocy wrzucili do m ieszkania
b[yłego] niemieckiego sołtysa granat ręczny wskut ek czego zostały
ranne 3 osoby.
Banda [w liczbie] kilkunast u osób była we wsi Borysówka, zabrała
u m ieszkańców Ŝywność i poszła.
Według informacji banda znajduje się na t erenie Lackiej P uszczy w rejonie P orozie—Kapitańszczyzna. Banda ta po dokonaniu czynu
morderczego na osobie wójta gm. Narewka Leszczyńskiego i innych
przez całą dobę przebywała w Kapit ańszczyźnie, gdzie m.in.
wypowiedziała się, Ŝe t en sam los spot ka gminę Narew i Michałowo. W g
ost at nich meldunków banda w grupie od 8 do 10 ludzi znajdowała się we
wsi T okarowszczyzna [koło] m [iast a] Zabłudowa oraz we wsi Odrynki,
gm. Narew. W ypadków zabójstw w tych wsiach nie było.
1
2
W aktach braktego dokumentu.
Chodzi o umundurow anie w ojskow e.
Nr 87
1945 kwiecień , Białystok. — Wykaz człon ków KP PPR w Białymstoku
z wyszczególnieniem m.in. ich narodowości, sporządzon y w KP PPR
w Białymstoku.
165
a Skład
a L.p
Kom it etu Powiat owego [PP R] wa Białym st oku
Nazwisko i Da ta Adres Za wód
im ię
ur[o
dze nia ]
Za trud[nienie
]
Poch[odze nie ]
społ[e c zne
]
Wy Na rokszt[ałce- d[onie]
wość]
1.
P orębska
Bronisł[awa]
1907 Bia ły
stok
—
Se kre ta rz
2.
Kuna t
Izydor
—
monte r
—
z rodz[iny ]
rze mie
śl[nicze j]
robotn[ic ze ]
szkoła
powsze c h[na
]
szkoła
powsze c h[na
]
3.
—
rolnik —
rolnik
—
4.
SierŜa n
Józe f
Grze ś
Aleks[ande r]
robotnic ze
—
5.
Dąbrowski —
Za błudów
włók- —
nia rz
robotnik
rolnik —
Bia łorus
bia ło- —
rus[ka ]
rolnik
Bia łorus
KPZB
c złonek
6.
Zieliński
—
Bia ły
stok
szkoła
powsze c hna
—
polska
KPP
c złonek
7.
Ba rtosze wicz
—
Bia ły
stok
rolnik
śre dnie
Bia łorus
—
c złonek
8.
W róblewski
—
Supra śl
robotnik
powsze c h[ne
]
Bia łorus
KPZB
c złonek
.
166
Za błudów
Gródek
1890 Gródek
—
Kom [enda ]
M[ilic ji]
Ob[y wa te lskiej ]
rolnik P rze w[odnic zący ]
W oj e w[ódzkie go
Za rządu]
ZSCh
włók- —
nia rz
robot[nic ze ]
P rzy n[ale Ŝność]
pa rt[yj na ] poprz[e dnia]
Funkc ja
w kom [ite c ie] a
polska
KPP
Polak
K[om unisty c zny]
Z[wiąze k]
M[łodzie Ŝy]
KPZB
Se kre tarz
P ow[iatowe go]
Kom [ite tu]
drugi
se kr[e ta rz]
instruktor
instruktor
9.
Szej blic h
—
Zygm [unt
]
Cza rna
Wie ś
tra c z
tra cz
10.
W iśniewski
Supra śl
włóknia rz
Kierow[nik]
fa b[ry ki]
wł[ókie nnic ze j ]
a-a
—
robot[nic ze ]
szkoła
powsze c hna
prolee le t[a ria c - me nkie ]
tarne
Polak
—
c złonek
Polak
KPZB
c złonek
Maszy nopis form ularza.
Nr 88
1945 kwiecień, B iałystok. — Wykaz sekretarzy komitetów gminnych PPR w
pow. białostockim z wyszczególnien iem m.in. ich n arodowości, sporządzony w KP PPR w B iałymstoku .
List a sekret arzy Komitetów Gminnycha
L.p. Nazwisko Data
i imię
urodz[e nia]
Za wód
1.
W róblew
ski Józef
3 IV
1894
robot Kom[itet]
nik
Gm [inny]
PP R
Supraśl
2.
Haj duk
Nadziej a
5 V 1910
kra - Kom[itet]
wc o- Gm [inny]
wa c PP R
Gróde k
3.
Miruc ik
Aleksande r
22 V
1911
tka c z Kom[itet]
Gm [inny]
PP R
Mic ha łowo
4.
P ikulski
Józe f
5 XI
1897
robot Kom[itet]
nik
Gm [inny]
PP R
Wa silków
5.
Szej blic h —
Zygm unt
6.
Za jkowska
W ie ra
167
22 IV
1905
robot
nik
tartac z[ny ]
włóknia rka
Mie jsc e
pra c y
Kom[itet]
Gm [inny]
PP R Czarna
Wie ś
Kom[itet]
Gm [inny]
PP R
Ba c iec zki
Wy kształce nie
Narodowość
Czy na leŜa ł do
inne j
org[anizac j i] i
j akie j
Data
przy j [ęc ia] do
P PR
7 oddz[iałów] szk[oły] pow[szec hne j ]
5 oddz[iałów] szk[oły] powsz[ec hne j
]
5 oddz[iałów] szk[oły] powsz[ec hne j
]
7 oddz[iałów] szk[oły] pow[szec hne j
]
—
biało
rus[ka]
Bry ga dab
Woj cie cha
1942—1944
5 XI
1944
biało
rus[ka]
1927—1929
KSM1 1934—
1938 MOP R
Kont[a kty] z
partyz[a nta mi]
KZMZB
1936—1938
24 X
1944
polska
—
31 I
1945 d
—
—
—
biało
rus[ka]
—
10 II
1945
8 kl. sty l
rosy jski
biało
rus[ka]
12 XII
1944
7.
W oj tule wicz
Heliodor
a
b
c
d
1
3 VII
1903
zdun Kom[itet]
Gm [inny]
PP R
Sta rosie lc e
pol5 oddz[iałów] szk[o- ska
ły] pow[szec hne j
]
—
8 III
1945
Opuszczono rubryki: 1/ „stanow isko w partii” z pow tarzającą się adnotacją: „sekr[etarz]
Kom[itetu] Gm in[nego] PPR”, 2/ „G mina” z nazw am i miejscowości pow tarzający mi się
w rury ce: „m iejsce pracy”.
W tekście: „Prygada”.
W tekście: „kraw czy n”.
W tekście: „31.1.1944”.
Chodzi o „Komsomoł” — K om unisty czny Związek MłodzieŜy .
Nr 89
1945 kwiecień , S okółka. — Wykaz członków KP PPR w S okółce z wyszczególnieniem m.in . ich narod owości, sp orząd zony w KP PPR w S okółce.
Skład Komitet u Powiatowego [P PR] w Sokółcea
L.p. Nazwisko i
im ię
Da ta
urodz[enia ]
Adre s
Za wód
Za trud[niony ]
Poc h[odze ]nie
społ[e czne]
Wy kszt[ałce nie]
Na rod[owość]
Funkc j e
w Komit[e cie ]
b 1.
1909
Sokółka
szlifierz
PRN
rob[otnic ze]
śre dnie
polska
Se kre ta rz
1919
Sokółka
stola rz
UBP
rob[otnic ze]
śre dnie
polska
człone k
[1910
]
[1912
]
Krynk
i
Sokółka
PP R se kr[e tarz]
Re f[ere nt
]
PP R
rob[otnic ze]
—
śre dnie
polska
człone k
śre dnie
polska
człone k
chłop[skie]
ele me n- polska
[ta rne ]
człone k
fa rb[iarz]
rob[otnic ze]
człone k
Sa m[opomoc ]
Chł[opska ]
inte l[ige nckie ]
ele me n- bia ło[ta rne ] r[uska]
wy Ŝsze polska
Nawroc ki
W ł[a dysła w]
Góre c ki
K[azimie rz
]
Kozłowski
[Antoni]
Hryhorowicz
2.
3.
4.
5.
Biela wski
1907
[Kazimie rz
]
6.
Masłowski
[Teodor]
1888
7.
W ie ncie rz
—
a
b-b
Kuźni- Sam [oca
pom oc ]
Chł[opska ]
Krynk stra Ŝ poi
Ŝ[a rna ]
Sokółka
Sekret[a rz]
[P owia towy
Wydział]
Inf[orma cj i i]
Prop[a ga ndy ]
w Sokółce
Opuszczono niew ypełnioną rubrykę: „przy n[aleŜność] part[y jna] poprz[ednia].
Nr 90
168
człone kb
1945 maj 1, Sokółka. — S prawozdanie statystyczne KP PPR w Sokółce
o stan ie liczbowym partii w p owiecie sokólskim z wyszczególnien iem m.in.
narod owości członków.
Stan organizacyjny członków P PR w aSokółcea na dzień a 1 maja 1945
r.a
L.p. Nazwa
gmiy
a
1.
Sokółka
m iasto
Krynki
Szudziałowo
Kuźnica
Nowy
Dwór
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Za le sie
Ba biki
Sidra
Ilość
kom óre k
m ęŜ- ko[c zy - biet
źni]
y
Rob[otnicy ]
Chłop[i]
Inte l[igenc j a]
Ilość
pe perowców w
R[a da c h]
N[arodowych]
Na rodowość
pol[ska ]
biał[o- Ŝy ruska ] b d[owska ]
6
30
2
28
—
4
2
32
—
—
6
1
30
2
2
—
18
—
14
2
—
—
3
—
24
—
8
2
—
—
1
1
4
4
—
—
1
—
3
3
—
1
1
—
4
4
—
—
—
—
1
—
1
17
2
1
5
78c
—
—
—
4d
—
1
1
49
2
—
3
27
—
—
1
6
—
—
—
6
2
1
5
72
—
—
—
10 a
—
—
—
—
Stan organizacyjny demokrat ycznych part ii i Związków Zawodowych
w a Sokółce a
P artia lub Stronnic two
Ilość członków
P PS
Związki Za wodowe
—
—
a 70 c zł[onków] Zw[iązku] Za w[odowe go] Ga rba rzy Krynki,
Z[wiąze k] Z[a wodowy ] K[ole ja rzy] Sokółka a
a
Około dwóch tysięcy (1.760 kilku)a
Związe k Sa mopom ocy
Chłopskiej
a-a
b
c
d
Wpisane w m iejsce skreślonego: „ros.”
W tekście: „8”.
W tekście: „2”.
Nr 91
1945 maj 3, S up raśl. — Pismo bu rmistrza Sup raśla do Starostwa Powiatowego w Białymstoku informu jące o napadzie p olskiego odd ziału p odziemnego na miasto.
UW B 1944-1950, sygn. 296, k. 66-67.
P oufne.
Donoszę, Ŝe w nocy z 2 na 3 m aja rb. o godzinie 11 było najście AK
na Supraśl. Udowodniono po rozklejonych hasłach i odezwach.
169
Jak stwierdzono, pierwszy atak był na posterunek [MO] —
przybyłych było około 300 ludzi, przyjechali furami (oświadczenie MO),
[na post erunku] zost ali zamordowani: milicjant Choroszewski St anisław
i Mat ejczuk Jerzy1 — z zawodu szewc, członek PP R.
W mieszkaniu Hajduków zost ał zabity syn Hajduk Sergiusz, lat 17,
pracownik org[anizacji Związek] Walki Młodych. W m ieszkaniu
własnym zastrzelony został Budnik M ikołaj przewodniczący Rady
Miejskiej m[iasta] Supraśla i członek P PR. Na ulicy Kościuszki
zamordowany zost ał m ilicjant Wydziału Bezpieczeństwa Publicznego,
nazwisko nie ustalone. Oraz na szosie przy wjeździe do Supraśla na
sam ochodzie, wiozącym wojskowych sowieckich na pomoc, zost ał
zamordowany 1 wojskowy i 1 zost ał ranny w głowę.
Zabit ych zost ało ogółem 6 osób i 1 osoba raniona. M ilicjant ów 5 osób
zostało uprowadzonych przez akowców w niewiadomym kierunku, jaki
los ich spot kał nie wiadomo.
Mieszkania, które zost ały odwiedzone przez akowców następujące:
Nadleśnict wo Państwowe Supraśl, gdzie zost ało zrabowane około 4.600
złot ych, dokum enty porozwalane, jednak zniszczeń nie było, lokal
Posterunku M O, gdzie zabrano broni 12 sztuk karabinów, 2 aut om at y i 2
pist olet y oraz am unicję znajdującą się na post erunku, zdemolowano
meble, zniszczono dokument y i korespondencję oraz zabrano piecząt ki.
Lokal kooperat ywy, gdzie zrabowano papierosy, papier do pisania,
zapałki oraz inne drobne rzeczy, dokument y częściowo zostały
zniszczone.
Uprzejmie proszę o wydanie decyzji o wydanie zarządzenia
pochowania zwłok. a
a
1
Pod pismem nieczy telny podpis burmistrza Supraśla.
W aktach PPR w ystępuje jako Józef Matejczuk; w : A Pw B, KW PPR w Biały mstoku 19441948, „Księga ewidency jna członków PPR woj. białostockiego przyjęty ch w okresie 21 V III
1944 r. — 4 III 1945 r.”, nr 1, poz. 1.183.
Nr 92
1945 maj [po 3], B iałystok. — S prawozd an ie statystyczn e K P PPR w Białymstoku o stanie liczbowym partii w p owiecie białostockim z wyszczególnieniem m.in . n arodowości człon ków.
Kopia, m aszynopis.
Sprawozdanie liczebne członków Pow[iat owego] Kom[it etu] P olskiej
Partii Robotniczej w Białymst oku na dzień 1 maja 1945 r.
L.p.
170
Gmina
Il[ość] Ro-
Chło
Inte -
ogól[na ]
p[i]
l[ige - m[ie
ncj a ] ślnic
y]
b[otnicy ]
Rze -
Kob[ie ty]
Il[ość
]
kom [
óre k]
Na rodow[ość]
pol[ska
]
bia łorus[ka
]
Ŝy d[owska]
1.
2.
Gródek
Mic hałow
o
Zabłudów
Czar[na ]
W ie ś
Supra śl
W asilków
Starosie lc e
Bac ie czki
Obrubniki
P ow[iatowy Urząd]
Bezp[ie c zeństwa ]
Raze m
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
103
42
58
16
29
11
6
6
5
5
5
4
6
8
2
3
101
39
—
—
14 a
20 a
4
15
9
3
—
—
1
2
—
—
3
4
4
16
10
4
—
—
15 a
13 a
3
4
2
12
10
12
3
2
1
10
—
—
—
—
—
1
—
1
—
—
1
—
—
—
—
1
—
1
5
—
—
1
—
—
2
3
1
1
—
1
4
13
2
3
1
4
11
—
1
1
1
7
—
—
—
—
—
1
228
131
53
14
15
15
31
52
175
1
Sam opomoc Chłopska liczy 3.570 czł[onków] (jest t o liczba
nieścisła). W Michałowie, Gródku, Supraślu, Wasilkowie ist nieją
Zw[iązki] Zawod[owe] Włókniarzy. Czarna Wieś, Supraśl nowo załoŜone
oddziały [związku] robot ników drzewnych.
7 członków P art ii zabit ych: 1/ Budnik Mikołaj — Supraśl, 2/
Matejczuk Józef — Supraśl, 3/ Hajduk Sergiusz — Supraśl, 4/ Mojsak
Władysław — Supraśl, 5/ Małaszewski Włodzim ierz — Zabłudów, 6/
Skarbiński Jan — Wasików, 7/ Skarbiński Bolesław — Wasilków.
Wykluczeni zostali: 1/ Den Bronisław — Wasilków, 2/ Wysocki
Anat ol — Juchnowiec.
a
Dopisane odręcznie w kolumnie: „Dezorganizacja”.
Nr 93
1945 maj 4, Narewka. — Raport Zarządu G minn ego w Narewce dla S tarostwa Powiatowego w B ielsku Podlaskim w sp rawie n ap ad u odd ziału
Armii K rajowej Obywateli p od dowództwem majora Zygmunta Szen dzielarza p s. „Ł upaszka” na Narewkę.
SPBP 1944-1950, sygn. 48, k. 27.
Zarząd Gminny donosi, Ŝe w dniu 17 IV rb. m iędzy godz. 9 [a] 10 rano
na os[adę] Narewka napadła banda, która ukrywa się w m iejscowych lasach.
W czasie napadu dwóch z bandy napadło na lokal Zarządu Gm innego
i jeden z bandyt ów wpadając do kancelarii Zarządu Gm innego pytał się:
„Bandit ow zdieś niet ”, i zaczął plądrować po szufladach st ołów, dom agał
się dokument ów part yjnych.
P o splądrowaniu wybiegł na ulicę i z powrot em wrócił, a z nim drugi
z karabinem, kt órzy rozkazali pracownikom oraz wójt owi gminy 1 zejść
do gabinet u sekret arza i zaczęli legitymować, Ŝądając dokument ów. Jeden
z bandy st ojąc w drzwiach z karabinem, a drugi przy biurku z automatem
171
zapyt ał się na st ojącą kasę — co t o jest i poszedł z wójtem
i rachmistrzem Kabacem do kasy, zabrał got ówkę w sumie 9.000 zł oraz
spisy męŜczyzn urodzonych w latach 1927-1911 włącznie.
P o zabraniu got ówki obrewidował wójt a gminy i Kabaca P iotra, i zabrali z sobą, kt órych postrzelali w Narewce koło post erunku milicji, a pozostałym pracownikom powiedzieli, aby nie wychodzili do ich przyjścia.
Oprócz wyŜej wymienionych zost ali zabici: Wołkowycki Aleksander
— radny gminy i Lewsza Mikołaj — gajowy.
Jednocześnie donoszę, Ŝe Zarząd Gminny i pracownicy przyst ąpili do
pracy. a
a
1
Pod raportem nieczytelny podpis sekretarza i p.o. w ójta gm. N arewka.
Chodzi o Jana Leszczyńskiego.
Nr 94
1945 maj 15, Białystok. — Protokół p osiedzen ia Komitetu Miejskiego PPR
w Białymstoku w sprawie ustalenia b ieŜącej d ziałalności partii w mieście.
KM PPR w Białym stoku 1944-1948, sygn. 3/II/1, k. 17-22.
Obecnych — 93 [osoby].
a Porządek dnia:a 1/ sprawozdanie z [posiedzenia] Krajowej Rady Narodowej, 2/ wolne wnioski.
a Ad 1. Referuje t ow. Orłowska.a
Niesłuszna [jest ] radykalność niekt órych członków part ii, kt órzy chcą
iść drogą socjalizm u. Obecnie budujemy P olskę demokrat yczną bez kołchozów, ale t akŜe bez kart elów, wielkiego kapit ału, obszarników
i finansjery. MoŜe być t ylko drobny kapit ał. Opieramy się na
robot nikach i biedocie chłopskiej (podstawowe). Jesteśmy w sojuszu ze
średniakiem, a względem drobnej burŜuazji zachowujemy się obojęt nie,
ani ją nie popieramy, ani zwalczamy. Popieramy prywat ną inicjat ywę.
To wszyst ko jest strategia part ii uzbrojonej w największą siłę — teorię.
Jakie są nastroje w społeczeńst wie? Bojowość masy robot niczej na
święt o 1 maja. Wahanie się średniaków, co wróg moŜe wykorzystać.
Chwiejne m asy średniaków trzeba zjednać.
Sekciarst wo do pewnych zagadnień. Zgadnienie koalicji 4 st ronnict w,
w pewnej róŜnicy zdań pom iędzy part iami, moŜna znaleźć
kompromisowe wyjście. Błędy sekciarstwa. Nie wszyscy z AK są
wrogami. Zwyrodnienie reakcji przejawiające się w m ordach, grabieŜy
i terrorze. Wszyst ko co zdrowe w społeczeństwie polskim t rzeba
urat ować. Dla zdecydowanych wrogów bezlit osna walka i język kuli.
Chłop chce się wyŜyć w swojej part ii (St ronnictwo Ludowe). Walka
z korupcją w łonie part ii P PR. Za zdrową kryt ykę nikogo nie karze się,
np.: Bańczyk z Kr[ajowej] Rady Nar[odowej].
a Zadanie dla komórek.a
172
1. Uzbroić się musim y wszyscy w t o, co było na Kr[ajowej] Radzie
Nar[odowej] i przedst awić masom. Analiza obecnej Polski przez Minca
(„Głos Ludu”, nr 112). W t ym celu t rzeba zebrać kom órki
z nast ępującym porządkiem dziennym: a/ sprawozdanie z sesji Krajowej
Rady Nar[odowej], b/ st an wydajności i rentowności na fabryce, c/ wzrost
partii (5 razy), d/ st an aprowizacji.
2. Zebrać Radę Załogową.
3. P rzeprowadzić zebranie robot ników.
4. Uruchomić kom isję aprowizacyjną, która ma zająć się sprawą zorganizowania zam knięt ego sklepu spółdzielczego i agit acją [w sprawie] zasiewu ogrodów. Niedost at eczny rozwój spółdzielni zostanie rozwiązany
przez ut worzenie zamknięt ych sklepów spółdzielczych na ośrodkach
pracy. Niska wydajność pracy w stosunku [do okresu] przedwojennego.
Pole do pracy dla partii, praca powinna być dowodem honoru, godności
i czci ludzkiej. Zakłady m uszą być rentowne, kom órki powinne
int eresować się tym, bo gdzie większa rent owność, t o lepsze
zaopatrzenie dla robot ników. Rezultaty pom ogą Polskę podnieść ze
zniszczeń i skierować ją na drogę dobrobyt u. 8 plaga — przemilczanie
Rządu o jego posunięciach. (Co kaŜda kom órka zrobiła po tej linii?)
a Wniosek. a Dla białostockiego P PR, Ŝe jest dziwolągiem ze względu na
stan liczebny (62 t ys[iące] czł[onków] part ii w Poznańskiem ).
Sekciarskie podejście do masy. Kom órki same m uszą obsługiwać siebie.
Woj[ewódzka] org[anizacja] PP R musi mieć 20 tys[ięcy] członków.
a Wniosek 2.a Musimy rozrosnąć się na masową partię.
a Dyskusja. a
a Kościński. a Towarzysze powinni wykonywać swoją inicjatywę. P raca
komórki Hut y szklanej powinna być wzorem godnym naśladowania [dla]
innych komórek. Na ośrodkach pracy musi być współpraca z dyrekcją.
Troszczyć się o polepszenie aprowizacji dla robot ników. Komórka kolejarzy akt ywnie int eresuje się Ŝyciem partyjnym.
a Słabczyński. a RóŜnica płac na kolei pom iędzy Zarządem Sowieckim
a P KP przyczyną do niezadowolenia robotników i t o wpływa na wzrost
komórek, nast ępnie m ogłoby być więcej członków, gdyby nie zła
aprowizacja 300 gr[am] chleba na głowę. Jak moŜna podzielić 4 pary
but ów przeznaczonych jako premie na kilkuset robot ników ?
a Gembicki. a
St awi kwest ię połoŜenia kresu spekulacji, t rzeba
rozpocząć z nim i walkę.
a Krasowska.a Kt o [kiedyś] wykonał plan na fabryce, t en ot rzymał
premię, a t erazb chociaŜ organizował to, jednak nie zost ał wynagrodzony
173
i gdyby [była] większa akt ywność organizacyjna, to by nasza part ia
wzrast ała.
a Fiodorow. a ZłoŜył dezyderat y: a/ powinna być współpraca m iędzy dyrektorami fabryk i aŜeby oni nie ściągali własnowolnie robot ników do
swoich fabryk z innych ośrodków pracy, b/ zbyteczna biurokracja na
fabrykach hamuje pracę, c/ aprowizacja nie daje nic na st ołówki
fabryczne, d/ t rzeba uzyskać mięso na st ołówki za towar wyprodukowany
na fabrykach, e/ nie t rzeba przyjmować byle kogo do partii, bo oni nic
nie robią dla niej.
a Jabłoński. a Komórka fabryki nr 23 składa się przewaŜnie z majst rów,
kierowników i dyrekt orów. Brak obić do maszyn. P rodukcję fabryki
moŜna powiększyć o 50%, jeśli wyruguje się niedokładności t echniczne.
a Kokorew. a [Ot worzenie] zamkniętych sklepów na fabryce jest bardzo
dobrą inicjatywą. P rzez t roskę o aprowizację robot ników wzrosną szeregi
partii. T rzeba zainicjować na fabryce, Ŝeby produkcja ponad plan przeznaczona była dla polepszenia aprowizacji pracujących.
a Chełmiński. a Dyrekt or Hut y waha się wstąpić do PP R. Na zebraniu
sekret arzy bardzo duŜo ot rzymuje się wiadomości, które się
wykorzyst uje na zebraniach komórki.
a Kiwaczycka. a Sam okrytyka i krytyka na komórce Hut y wzmacnia
pracę part yjną. Sam a jeździ na wieś po produkt y Ŝywnościowe dla
robot ników.
a Grygorczuk. a Kart ofle przeznaczone na zasiew gniją na wsi.
a Sokólski.a M et ody postawienia naszej partii na większy poziom:
1/ Miejski Kom it et nie dał dla sekret arzy kom órek konkret nych
dyrekt yw, tylko referat y, 2/ m asa jest bardzo rozwydrzona, kradnie na
fabryce, nie ma człowieka, kt óry nie kradnie, part yjniaków złapanych
na kradzieŜy t rzeba 10 razy surowiej karać od bezpart yjnych. Zła
organizacja w wydziale aprowizacji — wysyłają do Suchowoli po zabranie
kontyngent u, a on jest wybrany.
a Buczyński. a Komit et
Miejski PPR wysunął Buczyńskiego na
dyrekt ora fabryki włókienniczej nr 5 i do tej pory nie skont rolował jego
pracy, Ŝadnej pomocy w t rudnościach, a t ylko referat y.
a Łapot. a Miejski Komit et nie st ał na wysokości zadania, ale nie t ylko
M[iejski] K[omitet] i Woj[ewódzki] K[omitet ] PP R są winnymi, ale
kaŜdy członek poszczególnie. P rzyczyną małej liczebności [PPR w woj.
białost ockim] jest brak prac kaŜdego członka. M amy wszyst kie szanse
obecnie na m asowość part ii. Robotnik musi być zorganizowany, czy t o
w P PS, czy PP R i współpracować z innym i part iam i. Koniec wojny
174
wymaga od nas duŜo pracy, aby budować nowe Ŝycie. Aprowizacja nie
idzie po linii aprowizowania w pierwszym rzędzie robot ników.
a Orłowska. a Sprawa na kolei będzie załat wiona. [Sprawą] powiększenia
ilości chleba dla robotników powinien zająć się t ow. Gryncewicz
i Miejski Komit et . Poprawiając byt robot ników na fabryce zwiększym y
aut orytet part ii. Kres spekulacji zrobim y przez spółdzielnie, a wieś musi
mieć moŜliwość przywozu Ŝywności do miast a. Bandy przeszkadzające
t em u trzeba wytępić. Dyrektorzy podrywają dyscyplinę pracy. T eraz
t rzeba zaprowadzić referencje z miejsca pracy dla robotników
przechodzących z jednego miejsca pracy do drugiego. Nie moŜna
pogorszyć odŜywiania robot ników, Gryncewicz ma zwoływać narady
z dyrekt orami fabryk i załogami robotniczym i na t emat aprowizacji.
Towary m oŜna realizować na polepszenie aprowizacji robot ników.
Komit et m usi dawać nast awienie komórkom . Fakty kradzieŜy post awić
na komórce, a partyjnego za kradzieŜ pod sąd pokazowy. Robot nik na
stanowisku powinien pracować lepiej jak inni, Miejski Kom it et musi
int eresować się tymi sprawami. 10-krotnie powiększyć partię. Wygrywając wojnę, musimy wygrać pokój.
a-a
b
Podkreślone.
W tekście: „trest”.
Nr 95
1945 maj 24, B ielsk Podlaski. — S prawozdanie statystyczne KP PPR
w Bielsku Podlaskim d la KW PPR w Białymstoku o liczb ie człon ków
partii w powiecie z wyszczególn ieniem m.in. ich n arod owości.
Kopia, m aszynopis.
KP PPR w Bielsku Podlaskim1944-1948, sygn. 5/VI/3, k. 40.
Stan organizacyjny członków P PR w powiecie bielskim na dzień
24 V 1945 r.
L.p.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
175
Nazwa
komórki
Bielsk
Boćki
Ciec hanowiec
Drohiczy n
Haj nówka
Kleszcze le
Klukowic ze
Mile j czy ce
Nare w
Nare wka
Ilość
ogólna
Ilość
komórek
Robot[nic y
]
Chło- Intep[i]
l[ige ncja]
Ilość
c złon[ków]
R[ad]
N[arodowy ch
]
Narodowość
pol[ska]
biał[oruska ]
Ŝy do[
wska]
48
4
10
4
2
3
10
1
9
8
3
1
30
—
—
8
—
2
12
1
8
36
3
1
—
—
1
6
60
132
28
62
87
31
1
4
20
2
12
6
4
5
50
10
3
7
4
7
1
3
120
23
55
80
19
—
7
2
2
—
3
5
—
6
5
—
—
5
—
6
42
2
—
1
1
3
—
18
130
28
61
86
28
—
—
—
—
—
—
—
11.
12.
Orla
Siem iaty cze
Raze m
71
6
545
6
1
65
6
—
112
60
6
379
5
—
54
—
—
26
3
4
83
68
2
461
—
—
1
Stan organizacji demokrat ycznych — part ii i zw[iązków] zawodowych
w pow. bielskim na dzień 24 V 1945 r.
P artia lub stronnic two
Ilość c złonków
P PS
Zw[iązki] Za wodowe
Zw[iąze k] Sa mopomoc y Chłopskie j
40
—
1.200
3.400
Nr 96
1945 maj 25, Sokółka. — Rap ort kierown ika Referatu Śledczego Komend y
Powiatowej MO w S okółce starszego sierŜanta Stanisława Petelskiego za
okres od 15 d o 25 V 1945 r. o działaln ości MO i przestęp czości w powiecie,
przesłany d o wiadomości K P PPR w Sokółce.
Kopia, m aszynopis.
KP PPR w Sokółce 1944-1948, sygn. 12/V/2, k. 129.
a Działanie. a
a/ a Ilość aresztowanych: ogółem 17. a Za opilstwo — 4, brak dokument ów — 3, za niewykonanie polecenia władz administ racyjnych — 5,
za kradzieŜ — 3, podejrzanych o współudział w rabunku — 2.
b/ aKomu przekazano areszt owanych:a R[ejonowa] K[omenda]
U[zupełnień] — 4, Sąd Grodzki — 5, zwolnionych po odbyciu kary — 5,
areszt — 3.
c/ a Ilość przesłuchanych: ogółem 98. a
d/ a Ilość rewizji: [ogółem] 9a , z wynikiem pozyt ywnym 3, z wynikiem
negat ywnym 6. P oszukiwano rzeczy z przest ępstwa kradzieŜy, rzeczy
poniemieckich i broni. Rzeczy z rewizji przekazano właścicielom za
pokwitowaniem — do rozprawy sądowej.
a Opis przestępst w dokonanych na t erenie powiatu. a
I. a Morderstwa względnie zabójst wa: ogółem 6.a
1/ Dnia 16 V 1945 r. około godz. 23 00 banda w liczbie 10 ludzi, uzbrojona w karabiny i aut omat y, dokonała napadu na mieszkanie Chomczyka
Konst antego, syna Ignacego, lat 41, m ieszk[ańca] wsi Suraszkowo, gm.
Szudziałowo, pow. Sokółka. Po wyprowadzeniu go z mieszkania zabit o
dwoma strzałami na podwórzu. Zabójst wa dokonano na tle politycznym.
Sprawców nie ujęto.
2/ Dnia 15 V 1945 r. o godz. 11 00 odnaleziono w lesie na czwartym
kilomet rze szosy Sokółka—Grodno, 900 m od szosy, zwłoki ob.
Bielawskiego Kazimierza, lat 40, prezesa Sam opomocy Chłopskiej na
pow. Sokółka, zam [ieszkałego] w Kuźnicy. Zamordowanemu zrabowano
but y i 1.500 zł. Dokum enty wszelkie zostały przy zabit ym . Zabójstwo
dokonano na tle polit ycznym . Sprawców nie ujęto.
176
3/ Dnia 17 V 1945 r. zost ał dokonany napad przez bandę uzbrojoną
w aut omat y, karabiny i rkm w liczbie około 30 ludzi na przejeŜdŜający
sam ochód z rzeczami ob. Giby Bazyla, syna Jana, nar[odowości] białoruskiej, w pobliŜu wsi Jeziorki, gm. Szudziałowo. W czasie st rzelaniny
został zabit y wymieniony i Ŝołnierz Arm ii Czerwonej — nazwisko nie
ust alone. Sam ochód spalono. Zabójstwa dokonano na tle politycznym.
4/ Dnia 18 V 1945 r. w nocy banda uzbrojona w karabiny i aut omat y
w liczbie nieust alonej dokonała napadu na mieszkanie Acewicza
Wacława, syna Marcina, lat 39, zam[mieszkałego] w Nowym Dworze,
pow. Sokółka. Po wyprowadzeniu go z m ieszkania, zabit y zost ał 5
strzałami. Zabit emu zabrano zegarek złot y, pieniądze w sum ie nie
ust alonej i obrączkę złot ą. Zabójst wa dokonano na tle rabunkowym.
5/ Dnia 23 V 1945 r. o godz. 12 00 zost ał dokonany napad zbrojny
przez 3 osobników uzbrojonych w pist olet y na m ieszkanie
p[od]por[ucznika] Lit winowicza M ieczysława, kierownika Akcji Siewnej,
gm. Dąbrowa, zam [ieszkałego] w mieście Dąbrowa. P o wyprowadzeniu
go z mieszkania w pobliŜe cmentarza kat olickiego zost ał zabit y 5
strzałami. Zabójstwa dokonano na tle polit ycznym . Sprawców nie ujęto.
6/ Dnia 23 V 1945 r. o godz. 100 banda uzbrojona w ilości nie ustalonej
dokonała napadu na mieszkanie ob. Kucharczyka Wincent ego, syna
Jana, lat 59, zam[ieszkałego] we wsi Dubaśno, gm. Nowy Dwór. P o
wkroczeniu do mieszkania i st erroryzowaniu domowników poszukiwali
jego syna. Nie znajdując go, powybijali w domu okna i po dot kliwym
pobiciu go wyszli z m ieszkania, zost awiając drzwi ot warte. W t ym czasie
wymieniony wyszedł zamknąć drzwi, gdzie zost ał postrzelony w płuca
i rękę. Po 10 minut ach zmarł. Zabójst wa dokonano na t le zemst y
osobistej. Sprawców nie ujęto.
II. a Npady rabunkowe z bronią i bez broni: ogółem 7. a
1/ Dnia 15 V 1945 r. w nocy banda w ilości nie ust alonej dokonała napadu na post erunek MO i Urząd Gminny Sidra, pow. Sokółka.
Napastnicy szt urm em zdobyli post arunek. Milicjant ów uprowadzono.
Akt a zniszczono. Budynek zdemolowano. Jednocześnie wt argnięt o do
Urzędu Gm innego, zniszczono wszyst kie papiery urzędowe. Kasę w kilku
miejscach post rzelano. Pieniędzy nie zrabowano. Sprawców nie ujęt o.
Śledzt wo w toku.
2/ Dnia 15 V 1945 r. w nocy dokonano napadu na post erunek MO
w Dąbrowie, gdzie zostali uprowadzeni względnie zdezert erowali milicjan-
177
ci, gdzie st wierdzono w budynku m ilicyjnym powybijane okna. Śledztwo
w t oku.
3/ Dnia 18 V 1945 r. dokonano napadu zbrojnego przez bandę w ilości
nie ust alonej na post erunek [MO] Nowy Dwór. Milicjantów
uprowadzono. Akta zniszczono. Napastników nie ujęt o. Śledztwo
w t oku.
4/ Dnia 15 V 1945 r. w nocy banda w liczbie około 100 osób uzbrojonych w aut om at y i karabiny dokonała napadu na posterunek M O Suchowola, pow. Sokółka. Napastnicy szturmem zdobyli post erunek. Milicjant ów uprowadzono. Budynek zupełnie zdemolowano. Jednocześnie
dokonali rabunku podręcznego magazynu Urzędu Gminnego Suchowola,
gdzie zrabowano cukier, sól i mydło. Sprawców nie ujęt o. Śledztwo
w t oku.
5/ W dniu 23 V 1945 r. w nocy nieznani sprawcy dokonali rabunku
magazynu Powiat owej Stołówki Urzędniczej w Sokółce rabując t łuszcz,
cukier, wódkę i róŜne inne produkt y. Sprawcę wykryt o, lecz nie ujęt o.
Śledzt wo w toku.
6/ W dniu 24 V 1946 r. o godz. 1230 sześciu osobników ubranych po
cywilnemu, uzbrojonych w pist olet y, dokonało napadu na Urząd
Skarbowy w Sokółce, gdzie rozbrojono wart ownika milicji z Sokółki
Scholt a St anisława zabierając m u karabin Nr 4990. Po spędzeniu
urzędników i interesant ów do pokoju Skarbca, pod groźbą śmierci
wymusili od Naczelnika Urzędu klucz do kasy, w kt órej była got ówka. P o
otwarciu kasy zrabowano 642.150 zł 55 gr — wszystką got ówkę, która
znajdowała się w kasie. Po zamknięciu zgrupowanych w pokoju Skarbca,
odchodząc oświadczyli, aby nikt nie waŜył się zaalarmować w ciągu
jednej godziny. Sprawcy zbiegli w nieznanym kierunku. Po 10 minut ach,
po odejściu napast ników, zaalarmowano milicję, która zrobiła pościg,
lecz sprawców nie ujęt o. Śledztwo w t oku.
