cyfrowa Telewizja Dostępny transport Komputerowe

Transkrypt

www.tyfloswiat.pl
Kwartalnik, nr 4 (17) 2012, bezpłatny, ISSN: 1689-8362
TYFLO{WIAT
Telewizja
cyfrowa
Komputerowe
wspomaganie
edukacji muzycznej
Internet na dwa łącza,
czyli niezbędnik telepracownika
Dostępny transport
kluczem do rehabilitacji
społecznej i zawodowej osób
niepełnosprawnych
www.tyfloswiat.pl
Kwartalnik, nr 4 (17) 2012, bezpłatny, ISSN: 1689-8362
W numerze
TYFLO{WIAT
Henryk Lubawy ujawnia kulisy tworzenia
Akademickiej Biblioteki Cyfrowej, udostępniającej
swoje zasoby studentom niepełnosprawnym z całej
Polski.
fot. hfng
Telewizja
cyfrowa
Komputerowe
wspomaganie
edukacji muzycznej
12 Komputerowe wspomaganie
edukacji muzycznej
Dostępny transport
Internet na dwa łącza,
społecznej i zawodowej
osób niepełnosprawnych
Dostępny transport
Michał Dębiec*
Swoboda przemieszczania się determinuje możliwości aktywności człowieka
w życiu społecznym i zawodowym. Dzięki coraz lepszym połączeniom
drogowym i lotniczym można bez przeszkód podjąć pracę w innej miejscowości,
sąsiednim województwie, a nawet za granicami swojego kraju. Na poziomie
lokalnym bezproblemowy dojazd do szkoły, pracy lub rodziny ułatwia
niepełnosprawnych
podejmowanie decyzji o wyjściu z domu, ambitnej walce o poprawę swojej
sytuacji i rozwoju osobistym.
Od wielu lat środowisko osób niepełnosprawnych zwraca uwagę na to, że rehabilitacja społeczna,
zdrowotna i zawodowa ma podstawowe znaczenie
dla uczestnictwa osób z poważnymi dysfunkcjami
w życiu społeczeństwa. Na podjęcie decyzji o wyjściu z domu, silnie wpływa fakt dostępności (bądź
jej braku) transportu, który jest niezbędny do prowadzenia aktywnego życia. Czym jest „dostępność
transportu”, które elementy systemu transportowego odgrywają rolę dla swobodnego przemieszczania się i jak można je poprawić? Jak kwestia
dostępności potraktowana została przez prawo
KWARTALNIK
NR 4 (17) 2012
i jakie znaczenie ma ona w niwelowaniu dyskryminacji względem osób z niepełnosprawnością?
Zaangażowanie w podnoszenie
jakości transportu
Kwestią dostępności transportu publicznego,
ze szczególnym uwzględnieniem komunikacji
miejskiej zająłem się w 2008 roku. Bezpośrednią
przyczyną był zaskakujący mnie brak dostępności
komunikacji miejskiej dla osób z niepełnosprawnością wzrokową, który napotkałem w swoim
rodzinnym mieście – Gliwicach. Z całą pewno-
16
WYDAWCA
Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego
ul. Wybickiego 3a, 31-261 Kraków
http://www.firr.org.pl
tel.: (+48) 12 629 85 14; faks: (+48) 12 629 85 15
e-mail: [email protected]
Organizacja Pożytku Publicznego
Nr konta 77 2130 0004 2001 0255 9953 0005
UTILITIA
fot. Andrea Leone
UTILITIA
PR Z E J DŹ NA D O S T Ę PN Ą S T R O N Ę
Utilitia sp. z o.o.
ul. Jana Pawła II 64
TILITIA
32-091UMichałowice
http://www.utilitia.pl
tel.: (+48) 663 883 600
UTILITIA
na dwa łącza,
UTILITIA
Michał Dziwisz*
Zważywszy na fakt, że wielu niewidomych pracuje zdalnie, w zaciszu
własnego domu na zasadach tzw. telepracy, podstawowym narzędziem, jakie
UTILITIA
wykorzystują
te osoby jest Internet. Łącze internetowe powinno być stabilne,
szybkie, ale również niezawodne.
