D - Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Kielcach

Sygn. akt II Ca 1533/14 i II Cz 1784/14
POSTANOWIENIE
Dnia 5 lutego 2015 r.
Sąd Okręgowy w Kielcach Wydział II Cywilny Odwoławczy
w składzie następującym:
Przewodniczący: SSO Mariusz Broda
Sędziowie: SSO Ewa Piątkowska-Bidas
SSO Rafał Adamczyk (spr.)
Protokolant: st. prot. sąd. Iwona Cierpikowska
po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 lutego 2015 r. sprawy
z wniosku J. G. (1) i J. G. (2)
z udziałem W. C. M. van G.
o stwierdzenie nabycia spadku po E. G. van G.
na skutek zażalenia uczestnika
na postanowienie Sądu Rejonowego w Kielcach
z dnia 30 września 2014 r., sygn. akt I Ns 913/12
oraz apelacji uczestnika
od postanowienia Sądu Rejonowego w Kielcach
z dnia 30 września 2014 r., sygn. akt I Ns 913/12
postanawia:
I. zmienić postanowienie oddalające wniosek o częściowe odrzucenie wniosku w ten sposób, że odrzucić wniosek o
stwierdzenie nabycia spadku po E. G. van G. w części nieobejmującej wchodzących w skład spadku praw rzeczowych
na nieruchomościach
i posiadania nieruchomości położonych w (...);
II. zmienić postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po E. G. van G.
w punkcie I (pierwszym) w całości i stwierdzić, że spadek po E. G. van G.,
z domu G., córce J. i J., zmarłej dnia 18 maja 2011 roku w H. (...)) i tam ostatnio stale zamieszkałej, w części obejmującej
prawa rzeczowe
na nieruchomościach i posiadanie nieruchomości położonych w(...)
na podstawie ustawy nabyli: mąż W. A. C. M. van G.
w ½ (jednej drugiej) części oraz rodzice J. G. (1) i J. G. (2), z domu G.
w ¼ (jednej czwartej) części każde z nich;
III. oddalić apelację w pozostałej części;
IV. oddalić wniosek uczestnika o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego
i zażaleniowego.
Sygn. akt II Ca 1533/14, II Cz 1784/14
UZASADNIENIE
Wnioskodawcy J. G. (1) i J. G. (2) domagali się stwierdzenia nabycia spadku po swojej córce E. G. van G., z domu G.,
obywatelce (...) oraz (...), zmarłej w dniu 18 maja 2011 r. w s-G. w (...)i tam ostatnio stale zamieszkałej. Jako uczestnika
wskazali męża spadkodawczyni - W. C. M. van G..
Uczestnik W. A. C. M. van G. domagał się uznania w oparciu o art. 1110( 2) k.p.c., że w odniesieniu do spadku po
E. van G., z domu G. sąd posiada wyłączną jurysdykcję krajową co do tej części masy spadkowej, w skład której
wchodzą prawa rzeczowe na nieruchomościach położonych na terytorium (...), tj. co do udziału w wysokości 1/2 we
własnościowym spółdzielczym prawie do lokalu mieszkalnego nr (...) przy ulicy (...) w K. oraz udziału w wysokości
1/8 w nieruchomości położonej w B., gmina D. oznaczonej jako działka budowlana nr (...), dla której Sad Rejonowy w
Kielcach prowadzi księgę wieczystą (...) i stwierdzenia, iż tę część spadku na podstawie art. 1025 k.c. w zw. z art. 932 §
1 i 2 k.c. i art. 933 § 1 k.c. nabyli: mąż spadkodawczyni - W. A. C. M. van G. w ½ części oraz rodzice spadkodawczyni J. G. (1) i J. G. (2) po ¼ części każde z nich. W pozostałym zakresie uczestnik żądał odrzucenia wniosku na podstawie
art. 199 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., art. 1149( 1 )k.p.c. i art. 1145 k.p.c. z uwagi na istniejący holenderski
notarialny akt prawa do dziedziczenia z dnia 22 sierpnia 2011 r. po E. van G. z domu G., w którym przesądzono
kwestię dziedziczenia po spadkodawczyni tej części spadku, która nie jest objęta wyłączną jurysdykcją sądów polskich.
Ponadto uczestnik domagał się ustalenia, że nabyte na mocy umowy sprzedaży z dnia 25 kwietnia 2001 r., rep.
(...)własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego nr (...) przy ulicy (...) w K. weszło do wspólnego majątku
małżonków van G..
Postanowieniem z dnia 30 września 2014 r. Sąd Rejonowy w Kielcach oddalił wniosek uczestnika o częściowe
odrzucenie wniosku, a także stwierdził, że spadek po E. G. van G., z domu G., córce J. i J., zmarłej w dniu 18 maja 2011
r. w H. ((...) i tam ostatnio stale zamieszkałej na podstawie ustawy nabyli: mąż W. A. C. M. van G. w ½ części oraz
rodzice J. G. (1) i J. G. (2), z domu G. po ¼ części każde z nich; orzekł, że wnioskodawcy i uczestnik ponoszą koszty
postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.
