Pogorszenie w 2005 r. kondycji małych i

KANCELARIA SEJMU
BIURO STUDIÓW
I EKSPERTYZ
WYDZIAŁ ANALIZ
EKONOMICZNYCH
I SPOŁECZNYCH
Pogorszenie w 2005 r. kondycji
małych i średnich eksporterów
i ich perspektywy na rok 2006
Marzec 2006
Zdzisław Wołodkiewicz-Donimirski
Informacja
Nr 1255
W raporcie przeanalizowano wyniki finansowe małych i średnich
przedsiębiorstw eksportujących, zatrudniających od 10 do 249 osób. W
2004 r. liczba takich podmiotów wyniosła 12 387. W tej samej kategorii
przedsiębiorstw było 28 253 MSP-nieeksporterów. W pierwszym półroczu 2005 r. sytuacja finansowa MSP-eksporterów znacznie się pogorszyła. Regres miał miejsce zarówno w firmach o przewadze eksportu
do UE, jak w podmiotach eksportujących głównie do krajów Europy
Środkowej i Wschodniej.
Wszystko wskazuje na to, że II połowa 2005 r. przyniosła dalsze
pogorszenie kondycji MSP-eksporterów, w związku ze wzmocnieniem
kursu złotego i załamaniem się eksportu żywności do Rosji. Ponieważ
w 2006 r. przewiduje się dalszy wzrost kursu złotego, należy się spodziewać spadku opłacalności eksportu także i w przypadku MSP.
BSiE
1
1. Uwagi wstępne
1. Za małe i średnie przedsiębiorstwa (MSP) uważa się podmioty zatrudniające mniej niż
250 osób. Jest to zgodne z definicją średniego przedsiębiorcy, która jest sformułowana w ustawie
z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z dnia 6 sierpnia 2004
r.).
2. Grupa badanych małych i średnich przedsiębiorstw eksportujących została wyodrębniona
ze zbioru podmiotów, przekazujących co pół roku do GUS sprawozdanie F-01 o przychodach,
kosztach i wyniku finansowym. Obowiązkiem sprawozdawczym w zakresie sporządzania co pół
roku sprawozdań F-01 są objęte podmioty zatrudniające powyżej 9 osób. Przedmiotem analizy
jest więc grupa przedsiębiorstw zatrudniających od 10 do 249 osób.
3. Za eksportera został uznany ten podmiot, który w sprawozdaniu finansowym F-01
przynajmniej jako część swoich przychodów wykazywał eksport. Pozostałe podmioty zaliczono
do nieeksporterów.
4. Wyniki finansowe MSP-eksporterów porównano z wynikami MSP-nieeksporterów
i dużych eksporterów, czyli firm zatrudniających powyżej 249 osób.
5. W ramach eksporterów wyodrębniono dwie kategorie podmiotów biorąc pod uwagę
udział eksportu w przychodach ogółem:
– eksporterów, dla których eksport stanowił powyżej 50% przychodów (eksporterzy
wyspecjalizowani),
– eksporterów, dla których eksport stanowił co najwyżej 50% przychodów (eksporterzy
niewyspecjalizowani).
6. Podstawą do określania sytuacji finansowej MSP są wskaźniki rentowności, a wśród nich
wskaźnikiem najbardziej syntetycznym jest rentowność obrotu brutto. Wskaźnik ten stanowi
relację wyniku finansowego brutto (zysku brutto lub straty brutto) do przychodów z całokształtu
działalności. Uzupełniający charakter mają:
– rentowność obrotu netto (tj. wynik finansowy netto do przychodów z całokształtu
działalności, w %),
– rentowność obrotu brutto na podstawie działalności operacyjnej (tzw. rentowność
operacyjna) tj. wynik na działalności operacyjnej do przychodów ze sprzedaży produktów,
towarów i usług (w %),
– udział kosztów pracy w przychodach z całokształtu działalności, tj. relacja
wynagrodzeń i innych kosztów z tytułu pracy (w tym składki na ubezpieczenia społeczne) do
przychodów z całokształtu działalności,
– udział kosztów materiałowych (razem z energią) w przychodach z całokształtu
działalności, tj. relacja zużycia materiałów i energii do przychodów z całokształtu
działalności,
– udział kosztów finansowych w przychodach z całokształtu działalności, tj. relacja
kosztów finansowych (a więc przede wszystkim odsetek od zaciągniętych kredytów) do
przychodów z całokształtu działalności.
7. Wyniki finansowe eksporterów przedstawiono według Polskiej Klasyfikacji
Działalności (PKD), stosowanej przez Główny Urząd Statystyczny od 2000 r. PKD dzieli
gospodarkę na sekcje, działy, grupy, klasy i podklasy.
2
BSiE
8. Ostatnie, dostępne dane o wynikach finansowych małych i średnich przedsiębiorstw
obejmują pierwszą połowę 2005 r. (dane dla drugiego półrocza 2005 r. będą dostępne dopiero
w kwietniu 2006 r.). W informacji porównano je z wynikami dla 2004 r.
