Relacja z seminarium - Fundacja Civis Polonus

Relacja z seminarium „Partycypacja
obywatelska młodzieży. Przykład
młodzieżowych rad gmin“
14 kwietnia 2016, Warszawa
1
Relacja ogólna
Dlaczego partycypacja obywatelska młodzieży jest ważna? Jak ją wzmacniać? Jak współpracować z
Młodzieżowymi Radami Gmin? Jakie są korzyści z aktywnie działającej Młodzieżowej Rady? W
seminarium „Partycypacja obywatelska młodzieży. Przykład Młodzieżowych Rad Gmin”
uczestniczyło ponad 150 osób z całej Polski. Wśród nich wielu przedstawicieli samorządów,
Młodzieżowych Rad, a także organizacji pozarządowych.
Człowiek nie rodzi się obywatelem, a staje się nim. Partycypacja obywatelska młodych ludzi odbywa
się nie inaczej jak poprzez doświadczenie i możliwość podejmowania decyzji lub wpływania na decyzje
podejmowane przez władzę. Wojciech Kaczmarczyk, sekretarz stanu, Pełnomocnik Rządu do spraw
Równego Traktowania, Pełnomocnik Rządu do spraw Społeczeństwa Obywatelskiego określił to
doświadczanie wpływu na politykę jako szansę do budowania dialogu obywatelskiego, aby polityka
bardziej odpowiadała potrzebom społeczeństwa. Joanna Pietrasik, prezeska zarządu Fundacji Civis
Polonus, organizacji od 12 lat zajmującej się partycypacją młodzieży, podkreśla jednak, że dialog
obywatelski nie może odbywać się bez zaangażowania dwóch stron: władzy i społeczeństwa.
Dlaczego partycypacja obywatelska młodzieży jest ważna?
Zależy nam na tym, aby młodzi ludzie mieli wpływ, mogli uczestniczyć w podejmowaniu decyzji, które
ich dotyczą, albo których konsekwencje będą dotyczyć w przyszłości – kontynuuje Joanna Pietrasik. To
pierwszy, ważny powód, dla którego warto słuchać głosu młodzieży. Młodzież aktywna to również
młodzież ucząca się, a kompetentny obywatel to również partner dla władz do realizacji przedsięwzięć.
Młodzieżowa Rada daje możliwość stania się liderami i liderkami zmiany, tworząc tym samym aktywne
społeczeństwo. Już nawet małe dzieci w przedszkolu mogą konsultować pewne decyzje np. to jaki
chciałyby mieć kolor ścian – zaznacza Mateusz Czerniga, członek zarządu Polskiej Rady Organizacji
Młodzieżowych.
To jakie doświadczenie uczestnictwa damy młodym ludziom odbije się w przyszłości na ich stosunku
do instytucji publicznych. Bardzo ważne jest świadome, systematyczne uczestnictwo młodych w
procesie podejmowania decyzji. Taką możliwość dają młodzieżowe rady.
Młodzieżowe rady to projekt nie tylko dla młodych
Dzięki działalności w młodzieżowej radzie młodzi ludzie mogą nauczyć się brania odpowiedzialności za
swoje najbliższe otoczenie. Młodzieżowa rada to jednak coś więcej, niż ogromna odpowiedzialność. To
refleksja o społeczności, próba zrozumienia potrzeb i problemów innych. Należy podkreślać, że
młodzieżowe rady mają charakter konsultacyjny, są reprezentacją młodzieży z danego terenu, mówią
jej głosem.
Joanna Pietrasik przyznaje jednak, że młodzieżowe rady nie wszędzie działają zgodnie z celem, dlatego
należy ciągle poprawiać ich jakość poprzez systematyczną pracę z młodymi ludźmi.
2
O sukcesie powodzenia młodzieżowej rady decyduje przede wszystkim postawa dorosłych wobec
partycypacji młodzieży. Zarówno lokalne władze, jak i młodzi ludzie muszą docenić wartość dialogu, co
oznacza również zgodę na różnienie się i wzajemne poszanowanie swoich opinii. Kolejnym krokiem
jest nabycie przez samorząd wiedzy i umiejętności, jak poprowadzić ten dialog. Wyzwaniem dla
dorosłych jest decyzja o tym, co i w jaki sposób konsultować z młodzieżą, stąd koniecznością wydaje
się praca nad standardami działania młodzieżowych rad.
W tym celu powstała koalicja na rzecz młodzieżowych rad gmin, składająca się z 21 różnych
podmiotów: organizacji pozarządowych, instytucji oraz osób zajmujących się tematem Młodzieżowych
Rad Gmin, w tym również młodzieżowych radnych.
Wspólnie pracujemy nad jakością młodzieżowych rad i dlatego powstała koalicja na rzecz
młodzieżowych rad, która jednoczy różne środowiska mówiące o młodzieżowych radach, które
dotychczas nie mówiły jednym głosem – przedstawia cel koalicji Mateusz Czergniga.