7/ W dniu 16 V 1945 r. w nocy banda w ilości nie ustalonej dokonała
napadu rabunkowego na mieszkanie we wsi Brzozowo, gm. Dąbrowa,
ob. Szut owicza Heronim a.W czasie rewizji zabrano cukier w ilości 252
kg, który był przeznaczony przez Urząd Aprowizacji na kart ki
Ŝywnościowe m ieszk[ańcom] gm . Dąbrowa. P o dokonaniu rabunku
sterroryzowali domowników i odeszli w nieznanym kierunku. Na cukier
zostawili pokwit owanie. Śledztwo w t oku.
VI. aKradzieŜe ogółem: 6a — z tego 2 wykryt e, 4 niewykryte. 3 kradzieŜe mieszkaniowe — 2 wykryt e. 2 kradzieŜe nierogacizny
niewykryt e, jedna kradzieŜ drobiu niewykryt a.
a Informacje.a
178
a/ a Nast roje wśród społeczeństwa. a Społeczeńst wo na t erenie powiat u
jest bardzo przygnębione i przest raszone z powodu pojawienia się
wielkiej ilości band oraz rozbrojenia post erunków, zdem olowania
urzędów gm innych, częstych zabójst w i rabunków.
b/ a Obca propaganda. a Na t erenie powiat u zauwaŜono duŜe działanie
AK.
c/ a Działanie reakcyjnych organizacji.a Na t erenie powiat u zauwaŜono
działalność agit acji AK, dowodem czego jest częste rozplakat owywanie
afiszów ant ypańst wowych i róŜnych gróźb.
a-a
Podkreślone.
Nr 97
1945 maj, Białystok. — Sp rawozdanie sekretarza K P PPR w Białymstoku
Bronisławy Porębskiej z d ziałalności partii w pow. białostockim d o 25
V 1945 r.
Kopia, m aszynopis.
KP PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 4/V/1, k. 70-73.
Ogólna ilość członków — 228. Ogólna ilość komórek — 31, ilość komórek fabrycz[nych] — 9.
Komit et P owiatowy składa się z 10 członków, w skład którego
wchodzą: P orębska, Grześ A., SierŜan J., Waczyński K., Ziniewicz W.,
Dąbrowski K., Mirucik A., Szejblich Z., Hajduk N., Zieliński — MO.
Egzekut ywę st anowią: Porębska — I sekretarz, Ziniewicz W.
i Waczyński K.
P osiedzenia odbywały się syst em at ycznie 2 razy w miesiącu.
W miesiącu m aju t ylko raz, po pierwszym maja.
Komit et y gminne zbierały się t akŜe systematycznie po posiedzeniach
Komit et u Powiat owego. Kom órki [zbierały się] po posiedzeniach
kom[itet ów] gm innych. Kom órki zbierały się nie częściej jak raz na dwa
t ygodnie.
Lokale PP R są: w Gródku, Michałowie, Wasilkowie. Przy lokalach
w Gródku i Michałowie są t eŜ świet lice i koła młodzieŜowe.
P owyŜej podane liczby obejmują st an organizacyjny P PR przed 1
maja 1945 r.
Obecnie za istniejące organizacje PPR naleŜy uwaŜać t ylko Gródek
i Michałowo. W tych organizacjach nie m a co prawda przyrost u, ale t eŜ
nie m a ubyt ku. We wszyst kich innych dzielnicach organiz[acja] PP R
przest ała ist nieć. W Supraślu z 14 czł[onków] PP R 4 zabili bandyci
z AK, 3 wyjechało do Prus na robotę, jeden pojechał do ZSRR, reszt a
uciekła z Supraśla. W Zabłudowie zabity jeden członek PP R, reszt a
wyjechała albo do ZSRR, albo kryją się, w W asilkowie 2 zabit ych
członków PPR, reszt a rozpierzchła się. W Czarnej W si wszyscy
179
w st rachu. Nikt nie zgłasza się od szeregu t ygodni. Nie sposób zebrać
organizacji PPR.
a 1 maja a przygot owano poprzez zebrania na fabrykach w Supraślu,
Czarnej W si, Wasilkowie, St arosielcach, Gródku i Michałowie oraz
[przygot owano] zebranie gromadzkie w gm . bacieczkowskiej.
Sprawa obchodu 1 i 3 m aja była omawiana t akŜe na konfer[encji] pełnomocników oraz przewodniczących Somop[omocy] Chłop[skiej]
w sprawie akcji siew[nej].
Demonst racji w dniu 1 maja odbyło się 5: w Gródku, Michałowie, Wasilkowie, Supraślu i Czarnej Wsi oraz jedno uroczyst e zebranie w Bacieczkach. W demonst racjach brało udział tysiące robot ników (w
Gródku, M ichałowie po 2 t ysiące), wszedzie były sztandary P PR.
W Michałowie ze sztandarami wyszła t eŜ pepeesowska organizacja.
Demonst rowała teŜ Sam op[omoc] Chłop[ska] pod własnymi, zielonymi
szt andaram i.
P o demonstracjach odbyły się akademie i zabawy. Najlepsza była akademia w Supraślu, gdzie w przemówieniach wyst apili nie t ylko
pepeerowcy, ale i bezpartyjni, nauczyciel i urzędnik. Pierwszy maja
w Supraślu był prawdziwie przełomem w nastrojach robot [ników]
supraskich.
Oceniając 1 maja w powiecie białostockim naleŜy st wierdzić: słabą
stroną t ej akcji było t o, Ŝe nie objęła ona wszystkich gmin, nie
zdołaliśmy wciągnąć do obchodu istniejących w gmin[ach członków]
Samop[omocy] Chłop[skiej], ani Str[onnict wa] Lud[owego], kt órzy jeśli
nie 1 maja to przynajmniej 3 [m aja] powinni być zorganizowani.
Dodat nim moment em jest to, Ŝe wszędzie tam, gdzie jest PP R demonstracje odbyły się, albo przynajmniej zebrania.
Demonst racje wykazały niezbicie, Ŝe nasze wpływy w masach
umacniają się. W Michałowie i Wasilkowie dem onst racje rozpoczęły się
po naboŜeństwie w kościele. 3 maja wszędzie były naboŜeńst wa
i akadem ie.
a W akcji siewneja zajęt ych było w powiecie białost ockim 4 pepeerowców, 2 pepeesowców, 1 ludowiec — pełnomoc[nik] powiat owy. Zast ępca
pełnomocnika powiatowego pepeerowiec, reszta pełnomoc[ników] t o
agronom owie gminni i 2 robot ników z fabryk. Wysłani byli t eŜ 3
oficerowie polit ycz[ni].
Odbyły się zebrania w 6 gm inach, do kt órych do t ego czasu nie dot arło
[się] jeszcze, albo t eŜ dociera słabo, t j.: Goniądz, Kalinówka, Jaświły,
Knyszyn, Barszczewo. Odbyły się t eŜ i zebrania w innych gminach, t j.:
w Bacieczkach, Czarnej Wsi itd.
180
Na sześciu wyŜej wym ienionych zebraniach poruszone były sprawy nie
t ylko akcji siewnej, ale i sprawy Sam op[omocy] Chłop[skiej] oraz polit yczne uchwały Konferencji na Krym ie.
Odbyły [się] 2 konferencje powiat owe z udziałem pełnomocników
oraz Zarządów Gm innych Samop[omocy] Chłop[skiej] i przedst awicieli
władz. Obecnych na jednej z tych konferencji było około 250 osób, na
drugiej około 80. Konferencje zwołane były z inicjat ywy P owiat owego
Kom[itetu] PP R. Na konferencjach tych szeroko było wyjaśnione
znaczenie akcji siewnej. Odczytane były rezolucje Zarządu Głównego
Samop[omocy]
Chłop[skiej]
w sprawie święt owania 1 maja,
o osadnict wie it p. Post anowiono: by Sam op[omoc] Chłop[ska] st anęła
na czele akcji siewnej i aby pierwszeństwo korzyst ania z pomocy mieli
członkowie Samop[om ocy] Chłop[skiej], by uwzględniono przede
wszyst kim majątki państwowe i chłopów, kt órzy korzyst ali z parcelacji
itd.
Stwierdzono, Ŝe pierwsza seria pom ocy [w post aci] 600 t on owsa,
które zost ały ofiarowane przez Czerwoną Armię w Białymst oku, zostały
po prostu oddane na pastwę róŜnym spakulant om. Skorzyst ano
z pret ekstu, Ŝe owies był nadpsut y i, Ŝe naleŜało go szybko rozdzielić.
Owies t en rozdawany był indywidualnie wszyst kim kt o chciał. Ten owies
otrzymali najmniej pot rzebujący.
Ze sprawozdania pełnomoc[ników] powiat owych wynika, Ŝe ziarna
siewnego przysłanego było 764.292 kg. Kont yngent owego ziarna — 214
t on. Razem około 1.000 ton dobrego ziarna siewnego, tj. owsa,
jęczmienia, konopi, lnu itd.
Nie ulega wąt pliwości, Ŝe w powiecie białost ockim ziarno dot arło do
chłopów. W znacznym st opniu t am , gdzie ono było najbardziej
pot rzebne, ale naleŜy stwierdzić, Ŝe jest t eŜ i nasze naduŜycie, które
będzie m oŜna odkryć po dokładnym skont rolowaniu jakie ziarno i kom u
zostało przydzielone. aT a sprawa jest nadal otwart a. a
P ierwszy okres akcji siewnej dał znaczny przyrost członków Samop[om ocy] Chłop[skiej].
a Samopomoc Chłopska. a
Udział P PR w organiz[acji] Sam op[omocy] Chłop[skiej] jest znaczny
w Gródku i Michałowie. Członkowie PP R są tam w zarządach. To sam o
było w Zabłudowie, Bacieczkach. W Supraślu Samopom oc była załoŜona
przez PPR. W Czarnej Wsi w Zarządzie Samopom[ocy] Chł[opskiej] 1
peperowiec. W Zarządzie Powiatowym
6 czł[onków] P PR.
Przewodniczącym jest ludowiec, wiceprzewodniczącym [członek] PP R.
181
Zarząd mało akt ywny, nie wychodzi za ramy lokalu, nie pracuje w t erenie. Konieczna jest a reorganizacja. a Zarząd dokładnie nie wie ilu m a
członków. P oszczególne oddziały słabo związane z powiatami nie
nadsyłają sprawozdań, Zarząd nie czyni nic w t ym kierunku, aby t en
s[t an] usunąć. Większość kół Samopom[ocy] Chłop[skiej] zostało
załoŜonych przez PP R c[zy] t o w czasie reformy rolnej, czy t o podczas
akcji siewnej. Liczba 3.570 jest nie ścisła, bowiem jest ich wiele więcej,
gdyŜ w większości gmin Samopomoc Chłopska ist nieje. Jest 158 kół
Samop[omocy] Chłop[skiej].
Sam op[omoc] Chłop[ska] jest w tej chwili zupełnie nieruchoma za wyjąt kiem Gródka i Michałowa, gdzie działa Spółdzielnia Samop[omocy]
Chłop[skiej]. Jest t o w związku z syt uacją w powiecie.
a Związki zawodowea w Michałowie, Gródku, Wasilkowie i Supraślu
pracują w fabr[ykach]. [Robot nicy] są zorganizowani w Zw[iązku] Zawod[owym] Włókniarzy. Jedynie w Michałowie fabryka produkuje t kaniny, reszt a tylko odbudowuje się. W Wasilkowie jest m oŜliwość uruchomienia kilkunast u zespołów, ale brak prądu oraz surowców. W Gródku
pracuje t ylko czesalnia na potrzeby chłopów. W Czarnej Wsi i Supraślu
powst ały związki robot ników drzewnych. Tart ak w Supraślu czynny,
nat om iast w Czarnej W si odbudowuje się. Związki zawodowe m ogłyby
objąć wszystkich rob[ot ników]. Robot nicy b zaint eresowani są
w odbudowie, ale sytuacja jest nadal t rudna. P rzed 1 maja robot nicy mieli
zaległe trzy wypłat y. Aprowizacja zupełnie nie dba o robot ników.
Robot nicy mają zaległy chleb jeszcze za miesiąc marzec. Zaledwie po 1
maja wojew[ódzka] aprowizacja przydzieliła 5 ton mąki na wypiek
chleba dla robot ników t art acznych. Kierownict wo t art aku uskarŜa się na
[brakc ] funduszów dla odbudowy i na wypłatę.
Dyrekcja Lasów [Państ wowych] t wierdzi, Ŝe nie ma funduszów, gdyŜ
nie ot rzymuje gotówki. Syt uacja jest t aka, Ŝe prawie wszyscy robot[nicy]
poszli na wici i nie ma komu pracować w t art aku. Tak było przed 1 maja
w związku z t ym sprawa wciągania robot ników do zw[iązków], a tym
bardziej do PP R jest mocno utrudniona.
Element robot niczy w Czarnej Wsi jest niewąt pliwie oddany
demokracji, lecz syt uacja jest tam zbyt t rudna. Robot nicy nie widzą
znikąd ulgi, Ŝądają niewiele — wypłaty i by syst emat ycznie ot rzymywać
chleb na kart ki.
a Współpraca z P PS i Str[onnict wem] Lud[owym ]. a
Komisje porozumiewawcze ist nieją, ale obejm ują one fakt ycznie t ylko
Białystok. W powiecie PP S zorganizowana jest w M ichałowie. T am t eŜ
jest współpraca między PP R i P PS, ale tylko jeden członek PP S jest ak182
t ywny. Jest t o koło PP S w śedni, niedaleko Michałowa oraz w Dobrzyniówce. Są st arzy członkowie PPS w Czarnej Wsi, ale nie działają.
Stronnict wo Ludowe ma szereg członków w powiecie, ale [ich] nie
ujęt o w koła i takŜe nie przejawiają Ŝadnej działalności.
W miesiącu kwiet niu odbyła się jedna konferencja międzypart yjna
w powiecie. Obecni byli przedst awiciele PPS, St ronnict wa Ludowego,
Zw[iązków] Zawodowych z Czarnej Wsi i pepeerowcy z powiat u. Post anowiono: wspólnie przygotować 1 maja i w ogóle stale współpracować
w t erenie.
a Udział PP R w radach narodowych:a w Radzie P owiat owej 9 pepeerowców, Radzie Gm innej Gródka 5 pepeerowców, Radzie Gminnej
Michałowa 7 peperowców, Radzie Gminnej Zabłudowa 2 pepeerowców,
Radzie Gminnej Wasilkowa 4 — Zarząd i Rada, Radzie Gminnej Czarna
Wieś 3 pepeerowców, Radzie Gminnej Bacieczki 1 pepeerowiec, Radzie
Gm innej Supraśl [z] 5 zost ało 2.
W Gródku, Michałowie i Supraślu przewodniczący rad pepeerowcy
(supraski zabity). W Wasilkowie burmist rzem pepeerowiec. W m iesiącu
kwiet niu odbyła się jedna narada z członkami rad narodowych.
Syt uacja w powiecie jest obecnie taka. Szereg urzędów gminnych i post erunków [MO] rozbit ych. Najlepiej przedstawia się sprawa w Gródku
i Michałowie, gdzie PP R zorganizowała samoobronę. Inne post erunki
jeśli nawet są, zachowują się t ak, Ŝe t rudno na nie liczyć.
P ropaganda i agitacja w powiecie zupełnie ust ała. Do 1 maja było pewne oŜywienie, po 1 maja zupełny zastój. Przyrost u partii nie ma, w sekret ariacie leŜą legit ym acje. Tow[arzysze] boją się je wozić w teren.
Rozpanoszenie się band w powiecie spowodowało duŜo szkód dla
partii. Na 16 post erunków MO czynnych jest 10, z t ego 5 znajduje się
w najbliŜszej odległości od Białegostoku.
Gmin urzęduje 9, reszta rozbita. P oza t ym bandy grasują wszędzie naokoło t ych gmin, kt óre jeszcze istnieją. Dest rukcyjna działalność band
znajduje pewne poparcie u miejscowej ludności, ale nie ulega wątpliwości,
Ŝe masy nie popierają band. Chłopi chcą spokojnej pracy i sarkają na t o,
Ŝe a Rząd nie zapewnia im t ego spokoju. a
Teraz głównym argument em agitacji musi być a wzmocnienie władzy a,
t o przekreśli pogłoski o tym, Ŝe zaraz przyjdzie Londyn.
Niesłuszne jest , Ŝe jakoby post erunki MO są podat ne dla AK.
Przykłady mówią o czymś innym. W Czarnej Wsi 7 post erunkowych
obroniło się przed przewaŜającą liczbowo bandą. T o samo było
w Knyszynie i Kalinówce.
a-a
b
183
Podkreślone.
Opuszczono: „ziemi”.
c
Zastąpiono opuszczając: „zw rot”.
Nr 98
1945 maj, Białystok. — S prawozd an ie statystyczn e Komitetu Miejskiego
PPR w Białymstoku o stanie liczb owym p artii w mieście z wyszczególnieniem m.in. narodowości człon ków.
Kopia, m aszynopis.
KM PPR w Białym stoku 1944-1948, sygn. 3/VI/1, k. 11-12.
Stan organizacyjny członków P PR w Białym st oku a od 1 IVa na dzień
20 V 1945 r. b
L.p.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
184
Nazwa komórki
Kole j
W ag[onownia]
Ochr[ona ]
Kol[e i]
Huta szkła
P oc zta
W łók[ie nnic za]
f[abry]ka 31
W łók[ie nnic za]
f[abry]ka 6
W łók[ie nnic za]
f[abry]ka 2
W łók[ie nnic za]
f[abry]ka 4
W łók[ie nnic za]
f[abry]ka 23
Elektrownia
Urząd Zie mski
M[ęŜc zyźni]
Ko- Rob[otbie ty nic y]
Chło- Inte p[i]
l[ige ncj a ]
Ilość
czł[onków]
R[a d]
N[a rodowy ch]
Narodowość
P [ola c y]
B[iałorusini]
ś[ydzi]
10
2
11
—
1
—
7
5
—
6
—
4
—
2
—
6
—
—
6
9
3
3
1
—
9
8
3
—
—
—
—
2
—
—
1
—
7
6
2
2
4
1
—
—
—
4
1
4
—
1
—
2
3
—
2
1
2
—
1
—
3
—
—
5
—
5
—
—
1
3
2
—
17
4
18
—
3
2
13
8
—
19
5
1
—
18
—
—
—
2
5
—
3
17
2
3
3
—
—
Zarząd Mie j ski
Okr[ęgowa]
Rada
Zw[iązków]
Z[awodowy ch]
Urząd
W oj [ewódzki]
W UBP
2
4
1
—
1
4
—
—
2
—
3
1
2
4
1
—
—
—
5
—
1
—
4
—
4
1
—
47
5
27
15
10
1
24
17
11
Spółdzie lnia
Zj ed[noc ze nie]
f[abry]k
włók[iennic zyc h
]
Kole j
Centr[a lna]
Dykta
4
3
—
2
4
3
—
—
—
2
—
—
4
1
—
4
—
—
5
—
5
—
—
—
3
2
—
4
—
4
—
—
—
3
1
—
W oj [ewódzki]
W ydz[ia ł]
4
—
3
—
1
1
3
1
—
21.
Zw[iąze k] W alki
M[łodyc h]
Mie j ski UBP
Kole j poleska
Budownictwo
Kontyngentowi
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
Szewcy
Nauc zy c iele
Tytoniowi
Aprow[izac j a]
m ie j [ska ]
P ieka rze
Dom dzie cka
Kole j
pa row[ozownia ]
Milic j a
Ob[y wa telska]
P ropa ga nda
Olej a rnia
Mie j ski
Kom [ite t] P PR
W oj [ewódzki]
Kom [ite t] P PR
a Raze m a
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
a Wyjechało
a-a
b
c
d
3
—
3
—
—
—
3
—
—
26
3
3
11
3
—
—
—
12
3
3
7
13
—
—
—
4
—
—
4
—
—
—
—
10
2
3
8
13
1
—
3
6
—
—
—
6
1
1
3
—
—
—
—
6
—
1
—
—
—
—
—
—
1
—
3
—
—
—
—
6
—
1
3
—
1
—
—
—
—
—
—
5
—
6
—
5
—
5
5
6
—
—
—
—
—
—
—
—
—
—
5
6
5
—
—
—
—
—
54
5
35
14
10
—
37
14
8
7
1
2
3
—
2
—
1
3
—
—
—
10
—
1
—
—
2
10
1
4
—
—
—
—
—
—
5
8
10
—
3
2
11
—
2
a 301 a
a47 a
a234a c
a 42 a
a 72 a
—
a 226 a
a95 a
a 27 ad
na Zachód 50
czł[onków].a
Dopisane.
Opuszczono rubry kę: „ilość kom órek”, gdy Ŝ w e w szy stkich pozy cjach było: „1”.
Nr 99
1945 czerwiec 5, Białystok. — Meld un ek starosty b iałostockiego
M. Parfinowskiego d la wojewody b iałostockiego o napadzie u zb rojon ej
bojówki na prawosławn ą p lebanię i monaster w Sup raślu .
UW B 1944-1950, sygn. 296, k. 75.
Melduję, Ŝe w nocy [z] 30 na 31 maja nieznani sprawcy uzbrojeni
w aut omat y, przybyli do proboszcza parafii prawosławnej w Supraślu
i zabrali ze sobą syna proboszcza, któremu korzyst ając z ciemności udało
się uciec. Następnie ci sami osobnicy udali się do klasztoru
prawosławnego w t ymŜe Supraślu i obudziwszy wszyst kich zakonników
chcieli ich zabrać ze sobą, jednak na skut ek próśb puścili ich wolno,
jednak zagrozili, Ŝe jeŜeli kiedy jeszcze znajdą w klaszt orze choć jednego
zakonnika — zostanie zast rzelony, oczywiście natychmiast wszyscy
mnisi zbiegli.
Jednocześnie nadm ieniam, Ŝe miast eczko Supraśl przez cały miesiąc
jest pozbawione władz bezpieczeństwa oraz władz samorządowych. Moje
starania w kierunku przeprowadzenia ponownych wyborów burmistrza
i Rady Narodowej nie dały Ŝadnego rezult at u, gdyŜ ludność tego
185
miast eczka jest st erroryzowana do t ego stopnia, Ŝe o Ŝadnym zebraniu
nie chcą słyszeć. a
a
Meldunek podpisał starosta białostocki M. Parfinowski.
Nr 100
1945 czerwiec 24, B ielsk Podlaski. — Protokół przesłuchania człon ka oddziału Armii Krajowej O bywateli Jan a Ostaszewskiego, przeprowad zonego
przez fu nkcjonariu sza PUBP w B ielsku Podlaskim Jana AmbroŜewicza
w sprawie zbrojn ej działaln ości p olskiego p od ziemia.
Wojskowy Sąd Rejonowy w Białymstoku 1944-1956, sygn. G. 219/45, k. 3-4.
P rotokół badania.
Ja, współpracownik P ow[iatowego] UBP [w Bielsku Podlaskim] AmbroŜewicz przeprowadziłem przesłuchanie bandyt y, kt óry wyjaśnił.
Ost aszewski Jan, syn Józefa, 1911 rok urodzenia, wieś Rafałówka, gm.
Zabłudów, piśmienny, wyznania rzym skokat olickiego, Ŝonat y, zawód robot nik, zamieszkanie wieś Słomianka, gm. Zabłudów, ostat nie miejsce
pobyt u a banda a.
P yt anie: za co byliście zat rzymani?
Odpowiedź: ja 10 czerwca 1945 roku byłem wciągnięt y do bandy przez
ob[ywat ela], kt órego nazwiska nie znam, pseudonim jego „Leszek”. Ja
mieszkałem w lesie, przyszła do mnie banda na nocleg i namówiono
mnie wst ąpić w szeregi, w bandzie byli znajom i: P odskarbi Jan,
zamieszkały kol[onia] Słomianka, gm. Zabłudów, Podskarbi St anisław,
syn Józefa, zamieszkały kol[onia] Rafałówka, gm . Zabłudów, Kozłowski
Jan, zam ieszkały w m[iejscowość] M ichałowo, pow. białost ocki, reszt a
bandy była z Białegostoku, nazwisk nie znam, naszym druŜynowym był
„Leszek” z Białegost oku. 11 VI 1945 r. o godzinie 10 rano ja
poŜegnałem się ze swoją rodziną i aposzliśmy do lasów Białowieskiej
Puszczy a , w lesie przeszliśmy t or kolejowy, za t orem 4-5 kilomet rów
zat rzymaliśmy się i druŜynowy powiedział, Ŝe będziemy czekać na drugą
druŜynę, która miała się z nami złączyć. Nasza druŜyna składała się
z a 11a bandyt ów, a dwunast y druŜynowy, mieliśmy a 4a automaty, a 2a
karabiny rosyjskie, a3 a mauzery, a 1 a pist olet , a1 a nagan.
P o 1 1/2 dnia dołączyła do naszej bandy druga banda składająca się
z 40 osób, pod dowództ wem kom endant a, kt órego nazwiska nie wiem,
ale słyszałem , Ŝe był leśniczym1 w obchodzie połoŜonym między
Hajnówką i Narewką, banda była uzbrojona w aut om at y, karabiny, 1
rakiet nicę. Nasz druŜynowy zameldował dla komendant a, Ŝe nasz oddział
czeka, kom endant spisał nas na list ę i wywołując nas pojedynczo nadawał
pseudonimy, mnie dał pseudonim „Dzik”. Cała grupa odpoczęła 1 dzień
186
i przez las poszliśmy w kierunku wsi Rybaki, narewskiej gm iny,
zaszliśmy do wsi Rybaki kiedy był juŜ wieczór, przenocowaliśm y
i byliśmy przez cały dzień, wieczorem o godzinie 10 komendant odliczył
20 osób i poszliśmy w kierunku m[iejscowości] Narew, zaszliśmy do
Narwi i ja byłem wyst awiony na straŜy, na bielskiej szosie, po 2-3
godzinach ja z post erunku byłem zdjęty i gdy przyszedłem do oddziału t o
było 7 furmanek gospodarskich, m yśmy powsiadali na fury
i pojechaliśmy w kierunku Makówka—Waśki, przyjechaliśm y do
Waśków i zat rzym aliśm y się, a komendant wywołał sołtysa a i przy jego
obecności a zatrzymał ludzi, kt órzy wieźli drzewo z lasua , ludzi było 6,
kaŜdy z rozporządzenia komendanta a dostał po 30-50 guma , bił
komendant i moi koledzy bandyci, po t ym wszyst kim kom endant
a zamówiła 2 litry wódki, jajka, chleb, masło, co było wykonane; we wsi
Waśki kom endant awziął dziewczynę a lat 18-20 — dla mnie nieznajom ą
i pojechaliśmy w kierunku lasu. PodjeŜdŜając do lasu byliśmy ost rzelani,
ja zerwałem się z fury i poleciałem do lasu, do mnie dołączył m ój kolega
„Waldek”, myśmy rzucili broń w lesie i uciekaliśmy w kierunku swego
domu, ale byliśm y zat rzym ani.
P yt anie: powiedzcie, czy oddział pozost ały we wsi Rybaki dołączył do
waszej grupy?
Odpowiedź: pozost ały oddział składający się z 30 osób do nas nie dołączył.
P yt anie: powiedzcie, gdzie jest t ych 2 ludzi wziętych przez wasz
oddział w m [iejscowości] Narew?
Odpowiedź: ludzie zabrani przez naszą grupę w m[iejscowości] Narew,
przed moim wst ąpieniem do bandy, o czym słyszałem od kolegów, nie
wiem gdzie są.
P yt anie: opowiedzcie, w jaki sposób był st racony porucznik
z m [iejscowości] Narewka?
Odpowiedź: m yśmy znajdowali się w lesie — oddziału nie pam ięt am,
komendant ze swoim zast ępcą poszli do m[iejscowości] Narewka i przywiedli a jednego obywat ela lat 20-22 a , kt óry był rozst rzelany przez komendant a i zakopany w lesie, ubrany był w spodnie kloszowe czarne
w pasy, marynarkę granat ową z wykładanym kołnierzem.
P yt anie: gdzie wasza banda ma składy?
Odpowiedź: ja tego nie wiem.
P yt anie: czym wy moŜecie uzupełnić swoje zeznanie?
Odpowiedź: powiedziałem wszyst ko, spisane z m oich słów
przeczyt ano na głos. b2
a-a
b
187
Podkreślone.
Protokół podpisał przesłuchujący J. Am broŜewicz i przesłuchiw any J. Ostaszewski.
1
2
Chodzi o leśniczego Władysław a W ołoncieja ps. „Konus”.
J. Ostaszewski został skazany 26 IX 1945 r. przez Wojskowy Sąd Rejonow y w Biały mstoku za
przynaleŜność do „AK mającej na celu obalenie demokratycznego ustroju Państwa
Polskiego” oraz za posiadanie broni i napad na posterunekMO w N arwi na 10 lat pozbawienia
wolności, po am nestii orzeczeniem z 18 III 1947 r. zmniejszono karę do 3 lat, zw olniony z
więzienia 22 V 1948 r.; w : A Pw B, Wojskowy Sąd Rejonowy w Białym stoku 1944-1956,
sy gn. G. 219/45, k. 23, 26 i 29.
Nr 101
1945 lip iec 2, B ielsk Podlaski. — Wniosek pełnomocn ika B iałostockiego
Diecezjalnego Zarządu Prawosławnego Dan iela Łukaszuka do S ąd u
Grodzkiego w B ielsku Podlaskim przeciwko Bolesławowi Jaszczołtowi
z Bociek w sp rawie o p rzywrócen ie parafii p rawosławn ej w B oćkach
posiadania grun tów.
Odpis, maszynopis.
Okręgowy Urząd Likwidacyjny w Białym stoku 1945-1949, sygn. 896, k. 2.
Cerkiew Prawosławna w Boćkach z dawien dawna posiadała własną ziemię róŜnych uŜyt ków w obrębie os[ady] Boćki, pow. bielskiego. Kilkanaście lat wstecz, w wyniku scalania gruntów boćkowskich, cerkiew
otrzymała kolonię, kt órą aŜ do września 1939 r. posiadała spokojnie
i bezspornie, przy czym część jej uŜytkował proboszcz, zaś część
psalmist a. Okupanci odebrali cerkwi wspom nianą kolonię. Część jej —
około 4,5 ha, posiadana przez psalmist ę, uprawiał ost at nio Niemiec —
komisarz gm. Boćki, a obecnie korzyst a z niej bez Ŝadnej podst awy
pozwany Jaszczołt .
Na zasadzie ustawy z dnia 6 maja 1945 r. o mająt kach opuszczonych
i porzuconych, uprzejm ie proszę Sąd Grodzki, po zbadaniu świadków:
Szymona s. Ant oniego Turkowicza, Jana s. Adama Łukaszewicza
i Bohdana s. Józefa Marczuka, przywrócić cerkwi prawosławnej
w Boćkach posiadanie ziem i o powierzchni około 4,5 ha w obrębie
grunt ów osady Boćki, pow. bielskiego, graniczącej od północy z szosą
Bielsk—Boćki, od wschodu z kolonią Michała Kaliszewicza, od południa
z koloniam i róŜnych osób i od zachodu z ziem ią, uŜyt kowaną przez
proboszcza cerkwi, oraz zasądzić od pozwanego na rzecz powoda koszt y
prowadzenia sprawy.
Nr 102
1945 lip iec 5, Klejniki (gm. CzyŜe). — Meldu nek Leśnictwa Klejn iki d la
Nadleśn ictwa Pań stwowego B ielsk Pod laski dotyczący nielegalnych
wyręb ów lasu i kradzieŜy drewna.
Odpis, maszynopis.
UW B 1944-1950, sygn. 293, k. 40.
Leśnictwo niniejszym donosi (po raz drugi) o st rasznej dewastacji
lasów i prosi o jak najszybszą pom oc, gdyŜ m y sami jesteśmy t u bezsilni.
Wzywamy o pomoc! W razie nie otrzymania t akowej, jeszcze
188
w przeciągu kilku dni, a z lasu zarówno w st arszej, jak i młodszej klasie
wieku, pozost aną dosłownie sam e pnie.
O t ak best ialskim i tak nikczemnym zachowaniu się oprawców w lesie,
nie kaŜdy zapewne ma dziś pojęcie. W kaŜdej części lasu, zarówno
w młodym, jak i starym (kt óry i t ak juŜ prawie znikł z powierzchni),
gospodaruje dziennie 100-150 fur.
Z chwilą nadejścia pracownika leśnego, ze wszystkich st ron dają się
słyszeć szydercze śmiechy i drwiny w post aci aroganckich słów, a na zapyt anie o adres lub nazwisko, wskazują drągi i siekiery, a nierzadko
i broń palną, nie pozwalają zbliŜyć się do siebie.
A więc, czyŜ my nieszczęśni st raŜnicy lasu, we dwóch lub trzech a z
pięścią w garścia , jest eśmy w st anie powst rzymać set ki ludzi rozszalałych
dosłownie Ŝądzą niszczenia.
Tot eŜ jeszcze raz wzywamy o pom oc i t o nat ychm iastową!
Od dnia 1 do 4 bm . w ur[oczysku] Zabłocie znikło z powierzchni 340
m[etrów] p[rzest rzennych] opału i około 400 m 3 uŜytku z pnia.
W ur[oczysku] Janowo pozostają juŜ t ylko pojedyncze drzewa. Składnica na razie jeszcze w spokoju.
Sprawcami powyŜszych wykroczeń są mieszkańcy wsi: Makówka, Kut owaja, Kotłówka, Tyniewicze D[uŜe] i M [ałe], Lachy, Klejniki, Horodczyno, Koźliki, Janowo i Leszczyny.
Leśnictwo stawia wniosek o przykładne b ukaranie winnych.
a-a
b
Podkreślone.
W tekście: „przy kładzie”.
Nr 103
1945 lipiec 15, B iałystok. — Pismo n aczeln ika Wydziału Ogóln ego UWB
Mariana Kryńskiego d o starosty b ielskiego w sp rawie statusu Cerkwi
prawosławnej w Polsce.
SPBP 1944-1950, sygn. 114, k. 151.
Urząd Wojewódzki Białost ocki zawiadamia, Ŝe Ministerst wo Administ racji P ublicznej reskrypt em z dn. 27 VI 1945 r. L.dz. 8284/45 1,
w sprawie wym ienionej w nagłówkua powiadomiło, Ŝe do czasu
definit ywnego ust alenia nowych władz Kościoła Prawosławnego
w P olsce, władzę diecezjalną na t erenie województwa białost ockiego
wykonuje biskup T ymot eusz Szret ter. Siedziba Konsyst orza
Prawosławnego mieści się w Warszawie ul. Zygmuntowska nr 13.
W związku z powyŜszym Urząd W ojewódzki prosi obywatela starost ę
o nadesłanie sprawozdania na skutek zarządzenia obywatela wojewody
z dnia 8 VI 1945 r. Nr O-AP-IV-6b/1/452 w sprawie parafii prawosławnej
w Orli w związku z pismem t amt [ejszym ] z dnia 28 III 1945 r. Nr
189
AP .7/53 . O t reści powyŜszego naleŜy powiadomić zaint eresowane
duchowieństwo.
b Term in: 30 VII 1945 r. b
Za Wojewodę
mgr M. Kryński
a
b-b
1
2
3
W tekście: „Sprawa Kościoła Praw osławnego w Polsce”.
Podkreślone.
Brak w aktach sprawy .
Zarządzenie wojewody znajduje się w aktach sprawy ; patrz: APwB, SPBP 1944-1950, sy gn.
114, k. 25.
Patrz dok. nr 79.
Nr 104
1945 lip iec 17, Białystok. — Protokół p osied zenia E gzeku tywy KP PPR
w Białymstoku w sprawie ustalenia planu p racy i wyd elegowania reprezen tan tów partii do PRN w B iałymstoku .
KP PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 4/IV/1, k. 6-7.
Obecni: tow[arzysze] a Kunat , Kryst owczyk, Stańczuk, P yś, Szust er,
Rusnak.
b Porządek dzienny:b 1. plan pracy na najbliŜszy okres, a/ rozdzielić
funkcje na czł[onków] Pow[iat owego] Kom [it et u], 2. wybory radnych
do Pow[iat owej] Rady Narod[owej], 3. wolne wnioski.
1. Referuje t ow. Kunat . Na wst ępie wskazał na współpracę i pomoc
[Urzędu] Bezp[ieczeńst wa] i MO, jak równieŜ dodał, Ŝe w duŜym stopniu
ułat wiłoby t o pracę po linii part yjnej.
Następnie wskazał na konieczność akt ywniejszej czynności
czł[onków] part ii [z] Pow[iat owego] [Urzędu] Bezp[ieczeństwa]
i częst sze branie udziału w wiecach, odczyt ach i akademiach.
W dalszym ciągu ujawnił, Ŝe [Urząd] Bezp[ieczeńst wa] nie wykonuje
swoich zadań, tzn. nie reaguje na składane m eldunki, ale pom im o
wszyst ko t rzeba więcej poświęcić uwagi i zainteresowania.