9. Źródłem danych o wynikach finansowych małych i średnich przedsiębiorstw
przedstawionych w niniejszej informacji jest opracowanie pt. Analiza i ocena sytuacji finansowej
małych i średnich przedsiębiorstw, w tym eksporterów na rynek krajów Unii Europejskiej i na
pozostałe rynki w roku 2004 i w pierwszym półroczu 2005 roku wykonane przez Instytut
Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego na zamówienie Departamentu Przedsiębiorczości
Ministerstwa Gospodarki.
2. Charakterystyka badanej grupy MSP
Badaną grupę małych i średnich przedsiębiorstw scharakteryzowano przede wszystkim na
podstawie danych za 2004 r. tj. ostatniego okresu, dla jakiego dostępne są informacje za cały rok.
Wśród badanych 40 639 małych i średnich przedsiębiorstw (o liczbie pracujących powyżej 9 osób) działających w 2004 r. było 12 387 MSP-eksporterów (30,5%) i 28 252 MSPnieeksporterów (69,5%). W porównaniu do 2003 r. liczba eksporterów zwiększyła się o 7,5%,
a liczba nieeksporterów minimalnie (0,2%) spadła (tablica 1.). Oznacza to, że przy ogólnym
lekkim (o 2%) wzroście liczebności MSP, część podmiotów podjęła działalność eksportową,
zasilając szeregi eksporterów. Pomimo wzrostu liczebności MSP-eksporterów w latach 20032004, należy zdawać sobie sprawę, że liczba tych przedsiębiorstw w 2004 r. była nadal wyraźnie niższa niż w 2001 r.
W pierwszym półroczu 2005 r. liczba MSP-eksporterów poważnie obniżyła się w porównaniu z 2004 r. Należy jednak się spodziewać, że ich liczba wzrośnie w II półroczu 2005
r. (a tym samym i w całym 2005 r.), gdyż część firm podejmuje działalność eksportową dopiero w drugiej połowie roku.
Tablica 1. Liczba MSP-eksporterów i MSP-nieeksporterów
Wyszczególnienie
MSP-eksporterzy
MSP-nieeksporterzy
2001
14375
29325
2002
11147
31349
2003
11519
28306
2004
12387
28252
2005 (I-II kwartał)
11200
27922
Źródło: Dane Instytutu Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego.
MSP ogółem
43700
42496
39825
40639
39122
W 2004 r. wśród MSP-eksporterów było 508 (4,1%) podmiotów sektora publicznego
i 11 879 (95,9%) jednostek sektora prywatnego. W porównaniu do 2001 r. liczba małych
i średnich przedsiębiorstw prywatnych zmniejszyła się o 11,5%, a liczba firm publicznych
o 46,75%. W konsekwencji udział sektora prywatnego w liczbie MSP-eksporterów zwiększył
się z 93,4% do 94,9%. Wskazuje to na postępującą prywatyzację sektora eksportowego MSP.
Z działających w 2004 r. 12 387 MSP-eksporterów 5 851 podmiotów zaklasyfikować
można jako jednostki małe, zatrudniające od 10 do 49 osób, a 6536 jako firmy średnie, zatrudniające od 51 do 249 osób. W ostatnich kilku latach nastąpił relatywny spadek liczby firm
małych w analizowanej populacji MSP. O ile w 2001 r. na podmioty małe przypadało 57,9%
wszystkich badanych MSP-eksporterów, to w 2002 r. odsetek ten zmniejszył się do 54,2%,
w 2003 r. do 53,1%, w 2004 r. do 52,8%, a w pierwszych sześciu miesiącach 2005 r. do
50,8% (ten ostatni wskaźnik jest jednak niski częściowo z uwagi na względy sezonowe). To,
że w ramach sektora MSP coraz mniej małych przedsiębiorstw jest zaangażowanych w działalność eksportową, nie jest zjawiskiem korzystnym.
BSiE
3
W 2004 r. najwięcej małych i średnich eksporterów reprezentowało takie sekcje jak:
przemysł przetwórczy (7058 firm); handel (3229); transport i łączność (821); obsługę nieruchomości i biznesu (553) oraz budownictwo (410). Łącznie na dwie pierwsze sekcje przypadało 83%, a na wszystkie pięć sekcji 97,4% wszystkich MSP-eksporterów. Warto pokreślić,
że na te same pięć sekcji przypadało aż 97,3% eksportu MSP. Z pozostałych sekcji znaczące
ilości MSP-eksporterów działały w sekcjach: rolnictwo (143 firmy), pozostała działalność
usługowa komunalna, społeczna i indywidualna (49), górnictwo (46) oraz hotele i restauracje
(28).