Koalicja wspólnie opracowała wizję 7 obszarów, w których mieści się działalność młodzieżowych rad:
wyłonienie składu młodzieżowej rady (wybory), cele i działania, współpraca młodzieżowych rad z
władzami i urzędem, kompetentni młodzieżowi radni, relacja młodzieżowych rad z otoczeniem, sposób
pracy młodzieżowej rady, wsparcie młodzieżowych radnych i młodzieżowych rad gmin. Mateusz
Czerniga podkreśla, że wybory do młodzieżowej rady powinny być przede wszystkim demokratyczne,
poprzedzone kampanią informacyjną oraz wyborczą. Koalicja proponuje, aby naturalnym okręgiem
wyborczym podczas wyborów do rady były szkoły, a proces wyborczy był wspierany formalnie przez
komisarza. Więcej o wyborach można przeczytać w relacji z warsztatu „Wybory do młodzieżowej rady
gminy”.
Członkowie i członkinie kolacji wyróżnili trzy główne obszary działalności młodzieżowych rad, z których
najważniejszym jest obszar konsultacyjny, uzupełniany przez część inicjatywną i edukacyjną
działalności. Rolą młodzieżowej rady jest przede wszystkim konsultowanie decyzji. Stosunki pomiędzy
młodzieżą, a władzą powinny opierać się przede wszystkim na partnerstwie, co oznacza, że obie strony
czerpią korzyści z tej współpracy. Młodzieżowa rada, aby działać skutecznie powinna również
nieustannie podnosić swoje kompetencje i wiedzę, jednocześnie będąc gotową do ewaluowania tego,
czego się nauczyła. Młodzieżowa Rada powinna być osadzona w środowisku lokalnym, co oznacza jej
otwartość i gotowość do współpracy zarówno z lokalnymi organizacjami i instytucjami, jak
rówieśnikami. Podstawą pracy młodzieżowej rady jest statut. Ważne, aby był tworzony razem z
młodzieżą i nie powielał wszystkich zapisów dorosłej rady.
Młodzi ludzie potrzebują przewodników, którzy będą wspierać ich w działaniu, stąd dla
funkcjonowania młodzieżowej rady istotna jest rola opiekuna. Opiekun to osoba, która wspiera
młodzież, wskazuje drogi ale co najważniejsze nie inicjuje działań, skupia się na tematach, które już
zostały zaakceptowane przez młodzież. O roli opiekuna można więcej przeczytać w relacji z warsztatu
„Wspieranie Młodzieżowej Rady Gminy”.
Rafał Kuligowski ze Słupskiego Instytutu ds. Młodzieży, zwraca uwagę na warunki merytoryczne i
techniczne pracy radnych. Młodzieżowa Rada przede wszystkim powinna mieć inicjatywę
uchwałodawczą. Istotna jest również współpraca młodzieżowej rady z innymi organizacjami i
3
instytucjami. Dużą wartością dla pracy młodzieżowej rady jest możliwość sieciowania z innymi radami
np. poprzez wizyty studyjne i kongresy. Rafał Kuligowski zaznacza że młodzieżowi radni powinni mieć
własne miejsce do spotkań, a także, że prawie niemożliwe jest ich działanie bez własnego budżetu. Z
tym ostatnim nie zgodził się Robert Waraksa, opiekun Młodzieżowej Rady Miasta Olsztynek.
Młodzieżowa Rada może pozyskiwać środki na inicjatywy, nie musi posiadać stałego budżetu. Duże
wsparcie dla pracy radnych powinien stanowić opiekun, zaakceptowany przez młodzież.
Jakie są korzyści z istnienia młodzieżowej rady? Jak wygląda jej praca w praktyce?
W ramach projektu „Młodzieżowe rady gmin. Dialog władz z młodymi mieszkańcami” trzy
młodzieżowe rady gmin diagnozowały, następnie hierarchizowały i wybierały problem danej gmint
możliwy do rozwiązania. Następnie próbowały go rozwiązać w dialogu z władzami i młodymi
mieszkańcami. W Krynicy Morskiej przygotowano diagnozę, której wynikiem był brak terenu
rekreacyjnego w mieście. W gminie Lisewo Młodzieżowa Rada zajęła się społeczną koncepcją
zagospodarowana Ogródka Jordanowskiego. Młodzieżowi radni sprawdzili również stan boisk na
terenie gminy, co zostało później uwzględnione przy dzieleniu funduszu sołeckiego. W Płużnicy w
ramach projektu powstał klub młodzieżowy. Wszystkie projekty były szeroko konsultowane z
mieszkańcami gmin.
Jolanta Kwiatkowska, sekretarz miasta Krynica Morska zaznacza, że urzędnicy często nie mają
odpowiedniej wiedzy na temat przedsięwzięcia, które będzie realizowane w gminie i potrzebują
wsparcia osób, które naprawdę będą korzystać z jego efektów. Dzięki temu nie tworzy się
infrastruktury, która nie jest później używana przez mieszkańców. Bardzo ważne jest uświadamianie
młodzieży, jak przebiega ten proces. Zapytałam młodzieży jaki chcieliby mieć skatepark. Kiedy na
początku nie było odpowiedzi to powiedziałam, że może być różowy, albo zielony, bo ja właściwie się
nie znam na tych rowerach i jeśli oni nie wykażą inicjatywy to będą mieli taki jaki ja będę chciała, a
właściwie nie wiadomo komu będzie służył.