Sąd Rejonowy ustalił, że spadkodawczyni E. van G., z domu G. zmarła dnia 18 maja 2011 r. w s-G., gdzie ostatnio
stale zamieszkiwała. Spadkodawczyni była zamężna z W. C. M. van G.. Nie miała dzieci ani z małżeństwa, ani
pozamałżeńskich czy przysposobionych. Do kręgu jej spadkobierców ustawowych należą także rodzice J. G. (1) i J.
G. (2). Spadkodawczyni nie sporządziła testamentu. Nikt ze spadkobierców nie zrzekł się dziedziczenia, nie odrzucił
spadku, nie został uznany za niegodnego dziedziczenia. W dniu 22 sierpnia 2011 r. notariusz w s-G. w (...) sporządził
akt prawa do dziedziczenia po E. van G., z domu G., na podstawie którego jedynym jej spadkobiercą został mąż W. A.
C. M. van G.. W skład spadku wchodzi, między innymi, własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego nr
(...) przy ulicy (...) w K. (co do którego E. van G. złożyła oświadczenie, iż dokonuje kupna za pieniądze pochodzące z
majątku odrębnego, a ze swoim mężem nie zawierała majątkowych umów małżeńskich; W. A. C. M. van G. złożył w
dniu 30 kwietnia 2001 r. oświadczenie na piśmie z podpisem notarialnie poświadczonym, że nabyte przez jego żonę
E. van G. aktem notarialnym własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego położonego w K. przy ul. (...)
stanowi jej majątek odrębny nabyty za pieniądze pochodzące z jej majątku odrębnego) oraz udział w wysokości 1/8
w nieruchomości położonej w B., gmina D., oznaczonej jako działka budowlana nr (...), dla której Sad Rejonowy w
Kielcach prowadzi księgę wieczystą (...). Spadkodawczyni E. van G. miała obywatelstwo holenderskie i polskie.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy wskazał, że regulacja jurysdykcji w transgranicznych sprawach
spadkowych jest pozostawiona prawu krajowemu. Dla jurysdykcji sądu polskiego w niniejszej sprawie wystarczający
jest łącznik w postaci obywatelstwa polskiego spadkodawczyni, nadto znaczna część majątku spadkowego znajduje
się w (...) (art. 1108 § 1 i 2 k.p.c.). Ze względu na treść art. 1110( 2) k.p.c., w zakresie, w jakim sprawa spadkowa dotyczy
praw rzeczowych na nieruchomości lub posiadania nieruchomości położonej w (...), jurysdykcja krajowa sądów
polskich jest wyłączna. Zasadą jest, że stwierdzenie nabycia spadku powinno dotyczyć całego spadku, a ograniczenie
się do stwierdzenia nabycia spadku względem części majątku spadkowego jest niedopuszczalne. Silniejsza jest
jednak reguła, iż sądy polskie mogą orzekać tylko w granicach jurysdykcji. Oznacza to, że majątek spadkowy ulega
podziałowi na dwie części: jedną stanowi majątek położony za granicą, a drugą nieruchomości objęte jurysdykcją sądu
polskiego. Analiza opinii biegłego z zakresu prawa holenderskiego w powiązaniu z opracowaniem nadesłanym przez
Ministerstwo Sprawiedliwości, sporządzonym przez pracownika Ambasady (...)w (...) doprowadziła Sąd pierwszej
instancji do konkluzji, iż akt prawa do dziedziczenia sporządzony w dniu 22 sierpnia 2011 r. przed holenderskim
notariuszem w H. stanowi – w rozumieniu art. 1149( 1) k.p.c. - rozstrzygnięcie innego organu państwa obcego wydane
w sprawach cywilnych i podlega uznaniu z mocy prawa (art. 1145 k.p.c.), o ile nie występują przeszkody do uznania,
określone w art. 1146 k.p.c. Sąd Rejonowy zwrócił uwagę, że holenderski akt prawa do dziedziczenia odpowiada co do
zasady cechom polskiego notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia, zawiera wszystkie obligatoryjne elementy
przewidziane ustawą z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (tekst jednolity Dz. U. z 2014 r., poz. 164 ze zmianami),