Jeśli weźmiemy pod uwagę 5 głównych sekcji (o największej liczebności MSPeksporterów), to można stwierdzić, że w 2004 r., w porównaniu z 2003 r., nastąpił lekki
wzrost liczby MSP-eksporterów w przetwórstwie przemysłowym i handlu. W budownictwie
oraz transporcie i łączności liczba MSP-eksporterów obniżyła się, natomiast w obsłudze nieruchomości i biznesu nie zanotowano zmian. Natomiast w relacji do 2001 r., nastąpił spadek
liczebności MSP-eksporterów we wszystkich tych pięciu sekcjach, z wyjątkiem przemysłu
przetwórczego.
W sekcji przetwórstwo przemysłowe, w której to sekcji w 2004 r. znajdowało się najwięcej MSP-eksporterów (57%), najliczniej byli reprezentowani mali i średni eksporterzy z następujących działów:
– produkcja metalowych wyrobów gotowych: 971 firm (w 2003 r. 896 firm),
– produkcja artykułów spożywczych i napojów: 788 (659),
– produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych: 719 (638),
– produkcja maszyn i urządzeń gdzie indziej nie sklasyfikowana: 674 (681),
– produkcja mebli: 518 (481),
– produkcja odzieży: 490 (496),
– produkcja drewna i wyrobów z drewna, oprócz mebli: 453 (440).
W sumie, na te siedem wyżej wymienionych działów przypadało 65,4% MSPeksporterów działających w sekcji D. We wszystkich tych działach, z wyjątkiem produkcji
maszyn i urządzeń oraz produkcji odzieży, liczebność MSP-eksporterów zwiększyła się
w stosunku do 2003 r.
W populacji MSP-eksporterów dominowały przedsiębiorstwa, których udział wpływów z eksportu w przychodach ze sprzedaży kształtował się na poziomie co najwyżej 50,0%, tzw. eksporterzy
niewyspecjalizowani. W 2004 r. było ich 9611, a ich udział wśród ogółu MSP-eksporterów wyniósł
77,6%. Reszta tj. 22,4% przypadała na eksporterów sprzedających przede wszystkim na rynkach
zagranicznych, tj. na eksporterów wyspecjalizowanych.
Wśród MSP-eksporterów zidentyfikowano grupę przedsiębiorstw, co do których można
było określić kierunek geograficzny eksportu ich towarów. W 2004 r. grupa ta liczyła 9481
MSP-eksporterów, w tym 70,2% przypadło na firmy realizujące większość eksportu na rynkach krajów Unii Europejskiej (UE-24), 20,5% na podmioty realizujące większość eksportu
na rynkach krajów Europy Środkowej i Wschodniej1 oraz 9,3% na pozostałych MSPeksporterów, o innej strukturze eksportu towarów.
Spośród 6 659 małych i średnich przedsiębiorstw o przewadze eksportu do UE 72,3%
firm reprezentowało przetwórstwo przemysłowe, a 20,3% handel. W przetwórstwie przemysłowym działami o największej liczebności MSP-eksporterów nastawionych na eksport do
UE były: produkcja wyrobów metalowych (725 firm), produkcja wyrobów gumowych
i z tworzyw sztucznych (462), produkcja artykułów spożywczych i napojów (446), produkcja
1
Jako kraje Europy Środkowej i Wschodniej przyjmuje się Albanię, Białoruś, Bułgarię, Chorwację, Mołdowę,
Rosję, Rumunię i Ukrainę.
4
BSiE
maszyn i urządzeń (435), produkcja mebli (404), produkcja drewna i wyrobów z drewna
(389), produkcja odzieży (351).
3. Kondycja finansowa MSP-eksporterów pogorszyła się bardziej niż u MSPnieeksporterów
W pierwszym półroczu 2005 r. kondycja finansowa małych i średnich przedsiębiorstw
dość wyraźnie pogorszyła się. Większy regres wyników zanotowali MSP-eksporterzy. O ile
rentowność obrotu brutto tej podgrupy podmiotów zmniejszyła z 5,4% w 2004 r. do 3,8%
w pierwszej połowie 2005 r., o tyle w grupie MSP-nieeksporterów było to odpowiednio 3,6%
i 2,5% (tablica 2). W tym samym czasie wskaźnik rentowności netto obniżył się z 4,5% do
3,1% dla MSP-eksporterów i z 2,9% do 1,9% dla MSP-nieeksporterów (tablica 3).
Wśród małych i średnich podmiotów eksportujących szczególnie duży spadek rentowności zaobserwowano w podgrupie firm realizujących większość przychodów na rynkach zagranicznych, tj. u tzw. eksporterów wyspecjalizowanych. Rentowność obrotu brutto w tych
przedsiębiorstwach obniżyła się z 7,1% w 2004 r. do 4,3% w I-II kwartale 2005 r. W tym samym czasie wskaźnik ten u podmiotów eksportujących, ale realizujących większość sprzedaży na rynku krajowym (eksporterzy niewyspecjalizowani), zmniejszył się z 5,1% do 3,7%.