Sekretarz miasta wymienia szereg korzyści, które niesie za sobą działalność młodzieżowej rady. Wśród
nich znalazły się m.in nabycie umiejętności wzajemnego słuchania się, rozmawiania i szanowana
swoich opinii. Konsultowanie projektu w tej gminie spowodowało, że odpowiada on na realne
potrzeby mieszkańców i turystów. Dodatkowo istnienie młodzieżowej rady miało wpływ również na
niezrzeszoną młodzież. Młodzi ludzi zaczęli się interesować samorządem, zmienili swoją postawę na
mniej roszczeniową, ponieważ wiedzą na czym polega budżet gminy. Podobnie jak Robert Waraksa,
Jolanta Kwiatkowska również przychyla się ku tezie, że młodzieżowa rada niekoniecznie musi posiadać
budżet. Ważne jest, że władza chce współpracować z młodzieżą. Angażowanie młodych ludzi tak
naprawdę to jest zadbanie o to jak będziemy już starszymi osobami, kto będzie rządził w naszych
miastach, z jaką odpowiedzialnością będą decyzje podejmowane, więc warto w ten proces
odpowiedzialności włączać młodych ludzi – zaznaczyła sekretarz.
Jakub Kochowicz, wójt gminy Lisewo, podkreśla rolę współpracy i wzajemnego szacunku władz i
młodzieży w budowaniu dialogu obywatelskiego. Powołanie młodzieżowej rady daje możliwość dania
głosu, bycia partnerem młodzieży dla władz. Staramy się współpracować po partnersku i traktować się
4
poważnie. – wójt gminy nie ukrywa również, że diagnoza jest bardzo pomocna dla władz, ponieważ
dzięki niej mają pewność, że zostaną spełnione społeczne oczekiwania.
W gminie Płużnica, z kolei sami młodzieżowi radni zapytali mieszkańców, jakie widzą korzyści działania
młodzieżowej rady. Wśród odpowiedzi pojawiły się zarówno konkretne, namacalne korzyści jak np.
odnowienie świetlic, jak i mniej mierzalne korzyści, ale równie ważne np. reprezentowanie głosu
młodzieży. Wójt gminy Marcin Skonieczka uważa, że dla młodzieżowych radnych jest to możliwość
wpływu i zdobycia doświadczenia, a dla dorosłych radnych możliwość uzyskania informacji o
młodzieży. Dla wójta ważne jest, aby MRG skupiła się na działaniach systemowych i np. pokazywała
sołtysom co można zrobić dla młodzieży w ramach funduszu sołeckiego.
W niektórych województwach działają instytucje zajmujące się tylko sprawami młodzieży. W
Zachodniopomorskiem od kilkunastu lat istnieje Sekretariat ds. Młodzieży. Celem pracy sekretariatu
jest wzmocnienie uczestnictwa młodzieży w rozwiązywaniu problemów transgranicznych,
regionalnych, nawet wysokiej rangi. Pracownicy sekretariatu starają się, aby w regionie powstawało
jak najwięcej młodzieżowych rady. Małgorzata Ludwiczek, kierownik sekretariatu, zanzacza, że
systematyczna praca doprowadzi do powstania masy krytycznej młodych, aktywnych ludzi, którzy nie
będą chcieli wyjeżdżać ze swoich rodzinnych miejscowości. Podobnego zdania jest Barbara
Zamożniewicz, rzecznik młodzieży przy Urzędzie Marszałkowskim Województwa Świętokrzyskiego.
Według niej trend uciekania młodzieży do dużych miast można zahamować. Wystarczy sprawić, aby
młody człowiek poczuł potencjał miejsca, w którym się urodził, a także poczuł się w nim ważny i
wysłuchany. Rzecznik dodała jeszcze, że Młodzieżowa Rada powinna nie tylko odpowiadać na bieżące
potrzeby mieszkańców, ale także wybiegać w przyszłość.
Młodzieżowa Rada może być również postrzegana jako zagrożenie dla działalności dorosłej rady.
Potwierdza to Paweł Skibiński, przewodniczący Młodzieżowej Rady Miasta Zielona Góra. Młody radny
dodał, że nie należy się bać młodzieżowej rady, a kształcić młodych liderów, by praca dorosłych
radnych nie poszła na marne. Młodzi są katalizatorem zmian, mają nieszablonowe pomysły,
młodzieżowe rady czasem zauważają coś, czego nie widzi miasto lub społeczność – Paweł Skibiński
podkreśla również dużą rolę młodzieżowej rady w edukowaniu swoich rówieśników -Możemy w nich
uruchomić myślenie o mieście, bo czasami ludzie nie zdają sobie sprawy, że ich głos może być słyszalny.
Ekaterina Atyusheva, wiceprzewodnicząca Młodzieżowej Rady Miasta Włocławek uważa z kolei, że
Młodzieżowa Rada rozwija świadomość społeczno-polityczną młodzieży.
Czego potrzebują młodzi, aby skutecznie działać w Młodzieżowej Radzie?