ma charakter deklaratoryjnego dokumentu urzędowego w formie aktu notarialnego, jednak może być zmieniany i
kwestionowany wobec nowych okoliczności sprawy spadkowej, podlega kontroli sądowej w wypadku sporu, nie jest
rejestrowany - co w aspekcie treści art. 95j polskiego Prawa o notariacie nie dawałoby mu skutków prawomocnego
postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Skoro skuteczność polskiego aktu poświadczenia dziedziczenia –
zarejestrowanego ma większą moc niż skuteczność zwykłego poświadczenia, to skuteczność holenderskiego aktu
poświadczenia dziedziczenia - niezarejestrowanego, w ocenie Sądu pierwszej instancji nie powoduje powagi rzeczy
osądzonej i konieczności częściowego odrzucenia wniosku w niniejszej sprawie. W prawie holenderskim można
udowodnić swoje prawa do spadku także innymi dowodami, a akt prawa do dziedziczenia ma jedynie na celu
ułatwienie obrotu i ochronę osób trzecich. Powołując się na treść art. 1110( 2) k.p.c. w związku z art. 1146 § 1 pkt 2
k.p.c., Sąd Rejonowy wskazał, iż z zakresu uznania wyłączone są prawa i obowiązki majątkowe zmarłego, których
przedmiotem są położone na obszarze (...) nieruchomości. Ponadto, zdaniem tego Sądu, notarialny akt prawa do
dziedziczenia po E. van G. nie spełnia przesłanek do jego uznania z art. 1146 § 1 pkt 7 k.p.c., bowiem uznanie
to pozostawałoby w sprzeczności z podstawowymi zasadami porządku prawnego (...)- regułami polskiego prawa
spadkowego, chroniącymi bliskość więzi rodzinnej między osobami zaliczonymi do kręgu spadkobierców ustawowych
a spadkodawcą. Zgodnie z art. 4 pkt 10 i 11 holenderskiego kodeksu cywilnego, na wypadek braku zstępnych,
do dziedziczenia z ustawy powołany jest wyłącznie małżonek, a w dalszej kolejności - rodzice i rodzeństwo. W
polskim systemie prawnym, jeżeli spadkodawca nie pozostawił po sobie zstępnych, do dziedziczenia powołani są
obok małżonka rodzice spadkodawcy (art. 932 § 1 k.c.). Sąd pierwszej instancji podniósł, że za takim rozwiązaniem
przemawiają liczne argumenty natury słusznościowej - to rodzice często pomagają dzieciom w powstaniu ich majątku,
wcześniej zapewniając im wychowanie i wykształcenie, a w chwili śmierci dziecka znajdują się zwykle w wieku,
który już nie daje szansy na rozwój ich możliwości zarobkowych. Z tych względów Sąd Rejonowy oddalił wniosek o
odrzucenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku ponad te składniki majątkowe, co do których sąd polski posiada
wyłączną jurysdykcję. W konsekwencji, wobec przyjęcia przez Sąd pierwszej instancji nie tylko jurysdykcji wyłącznej,
ale też fakultatywnej, Sąd ten stwierdził nabycie spadku w ogólności na podstawie art. 932 § 1 k.c., nie badając składu
spadku i źródeł jego nabycia, ustalając ogólnie, że spadek obejmował spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu
mieszkalnego.
Jako podstawę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania Sąd Rejonowy podał przepis art. 520 § 1 k.p.c., wskazując, iż
zarówno wnioskodawcy, jak i uczestnik domagali się stwierdzenia nabycia spadku na podstawie ustawy i byli w tym
samym stopniu zainteresowani wynikiem postępowania.
Uczestnik wniósł zażalenie na postanowienie oddalające wniosek o częściowe odrzucenie wniosku o stwierdzenie
nabycia spadku po E. van G.. Zaskarżył to orzeczenie w całości, zarzucając:
- naruszenie przepisów postępowania - art. 199 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. w zw. z art. 1145 k.p.c.