Pogorszenie kondycji finansowej małych i średnich przedsiębiorstw w I półroczu 2005 r.
wystąpiło w ślad za ogólnym zmniejszeniem aktywności gospodarczej w naszym kraju. Tempo wzrostu PKB obniżyło się z 5,3% w 2004 r. do 2,45% w pierwszej połowie 2005 r.
W przypadku eksporterów dodatkowym czynnikiem była aprecjacja złotego, która niekorzystnie oddziaływała na opłacalność eksportu. Średni kurs euro obniżył się z 4,5340 zł w 2004
r. do 4,0841 zł w I-II kwartale 2005 r., tj. o 10%. Jeszcze wyraźniej omawiane zjawisko wystąpiło w odniesieniu do dolara USA. Średni kurs tej waluty wyrażony w zł obniżył się z 3,6540
w 2004 r. do 3,1743 w I-II kwartale 2005 r., tj. o 13,1%.
Tablica 2. Rentowność obrotu brutto MSP-eksporterów i MSP-nieeksporterów (w %)
Wyszczególnienie
MSP-nieeksporterzy ogółem, w tym
przemysł przetwórczy (sekcja D)
budownictwo (F)
handel i naprawy (G)
transport i łączność (I)
obsługa nieruchomości i biznesu (K)
MSP-eksporterzy ogółem, w tym:
przemysł przetwórczy (D)
budownictwo (F)
handel i naprawy (G)
transport i łączność (I)
obsługa nieruchomości i biznesu (K)
MSP-eksporterzy wyspecjalizowani ogółem
MSP-eksporterzy niewyspecjalizowani ogółem
MSP-eksporterzy, z ponad 50% udziałem UE-24 w ich eksporcie
MSP-eksporterzy, z ponad 50% udziałem Europy Środkowej i
Wschodniej UE w ich eksporcie
2004
3,6
3,3
4,2
2,5
8,7
5,5
5,4
6,7
3,6
3,5
11,2
8,9
7,1
5,1
5,1
5,4
I-II kwartał 2005
2,5
3,8
1,1
1,9
4,3
5,1
3,8
4,9
4,1
2,6
2,5
8,8
4,3
3,7
3,7
4,8
Źródło: jak w tablicy 1.
Z dużym prawdopodobieństwem można zakładać, że w II półroczu 2005 r. nastąpił dalszy spadek rentowności MSP-eksporterów. W okresie tym miała miejsce kontynuacja zwyżkowego trendu kursu złotego, zwłaszcza w odniesieniu do euro, w której to walucie fakturowane jest mniej więcej 2/3 polskiego eksportu.
W pierwszych sześciu miesiącach 2005 r. pogorszenie wyników finansowych MSPeksporterów wystąpiło we wszystkich pięciu głównych sekcjach, z wyjątkiem budownictwa.
W sekcji grupującej ponad połowę badanych firm eksportujących, tj. w przemyśle przetwór-
BSiE
5
czym rentowność brutto MSP-eksporterów zmniejszyła z 6,7% w 2004 r. do 4,9% w pierwszej połowie 2005 r.
O skali pogorszenia kondycji MSP-eksporterów w przemyśle przetwórczym świadczy
fakt, że na 23 działy tej sekcji, dla których są dostępne wyniki, w 22 przypadkach nastąpił
spadek rentowności brutto. Regres tego wskaźnika był największy w następujących 6 działach:
– zagospodarowanie odpadów (spadek omawianego wskaźnika z 4,9% do -4,4%),
– produkcja wyrobów tytoniowych (z -4% do -13,1%),
– produkcja pozostałego sprzętu transportowego (z 9,2% do 3,6%),
– wytwarzanie koksu, produktów rafinacji ropy naftowej (z 5,4% do 0,1%),
– produkcja sprzętu i urządzeń radiowych, telewizyjnych i komunikacyjnych (z 5,2% do
0,7%),
– produkcja odzieży (z 4,8% do 1,6%).
Tablica 3. Rentowność obrotu netto MSP-eksporterów i MSP-nieeksporterów (w %)
Wyszczególnienie
MSP-nieeksporterzy ogółem, w tym
przemysł przetwórczy (sekcja D)
budownictwo (F)
handel i naprawy (G)
transport i łączność (I)
obsługa nieruchomości i biznesu (K)
MSP-eksporterzy ogółem, w tym:
przemysł przetwórczy (D)
budownictwo (F)
handel i naprawy (G)
transport i łączność (I)
obsługa nieruchomości i biznesu (K)
MSP-eksporterzy wyspecjalizowani ogółem
MSP-eksporterzy niewyspecjalizowani ogółem
MSP-eksporterzy, z ponad 50% udziałem UE-24 w ich eksporcie
MSP-eksporterzy, z ponad 50% udziałem Europy Środkowej i
Wschodniej UE w ich eksporcie
2004
2,9
2,6
3,3
2,1
7,9
4,3
4,5
5,6
2,7
2,8
9,0
7,3
5,7
4,2
4,2
4,6
I-II kwartał 2005
1,9
2,9
0,2
1,5
3,3
4,1
3,1
3,9
3,1
2,1
1,8
7,3
3,4
3,0
2,9
4,0
Źródło: jak w tablicy 1.