Komendan[ci Urzędu] Bezp[ieczeństwa] i MO niedociągnięcia swe
motywują w duŜym st opniu brakiem środków lokomocji, w czym
sekr[etarz] przyznał im rację. T ow. Rusnak wskazał t akŜe na drugą
bolączkę milicji, a mianowicie, na marne wynagrodzenie i brak
umundurowania i obuwia, co w duŜym st opniu przyczynia się do
opieszałości pracy zarówno m ilicji jak i [Urzędu] Bezp[ieczeńst wa].
Drugim z kolei ciekawym moment em, na jaki zwrócił uwagę t ow. Kunat , są zachodzące wypadki t ego rodzaju: co drugi dzień nie znane
nikom u typy zajeŜdŜają nocą pod mleczarnię i zabierają wszyst ko, t o
znaczy, m leko, masło, śmiet anę itp., na co tamt ejsze władze jak
i ludność pat rzą obojęt nie. Tow. Rusnak ujawnił zły stosunek ludności
zabłudowskiej do obecnej władzy, co — jak t wierdzi — jest niezbitym
190
faktem. T ow. Stańczuk podejrzewa w pewnym st opniu kier[ownika]
mleczarni.
W dalszym ciągu t ow. Kunat zwrócił się do komend[antów] Milicji
i [Urzędu] Bezp[ieczeńst wa] o powiadomienie w gminach, w kt órych będzie m oŜliwość, o święcie 22 lip[ca], na co dali przychylną odpowiedź.
b Post anowiono:b wspólnymi siłami o post aranie się jakiejkolwiek
lokom ocji tak dla [Urzędu] Bezpieczeństwa, jak i dla MO. Następnie
dopomóc w [poprawieniu] warunków mat erialnych m ilicjant ów w formie
umundurowań, obuwia, premii it p.
W dalszym ciągu t ow. Stańczuk przyrzekł sprawdzić zachodzące wypadki w Zabłudowie i zbadać kier[ownika] mleczarni.
2. Do Powiat owej Rady Narodowej na m iejsce t ow. P orębskiej i Bart oszewicza wysunięt o dwóch nast ępujacych t ow[arzyszy]: sekr[et arza] Kunat a i Rusnaka (przegłosowano wiekszością głosów).
Następnie dokoopt owano do pow[iatowej] Egzekut ywy t owarzyszy a:
Stańczuka, Szust era, Rusnaka, Kunat a, Kryst owczyka.
P rzypom niano równieŜ o posiedzeniu P RN w dniu 23 lip[ca].
3. W wolnych wnioskach t ow[arzysze] z [Urzędu] Bezpieczeńst wa
i MO usilnie skarŜą się na ogrom ny brak środków lokomocji.
Następnie t ow. Pyś post awił wniosek o uzyskanie talonów na golenie,
z czego mogliby korzyst ać i byłoby poŜądanym dla m ilicjant ów.
Na zakończenie t ow. Kunat przypomniał o plenarnym posiedzeniu
Powiatowego Komitetu Polskiej P art ii Robot niczej w dniu 5 sierpnia. c
a
b-b
c
W tekście: „tow. tow .”
Podkreślone.
Protokół podpisał I sekretarz KP PPR w Biały mstoku I. K unat.
Nr 105
1945 lip iec 18, Białystok. — Protokół posiedzenia Komitetu Miejskiego
PPR w Białymstoku w sprawie ustalenia b ieŜącej d ziałalności partii.
KM PPR w Białym stoku 1944-1948, sygn. 3/II/1, k. 26-27.
Obecni t owarzysze a : Kubiak Józef, P uszkiewicz M ieczysław, Lewi Sabina, Owierko Jerzy, Rutkowski Ant oni, Papierzyński Feliks, Borowski
S[ergiusz], Gaskiewicz Dym it r.
P orządek dzienny: 1/ odczyt anie protokołu z posiedzenia Miejskiego
Komit et u, poprzedniego, 2/ sprawozdanie sekret arza Miejskiego
Komit et u PPR, 3/ sprawa mat eriału premiowego znajdującego się
w Miejskim Komit ecie, 4/ wolne wnioski.
Do punktu 1. W związku z odczyt aniem prot okołu t ow. Baczyński oświadczył, Ŝe sprawdzał sprawę repat riantów. Winę ponosi nie t ylko kierownict wo, ale w większej m ierze sami ewakuowani, kt órzy ut rudniają
191
kierownict wu pracę przez dłuŜsze zatrzymywanie się w mieście
i pobieranie zapom óg.
Tow. Borowski mówi, Ŝe powinniśmy jawnie zająć się tą sprawą, poniewaŜ winę ponosi t ylko kierownict wo.
Tow. Baczyński odpowiedział, Ŝe nie jesteśm y Urzędem Śledczym,
a m ając wszędzie swoich ludzi wiemy co się dzieje i w odpowiedni sposób
na t o reagujemy.
Tow. Papierzyński t akŜe t wierdzi, Ŝe trzeba jawnie kontrolować pracę
w inst yt ucjach
i przedsiębiorstwach
—
niedociągnięcia
jawnie
likwidować, z czym t ow. Baczyński się nie zgadza mówiąc, Ŝe Miejski
Komit et nie jest Urzędem Bezpieczeńst wa, a kaŜda instyt ucja ma swoje
organa kont rolne, wobec czego part ia nie m oŜe zajmować się t ymi
sprawam i jawnie.
Tow. Borowski zgadza się ze zdaniem t ow. Papierzynskiego m ówiąc,
Ŝe jako członkowie m oŜem y się zajmować kont rolą w inst yt ucjach.
Tow. Baczyński: droga pośrednia t ak, lecz bezpośrednio w Ŝadnym
wypadku.
Tow. Gaskiewicz proponuje, aby repatriantów, kt órzy nie pracują, nat ychm iast wysłać na Zachód.
Na zapyt anie tow. Borowski oświadczył, Ŝe na 12 fabryce załoŜył komórkę składającą się z 3 członków (kwest ionariusze do Miejskiego Komit et u nie wpłynęły), na 32 fabryce jest 2 członków.
Do punktu 2. T ow. Baczyński zdał sprawozdanie z pracy Miejskiego
Komit et u za czas od 15 VI 1945 r. do 19 VII 1945 r. Na Ŝyczenie tow.
Lewi zdał szczegółowo sprawozdanie co do jakości t em at ów na poszczególnych zebraniach i masówkach.
W dalszym ciągu t ow. Baczyński zdał sprawozdanie z oskarŜenia jakie
wpłynęło na t ow. Olszewskiego i Filipczaka twierdząc, Ŝe w czasie przeprowadzania dochodzenia przekonano się, Ŝe wiele zarzutów jest
niesłusznych, mimo t ego samo podłoŜe sprawy jest niejasne.
Tow. Lewi t wierdzi, Ŝe poniewaŜ tow. Olszewski nie jest całkowicie
oczyszczony ze st awianych mu zarzut ów, przet o nie m oŜe zachodzić
kwest ia, Ŝe tow. Borowski rzucił na niego oszczerst wo.
Tow. Lewi poruszyła sprawę szkolnictwa zaznaczając, Ŝe polskie nauczycielst wo nie bierze Ŝadnego udziału w Ŝyciu społecznym. T ow. Lewi
proponuje, aby t ow. Gaskiewicz napisał akt ualny art ykuł do gazet y i zapoznał w nim robot ników z obecnym st anem i korzyściam i jakie daje
nam reforma szkolna. Byłoby dobrze, gdyby t ow. Gaskiewicz
przynajmniej na dwóch zebraniach miał odczyt y.
192
Do punktu 3. Tow. Baczyński przedst awił zebranym sprawę materiału,
który się znajduje w Miejskim Komit ecie i, który miał być dla pracowników Kolei, część którego zost ała rozdana, reszta t j. 12 met rów
pozostało. Post anowiono mat eriał zatrzymać do wyjaśnienia sprawy.
Do punktu 4. W wolnych wnioskach zabrał głos t ow. Gaskiewicz mówiąc, Ŝe wiele mat eriału ze Zjazdu Zw[iązków] Zaw[odowych] moŜna dać
na zebrania propagandowe. T ow. Gaskiewicz m ówi, Ŝe trzeba realizować
wszyst kie postawione plany, trzeba zająć się wysyłaniem prasy w t eren,
kontrolowaniem , aby przede wszystkim nauczyciele ot rzymywali gazet y.
Tow. Gaskiewicz proponuje, aby dla chłopów wysyłać na wieś bezpłatnie
literat urę polit yczną. Trzeba nauczycielstwu w terenie koniecznie
pomóc. Trzeba wciągać ludzi młodych do pracy nauczycielskiej. Na
t erenie Białegostoku powstała komisja, m ająca na celu wyłonienie ludzi
o pewnych zdolnościach od lat 18 [do] 32 bez względu na posiadane
wykształcenie.b
a
b
Pod tekstem podpis sekretarza KM PPR w Białym stoku J. K ubiaka i datacja: „dnia 21 V III
1945”.
Nr 106
1945 lipiec [około 25], Sokółka. — S prawozdanie kierown ika PUZw S okółce An ton iego Badu ry za lip iec 1945 r. dotyczące d ziałalności urzęd u.
Odpis, rękopis.
PUZ w Sokółce 1944-1947, sygn. 3, k. 15.
P owiatowy Urząd Ziem ski w Sokółce obejm uje referaty: Ogólny —
w składzie osób 3, Techniczny — w składzie osób 2, Wet erynaryjny —
w składzie osób 1, Przebudowy Ustroju Rolnego —a , Oświat y Rolniczej
— 1 [osoba]. Razem osób 7, w t ym personel: mierniczy — 1,
t echniczny — 1, biurowy — 5.
Na grunt ach rozparcelowanych zachodziły wypadki zrzeczenia się nabyt ych działek i nadzielenie nowym nabywcom oraz zawierania umów
dzierŜawnych na grunta i zbiór zasiewu.
Na skut ek przepędu bydła i koni przez Armię Czerwoną, poczynione
zostały duŜe straty w zasiewach.
W danym miesiącu główne zadanie PUZ w Sokółce polegało na przejęciu gospodarstw po ewakuowanych do BSSR — na cele reformy rolnej,
jak równieŜ sprawach związanych ze zbiorem zasiewu z grunt ów po repat riant ach i opuszczonych, oraz nadzór nad przebiegiem prac
scaleniowych.
1/ Referat Ogólny: wpłynęły 173 pisma — załat wiono 150 oraz załatwianie spraw bieŜących.
193
2/ Referat Przebudowy Ust r[oju] Rolnego i pom iarowy: załat wianie
spraw bieŜących i przejęcie grunt ów na cele reformy rolnej — przejęt o
150 gospodarstw, a wyjazdów w teren było 150.
3/ Referat Oświaty Rolniczej — praca t ego referat u ograniczała się do
przeprowadzenia rem ontu budynku szkolnego w maj[ątku] Sidra i odbył
się kurs pracowników oświatowych w Białymstoku.
W terenie praca utrudniona z powodu niefunkcjonowania zarządów
gmin i braku środków lokomocji.
W biurze praca była utrudniona z powodu braku personelu biurowego.
Na miesiąc sierpień przewiduje się zakończenie przejęcia grunt ów na cele
reformy rolnej i ich oszacowania oraz spis obiekt ów podlegających scaleniu. b
a
b
W tekście poziom ą kreską oznaczono w akat w Referacie Przebudow y Ustroju Rolnego.
Spraw ozdanie podpisał nieczytelnie kierow nik PU Z w Sokółce A . Badura.
Nr 107
1945 lipiec, S okółka. — Sp rawozd an ie kierownika PUB P w Sokółce por.
Jan a Pika dla starosty sokólskiego dotyczące sytuacji sp ołeczn o-polityczn ej
w p owiecie, z uwzględ nieniem prob lematyki b iałoruskiej.
SPS 1944-1950, sygn. 16, k. 73-74.
1/ Stosunek ludności do władz i ich zarządzeń jest następujący: ludność
miejska, a takŜe w pow. sokólskim była tak wystraszona działalnością
band ze strony AK, NSZ, NOW, Ŝe [wraz] z pojawieniem się władz adm inist racyjnych lub wojska uciekała w pole lub w las. Zarządzeń władz administ racyjnych
nie
było
komu
wykonywać
z powodu
niefunkcjonowania gmin i post erunków MO. Z częściowym rozbiciem
t ych band powoli zaczyna wchodzić Ŝycie po gminach w normalne t ory.
Zarządzenia władz wchodzą st opniowo w t ryb wykonywania.
2/ Stosunek do Arm ii Czerwonej jest zadowalający.
3/ Działalność part ii polit ycznych jest słaba, poniewaŜ w pow.
sokólskim istnieje t ylko jedna legalna PP R, składająca się z 90
członków, nat omiast PP S, Stronnictwo Ludowe, St ronnictwo
Demokrat yczne w pow. sokólskim wcale nie ist nieją.
4/ Mniejszości narodowe wyglądają nast ępująco: około 35% Białorusinów, a 65% P olaków.
5/ Sprawa volksdeutschów przedst awia się następująco: wszyscy volksdeutsche, zdjęci są i odesłani w obozy.
6/ Sprawy wyznaniowe przedstawiają się nast ępująco: 65% rzym[sko]kat [olicy], prawosławni 35%.
7/ Prasa i propaganda przedst awia się nast ępująco: gazety przychodzą
do pow. nieregularnie, na przykład dost arczane są co 10 dni, m oŜna [t o]
objaśnić t ym , Ŝe źle funkcjonuje transport . P ropaganda w gminach
194
prawie się nie odbywa z powodu, Ŝe do t ej pory był ut rudniony wyjazd do
gmin przez działalność band.
8/ Związki zawodowe w pow. sokólskim tak jak nie istnieją, z powodu,
Ŝe pow. sokólski nie jest przemysłowym przewaŜnie, tylko rolniczym
9/ Wahania w przest ępczości przedst awiają się nast ępująco: jak AK,
NSZ i inne przestępst wa kryminalne.
10/ Sprawy w karnym wymiarze, jak hit lerowsko-faszystowskich
zbrodniarzy, na podst awie dekret u [przedst awiają się] następująco:
z pow. sokólskiego odesłano do Sądu W ojskowego i specjalnego 135
spraw.
11/ Działalność t ajnych organizacji i band na terenie pow. sokólskiego
w duŜych ilościach zmniejszyła się. Ost atnia grasująca banda pod dowództ wem „Bohuna” zost ała rozbita t ylko częściowo [i] obecnie gdzieś
się pojawi.
12/ Działalność MO w pow. sokólskim przedstawia się nast ępująco: po
gminach niekt órych nie ma w ogóle Ŝadnych post arunków MO,
z powodu napadów band t erroryst ycznych zostały rozbite. Obecnie
zaczyna wszystko wchodzić w swe norm alne t ory. a
a
Spraw ozdanie podpisał nieczytelnie kierow nik PU BP w Sokółce por. J. Pik.
Nr 108
1945 sierpień 7, B iałystok. — Pismo kierown ika Wydziału Person alnego
KW PPR w Białymstoku Franciszka Kozłowskiego do Wyd ziału Personalnego WUB P w Białymstoku w sp rawie skierowan ia człon ków i sympatyków PPR z Bielska Podlaskiego d o pracy w UB.
Kopia, m aszynopis.
KW PPR w Białym stoku 1944-1948, sygn. 1/XIV/26, karta bez num eracji.
Komit et W ojewódzki P PR kieruje do Waszej dyspozycji 5 obywat eli
(3 członków Part ii, dwaj nieuformowani) przysłanych przez Komit et
Powiatowy PPR w Bielsku Podlaskim .
Tow. Tomaszewski Henryk ma wykszt ałcenie zawodowe, bardziej nadaje się do powaŜniejszej pracy, jak pozostali: 1/ Zabrocki Włodzimierz,
2/ Radziwoniuk Michał, 3/ Dmit ruk Mikołaj, 4/ Dombrowski Piot r. T ych
proszę wykorzystać według własnych spostrzeŜeń i [u]znania. Charakt eryst yki Komitet u Powiat owego P PR w Bielsku Podl[askim ] o kaŜdym
z nich poszczególnie załączamy. 1
1
W aktach sprawy brakcharakterystyk.
Nr 109
1945 sierp ień 29, Białystok. — Pismo wojewod y b iałostockiego
S. Dybowskiego do starosty bielskiego w sprawie ustalenia statusu proboszcza p arafii p rawosławn ej w Orli ks. Włod zimierza Cech an a.
195
SPBP 1944-1950, sygn. 114, k. 32.
1 Poufne
Do niewłaściwości, jaka ma m iejsce w Orli pow. bielskiego, a polegającej na t ym, iŜ do jednej parafii prawosławnej roszczą pretensje dwaj duchowni, dołączył ob. St arost a dalsze powikłanie przez udzielenie
poparcia t emu duchownem u, kt óry stanowisko swe opiera na nominacji
otrzymanej wbrew przepisom dekret u P rezydenta Rz[eczypospolit ej]
z dnia 18 XI 1938 r. o stosunku P aństwa do Polskiego Autokefalicznego
Kościoła Prawosławnego. W związku z t ym zwracam uwagę, Ŝe
naczelnym wymogiem naleŜytej pracy przedstawiciela powiat owej
władzy administ racji ogólnej i reprezentant a Rządu na t erenie powiat u
jest przest rzeganie praworządności.
Oświadczenie obywat ela Starost y, Ŝe „ks. Cechan jest człowiekiem
spokojnym , opinią cieszy się dobrą i co do jego kandydat ury na
proboszcza orlańskiego nie byłoby zast rzeŜeń”, koliduje w znacznym
stopniu z tym, Ŝe duchowny ten przy wspomnianych zaletach
charakt eru od chwili Wyzwolenia Narodowego przechodził do porządku
dziennego nad podstawowymi zasadami organizacji kościoła
prawosławnego w Polsce i nie czynił Ŝadnych st arań w celu wyjednania
legalnej nominacji.
Z uwagi na przyt oczony st an prawny, zechce obyw[atel] Starosta osobiście powiadom ić ks. Cechana, Ŝe jeŜeli on do dnia 1 września rb. nie
wyjedna nom inacji od swego właściwego przełoŜonego, ks. biskupa
Tymoteusza, wystąpię z wnioskiem o usunięcie t ego proboszcza
z zajm owanego st anowiska niezaleŜnie od ewent ualnego skierowania
sprawy do władz sądowych z art . 136 K[odeksu] K[arnego].a
Wojewoda
St efan Dybowski
a
1
Na dolny m marginesie dopisek: „Treść pow yŜszego przyjąłem do w iadom ości i w ykonania
w terminie do dnia 7 IX 1945 r. Bielsk, dn. 3 IX 1945. Prob[oszcz] O rlańskiej cerkw i K s.
Kan[onik] Wł. Cechan.”
Pismo ks. A. Turowskiego z 20 III 1945 r. wszczy nające sprawę patrz dok. nr 77.
Nr 110
1945 sierpień 31, [Kleszczele]. — Kwestionariu sz osobowy sekretarza Komitetu G minnego PPR w Kleszczelach Michała Prokopczuka.
KW PZPR w Białymstoku 1948-1990, akta osobowe Prokopczuka Michała syna Łukiana.
Kwest ionariusz dla członków i wst ępujących do PP R
Organizacja part yjna, do kt órej wpłynął kwest ionariusz a PPR Bielsk
Pod[laski] a powiat , a gm. Kleszczelea , województ wo a białostockiea .
1. Nazwisko a Prokopczuka im ię aM ichała imię ojca a Łukiana .
2. P seudonimy —b .
196
3. P łeć a męskaa .
4. Dat a urodzenia a 17 V 1905 r. a
5. Narodowość a Białorusa.
6. Język ojczyst y a białoruski i polskia .
7. Miejsce urodzenia a wieś Pogreby, gm. Kleszczele, pow. Bielsk
Pod[laski] a .
8. Kiedy wstąpił do P PR i jakie funkcje pełnił a 1 XII 1944 r. pracował
w charakterze drugiego sekretarza w Gminnym Komit ecie PP R, od 12
V 1945 roku pracuje [jako] sekret arz P PR w Gm[innym] Komit ecie
w Kleszczelacha .
9. P ochodzenie społeczne ( c robotnikc , cchłopc , pracownik,
rzemieślnik, przedsiębiorca it d.).
10. Wykszt ałcenie a5 klas szkoły powszechneja 1 .
11. Zawód z wykszt ałcenia —b, zawód wykonywany a sekretarz PP Ra .
12. Gdzie i w jakim charakterze pracował (zwłaszcza w okresie okupacji) i gdzie obecnie pracuje?
197
Od
Do
(mie s[iąc], (m ie s[iąc ],
rok)
rok)
Miej sc owość (wieś,
m iasto, pow.,
woje w[ództwo])
Na zwa prze dsiębiorstwa
lub instytuc ji
W j a kim
c ha ra kte rze
a 1921
1925
na gospoda rstwie
rolnik
1925
1928
wieś P ogreby , gm.
Kleszc ze le , pow. Bie lsk
Bia ły stok
1928
1939
1939
1941
1941
1944
1944
12 V 1945
Kleszc ze le
Kleszc ze le ra ion 2
[Kleszcze le]
Kleszc ze le se kre tarz
więzie nie ka rne za
—
przy na leŜność [do] KP ZB
na gospoda rc e
—
Kopie ra cia 3
na gospoda rstwie
preze se m
—
Gm [inny] Komite t P P R
se kre tarz PP Ra
13. Jaki udział bierze w pracy rad narodowych, związków zawodowych,
organizacji młodzieŜowych i innych organizacji społecznych? a sekretarz
Gm [innego] Komit [et u] PPR gm. Kleszczele a .
14. Jakimi obcymi językam i włada? a rosyjskima .
15. Czy słuŜył w Wojsku P olskim i w jakim st opniu? aniea
16. Czy był członkiem Gwardii Ludowej, Armii Ludowej? W jakim
stopniu, kiedy i gdzie wstąpił? a nie a
17.Czy był w innych organizacjach wojskowych pod okupacją, jakich
i w jakim st opniu? aniea
18. Czy brał udział w działaniach part yzanckich, kiedy i gdzie?
a łącznik
krasnych part yzantów [oddział] imienia „Czekist ów”
i jednocześnie d
inst rukt or
Ant yfaszystowskiego
Komitet u
Kleszczelowskiego Rejonua
19. Czy był ranny? —b Czy m a odznaczenia? —b
20. Czy był członkiem KPP? —b Dat a przyjęcia? —b
21. Czy był członkiem innych part ii w kraju lub zagranicą, jakich,
gdzie, jak długo i jaką pełnił funkcję? [od] a 1925 roku po 1937 rok
K[omunist yczna] P[art ia] Z[achodniej] B[iałorusi], pełnił funkcję
prezesa Kleszczelowskiego Rejonu KPZBa
22. Czy brał udział w opozycjach i grupach antypartyjnych? a niea
23. Czy był członkiem organizacji m łodzieŜowych, jakich, jak długo?
a nie a
24. Czy był więziony? Za co, kiedy, gdzie? a był aresztowany za KPZB
przez Sąd sanacyjny byłej Polski, 3 lat a [w] 1925 r. i w 1937 r. 7
miesięcy a
25. Jak zachowywał się w śledzt wie, w więzieniu, w obozie? a męŜniea
26. Czy był skazany i przez jaki sąd? Za co, kiedy? aza robot ę [w]
KP ZB [przez] Sąd sanacyjny [na] 3 lat a więzienia Białyst ok, [w] 1937 r.
7 m iesięcy śledzt wa a
27. Im ię i nazwisko Ŝony (męŜa) a Prokopczuk Paraskiewa a
198
28. Czy był karany part yjnie? (nagany, zawieszenia it p.) a nie a
29. Dokładny adres a wieś Pogreby, gm . Kleszczele, pow. Bielsk
Podl[aski] a
30. Kt o moŜe pot wierdzić przynaleŜność part yjną, przynaleŜność do
Gwardii Ludowej, do Armii Ludowej a Bazyluk Jakub i Wasilewski Stefan a
a-a
b
c-c
d
1
2
3
Brakodpowiedzi.
Podkreślone.
W tekście: „odnorazowo”.
W „K westionariuszu dla członków i wstępujący ch do PPR” z 1 XII 1944 r. w pisał:
„N arodnoje Gorodzkoje Uczy liszcze Ruskoje”; w: APwB, KW PZPR w Biały mstoku 19481990, akta osobow e Prokopczuka Michała syna Łukiana.
W latach 1939-1941 Kleszczele by ły siedzibą rejonu wiejskiego w obw odzie Brześć.
Chodzi o radziecką insty tucję spółdzielczą.
Nr 111
1945 sierpień , b ez miejsca. — śyciorys referen ta szkół mniejszościowych
KO SB w okresie VIII-XI 1944 r. Milecju sza And zilewki.
KW PZPR w Białymstoku 1948-1990, akta osobowe działacza ruchu robotniczego Andzilewko
Milecjusza.
Ja Andzilewko Mielet ij, syn Bazylego, urodziłem się 22 VI 1913 roku
w rodzinie chłopskiej, w byłym województ wie wileńskim. Ojciec mój posiadał 5 ha ziemi we wsi Dubówka, woj. wileńskie. Wykszt ałcenie początkowe ot rzymałem w miast eczku ŁuŜki, a pot em wst ąpiłem do Państ wowego Gimnazjum w Dziśnie, które ukończyłem [w] 1934 roku. P o
ukończeniu gim nazjum wst ąpiłem na Uniwersytet Stefana Batorego
w Wilnie i ukończyłem studia filologicze w 1939 r.
Od 1939 roku do 1941 [r.] pracowałem w średniej szkole radzieckiej
w województwie wileńskim w charakt erze nauczyciela. Od 1941 [r.] do
końca 1942 roku przebywałem przy rodzinie w Białym st oku bez st ałego
zajęcia. Od począt ku 1943 r. do wiosny 1944 r. pracowałem w szkole na
Wileńszczyźnie w charakt erze nauczyciela. Wiosną 1944 roku wróciłem
do rodziny w Białymstoku i t u doczekałem się wyzwolenia.
Z chwilą organizacji szkolnict wa w województ wie białost ockim
zostałem powołany na st anowisko inspekt ora, a pot em referent a do
średnich szkół mniejszościowych w Kurat orium Okręgu Szkolnego
Białostockiego w Białymst oku. Na t ym st anowisku byłem do powołania
mnie do wojska. W list opadzie 1944 roku przybyłem do szpitala jako
nieliniowy i t u ot rzymałem st anowisko nauczyciela języka polskiego
i kierownika bibliot eki. Obecnie pracuję w szpit alu wojskowym. 1
St [arszy] sierŜ[ant ] M. Andzilewko
1
M. Andzilew ko napisał Ŝyciory s przy składaniu deklaracji o wstąpienie do PPR.
Nr 112
199
1945 wrzesień 2, Orla. — Kwestion ariusz osobowy wstęp ującego do ZWM
Wiktora Jakimowicza z O rli.
Wojewódzki Zarząd ZW M w Białymstoku 1944-1948, sygn. 29/29, k. 332.
Zarząd ZW M, do kt órego wpłynął kwest ionariusz, wojewódzki —a,
powiatowy —a, miejski —a , gminny —a
1. Nazwisko b Jakim owiczb imię b Wikt or b imię ojca b P rokopb
2. P łeć b męskab
3. Dat a urodzenia b 14 XI 1926 r.b
4. Narodowość b Białorusb
5. Język ojczyst y b białoruskib
6. Miejsce urodzenia b Orla na Podlasiub
7. Kiedy wstąpił do ZWM b 2 IX 1945 r. b
8. P ochodzenie społeczne —a
9. Wykszt ałcenie b 6 kl[as] (Szk[oły] Powszechnej w Orli) b
10. Zawód z wykszt ałcenia —a, zawód wykonywany b kowalb
11. Czy był w Arm ii Ludowej lub w innych organizacjach pod okupacją? —a
12. Czy był członkiem organizacji młodzieŜowych i jak długo? —a
13. Do jakiej sekcji m łodzieŜowej (kółka) wst ępuje: a/ kółko sport owe
—a , b/ kółko muzycze —a, c/ kółko dramat yczne —a, d/ kółko
szachist ów —a, e/ kółko dyskusyjno-odczytowe —a
14. Dokładny adres b Orla, ul. Poświęt na 27 b
a
b-b
Brakodpowiedzi.
Nr 113
1945 wrzesień 6, Bielsk Podlaski. — Pismo sekretarza KP PPR w Bielsku
Podlaskim M. O ssolińskiego do K OSB w sprawie zatrud nienia nauczycielki Raisy Jaszczu k w Państwowym L iceum i Gimnazju m Białoru skim
w Bielsku Podlaskim.
KW PPR w Białym stoku 1944-1948, sygn. 1/VII/13, k. 11.
Kom[itet ] Pow[iat owy] P PR w Bielsku P odlaskim prosi Kuratorium
o zat rzymanie i zat wierdzenie nauczycielki ob. Jaszczuk Raisy w gimnazjum białoruskim w Bielsku P odlaskim, poniewaŜ w gimnazjum białoruskim w Bielsku P odlaskim jest duŜy napływ kandydat ów i z powodu braku
sił nauczycielskich nie będą mogli wykorzyst ać uczniowie szkoły ze
względu na to, Ŝe w szkole białoruskiej dzieci są przewaŜnie ze wsi.
Gdyby gimnazjum białoruskie nie mogło z tego powodu przyjąć t akiej
ilości dzieci, jaka powinna być przyjęta, polit ycznie byłby
niepoŜądanym t aki st an rzeczy.
200
Wobec t ego Kom[itet ] Pow[iat owy] PP R w Bielsku Podlaskim ma nadzieję, Ŝe Kurat orium uwzględni nasze postulat y i przyczyni się do zaakceptowania w całej rozciągłości, gdyŜ w przeciwnym razie wywoła to niezadowolenie pomiędzy ludnością białoruską.
Ob. Jaszczuk jest związana materialnie z Bielskiem i byłoby
poŜądanym , gdyby pozost ała na miejscu.
Sekret arz powiat owy PP R
M. Ossolińskia
a
Na dolny m marginesie pieczęć wpływ u K OSB z datą 7 IX 1945 r. i adnotacja z dn. 9 IX
1945 r. kurator Eugenii Krassowskiej: „Ob. Jaszczuk nie posiada m inimum w ym agany ch
przez Ministerstw o O św iaty kw alifikacji, wobec tego zatrudniona być nie moŜe”.
Nr 114
1945 wrzesień 7, Białystok. — Protokół p osied zen ia KP PPR w Białymstoku w sp rawie złoŜenia sp rawozdań z d ziałalności partii p rzez p rzedstawicieli komitetów gmin nych , ustalenia p lanu d ziałalności p artii i p rzyjęcia
nowych członków.
KP PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 4/II/1, k. 23-24.
Obecni: 23 [osoby].
P orządek dzienny. a
Tow. Kunat mówił o t rudnościach i wynikach pracy Powiatowego Komit et u,
podkreślając
niedociągnięcia
w powierzonej
pracy
i wykorzyst anie tego przez element y reakcyjne. Tow. Kunat apeluje do
sekret arzy kom it etów gminnych, aby nie zaniedbywali powierzonej
pracy i jak najlepiej wypełniali swe obowiązki part yjne.
b Do punkt u 2. b Tow. Krystowczyk zdał sprawozdanie z pracy organizacyjnej i ze st anu liczebnego komit et ów gminnych oraz zaznaczył
o cięŜkiej pracy w t erenie, powodach ubywania w niekt órych gminach
członków — konkret nie muszą się usuwać z powodu band grasujących na
t ych t erenach.
b Tow. M irucik:b omówił stan liczebny, wzrost i upadek partii w Michałowie [w okresie] od powstania P PR, t ego powody oraz pracę reakcji
na tych terenach! Komitet Gminny w Michałowie liczy 43 członków, 5
komórek. Mały przyrost partii tow. Mirucik m ot ywuje t ym , Ŝe ludność
była sterroryzowana przez bandy NSZ. Gm ina posiada ZSCh, liczący 180
członków i 35 kół. Zaznacza się słaby przydział t owarów do Spółdzielni
ZSCh.
b Tow. Hajduk.b Obecny stan członków 68. Komórek — 8. CięŜka
praca part yjna z powodu band NSZ, grasujących na t ym t erenie. ZSCh
liczy 80 członków i 32 gromady.
W gm inie Michałowo i Gródek ziemie oddane [miejscowym] i obsiane
przez miejscowych chłopów, obecnie zostały oddane repat riant om zza
201
linii Curzona, wobec czego jest duŜe niezadowolenie ze strony ludności
miejscowej.
Ze Zw[iązku] Rewizyjnego w Białymstoku przybył delegat w celu
sprawdzenia stanu Spółdzielni i zaŜądał od Spółdzielni diet po 200 zł
dziennie oraz zwrot u koszt ów podróŜy.
b Tow. Zawadzki. b St an członków — 8. W ogóle pracy part yjnej nie
ma. Spółdzielnia Społem dost aje wszystkie przydziały. Dot ychczas
gmina nie pracuje z powodu t ego, Ŝe zost ała rozbit a przez bandy —
Wasilków.
b Tow.
Bujnowski. Powiatowy Urząd Propagandy. b P raca
propagandowa w powiecie ogólnie przedst awia się słabo, z powodu złych
warunków komunikacyjnych oraz nieodpowiednich ludzi post awionych
na stanowiska kierowników propagandy i świet lic.
b Tow. Stańczuk. Pow[iat owy] UBP. b Słaba praca gm in. Ogólna
poprawa bezpieczeństwa wywołana legalizowaniem się band NSZ oraz
AK. Tow. St ańczuk apeluje do P ow[iatowego] Kom[it etu], aby
w szerszym zakresie prowadził akcję propagandową.
b Tow. P yś. P ow[iatowa] Kom[enda] MO. b W powiecie jeszcze 6 post erunków jest nieobsadzonych z powodu braku ludzi. Apeluje, aby członkowie PPR przysłali dobrych i uczciwych ludzi do MO.
b Tow. Orłowska. b Reasumując, [oceniając] prace i st an liczebny
powiatu widzimy, Ŝe do Zjazdu Part yjnego1 nie jest eśmy przygot owani.
Wobec czego Konferencję P owiat ową poświęconą wyborom delegatów
musim y przełoŜyć z dnia 16 IX na 30 IX 1945 r. T ow. Orłowska
w dalszym ciągu referuje syt uację w kraju, zaznaczając o sile i znaczeniu
demokracji polskiej nie t ylko w kraju, ale i za granicą, oraz o wzroście
przem ysłu i gospodarki wewnęt rznej przez uzyskane ziemie.
b Uchwały. b
Um asowienie part ii — powiększenie komórek. Popularyzowanie
uchwał Cent ralnej Komisji Zw[iązków] Zaw[odowych]. Wzm oŜenie
sojuszu robot niczo-chłopskiego. P opieranie Spółdzielni ZSCh.
Wzmocnienie współpracy z PPS i ze St ronnict wem Ludowym.
W związku z rocznicą reformy rolnej dnia 6 IX 1945 r. przeprowadzić
masówki, akademie it p.
Na nowych członków przyjęto: 1/ Biernacki Henryk, 2/ Makowski
Franciszek, 3/ Kot yłowski Marian, 4/ Bronejko St efan, 5/ Tarasiewicz
Włodzim ierz, 6/ Dudzik Nadzieja, 7/ Kondrusik Maria, 8/ Minczuk Józef,
9/ Sienkiewicz Barbara, 10/ Boraczewski W acław. c
a
b-b
c
202
W tekście brakw yliczenia porządku posiedzenia K P PPR w Białym stoku.
Podkreślone.
Protokół podpisał sekretarz K P PPR w Białym stoku I. Kunat.
1
Chodzi o K onferencję Powiatową PPR w Białym stoku.
Nr 115
1945 wrzesień 8, B ielsk Podlaski. — Zestawienie liczbowe lu dn ości pow.
bielskiego wg spisu z 5 I 1945 r. z uwzględn ien iem p od ziału narodowościowego, sp orząd zon e w Starostwie Powiatowym w Bielsku Podlaskim.
SPBP 1944-1950, sygn. 112, k. 5.
Wykaz narodowościowy ludności powiatu Bielskiego P odlaskiego województ wa białostockiego według spisu na 5 I 1945 r.
L.p.
Nazwa mia sta , gm iny
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Zac hodnia c zęść powia tu
mia sto Cie c ha nowiec
mia sto Siem ia ty cze
gmina Ciec hanowie c
gmina Boćki
gmina Bra ńsk
gmina Drohiczy n
gmina Grodzisk
gmina Mie lnik
gmina Siem iaty cze
gmina Wy szki
Raze m
3.158
2.807
12.544
8.560
14.183
11.040
6.484
2.302
6.320
9.765
77.163
14
850
18
1.020
902
1.300
3.016
2.670
4.460
2.107
16.357
—
15
—
—
—
16
—
—
—
—
31
3.172
3.672
12.562
9.580
15.085
12.356
9.500
4.972
10.780
11.872
93.551
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
Wsc hodnia część powia tu
mia sto Bie lsk P odla ski
gmina Białowie Ŝa
gmina Bielsk
gmina Haj nówka
gmina Kle szcze le
gmina Klukowic ze
gmina Mile j czy ce
gmina Nare w
gmina Nare wka
gmina Orla
Raze m
3.285
1.216
3.482
9.620
1.850
3.211
3.015
1.509
612
232
28.032
1.530
2.400
11.683
7.235
9.556
5.114
5.924
11.194
5.120
9.832
69.588
70
40
—
72
—
—
—
—
—
—
182
4.885
3.656
15.165
16.927
11.406
8.325
8.939
12.703
5.732
10.064
97.802
105.195
85.945
213
191.353
Ogółem
P ola ków
Bia łorusinów
Inny c h
Ra ze m
Nr 116
1945 wrzesień 11, B iałystok. — Pismo K omitetu Rod zicielskiego Białoru sko-Rosyjskiej Szkoły i Gimnazju m w Białymstoku do KO SB w sprawie
utworzen ia z VII klasy szkoły p owszech nej I klasy gimnazjaln ej oraz
odwołan ia z fun kcji kierownika szkoły powszechn ej Bakowca1
i nauczycielki języka polskiego Emilii Adamczyk.