w zw. z art. 11491 k.p.c. poprzez błędne przyjęcie przez Sąd pierwszej instancji, że istnienie w obrocie prawnym
holenderskiego notarialnego aktu prawa do dziedziczenia z dnia 22 sierpnia 2011 r., nr (...). (...).01, sporządzonego
przez holenderskiego notariusza, pomimo uznania go przez Sąd Rejonowy za rozstrzygnięcie sprawy cywilnej w
rozumieniu art. 11491 w zw. z art. 1145 k.p.c., nie uzasadnia odrzucenia wniosku o stwierdzenie nabycia spadku
po E. van G. w części, w jakiej kwestia spadkobrania po niej została już objęta aktem dziedziczenia (w granicach
nienaruszających wyłącznej jurysdykcji sądów polskich), a to z tego względu, iż akt ten w ocenie Sądu pierwszej
instancji ma „słabszą moc” niż polskie notarialne poświadczenie dziedziczenia, gdyż nie podlega w (...) rejestracji
w centralnym rejestrze, takim jak ten prowadzony dla polskich notarialnych aktów poświadczenia dziedziczenia, a
zatem nie może z punktu widzenia prawa polskiego być traktowany jako ekwiwalent postanowienia o stwierdzeniu
nabycia spadku, podczas gdy akt dziedziczenia sporządzony przez uprawniony według prawa holenderskiego organ
(notariusza), w przepisanej prawem holenderskim formie, stanowiący według prawa holenderskiego rozstrzygnięcie
kwestii dziedziczenia po zmarłym, nie może jako rozstrzygnięcie organu obcego podlegać badaniu z punktu
widzenia przesłanek pełnej skuteczności podobnych instrumentów prawa polskiego, a w szczególności polskiego aktu
poświadczenia dziedziczenia,
- naruszenie przepisów postępowania - art. 1145 k.p.c. w zw. z art. 1146 k.p.c. w zw. z art. 1149( 1) k.p.c. poprzez błędne
przyjęcie przez Sąd pierwszej instancji, że uznanie na terytorium (...)aktu dziedziczenia przewidującego, iż zgodnie
z regułami dziedziczenia ustawowego prawa holenderskiego całość spadku po E. van G. dziedziczy uczestnik jako
jej małżonek, byłoby sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego (...)(klauzulą porządku publicznego),
gdyż naruszałoby reguły dziedziczenia ustawowego przewidziane w prawie polskim, podczas gdy polska regulacja
dziedziczenia ustawowego nie stanowi elementu podstawowych zasad porządku prawnego (...)(nie wchodzi w zakres
klauzuli porządku publicznego), skoro według prawa polskiego sam spadkodawca może poprzez testament odstąpić
od reguł dziedziczenia ustawowego, a co więcej - ustawodawca dopuszcza sytuację, w której polski sąd może być
obowiązany do orzekania o dziedziczeniu z ustawy według prawa obcego, przewidującego inną kolejność dziedziczenia
niż prawo polskie, a zatem Sąd pierwszej instancji powinien był uznać, że akt dziedziczenia nie narusza polskiej
klauzuli porządku publicznego i nie ma podstaw, by odmówić mu uznania na terytorium (...),
- naruszenie przepisów postępowania - art. 233 k.p.c. poprzez: brak całościowego rozważenia przez Sąd pierwszej
instancji zebranego w sprawie materiału dowodowego dotyczącego charakteru prawnego aktu dziedziczenia w
prawie holenderskim, w szczególności poprzez pominięcie zawartych w piśmie z Ministerstwa Sprawiedliwości z
dnia 25 marca 2013 r. oraz załącznikach do niego informacji wskazujących, iż akt dziedziczenia stanowi podstawę
ujawnienia spadkobiercy, jako właściciela, w holenderskich księgach wieczystych, a także informacji wskazujących
(a znajdujących się również w samej treści aktu dziedziczenia), iż akt dziedziczenia stanowi podstawę żądania przez
spadkobiercę świadczeń od osób trzecich, podczas gdy Sąd pierwszej instancji powinien był wziąć pod uwagę powyższe
cechy aktu dziedziczenia wynikające z prawa holenderskiego i uznać, iż pomimo braku rejestracji w jakimkolwiek
rejestrze podobnym do polskiego (...), skuteczność prawna aktu dziedziczenia według prawa holenderskiego nie jest
„słabsza” niż moc prawna jego polskiego odpowiednika, oraz poczynienie przez Sąd Rejonowy ustalenia sprzecznego
z zebranym w sprawie materiałem dowodowym na podstawie dowolnej oceny dowodów, polegającego na błędnym
przyjęciu, iż spadkodawczyni E. van G. nabyła spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego położonego
w K. przy ul. (...) wyłącznie z zamiarem zapewnienia zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych swoich rodziców, tj.
wnioskodawców, podczas gdy z zeznań świadka L. G. i z zeznań wnioskodawczyni J. G. (2) wynika, że spadkodawczyni
nabyła prawo do lokalu w pierwszej kolejności po to, aby mogła zamieszkać w nim wraz z mężem - uczestnikiem - po
jego przejściu na emeryturę.
Wskazując na powyższe zarzuty, uczestnik domagał się uchylenia w całości zaskarżonego postanowienia oraz na
podstawie art. 199 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. w zw. z art. 11491 k.p.c. w zw. z art. 1145 k.p.c. żądał odrzucenia
wniosku o stwierdzenie nabycia spadku po E. van G. w części, w jakiej wniosek ten nie dotyczy objętych wyłączną
jurysdykcją sądów polskich praw rzeczowych na nieruchomościach położonych w (...), wchodzących w skład spadku,
tj. udziału w wysokości 1/2 w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego położonego w K. przy ul.
(...) oraz udziału w wysokości 1/8 we współwłasności nieruchomości gruntowej położonej w B., gmina D., stanowiącej
działkę ewidencyjną nr (...) o powierzchni 0,1426 ha, objętej księgą wieczystą (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy
w Kielcach - z uwagi na istniejący w obrocie prawnym holenderski notarialny akt prawa do dziedziczenia z dnia 22
sierpnia 2011 r., nr (...). (...).01, w którym przesądzono kwestię dziedziczenia po spadkodawczyni tej części spadku,
która nie jest objęta wyłączną jurysdykcją sądów polskich.