Uczestnicy i uczestniczki seminarium mieli rozbieżne zdania, co do tego, czy młodzież powinna być w
kontrze do władz. Wydaje się, że najodpowiedniejszym rozwiązaniem jest wypracowanie
mechanizmów współpracy i dialogu, nawet na zasadzie odmiennych zdań.
Również sposób pracy młodzieżowej rady nie wszędzie jest taki sam. Wiele zależy od wielkości gminy.
Joanna Pietrasik apeluje o elastyczność w wyborze sposobu pracy i niezamykanie się młodzieży w
utartych schematach.
Młodzież deklaruje, że największą inspirację do pracy stanowią dla niej inne osoby np. radni, zwłaszcza
ci z innych krajów, którzy pracują w odmienny sposób, albo animatorzy, którzy wskażą kierunek
5
zmiany. Niezbędne do pracy jest już wcześniej wspomniane wsparcie władz i pracownika
młodzieżowego, kogoś, kto będzie łączył oba światy: młodzieży i urzędników. Paweł Skibiński zwraca
uwagę na potrzebę, refleksji, ewaluacji, której często brakuje młodym ludziom - Chciałbym, żeby nas
nauczono ewaluacji i żeby nauczono nas, że nie wszystko jest możliwe, że gmina ma czasami jakieś
ograniczenia i żeby jednak to zauważać.
Relacja z pracy grupy warsztatowej:
Tematy konsultacji społecznych i współpraca Młodzieżowej Rady ze
społęcznością i instytucjami publicznymi w gminie
prowadzący: Jakub Radzewicz
Współczesna młodzież cechuje się poczuciem braku wpływu, ma niskie zaufanie do władz i instytucji
publicznych – stwierdził Kuba Radzewicz z Fundacji Szkoła Liderów podczas warsztatu dotyczącego
tematów konsultacji społecznych i współpracy młodzieżowej rady ze społecznością i instytucjami
publicznymi w gminie, odbywających się w ramach seminarium „Partycypacja obywatelska
młodzieży. Przykład Młodzieżowych Rad Gmin”.
Jeśli dodamy do tego duże zindywidualizowanie i zróżnicowanie młodych ludzi, niechęć do zrzeszania
się, angażowanie się w obliczu zagrożenia, w dodatku w świecie wirtualnym i pęd ku emigracji z małych
i średnich miejscowości do dużych miast, powstanie grupa, z którą praca stanowi wyzwanie dla
młodzieżowych radnych. Młodzieżowa Rada musi dotrzeć do tej młodzieży, poznać jej potrzeby i
adekwatnie zaprezentować je władzom. Jak to zrobić?
Przede wszystkim należy szukać punktów wspólnych do budowania lokalnej tożsamości – dodaje Kuba
Radzewicz – i pokazywać jak działa polityka.
Edukacja, dzięki której młodzieżowi radni będą gotowi sprostać wyzwaniom, powinna polegać głównie
na pokazywaniu młodzieży mechanizmów działania rożnych instytucji i narzędzi np. rady miasta,
budżetu gminy, samorządu. Należy nieustannie pokazywać młodym ludziom, że mogą mieć wpływ na
otaczającą rzeczywistość i co więcej, rozszerzać to poczucie wpływu na coraz większe grupy młodzieży,
nie tylko młodzieżowych radnych.
Co konsultować z młodzieżą?
Naturalnym polem do konsultacji z młodzieżą powinna być szkoła i związane z nią kwestie.
Konsultować można praktycznie wszystko, co dotyczy bezpośrednio młodych ludzi, od menu szkolnej
stołówki poprzez siatkę zajęć pozalekcyjnych, godzin lekcji i przerw aż do budżetu szkoły i jej
przestrzennego zagospodarowania. Można również pójść nieco o krok dalej, tak jak Młodzieżowa Rada
Miasta z Krosna Odrzańskiego, która opracowała i poddała konsultacjom program stypendialny dla
6
najzdolniejszych uczniów w regionie. Podobny pomysł powstał w Baranowie, gdzie dodatkowo
zorganizowano Konwent Młodzieży, który z kolei stanowił inspirację do powstania młodzieżowej rady
w sąsiedniej miejscowości. Władze Lublina również wychodzą z założenia, że nic co dotyczy młodzieży
nie powinno być zatwierdzane bez jej uprzedniej zgody. W związku z tym Młodzieżowa Rada Miasta
opiniowała projekty zmiany sieci szkół w mieście. To nie pierwszy przypadek, kiedy młodzież konsultuje
kwestie związane z infrastrukturą miejską. Popularne skateparki i tereny rekreacyjne, często również
powstają, a jeśli tak nie jest to powinny powstawać po zapoznaniu się z potrzebami osób, które będą
z nich korzystać, w tym również młodzieży. To samo dotyczy zasad korzystania z obiektów publicznych
takich jak np. boiska sportowe.
Planowane wydarzenia, które odbywają się w mieście takie jak np. koncerty i festyny to często pole
działania młodzieżowej rady. Warto pamiętać, aby w tej działalności nie zgubić konsultacyjnego
charakteru pracy rady – zamiast organizować jakieś wydarzenie młodzieżowa rada może je opiniować,
bądź zainicjować i przekazać do realizacji odpowiednim instytucjom. To rozwiązanie sprawdza się np.
w Rybniku, gdzie młodzież konsultuje programy koncertów przeznaczonych właśnie dla młodych osób.