W pozostałych 16 działach spadek rentowności brutto wyniósł poniżej 3 pkt. procentowych.
W ważnej branży – produkcji artykułów spożywczych i napojów grupa 788 małych i średnich
eksporterów z tego działu zanotowała spadek rentowności brutto z 5,3% do 2,8%.
Tylko w jednym dziale analizowany wskaźnik poprawił się. Chodzi tu o produkcję skór
wyprawionych i wyrobów z nich. Grupa 139 MSP-eksporterów działających w tej branży uzyskała wzrost rentowności brutto z 3,5% w 2004 r. do 5% w I półroczu 2005 r.
4. Wyniki finansowe MSP-eksporterów według głównych kierunków eksportu
Porównując wyniki finansowe MSP eksporterów według głównych kierunków ich eksportu można stwierdzić, że zarówno w 2004 r., jak w pierwszej połowie 2005 r. przedsiębiorstwa eksportujące głównie do krajów Europy Środkowej i Wschodniej uzyskały lepsze wyniki finansowe niż firmy eksportujące głównie do krajów UE (UE-24). Podobny układ panował
w latach 2001-2003, chociaż wtedy była to inna Europa Środkowo-Wschodnia (obejmująca
także Czechy, Słowację, Węgry, Słowenię, Litwę, Łotwę i Estonię) i inna Unia Europejska
(UE-15). Oznacza to, że decydujący wpływ na stosunkowo wysoką rentowność uzyskiwaną
na rynkach krajów Europy Środkowej i Wschodniej mają takie kraje jak Rosja, Ukraina, czy
Białoruś. Występowanie większych zysków w eksporcie do tych trzech krajów może wynikać
z faktu, że sprzedaż na te rynki jest obarczona znacznie większym ryzykiem niż np. do krajów
6
BSiE
Europy Zachodniej. O tym, jak ryzykowny jest to eksport, przekonało się wielu polskich eksporterów w drugim półroczu 1998 r., kiedy to nastąpiło gwałtowne załamanie kursu rubla,
które w konsekwencji doprowadziło do strat finansowych dla wielu polskich firm. O tym ryzyku świadczą także wydarzenia z listopada 2005 r., kiedy to Rosja prawie z dnia na dzień
wstrzymała eksport polskiego mięsa i produktów pochodzenia roślinnego. Jak twierdzi wielu
obserwatorów, nastąpiło to z przyczyn politycznych.
W pierwszej połowie 2005 r. zarówno kondycja finansowa MSP eksportujących głównie
do krajów UE, jak i MSP o przewadze eksportu do krajów Europy Środkowej i Wschodniej
pogorszyła się. Większy regres nastąpił w tej pierwszej grupie firm. Rentowność brutto ogółu
MSP eksportujących głównie do krajów UE zmniejszyła się z 5,1% w 2004 r. do 3,7%
w pierwszych sześciu miesiącach 2005 r., a dla MSP eksportujących głównie do krajów Europy Środkowej i Wschodniej było to analogicznie 5,4% i 4,8% (tablica 2). Jak już wspomniano, duży wpływ na gorszą rentowność firm eksportujących na te rynki miała aprecjacja
złotego. Na bardzo ważnych dla Polski rynkach niemieckim i włoskim, czynnikiem negatywnie wpływającym na rezultaty finansowe naszych eksporterów były rosnące bankructwa miejscowych firm. Takie sygnały dochodziły np. do KUKE.
Ponieważ w II półroczu 2005 r. wzrost kursu złotego wystąpił w szczególności w odniesieniu do euro, będzie to oddziaływać przede wszystkim na wyniki firm zaangażowanych
w eksport do krajów UE. Natomiast elementem przyczyniającym się do pogorszenia sytuacji
finansowej MSP eksportujących głównie do krajów Europy Środkowej i Wschodniej jest załamanie się polskiego eksportu żywnościowego do Rosji, wskutek zamknięcia granic dla dostaw polskiego mięsa i produktów pochodzenia roślinnego od połowy listopada ubiegłego
roku.
To, że w ostatnim okresie kondycja firm eksportujących głównie do krajów UE pogorszyła się w większym stopniu niż podmiotów nastawionych na eksport do krajów Europy
Środkowej i Wschodniej pokazują wyraźnie wyniki uzyskane przez eksporterów z przemysłu
przetwórczego. Rentowność brutto tej pierwszej grupy przedsiębiorstw zmniejszyła się
z 6,8% w 2004 r. do 4,9% w pierwszej połowie 2005 r. W tym samym czasie analogiczny
wskaźnik dla drugiej grupy firm obniżył się tylko z 6,9% do 6,6%.