Uczestnik złożył także apelację od postanowienia Sądu Rejonowego w Kielcach z dnia 30 września 2014 r. w
przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku po E. van G.. Zaskarżył to orzeczenie w całości, zarzucając:
- naruszenie przepisów postępowania: art. 1145 w zw. z art. 11491 k.p.c. w zw. z art. 1108 § 1 i 2 k.p.c. w zw. z art.
11102 k.p.c. poprzez błędne przyjęcie przez Sąd pierwszej instancji, że Sąd ten może orzekać co do całości spadku po
E. van G., podczas gdy istnienie w obrocie prawnym holenderskiego notarialnego aktu prawa do dziedziczenia z dnia
22 sierpnia 2011 r., nr (...). (...).01, wyłącza jurysdykcję fakultatywną sądów polskich co do kwestii spadkobrania po
E. van G.,
- naruszenie przepisów postępowania - art. 670 k.p.c. poprzez dokonanie w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia
ustalenia, że w skład majątku spadkowego po E. van G. wchodzi całość spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu
mieszkalnego położonego w K. przy ul. (...), podczas gdy jeśli już Sąd Rejonowy uznał, iż może orzekać co do całości
spadku po E. van G., to powinien wziąć pod uwagę, że w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku nie orzeka się
o składzie spadku - następuje to bowiem dopiero na etapie działu spadku zgodnie z art. 684 k.p.c.,
- naruszenie przepisów prawa materialnego - art. 1:94 holenderskiego kodeksu cywilnego w zw. z art. 17 ust. 1
ustawy z dnia 12 listopada 1965 r. prawo prywatne międzynarodowe, poprzez jego niewłaściwe zastosowanie przez
Sąd pierwszej instancji polegające na przyjęciu, że w skład spadku po E. van G. wchodzi całość spółdzielczego
własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w K. przy ul. (...), podczas gdy zgodnie z prawem
holenderskim wszystkie aktywa nabyte w toku trwania wspólności majątkowej małżeńskiej wchodzą do majątku
małżeńskiego.
Wskazując na powyższe zarzuty, uczestnik wniósł o:
- zmianę pkt I sentencji zaskarżonego postanowienia i stwierdzenie, że spadek po E. G. van G., z domu G.,
córce J. i J., zmarłej w dniu 18 maja 2011 r. w H. ((...)) i tam ostatnio zamieszkałej, a w skład którego wchodzą
następujące prawa rzeczowe na nieruchomościach położonych na terytorium (...): udział w wysokości 1/2 w
spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego położonego w K. przy ul. (...), udział w wysokości 1/8
we współwłasności nieruchomości gruntowej położonej w B., gmina D., stanowiącej działkę ewidencyjną nr (...) o
powierzchni 0,1426 ha, objętej księgą wieczystą (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Kielcach, z ustawy nabyli: mąż
spadkodawczyni W. A. C. M. van G. w ½ części oraz rodzice J. G. (1) i J. G. (2), z domu G. po ¼ części każde z nich;
- zmianę pkt II sentencji zaskarżonego postanowienia i orzeczenie, iż wnioskodawcy są solidarnie obowiązani do
zwrotu uczestnikowi kosztów postępowania oraz kosztów zastępstwa procesowego.
Ponadto uczestnik domagał się zasądzenia na swoją rzecz od wnioskodawców kosztów postępowania apelacyjnego
oraz zażaleniowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych.
Sąd Okręgowy zważył, co następuje:
Zażalenie jest zasadne.
Prawidłowe jest stanowisko Sądu Rejonowego, że jurysdykcja sądów polskich co do spadkobrania po E. van G.
powinna być oceniana w świetle przepisów kodeksu postępowania cywilnego, ponieważ to zagadnienie nie zostało
uregulowane przez rozporządzenia wydane przez organy Unii Europejskiej ani przez umowę międzynarodową łączącą
(...)z (...). Sąd pierwszej instancji trafnie wskazał, iż w zakresie, w jakim sprawa spadkowa dotyczy praw rzeczowych
na nieruchomości lub posiadania nieruchomości położonej w (...), jurysdykcja sądów polskich jest wyłączna (art.
1110( 2 )k.p.c.). Niewątpliwie zatem w tym zakresie holenderski notarialny akt prawa do dziedziczenia z dnia 22 sierpnia
2011 r., nr (...). (...).01 nie może podlegać uznaniu na terytorium (...)(art. 1146 § 1 pkt 2 k.p.c. w związku z art.
1149( 1 )k.p.c. i art. 1145 k.p.c.). Należy zgodzić się z Sądem Rejonowym, że wymieniony akt stanowi innego rodzaju
niż orzeczenie sądowe rozstrzygnięcie organu państwa obcego wydane w sprawie cywilnej (art. 1149( 1 )k.p.c. i art.