Niektóre miasta tworzą strategię polityki młodzieżowej. Współuczestniczenie młodzieży w tym
procesie jest niezwykle cenne z przynajmniej dwóch względów. Pozwala władzom uniknąć błędów,
które mogłaby popełnić nie znając potrzeb młodzieży oraz pozwala młodzieży na doświadczenie
udziału w tworzeniu polityki lokalnej na najwyższym szczeblu, polityki, która będzie miała realny wpływ
na jej życie. Praca nad strategią pozwala na zidentyfikowanie problemów młodzieży, a następnie
podjęcie działań zmierzających ku ich rozwiązaniu. Przykładowo w Słupsku efektem takiej pracy było
powołanie zespołu ds. reformy słupskiej oświaty przy prezydencie miasta, cykliczne debaty
samorządów szkół z dyrekcją oraz nauczycielami, a także wprowadzenie ewaluacji nauczycieli przez
uczniów. W miastach i gminach, w których nie ma strategii polityki młodzieżowej młodzieżowe rady
często konsultują lokalne strategie rozwoju. Młodzież ze Szczecina uczestniczyła niedawno w
konsultacji strategii dla regionu Morza Bałtyckiego. W tym celu zwołano specjalną konferencję dla
młodzieży w Hamburgu. Doświadczenia innych krajów podpowiadają nam, że nie wszędzie trzeba
tworzyć strategię dotyczącą młodzieży, jeśli jej partycypacja w życiu publicznym przyjmowana jest jako
coś naturalnego i oczywistego, jak np. w Danii i Norwegii.
Młodzież jest niezwykle cenna, jeśli chodzi o zbieranie informacji dotyczących kwestii drażliwych lub
tematów tabu takich jak narkotyki i alkohol. Gminy przygotowują np. programy rozwiązywania
problemów alkoholowych młodych osób, jednak dane zebrane przez nich niekoniecznie są
wiarygodne. W tym przypadku sprawdza się lepiej komunikacja „od młodych dla młodych”.
Zarządzanie wydatkami
Na Filipinach młodzież dysponuje 10% budżetu każdej gminy. Młodzi ludzie mają obowiązek poznać
potrzeby swoich rówieśników, skonsultować możliwe rozwiązania i wybrać na co zostaną
przeznaczone w pierwszej kolejności pieniądze. Nie jest to zaskakujące biorąc pod uwagę, że w Polsce
również część budżetu każdej gminy wydatkowana jest na inwestycje związane z młodzieżą.
Przykładowo w Namysłowie przeznaczono 50 tys. zł na potrzeby młodzieży do dyspozycji Młodzieżowej
7
Rady Miasta, oczywiście pod warunkiem przeprowadzenia w tej sprawie konsultacji wśród młodzieży i
mieszkańców miasta.
Kuba Radzewicz podaje z kolei przykład budżetu młodzieżowego w Piasecznie, gdzie odbywał się
trójstopniowy proces konsultacji. Młodzieżowa Rada opracowała na podstawie planowanych
inwestycji listę pomysłów do realizacji. Następnie, przeprowadzono w gimnazjach ankiety, gdzie
można było zagłosować na konkretny pomysł. Dopełnieniem procesu była debata miejska z udziałem
przedstawicieli wszystkich szkół i osób zainteresowanych tematem z Piaseczna. Celem debaty było
odpowiedzenie na pytanie, które inwestycje będą najbardziej przydatne i powinny być zrealizowane w
pierwszej kolejności.
W jaki sposób prowadzić konsultacje z młodzieżą?
Konsultacje to nie tylko oficjalne spotkania mieszkańców, jak przyjęto w potocznym myśleniu.
Konsultacje powinny być dostosowane do odbiorców, w tym przypadku do młodzieży. Ważne jest, aby
przybliżać młodzieży sprawy w mało sformalizowany sposób np. poprzez pracę warsztatową, udział w
quizach, ankietach i spacerach badawczych. Trzeba dawać młodym radnym jak najwięcej narzędzi
dotarcia do rówieśników. Młodzi ludzie, tak jak wszyscy inni, muszą widzieć sens działań, których się
podejmują. Koniecznością jest dokładne wyjaśnianie młodzieży, jakie zmiany zajdą, jeśli dana
procedura lub projekt wejdzie w życie.
Konsultacje niosą też za sobą pewne zagrożenie. Rolą dorosłych jest, aby nie dopuścić do sytuacji, w
której młodzieżowa rada zostaje jedynie wykorzystana do obowiązkowego procesu konsultacji, za
którym nie idzie realny wpływ. Władze, które podejmują się włączania młodzieży w procesy decyzyjne
muszą być gotowe na ustępstwa.
Na koniec warto przedstawić siedem zasad konsultacji, których przestrzeganie zapewni możliwość
realnego wpływu: dobra wola, powszechność, jasność etapu na jakim jest dana decyzja i co jest jeszcze
do zmiany, responsywność np. uzasadnianie odrzucenia jakiegoś pomysłu, koordynacja,
przewidywalność oraz poszanowanie interesu ogólnego.