Rodzice szkoły Białorusko-rosyjskiej i gim nazjum w B[iałym ]st oku na
ogólnym zebraniu rodziców 9 IX 1945 r. wysunęli nast ępujące postulat y:
1. przydzielić VII klasę szkoły powszechnej do gim nazjum jako I klasę
gim nazjalną, gdyŜ młodzieŜ uczęszczająca do t ej klasy zdała egzamin do
I kl[asy] gimnazjum. Szkoła powszechna nie posiada odpowiednio wyk203
walifikowanego personelu nauczycielskiego do przerobienia program u
klasy I gim nazjum, zaś gimnazjum ma wszyst kie warunki ku temu, by
prowadzić klasę na odpowiednim poziomie.
2. Wobec t ego, Ŝe kierownik szkoły powszechnej Bakowiec nie
t roszczy się o dobro szkoły — prosimy o usunięcie go ze st anowiska
kierownika
i mianowanie
kierownikiem
szkoły
nauczyciela
Grudzińskiego.
a/ Kierownik Bakowiec w ubiegłym roku szkolnym prowadząc lekcje
mat emat yki i gimnastyki w VI klasie, lekcje bardzo częst o ignorował,
dając t ym zły przykład podwładnym nauczycielom .
b/ Remont szkoły, nawet oczyszczania, pom im o wyznaczenia [przez]
magist rat, sam podczas wakacji nie przeprowadził.
c/ Nie przeprowadził we właściwym czasie zapisów szkolnych, nie zjawiając się w gmachu szkolnym i na zapyt anie personelu odpowiadał: „a
coś mnie a wasza a szkoła obchodzi — ja wyjeŜdŜam na zachód”.
Jednak 31 sierpnia zjawia się do szkoły, i gdy się dowiedział, Ŝe zapisy
szkolne były jednak przez personel nauczycielski przeprowadzone,
zaczął podwyŜszonym t onem wyraŜać swoje niezadowolenie t wierdząc,
iŜ t e zapisy nie są waŜne, Ŝe będą waŜne t ylko jego zapisy od 31 VIII
1945 [r.], i Ŝe młodzieŜ, kt óra przyjdzie 4 IX 1945 r. na naboŜeństwo
z powodu rozpoczęcia roku szkolnego, zostanie przez niego wyrzucona.
d/ Człowiek, kt óry zachowuje się w t ak arogancki sposób wobec nauczycielst wa oraz wywołuje konflikt y nawet z dyrektorem gim nazjum, nie
licząc się ze wspólną pracą w jednym pom ieszczeniu, ze względu na niski
poziom jego int eligencji i niekult uralnego zachowania nie m oŜe być wychowawcą dzieci, gdyŜ my rodzice nie mamy absolut nie zaufania do tego
człowieka.
3. Jednocześnie dbając o wyŜszy poziom nauczania języka polskiego
prosimy o zm ianę nauczycielki j[ęzyka] polskiego ob. Adam czyk Emilii
na nauczyciela, kt óry wzniesie na wyŜszy poziom stopnia nauczanie
polskiego.
Kom it et
P rzewodniczący: Sidorowicz K.
Sekret arz: Skipiet row L.
Skarbnik: Busłowicz W.
Członkowie: Kozłowski W., Segen P .
a-a
1
Podkreślone.
Nr 117
204
1945 wrzesień 12, Bielsk Podlaski. — Opracowanie starosty bielskiego
R. Woźn iaka pt. „Stosun ki narodowościowe w pow. bielskim podlaskim”.
Kopia, m aszynopis.
SPBP 1944-1950, sygn. 112, k. 2.
P owiat bielski podlaski, jak sama nazwa wskazuje, leŜy na terenie dawnego Podlasia.
P owiat bielski podlaski, o obszarze 4.500 km 2, zamieszkały jest przez
191.353 [osoby] a, w tym 105.195 — ludności polskiej, co stanowi 55%
ogółu ludności, 85.945 — ludności białoruskiej, co st anowi 45% i 213 —
ludności ukraińskiej, rosyjskiej i Ŝydowskiej (dane wg spisu z dnia 5
stycznia 1945 r.).
Gęstość zaludnienia wynosi 42 m ieszkańców na 1 km2.
Stan zaludnienia powiat u dokładnie ilust ruje załączona mapa1 , wykazująca miejscowości zamieszkałe przez ludność polską i ludność białoruską,
oraz wykaz ludności powiat u wg gmin 2.
Charakt er narodowościowy pow. bielskiego jest konsekwencją akcji
kolonizacyjnej P odlasia, kierowanej przez ksiąŜąt mazowieckich,
rządzących t ą krainą w czasie podziału P olski na dzielnice oraz przez
ksiąŜąt ruskich, sąsiadujących z t ą ziemią od wschodu.
W epoce Jagiellonów ludność ruska, osiedlająca się w tzw. królewszczyznach i dobrach prywat nych, zaliczała się przewaŜnie do odłamu zachodnio-ruskiego, jedynie do większych zbiorowisk ludzkich
wschodniego Podlasia udawała się ludność polska i litewska wyznania
rzymskiego.
Ludność białoruska t ut[ejszego] powiat u posługuje się językiem tzw.
miejscowym, zbliŜonym do języka polskiego i rosyjskiego. Część tej ludności, zwłaszcza w Bielsku, uŜywa języka rosyjskiego.
Szkół z białoruskim językiem nauczania było w 1944/1945 r. [szkolnym] 64; w roku szkolnym 1945/1946 jest 59. Liczba szkół
z białoruskim językiem nauczania w bieŜącym roku szkolnym
zmniejszyła się wskut ek przejścia 5 szkół na język wykładowy polski.
W Bielsku ist nieje drugi rok Gim nazjum i Liceum Białoruskie oraz Szkoła
Powszechna białoruska. Szkoła Powszechna białoruska istnieje równieŜ
w Hajnówce oraz w bieŜącym roku [ut worzono w t ej m iejscowości]
Gimnazjum białoruskie.
Stosunek ludności białoruskiej do ludności polskiej był i jest
nieszczery, nieufny, a nierzadko i wrogi. St osunek ten pogorszyła jeszcze
odpowiednia propaganda niemiecka. Taki sam jest st osunek Polaków.
Szczęśliwym rozwiązaniem zagadnienia mniejszości narodowych
w P olsce jest st worzenie P olski, jako Państwa jednonarodowego. Tereny
205
polskie, zamieszkałe przez ludność białoruską i ukraińską, były, jak t o
słusznie określił na konferencji prasowej w Belwederze w dniu 24 VIII rb.
prezydent KRN ob. Bierut : „zarzewiem wiecznego niepokoju, były
zarzewiem wojen”.
W związku z umową zawart ą pomiędzy rządem BSSR a PKWN w sprawie repatriacji wyjechało z t erenów t ut[ejszego] powiat u Białorusinów
2.021 rodzin (7.105 os[ób]). NaleŜy podkreślić, iŜ ludność białoruska naogół niechęt nie zapisuje się na wyjazd do BSSR. Dość częst o słyszy się
oświadczenia niekt órych Białorusinów, iŜ są oni P olakami wyznania prawosławnego.
O ile chodzi o sprawy wyznaniowe, t o na t erenie Cerkwi prawosławnej
ost at nio zarysowały się róŜnice poglądów wśród prawosławnych. Część
z nich uznaje zwierzchnict wo biskupa prawosławnego Tymot eusza
w Warszawie, zaś część — i to większa — biskupa prawosławnego
w Mińsku.
Stosunek ludności białoruskiej do władz polskich jest dobry, nat omiast
ludności polskiej na t erenach gm in zachodnich powiatu jest gorszy.
a
1
2
W tekście: „ludności”.
W aktach brakzałącznika w postaci mapy .
Wykaz ludności pow iatu z uwzględnieniem narodow ości ludności pow . bielskiego patrz dok. nr
115.
Nr 118
1945 wrzesień 23, Bielsk Podlaski. — Protokół K on feren cji Powiatowej
PPR w Bielsku Pod laskim w sprawie określen ia zadań partii i złoŜen ia
sprawozdań z działaln ości komitetów gminn ych i komórek PPR.
Odpis, maszynopis.
KP PPR w Bielsku Podlaskim 1944-1948, sygn. 5/I/1, k. 9-11.
P orządek dzienny: 1/ zadania i znaczenie part ii — t ow. Ossoliński,
2/ dyskusja nad referatem, 3/ sprawozdanie sekret arzy gminnych kom it et ów: a/ Klukowicze — t ow. Burycz, b/ Kleszczele — t ow. Prokopczuk,
c/ Narew — tow. Galicki, d/ Hajnówka — t ow. Malesa, e/ Bielsk —
t ow. P arfieniuk, 4/ sprawozdanie sekret arzy kom órek: a/ komórka
Bobinka, gm. Kleszczele — tow. M azuruk, b/ kom órka Kleszczele —
t ow. Wasilewski, c/ komórka Pawły, gm. Narew — t ow. Charyt oniuk,
d/ komórka Klejniki, gm. Narew — t ow. Matwiejuk, e/ komórka
Topczykały, gm . Orla — t ow. Kuna, 5/ sprawy organizacyjne — tow.
Koszel, 6/ wolne wnioski.
1. Zadania i znaczenie part ii — t ow. Ossoliński.
P osiedzenie otworzył tow. Ossoliński. Następnie została uczczona jedominut ową ciszą pamięć poległych bohaterów w walce o dobro
demokracji.
206
Zjazd Powiat owy dnia 23 IX 1945 roku wypadł na ogół niepom yślnie.
Przybyło za mało delegatów i dlat ego nie moŜna było przeprowadzić wyborów na Zjazd Wojewódzki1 . Dnia 23 X 1945 roku zost ał wyznaczony
następny zjazd, na kt órym powinni być obecni przedst awiciele
wszyst kich komórek partyjnych.
Następnie t ow. Ossoliński przeszedł do właściwego tematu porządku
dziennego, tj. — zadania i znaczenie partii.
W szeregach partii naszego powiat u mało jest członków, kt órzy rozumieją jej znaczenie, i kt órzy biorą czynny udział w pracy partyjnej.
Większość jest t ych, kt órzy nie zdają sobie sprawy z t ego, jakie zadania
stoją przed kaŜdym pepeerowcem . Aby braki t e wyrównać, członkowie
lepiej rozwinięci polit ycznie powinni uświadam iać t ych, kt órzy nie
rozum ieją znaczenia i zadań part ii. NaleŜy więcej czytać gazet y,
szczególnie „T rybunę Wolności”, gdzie jest duŜo m at eriałów
pouczających. Komit et y gminne nie powinny oglądać się na Komit et
Powiatowy. KaŜdy kom it et gm inny, kaŜda komórka partyjna powinna
sam a pracować. Pomimo t o, Ŝe PP R jest silna, jednak nie moŜe
owładnąć całego narodu i całe społeczeństwo wciągnąć w swoje szeregi.
Dlatego teŜ t rzeba nawiązać współpracę z innymi part iami polit ycznymi. P PR powinna przekonać społeczeńst wo o słuszności swoich dąŜeń
i wt edy zdobędzie naleŜny sobie aut oryt et .
Nie t rzeba trakt ować źle i być uprzedzonym do tych, którzy nie są
w szeregach part ii. DuŜo pomiędzy nimi nieuświadomionych, co t akŜe
naleŜy pokonać, rozszerzając jednocześnie szeregi part ii.
Komit et y gminne i kom órki part yjne niesłusznie zarzucają, Ŝe
Komit et Powiatowy źle pracuje i nie int eresuje się podległymi
komit et ami. Zebrania w gminach nie są przeprowadzane, a o ile nawet
i zebrania przeprowadzają, t o protokóły nie są odsyłane do Komitet u
Powiatowego. I dlat ego, chcąc nawiązać ścisłą współpracę i kontakt
z Komit et em P owiat owym, wszyst kie prot okoły trzeba odsyłać i o
wszyst kim informować Kom[itet ] Pow[iat owy]. Wt edy, o ile zajdzie
pot rzeba, Komit et Powiat owy P PR będzie mógł przyjść z pomocą.
2. Dyskusja nad referatem.
Do punktu drugiego, t ow. Bazyluk objaśnił dokładnie jakie są cele i zadania Part ii. Zwrócił się teŜ do pepeerowców, Ŝeby szerzyli agit ację
i więcej współpracowali z masam i.
Tow. Woźniak. DuŜo jest takich wypadków, Ŝe do niego zwracają się
pepeerowcy z prośbą, o zwolnienie ich od zdawania kont yngentów,
dlat ego Ŝe oni naleŜą do partii. Tow. Woźniak powiedział, Ŝe właśnie
207
dlat ego, Ŝe oni są partyjni, powinni kont yngenty zdawać w 100%, dając
przykład innym. Za zdanie kont yngent u rolnicy ot rzym ują premie.
3. Sprawozdanie sekretarzy kom it etów gminnych.
Komit et Gminny Klukowicze — t ow. Burycz. Praca na t erenie gminy
Klukowicze jest cięŜka. Bandy w dalszym ciągu grasują, grabią i t erroryzują ludność. Z milicją trudno jest nawiązać współpracę, bo milicjanci
sam i chętnie zajmują się grabieŜą.
Komit et Gminny Kleszczele — t ow. Prokopczuk. P PR na terenie
gminy Kleszczele pracuje na ogół dobrze. Częst o przeprowadza się
zebrania, na kt órych omawiają róŜne sprawy. Ost at nio odbyło się
zebranie, na którym w szczególności poruszano sprawy: zdawanie
kontyngent u i przyjścia z pomocą zasiania pól gospodarzom
biedniejszym. Uchwały i inst rukcje są wykonywane.
Komit et Gminny Narew — t ow. Galicki. Praca pom im o t o, Ŝe gmina
jest prześladowana przez bandy, rozwija się. P epeerowcy int eresują się
wszyst kim, pom agają w ściąganiu kont yngent ów. T ow. Galicki zwrócił
się z prośbą do Komitet u P owiatowego o przyjście z pomocą
w uruchomieniu spółdzielni, która zost ała ograbiona przez bandy i do t ej
pory jest bezczynna.
Komit et Gminny Hajnówka — tow. Malesa. Praca part yjna idzie dobrze. Ost at nio duŜo członków wst ąpiło w szeregi PP R. Kontyngent y są
t eŜ zdawane.
Komit et Gminny Bielsk — t ow. P arfieniuk. Ilość członków w mieście
i na t erenie gminy Bielsk zwiększa się. W e wsiach gminy Bielsk częst o
przeprowadzane [są] zebrania, przyjm uje się nowych członków.
4. Sprawozdania sekretarzy kom órek part yjnych.
Komórka Bobinka, gm . Kleszczele — t ow. Mazuruk. Komórka
pracuje dobrze. Tow. Mazuruk zwrócił się do Komit et u P owiat owego
z prośbą o przysłanie nauczyciela do wsi Bobinka, gdzie jest duŜo dzieci
w wieku szkolnym, a szkoły nie ma. Na terenie gminy Kleszczele jest
jeszcze duŜo t ych sołt ysów, kt órzy za czasów okupacji pełnili t eŜ
funkcje sołtysów, na co trzeba zwrócić uwagę. Kont yngent y ludność
zdaje.
Komórka Kleszczele — t ow. Wasilewski. Komórka liczy 21 osób.
Praca idzie dobrze.
Komórka P awły, gm. Narew — tow. Charyt oniuk. W komórce P awły
jest obecnie 16 członków. DuŜo jest jeszcze takich, kt órzy chcą wst ąpić
w szeregi P PR.
Komórka Klejniki, gm. Narew — t ow. M at wiejuk. Praca w komórce
Klejniki rozwija się. Szeregi part ii ciągle się powiększają.
208
Komórka Topczykały, gm . Orla — tow. Kuna. We wsi Topczykały
pracować jest cięŜko. Ludność jest źle usposobiona do P PR. Bywają
nawet takie wypadki, Ŝe pepeerowcy są prześladowani.
5. Sprawy organizacyjne.
Tow. Koszel om ówił sprawę zdawania przez sekretarzy gminnych komit et ów i komórek part yjnych we właściwym t erminie sprawozdań i wykonywanie poleceń przez co wydajność naszej pracy znacznie polepszy
się.
6. Wolne wnioski.
W wolnych wnioskach zabrał głos tow. Gawryluk, kt óry wyczerpująco
omówił znaczenie PP R i waŜność zadań, jakie stoją przed kaŜdym pepeerowcem .
Na tym posiedzenie zakończono.
P rotokołowała t ow. Bast rygin.
List a obecnych na Zjeździe Powiat owym P PR w Bielsku P odlaskim
dnia 23 IX 1945 roku
1. Bazyluk Jakub — członek P PR, prezes Pow[iat owego] Zarz[ądu]
Zw[iązku] Samop[om ocy] Chłopskiej, Bielsk P odlaski, 2. Nest eruk Afanazy — członek PP R, Bielsk Podlaski, 3. Burycz Jerzy — sekretarz
Gm innego Komit et u PP R, Klukowicze, pow. Bielsk P odlaski, 4.
Marczuk Jan — sekret arz komórki Chlewiszcze, gm . Klukowicze, pow.
Bielsk Podlaski, 5. Plis Julian — członek PP R, Połowce, gm.
Klukowicze, 6. Prokopczuk M ichał — sekret arz Gminnego Komitet u
PP R, Kleszczele, 7. Wasilewski St efan — sekretarz komórki Kleszczele,
pow. Bielsk, 8. Szczegłowski Maksim — członek P PR, Kazimierzowo,
gm. Kleszczele, 9. Daniluk Aleksy — sekret arz komórki Czechy
Orlańskie, gm. Kleszczele, 10. Młodzianowski Jan — członek P PR,
Kleszczele, pow. Bielsk, 11. Nieroszczuk Mikołaj — członek P PR,
Kleszczele, pow. Bielsk Podlaski, 12. Demianiuk Łuka — członek P PR,
Zaleszany, gm. Kleszczele, 13.Borowik Włodzim ierz — członek P PR,
Kuraszewo, gm. Kleszczele, 14. Markiewicz Jan — członek PP R, Dasze,
gm. Kleszczele, 15. Mazuruk Jan — członek P PR, Bobinka, gm.
Kleszczele, 16. Giermaniuk T eodor — II sekret arz komórki UBP,
Bielsk, 17. Borowik Grzegorz — członek P PR, UBP , Bielsk Podlaski,
18. P arfieniuk Mikołaj — sekret arz Gminnego Komit et u PP R, Bielsk,
19. Tarasiuk Bazyli — członek PP R, UBP, Bielsk P odlaski, 20.
Filimoniuk Karol — sekretarz komórki Rajki, gm. Bielsk,
21. Dackiewicz Aleksy — sekret arz komórki Morze, gm. Orla,
22. Sakowski Kuźma — członek PP R, Litwinowicze, gm. Klukowicze,
23. Tichoniuk Sergiusz — członek P PR, Lit winowicze, gm. Klukowicze,
209
24. Gont a Paweł — sekretarz komórki Mikłasze, gm. Orla,
25. Leszczyński Mikołaj — członek PPR, Mikłasze, gm. Orla,
26. Siem ieniuk Jan — członek PPR, Łosinka, gm. Narew, 27. Iwaniuk
Anna — sekret arz kom órki Hołody, gm. Orla, 28. Bast rygin Luba —
członek PPR, Bielsk P odlaski, 29. Koszel Grzegorz — członek P PR,
Bielsk P odlaski, 30. Ossoliński Marian — sekretarz powiatowy PPR, 31.
Bortniczuk Włodzimierz — sekret arz kom órki Borowiki, gm.
Kleszczele, 32. Sielwiesiuk Makar — członek P PR, Mochnat e, gm . Orla,
33. Saczko Bazyli — członek P PR, Morze, gm. Orla, 34. Woźniak
Roman — członek PP R, Bielsk Podlaski, 35. Charyt oniuk Jakub —
sekret arz komórki P awły, gm. Narew, 36. Łukaszuk Filip — członek
PP R, CzyŜe, gm. Orla, 37. Jakimiuk Grzegorz — członek P PR,
Podrzeczany, gm Orla, 38. T omaszewski Kasper — członek P PR,
Hajnówka, pow. Bielsk, 39. Rola M ichał — członek PPR, Hajnówka,
pow. Bielsk, 40. M alesa Czesław — sekret arz Gminnego Komit et u P PR,
Hajnówka, 41. Galicki Mikołaj — sekret arz Gminnego Komit et u P PR,
Narew, 42. Maksimiuk St efan — członek PP R, Ciełuszki, gm. Narew,
43. Selwesiuk Grzegorz — członek P PR, UBP, Bielsk P odlaski, 44.
Karczewski P iot r — członek P PR, Klejniki, gm. Narew, 45. Mat wiejuk
Michał — członek P PR, Łosinka, gm. Narew, 46. Ostasiewicz Jan —
sekret arz komórki August owo, gm. Bielsk, 47. Busłowicz Michał —
członek PPR, August owo, gm. Bielsk, 48. Strelczuk Jerzy — sekretarz
komórki Ogrodniki, gm. Bielsk.
1
Chodzi o K onferencję W ojewódzką PPR w Biały mstoku.
Nr 119
1945 październik 4, Bielsk Podlaski. — Protokół przesłuchania fun kcjon ariu sza Komen dy Powiatowej MO w Bielsku Podlaskim Sergiusza Ch od akowskiego, przep rowadzonego p rzez referen ta wydziału śledczego K P MO
w Bielsku Podlaskim Mikołaja Sitko w sp rawie p ostrzelen ia Aleksand ra
Romaniuka z Krzywca (gm. Narew).
Oryginał, form ularzu drukowany wypełniony odręcznie.
Wojskowy Sąd Rejonowy w Białymstoku 1944-1956, sygn. R 328/46, k. 2.
Wydziału Śledczego Powiat owej Komendy MO w Bielsku
Podl[askim ]a starszy bryg. sierŜ. Mikołaj Sit ko a przesłuchał w
charakt erze podejrzanego niŜej wymienionego, który zeznał co
następuje:a
a 1. Nazwisko i imię, imię ojca a Chodakowski Sergiusz s. St efana.
a 2. Data i miejsce urodzeniaa 12 VI 1925 r. we wsi Krzywiec, gm. Narew.
a 3. St opień wojskowy, st anowisko i przydziała szereg[owy] Wydz[iału]
Śl[edczego] M O Bielsk.
a 4. SłuŜba w wojskua nie słuŜył.
a Referent
210
a 5.
Narodowość i wykszt ałcenie a Białorus, wykszt[ałcenie] 6 oddziałów
szk[oły] powsz[echnej].
a 6. St an cywilny i rodzinny a kawaler.
a 7. Zawód cywilny i st an m ajątkowya rolnik 4 ha ziemi ornej.
a 8. Posiadane odznaczenia a nie ma.
a 9. Posiadane rany i kontuzje a nie ma.
a 10. Karalnośća ze słów sądownie nie karany.
a 11. Ost atnie miejsce zamieszkania a Bielsk post [erunek] MO.
P ouczony o prawie odmowy składania wyjaśnień b zeznał jak
następuje. a
W miesiącu czerwcu, dat y nie pam ięt am , roku 1945, ot rzymałem
z UB dwudniowy urlop, gdyŜ wówczas tam pracowałem. Podczas mego
urlopu, będąc we wsi Krzywiec gm . Narew, było wesele, na kt óre byłem
zaproszony w charakterze gościa. P odczas libacji podpiłem. A wiedząc,
Ŝe t eren ten nawiedzają bardzo częst o bandy, gdyŜ parę dni wst ecz będąc
z sowieckim wojskiem na operacji w t ej miejscowości nas napadnięt o,
wyszedłem na ulicę, byłem juŜ podchmielony i c wystrzeliłem 2 razy
w górę c. Po pierwsze w celu post rachu ludzi mnie nieznanych,
znajdujących się na t ym weselu, aby wiedzieli, Ŝe mam broń i po drugie
przeczyścić lufę, chowając pist olet do kabury, c powstał st rzał z niego
przez moją nieost roŜność c . W jaki sposób, nie mogę zrozumieć. Skut ek
t ego st rzału był fat alny. c Znajdujący się w odległości 50 metr[ów]
chłopak zost ał ranionyc . Zaznaczam, Ŝe ja osobiście bardzo Ŝałuję
ranionego, gdyŜ mieliśmy ze sobą bardzo dobre st osunki koleŜeńskie.
Zeznałem wszyst ko.1
a-a
b
c-c
1
Druk form ularza.
Opuszczono podpis nieczytelny S. Chodakowskiego.
Podkreślone.
S. Chodakowski, został skazany 8 V 1946 r. przez Wojskowy Sąd Rejonow y w Biały mstoku na
5 lat pozbaw ienia w olności, N ajwy Ŝszy Sąd Wojskowy w Warszawie postanow ieniem z
19 VI 1946 r. zm niejszy ł karę do 3 lat, po amnestii zw olniony z więzienia 18 III 1947 r.; w:
APwB, W ojskow y Sąd Rejonowy w Białym stoku 1944-1956, sygn. R. 328/46, k. 27-31.
Nr 120
1945 październik 5, B iałystok. — S prawozdanie statystyczn e sekretarza K P
PPR w Białymstoku Izydora Kun ata o stanie p artii w pow. białostockim
w okresie od jej u tworzen ia do 1 X 1945 r.
Stan organizacyjny Polskiej P art ii Robotniczej pow. białostockiego
Z chwilą zorganizowania part ii na terenie pow. białost ockiego w roku
ubiegłym , t j. 1944 r., do dnia 1 X 1945 r.
Stan nast ępujący:a
211
Stan
ogólny
Wy j ec ha ło na
za chód
Wy było Wy j[e - Za bity c h Szkoły
ofice rski
z powia tu cha ło] do prze z
do
ZSRR
ba ndy
e
inny ch
mia st
W yrzuc ony c h
z partii
Stan
Nie
wiadomo fa kty czn
gdzie się y
znaj duj ą
265
14
20
7
51
a
18
6
6
143
Tabela sporządzona w rękopisie.
Nr 121
1945 październik 9, B iałystok. — Okóln ik ku rator Okregu Szkolnego Białostockiego Eugenii Krassowskiej dla p owiatowych in spektoratów szkolnych i dyrekcji b iałoru skich szkół średnich w Białymstoku i Bielsku
Podlaskim w sprawie nauczan ia w języku b iałoruskim.
Odpis, maszynopis.
UW B 1944-1950, sygn. 653, k. 3.
Wobec chaosu organizacyjnego, jaki się wytworzył na t erenie szkół
białoruskich, kt órego jednym z objawów jest wysoce nienorm alne
zjawisko, Ŝe rodzice młodzieŜy narodowości białoruskiej rezygnują
z ojczyst ego białoruskiego języka wykładowego, a domagają się
a wykładowego języka rosyjskiego,a Minist erst wo poleciło Kuratorium
uregulować te sprawy. 1
W związku z t ym zarządzeniem Kurat orium poleca.
1. a ZaŜądać od rodziców uczącej się młodzieŜy nie posiadających obywat elstwa polskiego zaświadczenia od placówek dyplomatycznych o legalności przebywania na t erenie Rzeczypospolit ej Polskiej. a Wojskowi
będący w słuŜbie czynnej Czerwonej Arm ii mogą złoŜyć zaświadczenia
wydane przez dowództwo odnośnej jednost ki. Wojskowi radzieccy
i przebywający słuŜbowo obywat ele cywilni radzieccy zechcą porozumieć
się z Kuratorium w sprawie nauczania swych dzieci na terenie
Rzeczypospolit ej.
2. Nadesłać imienny wykaz nauczycieli(ek) nie posiadających dot ychczas obywatelst wa polskiego.Wymienione osoby zost aną zwolnione ze
słuŜby, o ile do dnia 1 grudnia rb. nie wykaŜą się obywat elstwem polskim.
3. ZaŜądać od nauczycieli(ek) uczących w szkołach białoruskich złoŜenia pisemnegob oświadczenia, Ŝe władają językiem białoruskim w t akim
stopniu, jaki jest niezbędny, aby w tym języku mogli nauczać
poszczególne przedm ioty, a t o a wobec stwierdzenia fakt u, Ŝe szkoły
białoruskie uŜywają samowolnie jako wykładowego języka rosyjskiego
zamiast białoruskiego. Kuratorium zwraca uwagę, Ŝe nie udzielało
zezwolenia na zakładanie szkół z językiem rosyjskim i zezwoleń takich
udzielać nie będzie. a
4. ZaŜądać od nauczycieli(ek) szkół białoruskich pisemnego b oświadczenia, Ŝe zobowiązują się uŜywać wyłącznie języka białoruskiego przy
nauczaniu poszczególnych przedm iot ów (za wyjąt kiem języka polskiego
212
i hist orii polskiej oraz obcych języków). Nauczyciele jezyka polskiego
i hist orii polskiej wt edy mogą nauczać wym ienionych przedm iotów,
jeŜeli biegle władają językiem polskim .
5. O ile wym ienione wyŜej polecenie nie będą ściśle wykonywane
przez szkoły, wówczas zast osowane będą sankcje, aŜ do zamknięcia
szkoły włącznie.
6. PowyŜsze zarządzenia muszą być wykonane w nieprzekraczalnym
t erminie do dnia 1 grudnia rb. pod osobist ą odpowiedzialnością
inspektorów i dyrekt orów.
O wykonaniu zarządzenia inspekt oraty szkolne i dyrekcje szkół złoŜą
szczegółowe sprawozdanie do dnia 10 grudnia rb. 2
a-a
b
1
2
Podkreślone.
W tekście: „piśmiennego”.
W aktach nie odnaleziono pism Ministerstwa Ośw iaty w tej spraw ie.
W aktach nie odnaleziono spraw ozdań w tej sprawie.
Nr 122
1945 październik 13, Su praśl. — Pismo dyrektora Domu Dziecka księŜy
Salezjanów w S up raślu ks. Jana Roman owicza do Wydziału K ultu ry
i Sztu ki UWB w sprawie zniszczeń dokonywanych p rzez Ŝołn ierzy rad zieckich w zabud owan iach monasteru su praskiego.
UW B 1944-1950, sygn. 2406, k. 62.
UwaŜam za konieczne powiadomić Wydział, Ŝe na t erenie spalonych
w r. 1941 budynków poklasztornych w Supraślu, znajdujących się
obecnie w naszej opiece, osiedlają się Ŝołnierze sowieccy.
Stwierdziłem, Ŝe dla uzyskania cegły Ŝołnierze przebijają ściany budynku, jak równieŜ [rozbijają] st ojące jeszcze reszt ki m urów zburzonego
kościoła 1 klaszt ornego. Wczoraj samochód wojskowy P -79-424 zabrał
pewną ilość cegły z naszego dziedzińca.
Nasze prot est y przeciwko osiedlaniu się Ŝołnierzy i plądrowaniu nie
odnoszą Ŝadnego skut ku.
Z uwagi na to, Ŝe spalony pałac Biskupów kijowskich nadaje się do odbudowy i wraz z resztkami zburzonego kościoła1 , jako budowla
zabyt kowa, znajduje się pod ochroną P ańst wa — jak nam t o niedawno
oznajmił przedst awiciel Wydziału — proszę Wydział o szybką
int erwencję w kierunku usunięcia Ŝołnierzy z zagroŜonego t erenu, co
jedynie skut ecznie zapobiegłoby dalszemu niszczeniu zabyt kowych
obiekt ów.
Dyrekt or
ks. Jan Romanowicz
1
Chodzi o supraską cerkiew zwiastow ania N MP.
Nr 123
213
1945 październik 15, S okółka. — Protokół kon frontacji oskarŜonego Ad olfa
Galicza z S zudziałowa ze świadkiem Marią Wróblewską1 z Talkowszczyzn y
(gm. Szud ziałowo), przeprowadzon ej p rzez oficera śledczego PUB P
w S okółce chorąŜego Mariana Bamberskiego w sprawie ustalenia ud ziału
A. Galicza w zrabowaniu jesienią 1943 r. rzeczy n aleŜących d o świad ka.
Wojskowy Sąd Rejonowy w Białymstoku 1944-1956, sygn. R. 272/46, k. 18.
Oficer śledczy P owiat owego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego
w Sokółce chor[ąŜy] Marian Bamberski przeprowadził konfront ację
między oskarŜonym Galiczem Adolfem s. Juliana, ur. 11 II 1916 r.
w Szudziałowie, a świadkiem M arią Wróblewską z Kołosowskich,
zam[ieszkałą] w Talkowszczyźnie, gm. Szudziałowo.
OskarŜony pouczony o prawie odm owy zeznań: Adolf Galicz a.
Świadek uprzedzony o odpowiedzialności karnej z art. 140 K[odeksu]
K[arnego] za fałszywe zeznania: М ария Вроблескаb .
P yt [anie]. Czy oskarŜony poznaje naprzeciw siebie siedzącą kobiet ę?
Odp[owiedź]. T ak, poznaję, t o jest Maria W róblewska z T alkowszczyzny.
P yt [anie]. Czy świadek poznaje naprzeciwko siebie siedzącego męŜczyznę?
Odp[owiedź]. Tak, poznaję, t o jest niemiecki policjant Galicz Adolf,
zam[ieszkały] Szudziałowo, pow. Sokółka.
P yt [anie]. Przyznajecie się Galicz Adolf do t ego, Ŝe będąc w policji
byłeś na rewizji u Wróblewskiej Marii?
Odp[owiedź]. Tak, przyznaję się do t ego, Ŝe będąc w policji byłem na
rewizji u Wróblewskiej jesienią 1943 r.
P yt [anie]. Czy Galicz Adolf był u pani na rewizji jesienią 1943 r.?
Odp[owiedź]. Tak, Galicz Adolf był u mnie na rewizji jesienią 1943 r.
P yt [anie]. Kt o jeszcze był z wami na rewizji u M arii Wróblewskiej?
Odp[owiedź]. Było 2 Ŝandarmów, ja — Galicz Adolf, brat Galicz Kazimierz i Kostro Bronisław.
P yt [anie]. Czy u pani byli na rewizji: 2 Ŝandarmi, bracia Galicz Adolf
i Kazimierz, i Kost ro Bronisław?
Odp[owiedź]. Tak, u mnie na rewizji byli: 2 Ŝandarmi, bracia Galicz
Adolf i Kazim ierz, i Kostro Br[onisław].
Pyt[anie]. Co zabraliście uMariiWróblewskiej będąc na rewizji jesienią 1943 r.?
Odp[owiedź]. 100 pudełek zapałek, 30 pud[ów] proszku do prania,
2 bluzy, 4 koszule męskie, 2 koŜuchy, 4 spodni, 3 marynarki, but y,
płaszcz damski, palt o m ęskie, 1 dywan, 2 obrusy, 2 koszule dam skie, 1
parę kaloszy ciepłych.
P yt [anie]. Czy t o wszyst ko co wymienił Galicz Adolf było zabrane?
214
Odp[owiedź]. To wszyst ko zost ało m i zabrane podczas rewizji jesienią
1943 r.
P yt [anie]. Dlaczego robiliście rewizję u Wróblewskiej Marii?
Odp[owiedź]. Dlat ego, Ŝe był m eldunek jako St efan Onufry, robotnik
Wróblewskiej Marii m iał być partyzant em i, Ŝe t e rzeczy były
skradzione.
P yt [anie]. Czy u pani pracował Stefan Onufry i kt o t o był?
Odp[owiedź]. T ak, Stefan Onufry pracował u m nie jako robot nik,
gdyŜ nie miałam męŜa i on pracował na moim gospodarstwie, był t o
sowiet i pracował tylko za Ŝycie i odzieŜ, gdyŜ on uciekł z lagru i nie
mógł wrócić do domu, więc pracował, aby przeŜyć czas wojny, a później
miał wrócić do domu, ale nie doczekał się, gdyŜ Niemcy go zabrali
i rozst rzelali 7 października 1943 r.
Pyt[anie]. Gdzie są lubmogą się znajdować rzeczy zabrane Wróblewskiej Marii?
Odp[owiedź]. Rzeczy męskie zost ały rozdane furm anowi i Ŝandarmerii
kryńskiej i szudziałowskiej, nazwisk nie pamięt am , a rzeczy dam skie
znajdują się u Rzeczko Jadwigi, zam [ieszkałej] Szudziałowo.
P yt [anie]. Czy Wróblewska Maria poznała u kogoś swoje rzeczy?
Odp[owiedź]. Ja u nikogo swoich rzeczy nie poznałam.
P yt [anie]. Czy biliście Wróblewską M arię będąc u niej na rewizji?
Odp[owiedź]. Tak, będąc u W róblewskiej Marii biłem ją za t o, Ŝe broniła i nie pozwalała kraść nam swojej własności.
P yt [anie]. Czy bił was Galicz Adolf będąc na rewizji jesienią 1943 r.?
Odp[owiedź]. Tak, on m nie bił i na m oje st are lata było mi dość.
P yt [anie]. Co macie jeszcze do wyjaśnienia?