1145 k.p.c.), które podlega uznaniu z mocy prawa, o ile nie zachodzą przeszkody z art. 1146 k.p.c. Błędny jest jednak
pogląd Sądu pierwszej instancji o niemożności uznania holenderskiego notarialnego aktu prawa do dziedziczenia za
rozstrzygnięcie równoważne sądowemu postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku – w części nieobjętej wyłączną
jurysdykcją sądu polskiego.
Prawo holenderskie nie przewiduje zasadniczo sądowej procedury stwierdzania nabycia spadku. Organem
upoważnionym do wydawania rozstrzygnięć co do poświadczenia praw do spadku są notariusze. Teoretycznie, osoba
niezadowolona z treści poświadczenia może zawsze zwrócić się do sądu o jego kontrolę, tak jak z każdą inną sprawą
cywilną. Holenderski akt prawa do dziedziczenia, podobnie jak polskie notarialne poświadczenie dziedziczenia,
ma charakter deklaratoryjnego dokumentu urzędowego, stwierdzającego okoliczności istotne dla dziedziczenia i
stanowi podstawę udzielenia ochrony osobom trzecim działającym w dobrej wierze, że osoba legitymująca się takim
dokumentem w rzeczywistości ma prawo do majątku spadkowego. Ponadto, w celu ujawnienia następstwa prawnego
w holenderskich księgach wieczystych konieczne jest uzyskanie notarialnego aktu prawa do dziedziczenia (zob.
załącznik nr 4 do pisma Ministerstwa Sprawiedliwości – k. 118 – 120). Zdaniem Sądu Okręgowego, warunkiem
skuteczności holenderskiego aktu prawa do dziedziczenia na terytorium (...)powinno być przede wszystkim to, czy
wymieniony dokument zgodnie z prawem (...) jest wiążący w tym państwie jako rozstrzygnięcie w sprawie spadkowej
– ze względu na zawartą w nim treść i sporządzenie go przez uprawnioną osobę działającą w przepisanej prawem
roli. Niezasadne jest natomiast – tak jak to przyjął Sąd Rejonowy - wprowadzanie dodatkowego wymogu w postaci
uzależnienia skuteczności holenderskiego aktu prawa do dziedziczenia od dokonania czynności, która jest wymagana
w stosunku do podobnych aktów w (...) ale jest nieznana prawu holenderskiemu – rejestracji aktu w przeznaczonym
do tego centralnym rejestrze. Tego rodzaju odmienność proceduralna prawa obcego nie uzasadnia pozbawienia
holenderskiego aktu prawa do dziedziczenia skutków, jakie według prawa polskiego pociąga za sobą orzeczenie
sądowe o stwierdzeniu nabycia spadku (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z 25 listopada 1977 r., I CR 9/77,
OSNC 1978/9/162; postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 5 października 2000 r., I ACa 391/00, OSP
2002/2/22; uzasadnienie postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 30 października 2001 r., I ACa 461/01,
OSA 2002/9/51).
Skarżący słusznie zarzuca również, iż Sąd pierwszej instancji wadliwie ocenił, że uznanie aktu prawa do dziedziczenia z
dnia 22 sierpnia 2011 r., nr (...). (...).01 na terytorium (...)naruszałoby klauzulę porządku publicznego (art. 1146 § 1 pkt
7 k.p.c.) ze względu na przewidziany w tym akcie inny porządek dziedziczenia niż określony w przepisach polskiego
prawa spadkowego. Z utrwalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, iż celem klauzuli porządku publicznego
nie jest ocena zgodności zagranicznego rozstrzygnięcia wydanego według prawa obcego z prawem polskim. Przeciwny
pogląd musiałby prowadzić do odrzucenia możliwości uznania jakichkolwiek rozstrzygnięć zapadłych w innych
państwach, w tym w państwach członkowskich Unii Europejskiej, które przewidywałyby odmienne rozwiązania
prawne od polskich reguł dziedziczenia ustawowego. Klauzula porządku publicznego może natomiast stanowić
podstawę odmowy uznania orzeczenia zagranicznego (lub innego aktu organu państwa obcego wydanego w sprawie
cywilnej) tylko wówczas, gdyby na skutek uznania zostały naruszone najbardziej podstawowe zasady polskiego
systemu prawnego lub poszczególnych gałęzi prawa. Zastosowanie klauzuli porządku publicznego stanowi odstępstwo
od zasady stosowania prawa obcego oraz uznawania zagranicznych orzeczeń opartych na tym prawie i dlatego