W pierwszych sześciu miesiącach 2005 r. wśród MSP-eksporterów przemysłu przetwórczego o przewadze eksportu do UE-24 najlepszą kondycję finansową wykazywały działy: produkcja instrumentów medycznych, precyzyjnych i optycznych (rentowność brutto
8,3%), produkcja pojazdów mechanicznych oraz produkcja wyrobów chemicznych (po 7,6%),
produkcja maszyn i urządzeń (7,4%), produkcja metalowych wyrobów gotowych (7%).
Natomiast wśród MSP-eksporterów z przemysłu przetwórczego nastawionych na eksport
do krajów Europy Środkowej i Wschodniej najwyższą rentowność brutto wykazywały takie
działy jak: wytwarzanie koksu, produktów rafinacji ropy naftowej (rentowność brutto 14,2%),
produkcja instrumentów medycznych, precyzyjnych i optycznych (12,7%), produkcja pozostałego sprzętu transportowego (11,7%), produkcja masy włóknistej, papieru oraz wyrobów
z papieru (11,3%), produkcja maszyn biurowych i komputerów (11,1%).
Zarówno w 2004 r. jak i w I półroczu 2005 r. małe i średnie przedsiębiorstwa eksportujące głównie do krajów UE miały relatywnie wyższe koszty materiałowe i koszty finansowe niż
analogiczne firmy eksportujące głównie do krajów Europy Środkowej i Wschodniej (tablica 4
i 5). To pierwsze zjawisko oznaczać może, że do Unii Europejskiej sektor MSP eksportuje
w większym stopniu wyroby materiałochłonne. Należy przypuszczać, że w wielu przypadkach materiały czy podzespoły do tych wyrobów są importowane. Podmioty zaangażowane
w ten eksport są także nieco bardziej zadłużone niż przedsiębiorstwa nastawione na eksport
BSiE
7
do krajów Europy Środkowej i Wschodniej. Być może jest to związane z faktem, że w tej
pierwszej grupie firm większą rolę odgrywają podmioty z kapitałem zagranicznym, które
z reguły wykazują wyższe zadłużenie (wyraża się to w większym udziale kosztów finansowych w przychodach ogółem) niż firmy z kapitałem krajowym.
Tablica 4. Sytuacja finansowa MSP o przewadze eksportu do krajów UE-24 i MSP o przewadze eksportu do
krajów Europy Środkowej i Wschodniej w 2004 r.
Wskaźnik
MSP-(UE-24)
MSP-EŚW
Rentowność obrotu brutto (w %)
5,1
5,4
Rentowność obrotu netto (w %)
4,2
4,6
Rentowność obrotu brutto na podstawie działalności operacyjnej (w %)
5,1
5,7
Udział kosztów pracy w przychodach ogółem (w %)
7,5
7,2
Udział kosztów materiałowych w przychodach ogółem (w %)
24,0
19,4
Udział kosztów finansowych w przychodach ogółem (w %)
1,8
1,4
Źródło: jak w tablicy 1.
Tablica 5. Sytuacja finansowa MSP o przewadze eksportu do krajów UE-24 i MSP o przewadze eksportu do
krajów Europy Środkowej i Wschodniej w I półroczu 2005 r.
Wskaźnik
MSP-(UE-24)
MSP-EŚW
Rentowność obrotu brutto (w %)
3,7
4,8
Rentowność obrotu netto (w %)
2,9
4,0
Rentowność obrotu brutto na podstawie działalności operacyjnej (w %)
4,2
5,3
Udział kosztów pracy w przychodach ogółem (w %)
7,2
7,7
Udział kosztów materiałowych w przychodach ogółem (w %)
26,2
19,6
Udział kosztów finansowych w przychodach ogółem (w %)
1,8
1,5
Źródło: jak w tablicy 1.
5. Wyniki finansowe MSP-eksporterów na tle dużych firm eksportujących
W pierwszych sześciu miesiącach 2005 r. pozycja finansowa MSP-eksporterów wyraźnie
pogorszyła się w stosunku do 2004 r., natomiast wyniki finansowe dużych podmiotów eksportujących nie uległy zmianie. O ile rentowność obrotu brutto tej pierwszej grupy podmiotów zmniejszyła z 5,4% w 2004 r. do 3,8% w pierwszej połowie 2005 r., o tyle w grupie dużych eksporterów omawiany wskaźnik pozostał na poziomie 7,4% (tablica 6). Warto dodać,
że małe i średnie podmioty eksportujące są od 2002 r. w gorszej pozycji finansowej w stosunku do dużych eksporterów. Niepokojące jest jednak to, że w okresie ostatnich dwóch i pół lat
przewaga finansowa dużych podmiotów wzrosła. O ile w 2003 r. przewaga dużych eksporterów w zakresie rentowności brutto wyniosła 0,4 pkt proc. (3,1% wobec 2,7%), o tyle w 2004
r. było to 2 pkt proc., a w I półroczu 2005 r. już 3,6 pkt proc.