Odp[owiedź]. Do wyjaśnienia nie m am więcej nic.
P yt [anie]. Co Wróblewska Maria moŜe dodać do swego wyjaśnienia?
Odp[owiedź]. Do swego wyjaśnienia nie mam nic [do dodania]. c
a
b
c
1
Podpis własnoręczny A. Galicza.
Podpis własnoręczny M. Wróblew skiej.
Protokół konfrontacji podpisał oskarŜony A. Galicz, oficer śledczy PU BP w Sokółce chor.
M. Bamberski i świadek M. Wróblew ska w języ ku rosy jskim: „Мария Вроблеска”.
W protokole przesłuchania M. Wróblewskiej jako św iadka w spraw ie przeciw ko A. Galiczowi
wśród dany ch personalny ch ujęto m.in. następujące informacje: „Rok urodzenia 1889”,
„W ykształcenie 2 kl. szkoły powszechej” i „Narodow ość Praw osławna”; w: A Pw B,
Wojskow y Sąd Rejonow y w Biały mstoku 1944-1956, sy gn. R. 272/46, k. 17.
Nr 124
1945 październik 20, Bielsk Pod laski. — Protokół zeb rania komórki PPR
w Pań stwowym Liceu m i Gimn azjum Białoruskim w B ielsku Pod laskim
w sprawie wyboru d elegata na Kon feren cję Powiatową PPR w Bielsku
Podlaskim.
KP PPR w Bielsku Podlaskim 1944-1948, sygn. 5/I/1, k. 28.
215
Dnia a20 października 1945 r. a odbyło się zebranie wyborcze
członków komórki a Gimnazjum Białoruskie[go] a. St an liczebny kom órki
— a 5a .
Na przewodniczącego zebrania wybrano tow. —b
Z ramienia Komit et u Powiat owego a Bielsk Podl[aski] a brał udział
w zebraniu towarzysz aJarymowicz Aleksandera .
Obecnych członków komórki było a5 a osób.
Do obliczenia głosów (Komisji Skrut acyjnej) wybrano t ow[arzyszy]:
1. a Jakoniuk Mikołaja , 2 a Miksza Jan a , 3. a Onacik Włodzimierz a.
Na zebraniu zost ały wysunięt e nast ępujące kandydat ury: 1. a Tymiński
Jerzya — otrzymał głosów a4 a, 2. a Sobolewski Mikołaja — ot rzym ał głosów a 1 a.
Wybrani zost ali jako delegaci na Konferencję Powiatową nast ępujący
t owarzysze: 1. a Tymiński Jerzy a .
Wybory były przeprowadzone t ajnie.
Uwagi: —b
Komisja Skrutacyjna
Sekretarz komórki
aM iksza Jana
aJ. T ym ińskia
aOnacik W .a
aJakoniuk Mikołaja
a-a
b
Niewy pełnione.
Nr 125
1945 październik 22, Hajn ówka. — Pismo p.o. d yrektora Pań stwowego
Ogóln okształcącego Gimn azjum Białoru skiego w Hajn ówce B azylego
Litwińczyka do dyrekcji Pań stwowego Gimnazju m K oedu kacyjnego
Ogóln okształcącego w Hajn ówce w sp rawie przyjęcia do tej szkoły u czniów
likwid owan ej szkoły b iałoru skiej.
Odpis, rękopis.
KW PPR w Białym stoku 1944-1948, sygn. 1/VII/13, k. 6-9.
Załączając do niniejszego zest awienie liczbowe wraz z list ą imienną
uczniów poszczególnych klas Państ wowego Ogólnokształcącego
Gimnazjum Białoruskiego w Hajnówce na mocy ust nego zarządzenia ob.
kurat or Okręgu Szkolnego Białost ockiego z dn. 5 X rb. skierowuję wyŜej
wspomnianą młodzieŜ dla dalszego kształcenia się w powierzonym
dyrekcji Państ wowym Ogólnokszt [ałcącym] Gimnazjum .
Jednocześnie nadmieniam, iŜ stosownie do tego samego
rozporządzenia
dla
wymienionej
młodzieŜy
w porozumieniu
z Inspektorat em Szkolnym w Bielsku P odlaskim i kierownict wem
Publicznej Szkoły Powszechnej nr 2 w Hajnówce, dyrekcja Gimnazjum
216
ma dodat kowo zorganizować specjalny kurs języka białoruskiego
w ram ach oświat y powszechnej.
P oniewaŜ od począt ku roku szkolnego wymieniona młodzieŜ
pozostaje bez nauki, uprzejmie proszę dyrekcję pot rakt ować tę sprawę
jako b[ardzo] pilną i w razie napotkania na jakiekolwiek trudności
nat ury formalnej, względnie organizacyjnej proszę o jak najrychlejsze
powiadomienie o t ym kierownict wa, gdyŜ dłuŜej młodzieŜ nie moŜe
pozostawać bez nauki. 1
Załączników: 2.
[Załącznik nr1]
Zestawienie liczbowe uczniów P aństwowego Ogólnokszt ałcącego Koedukacyjnego Gim nazjum Białoruskiego w Hajnówce, pow. Bielsk
Podlaski
Kla sa
Uc zniowie
urodze ni w
la ta ch 1932
I
Za mia st kl. I
utworzono
kl. VII przy
szkole
powsze chnej
4
—
—
4
II
III
IV
Raze
m
1931
1930
1929 1928
1927
1926
1925
1924
1923 Ra ze
m
10
3
—
13
15
13
4
32
7
6
12
25
1
1
66
8
—
—
2
2
—
—
1
1
—
—
—
—
1
1
—
2
3
2
6
11
41
26
31
98
[Załącznik nr 2]
Wykaz uczniów P ańst wowego Ogólnokształcącego Koedukacyjnego
Gimnazjum Białoruskiego w Hajnówce
L.p.
Nazwisko i imię
Im iona rodzic ów Da ta i miej sc e
urodz[enia]
Nac Re [j ona l- l[iność]
gia ]
Adres
1.
Klasa II
Andrej uk Ire na
Trofim ,
Ale ksa ndra
8 V 1931 Ha j nówka
biał[oruska ]
a
Mikoła j ,
Wa le ntyna
Ja n, Maria
4 X 1931 Ha j nówka
„
3.
Orze c howski
W łodzim ierz
Buj nowska Irena
pra w[osła wna ]
„
„
„
a
4.
Ginszt Anatol
„
„
w[ieś] Górne
5.
Germ aniuk
Euge niusz
Gruszewski
Se rgiusz
Mic ha ł,
Ka tarzyna
Piotr, Aisia
20 III 1932
Ha jnówka
28 II 1930 Górne
22 V 1930 Dolne
„
„
w[ieś] Dolne
20 I 1931 Górne
„
„
w[ieś] Górne
2.
6.
217
Grzegorz,
Anasta zj a
Lipowa nr 15
aKole j owa
2
Lipowa 35
7.
9.
Danisze wski
W łodzim ierz
Danisze wska
W ie ra
Danisze wski Ja n
10.
Zieniuk Wie ra
11.
12.
Iwa niuk
W łodzim ierz
Kury ło Irena
13.
Kalisiewicz Ire na
Grzegorz,
Pe lagia
Mic ha ł,
Na dzie ja
Te odor, Akse nia
14.
Kowszy ło
W ale nty na
Łuszc za k
Euge niusz
Ja n, Zofia
16.
Ła pińska Wie ra
Kuźma , Julia
17.
Mińko W ita li
18.
Neste ruk Mikoła j
19.
Nowik Mikołaj
De mia n,
25 V 1930
Eudokia
Ha jnówka
Konsta nty , Anna 16 II 1930
Ha jnówka
Nikita ,
5 I 1930 w[ie ś]
Ka tarzyna
Górne
20.
21.
P arfe niuk
Euge niusz
P lewa Mikołaj
22.
P lewa Grze gorz
23.
Sa je wic z
W ale nty na
24.
Raj e wska Zina ida
25.
26.
27.
Sa cha rc zuk
Aleksy
Sa c Sergiusz
Terle cki Ana tol
28.
Chlim oniuk Nina
8.
15.
Te odor, Eudokia
16 V 1930 Górne
„
„
w[ieś] Górne
Filip, Eudokia
3 V 1932 Ha j nówka
„
„
a
Pa we ł, Aksenia
4 II 1931 Górne
„
„
w[ieś] Górne
Te odor, Akse nia
15 X 1930
„
Ha jnówka
22 VIII 1928
„
Ha jnówka
11 I 1931 Ha j nówka „
„
a
„
a
„
a
15 X 1030
Ha jnówka
„
„
aKrótka
5 IV 1932
Ha jnówka
18 IV 1931
Ha jnówka
„
„
a
ukr[a ińska ]
a
23 V 1929 w[ie ś]
Lipiny
biał[oruska ]
„
ba p[ty sta]
pra w[osła wna ]
„
„
„
w[ieś] Górne
„
„
w[ieś] Górne
„
„
a
„
„
w[ieś] Górne
„
„
w[ieś] Górne
„
„
aNowe
25 X 1927 Le nie wo
„
„
a
21 III 1931 w[ie ś]
Górne
1930 w[ie ś] Górne
3 IV 1930
Ha jnówka
15 VII 1931
Ha jnówka
„
„
w[ieś] Górne
„
„
„
„
w[ieś] Górne
a
Lipowa 7
„
„
aNowe
Pa rc[e le] 3 nr
5a
a
Lipowa 7 a
Grzegorz,
Ale ksa ndra
Konsta nty ,
He lena
Antoni,
Ste fanida
Ja n, Da ria
22 IX 1931
Ha jnówka
30 IX 1932 w[ie ś]
Górne
23 XI 1930 w[ie ś]
Górne
Antoni, Antonina 7 VIII 1931
Czere mc ha
Ba zyl,
Ka tarzyna
Ba zyl, Zofia
—
Ale ksa nde r,
Euc himia
Ignat, Zofia
29.
Czykier Bazy li
Grzegorz, Ma ria
30.
Czuga n Ale ksy
Piotr, Ana sta zia
31.
Golonko Wie ra
Ste fa n,
Antonina
32.
Ja kim iuk Anna
Piotr, P ela gia
218
P olna 4
Krótka nr 1
Ta rgowa 21
Bielska 10
1
3 Ma j a 3
Sta roleśna 1
a
Koziprze skok 5
a
Fa bry czna 2
Bielska 6
Pa rc[e le] 9
Lipowa
2 XII 1930 w[ie ś]
Lipiny
16 V 1929
Ha jnówka
29 IX 1929 w[ie ś]
CzyŜy ki
„
„
„
„
a
„
„
w[ieś]
Czy Ŝy ki
1 XII 1929
Ha jnówka
„
„
a
Kole j ki nr 2
N[owe]
Pa rce le 3—6
33.
Russko Olga
34.
Baka nac z Ma ria
35.
Szpa kowicz
Zina ida
Szpa kowicz
Tam a ra
W aszkie wic z
W ie ra
Ryszc zuk Borys
Klasa III
Orze c howski
Aleksander
Mikoła j , W ie ra
Mikoła j ,
Wa le ntyna
Buj nowska
Euge nia
Baszun Grze gorz
Ja n, Maria
36.
37.
38.
1.
2.
3.
4.
Om elia n,
Na dzie ja
Je rzy, Eugenia
Se rgiusz,
Na dzie ja
Ste fan, Anna
Ba zyli, He lena
Grzegorz, Ma ria
„
„
Podola ny b
„
„
Podola ny b
„
„
Stocze k 207b
„
„
Stocze k 210b
„
„
Stocze k 225b
—
—
—
1930 Ha j nówka
biał[oruska ]
aKole j owa
20 VIII 1930
Ha jnówka
22 V 1928
Bielszczy zna
17 IX 1930
Ha jnówka
29 VII 1929
Kura sze wo
13 VIII 1930
os[ada ] P lanta
18 V 1930 Stryki
10 X 1930
Ha jnówka
„
pra w[osła wna ]
„
„
„
„
„
w[ieś]
Bie lszc zy zna
aKirowa 3
„
„
Kuraszewo
„
„
a
„
„
„
„
a
10 VIII 1931
Białowie Ŝ[a ]
11 VI 1930
Białowie Ŝ[a ]
11 VI
1931Bia łowie Ŝ[a ]
20 XI 1931
Białowie Ŝ[a ]
11 IX 1930
Białowie Ŝ[a ]
—
2
Lipowa 35
Buj nowska
Zina ida
Golonko
W ale nty na
Gawienc zy k
Halina
Gawryluk Zofia
Girze wska
Tam a ra
Se rgiusz,W ie ra
9.
Ziem cowa Nina
Grzegorz, Ma rfa
29 VII 1930
Ha jnówka
„
10.
Konstanc zuk
W ie ra
Se rgiusz,
Eugenia
12 VIII 1929
Na re wka
„
ba p[ty stka ]
pra w[osła wna ]
11.
Kuc zko
W ale nty na
Kuc zko Lew
Mic ha ł, Anna
9 X 1930 Ha j nówka
„
„
Fa bry c zna 13
Mic ha ł, Anna
„
„
Fa bry c zna 13
Kowszy ło
Nadziej a
Marszuk Ire na
Ja n, Zofia
9 VIII 1929
Ha jnówka
23 XII 1929
Ha jnówka
25 XI 1931
Ha jnówka
„
„
1 Maj a 2
„
„
Fa bry c zna nr
5
3 XII 1930
Kura sze wo
4 II 1929 Ha j nówka
„
„
Kuraszewo
„
„
29 III 1931
Czerla nka
4 IX 1929
Kura sze wo
„
„
Kol[onia]
Rob[otnic za]
Lipowa nr 16
„
„
w[ieś]
Kuraszewo
8 II 1931 Ha j nówka
„
„
Koście lna 3
5.
6.
7.
8.
12.
13.
14.
15.
Andrze j, Olga
Filip, Ana stazj a
Mic ha ł, Anna
Ja n, W iera
Filip, Zofia
Ja n, Julia
17.
Mikołaj uk
Grze gorz
Ryba kowic z
Halina
Słonic ka Ha lina
18.
Tara siuk Ja n
Ma ksy m,
Ale ksa ndra
19.
Szatko He le na
Włodzimie rz,
Anna
16.
219
Konsta nty , Olga
Se rgiusz, Olga
Kol[onia ]
Rob[otnic za] 2
a
Ba tore go 23
aLipowa 17
P olna 8
Judzia nka
20.
Ja nc e wic z Halina
21.
22.
Ja nc e wic z Ja n
Tara sie wic z
W sie wołod
23.
a
Ale ksa nde r,
Ma ria
Ja n, Anna
Ste fan, Anna
15 VIII 1927
Ha jnówka
16 II 1930 Na re wka
12 V 1928 Nowe
Be re zowo
„
„
„
„
„
„
Ja kouluk Ana toli
Ignat, Na dzie j a
„
„
w[ieś] Dolne
24.
Russko Bory s
„
„
25.
Buszko Zina ida
Om elia n,
Na dzie ja
Dm itry , Olga
„
„
w[ieś]
Podola ny c
Bia łowieŜ[a] c
26.
Naumik
W ale nty na
Mikoła j ,
Na dzie ja
1 II 1930
Litwinowicze
3 IX 1929
Białowie Ŝ[a ]
5 X 1923
Białowie Ŝ[a ]
9 VII 1928
Białowie Ŝ[a ]
„
„
Bia łowieŜ[a] c
27.
Baj ko Antonina
Ja n, Te kla
„
„
Tropinka 11
28.
Sa wic ki Jan
„
„
Bia łowieŜ[a] c
29.
Sa c Mikołaj
„
„
Tropinkac
30.
Buszko Mic hał
Ale ksa nde r,
Zofia
Ale ksa nde r,
Zofia
Nikita , Dominika
„
„
Bia łowieŜ[a] c
31.
Zotow Te odor
Toma sz, Maria
„
„
Bia łowieŜ[a] c
32.
Ale ksa nde r,
Pa raskiewa
„
„
Bia łowieŜ[a] c
1.
W aszkie wic z
Mic hał
Klasa IV
Olife ruk Dm itry
25 I 1930
Białowie Ŝ[a ]
28 II 1929
Białowie Ŝ[a ]
Andrze j,
Eudokia
15 XI 1928 Morze
biał[oruska ]
w[ieś] Morze
2.
3.
Baszun Maria
Borkowska Halina
—
Se rgiusz, Olga
—
„
4.
Biry łko Wie ra
„
„
5.
Bednarska
W ale nty na
Grzegorz,
Ale ksa ndra
Szy mon, Ma ria
1927
28 VIII 1928
Białowie Ŝa
12 II 1925 Nowe
Be re zowo
28 VIII 1926
P ostołowo
pra w[osła wna ]
—
„
„
„
6.
Se rgiusz, Aga fia
„
„
W asiluk Arka dzi
—
„
Witowo
9.
Gawienc zy k
W ale nty na
Filip, Ana stazj a
18 III 1929
Ba churog
ukr[a ińska ]
biał[oruska ]
„
Nowe
Be rezowo
a
Lipowa 43
8.
4 V 1927 Nowe
Be re zowo
22 XI 1929
Ha jnówka
3 III 1927 W itowo
„
7.
Bura c zy k
Grze gorz
Broniuk Lidia
„
Kol[onia]
Rob[otnic za]
10
Mikoła j ,
Anasta zj a
Piotr, Ana sta zj a
„
„
„
Kol[onia]
Rob[otnic za] 3
w[ieś] Dolne
12.
Gry goruk Micha ł
„
„
w[ieś] Dubiny
13.
Kice l Ja n
Trofim ,
Antonina
Timofiej , Ma ria
14 VIII 1928
Łosinka
21 II 1929 w[ie ś]
Dolne
8 VII 1926 w[ie ś]
Dubiny
14 X 1929
Ha jnówka
„
11.
Gawryluk
Euge niusz
Germ aniuk Lida
„
„
Lipowa 17
220
Piotr, Afrosinia
14 III 1928
W ładywostok
8 II 1930
Białowie Ŝ[a ]
27 VI 1930
Białowie Ŝ[a ]
29 XII 1929
Białowie Ŝ[a ]
Kol[onia ]
Rob[otnic za]
Na rewka
Nowe
Be rezowo
—
Kol[onia]
Rob[otnic za] 2
Nowe
Be rezowo
Pla cówka 2
14.
Kope ć Nadziej a
4 IV 1929 Kobry ń
„
„
Pia ski nr 2
15.
Krute l Lidia
12 II 1929
Białowie Ŝ[a ]
„
„
17 III 1929
21 VI 1928
W erc howic ze
1 I 1929
Białowie Ŝ[a ]
26 XII 1927
Ha jnówka
1 X 1929 Try wie Ŝa
„
„
„
„
Fa b[ry ka ]
Te rpe nt[y ny ]
1
Sta ra Leśna 4
a
Lipowa 33
16.
17.
18.
Kupte l Aleksy
Mie c ewicz
Leoniła
Moroz P a we ł
„
„
„
„
Robotnicza
3I4
Bie lska nr 12
19.
P awluc zuk Mic hał Ja uchim, Raisa
20.
P rokopiuk Micha ł
Ste fan, Eufim ia
21.
—
22.
P rywałowa
Nata lia
Rom a niuk Nina
„
„
Try wie Ŝa
„
„
„
„
Sa dowski Micha ł
22 V 1930
Białowie Ŝa
Ja n, Na dziej a
26 VI 1930
Ha jnówka
Mikoła j , Stefa nia 5 V 1930 Ha j nówka
„
„
24.
Terle cka
W ale nty na
Ale ksdander,
Eufim ia
26 VIII 1928
Ha jnówka
„
„
Kol[onia]
Ro[otnicza ]
Wa rsza wska
10
Ra mpa Re zn.
18
Lipowa nr 7
23.
25.
Słonic ki Ole g
Se rgiusz, Olga
„
„
Lipowa nr 16
26.
Józef, Ste fania
„
„
Ogrodowa 17
27.
Szeszko
W łodzim ierz
Szwe d W iktor
„
„
w[ieś] Morze
28.
Juzwiuk Na dzie j a
Mikoła j , Anna
15 III 1929
Biały stok
29 VIII 1929
Ha jnówka
23 III 1927 w[ie ś]
Morze
11 VII 1929
Ha jnówka
„
„
Bie lska 4
29.
Biry łko Mikołaj
„
„
„
31.
P oskrobko
W łodzim ierz
Kupte l Euge nia
18 IV 1928 Nowe
Be re zowo
10 XII 1927 Łosinka
„
30.
Grzegorz,
Ale ksa ndra
Włodzimie rz,
Anna
De mia n, Fiokła
„
„
32.
Kupte l Halina
De mia n, Fiokła
21 VI 1930
Litwinowicze
19 V 1930
Litwinowicze
Nowe
Be rezowo
Nowe
Be rezowo
Dolne
„
„
Dolne d
33.
Bugwin Zina ida
Mic ha ł, Olga
„
„
Tropinka nr 1 d
34.
Buszko Lida
Dm itry , Olga
18 III 1930
Białowie Ŝ[a ]
5 X 1923
Białowie Ŝ[a ]
„
„
Tropinka nr 1
a
b
c
d
1
Ale ksa nde r,
Wiera
Pa we ł, Fiokła
Andrze j, Anisia
Mic ha ł, Euge nia
Piotr, Na dzie j a
Mikita , Na talia
Opuszczono skrótową formę nazwy H ajnówka: „H-ka”.
Dopisane obok: „I кл”.
Dopisane obok: „II кл”.
Dopisane obok: „III кл”.
Odpowiedź dy rektora Państwow ego Gim nazjum Koedukacy jnego Ogólnokształcącego
w Hajnówce A. Bachowskiego; patrz dok. nr 128.
Nr 126
1945 październik 25, Białystok. — Protokół K on feren cji PPR fun kcjon ariu szy UBP, Milicji Obywatelskiej i więzien nictwa z woj. b iałostockiego
w sprawie oceny d ziałalności PPR i wyboru delegatów na Krajowy Zjazd
PPR.
221
Kopia, m aszynopis.
Kom itet Miejski PPR w Białymstoku 1944-1948, sygn. 3/VI/23, k. 50-53.
Na prezesa konferencji zost ał wybrany t ow. Duczko, na sekret arza
t ow. Wierzbicki.
Konferencja powołała P rezydium w ilości 8 towarzyszy: 1/ Sobczyk,
major, przedstawiciel Minist erst wa Bezpieczeństwa, 2/ Legomski, przedstawiciel KC P PR, 3/ P iąt kowski, m ajor, przedst awiciel WUBP , 4/
Kot on, kpt ., przedstawiciel WUBP , 5/ Orłowska, sekretarz
Wojewódzkiego Komitetu PP R, 6/ Hakmajer, przedst awiciel
M[iejskiego] UBP, 7/ St rzelczyk, major, komendant wojewódzki MO, 8/
Sawicka.
Na wniosek przewodniczącego Duczko zost ali wybrani do P rezydium
Honorowego: 1/ tow. Stalin, 2/ t ow. Gomułka, 3/ t ow. Bierut,
4/ t ow. Minc, 5/ tow. Witold, 6/ tow. Zambrowski, 7/ t ow. Radkiewicz.
Wybory Kom isji Mandat owej: 1/ t ow. Kłosowska, 2/ t ow. Górecki,
3/ t ow. Sawicka.
P orządek dzienny Konferencji W ojew[ódzkiej] PP R: 1/ inform acja
z październikowego P lenum KC P PR, 2/ sprawozdanie z działalności organizacji P PR Wojewódzkiego UBP, Wojewódzkiej Komendy MO i więziennict wa, 3/ wybór Komisji Mandatowej, 4/ wybór delegat ów na
Krajowy Zjazd P PR.
P o pierwszym pyt aniu1 słuchali sekret arza Wojewódzkiego Komitet u
PP R, tow. Orłowską, o informacji z październikowego Plenum KC P PR,
która powiedziała, Ŝe nasza partia post awiła zadanie zjednać Naród
Polski, prowadzić walkę z rozłamową polit yką reakcji Mikołajczyka,
który stworzył P SL. Plenum październikowe, które odbyło się 5
października 1945 r. post awiło wielkie zadanie przed naszą partią, Ŝe
mamy w P olsce wielki at ak reakcji, kt óra chce połączyć się z reakcją
londyńską. Reakcja t a chce stworzyć niebezpieczeństwo 3. wojny. Tow.
Orłowska powiedziała o t eorii Marksa, Engelsa, Lenina. W wojnie t ej
burŜuazja całego świata oprócz Ameryki st raciła swoje pozycje, za t o
klasa robot nicza wzmocniła się. Wzrost bezrobocia w Ameryce będzie
przekraczał 10 milionów robot ników. Anglia po t ej wojnie zost ała się
słaba. St ara się stworzyć blok zachod[ni z] Anglii, Francji, Belgii,
Holandii. Zwolennicy bloku zachodniego st arają się związać polit ykę
Polski koncepcją orient acji zachodniej. Demokracja zachodnia ma być
t ym pomostem, kt óry zaprowadziłby Polskę do bloku zachodniego. Idzie
t u o t o, aby przy pom ocy zasad t ej Demokracji faktycznie urat ować
reakcji drogę do władzy polskiej. Klasa robot nicza w Polsce wzięła
władzę w swoje ręce. Ruch robotniczy, kt óry jest fundam entem
Odrodzonej P olski Dem okratycznej, szczególnie zaś P olska P art ia Ro222
bot nicza, nie mogą nat om iast przemilczeć i nie doceniać zjawisk polit ycznych, które godzą [w] demokrat yczne zasady i podst awy
Odrodzonej P olski. T ak jak faktem są ofert y współpracy, składane panu
Mikołajczykowi przez reakcję, t ak sam o fakt em jest , Ŝe on i jego
współt owarzysze po wejściu do Rządu Jedności Narodowej z ramienia t ej
części St ronnict wa Ludowego, która zwalczała Rząd Tymczasowy — nie
pomieścili się w ramach politycznych St ronnictwa Ludowego,
działającego legalnie od lipca 1944 r. St ronict wo, które od pierwszych
dni wyzwolenia brało udział razem z innymi part iami demokrat yczymi
[w] pracy nad mont owaniem pierwszych zrębów Odrodzonej Polski.
Mikołajczyk i jego PSL idą jedną drogą z reakcją. St awka reakcji na pana
Mikołajczyka oznacza, iŜ trakt uje go jako pomoc dla zdobycia władzy
dla siebie. NSZ nie m a powodu do zwalczania pana Mikołajczyka i jego
ludzi. Równocześnie bandy NSZ znajdują powód do zbrodniczch akcji
dywersyjnych, do zbrojnych napadów na organa państ wowe, do
mordowania działaczy demokrat ycznych. BurŜuazja polska i reakcja
prowadzi t akt ykę morderstwa na przedst awicielach klasy robot niczej.
Reakcja zaczyna zmieniać swoją t akt ykę z wejściem do władzy M ikołajczyka, Witosa, Kiernika, zajęli pozycje zwalczania przedst awicieli
PKWN, kt órzy weszli do Rządu Jedności Narodowej. P olska P art ia Robot nicza st awi stawkę na współpracę z PP S, St ronnict wem Ludowym
i St ronnict wem Demokrat ycznym.
Likwidacja AK pokazała, Ŝe siła Rządu Jedności Narodowej rośnie
i krzepnie codziennie. Naszym zadaniem [jest] wzm ocnienie aparat u
bezpieczeństwa, m ilicji i więziennictwa. My jesteśmy świadkami, Ŝe
w komórkach m ilicyjnych [jest ] duŜa praca. Tow. Orłowska powiedziała,
Ŝe m y m usimy podjąć wszyst kie swoje siły na realizację uchwał
październikowego Plenum KC P PR.
2. Sprawozdanie z działalości organizacji P PR W UBP .
a Słuchali tow. Duczko a, kt óry powiedział, Ŝe za okres pracy part yjnej
w bezpieczeństwie było duŜo przeszkód, Ŝe członkowie part ii częst o
znajdowali się w t erenie i nie moŜna było planowo przeprowadzać
zebrania kom órek. Po drugie, brak ludzi. Na począt ku mieliśmy 13
członków PP R, razem z t rzema powiat ami, teraz m amy 329 członków
w P PR w województ wie, w UBP mamy 87 członków. DuŜo naszych
członków wyjechało na Zachód na pracę. Komórki zwoływały 2 razy
miesięcznie zebrania. Za to najczęściej odbywały się zebrania ogólne
w bezpieczeństwie. Wszyscy pracownicy naleŜą do organizacji Przyjaciół
śołnierza i Czerwonego KrzyŜa. Na t erenie UBP powst ał Związek W alki
223
Młodych. Nie int eresowaliśmy się kaŜdym part yjniakiem poza pracą
urzędową. Mało udzieliliśmy uwagi powiat owym komórkom PP R.
a Słuchali sprawozdania Wojewódzkiej Komendy MOa o działalności
organizacji P PR. Tow. Strzelczyk powiedział o pierwszym począt ku
organizacji kom órek [w] milicji, t o byli pierwsi przedstawiciele, kt órzy
przyszli
z partyzantki, z wojska i przodujący działacze
klas
robot niczych. P o st worzeniu komórek była instrukcja o rozwiązaniu
komórek MO i t o duŜo przeszkodziło w pracy part yjnej. Lepszych
partyjniaków posłaliśmy na zachód, na odzyskane ziem ie polskie. Na
dziś dzień nasza organizacja nie jest tak silna. Nasza organizacja na dziś
dzień liczy 230 członków. DuŜą pracę przeprowadziliśm y
w oczyszczaniu swoich szeregów, przedtem były wypadki, Ŝe milicjanci
z bronią uciekali do lasu. Tow. St rzelczyk powiedział, Ŝe krytyka i samokryt yka m usi być na pierwszym miejscu. Są wypadki, gdzie reakcjoniści przeleźli na stanowiska starostów i nie dają m oŜliwości
zabezpieczyć milicji chleb i kart ofle, np. starosta powiatu Olecko, który
t ylko wódkę pije, st arost wo zamknięt e na kłódkę, a m ilicja zost aje bez
chleba. Są wypadki, Ŝe reakcjoniści i szpicle z legitymacją PP R
przychodzą wst ąpić do milicji.
a Słuchali Inst ruktora Wojew[ódzkiego] Kom it etu P PR t ow. Kościńskiego a, kt óry powiedział, Ŝe praca partyjna polepszyła się od m iesiąca
czerwca. W szeregach milicji m amy wielki wzrost PP R. W part yjnych
organizacjach WUBP , MO i więziennict wie musi być czujność.
a Słuchali sprawozdania komórki P PR więziennict wa.a Tow. Grabicki
powiedział, Ŝe praca partyjna rozpoczęła się z końcem miesiąca czerwca.
Na począt ku mieliśmy 10 członków PP R.
a Słuchali w dyskusji t ow. P iąt kowskiego, a WUBP Białystok, kt óry powiedział, Ŝe my do swojej pracy podeszliśm y niefachowo, nie było
fachowców. Mało było członków part ii. Musimy wzmocnić szeregi
partii, Ŝeby reakcjoniści nie wytykali nas palcem. Łapówek i bicia
areszt owanych nie moŜe być w Polsce Demokratycznej.
a Słuchali t ow. Biruli, UBP Bielska , Ŝe w pracy part yjnej nie ma codziennych wskazówek. U nas w Bielsku inst ruktor partyjny nie był ani
razu. Współpracy między naszą komórką UBP a P owiatowym
Komit et em P PR nie ma. P owiat owy Kom it et PP R nie chce jeździć
z nam i w t eren. Pracy w t erenie propagandowej nie prowadzi się, a jeŜeli
[juŜ], to [wyjeŜdŜa się] do białoruskich wsi. Int eligencja nie naleŜy do
PP R w Bielsku.
a Słuchali tow. Giermaniuka, przedst awiciela UBP Bielsk, a który powiedział, Ŝe powiat jest róŜnonarodowościowy. Na terenie gm in, gdzie [jest]
224
reakcyjna szlachta — oni wyst ępują przeciw wszystkim zarządzeniom.
Mówią, Ŝe was nie będzie i 11 listopada będzie powst anie, i przy pom ocy
Anglii zgnieciem y was.
a Słuchali t ow. Bieniaka z I Komisariat u MO,a kt óry powiedział, [Ŝe]
musim y zrobić porządek raz na zawsze w powiat ach, przeprowadzić
walkę z reakcją.
a Słuchali t ow. Lewi z UBP Białyst ok, kt óra powiedziała, Ŝe w walce
z reakcją szeregi P PR rosną. Siły społeczne w kraju są t akie, Ŝe obóz demokratyczny jest większy. Klasy robot nicze są z nami. Sprawa idzie
o chłopów. Chłopa t rzeba pojednać z klasą robotniczą. Sama nazwa PP R
dla chłopa jest niejasna, t rzeba byłoby rozszerzyć nazwę PP R. Chciałam
zwrócić uwagę na wychowanie członków partii. Mało pracujem y
w sprawie wciągania do part ii szarej masy. U nas jest Związek W alki
Młodych, któremu t rzeba pomóc w pracy. Do part ii t rzeba przyjmować
lepszych ludzi.
a Słuchali tow. Legomskiego, przedstawiciela KC P PR.a Walkę musim y
prowadzić z reakcją słowem, agit acją i bronią. JeŜeli komórki part yjne
planowo nie zbierają się, to takie kom órki odst ają od Ŝycia. JeŜeli m y
nie poświęcimy się pracy part yjnej, t o nasza praca będzie kulawa. Na
fabrykach, kopalniach robot nicy przy głosowaniu do rad głosowali za
przedstawicieli P PR, a członków part ii tam jest m ało. Naszym zadaniem
jest przeciągnąć na naszą stronę int eligencję pracującą, jeŜeli my ją nie
przeciągniemy, to ją wykorzysta reakcja. Ludzi reakcyjnych, kt órzy
wleźli do Urzędu przypadkowo — t rzeba oczyszczać się od nich.
Współpraca musi być. Reakcja po 4 m iesiącach wykorzyst ała wypadek
w Wysokiem Mazowieckiem, kiedy pracownicy UBP napili się
i podstrzelili chłopa w rękę, Ŝona chcąc zameldować na post erunek
nat rafiła na minę i nogę oderwało jej. P o krótkim czasie umarła. Takich
wypadków nie moŜe być, reakcja wykorzyst uje t o i prowadzi swoją
propagandę. Musimy zwalczać reakcję, jak bronią, tak polit ycznie.
Dzisiejsza dyskusja pokazała, Ŝe praca part ii rozpoczęła się od czerwca
miesiąca. Nie m a t akiej part ii jak nasza part ia, która daje moŜność robot nikowi, chłopu i int eligencji pracującej pracować, uczyć się i być
u władzy.
Słuchali przedst awiciela Ministerst wa Bezpieczeństwa Publicznego
t ow. majora Sobczyka. Do t ego czasu, dopóki my nie zawiąŜem y sojuszu
między robot nikiem a chłopem , nam będzie cięŜko pracować. Reakcja
stara się zasyłać reakcjonistów z NSZ i szpiegów, trzeba ludzi sprawdzać
na pracy. Agenci londyńscy o naszych niedost atkach i post ępach st arają
się rozpisywać za granicą. Mało mamy jeszcze swoich agent ów. Mało
225
pracujem y z chłopem. Nas uwaŜają za miecz, kt óry odrąbuje szyję
hydrze. Tam, gdzie nie ma P PR, tam reakcja stara się prowadzić swoją
pracę. Bić areszt owanych nie moŜna. Bo areszt owany niewinnie
przyznaje się do winy, Ŝeby t ylko jego nie bili, a sąd uznaje go za
niewinnego i wypuszcza, i on idzie i mówi, Ŝe go bili t am i tym samym
psuje się autoryt et bezpieczeństwa. Jeszcze są łapówki w naszych
szeregach, są jeszcze i t rudności, Ŝe fukcjonariusz nie otrzymuje t ego co
mu się naleŜy. Trzeba st arać się pomagać swoim pracownikom.
Chciałbym powiedzieć, Ŝe t rzeba rozumnie podejść przy przesłuchaniu
więźnia. Z wyst ąpień widać, Ŝe planu pracy nie było. Praca part yjna
kuleje. Nasi ludzie muszą być kult uralni, politycznie wychowani. Minist er bezpieczeńst wa powiedział, Ŝe w t ygodniu parę godzin wolnych moŜna znaleźć do czyt ania lit erat ury i gazet, i moŜna uczyć się i kaŜda
sprawa, kt órą prowadzi się, m usi być wykryt a.
Na zakończenie wyst ąpiła tow. Orłowska, sekretarz Wojew[ódzkiego]
Komit et u PP R, powiedziała, Ŝe tow. Birula m iała rację, kiedy wyświetliła
pracę Komitetu Powiat owego P PR Bielsk i t ow. Ossolińskiego, Ŝe współpraca bezpieczeńst wa [i] Komit et u P owiat owego musi być. Sprawa narodowościowa t o wielka bolączka bielskiego powiatu, Białorusini muszą wyjechać do Białorusi, a P olacy do Polski, na co jest zawart a umowa ze
Związkiem Radzieckim . W rejonach zachodnich gmin odbyły się
zebrania sołt ysów. Trzeba rzucić wszyst kie siły na zachodnie gminy. M y
musim y zrobić, Ŝeby kaŜdy delegat powróciwszy do domu zrobił
sprawozdanie z akcji sprawozdawczej. Zająć się wzrostem part ii,
skomórkować członków part ii. Naprowadzić sprawy personalne. Gdzie
[jest] więcej [niŜ] 20 członków, zrobić komitet y part yjne w powiat ach.