przesłanek do jej zastosowania nie można interpretować w sposób rozszerzający. Wyjątkowy charakter przywołanej
klauzuli skutkuje tym, iż jedynie naruszenie podstawowych, fundamentalnych zasad porządku prawnego może
stanowić uzasadnioną podstawę odmowy uznania orzeczenia (zob. np. postanowienie Sądu Najwyższego z 13 kwietnia
2011 r., V CSK 335/10, LEX nr 955039; wyrok Sądu Najwyższego z 12 stycznia 2012 r., II CSK 202/11, LEX nr
1147743). Rozstrzygnięcie zagraniczne narusza podstawowe zasady porządku prawnego w (...) tylko wtedy, gdy jego
skutek byłby nie do pogodzenia z samą koncepcją określonej instytucji w prawie polskim, a nie z poszczególnymi
przepisami regulującymi w obu państwach tę samą instytucję (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z 18 stycznia
2002 r., I CKN 722/99, LEX nr 53145; postanowienie Sądu Najwyższego z 7 listopada 2008 r., IV CSK 256/08,
LEX nr 590270). Nie można zatem przyjąć, że uznanie aktu prawa obcego przewidującego, iż po spadkodawczyni nie
dziedziczą jej rodzice byłoby sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego (...), skoro przepisy polskiego
prawa spadkowego nie zawsze przewidują dziedziczenie rodziców po spadkodawcy, jak również pozwalają na
sporządzenie testamentu dowolnie określającego krąg spadkobierców. Pozbawione znaczenia są przy tym argumenty
Sądu Rejonowego, że E. van G. nabyła (wchodzący w skład spadku) lokal mieszkalny w celu zaspokojenia potrzeb
mieszkaniowych rodziców. Dziedziczenie prawa do tego lokalu podlega bowiem jurysdykcji sądów polskich i prawu
polskiemu (art. 1110( 2 )k.p.c. oraz art. 2 ust. 1 w związku z art. 64 ust. 2 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne
międzynarodowe – Dz. U. nr 80, poz. 432, ze zmianami).
W świetle powyższych rozważań, holenderski notarialny akt prawa do dziedziczenia z dnia 22 sierpnia 2011 r., nr (...).
(...).01 podlega uznaniu z mocy prawa (art. 1145 k.p.c. w związku z art. 11491 k.p.c.) w zakresie, w jakim nie narusza
jurysdykcji wyłącznej (art. 11102 k.p.c.) – co sprawia, że kwestia stwierdzenia nabycia spadku po E. G. van G. została już
w tej części prawomocnie rozstrzygnięta. Rodzi to konieczność odrzucenia wniosku o stwierdzenie nabycia spadku po
E. G. van G. w części nieobejmującej wchodzących w skład spadku praw rzeczowych na nieruchomościach i posiadania
nieruchomości położonych w (...)(art. 199 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., art. 11491 k.p.c. i art. 1145 k.p.c.), a
tym samym zmiany postanowienia Sądu Rejonowego, oddalającego wniosek o częściowe odrzucenie wniosku. Sąd
Okręgowy orzekł o tej zmianie na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.
Apelacja uczestnika zasługuje na częściowe uwzględnienie.
Jak wskazano wyżej, istnienie w obrocie prawnym holenderskiego notarialnego aktu prawa do dziedziczenia z dnia
22 sierpnia 2011 r., nr (...). (...).01, wyłącza jurysdykcję fakultatywną sądów polskich co do kwestii spadkobrania
po E. van G. (art. 1145 k.p.c. w związku z art. 11491 k.p.c. i art. 1108 § 1 i 2 k.p.c.). Sąd Rejonowy nie mógł
zatem orzekać co do całości spadku, a jedynie w granicach jurysdykcji wyłącznej sądów polskich (art. 11102 k.p.c.)
– tylko co do dziedziczenia praw rzeczowych na nieruchomościach lub posiadania nieruchomości położonych w
(...). Silniejszą od zasady, iż stwierdzenie nabycia spadku powinno dotyczyć całości spadku jest reguła, że sądy
polskie mogą orzekać jedynie w granicach jurysdykcji krajowej. Gdy jurysdykcja ta obejmuje jedynie część majątku
spadkowego, sąd powinien ograniczyć rozstrzygnięcie w przedmiocie nabycia spadku jedynie do tej części (por.
uchwała Sądu Najwyższego z 2 kwietnia 1982 r., III CZP 8/82, OSNC 1982/10/142; postanowienie Sądu Najwyższego
z 13 października 1986 r., I CR 272/86, OSNC 1987/12/213; postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 22
listopada 2002 r., I ACa 462/02, OSP 2003/12/160).