Lepsza pozycja finansowa dużych firm eksportujących w stosunku do MSP-eksporterów
występowała w badanym okresie (rok 2004 i I połowa 2005 r.) nie tylko na poziomie ogólnym, ale także w zdecydowanie najważniejszej sekcji, tj. w przemyśle przetwórczym. Natomiast w budownictwie, handlu oraz obsłudze nieruchomości biznesu lepsze rezultaty osiągnęły małe i średnie przedsiębiorstwa eksportujące. W transporcie i łączności sytuacja była
zmienna: w 2004 r. przeważali MSP-eksporterzy, a w I półroczu 2005 r. korzystniej, pod
względem finansowym, prezentowały się duże firmy eksportujące.
8
BSiE
Tablica 6. Rentowność obrotu brutto MSP-eksporterów i dużych eksporterów (w %)
Wyszczególnienie
MSP-eksporterzy ogółem, w tym:
przemysł przetwórczy (D)
budownictwo (F)
handel i naprawy (G)
transport i łączność (I)
obsługa nieruchomości i biznesu (K)
Duzi eksporterzy ogółem, w tym:
przemysł przetwórczy (D)
budownictwo (F)
handel i naprawy (G)
transport i łączność (I)
obsługa nieruchomości i biznesu (K)
Źródło: jak w tablicy 1.
2004
I-II kwartał 2005
3,8
4,9
4,1
2,6
2,5
8,8
7,4
7,0
1,3
1,5
14,8
1,2
5,4
6,7
3,6
3,5
11,2
8,9
7,4
7,9
-0,3
2,7
8,3
4,1
6. Perspektywy na 2006 r.
Wiele wskazuje na to, że w 2006 r. nastąpi dalsze umocnienie kursu złotego. Większość
analityków przewiduje, że średnioroczny kurs euro zawierać się będzie od 3,65 do 3,75 zł,
a średnioroczny kurs dolara od 3,05 do 3,17. Przypomnijmy, że w 2005 r. średnioroczne kursy tych walut wyniosły odpowiednio 4,0254 i 3,2348.
Wzrost kursu złotego oznaczać będzie pogorszenie sytuacji eksporterów, w tym przedsiębiorstw zaliczanych do sektora MSP. W szczególnie trudnej sytuacji powinni znaleźć się ci
eksporterzy, którzy większość swoich przychodów realizują na rynkach zagranicznych (eksporterzy wyspecjalizowani). Skoncentrujmy się w naszej analizie na eksporterach wyspecjalizowanych z przemysłu przetwórczego, w której to sekcji przedsiębiorstwa są szczególnie
wrażliwe na zmiany kursowe. Tablica 7 zawiera wskaźniki rentowności obrotu brutto eksporterów wyspecjalizowanych w poszczególnych działach przemysłu przetwórczego w 2004
r. i w I półroczu 2005.
Tablica 7. Rentowność obrotu brutto eksporterów wyspecjalizowanych w poszczególnych działach przemysłu przetwórczego w 2004 r. i w I półroczu 2005 (w %)
Wyszczególnienie
Produkcja artykułów spożywczych i napojów (dział 15)
Włókiennictwo (17)
Produkcja odzieży (18)
Produkcja skór wyprawionych i wyrobów ze skór (19)
Produkcja drewna i wyrobów z drewna (20)
Produkcja masy włóknistej, papieru i wyrobów z papieru (21)
Działalność wydawnicza, poligrafia (22)
Produkcja wyrobów chemicznych (24)
Produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych (25)
Produkcja wyrobów z surowców niemetalicznych pozostałych (26)
Produkcja metali (27)
Produkcja metalowych wyrobów gotowych (28)
Produkcja maszyn i urządzeń (29)
Produkcja maszyn i aparatury elektrycznej (31)
Produkcja urządzeń radiowych, telewizyjnych i telekomunikacyjnych (32)
Produkcja instrumentów medycznych, precyzyjnych i optycznych (33)
Produkcja pojazdów mechanicznych (34)
Produkcja pozostałego sprzętu transportowego (35)
Produkcja mebli; pozostała działalność nie sklasyfikowana (36)
Zagospodarowanie odpadów (37)
Przemysł przetwórczy ogółem (sekcja D)
Źródło: jak w tablicy 1.
2004
7,3
4,9
6,5
4,9
5,9
6,4
12,9
5,8
10,9
8,8
10,7
5,5
7,5
7,7
7,9
7,1
9,3
7,4
10,6
5,1
7,3
I-II kwartał 2005
5,5
2,8
5,7
0,1
5,4
4,8
9,5
3,8
4,8
6,8
9,2
2,3
7,2
7,4
5,0
4,1
11,5
8,7
1,9
2,7
5,5
BSiE
9
Można zakładać, że 2006 r. w szczególnie trudnym położeniu znajdą cię wyspecjalizowani eksporterzy z tych działów, dla których wskaźniki rentowności brutto kształtowały się
na stosunkowo niskim poziomie już w I połowie 2005 r. (jak już wspomniano, w II połowie
2005 r. nastąpiło pogorszenie sytuacji finansowej eksporterów w porównaniu do pierwszych
sześciu miesięcy tego roku). Odnosi się to do takich branż jak:
– włókiennictwo,
– produkcja skór wyprawionych i wyrobów ze skór,
– produkcja metalowych wyrobów gotowych,
– produkcja mebli,
– zagospodarowanie odpadów.