Trójka musi kierować. Do zjazdu przerobić referat t ow. Wiesława [z]
plenum październikowego. P rzerobić referat tow. Gomułki [wygłoszony]
na zebraniu akt ywu organizacji warszawskiej — „Walka o P olskę t rwa”.
Przyszykować referat y o rewolucji październikowej. Co dzień musi być
polit[yczna] informacja. Prasówki, st worzyć nowy typ pepeerowca,
Ŝeby był działaczem państ wowym i polit ycznym. śeby był agit atorem.
Musi być wiara w lud, w naszą part ię. Nam pot rzebny członek partii taki
— czysty moralnie. Urzędy bezpieczeństwa trzeba, Ŝeby zdawały
sprawozdanie sekretarzom komitet ów part yjnych.
Dyskusja skończona.
P ostąpił wniosek o posłanie listów do ministra bezpieczeństwa publicznego ob. Radkiewicza, zaznaczył t ow. Duczko. List zost ał
jednogłośnie przyjęty.
226
Drugi list do KC PP R zaczytał t ow. Strzelczyk, zost ał jednogłośnie
przyjęty.
b 4. Wybory delegat [ów] na Krajowy Zjazd PPR.
a/ Wybory komisji skrut acyjnej.
Do kom isji skrutacyjnej zostali wybrani tow[arzysze:] Tomczak —
otrzymał 40 głosów, Królikowski — 40 głosów, Grabicki — 41 głosów.
Na konferencji obecni: 43 delegatów; nieobecnych — 7.
Do t ajnego głosowania zost ały wysunięt e następujące kandydat ury:
1/ t ow. Sobczyk, 2/ tow. Duczko, 3/ tow. St rzelczyk, 4/ tow.
Świerczyński, 5/ tow. Piąt kowski.
Tow. P iąt kowski wyst ąpił o wycofanie jego kandydat ury, prośba
została załatwiona.
Konferencja przystąpiła do przesłuchania Ŝyciorysów kandydatów:
t ow. Sobczyka, Strzelczyka, Duczko, Świerczyńskiego.
P rzy tajnym głosowaniu zostali wybrani na delegatów na Krajowy
Zjazd PPR nast ępujący t owarzysze: 1/ t ow. Sobczyk, 2/ t ow. Duczko,
3/ t ow. Strzelczyk.
P o konferencji zost ała odśpiewana „Międzynarodówka” i „Rota”. c
a-a
b
c
1
Podkreślone.
W tekście punkt 3. porządku dziennego nie oznaczony .
Protokół podpisał sekretarz Leonard Wierzbicki.
Chodzi o punkt 1. porządku dziennego Konferencji PPR.
Nr 127
1945 paźd ziernik 26, Białystok. — Pismo wojewody b iałostockiego
S. Dybowskiego do starosty b ielskiego w sp rawie u stalen ia statu su dziekana bielskiego ks. Mikołaja Wincukiewicza, dziekana hajn owskiego ks. Jan a
Gromotowicza i proboszcza klejnickiego ks. Mikołaja Kulczyckiego.
SPBP 1944-1950, sygn. 114, k. 129.
a bŚciśle
poufne
Według udzielonych mi informacji t rzej duchowni prawosławni na t erenie powierzonego Obywat elowi St aroście powiat u, a mianowicie: ks.
Mikołaj W incukiewicz — dziekan bielski, ks. Jan Grom ot owicz —
dziekan hajnowski oraz ks. Mikołaj Kulczycki — proboszcz
w Klejnikach, wyst ępują przeciwko ust rojowi Kościoła Prawosławnego
w P olsce, godząc w ten sposób w zasadnicze ust awy państwowe.
W związku z powyŜszym proszę Obywatela Starostę o zebranie w sposób poufny mat eriału inform acyjnego o zachowaniu się nazwanych duchownych w okresie okupacji niemieckiej, a w szczególności o ust alenie,
czy nie wysługiwali się oni okupant owi hit lerowskiem u.
Nadesłania
Ŝądanego
mat eriału
oczekuję
w t erminie
jak
najrychlejszym.
227
RównieŜ proszę o zbadanie, czy nazwani uzurpując sobie władzę diecezjalną nie przeprowadzają tzw. wznawiania akt st anu cywilnego oraz
czy nie udzielają rozwodów, w wielu wypadkach i komu. 1
a
b
1
Wystawca określił treść pisma hasłem: „Zw alczanie ustroju Kościoła Prawosławnego
w Polsce przez niektóry ch duchownych”.
Na marginesie adnotacja sy gnowana nieczy telnym podpisem starosty bielskiego
R. Woźniaka: „Przeprow adzić dochodzenie”.
Odpowiedź starosty bielskiego R. W oźniaka patrz dok. nr 143.
Nr 128
1945 październik 26, Hajn ówka. — Pismo d yrektora Państwowego Gimnazjum Koedu kacyjnego Ogóln okształcącego w Hajnówce Antoniego Bachowskiego do kierownika Pub licznej Szkoły Powszechn ej nr 2
w Hajnówce w sprawie przyjęcia d o szkoły części uczn iów ze zlikwid owan ego Państwowego O gólnokształcącego Gimn azjum B iałoruskiego
w Hajnówce.
W odpowiedzi na pismo z dn. 22 X 1945 r. Nr. 179/451 donoszę, Ŝe
spośród młodzieŜy białoruskiej uczęszczającej do Państ wowego Gimnazjum Białoruskiego w Hajnówce zost ało zapisanych do dnia 26 X rb. do
t ut ejszego
P aństwowego
Gimnazjum
Koedukacyjnego
Ogólnokszt ałcącego 34 uczniów, w t ej liczbie w poszczególnych klasach:
I kl[asa] — 1, II kl[asa] — 5, III kl[asa] — 11, IV kl[asa] — 16,
w kl[asie] P ańst wowego Liceum Mat emat yczno-Fizycznego — 1.
Dalsze przyjm owanie uczniów do Państ w[owego] Gimnazjum [Koedukacyjnego] Ogólnokszt ałcącego musi być wst rzymane z powodu braku
miejsc w poszczególnych klasach, t worzenie zaś klas równoległych jest
niemoŜliwe z powodu braku sił nauczycielskich oraz przeciąŜenia
nauczaniem pracujących nauczycieli.
Z uwagi na t o, Ŝe uczniowie zgłosili się do szkoły z 2-mies[ięcznym]
prawie opóźnieniem, kandydaci do poszczególnych klas będą poddani egzaminowi ze wszystkich przedm iot ów, pomyślny wynik egzaminu będzie
warunkiem przyjęcia uczniów do danych klas.
Odnośnie zorganizowania nauki języka białoruskiego dla uczniów
b[yłego] P ańst wowego Gimnazjum Ogólnokszt ałcącego Białoruskiego
dyrekcja Gimnazjum nie posiada Ŝadnych zarządzeń z Kuratorium
Okręgu Szkolnego Białostockiego.
Dyrekt or
A. Bachowski
1
Patrz dok. nr 125.
Nr 129
228
1945 p aździern ik, B iałystok. — S prawozdanie miesięczne KW PPR w Białymstoku za październik 1945 r. dotyczące sytu acji sp ołeczn o-polityczn ej
w p owiatach woj. b iałostockiego.
Kopia, m aszynopis.
KW PPR w Białym stoku 1944-1948, sygn. 1/V/6, k. 64-72.
a Syt uacja
w powiat ach a
Bielsk.a
Organizacja part yjna za okres sprawozdawczy wzrosła o 45 członków.
Zm niejszony wzrost w październiku w st osunku do września naleŜy t łumaczyć osłabieniem akt ywności Komit et u Powiatowego i [nadzoru komit et ów] gminnych nad kom órkami, oraz pogorszenie[m] się stanu bezpieczeństwa w powiecie. Organizacja part yjna skoncent rowała swą
działalność nad przygot owaniem do konferencji powiat owej i na akcji
świadczeń rzeczowych. 23 X 1945 r. odbyła się Konferencja P owiat owa
z udziałem 38 delegat ów (obecnych około 70 osóbb), większość
delegatów Białorusini. Poziom polityczny delegat ów niski, dyskusja
ograniczała się w większości do spraw gospodarczych.
Z rezult at ów odbyt ych wyborów delegat ów na Krajowy Zjazd
Partyjny, gdzie między innymi kandydował I sekret arz Komitet u
Powiatowego Ossoliński [i] nie został wybrany delegat em wynika, Ŝe
Ossoliński nie cieszy się aut orytet em i nie jest popularny w organizacji
partyjnej, oraz [wskazuje na] pewne przejawy nacjonalizm u
białoruskiego, [są Białorusini,] którzy na Polaka Ossolińskiego
niechętnie głosowali.
Organizacja part yjna brała dość Ŝywy udział w akcji świadczeń rzeczowych; organizowała narady wójt ów, sołtysów, delegatów komisji dost aw
chłopskich we wszyst kich gm inach. Takie odprawy odbyły się: [w
Bielsku Podlaskim] z 5 gm in, z czterech [gm in] w Hajnówce; [odprawa]
z pięciu [gmin] w Siemiatyczach nie doszła do skut ku; [podobnie]
z pięciu gmin w Ciechanowcu. O ile począt kowo po przeprowadzonej
powaŜnej robocie propagandowej, która poruszyła wieś i kontyngent y
zaczęły napływać, t o w kilka dni po akcji t empo zmalało na skut ek
rozpoczętej agresywnej działalności band w powiecie.
Były wypadki zabójstw, zost ał zamordowany między innymi jeden
z poborców oraz [było] rozbrojonych kilka post erunków MO,
[post ępowało] t erroryzowanie wsi, agit acja przeciwko kontyngent om.
śadne inne partie w akcji kontyngent owej udziału nie biorą. Brak
wojska ut rudnia realizację świadczeń rzeczowych, jak i teŜ skuteczną
walkę z bandami.
SL nie ma, P PS nie ma, Samopomoc Chłopska akt ywna — zakłada
nowe spółdzielnie gminne. PSL — nie m a.
a Powiat
229
W dalszym ciągu w części zachodniej powiatu nie m a naszej
organizacji part yjnej, ani Ŝadnych bratnich organizacji. Ta część
pow[iat u] jest terenem swobodnie hulających band NSZ-et owskich.
W pracy w Związkach Zawodowych zasługuje na wyróŜ[nie]nie robotnicza Hajnówka, gdzie Związek jest Ŝywy i liczny.
P raca administracji państ wowej i samorządowej — pracuje względnie
dobrze, natomiast w zachodniej części powiat u nie ma gminnych
urzędów, wójt owie pracują w domach.
MO na ogół pracuje nieźle, jednak są wypadki, Ŝe posterunki MO
w oddalonych gminach, gdzie działają bandy, robią t ylko t yle, ile
[pozwalają] im hulające tam bandy, [kt óre] gwarant ują im niet ykalność
i spokój (okolice Siemiat ycz, Brańska, Ciechanowca). UBP element
dobry (na 70 funkcjonariuszy — 40 PP R-owców). Kierownict wo MO
i UBP słabe.
a Wnioski.a
P rzede wszyst kim zasilić Komit et Powiat owy akt ywem polskim, oraz
zmiana
niepopularnego
I sekretarza
P owiat owego
Komitet u
Ossolińskiego.
Wzmocnić bezpieczeńst wo powiat u przez st ałe st acjonowanie
jednostek wojskowych w powiecie.
a Powiat białostocki.a
Organizacja partyjna w powiecie białost ockim w okresie kampanii
przedzjazdowej wzrosła o 12 członków. Nadal oporą organizacji są dwie
gminy, w przewaŜającej ilości [zam ieszkałe przez] Białorusinów (Gródek,
Michałowo). W gm inach polskich w dalszym ciągu organizacja part yjna
nie zorganizowana.
Na Konferencji Powiat owej t ylko obecnych 13 delegat ów i kilkunast u
z głosem doradczym. Na Konferencji partyjnej delegaci białoruscy
oburzali się za nieudzielenie subsydium szkołom białoruskim. P oziom
polityczny delegat ów niski. Delegaci wysuwali zagadnienia gospodarcze
i bezpieczeńst wa, i akcent owali skromny zakres zapowiedzianej akcji
specjalnej, kt óra gromadzie wiejskiej jako całości bardzo m ało daje.
I sekret arz Kom it etu P owiat owego zajmuje się akcją świadczeń rzeczowych, które wpływają w minim alnej ilości. Gminy zostały obsłuŜone
przez aktywistów Komitet u Powiat owego, odbywały się narady wójtów
i sołt ysów. Adm inist racja powiat owa ze st arost ą na czele słaba, nie
kontroluje gmin i działalności wójt ów, i fakt ycznie funkcji swej nie
wypełnia. Sam starost a ciąŜy ku PSL. Wynika t o choćby ze
sprawozdania m iesięcznego, kt óre wiele mówi o wielkich sympat iach
230
ludności do P SL i o wrogim st osunku do Arm ii Czerwonej. Świadczeniom
rzeczowym pan st arosta niewiele poświęca uwagi.
Bandy NSZ-et owskie oŜywiły swoją działalność terroryzując chłopów,
którzy chcą oddać świadczenia rzeczowe, m ordują administratorów.
W gm inie Zabłudów, oddalonej o 18 km od Białegostoku, zost ał zamordowany wójt tej gminy Choroszucha, członek Wojewódzkiego Zarządu
SL [i] wiceprzewodniczący Powiat owej Rady Narodowej.
Większość post erunków M O nie obsadzona. Spółdzielnia Gminna Samopomocy Chłopskiej w Knyszynie rozbit a przez bandy. Aktyw
Samopomocy t erroryzowany przez bandy w wielu wypadkach rezygnuje
z pracy, usuwając się w cień.
Organizacji powiat owej PP S nie m a, SD — nie ma, SL akt ywności nie
przejawia, nie ujmuje tych wpływów, kt óre posiada.
a Wnioski.a
P rzydzielenie akt ywu do Komit et u Powiat owego PP R. Zm iana
starosty. P acyfikacja.
a Powiat Grajewo. a
W organizacji part yjnej poza M O elem ent chłopski. W okresie sprawozdawczym
organizacja
pat ryjna wzrosła o 40 członków.
W Konferencji Powiat owej brało udział 10 delegatów i 10 z głosem
doradczym. Poziom polit yczny niski. Delegaci wyrazili swoje
niezadowolenie, Ŝe zapowiadane represje przeciw szabrownikom
i spekulant om nie znalazły swojej realizacji w dekret ach o obozach pracy
i sądach ludowych. Delegaci chłopscy byli zdania, Ŝe chłopi posiadający
2 ha ziemi [powinni] być zwolnieni od zdawania kont yngent ów.
Organizacja part yjna poświęca gros swojej uwagi świadczeniom rzeczowym. Odbyły się narady wójt ów w kaŜdej gminie. W porównaniu
z innymi powiat ami wpływ świadczeń rzeczowych jest wyŜszy, jednak
ost at nio zost ał zahamowany dopływ kontyngent ów przez wznowienie
działalności band t erroryst ycznych, które naznaczają dla siebie
kontyngent po 15 kg, od 1 kg.
W październiku w Grajewie odbył się zjazd SL, w kt órym brało udział
250 chłopów. Zjazd przeszedł pod znakiem jedności ruchu ludowego na
plat form ie SL. Jednak SL organizacyjnie nie ujęła swoich wpływów.
P SL ukonstyt uowało swój zarząd powiat owy i próbuje organizować
koła wiejskie. Popiera go sądownictwo i część inteligencji.
P PS nie ma, Samopomoc Chłopska oŜywiła swoją działalność, zakłada
nowe spółdzielnie.
UBP pracuje dobrze, MO nieźle. P lanowana zm iana I Sekret arza nie dokonana.
231
a Powiat
łomŜyński. a
W m iesiącu sprawozdawczym organizacja part yjna wzrosła o 53
członków.
W akcji przedzjazdowej praca part yjna ograniczała się w dalszym ciągu
do miast a ŁomŜy i dwóch gmin na 23.
Zmieniono I sekret arza Komit et u Powiat owego tow. Bączka.
Obsadzono t o stanowisko t ow. Melzackim — przysłanym przez KC
PP R.
Odbyt a Konferencja Part yjna wykazała bardzo niski poziom
polityczny delegatów. Dyskusja delegat ów ograniczała się t ylko
i wyłącznie do lokalnych spraw gospodarczych.
Akt yw powiat owy part yjny bardzo słaby. Praca ograniczała się do likwidowania bolączek ludności pracującej.
Między UBP a Powiatowym Komitetem nie było Ŝadnej współpracy.
W akcji świadczeń rzeczowych udział partii był mniejszy jak w innych
powiatach. Brano udział wraz z PPS i SL w obsługiwaniu gmin. Przeprowadzona została dość powaŜna agit acyjno-propagandowa robot a
w sprawie świadczeń rzeczowych.
Stosunek nauczycielst wa do świadczeń rzeczowych przychylny, są objawy przełomu, wydali w im ieniu nauczycielstwa odezwę do wsi
nawołującą do zdawania kont yngentów. WyjeŜdŜają do gm in, biorą
czynny udział w realizacji świadczeń rzeczowych. Jednak m im o
przeprowadzonej kampanii wyjaśniającej kont yngenty wpływają bardzo
słabo.
Bandy NSZ wzmogły swoją działalność terroryzując chłopów, kt órzy
chcą oddawać kont yngent y.
Mimo kilkakrot nych interwencji władz kler odmówił jakiegokolwiek
udziału w akcji świadczeń rzeczowych, tak jak i we wszyst kich innych
akcjach.
W drugiej połowie miesiąca w dzień bandy NSZ w okolicy Jedwabnego
napadły na jadącą maszynę z oddziałem M O i UBP, mordując 7 funkcjonariuszy M O (w t ym 5 pepeerowców). W pogrzebie zamordowanych
brało udział około 10.000 ludzi z miast i okolicznych wsi. P ost awa
ludności była bojowa, Ŝądając surowych kar dla przest ępców.
P PS dość liczna i aktywna, SL licznie i aktywnie bierze udział we
wszyst kich akcjach, PSL jest , Zarząd Powiat owy PSL ukonst yt uował się,
SD nie ma, Samopom oc Chłopska po reorganizacji nawiązała t am , gdzie
t o jest m oŜliwe kont akt z ludnością wiejską. Związki Zawodowe w drugiej
połowie miesiąca oŜywiły swoją działalność, powołując po raz pierwszy
powiatowy zarząd.
232
Współpraca między PP S, SL a P PR układa się normalnie.
Administ racja po dokonaniu ost at nich zmian (st arost y, burmist rza,
niekt órych wójt ów) znacznie poprawiła swoją pracę.
MO i UBP element dobry, poziom niski, kierownictwo słabe.
Wnioski.
Konieczne jest zasilić powiat owy kom it et nowym aktywem
partyjnym, pacyfikacja, wojsko.
a Powiat sokólski.a
Organizacja part yjna nie wzrosła. W gm inach prócz Krynek partia nie
posiada kom órek organizacyjnych. Akt yw nieliczny i słaby, za
wyjąt kiem I sekret arza t ow. Nawrockiego.
W Konferencji Powiat owej, odliczając UBP i M O, brało udział 21
członków part ii.
W akcji świadczeń rzeczowych nieliczny akt yw part yjny bierze
akt ywny udział. Odbyły się odprawy wójt ów, sołt ysów. Wpływy równają
się zeru dlatego, Ŝe bandy NSZ, rekrut ujące się przewaŜnie z zamoŜnych
chłopów, rozbijają gminy (Janowo), rozbrajają post erunki MO (Janowo,
Szudziałowo), terroryzują chłopów. P ierwszy raz w powiat owym mieście
był zorganizowany zamach na Przewodniczącego Powiatowej Rady
Narodowej, I sekretarza Kom it etu Powiat owego P PR t ow. Nawrockiego,
cieszącego się popularnością i autoryt et em ludności całego powiat u,
strzelając do niego na ulicy, gdy powracał z obchodu zaduszek, gdzie
między innymi przemawiał. P lan zabójst wa nie udał się, tow.
Nawrockiego raniono w rękę.
Chłopi zwracają się do przedst awicieli władz, Ŝeby przysłano wojsko,
aby upozorować ściągnięcie świadczeń rzeczowych siłą. Obawiają się bowiem zamst y NSZ-et owców.
Te post erunki MO, kt óre nie prowadzą akt ywnej walki przeciwko
NSZ-etowcom są t olerowane. P osterunki, kt óre przeciwdziałają robocie
NSZ są rozbijane, zgodnie z okólnikiem przywódcy band obwodu sokólskiego M acieja Rózgi
P PS nie ma, SL w stadium organizacji, PSL nie ma, Samopomoc
Chłopska zakłada spółdzielnie, kt óre zmusiły Społem do wydatnej
obniŜki cen [produkt ów] przemysłowych i art ykułów pierwszej potrzeby.
Jedyny ośrodek robot niczy Krynki (garbarnia) nie jest wykorzyst any
z powodu braku garbników, garbarnie w Krynkach pracują t ylko na 10%
swoich moŜliwości.
Kierowniczy aparat UBP słaby. MO i UBP słabe.
Wnioski.
233
Konieczne zasilenie Komit et u P owiatowego akt ywem. Wojsko, pacyfikacja.
a Powiat suwalski. a
Organizacja part yjna w okresie sprawozdawczym wzrosła o 42 członków.
Organizacja znacznie wzm ocniła się w gminach wiejskich, w dwóch
gminach — Giby i Sejny — są płatni sekret arze gminni. Zost ał zaangaŜowany II sekretarz, st ary towarzysz Koprowski. W Konferencji
Powiatowej brało udział 28 [delegatów] z głosem decydującym , a 20
z głosem doradczym.
P oziom polityczny delegat ów niski, prócz kilku delegatów
rekrut ujących się z int eligencji, kt órzy poruszyli zagadnienia
ogólnopolit yczne, oni wnieśli t eŜ kilka poprawek do st at utu part ii.
Delegaci poruszali miejscowe zagadnienia gospodarcze.
Dzięki akt ywnej pracy organizacji part yjnej powiat suwalski wysunął
się na czoło ogólnej akcji świadczeń rzeczowych w województ wie.
W kaŜdej gminie odbyły się odprawy sołt ysów i zgromadzenia chłopów.
Stosunki partyjne znacznie się uzdrowiły po obsadzeniu [funkcji]
I sekret arza [przez] t ow. Kowala.
Starosta pepeerowiec, kt óry do tego czasu m ało podporządko[wy]wał
się organizacji partyjnej i zost ał przywołany do porządku. P PS liczna
i aktywna, poza granice miast a jej działalność nie wykracza.
Współpraca part ii z P PS nie układa się norm alnie. Organizacja pepeesowska w Suwałkach ma silne tendencje WRN-owskie. Odbyło się
w październiku wspólne posiedzenie Komitetu PP R i PP S dla
normalizacji wzajemnych stosunków.
SL przejawia słabą aktywność, nie organizuje kół w t erenie, część kierownict wa SL z przewodniczącm P alikowskim przeszło do PSL. Zorganizowało się SD. Konst yt uował się zarząd PSL.
MO i UBP pracuje dobrze.
a Powiat Wysokie Mazowieckie. a
Organizacja part yjna nie wzrosła. W Konferencji Powiat owej,
odliczając MO i UBP , brało udział 10 członków part ii. I sekret arz bardzo
akt ywny i popularny, jednak do t erenu wiejskiego nie dociera z powodu
nieust ającej st ale działalności band NSZ-et owskich.
KaŜdy pepeerowiec, kt óry mieszka na wsi był zbit y przez NSZetowców w okrut ny sposób.
W akcji świadczeń rzeczowych nieliczny akt yw part yjny bierze
wydat ny udział, w gm inach odbyły się odprawy sołtysów obsłuŜone przez
starostę St rzałkowskiego; mimo akcji propagandowej przeprowadzonej
234
razem z administracją rezult at m inimalny. Niekt óre post erunki MO
zostały rozbit e, administracja wiejska nie skontrolowana. T łumaczy się
t o oporem szlachty, zamoŜniejszych chłopów i działalnością band,
pot rzebna jest gruntowna akcja oczyszczania terenu.
P PS nie m a, SL nie ma, Samopomoc Chłopska aktywna utrzymuje
swoje pozycje spółdzielcze.
Koniecznym jest wzm ocnienie akt ywu part yjnego.
a Powiat Ełk.a
Organizacja part yjna wzrosła o 40 członków, akt yw part yjny nie na
poziomie, nie wnika i nie interesuje się Ŝyciem powiatu. W kilku
gminach załoŜono komórki wiejskie.
Na Konferencji Powiat owej nie poruszano spraw polit ycznych, słabo
sprawy gospodarcze.
Organizacja powiat owa nie brała czynnego udziału w akcji świadczeń
rzeczowych. Kont yngent y procent owo zost ały ściągnięt e w całości,
nawet z nadwyŜką, cdzięki t em u, Ŝe kierownicze st anowiska
w adm inist racji są obsadzone przez P PR i dobrej pracy aparat u świadczeń
rzeczowych.c
Dot ychczas organizacje ani part yjne, ani polit yczne nie wykazały naleŜyt ego zrozum ienia dla problemu M azurów.
P PS jest , SL akt ywne, Sam opomoc [Chłopska] wzrosła, powiększając
ilość spółdzielni.
Współpraca m iędzypart yjna dobra. Koniecznym jest zm iana I i II sekret arza, kt órzy nie są zdolni pokierować wzrast ającą organizacją
partyjną.
P owiat Olecko.
Trzon[em] organizacji partyjnej jest MO i UBP . Organizacja part yjna
nie wzrastała z powodu nieodpowiedniego kierownict wa.
Zdjęt o I sekret arza t ow. Niest erowicza, a na jego m iejsce posłano
I sekret arza z ŁomŜy tow. Bączka.
W konferencji part yjnej w Ełku brał udział delegat z Olecka.
Osadnict wo po wsiach i m iasteczkach rozrasta się. Administarcja ze
starostą na czele nie ogarnia całokształtu gospodarki powiat u związanej
w większej mierze z osadnict wem.
Organizuje się P PS, SD i SL. Samopom oc Chłopska rozrast a się, powiększając ilość swoich spółdzielni.
a Powiat Gołdap. a
W okresie sprawozdawczym organizacja part yjna nie wzrosła. I sekret arz nie przejawia akt ywności. Napływ osadników słaby.
SL jest , PP S organizuje się. Koniecznym jest zm iana I sekret arza.
235
a Miast o
Białystok. a
Organizacja part yjna wzrosła o 45 członków. P raca akt ywu była związana z przygotowaniem do Konferencji M iejskiej. Akt yw part yjny kładł
nacisk na podniesienie poziomu polit ycznego członków part ii.
Egzekut ywa Komit et u Miejskiego w wielu wypadkach int erweniowała
w sprawach codziennych pot rzeb robot ników. Konferencja Miejska była
odpowiednio przygot owana. W Konferencji partyjnej brało udział 28 delegatów z głosem decydującym, 30 z głosem doradczym. Delegaci
fabryczni jak i z komórek t erenowych nie zabierali głosu w sprawach
ogólnopolit ycznych.
Konferencja oświet liła, Ŝe aczkolwiek komórki nasze przyczyniły się
do wydat nego wzrost u wydajności pracy, wykonywania planu, [to] nie są
gospodarzami fabryk, nie ogarniają całokszt ałt u Ŝycia fabrycznego. Zły
stan aprowizacji, nieregularne wydawanie chleba, nikła pom oc UNRRA
nie odbija się dodatnio na nast rojach robot ników. Dzięki usilnej pracy
organizacji part yjnej do wyst ąpień nie doszło. Większość ludności
miejskiej produkt ywnie nie pracuje, zajmuje się handlem, spekulacją.
Miast o znajduje się w bardzo cięŜkich warunkach aprowizacyjnych,
odbudowy nie prowadzi się. W sprawy mieszkaniowe wnikły Związki
Zawodowe uzdrawiając częściowo ich gospodarkę.
W Komitecie Miejskim aktyw nie st oi na wysokości zadania, nie było
personalnej odpowiedzialności za powierzony odcinek pracy. Dla usprawnienia pracy Kom it etu Miejskiego konieczne jest zdjęcie I sekret arza
i zasilenie Komit et u Miejskiego dwoma akt ywist ami.
Sprawozdanie odczyt ano i zatwierdzono na posiedzeniu Egzekut ywy
Komit et u Wojewódzkiego PP R.
a-a
b
c-c
Podkreślone.
W tekście: „delegatów”.
Nr 130
1945 listop ad 4, B ielsk Podlaski. — Sp rawozd an ie I sekretarza KP PPR
w Bielsku Podlaskim M. O ssolińskiego z p rac związan ych z realizacją ob owiązkowych świadczeń rzeczowych w p owiecie.
KP PPR w Bielsku Podlaskim 1944-1948, sygn. 5/XI/1, k. 60-61.
1. Dnia 24 X 1945 roku zwołałem konferencję w sprawie świadczeń
rzeczowych. Obecni na konferencji byli: kierownik UBP, kom endant
RKU, komendant Milicji Obywatelskiej, wicestarost a, kierownik
Powiatowego Urzędu Inform acji i Propagandy. Została powzięt a
następująca uchwała: st worzyć brygadę z 25 ludzi, przy tym — 15
milicjant ów, 6 z UBP , 5 z RKU, 1 Samopomoc Chłopska, 1 Propaganda,
1 PP R, Referat Świadczeń Rzeczowych da 3 ludzi. Grupa ta m a
następujące zadanie: a/ udać się na gminę Boćki, b/ kaŜdego dnia
236
przeprowadzić zebrania w 4 wsiach, c/ sprawdzić, czy wieś otrzymała
nakazy, d/ ile wieś dała kontyngent u, e/ wyjaśnić, dlaczego chłop
powinien zdać kontyngent , f/ na zebraniu sporządzić list ę t ych, kt órzy
kontyngent u nie zdali, wyznaczyć t ermin, do kt órego kontyngent m a
być zdany, g/ wyjaśnić, Ŝe kt o nie zda kont yngent u, t ego pociągnie się
do odpowiedzialności i kont yngent będzie zabrany przemocą, h/ grupa
ma t ą sam ą drogą wracać do Bielska, sprawdzając jednocześnie, czy
polecenia zostały wykonane. JeŜeli ktoś z bogatszych rolników nie wykonał polecenia, naleŜy go aresztować i przywieźć do Bielska.
2. Dnia 25 X 1945 roku udałem się wraz ze st arost ą powiat owym,
t ow. Woźniakiem, do gminy Orla w celu zbadania, jak ludność reaguje
i wypełnia świadczenia rzeczowe, i zbadania ogólnej syt uacji na terenie
t ej gm iny. Okazało się, Ŝe nie wszyst kie wsie kontyngent y zdają. Post anowiono, Ŝeby wójt wraz z komendantem pojechali po wsiach, nakazując
stanowczo ludności zdawać kont yngent y i o wyniku powiadomić starost ę
powiatowego. St wierdzono poza t ym, Ŝe Urząd Mienia Opuszczonego
robi naduŜycia, sprzedając domy bogaczom, podczas gdy biedota nie m a
dachu nad głową, czego w P olsce Dem okratycznej być nie powinno.
W drodze powrot nej zajechaliśmy do wsi Hołody, gm. Orla, chcąc
przekonać się, jak w tej wsi zdają kontyngent . Okazało się, Ŝe ludność
bardzo m ało zdaje kont yngent, przewaŜnie zamoŜni rolnicy lekcewaŜą t ę
sprawę. Zwołaliśmy komisję kont yngentową, która dostała zarządzenie,
Ŝeby ludność wsi Hołody w przeciągu trzech dni w 50% zdała
kontyngent .
3. Dnia 26 X 1945 roku odbyła się konferencja urzędników i kierowników urzędów. Po t ym pojechaliśmy do gminy Narew, gdzie na rzece
Narew było poświęcenie mostu. Obecny na t ej uroczystości był
wicewojewoda.
4. Dnia 27 X 1945 roku wyjechałem na konferencję Wojewódzkiej
Rady Narodowej i Komisję do walki z bandyt yzmem.
5. Dnia 28 X 1945 roku przygot owana była konferencja z sołtysami
i wójt am i gminy Siem iat ycze. Wyjazd nie udał się, poniewaŜ nie było samochodów. Zanim samochód otrzymałem i przygot owałem ludzi z UBP
do drogi, było juŜ późno, więc nie pojechałem .
6. Dnia 28 X 1945 roku wyjechałem do wsi Zbucz, gm. Orla,
w sprawie zdania kont yngent u.
7. Dnia 29 X 1945 roku odbyło się zebranie grom adzkie we wsi
Ryboły, gm . Bielsk. Om awiano sprawy świadczeń rzeczowych. Zebranie
przeprowadzał tow. Ossoliński i t ow. Woźniak, omawiając sprawy
polityczne i ogólnogospodarcze. Obecni na zebraniu byli: miejscowy
ksiądz prawosławny i rolnicy wsi Ryboły. Gospodarze wsi Ryboły
przyrzekli zdać kont yngent w 100%.
237
8. Dnia 30 X 1945 roku — sprawy bieŜące.
9. Dnia 31 X 1945 roku — posiedzenie prezydium Powiat owej Rady
Narodowej, przygotowanie się do dnia 1 listopada.
10. Dnia 1 XI 1945 roku wyjechałem do Hajnówki, gdzie odbył się
wiec. a
a
Spraw ozdanie podpisał I sekretarz K P PPR w Bielsku Podlaskim M. Ossoliński.
Nr 131
1945 listop ad 7, Hajnówka. — Pod an ie Komitetu Rodzicielskiego przy
Państwowym O gólnokształcącym Gimn azjum Białoru skim i Publiczn ej
Szkole Powszech nej nr 2 w Hajn ówce do KO SB w sprawie wyd an ia
zezwolenia na działaln ość gimnazjum z b iałoru skim językiem wykład owym.
Odpis, maszynopis.
P o wyzwoleniu przez Armię Czerwoną i Wojska P olskie województ wa
białost ockiego od hit lerowskich okupant ów w 1944 r. zost ało otwart e
przez Kuratorium Okręgu Szkolnego Białost ockiego Państ wowe Ogólnokształ[cące] Koedukacyjne Gimnazjum Białoruskie przy Publicznej
Szkole P owszechnej nr 2 w Hajnówce.
Na począt ku zaś roku szkolnego 1945/1946 Kurat orium Szkolne
w Białymst oku zawiadomiło Dyrekcję Państ w[owego] Gim naz[jum]
Ogólnokszt ałc[ącego] Białoruskiego, Ŝe w roku szkolnym 1945/1946 nie
zezwala na dalsze istnienie i nauczanie w powyŜszym Gimnazjum.
W dniu 12 IX 1945 r. na skut ek uchwały Ogólnego Zebrania Rodziców
uczniów powyŜszego Gimnazjum wysłano delegację w t ej sprawie do Kurat orium Okręgu Szkolnego w Białym st oku, gdzie z powodu nieobecności
w Białymst oku ob. kuratora Okręgu zost ała przyjęta przez ob.
naczelnika Wydziału Szkół Średnich. W t rakcie rozmowy z ob.
naczelnikiem delegacją poruszona [była] sprawa przyczyn zamknięcia
powyŜszego Gim nazjum, delegacji oświadczono, Ŝe na dalszą egzyst encję
Państ wowego Gimnazjum Białoruskiego w Hajnówce Kuratorium nie m a
funduszy i na tej podstawie nie zezwala na dalsze prowadzenie nauki, i ze
swej st rony skierował delegację do Ministerst wa Oświat y, dokąd ta i udała
się.
P o przybyciu delegacji do Minist erstwa Oświaty Rzeczypospolit ej Polskiej w Warszawie w dniu 13 IX 1945 r. takowa zost ała przyjęt a przez
ob. dyrekt ora a Depart am entu Szkół Średnich przy Minist erstwie
Oświaty. Na skutek odbyt ej wspólnej konferencji delegacji z ob.
dyrekt orem , ost at ni ust nie zapewnił delegację, Ŝe Państ wowe Gimnazjum
Białoruskie w Hajnówce m usi w dalszym ciągu ist nieć, nie wspominając
nic o funduszach, a szczegółowe informacje o załat wieniu pewnych
formalności na dalsze prowadzenie nauki we wspom nianym Gimnazjum
otrzymamy z Kuratorium.
238
W dniu 24 IX 1945 r. ta sama delegacja udała się ponownie do Kurat orium w celu otrzymania odnośnych informacji i dokument ów do uruchomienia nauki we wspom nianym Gimnazjum w myśl dyrektyw ob. dyrekt ora Depart ament u przy M inist erst wie Oświaty.
Lecz ob. kurator t akowej nie przyjął oświadczając, Ŝe wszelkie sprawy
dot yczące wspom nianego Gimnazjum będą podane na miejscu
w Hajnówce w dniu 26 IX 1945 r., dokąd w tej sprawie wyjeŜdŜa
specjalna kom isja.
W dniu 26 IX 1945 r. wspomniana komisja w składzie: ob. kurat ora,
3 wizytatorów z Kurat orium i ob. podinspekt ora szkolnego w Bielsku
Podlaskim przybyła do P ublicznej Szkoły Powszechnej (Białoruskiej)
nr 2 w Hajnówce. P o przeprowadzeniu wizyt acji szkoły odbyła się konferencja wspmnianej komisji z kierownict wem szkoły i Gimnazjum w obecności ob. wójt a gminy Hajnówka.