Skarżący nie ma jednak racji, iż w sentencji postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku powinny być wyliczone
wchodzące w skład spadku po E. van G. prawa rzeczowe na nieruchomościach położonych w (...). Na etapie
stwierdzenia nabycia spadku poza zakresem kognicji sądu pozostaje kwestia składu majątku spadkowego. Sąd nie
zajmuje się wiążąco w tym postępowaniu składem majątku spadkowego i dlatego ustalenia co do przynależności
danego składnika majątkowego do spadku (zarówno pozytywne jak i negatywne) nie są wiążące w innych
postępowaniach – art. 670 k.p.c. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 14 października 2010 r., III CZP 67/10,
LEX nr 686765; postanowienie Sądu Najwyższego z 19 sierpnia 2010 r., IV CSK 37/10, LEX nr 885023 i odpowiednio
np. uchwały Sądu Najwyższego z 6 lutego 1969 r., III CZP 132/68, OSNC 1969/7-8/131, z 9 lutego 1967 r., III
CZP 55/84, OSNC 1985/5-6/66 i postanowienie Sądu Najwyższego z 23 listopada 1998 r., II CKN 52/98, LEX nr
519304). Tym samym dokonane przez Sąd Rejonowy ustalenie, że w skład spadku po E. van G. wchodzi całość
spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w K. przy ulicy (...), a nie udział ½ w tym
prawie jest bezprzedmiotowe dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy i bez znaczenia pozostają ewentualne, związane z tą
kwestią, błędy w ocenie dowodów i naruszenia prawa materialnego. Skład spadku jest badany dopiero na etapie działu
spadku (art. 684 k.p.c.) – co zresztą dostrzega sam uczestnik w apelacji (k. 561). Pozostałe ustalenia faktyczne Sądu
pierwszej instancji Sąd Okręgowy akceptuje i przyjmuje za własne. W niniejszej sprawie poza sporem pozostawało, że
w skład spadku po E. van G. wchodziły składniki wymienione w art. 11102 k.p.c., a szczegółowe ich określanie nie jest
przedmiotem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku.
Z tych przyczyn, Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. zmienił postanowienie
o stwierdzeniu nabycia spadku po E. G. van G. w punkcie I w całości i stwierdził, że spadek po E. G. van G., z domu
G., córce J. i J., zmarłej dnia 18 maja 2011 r. w H. ((...)) i tam ostatnio stale zamieszkałej, w części obejmującej prawa
rzeczowe na nieruchomościach i posiadanie nieruchomości położonych w (...)na podstawie ustawy nabyli: mąż W. A.
C. M. van G. w ½ części oraz rodzice J. G. (1) i J. G. (2), z domu G. w ¼ części każde z nich – zgodnie z art. 932 § 1 k.c.
W ocenie Sądu Okręgowego, prawidłowe jest rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji o kosztach postępowania.
Uczestnik zaskarżył postanowienie również w tym zakresie, chociaż nie przedstawił zarzutów ani uzasadnienia
co do wadliwości wymienionego rozstrzygnięcia. Podstawową zasadę odnoszącą się do kosztów postępowania
nieprocesowego statuuje art. 520 § 1 k.p.c. zgodnie z którym każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze
swym udziałem w sprawie, obciążają go zatem koszty czynności, podjętych przez niego lub przez sąd w jego interesie
z urzędu lub na wniosek. Wyjątki od tej reguły, nienaruszalnej, jeżeli uczestnicy są w równym stopniu zainteresowani
w rozstrzygnięciu sprawy lub ich interesy są wspólne (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 22 marca 2012 r., V CZ
155/11, LEX nr 1164757; postanowienie Sądu Najwyższego z 23 października 2013 r., IV CZ 74/13, LEX nr 1388478)
przewiduje art. 520 § 2 i 3 k.p.c. Jeżeli uczestnicy są w różnym stopniu zainteresowani w wyniku postępowania lub
interesy ich są sprzeczne, sąd może stosunkowo rozdzielić obowiązek zwrotu kosztów lub włożyć go na jednego z
uczestników w całości. To samo dotyczy zwrotu kosztów postępowania wyłożonych przez uczestników. Jeżeli interesy
uczestników są sprzeczne, sąd może włożyć na uczestnika, którego wnioski zostały oddalone lub odrzucone, obowiązek
zwrotu kosztów postępowania poniesionych przez innego uczestnika. Zdaniem Sądu Okręgowego, wnioskodawcy i
uczestnik byli w jednakowym stopniu zainteresowani w wyniku postępowania, bowiem domagali się stwierdzenia
nabycia spadku na podstawie ustawy, a rozbieżność stanowisk co do możliwości uznania holenderskiego aktu prawa
do dziedziczenia i konieczności wyliczenia w sentencji postanowienia wchodzących w skład spadku po E. van G. praw
rzeczowych na nieruchomościach położonych w(...)nie decyduje o sprzeczności interesów.
Dlatego też Sąd Okręgowy oddalił apelację w pozostałej części – na podstawie art. 385 k.p.c. w związku z art. 13 § 2
k.p.c.
O kosztach postępowania apelacyjnego i zażaleniowego orzeczono w myśl art. 520 § 1 k.p.c. w związku z art. 108 §
1 k.p.c., art. 391 § 1 k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c., uznając – ze względów podanych wcześniej – że brak jest podstaw do
odstąpienia od ogólnej zasady odnoszącej się do kosztów postępowania nieprocesowego.