7. Podsumowanie
1. W pierwszym półroczu 2005 r. kondycja finansowa małych i średnich przedsiębiorstw
dość wyraźnie się pogorszyła. MSP-eksporterzy zanotowali większy regres wyników niż
MSP-nieeksporterzy. O ile rentowność obrotu brutto tej podgrupy podmiotów zmniejszyła się
z 5,4% w 2004 r. do 3,8% w pierwszej połowie 2005 r., o tyle w grupie MSP-nieeksporterów
było to odpowiednio 3,6% i 2,5%.
2. O ile w pierwszych sześciu miesiącach 2005 r. wyniki finansowe MSP-eksporterów
pogorszyły się w stosunku do 2004 r., o tyle wyniki podmiotów eksportujących nie uległy
zmianie. Oznacza to, że w sektorze eksportowym pozycja finansowa MSP, w porównaniu do
dużych przedsiębiorstw, uległa osłabieniu. Niepokojące jest to, że ta tendencja utrzymywała
się w okresie ostatnich dwóch i pół lat (od 2003 r.).
3. W I półroczu 2005 r. pogorszenie wyników finansowych MSP-eksporterów wystąpiło
we wszystkich pięciu głównych sekcjach, z wyjątkiem budownictwa. W sekcji grupującej
ponad połowę badanych firm eksportujących, tj. w przemyśle przetwórczym, rentowność
brutto MSP-eksporterów zmniejszyła z 6,7% w 2004 r. do 4,9% w pierwszej połowie 2005 r.
O skali pogorszenia kondycji MSP-eksporterów w przemyśle przetwórczym świadczy fakt, że
na 23 działy tej sekcji, dla których są dostępne wyniki, w 22 przypadkach nastąpił spadek
rentowności brutto.
4. Wśród małych i średnich podmiotów eksportujących szczególnie duży spadek rentowności zaobserwowano w podgrupie firm realizujących większość przychodów na rynkach
zagranicznych, tj. u tzw. eksporterów wyspecjalizowanych. Rentowność obrotu brutto w tych
przedsiębiorstwach obniżyła się z 7,1% w 2004 r. do 4,3% w I-II kwartale 2005 r. W tym samym czasie wskaźnik ten u podmiotów eksportujących, ale realizujących większość sprzedaży na rynku krajowym, zmniejszył się z 5,1% do 3,7%.
5. W pierwszych sześciu miesiącach 2005 r. zarówno kondycja finansowa MSP eksportujących głównie do krajów UE, jak i MSP o przewadze eksportu do krajów Europy Środkowej i Wschodniej pogorszyła się. Większy regres nastąpił w tej pierwszej grupie firm. Rentowność brutto ogółu MSP eksportujących głównie do krajów UE zmniejszyła się z 5,1%
w 2004 r. do 3,7% w pierwszych sześciu miesiącach 2005 r., a dla MSP eksportujących
głównie do krajów Europy Środkowej i Wschodniej było to analogicznie 5,4% i 4,8%.
6. Pogorszenie kondycji finansowej małych i średnich przedsiębiorstw w I półroczu 2005
r. wystąpiło w ślad za ogólnym zwolnieniem tempa wzrostu gospodarczego w naszym kraju.
W przypadku eksporterów dodatkowym czynnikiem była aprecjacja złotego, która niekorzystnie oddziaływała na opłacalność eksportu.
7. Z dużym prawdopodobieństwem można zakładać, że w II półroczu 2005 r. nastąpił
dalszy spadek rentowności MSP-eksporterów. W okresie tym miała miejsce kontynuacja
zwyżkowego trendu kursu złotego, zwłaszcza w odniesieniu do euro, w której to walucie
10
BSiE
fakturowane jest mniej więcej 2/3 polskiego eksportu. Natomiast czynnikiem przyczyniającym się do pogorszenia sytuacji finansowej MSP eksportujących głównie do krajów Europy
Środkowej i Wschodniej było załamanie się polskiego eksportu żywnościowego do Rosji,
wskutek zamknięcia granic dla dostaw polskiego mięsa i produktów pochodzenia roślinnego
od połowy listopada 2005 r.
8. Wiele wskazuje na to, że w 2006 r. nastąpi dalsze wzmocnienie kursu złotego. Przyczyni się to do zmniejszenia opłacalności eksportu, a to oznaczać będzie pogorszenie kondycji
MSP-eksporterów, w tym zwłaszcza firm wyspecjalizowanych w działalności eksportowej.
Oczekuje się, że w szczególnie trudnym położeniu znajdą się mali i średni eksporterzy z takich branż jak: włókiennictwo, produkcja skór wyprawionych i wyrobów ze skór, produkcja
metalowych wyrobów gotowych, produkcja mebli, zagospodarowanie odpadów.