P o dwugodzinnych rozm owach ob. kurat or Okręgu wyraziła swoją zgodę na dalsze prowadzenie nauki w Państ wowym Ogólnokszt ałc[ącym]
Gimnazjum Białoruskim w Hajnówce w tym samym budynku szkolnym,
t ylko na drugą zmianę po lekcjach szkoły powszechnej, polecając jednocześnie kierownict wu Szkoły Powszechnej i Gimnazjum przybyć do Kurat orium w Białym st oku w t erm inie do 5 X 1945 r., celem ot rzym ania
wszelkich niezbędnych w t ej sprawie dokument ów.
P o udaniu się do Kurat orium w dniu 5 X 1945 r. ob. p.o. dyrektora
Gimnazjum zamiast niezbędnych dokum entów ot rzymał wręcz odmowną
odpowiedź co do prowadzenia dalszej nauki we wspomnianym
Gimnazjum , a oprócz t ego ob. kurat or poleciła mu wszystkich uczniów
powyŜszego Gim nazjum w ogólnej liczbie 98 z trzech klas: II, III i IV (I
kl[asy] kazano nie t worzyć, którą moŜe zastąpić kl[asa] VII Szkoły
Powszechnej),
skierować
do
Państwowego Koeduk[acyjnego]
Ogólnokszt ałc[ącego] Gim nazjum Polskiego w Hajnówce, gdzie oprócz
przedmiot ów programowych dla tych uczniów będzie zorganizowany
kurs wieczorowy języka białoruskiego.
Na prośbę p.o. dyrekt ora o podanie t ej decyzji na piśmie i poparcie jej
odpowiednimi m ot ywam i ob. kurator kat egorycznie tego odmówiła, jednocześnie zaznaczając, Ŝe więcej w tej sprawie Ŝadnych delegacji nie
przyjmie, gdyŜ uwaŜa tę sprawę za definitywnie załat wioną.
W celu wykonania ustnego zarządzenia ob. kurat or Okręgu Szkolnego
z dnia 5 X 1945 r. kierownict wo Publicznej Szkoły P owszechnej nr 2
i Państwowego Ogólnokszt ałcącego Gim nazjum Białoruskiego w Hajnówce,
w porozumieniu z Kom it etem Rodzicielskim przy wyŜej
wymienionych szkołach, skierowały uczniów Państ wowego Gimnazjum
239
Białoruskiego dla dalszego kszt ałcenia się do Państ wowego Gimnazjum
Koedukacyjnego Ogólnokształcącego P olskiego w Hajnówce, wraz
z odpowiednim zestawieniem liczbowym t ych uczniów według klas i roku
urodzenia, jak równieŜ i z imiennym spisem t ych uczniów. 1
Dyrekcja P ańst wowego Gimnazjum pismem z dnia 26 X 1945 r. za
Nr. 401/45 zawiadom iła, iŜ spośród młodzieŜy, uczęszczającej do Państwowego Gimnazjum Białoruskiego w Hajnówce zost ało zapisanych
t ylko 34 uczniów, reszt a zaś — około 70 — pozost aje poza murami
szkoły, gdyŜ brakuje miejsc w poszczególnych klasach, a utworzenie klas
równoległych jest niemoŜliwym z powodu braku sił nauczycielskich. 2
Zaznaczamy, iŜ spośród nie przyjęt ej do szkoły młodzieŜy znaczny
procent st anowią dzieci po zamordowanych rodzicach przez okupant a
niemieckiego, jak równieŜ zwykłych sierot i na ogół dzieci
najbiedniejszych rodziców robot ników i rolników.
MłodzieŜ t a znajduje się w rozpaczy, t ak dla niej, jak i dla ich rodziców
jest wprost niezrozumiałym, dlaczego właśnie t eraz, za czasów
panowania demokracji państ wowej i ogólnej solidarności, dla białoruskiej
młodzieŜy, kt órej bardzo częst o rodzice nie tylko krew, ale i Ŝycie swe
oddali w walce za sprawiedliwość, za odrodzenie Ojczyzny-Polski
i ideałów ogólnie słowiańskich nie ma miejsca na ławie szkolnej, nie m a
dostępu do świat ła, do nauki.
Nie m oŜem y pogodzić się z tym, aby t a młodzieŜ nadal pozostawała
bez nauki, aby im t a nauka była nieprawnie przerwana, dlatego jeszcze
raz zwracamy się do Kuratorium Okręgu Szkolnego z prośbą o nadanie
praw
publiczności
i państ wowości
Gim nazjum
Białoruskiem u
w Hajnówce, aby t ym samym dać moŜliwość ukończyć rozpoczęt ą naukę
w szkole z mową wykładową ojczystą.
Wobec t ego, iŜ poza szkołą dot ychczas znajduje się 64 uczniów,
którzy od początku roku szkolnego nie pobierają Ŝadnej nauki,
uprzejmie prosimy o potrakt owanie tej sprawy jako b[ardzo] pilnej i o
nadesłanie Komit et owi pozytywnej i jak najrychlejszej pisemnej
odpowiedzi. b
a
b
1
2
Na marginesie odręczny dopisek: „dyr[ektor] Szay er”.
Pod pism em 9 nieczy telnych podpisów członków K om itetu Rodzicielskiego przy Szkole
Powszechnej nr 2 i G im nazjum Białoruskim w H ajnów ce oraz błędna data: „7 X 1945 r.”
Patrz dok. nr 125.
Patrz dok. nr 128.
Nr 132
1945 listop ad 7, Warszawa. — Pismo Konserwatora Gen eraln ego prof.
Jan a Zach watowicza do kon serwatora UWB w sp rawie zabezp ieczen ia
polich romii ze zb urzon ej cerkwi Zwiastowan ia NMP w Sup raślu .
240
UW B 1944-1950, sygn. 2406, k. 67.
W związku z nadesłaniem koszt orysu na zabezpieczenie murów zburzonej cerkwi w Supraślu, Ministerst wo Kult ury i Szt uki uwaŜa, Ŝe
zamiast wykonania dachu, naleŜy zdjąć i zabezpieczyć pozostałe
fragment y polichrom ii. Do zdjęcia polichromii naleŜy uŜyć fachowca.
O ile nie m a t akowego w Białymst oku naleŜy zwrócić się do Państwowej
Pracowni Konserwacji Zabyt ków.
Konserwat or Generalny
prof. dr Jan Zachwat owicz
Nr 133
1945 listopad 10, S zastały (gm. Bielsk Podlaski). — Pod an ie rolników wsi
Szastały do wojewody białostockiego z prośbą o p rzyzn an ie od szkod owan ia
za zniszczen ia, d okonane p rzez Ŝołn ierzy Armii Czerwon ej przy przep ędzie
bydła do ZSRR.
UW B 1944-1950, sygn. 642, k. 3-5.
Załączając przy niniejszym prot okół ustalenia szkody naniesionej dla
gospodarzy wsi Szast ały przez Wojsko Radzieckie aw czasie przeganiania
bydła niemieckiego a, uprzejm ie prosimy P ana Wojewodę o łaskawe rozporządzenie celem wynagrodzenia za szkodę. b
Sołt ys wsi Szast ały
UpowaŜniony od ogółu wsi Szast ały
M. Zinkiewicz
Grzegorz Pugacewicz, Mitrofan Pugacewicz
[Załącznik]
P rotokół
Dnia 4 list opada 1945 r. Komisja wiejska w składzie: sołtys i dwóch
świadków — 1/ P ugacewicz Grzegorz, 2/ P ugacewicz Mitrofan we wsi
Szast ały zamieszkali. PowyŜej wspom niana Komisja ust aliła szkody urządzone kilkakrot nie przez bydło w czasie przeganiania z Giermanii1 do
Rosji przez Armię Radziecką na polach gospodarzy wsi Szast ały, gm[iny]
i pow[iat u] Bielsk Podlaski.
L.p. Nazwiska i imiona
1.
2.
3.
4.
Cze rkowska Dominika
Cze rkowska Ana sta zja
Zinkiewicz Ana tolj a
Zinkiewicz Ma kary
5. Wa wulski Tom a sz
6. Górski Ja n
7. P uga ce wic z Se rgiusz
8. Zinkiewicz Ma ury c y
9.
10.
11.
12.
241
Kra sowski Grze gorz
P uga ce wic z Grzegorz
P uga ce wic z Anna
P uga ce wic z Ale ksa nde r
Co było zniszc zone
Ile komu me trów
otawa, tj .potra w
potra w
potra w
potra w
12
6
8
12
otawa
konic zy na
otawa
otawa
otawa
sera dela
otawa
otawa
otawa
otawa
8
5
9
12
15
3
9
27
12
13
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
P uga ce wic z Te odor
P uga ce wic z Ja n s. Jana
Siebiesie wic z Igna c y
P uga ce wic z Za cha ry
Cze rkowski Jan s. Ja kuba
Wa wulski Józe f
P uga ce wic z Ma cie j
20. P uga ce wic z Mitrofan
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
Osta sie wic z Wiktor
P uga ce wic z Ba zyli
Sidorski Jan
Wa wulski Ja n
P uga ce wic z Mietodi
Lewczuk Micha ł
P uga ce wic z Ja n s. Ba zyla
Cze rkowska Ksienj a
P uga ce wic z Ja n s. Te odora
otawa
otawa
otawa
otawa
otawa
otawa
otawa
15
12
12
6
9
6
9
sera dela
otawa
otawa
otawa
otawa
otawa
otawa
otawa
otawa
otawa
sera dela
4
12
5
15
6
6
9
7
9
12
5
Niniejszy protokół zost ał zakończony i podpisany dnia 4 listopada
1945 r. c
Sołt ys wsi Szastały Świadkowie
M. Zinkiewicz
Grzegorz Pugacewicz, Mitrofan Pugacewicz
a-a
b
c
1
Podkreślone.
Na marginesie pisma adnotacja naczelnika W ydziału Społeczno-Politycznego UW B
Cz.Matejki: „Pow iadom ić, Ŝe podanie pozost[aje] bez biegu, gdy Ŝ K om [isja] Szac[unkow a]
prace zakończyła do 10 X 1945 r.”
Pod protokołem adnotacja wójta gminy Bielsk Podlaski W . K ułaczewskiego: „Własnoręczny
podpis sołtysa w si Szastały Zinkiew icza Makara stw ierdzam”, sy gnowana nieczytelny m
podpisem i pieczęcią urzędową.
Nazw a N iem iec w języ ku rosy jskim.
Nr 134
1945 listopad 14, B ielsk Podlaski. — Pismo Zarządzającego Sp rawami Białostockiego Bisku pstwa ks. M. Wincukiewicza d o dziekana b iałostockiego
okręgu z in formacją o zawieszeniu w czyn nościach proboszcza parafii p.w.
św. Mich ała Archanioła w Bielsku Podlaskim ks. Dymitra
Stemp kowskiego i usu nięciu ze stanowiska prob oszcza p arafii w Szczytach
Dzięciołowie ks. Rafała Czystowskiego.
Odpis, maszynopis.
SPBP 1944-1950, sygn. 114, k. 135.
Tłumaczenie1
P roszę podać duchowieńst wu, za pot wierdzeniem na piśm ie do wiadomości podległemu P rzewielebnem u Dziekanowi, Ŝe zarządzeniem Jego
Ekscelencji Arcybiskupa Bazylego z dnia 6 listopada 1946 r. Nr. 675,
proboszcz kościoła św. Michała w Bielsku ks. Dym it r St empkowski za
niewykonanie zarządzenia Arcybiskupa i za odejście pod zarząd Biskupa
Tymoteusza, nie naleŜącego do Biskupów Moskiewskiego P at riarchat u,
242
zostaje zawieszony w odprawianiu naboŜeńst w do czasu wyraŜenia
skruchy.
Na okres zawieszenia zabrania się mu noszenia na piersiach krzyŜa
i sutanny.
P roboszcz szczytowskiego kościoła ksiądz Rafał Czyst owski z powodu
nieposiadania dokument ów o swoim wyświęceniu zost aje usunięt y z zajmowanego st anowiska proboszcza szczytowskiego kościoła do czasu
przedłoŜenia dowodów o wyświęceniu (dekret z dnia 5 listopada 1945 r.
Nr. 676).a 2
a
1
2
Pod tekstem oznaczono podpisy sekretarza Biskupstawa ks. B. Iwasienko i Zarządzającego
Biskupstw em ks. dziekana M. W incukiewicza.
Chodzi o tłum aczenie ory ginału pisma z języka rosyjskiego.
Patrz dok. nr 146.
Nr 135
1945 listopad 14, Warszawa. — Pismo Warszawskiego Duchown ego Konsystorza Prawosławn ego do ks. M. Win cukiewicza p owiadamiające
o zwolnieniu ze stan owiska prob oszcza p arafii p .w. Narod zenia NMP
w Bielsku Podlaskim i d ziekana okręgu bielskiego.
SPBP 1944-1950, sygn. 114, k. 136.
Warszawski Duchowny Konsyst orz P rawosławny niniejszym zawiadamia, iŜ zarządzeniem Jego Ekscelencji Ks. Biskupa T ymot eusza, sprawującego władzę diecezjalną na terenie województ wa białost ockiego, z dnia
14 list opada rb., W[ielebny] Ksiądz, — zgodnie z Ŝądaniem ob.
Wojewody Białost ockiego, opart ym na art. 52 Dekretu P rezydent a
Rzeczypospolit ej z dnia 18 XI 1938 r. o stosunku P aństwa do Polskiego
Aut okefalicznego Kościoła P rawosławnego (Dz[iennik] Ust [aw] RP nr
88, poz. 597 z 1938 r.), wobec odmówienia uznania post anowień wyŜej
wspomnianego Dekret u i ujawnienia przez t o szkodliwej względem
Państ wa
działalności
Księdza, godzącej
w ust rojowe
ust awy
Rzeczypospolit ej P olskiej i w organizację P olskiego Kościoła
Prawosławnego, zwolniony zost ał ze st anowiska proboszcza parafii
Narodzenia NM P w Bielsku Podlaskim, jak równieŜ ze st anowiska
Dziekana okręgu Bielskiego.
Zgodnie z wyŜej wspom nianą decyzją J. E. Ks. Biskupa Tymot eusza
poleca się W[ielebnemu] Księdzu w nieprzekraczalnym t erm inie do dnia
1 grudnia rb. przekazać parafię i urząd Dziekana Bielskiego
delegowanemu na t o st anowisko przez Ks. Biskupa Tymot eusza
duszpast erzowi. a 1
a
243
Pod tekstem nieczy telne podpisy członka Warszawskiego D uchow nego K onsystorza Prawosław nego, sekretarza i referenta.
1
Pismo to zostało wy słane przez Warszaw ski Duchow ny Konsy storz Praw osławy za pośrednictw em administracji państwowej i ks. M. W incukiewicz go nie przyjął, potw ierdzeniem tego
jest pozostaw ienie pisma w aktach Starostwa Powiatow ego w Bielsku Podlaskim; patrz teŜ dok.
nr 148 przypis a.
Nr 136
1945 listop ad 15, Białystok. — Pismo naczelnika Wyd ziału S zkół Ś rednich KOS B Wacława Kwapiń skiego do Komitetu Rodzicielskiego przy
Państwowym O gólnokształcącym Gimn azjum Białoru skim i Publiczn ej
Szkole Powszechnej nr 2 w Hajn ówce w sprawie likwidacji gimn azjum .
P ismem z dnia 30 października 1945 r. Nr. II-Sr. 2042/45 N1 Minist erstwo Oświaty zawiadam ia, Ŝe po wyczerpującym rozwaŜeniu sprawy,
przedstawionej ust nie przez delegację wymienionych rodziców oraz
w podaniu z dnia 11 X rb.2 , nie znajduje podst aw do zmiany decyzji
Kurat orium Okręgu Szkolnego Białost ockiego powzięt ej w dniu 5 X rb.
w odniesieniu do uczniów klas II, III, IV b[yłej] nadbudowy szkoły
powszechnej. 3
Za
Kuratora
O[kręgu]
S[zkolnego]
B[iałost ockiego]
Naczelnik Wydziału
dr W. Kwapiński
1
2
3
W aktach braktego pism a.
W aktach braktego pism a.
Chodzi o Państwowe Ogólnokształcące Gimnazjum Białoruskie w Hajnów ce.
Nr 137
1945 listopad 15, B iałystok. — Pismo p .o. n aczeln ika Wydziału K ultu ry
i Sztu ki UWB d ra Piotra Śledziewskiego d o Państwowej Pracown i Konserwacji Zabytków w Warszawie w sprawie zatru dnienia kon serwatora
przy zab ezp ieczen iu p olich romii ze zb urzonej cerkwi Zwiastowania NMP
w S upraślu.
Kopia, m aszynopis.
UW B 1944-1950, sygn. 2406, k. 68.
Wojewódzki Wydział Kult ury i Szt uki prosi o przesłanie fachowca celem zbadania pozostałych fragm entów polichromii ze ścian i filarów zburzonej cerkwi w Supraślu.
P owołuję się w t ym względzie na pismo Min[isterst wa] Kultury
i Sztuki L.dz. VII-2184/45. 1
Za Wojewodę
p.o. Naczelnika Wydziału
dr P . Śledziewski
1
Pismo jest w aktach sprawy ; patrz: APwB, U WB 1944-1950, sygn. 2406, k. 67.
Nr 138
244
1945 listopad 15, G ródek. — Pismo wójta gm. G ródek Pawła Mieleszko d o
Starostwa Powiatowego w Białymstoku w sp rawie p rzestępstw popełnionych przez Ŝołnierzy Armii Czerwon ej na stacji kolejowej w Waliłach .
UW B 1944-1950, sygn. 524, k. 218.
Urząd Gminy donosi, iŜ przejeŜdŜając t ransportami — koleją —
Wojsko Radzieckie na st[acji] Waliły t worzy niesłychane naduŜycia: biją
obywateli, gwałcą kobiety, łam ią okna i drzwi u m ieszkańców st [acji]
Waliły; przet o Urząd Gminy prosi o int erwencję w [sprawie] wyŜej
wymienionych naduŜyć przed odnośnymi Władzami W ojsk Radzieckich
i [o] przyjście z pomocą, dla zaspokojenia niesłychanych naduŜyć,
poniewaŜ mieszkańcy st [acji] Waliły opuszczają domy i uciekają do
m[iast ecz]ka Gródek; oprócz t ego gospodarze poszczególnych wsi
t ut [ejszej] gm iny zupełnie nie [są] zaint eresowani oddaniem świadczeń
rzeczowych, wywoŜą i wynoszą produkt a do transportów na wymianę na
rzeczy „t rofiejne”1 ; t o sam o dzieje się i na st acji w Krynkach.
Wójt Gminy Gródek
P. M ieleszko
1
Nazw a zdoby czy wojenny ch w języku rosyjskim .
Nr 139
1945 listop ad 18, Łosin ka (gm. Narew). — Podanie sekretarza komórki
PPR w Łosin ce Mich ała Matwieju ka d o KP PPR w B ielsku Pod laskim
z prośbą o wydanie b ron i strzeleckiej w celu samoob rony.
KP PPR w Bielsku Podlaskim 1944-1948, sygn. 5/V/4, k. 77.
Niniejszym uprzejmie uprasza się Powiatowy Komit et PP R w Bielsku
P[odlaskim ] o udzielenie t ut[ejszej] komórce pomocy w postaci 3
(szt uk) aut om at ów, które są nam niezbędne dla ochrony komórki, jak
i teŜ interesów PP R w obliczu bliskości lasów Puszczy Lackiej
i Białowieskiej.
Sekret arz komórki
M. Mat wiejuk
a
Na m arginesie adnotacja sekretarza KP PPR w Bielsku Podlaskim M. Ossolińskiego: „Wy dano automaty z U BP 18 XI 1945 r. oraz naboje 50 sztuk”.
Nr 140
1945 listopad 21, B iałystok. — Pismo wojewody b iałostockiego
S. Dybowskiego do starosty b iałostockiego w sp rawie rejestracji szkód wojen nych lu dn ości b iałoruskiej.
SPB 1944-1950, sygn. 39, k. 41.
Zgodnie z p[unktem] 7a inst rukcji1 oraz wyt ycznymi Biura Odszkodowań Wojennych przyjąć naleŜy, Ŝe szkody wojenne indywidualne Białorusinów a nie podlegają rejestracji.a
245
Wobec jednak okoliczności, Ŝe nierejestrowanie t ych szkód wywołuje
róŜne trudności (np. przy ściąganiu kont yngentów), przy czym przewidziane jest, Ŝe część obecnie zamieszkującej w Polsce ludności
białoruskiej przyjmie obywatelst wo polskie i pozost anie tu na stałe,
dozwalam rejest rować st rat y wojenne Białorusinów z t ym , Ŝe naleŜy dla
nich załoŜyć w kaŜdej gminie odrębny dziennik wniosków.
O powyŜszym naleŜy powiadomić zaint eresowanych.
Wojewoda
St efan Dybowski
a-a
1
Podkreślone.
Chodzi o „instrukcję dotyczącą wy pełniania kw estionariusza rejestrowego dla miast i wsi”,
w której pkt 7a brzm i: „Rejestracji podlegają szkody w ojenne wszystkich obyw ateli polskich
i przy naleŜny ch do narodu polskiego (kategoria ta znajduje się przede wszystkim na ziemiach
zachodnich now o przy łączonych do Państwa Polskiego). Kwestia pobytu obyw atela,
względnie przynaleŜnego do narodu polskiego w chw ili powstania szkody nie odgry wa roli”; w:
APwB, SPB 1944-1950, sy gn. 39, k. 7.
Nr 141
1945 listopad 28, B iałystok. — Protokół posiedzenia E gzeku tywy KP PPR
w Białymstoku w sprawie sp rawozd an ia z d ziałalności p artii, ustalen ia
składu Egzekutywy KP PPR i u tworzenia Wyd ziału Prop agan dy K P
PPR.
a Porządek
dzienny a : 1/ stan organizacji w powiecie, 2/ ust alenie składu
Kom[itetu] P ow[iat owego] PP R, 3/ powołanie wydziału propagandy
przy Pow[iat owym ] Kom[itecie].
Obecni na posiedzeniu tow[arzysze] b: Kunat Izydor, Muraszkowski
Jan, Dąbrowski Konst anty, P yś Bolesław, Bujnowski Tadeusz.
a Punkt
1. a St an organizacyjny w powiecie jest bardzo słaby,
wyrobienie członków niskie. Komórki nie m ają zebrań, jedynie Komit et
Powiatowy zbiera komórki. Gm in[y] Michałowo i Gródek — leŜy
całkowicie praca part yjna. Sekret arze t ych komit et ów gminnych
lekcewaŜą zarządzenia i uchwały Komitetu P owiat owego. Składek
członkowskich nie zbierają, posiedzenia komitet ów gm innych nie
odbywają się. Egzekutywa Komit et u Powiatowego uchwala zbadać na
miejscu t ę sprawę w Gródku i Michałowie.
a Punkt 2.a Zost ał ust alony skład egzekut ywy Komit et u P owiat owego
PP R następująco: 1/ Kunat Izydor, 2/ Kryst owczyk Henryk, 3/ Pyś
Bolesław, 4/ Muraszkowski Jan, 5/ Dąbrowski Konstanty, 6/ Bujnowski
Tadeusz.
a Punkt 3. a Do wydziału propagandy przy Powiat owym Komit ecie
PP R wybrano t ow[arzyszy]: 1/ Muraszkowskiego Jana, 2/ Bujnowskiego
Tadeusza, 3/ Pysia Bolesława.
246
a Punkt
4. a W wolnych wnioskach post anowiono zorganizować
świet licę w Knyszynie, Goniądzu, Choroszczy. Zorganizować kom órki
na gm in[y]: Juchnowiec, Zawyki i Zabłudów.
a-a
b
Podkreślone.
Nr 142
1945 listop ad 29, Bielsk Pod laski. — S prawozdanie sekretarza KP PPR
w Bielsku Podlaskim M. O ssolińskiego dotyczące d ziałalności partii, stan u
bezpieczeństwa p ub liczn ego i pracy PUB P w powiecie.
KP PPR w Bielsku Podlaskim 1944-1948, sygn. 5/V/2, k. 61-62.
Jaką pracę masową przeprowadzono na t erenie powiatu bielskiego a
P olska P art ia Robotnicza wspólnie ze starostą powiat owym przeprowadziła zebrania i konferencje, na kt órych poruszano nast ępujące
sprawy: 1/ świadczenia rzeczowe, 2/ syt uacja polityczna w kraju i za
granicą, 3/ syt uacja gospodarcza kraju.
Szeroko była om awiana sprawa zwycięstwa dem okracji w wojnie przeciwko faszyst owskim Niemcom, osiągnięcie stanowiska, jakie obecnie
zajmuje w P olsce demokracja, korzyści z odzyskanych t erenów
zachodnich, konieczność ich zagospodarowania, znaczenie granic na
zachodzie, odbudowa przemysłu, uruchomienie takowego, osiągnięcia
produkcji w t ak krót kim czasie, kt óre wykonane są w 50% do produkcji
przedwojennej.
P o przeprowadzonych zebraniach daje się wyczuć, Ŝe ludność
w wielkiej mierze jest nie uświadomiona, gdyŜ nie czyt a gazet i dlat ego,
Ŝe jest t erroryzowana przez bandy.
Daje się nawet wyczuć, Ŝe ludność wyczekuje spokoju i porządku, kt óry by zapewnił spokojną pracę.
Ludność gmin zachodnich naszego powiat u jest wrogo usposobiona do
obecnego rządu, do czego w duŜej mierze przyczyniła się wroga agit acja
reakcji.
b Bezpieczeńst wo w powiecie. b
JeŜeli chodzi o bezpieczeńst wo, to najgorzej przedstawia się ono
w gminach zachodnich naszego powiatu. Ost at nio ukazały się bandy
w gminach wschodnich, jak: w Kleszczelach, Orli, gdzie w Kleszczelach
obrabowali gminę, rozbroili Milicję Obywatelską, jednocześnie zrabowali
sekret arzowi
Gm innego Komitetu PP R w Kleszczelach tow.
Prokopczukowi prot okoły z posiedzeń Gminnego Komit et u i pieniądze
ze składek członkowskich w wysokości 750 złotych. Sam ego sekret arza
Gm innego Kom it etu areszt owali, a z nim kilku sowieckich oficerów
i kilku członków PPR, kt órzy zawdzięczając przyt omności um ysłu
zdołali wyrwać się i uciec.
247
JeŜeli chodzi o urzędy gmin zachodnich, t o te są t eoret yczne.
Prakt ycznie nic się nie robi. JeŜeli chodzi o MO, t o posterunki, które
ist nieją t eŜ są t eoret yczne. Prakt ycznie nie prowadzi się Ŝadnej pracy
w kierunku likwidacji band i zmniejszenia liczby przestępców.
Ost at nio są wypadki, Ŝe funkcjonariusze MO idą do bandy, jak w Ciechanowcu. Komendant posterunku MO w Ciechanowcu poszedł do
bandy, Milicja Obywat elska nie prowadzi int ensywnej pracy. Bardzo
częst o spot [yka] się w samym powiecie, Ŝe fukcjonariusze MO
i podoficerowie chodzą pijani po mieście. Był wypadek, Ŝe w dniu 22 XI
1945 roku m ilicjanci w pijanym st anie chcieli się post rzelać.
Int erweniowało UBP, areszt ując kilku z nich. Co do dyscypliny, t akowej
jest brak. Są częst e wypadki, było to 22 XI 1945 roku, ja jako sekretarz
powiatowy zaszedłem na post erunek MO (było t o wieczorem ).
Spotkałem połowę milicjant ów, kt órzy byli pijani. Chaos i krzyki, jakie
oni podnosili, było słychać na ulicy. JeŜeli chodzi o aut oryt et MO,
pozostawia on wiele do Ŝyczenia, co ujem nie daje się odczuć na naszym
t erenie.
b Praca UBP .b
Co do pracy UBP, to funkcjonariusze UBP t eŜ częst o upijają się. Dnia
26 XI 1945 roku na zabawie, kt órą urządziła MO, funcjonariusze UBP
pobili Ŝołnierza RKU pist olet ami. Sprawa ta jest tym gorsza, Ŝe uczynił
t o zast ępca kierownika. W sprawie t ej interweniował przedst awiciel
Armii Czerwonej ppłk Kuka z pułku lot niczego, uderzając w t warz
zast ępcę kierownika UBP.
Ost at ni [był] wypadek z chorąŜym St rojnowskim z 65 p[ułku]
p[iechot y] 1 batalionu (przysłanego nam do ściągania kontyngent ów).
ChorąŜy St rojnowski miał depeszę, aby st awić się w pułku. Chciał jechać
sam ochodem, kt órym przeprowadzał się obyw[at el] Białokozowicz 1, [a
pomagał m u] Urban, funkcjonariusz UBP. Białokozowicz nie zgodził się
dać samochód, za co powstała kłótnia, w trakcie kt órej chcieli rozbroić
chorąŜego St rojnowskiego. Białokozowicz był ubrany po cywilnemu,
dlat ego t eŜ chorąŜy Strojnowski nie dał się rozbroić i ranił
Białokozowicza. Obyw[atel] Białokozowicz zmarł.
P rzed tym wypadkiem w UBP był obecny t ow. Malesa, kt óry m ówi,
Ŝe Białokozowicz był pijany. cJak rówieŜ Urban. c
Dowódca bat alionu porucznik Lat ak mówi, Ŝe funkcjonariusze, kt órzy
byli z nim, to tylko szukali wódki. d
a
b-b
c-c
d
248
Na górny m marginesie adnotacja: „spraw ozdanie sy tuacyjne”.
Podkreślone.
Spraw ozdanie podpisał sekretarz KP PPR w Bielsku Podlaskim M. Ossoliński.
1
Chodzi o starszego sierŜata Sy lwestra Białokozowicza, ur. 1905 r. w W idowie (gm. Bielsk
Podlaski), magazyniera broni w PU BP w Bielsku Podlaskim .
Nr 143
1945 listop ad , B ielsk Podlaski. — Pismo starosty bielskiego R. Woźn iaka
do wojewod y białostockiego w sp rawie ustalenia statusu d ziekan a
bielskiego ks. M. Win cu kiewicza, d ziekana hajn owskiego ks. Jan a Gromotowicza i prob oszcza parafii w Klejn ikach ks. Mikołaja Kulczyckiego.
Brulion, rękopis.
SPBP 1944-1950, sygn. 114, k. 138.
Ściśle poufne
P rzedkładam akta dochodzeń do wiadom ości i dalszych zarządzeń 1.
Równocześnie donoszę, Ŝe nie ust alono wystąpień przeciwko ust rojowi
Kościoła prawosławnego w P olsce dziekana hajnowskiego ks. Jana Gromotowicza i proboszcza w Klejnikach ks. Mikołaja Kulczyckiego,
jedynie ust alono wydawanie przez tego ost at niego aktówa , odpis jednego
t akiego zaświadczenia załączam2 .
Nat omiast jawnie występuje przeciwko ust rojowi Kościoła prawosławnego w Polsce ks. Mikołaj W incukiewicz, p.o. dziekana bielskiego, przy
pomocy swego zaufanego niejakiego Bazylego Iwasienko, który
rzekomo zost ał wyświęcony na kapłana i pełni obowiązki sekret arza.
W związku z powyŜszym uwaŜam, Ŝe całym kierownikiem i ośrodkiem
wystąpień przeciw ustrojowi Kościoła prawosławnego w Polsce jest ks.
Mikołaj Wincukiewicz i jego pomocnik Bazyli Iwasienko. b3
a
b
1
2
3
Opuszczono: „znania”.
Opuszczono przekreślone: „i dlatego teŜ proszę o spow odowanie usunięcia ich z granic Państwa
Polskiego”, a takŜe parafkę starosty bielskiego R. Woźniaka i inform ację o załącznikach: „Zał. 4
i ostatnio otrzy many anonim o 4 kartach z kopertą”.
W aktach sprawy brakdokumentacji dochodzenia przeprow adzonego przez starostwo bielskie.
W aktach sprawy brak ory ginału lub odpisu zaśw iadczenia; chodzi o zaświadczenie m etry kalne
z odtw orzony ch akt parafialnych.
Pismo wojew ody białostockiego S. Dy bowskiego w tej sprawie: patrz dok. nr 127.
Nr 144
1945 gru dzień 1, Parcewo (gm. Orla). — Pismo An ny Den isiuk z Parcewa
do starosty b ielskiego z prośbą o zmniejszenie wymiaru obowiązkowych
świad czeń rzeczowych oraz u karan ie sołtysa wsi Parcewo S uszcza1
i mieszkańca tejŜe wsi Aleksieja Artemiu ka, oskarŜan ych o n ap ad n a
rod zin ę Denisiuków.
Odpis, maszynopis.
SPBP 1944-1950, sygn. 117, k. 61.
P rośba
MęŜa mojego, zam ieszkałego we wsi P arcewo, gm. Orla, pow. Bielsk
Podl[aski], P awła Denisiuka, posiadającego około 25 ha ziem i w wyŜej
wskazanej wsi P arcewo, grasująca banda w naszej wsi, na czele z sołt ysem
wsi Suszczem i Aleksiejem Art emiukiem, wiosną 1945 r. bezprawnie
249
areszt owała, [męŜa] silnie pobili, złamali 2 Ŝebra, przet rącili nos it p.
A kiedy on z t ego podleczył się, t o t a banda z premedyt acją męŜa
mojego oskarŜyła (bojąc się, aŜeby on ich nie oskarŜył o t en gwałt
i samowolę popełnioną nad nim) donosząc, Ŝe on miał st osunki
z Niemcam i i leśnymi bandami i na podstawie t ego złośliwego oskarŜenia
Powiatowy Urząd Bezpieczeńst wa w Bielsku Podlaskim, nie wchodząc
w det ale t ej sprawy, sprawę t ę załatwił jednost ronnie i m ęŜa mojego
zupełnie niewinnego osadzono w więzieniu w Białymst oku. Przy
areszt owaniu zabrano mojem u synowi buty i inne rzeczy. Sołtys nasz,
jako Białorus, mści się na nas dlat ego, Ŝe m y st oimy na plat formie
państ wowości polskiej. W m[iesią]cu marcu sołt ys wspólnie z Aleksiejem
Art em iukiem — uzbrojeni w aut omat y — co chcieli to z nami robili:
sołt ys Suszcz samowolnie zabrał synowi m ojemu Janowi Denisiukowi
rower (który to syn mój na wezwanie obecnego Rządu poszedł ochotniczo do Wojska Polskiego i obecnie słuŜy w Warszawie w Minist erstwie
Bezpieczeńst wa Publicznego, Samodzielny P ułk Ochrony Rządu). Suszcz
jako Białorus i zapisany na wyjazd do Rosji, gdy obcych ludzi nie ma,
mówi: „Ja szt o choczu, to z wami zdiełaju, ja was zgublu za t o, szt o wasz
syn poszoł pomagat´ polakam”. Z t ego rocznika, co mój syn, choć jest
duŜo we wsi chłopców, t o Ŝaden nie poszedł do Wojska P olskiego,
a t ylko kłamliwie od słuŜby wojskowej przy pomocy sołt ysa Suszcza
wykręcają się. Obecnie są nałoŜone na mnie niepom ierne kont yngent y,
których ja przy swej najszczerszej chęci nie m ogę wypełnić dlat ego, Ŝe
nie m a komu pracować na naszym gospodarst wie i t akowe niecałe było
obsiane i nie wszyst ko z zasiewów zdąŜyłam sprząt nąć. Wobec tego
uprzejmie proszę, aŜeby kot yngent wzięt o ze m nie t ylko z obsianego
pola, a nie z całości, co leŜało odłogiem oraz proszę, aŜeby sołtys oddał
zrabowany synowi rower, proszę pociągnąć do kary sołt ysa Suszcza
i Aleksieja Artemiuka — całą ich bandę — za zbrojny napad na nasz
dom, za pobicie i połamanie memu m ęŜowi Ŝeber, nosa itp., i za fałszywe
oskarŜenie.
1
Nr 145
1945 gru dzień [p o 1], Białystok. — Sprawozd an ie inspektora szkoln ego n a
pow. białostocki Szczepana Zasady dotyczące stanu szkolnictwa powszechnego i ru ch u słu Ŝb owego n au czycieli w p owiecie w dn . 1 XII 1945 r.
Kopia, m aszynopis.
Inspektorat Szkolny w Białymstoku 1944-1950, sygn. 3, k. 10.
Ewidencja organizacji szkolnictwa i ruchu słuŜbowego nauczycieli
wg st anu na 1 XII 1945 r.
250
1. Liczba szkół w powiecie z językiem wykładowym polskim: o 1 nauczycielu — czynnych 67, nieczynnych 10, o 2 nauczycielach —
czynnych 23, nieczynnych 3, o 3 nauczycielach — czynnych 18,
nieczynnych —, o 4 nauczycielach — czynnych 7, nieczynnych —, o 5
i o więcej naucz[ycielach] — czynnych 16, nieczynnych —. Ogółem
szkół czynnych 131, nieczynnych 13.
1. a. Liczba szkół w powiecie z językiem wykładowym białoruskim:
o 1 nauczycielu — czynnych 6, nieczynnych 4, o 2 nauczycielach —
czynnych 6, nieczynnych 3, o 3 nauczycielach — czynnych —,
nieczynnych —, o 4 nauczycielach — czynnych —, nieczynnych —,
o 5 i więcej naucz[ycielach] — czynnych —, nieczynnych —. Ogółem
szkół czynnych 13, nieczynnych 7.
2. Liczba faktycznie zatrudnionych nauczycieli: a/ kwalifikowanych
— 324a , b/ niekwalifikowanych — 102.