8
Relacja z pracy grupy warsztatowej:
Wspieranie Młodzieżowej rady Gminy
prowadzący: Robert Waraksa
W jaki sposób wspierać Młodzieżową Radę? Po pierwsze, nie blokować jej działań zbyt
sformalizowanymi procedurami. Po drugie, uczyć, w jaki sposób i co konsultować. Po trzecie,
wskazywać drogi działania, pozostawiając inicjatywę po stronie młodzieży.
Robert Waraksa, opiekun Młodzieżowej Rady Miasta Olsztynek, zachęca, aby rozważnie konstruować
statuty młodzieżowych rad, co w praktyce oznacza przede wszystkim niepowielanie statutu dorosłej
rady. Zdarzają się w statutach młodzieżowych zapisy o powołaniu komisji rewizyjnej, gdy rada nie ma
budżetu, albo tworzeniu sztucznie komisji, które nie mają przełożenia na to co się dzieje w
samorządzie. Ustawodawca nie przewidział wytycznych dla statutu w związku z tym może on być
dostosowany do każdej gminy indywidualnie. Jako modelowy przykład podaje się statut Młodzieżowej
Rady Gminy Płużnica, gdzie zapisane są tylko obowiązki rady, jej cele i zadania. Robert Waraksa
przestrzega również przed zapisami blokującymi niektóre działania np. o tym, że MR może spotykać
się tylko po zajęciach lekcyjnych.
Problem z którym borykają się rady jest spadek zainteresowania działalnością w radzie po pierwszej
euforii powyborczej. Przyczyną jest często brak osoby, która mogłaby poprowadzić młodzieżową radę,
wskazać jej kierunki działania. Ważne jest, aby nakłonić młodzież do konsultowania, czyli wypełniania
najważniejszej funkcji młodzieżowej rady. Jeśli młodzież nie rozumie charakteru konsultacyjnego MR,
albo nie ma tematów do konsultacji, znajduje sobie alternatywy np. w postaci organizacji eventów
wchodząc tym samym na pole działalności innych instytucji.
Konsultowanie, w mojej ocenie, to wpływanie na decyzje, które zapadają w samorządzie – mówi Robert
Waraksa i podaje przykład obowiązku zapisu w specyfikacji na etapie ogłaszania przetargu na
zagospodarowanie terenu rekreacyjnego. Wykonawca ma obowiązek skonsultować projekt z
młodzieżową radą. Wszystko po to, aby uniknąć budowania infrastruktury dla młodzieży kompletnie
nieprzystosowanej do jej potrzeb.
W praktyce charakter konsultacyjny młodzieżowej rady nie oznacza tylko, że młodzi radni czekają aż
władza sama coś im zaproponuje, tylko sami wybierają tematy do konsultacji. Oczywiście, na
podstawie tego, jakie diagnozują potrzeby mieszkańców. W tym celu również pomocy jest opiekun,
który będzie pełnił poniekąd rolę łącznika – wie nad czym aktualnie pracuję władze i jest w stanie tę
wiedzę przekazać młodzieżowej radzie. Opiekun to też osoba, która czuwa, aby konsultacje nie były
fasadowe tzn. aby młodzież nie traciła energii na konsultowanie czegoś, co i tak zostanie zatwierdzone.
Przykładem może być coroczne zatwierdzanie przez MR planu dyrekcji na organizację ferii w szkole.
Pułapką konsultacji jest również poddawanie opiniowaniu nieadekwatnego do kompetencji młodzieży
materiału np. ponad stustronicowego raportu dotyczącego narkomanii. Nawet sołtys nie podejmie się
9
analizy materiału w tej formie, podobnie jak np. projektu napisanego językiem technicznym. Młodzież
potrzebuje krótkiej i przejrzystej formy.
Doświadczenia konsultacji
Marcin Skonieczka, wójt gminy Płużnica jest zwolennikiem kompleksowego zajmowania się jednym
tematem przed radę w określonym czasie. Np. młodzieżowa rada gminy Płużnica postanowiła zająć się
środkami w ramach funduszu sołeckiego, co w praktyce oznaczało, że rada wskazywała konkretne
problemy i potrzeby mieszkańców i przekazywała je sołectwom. Część propozycji została już
zrealizowana.
Ważne, aby procesu uczestnictwa w podejmowaniu decyzji nie kończyć na samym opiniowaniu.
Przykładowo Młodzieżowa Rada Miasta Bydgoszcz uczestniczyła w konsultacji strategii rozwoju
edukacji, na równi z nauczycielami, dyrektorami i władzą. Obecnie młodzieżowa rada nadzoruje postęp
prac nad strategią w konkretnych komisjach.