3. Brak nauczycieli ogółem: a/ w szkołach z językiem wykładowym
polskim — 113, b/ w szkołach z językiem wykładowym białorus[kim ] —
12. Razem: 125.
4. a/ Liczba uczniów w szkołach czynnych: 14.700, [z tego] o 1 nauczycielu — 3.006, o 2 nauczycielach — 2.291, o 3 nauczycielach —
2.526, o 4 nauczycielach — 2.121, o 5 i więcej naucz[ycielach] —
4.756. Razem : 14.700. b/ Ilość uczniów w wieku szkolnym nie objęt ych
szkołą — 7.287.
5. a/ Ilość budynków szkolnych własnych uŜywanych przez szkołę —
67, w tym izb lekcyjnych — 218. b/ Ilość izb lekcyjnych wynajęt ych —
125.
6. a/ Ilość budynków własnych zupełnie zniszczonych — 7. b/ Ilość budynków własnych częściowo zniszczonych, nadających się do uŜyt ku jednak jeszcze nie odbudowanych — 2. c/ [Ilość budynków] w st anie uŜywalności jednak przez szkołę nie zajęt e —.
7. Ilu nauczycieli w ubiegłym miesiącu ubyło — 2. Ilu nauczycieli
w ubiegłym miesiącu zaangaŜowano — 6.b
a
b
Przekreślone i oboknapisane odręcznie: „224”.
Sprawozdanie podpisał nieczy telnie inspektor szkolny na pow. białostocki Sz.Zasada.
Nr 146
1945 gru dzień 4, S zczyty Dzięciołowo (gm. Orla). — Pismo prob oszcza p arafii prawosławnej w S zczytach Dzięciołowie ks. Rafała Czystowskiego d o
starosty bielskiego z prośbą o pomoc w rozwiązan iu
konfliktu
z parafianami i ks. Włod zimierzem Jemielianiukiem.
SPBP 1944-1950, sygn. 114, k. 131-133.
Dnia 28 list opada rb. ja wyjechałem do Warszawy celem przywiezienia
dokumentu o moim poświęceniu, gdyŜ ode m nie Ŝądały [t ego] władze du251
chowne w Bielsku Podlaskim, ks. Mikołaj Wincukiewicz i jego sekretarz
Bazyli Iwasienko, kt órzy to i namówili ks. Biskupowi w M ińsku, Ŝe ja
nie m am dokum entu o poświęceniu. Lecz t o była t ylko przyczyna do
zwolnienia m nie na razie z proboszcza w Szczytach, mając do mnie
osobiste Ŝale i Ŝale niekt órych parafian szczyt owskich, jak Fieoduła
Rajeckiego ze wsi Krzywa, kt óry miał pretensje do mnie a , iŜ ja jego
zwolniłem z opiekuna kościelnego za jego niewłaściwe opiekowanie się,
jak
nieuczęszczanie [na] naboŜeństwa i innych obowiązków
niewypełnianie. W zeszłym roku, w dzisiejszy dzień, ja przedłoŜyłem
parafianom wybranie nowego opiekuna, lecz Rajecki nie dopuścił do
wybrania nowego opiekuna, zrobił skandal w kościele, obezwał mnie
w obecności parafian — jacy byli w kościele — od najgorszego słowa, jak
złodziej, bandyta, „ty mać t woju takuju” itd. Ja t o wszyst ko
wycierpiałem i broniłem się słowami, lecz Rajecki na mnie nast ępował
i moŜliwie, Ŝe ja w t akim tłoku, obelgowym nast rojeniu, w silnym zdenerwowaniu się, m ogłem i uderzyć t ego Rajeckiego ręką w t warz, który
[będąc] blisko do mnie prost o na ucho krzyczał. Jednym słowem
z kościoła Rajecki zrobił karczmę. OtóŜ na podst awie ciągłego
dokuczania przez tego Rajeckiego z jego przyjaciółm i i na podst awie
osobistego Ŝalu, Ŝe ja nie m am do ks. W incukiewicza osobistego
powaŜania z powodu, Ŝe ks. M. Wincukiewicz uciekał z Niemcam i aŜ do
ŁomŜy na furmankach wzięt ych ze wsi Kojły, gm . Hajnówka i, Ŝe ciągle
obcował z Niemcam i it d., za t akie fakt y ja nie zlubiłem ks.
Wincukiewicza i Ŝyliśmy w ciągłym przeze mnie jemu wypowiadaniu, Ŝe
[jak] on m ógł porzucić parafian, ot óŜ ks. Wincukiewicz nie mając do
czego przyczepić się do mnie, lecz t ylko, Ŝe ja nie miałem dokument u
o poświęceniu t z[n]. „gramot y”, wysłał swego sekretarza Iwasienko do
Mińska i przywiózł mnie zwolnienie z proboszcza do czasu
przedstawienia „gram ot y”. Przed moim wyjazdem do Warszawy t en
ks. Wincukiewicz powiedział mi: „Będzie gramot a i będzie wszyst ko
w porządku” — ja z t ym pojechałem do Warszawy. P rzywiozłem t ę
„gram ot ę”, pokazałem ks. Wincukiewiczowi w dniu wczorajszym , t j.
3 grudnia rb., lecz ks. W incukiewicz powiedział t eraz, Ŝe t o nie pom oŜe,
„ja juŜ wydelegowałem do Szczyt ks. Włodzimierza Jemieljaniukab z
Zabłudowa”, zrobione było t o jak widać naumyślnie, aby mnie t ylko
wprowadzić w koszta i na śmiech.
W Bielsku jeszcze ja dowiedziałem się, Ŝe ks. W. Jemieljaniuk c w m ojej
nieobecności, w niedzielę 2 grudnia, odprawiał jakieś naboŜeństwo
w szkole w Szczyt ach z zezwolenia uczonego człowieka, nauczyciela
Leona Olesiuka. Ks. W. Jemieljaniuk c podobnoŜ obmawiał mnie na
252
kazaniu, wybrał z powrotem tego sam ego Rajeckiego opiekunem,
a pom ocnikiem Tichona P iet ruczuka, człowieka nienorm alnego. Klucze
od kościoła rozmait ym i sposobami chcieli z dom u dost ać, lecz bez
skutku. Gdy ja przyjechałem do domu 3 grudnia, rówieŜ dowiedziałem się,
co robił ks. Jemieljaniuk c w [czasie] mojej nieobecności, lecz ja nie
wierzyłem w to, Ŝeby ks. Wincukiewicz i ks. Jemieljaniuk c mogli t ak
zrobić, [ale] w dzień 4 grudnia, w święt o prawosławne Wprowadzenia
M[at ki] B[oŜej] do Świąt yni, zobaczyłem co zrobiły duchowne osoby: ks.
M. Wincukiewicz i jego delegat do Szczyt ks. Jemieljaniuk c .O godzinie
8 30 ja poszedłem do kościoła jak zwykle odprawiać naboŜeńst wo i nic nie
domyślając się co got uje dla mnie ks. W. Jem ieljaniukc i jego
pomocnicy: Fieoduł Rajecki, Tichon P iet ruczuk, Jan Wasiluk, T it
Tichoniukd i Leon Olesiuk. O godzinie 9 zacząłem naboŜeńst wo —
jut rznię, rapt ownie wrywa się ks. Jemieljaniukc z Tichonem
Pietruczukiem , ks. Jemieljaniuk c podchodzi do mnie w t en czas jak ja juŜ
stałem w szat ach do naboŜeńst wa przed ołt arzem i mówi, Ŝe on będzie
słuŜyć, a ja zwolniony, ja powiedziałem jemu, [Ŝe] dopóki ja nie zdam na
papierze oficjalnie, ja odprawiam i odprawiać będę, a wy ks[iędzem] nie
będziecie, proszę nie robić skandalu i zachowywać się spokojnie,
i donieść t ylko swem u ks. Wincukiewiczowi, Ŝe zgodnie z umową po
przedstawieniu „gram ot y” wszyst ko będzie w porządku, a juŜ mam, ks.
i ks. Wincukiewicz widział m ój dokument , t ak Ŝe wszyst ko w porządku
i moŜe ks. powiedzieć, Ŝe ja nie zdaję. T ak powiedziałem i odwróciłem
się do ołtarza, a tu z drugiego boku krzyczy do mnie pochabnie 1 Tichon
Pietruczuk, lecz ja nie zwaŜałem na [t o] wszystko i zacząłem odprawiać
jut rznię. Jakoś t rochę uspokoiło się, lecz za jakich minut 20 wchodzi do
kościoła F. Rajecki, Tit Tichoniuk, Jan Wasiluk, do nich przyłączył się
Tichon Pietruczuk i w czasie naboŜeńst wa zaczęli bić w drzwiach zamki,
czym zrobili silną przeszkodę w naboŜeństwie, do śpiewu przyłączył się
stuk jak w kuźni, w czasie t ego stuku ja na chwilę odłączyłem się od
ołt arza i zwróciłem się do ks. Jemieljaniuka b z prośbą o zaprzest anie tego
stuku. Nic nie pomogło i ja w t akim st uku, dopóki skończyli swoją
robot ę, musiałem odprawiać naboŜeństwo. Kiedy ja juŜ stanąłem do
Mszy Święt ej, równieŜ próbował ks. Jemieljaniukc zrobić skandal, lecz ja
[do t ego] nie dopuściłem i zaczęła się Msza Święt a. Po skończeniu Mszy
Święt ej, jak zwykle po kazaniu, ja na dziś przeczyt ałem parafianom
swoją „gramotę” poświęcenia, opowiedziałem króciut ko o zajściu i po
całowaniu Św[ięt ego] KrzyŜa przez parafian z moich rąk ja wróciłem na
miejsce i zacząłem rozbierać się. Wt enczas ks. Jemieljaniuk c wyszedł na
środek kościoła i zaczął m ówić do ludzi, duŜo nieprawdy mówił,
253
a nareszcie powiedział, Ŝe on tylko delegowany do Szczyt i spisze rzeczy
w kościele, ludzie powiedzieli, Ŝe wszyst ko jest, lecz ks. Jem ieljaniukc
spojrzał na ołtarz i powiedział, Ŝe nie ma „ancim insu” — relikwii i powiedział ludziom, Ŝe t o najwaŜniejsze, Ŝe ks. nie ma prawa ze sobą
zabierać it d. Ks. Jemieljaniuk c ze swoją szajką powiedzieli mi [go] oddać,
ja powiedziałem , Ŝe „ancimins” jest m ój własny, a właściwy zginął
w czasie wojnye i, Ŝe ja zabieram jego ze sobą z powodu nawet t ego, Ŝe
drzwi kościoła — zamki złam ane i, Ŝe zam kną inni po odejściu moim, t o
ja zabieram ze sobą, Ŝeby nie zginął, chociaŜ i mój jest własny, ja nigdy
jego podarować dla parafii [nie podarowałem ]. Na m oje t łumaczenie nie
zwracali uwagi, t ylko oddaj krzyczeli, zaczęli kont rolować mają
„gram ot ę”. Ks. Jemieljaniukc wyrwał z moich rąk „gram ot ę” i powiedział
do swojej szajki: „Macie, on nie będzie juŜ księdzem” i duŜo, duŜo
nagadał do ludzi i sam wyszedł z kościoła. Wówczas szajka jego ludzi
wiernych, dobrych [ludzi zaczęli] wypędzać z kościoła, zostawili t ylko
spiskowców przeciw mnie i niektórych dobrych ludzi, których nie m ogli
wypędzić, po t akiej cerem onii powiedzieli mi, Ŝe mnie nie wypuszczą
z kościoła dopóki nie oddam „anciminsu”, ja powiedziałem, Ŝe t o mój,
a jeŜeli i zostawię, to oddam przez ks. Dziekana Grom ot owicza
z N[owego] Berezowa, na t o nie zgodzili się, zaczęli do mnie bliŜej
podst ępować, krzyczeć, mówić niecenzuralne słowa. Ja i na to zachowałem się spokojnie, tłumacząc im , Ŝe ja nie mogę wam oddać, to jest rzecz
święt a, wówczas Fieoduł Rajecki podskoczył do m nie, schwycił za krzyŜ
kapłański na piersiach m oich, porwał łańcuszek i krzyŜ spadł, dalej
Rajecki schwycił za krzyŜ większy, kt óry t rzym ałem w rękach, pogiął
jego na wszelkie strony i przełamał, pot em schwycił za moją głowę,
zaczął t argać za włosy, zerwał z głowy czapeczkę kapłańską i zerwał
z m oich ramion st ułę i porwał, pot em zaczęli mnie popychać i dusić
obstąpiwszy naokoło: Rajecki Fieoduł syn Marcina, lat 66, jako herszt
szajki, Tichon P iet ruczuk syn Konst ant ego, Kuderski Bazyli syn
Dimit rego z Hołód i namówione chłopaki ze Szczyt — Włodzim ierz
Chwaszczewski syn Trofima, lat 20, Mikołaj Pawluczuk syn Siemiona,
lat 20, Arkadzi Pasyniuk syn P awła, lat 16 i Siergiej Jakimiuk syn
Piotra, lat 16.
Ja widząc, Ŝe to źle będzie, nareszcie połoŜyłem „ancimins” na ołtarz
i powiedziałem dla spokoju, [Ŝe] na wasze takie zbójeckie Ŝądanie czynię
wam zadość i wypuśćcie m nie z kościoła. Dopiero przyszedł i ks. Jemieljaniuk c i m nie wypuścili z kościoła. Na schodach spot kałem Milicję
Ob[ywat elską], lecz juŜ po wszyst kim było. Komendant Milicji
254
powiedział, Ŝebym jut ro poszedł na posterunek do Orli i złoŜył
zameldowanie.
Na schodach ks. Jem ieljaniukc przyniósł mi „gramot ę”. Poprzednio
ks. Jemieljaniuk c do ludzi mówił, Ŝe Ŝaden ks. nie m a prawa ze sobą zabierać „ancim ins”, a jak ja połoŜyłem „ancimins” na ołtarz, to zabrał ze
sobą i wolno, i gdzie szukać t eraz prawdy? T ylko t ak trzeba mówić,
oszukiwać, ludzi podbujać, rozpalać w ludziach nienawiść, t o jest
duchowna osoba.
Kiedy nade m ną znęcali się, łam ali krzyŜe, szat y darli, za włosy targali
itd., t o jedna kobieta podbiegła do ks. Jemieljaniukab , kt óry był w szkole,
w mieszkaniu nauczyciela, pocałowała w rękę i prosiła rat ować m nie, t o
ks. Jemieljaniuk c powiedział: „Dobrze jemu, niech biją, niech zabiją”.
Wówczas kobieta powiedziała: „To tak t o duchowna osoba m ówi,
w t akim razie wy nie ksiądz”.
Nadmieniam, Ŝe w kościele było t ak jak na rynku lub jak w karczmie:
krzyk, hałas, spiskowcy skakali z zaciśnięt ym i pięściami, bieganie t o
t am , to t u, krzyczeli na mnie w szat ach [uŜywając] niecenzuralnych
słów, jednym słowem t rudno opisać to, co było w kościele, w świąt yni,
t akie zniewaŜenie, oszczerstwo, chuligańst wo, zniewaŜenie świętego
miejsca, na ołt arzu w ręce brali relikwię „ancim ins”. Kiedy ja juŜ
połoŜyłem [ant ym ins] na ołtarzu, t o nie wierzyli czy to, aŜ dopóki
przyszedł ks. Jemieljaniuk c i powiedział, Ŝe t o. Kiedy ja mówiłem t ej
bandzie: „Zawołajcie swego at am ana, ja jemu oddam”, t o ks.
Jem ieljaniukc powiedział mnie przez t ych napast ników, Ŝebym ja oddał
w ręce Rajeckiego, a wpierw sam m ówił, Ŝe w rękach cywilnych nie moŜe
być, nie godzi się, a t eraz moŜna, lecz ja t o nie zrobiłem, lecz połoŜyłem
na ołt arz, a ci napast nicy z ołtarza w ręce brali.
Świadkami tego zajścia od począt ku, aŜ do końca byli: Roman Saczuk
syn P awła, lat 70, st róŜ kościelny, Leonid Czyst owski syn Teodora, lat
34, psalmista, Anna Ciereszko córka Cimofieja, lat 52 i częściowo co
widzieli: M aria Wojciuk córka Józefa, lat 70 i Maria St epaniuk córka
Jana, lat 68, kt óra t o prosiła ks. Jem ieljaniuka b o wyratowanie m nie,
wszyscy świadkowie ze Szczyt , gm. Orla, m oŜna i więcej podać.
Winowajcy całego tego zajścia: ks. Mikołaj W incukiewicz z Bielska,
który wydał rozporządzenie łamać zamki i ze mną co chcą robić, jego
delegat do Szczyt ks. Włodzimierz Jemieljaniuk c z Zabłudowa, kt óry otrzymawszy t akie rozporządzenie, gorliwie zajął się sform ować kadrę
zbójecką w parafii szczytowskiej, jak wynika z powyŜszego za pom ocą:
1/ Fieoduła Rajeckiego syna Marcina, lat 66, ze wsi Krzywa, gm . Orla,
który t o mnie targał, łamał krzyŜe w m oich rękach i zerwał ze mnie
255
stułę i obzywał niecenzuralnymi słowami, 2/ Leona Olesiuka syna Jana,
nauczyciela w Szczyt ach, który pozwolił i sam nim był, w swoim
mieszkaniu szkolnym formować kolum nę zbójecką na mnie i wyrabiać
hece w świąt yni szczyt owskiej, w czasie takiego zajścia koło kościoła
biegał i podbujał ludzi na mnie, jednym słowem at amanem był na ulicy,
3/ Jana Wasiluka syna Ant oniego, lat 48, ze wsi Szczyt y, adiut ant a,
pomocnika w łamaniu zamków, 4/ Tit a Tichoniuka syna Teodora, lat
59, równieŜ adiut ant a Rajeckiego i pomocnika w łam aniu zamków, 5/
Tichona Pietruczuka syna Konstant ego, ze Szczyt , człowieka
nienormalnego, równieŜ adiutant a, pomocnika w łamaniu zamków. T o
są sami przełoŜeni szajki, a szeregowi t o chłopaki wyŜej wspomniani
i paru innych ludzi, kt órzy nie rozumieli [co się dzieje], lecz t ylko
podbujani przez tych [wym ienionych].
P oniewaŜ obecnie my duchowni nie m amy zwierzchnika t u na miejscu,
a zarozumiałe osoby, jak ks[ięŜa] f : Wincukiewicz, Iwasienko, Jemieljaniukc , robią rozłam pom iędzy księŜm i i wiernymi parafianami, ci pierwsi
dwaj wyst awiają się wielkimi osobami duchownymi z władzą biskupią,
a poniewaŜ biskup za granicą, kiedy zobaczą się, t o nawm awiają co chcą
i Biskup wierzy im , i t ak męczą biednych księŜy, jak t eraz mnie i nie
wiemy co to robi się: moŜna zniewaŜyć księdza w szat ach, Świąt ynię
BoŜą itd., jak wyŜej wspom niane zajście.
Ot óŜ uprzejmie proszę Władze Państ wowe Bezpieczeńst wa zająć się t ą
sprawą i winowajców pociągnąć do odpowiedzialności.
P rzy t ym uprzejmie proszę o przekazanie [i] zwrot mojej własności
„anciminsu” — relikwii, którą to w zbójecki sposób wyŜej wspomniane
osoby odebrały, o zwrot zam ków od kościoła, post awienie wszystkiego
w porządek, Ŝebym ja mógł zamknąć kościół t ymi kluczami co mam
właściwymi od kościoła.
Uprzejmie proszę o jak najrychlejszą pomoc w [rozstrzygnięciu]
wyŜej wspomnianego zajścia.
Ks. R. Czystowski
a
b
c
d
e
f
1
Opuszczono: „z powodu”.
W tekście: „Emieljaniuka”.
W tekście: „Emieljaniuk”.
W tekście: „Cichoniuk”.
Opuszczono: „gdy kościoła i by li złamane”.
W tekście: „ks. ks.”
Od białoruskiego „nachabny ” — bezczelny .
Nr 147
1945 gru dzień [p o 14]a, Bielsk Pod laski. — Sp rawozdanie p rzewodn iczącej Kolegiu m Propagan dowego p rzy Powiatowym Od dziale Informacji
256
i Prop agan dy w B ielsku Podlaskim Marii S zczęsn owiczowej d otyczące
stanu organizacji sp ołecznych w Bielsku Podlaskim.
Spis organizacji w Bielsku P odlaskim
1. Liga pracy społecznej Kobiet — powst ała dnia 17 XI 1945 r.
w Bielsku. Po upływie t ygodnia powstały koła pr[acy] sp[ołecznej]
kobiet w Szk[ole] Powsz[echnej] Białorus[kiej], w Szkole Powsz[echnej]
Pols[kiej] i w Gimnazjum Białoruskim. Deklaracje dla nowych członkiń
i st at uty dla nowo powstających kół poszły w t eren. Działalność Ligi na
razie ogranicza się do pracy w Kom isji Rozdzielczej UNRRA. Są róŜne
zamierzenia na przyszłość.
Skład Zarządu Ligi Kobiet : przewodnicząca — ob. Woźniakowa, I wiceprzewodn[icząca] — ob. Aleksandrowska, II wiceprzewodn[icząca] —
ob. Szczęsnowiczowa, sekret arka — ob. Jancewiczówna, skarbniczka —
ob. Nowocieniowa, członkinie — ob. Tokarzewiczowa, ob.
Wierzchowska, ob. Bast ryginówna.
2. Towarzyst wo Przyjaciół śołnierza zost ało zreorganizowane dnia 8
XII rb.
W skład Zarządu weszli: przewodniczący — ob. Zalewski, I wiceprzew[odniczący] — ob. Sikorski, II wiceprzew[odniczący] — ob. Tymiński, sekratarz — ob. Wiszniewski, skarbnik — ob. Gładkiewicz,
członek — ob. Mościchowski, członek — ob. Woźniakowa, członek —
ob. Szczęsnowiczowa, członek — ob. Franczak.
Zastępcy: ob. Konopiński, ob. T okarzewicz Seraf[in], ob. Januszewski.
Wskazówki o organizowaniu kół T Pś i deklaracje dla członków rozesłano w teren. Dnia 14 XII rb. t ut ejsze T Pś wyasygnowało
przedstawicielowi Batalionu Operacyjnego w Ciechanowcu i Boćkach
100 złotych na zakup gazet i pism . Tutejszy Oddział Informacji
i Propagandy zaopatrzył t enŜe Batalion Operacyjny w m at eriał
propagandowy na sum ę 222 zł na konto wydatków świetlicowych.
Na razie innych organizacji prócz młodzieŜowych (harcerst wa
i ZWM, kt óre śpi) — nie ma.
M. Szczęsnowiczowa
a
W tekście jest data: „1 X II 1946 r.”
Nr 148
1945 grud zień 19, B iałystok. — Pismo wojewody b iałostockiego
S. Dybowskiego do starosty b ielskiego w sprawie u su nięcia ze stan owiska
proboszcza parafii p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Pann y w Bielsku
Podlaskim i d ziekana bielskiego ks. M. Win cu kiewicza.
SPBP 1944-1950, sygn. 114, k. 137.
257
W załączeniu przesyłam pism o Warszawskiego Duchownego Konsyst orza P rawosławnego z dn. 14 ub. m . Nr 2198, które zwalnia ks.
Mikołaja Wincukiewicza z zajm owanego przez niego st anowiska
proboszcza i dziekana bielskiego. 1 P ismo t o naleŜy doręczyć
zaint eresowanemu w obecności najstarszego godnością wikariusza —
z jednoczesnym wezwaniem, by w t erm inie dni najbliŜszych mógł
przekazać sprawowane funkcje wyznaczonemu nast ępcy przez
właściwego biskupa.
O wykonaniu niniejszego zarządzenia proszę przesłać mi m oŜliwie najrychlej pisemne sprawozdanie.a
Wojewoda
Stefan Dybowski
a
1
Na m arginesie adnotacja podpisana przez starostę bielskiego R. Woźniaka: „Decy zja została
odczy tana w obec K s. Stempkow skiego Proboszcza Parafii Św. Michała. Przy jęcia decy zji
i pokw itow ania K s. Wincukiew icz odm ów ił dn. 22 grudnia 1945 r.”
Pismo W arszaw skiego Duchownego Konsy storza Prawosław ego do ks. M. Wincukiewicza:
patrz dok. nr 135.
Nr 149
1945 gru dzień 22, Bielsk Podlaski. — Orzeczen ie karn o-admin istracyjne
starosty bielskiego R. Woźniaka w sprawie o n iep rawn e przywłaszczen ie
przez ks. Mikołaja Win cu kiewicza stan owiska Zarządzającego S prawami
Diecezji Białostockiej.
Odpis, maszynopis.
KW PPR w Białym stoku 1944-1948, sygn. 1/V/23, k. 4.
Starosta powiat owy rozpat rzywszy w dniu 22 grudnia 1945 r. sprawę
karno-administracyjną przeciwko ks. Mikołajowi Wincukiewiczowi, zamieszkałem u w Bielsku Podl[askim], ul. Jagiellońska 10, obwinionem u
o nieprawne
przywłaszczenie
sobie
stanowiska
oraz
t ytułu
Zarządzającego Sprawami białostockiego biskupstwa, uznawszy go
winnym przywłaszczenia uprawnień nie opart ych na post anowieniach
dekret u P rez[ydent a] Rz[eczypos]p[oli]tej z dnia 18 XI 1938 r.
o st osunku państ wa do P olskiego Aut okefalicznego Kościoła
Prawosławnego, przez co dopuścił się wykroczenia z art . 26 P rawa
o Wykroczeniach, co zost ało udowodnione przyznaniem się
obwinionego, orzeka: skazać ks. Mikołaja Wincukiewicza na zasadzie
art . 26 Prawa o Wykroczeniach na areszt 30 dni areszt u bezwzględnego,
przy pobraniu koszt ów post ępowania w kwocie 5 zł. Ukarany moŜe
w ciągu siedmiu dni od dat y doręczenia orzeczenia zwrócić się do St arostwa z Ŝądaniem skierowania go do Sądu Okręgowego w Białymst oku,
w przeciwnym razie orzeczenie, jako prawom ocne, ulega wykonaniu. a
a
Zgodność odpisu z oryginałem potw ierdził sekretarz diecezjalny ks. B. Iwasienko.
Nr 150
258
1945 gru dzień 25, B ielsk Podlaski. — Pismo Zarządzającego S prawami
Diecezji Białostockiej Arcyb iskupstwa Miń skiego Patriarch atu Moskiewskiego ks. Mikołaja Wincu kiewicza do KP PPR w B ielsku Pod laskim
o restrykcjach admin istracji państwowej wob ec Cerkwi p rawosławn ej
w p ow. bielskim.
KP PPR w Bielsku Podlaskim 1944-1948, sygn. 5/V/4, k. 463-464.
P rzesyłając w załączeniu odpis pisma do ob. P rezydenta Odrodzonej
Demokrat ycznej P olski o t ych krzywdach, jakie się dzieją na terenie
m[iast a] Bielska i powiat u w st osunku do P rawosławia, do wiadom ości
a Powiat owego a Komitet u PP R i z prośbą o poddanie treści t ego pism a
pod rozwagę PP R i wyciągnięcie naleŜytych wniosków, czy w obecnych
czasach moŜe być dopuszczalnym sianie nienawiści wśród obywat eli
Odrodzonej Demokrat ycznej Polski, jakie m iały miejsce za czasów
Rządów faszystowskich?
Miejscowy Bielski St arost a wydaje polecenia MO o łamaniu zam ków
kościelnych, co miało miejsce we wsi Szczyt y, gm. Orla, pow.
bielskiego. b
Diecez[jalny] Sekret arz Zarządzający Sprawami Diecezji Białost ockiej
Ks. B. Iwasienko
Ks. Mik. Wincukiewicz
Załącz[nik] 1.
Odpis
Bielsk Podlaski, 24 XII 1945 r.
Do Jego Excelencji Pana P rezydent a Rzeczypospolit ej P olskiej
w Warszawiec
Niniejszym m am zaszczyt powiadom ić Waszą Excelencję o zajściach,
jakie miały miejsce w grudniu 1945 r. w m[ieście] Bielsk P odlaski, wojew[ództ wa] białost ockiego.
Orzeczeniem Sądu Starościńskiego z dnia 22 grudnia 1945 roku
L. K./878/45, jako obwiniony o „nieprawne przywłaszczenie sobie st anowiska oraz tytułu Zarządzającego Sprawami białostockiego biskupst wa
uznawszy go winnym przywłaszczenia uprawnień nie opartych na post anowieniach dekret u Prez[ydenta] Rz[eczy]p[ospoli]t ej z dnia 18 XI
1938 r. o st osunku Państ wa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła
Prawosławnego” 1 itd., za co zost ałem skazany na 30 dni areszt u
bezwzględnego.
P anie Prezydencie! Chyba obecni Dost ojnicy P ańst wowi, jak równieŜ
i całe społeczeńst wo demokrat yczne obecnej Polski, wolnej od
przeŜyt ków średniowiecznych
i t ej wiekowej nienawiści do
„znienawidzonej M oskwy” podsycanej ludźm i złej woli i nawet Rządami
t ak niedalekiej sanacji i faszyzmu, wiedzą o t ych nienorm alnych
259
stosunkach w odnoszeniu się do P rawosławia na terenach Historycznej
Polski. Chyba nie sekret, a jest hist oryczną prawdą, Ŝe szczyt em gwałt u
nad wiecznie cierpiącym P rawosławiem w Polsce, lat em 1938 roku, było
barbarzyńskie rujnowanie świąt yń prawosławnych na Chełmszczyźnie,
przy czynnym udziale P ańst wowej P olicji i administ racji! Ja nie będę t u
wyliczał gorzkich moment ów gwałtu i Golgot y mojej wiary w P olsce. T o
naleŜy do Hist orii.
Ja chcę t ylko wyt łum aczyć się przed Największym Dem okratą Nowej,
Wolnej, Demokrat ycznej Rzeczypospolitej i jako Przedst awiciel
Pat riarchy
M oskiewskiego,
Zarządzający
Sprawami
Diecezji
Białostockiej w im ieniu własnym i stut ysięcznej ludności prawosławnej
woj. białostockiego zapytać Go: czy hist oryczne błędy mogą być
powt arzane w obecnej Demokrat ycznej Polsce? Czy ustawy, dekret y
i róŜne przepisy, ongiś wydane sanacją i faszyzmem i zamierzone
przeciwko narodowościowej i wyznaniowej mniejszości w celu zupełnej
asymilacji, nadal będą miały swoją prawom ocność?
Chcę zapyt ać rówieŜ w imieniu własnym i powierzonej mej opiece duchownej ludości prawosławnej u Wysokiego Dostojnika i Pierwszego Demokraty P olskiego, czy obecna Milicja Obywat elska wstępuje w ślady
dawnej Policji [i] moŜe zbijać zamki z cerkiewnych drzwi i wprowadzać
w „posiadanie” księdza, kt óry według prawa cerkiewnego jest przestępcą?
Czy i nadal będą Ministrowie mianować biskupów prawosławnych,
a Wojewodowie w stosunku do proboszczów stosować „punkt 3 Tym czasowych Prawideł”?
Czy nadal, przy obecnych st osunkach obecnych Czynników
Rządowych do dawnych Ust aw wydanych przez Rządy sanacyjne, będą
rujnowane świąt ynie prawosławne, a „nielojalni” księŜa będą wysiedlani
za granicę i wt rącani do więzień za to, Ŝe oni kanonicznie uznają
zwierzchnictwo Patriarchy Moskiewskiego? Czy t o moŜe za to, Ŝe
„Moskiewskiego”?
A gdyby
„Londyńskiego”,
„Paryskiego”,
„Madryckiego”, to być moŜe ustałyby gorzkie mom enty prześladowań?
A gdyby P rawosławie uznało zwierzchnictwo Biskupa Rzymskiego, t o
i wcale byłoby dobrze!?
Czy i nadal będzie prowokowana i podsycana nienawiść przez ludzi złej
woli do „czerwonej Moskwy”, co świadczą wypadki w Bielsku
Podlaskim?
Czy i nadal pozost anie w Ŝyciu ten st raszliwy Dekret z 18 XI 1938 r.
— potwór zrodzony polit yką faszyzmu i przywódców, złej pamięci, niekanonicznej Aut okefalii?
260
Czy m y, prawosławni obywat ele obecnej Demokratycznej Polski, moŜemy liczyć na wolność swego wyznania, obrządków, języka i kult ury?
Czy moŜem y liczyć na prawo swobodnego ust roju swego
wewnętrznego Ŝycia cerkiewnego?
P anie
P rezydencie!
Prawosławna
ludność
wojew[ództwa]
białost ockiego [jest ] więcej niŜ lojalna: kto pierwszy wykonuje
obowiązki obywat elskie? Kto dzisiaj pierwszy zdaje świadczenia?
Prawosławni! Niech powie t en sam St arost a, kt óry zasądził mnie jako
„przestępcę” uznającego zwierzchnict wo P at riarchy Moskiewskiego?!
Czego od nas prawosławnych Ŝąda P olska? Wy, Dostojnicy obecnego
Państ wa, dajcie nam odpowiedź prawdziwą, kt órej my oczekujemy całe
wieki.
Jeśli o naszych historycznych cierpieniach i o dzisiejszych zajściach
nic nie wiedzieliście i nie wiedzą P rzedst awiciele obecnego Rządu Demokratycznego, proszę sprawdzić i dzieje Hist orii i obecne wypadki,
i st anąć na gruncie prawdy, i raz na zawsze, w dzisiejszych Wielkich
MoŜnościach Demokrat ycznych, zniszczyć hydrę nienawiści w st osunku
do M oskwy, która przewaŜnie, w obecnej chwili, jest więcej niŜ
przyjacielem Polski i jeśli kiedyś zawiniły rządy carów przed Narodem
Polskim, t o obecnie Rządy nowej Moskwy ofiarną krwią swych lepszych
synów om yli dawne grzechy i więcej: wskrzesili P olskę. Wypędzili
i rozdept ali najeźdźcę, przy ramieniu z dobrymi Polakami.
Co do sprawy: w grudniu roku 1944 Arcybiskup Miński Bazyli, wraz
z P rzedst awicielem Rządu BSSR A. D. Łobanowym , nawiedzili Województ wo
Białost ockie. Jego Ekscelencja w asyście licznego
duchowieństwa prawosławnego celebrował Mszę Św[iętą] w Bielsku
i Białymst oku oraz wizyt ował Siemiatycze. W imieniu własnym
i ludności — duchowieństwo Województwa Białost ockiego podpisało akt
zjednoczenia z Matczyną Cerkwią Moskiewską, od kt órej nas gwałtem
oderwano w roku 1925. Był wyłoniony i zat wierdzony przez
Arcybiskupa Bazylego Tymczasowy Zarząd Diecezjalny, kt óry pismem
swoim z dnia a 28 VI a 1945 r. Nr a 384a powiadomił Minist erstwo
Administ racji Publicznej w Warszawie i z prośbą o zatwierdzenie.
Dot ychczas Ŝadnej odpowiedzi nie ot rzym aliśm y. Czy to normalne warunki, Panie Prezydencie, w P ańst wie Demokrat ycznym? O tym
równieŜ powiadomiliśmy pismem swoim Wojewódzki Urząd Białost ocki.
W list opadzie 1945 roku Jego Ekscelencja Arcybiskup Miński Bazyli,
dekret em swoim z dn. 6 XI 1945 r. Nr a680 a rozwiązał T ymczasowy
Zarząd Diecezjalny i raczył nadać mnie godność Zarządzającego Sprawami Diecezji Białost ockiej. Do powyŜszych czynności przyst ąpiłem i na261
t ychm iast powiadamiając o t ym Minist erst wo Administ racji Publicznej
[pismem ] z dn. a14 XI a 1945 r. Nr a 418 a, Województwo Białostockie
i St arost ę Bielskiego-Podlaskiego i na t o Ŝadnych odpowiedzi nie ot rzymałem oprócz oświadczenia St arost y, Ŝe treści pisma nie przyjmuje do
wiadomości.
P o tym — wezwanie na st awienie się na Sąd St arościński i odczyt anie
skazującego orzeczenia 30-dniowym areszt em.
W im ieniu własnym , jako Dost ojnik Cerkwi Prawosławnej, i [w
imieniu] wiernych proszę jak najrychlej rozpat rzyć wielką i na czasie
sprawę stosunków obecnego Rządu do P rawosławia w P olsce i zwrócić
szczególną uwagę na moją sprawę, kt óra juŜ nabrała szerokiego rozgłosu.
Zaznaczam, Ŝe nasze złączenie z Mat czyną Cerkwią zostało
uprawnione Dekret em P at riarchy Moskiewskiego z dnia 12 II 1945 r. Nr
91.
Zarządzający Diecezją Białost ocką
ks. prot . Mik.Wincukiewicz
a-a
b
c
1
262
N apisane odręcznie.
N a marginesie adnotacja sporządzona przez I sekretarza KP PPR w Bielsku Podlaskim
A. Jarym ow icza: „A kta 12 I 1946 r.”
O dpisy pisma ks. M. Wincukiew icz skierował do: Patriarchatu Moskiewskiego, arcybiskupa Bazylego w Mińsku, K C PPR w Warszaw ie, KW PPR w Biały mstoku i starosty
bielskiego.
Tekst orzeczenia karno-administracy jnego starosty bielskiego w spraw ie ks. M. Wincukiewicza: patrz dok. nr 149.

Białorusini i stosunki polsko-białoruskie na Białostocczyźnie 1944

Transkrypt

Podobne dokumenty