Wspieranie to również delegowanie zadań na inne podmioty. Przykładowo młodzieżowa rada może
zainicjować organizację jakiegoś wydarzenia o charakterze rozrywkowym dla młodzieży, ale realizacją
zajmuje się już ośrodek kultury. Ważnym elementem wspierania jest uczenie w ogóle podejmowania
inicjatywy. Naturalnymi okręgami wyborczymi dla młodzieżowych radnych są szkoły. To tam powinni
rozmawiać z młodymi ludźmi. Problemem jest jednak, że szkoła nie uczy podejmowania inicjatywy. Co
więcej, szkoła każe za własną inwencję. Robert Waraksa podaje tutaj klasyczny przykład odejmowania
punktów uczniom, którzy na sprawdzianie napisali coś więcej, niż wymagało polecenie zadania. W
związku z tym młodych trzeba inspirować, pokazywać im pewne tematy i nie bać się rozmawiać o nich.
Tu pojawia się kolejny problem. Młodzież nie potrafi czerpać z niepowodzeń. Jeśli pierwszy krok się nie
uda, zazwyczaj młodzi ludzie wycofują się z realizacji jakiegoś działania i nie chcą podejmować go w
przyszłości. Rolą dorosłych jest pokazanie im, że człowiek uczy się na błędach. Można jednak zadbać o
to, aby tych błędów popełniać jak najmniej.
Partnerstwo kluczem do sukcesu
Młodzieżowa Rada realizując jakieś działanie musi znaleźć sobie wsparcie w postaci partnerów. To
najrozsądniejsza droga do sukcesu. Przykładowo Młodzieżowa Rada Miasta Olsztynek zainicjowała
Młodzieżowy Festiwal Filmowy. Partnerem merytorycznym został Dyskusyjny Klub Filmowy, który
zaprasza do dyskusji panelistów i przygotowuje tematy do poruszenia podczas festiwalu. Za oprawę
techniczno-organizacyjną, czyli sprzęt i salę odpowiada lokalny dom kultury.
Młodzieżowa Rada nie ma praktycznie również szans na funkcjonowanie bez pomocy dorosłych, w tym
opiekuna. Praktyką jest, że opiekunem zostaje nauczyciel, który jest najbliżej MR. Niejednokrotnie rolę
nauczyciela godzi np. z rolą radnego, co jest w większości przypadków dużą korzyścią dla MR. Zdarza
się, że opiekun to osoba wydelegowana z urzędu. W zależności od tego, czy jest to osoba zupełnie
przypadkowa, czy ktoś przygotowany do pracy z młodzieżą, ta forma wsparcia może być albo dużym
ułatwieniem, albo przeszkodą w pracy. Dobrym rozwiązaniem jest wyznaczanie dwóch opiekunów, z
czego jeden zawsze jest spoza urzędu. Niezależnie od tego, gdzie na co dzień pracuje opiekun, musi
być on dostępny i wpływowy. Musi umieć zorganizować spotkanie z burmistrze lub przedstawicielem
innej instytucji, z którym chcą porozmawiać radni.
10
Wątpliwości budzi również odgórne wyznaczanie opiekuna, bez konsultacji z młodzieżą. Warto jednak
pamiętać, że nie wszędzie te konsultacje są możliwe. W dużych miastach większość młodzieżowych
radnych nie będzie wcześniej znała opiekuna, więc zdecydowanie trudniej będzie im się wypowiedzieć
na temat zasadności objęcia przez niego tego stanowiska. Samo słowo „stanowisko” również budzi
zmieszanie. Dochodzimy do momentu, w którym należy wybrać, czy opieka nad młodzieżową radą to
wolontariat, czy raczej zwykła praca? Jeśli praca to jak opłacana i w jaki wymiarze czasu? W większości
gmin w Polsce dominuje pierwsze rozwiązanie. Czasami uzupełnianie o specjalne dodatki np. nagrodę
wójta. Zdarza się, jak w Płużnicy, że opiekun jest wynagradzany poniekąd systemowo tzn. dostaje
dodatkową, „szkolną”, płatną godzinę na pracę z młodzieżą.
Wynagrodzenie opiekuna to nie jedyny finansowy dylemat gminy, w której funkcjonuje młodzieżowa
rada. W myśl ustawy MR nie powinna mieć budżetu, ale przecież pieniądze czasem wydaje. Robert
Waraksa jest zwolennikiem pozyskiwania środków na konkretne działania, a nie dawania młodym od
razu określonej kwoty. Inaczej mówiąc, budżet powinien zależeć od inicjatywy. Jeśli inicjatywa jest
dobra to znajdą się również pieniądze na jej realizację.
Co jest wyznacznikiem dobrego wsparcia młodzieżowej rady? Na pewno działania, realnie
podejmowane inicjatywy o charakterze konsultacyjnym, ale nie tylko. Młodzieżowi radni powinni
również umieć odnaleźć się w urzędowej rzeczywistości. Jeśli to radnego przyjdzie kolega, który nie
wie w jaki sposób i gdzie dokładnie dostarczyć pismo do urzędu, jego obowiązkiem jest mu pomóc.
Dlatego tak ważne jest wsparcie na samym początku kadencji. Czasem wystarczy zwykła wycieczka po
urzędzie i wskazanie, gdzie swoje biura mają osoby odpowiedzialne za poszczególne sprawy.
11
Relacja z pracy grupy warsztatowej:
Wybory do Młodzieżowej rady Gminy
prowadzący: Mateusz Czerniga
Sposób przeprowadzenia wyborów do młodzieżowej rady ma duży wpływ na to jak w przyszłości
będzie postrzegana rada. Powinno być oczywiste, że wybory muszą być demokratyczne. Jednak sam
sposób ich organizacji to nie wszystko. Najważniejsi są kandydaci i wyborcy i to o nich powinno się
zadbać w pierwszej kolejności.
Samorządy często zwracają uwagę na niską frekwencję podczas wyborów do młodzieżowych rad.
Przyczyną najczęściej jest brak przeprowadzonej kampanii informacyjnej i wyborczej. Nie można
oczekiwać od młodych ludzi, że będą wiedzieli, czym jest młodzieżowa radna. Co, więcej, należy zadbać
o to, aby zrozumieli rolę rady i radnego w lokalnej społeczności. Wystarczy poszukać narzędzi i metod,
które są przystępne dla młodzieży. Zdanie to wydaje się prostsze, gdy kadencję rozpoczyna kolejna już
rada. Mateusz Czerniga, członek zarządu Polskiej Rady Organizacji Młodzieżowych proponuje, aby
zaprosić do szkół młodzieżowych radnych poprzednich kadencji, by pokazali uczniom z czym wiąże się
praca w MR. W przypadku, gdy planowana kadencja będzie pierwszą w danej gminie to na inicjatorach
spoczywa odpowiedzialność za poinformowanie młodzieży. Mateusz Czerniga zaleca również, aby
przyszli kandydaci zorganizowali sobie sztaby wyborcze. Jest to ważne przynajmniej z kilku powodów.
Po pierwsze młodzi ludzie uczą się organizacji własnej pracy, chociażby poprzez szukanie sojuszników
i formułowanie postulatów wyborczych. Po drugie, minimalizuje się w ten sposób ryzyko głosowania
młodzieży na swoich znajomych, tylko dlatego, ze są lubiani. Po trzecie i najważniejsze, przyszli radni
podejmują refleksję nad swoją w roli radnego. Możemy mieć dużą pewność, że młody człowiek, który
przeprowadza kampanię wyborczą, ma choć minimalną wiedzę na temat swojej roli. Jednak to nie
wszystko. Nowo wybrani radni powinni przejść szkolenie wstępne, na którym poznają zasady pracy i
zaplanują najbliższe kroki.
Jak zatem zorganizować wybory do młodzieżowej rady? W większości przypadków naturalnymi
okręgami wyborczymi są szkoły. Przede wszystkim dlatego, że to w szkole powinna zaczynać się nauka
samorządności. Pierwszym etapem jest przekonanie dyrekcji szkół to tego, że w ogóle warto
powoływać młodzieżową radę.
To żywa lekcja demokracji i wiedzy o społeczeństwie. Młodzież głosując, działając i organizując uczy się
demokratycznego życia – przekonuje członek zarządu PROM.
Należy zadbać również o to, aby wybory nie zbiegły się w czasie z innymi wyborami np. do rady lub
samorządowymi. Podobnie wydarzyło się w Dębach Wielkich. Wójt chciał powołać młodzieżową radę,
jednak dorosła rada uznała to za zagrywkę wyborczą i zagłosowała przeciwko.
Warto zaangażować w wybory samą młodzież, która będzie tworzyła komisje wyborcze. Poza walorem
edukacyjnym, to rozwiązanie służy wzrostowi frekwencji w wyborach. Niezbędny jest również komisarz
lub koordynator, który czuwa nad przebiegiem wyborów i prowadzi akcję informacyjną.
12
Gminy często borykają się z problemem reprezentatywności. Zwłaszcza, kiedy młodzież z danego
obszaru dojeżdża do szkół w innych miastach. Przykładowo w Wąchocku zorganizowano wybory w
gimnazjach, a dla osób ze szkół ponadgimnazjalnych stworzono okręgi wyborcze. Dzięki temu
zachowano reprezentatywność młodzieży z całej gminy. By uniknąć pułapki reprezentatywności trzeba
przede wszystkim sprawdzić, ile w danej gminie jest młodzieży i proporcjonalnie podzielić okręgi
wyborcze. Proces przygotowania wyborów wymaga dużej rozwagi i dostosowania ordynacji do potrzeb
konkretnej gminy lub miasta.
Materiał jest elementem projektu „Młodzieżowe Rady Gmin: dialog władz z młodymi mieszkańcami”, realizowanego przez Fundację Civis
Polonus w partnerstwie z Polską Radą Organizacji Młodzieżowych oraz gminami: Krynica Morska, Lisewo, Płużnica.
Materiał opracowała: Paulina Kowalczyk
Patronat nad projektem udzielili nam: Pełnomocnik Rządu do Spraw Społeczeństwa Obywatelskiego i Równego Traktowania, Związek Miast
Polskich, Unia Miasteczek Polskich, Unia Metropolii Polskich oraz Związek Gmin Wiejskich Rzeczpospolitej Polskiej.
Projekt jest realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG oraz przy współpracy z Fundacją
im. Heinricha Bölla w Warszawie.
ul. Bagatela 10/36, 00-585 Warszawa
T/F 22 827 52 49
civispolonus.org.pl
13