REDAKTOR NACZELNY
Joanna Piwowońska
tel. kom. (+48) 663 883 332
Obecnie odchodzimy już od wykorzystania sieci
osiedlowych, w których kilkudziesięciu użytkowników miało do swojej dyspozycji łącze o niewielkiej przepustowości. Znaczną część rynku przejęli
ponadregionalni operatorzy telekomunikacyjni,
a lokalni dostawcy Internetu, jeśli jeszcze się utrzymują, muszą zapewnić swoim użytkownikom bardzo dobre warunki. Łącza internetowe możemy
podzielić na trzy grupy:
• łącze dla użytkownika domowego – najtańsze,
zwykle działające bez większych awarii, o najdłuższym czasie reakcji operatora na zgłoszone
usterki,
INTERNET
www.tyfloswiat.pl
• łącze firmowe – droższe, niekiedy o parametrach
znacznie gorszych od łącza dla użytkownika
domowego, charakteryzujące się tzw. symetrycznością, co oznacza mniej więcej równe
pasmo dla odbieranych i wysyłanych danych,
o szybszym niż w przypadku łącza dla użytkownika domowego czasie reakcji operatora,
• łącze operatorskie – najszybsze, ale i najdroższe, symetryczne, z podpisanymi gwarancjami
jakości pasma, z pomocą techniczną dostępną
24 godziny na dobę, przez 7 dni w tygodniu.
Zwykle, nawet mimo tego, że łącze internetowe
wykorzystujemy do pracy, decydujemy się na naj-
30
SKŁAD komputerowy
More Concept
Marcin de Lehenstein Werndl
Michał Dębiec w kolejnym artykule, dotyczącym
zagadnień związanych z poruszaniem się osób
niepełnosprawnych środkami komunikacji,
przygląda się tym razem nieco szerzej zagadnieniu
miejskiej komunikacji publicznej. Czy na pewno
dostosowanie tramwaju czy autobusu wystarczy, by
powiedzieć, że jest ona dostępna?
Tomasz Tworek przedstawia kolejny rejestrator
rodem z Kraju kwitnącej wiśni. Tym razem pod lupę
bierze nieco starszy model – Zooma H2.
30 Internet na dwa łącza, czyli
niezbędnik telepracownika
Michał Dziwisz podpowiada, co zrobić, by problemy
z łączem internetowym nie spędzały snu z powiek
osobom pracującym zdalnie.
Robert Łabędzki odpowiada na pytanie, czy
koniecznie należy kupić w tym roku nowy telewizor
i prezentuje przykład urządzenia do odbioru
Naziemnej Telewizji Cyfrowej, która zastąpić ma
dostępny dotychczas sygnał analogowy.
DRUK
K&K
Dział reklamy
Redakcja nie odpowiada za treść
publikowanych reklam, ogłoszeń, materiałów
sponsorowanych i informacyjnych.
38 Nokia Screen Reader
fot. Nokia
2
16 Dostępny transport
niepełnosprawnych
34 Telewizja cyfrowa
Fotografia na okładce
GTS Production
Nakład dofinansowany ze środków Państwowego
Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
Redakcja zastrzega sobie prawo skracania, zmian
stylistycznych i opatrywania nowymi tytułami materiałów nadesłanych do druku. Materiałów niezamówionych nie zwracamy.
Wszystkie teksty zawarte w tym numerze czasopisma Tyfloświat, z wyłączeniem materiału
informacyjnego „Nowe możliwości edukacji
osób niewidomych na poziomie wyższym” oraz
materiału „Komputerowe wspomaganie edukacji
muzycznej”, których przedruk wymaga odrębnej
zgody autorów, dostępne są na licencji Creative
Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Ponownie
rozpowszechniany utwór, dostępny na tej licencji,
musi zawierać następujące informacje: imię i nazwisko autora tekstu, nazwę czasopisma oraz jego
numer. Zdjęcia zawarte w czasopiśmie chronione
są prawem autorskim i ich przedruk wymaga zgody autora.
Fotografie i ilustracje chronione są prawami autorskimi.
Kontynuując wątek brajla, poruszony w poprzednim
numerze Tyfloświata, dr Włodzimierz Wysocki
przybliża projekt „System Kaliope”, mający
zoptymalizować transkrypcję zapisów nutowych
do postaci brajlowskiej.
26 Zoom H2 - funkcjonalny
rejestrator w rozsądnej cenie
Internet
UTILITIA
Podmiotem odpowiedzialnym za publikację
treści merytorycznych jest Fundacja
Instytut Rozwoju Regionalnego
UTILITIA
Podmiotem odpowiedzialnym za działalność
reklamową jest Utilitia sp. z o.o.
3 Akademicka Biblioteka Cyfrowa
od kuchni
Nokia Screen Reader
Piotr Witek*
Technologie mobilne już na dobre zadomowiły się w naszym codziennym życiu.
Obecnie niezwykle trudno byłoby nam wyobrazić sobie świat bez smartphone’ów
czy tabletów. Coraz częściej, sprawdzając pocztę elektroniczną, program
telewizyjny czy prognozę pogody, zamiast korzystać z komputera czy gazety,
sięgamy po urządzenie mobilne. Osoby z dysfunkcją wzroku także zauważają
potencjał przenośnych rozwiązań, o czym najdobitniej świadczy ostatni numer
czasopisma Tyfloświat, niemal w całości poświęcony mobilnym gadżetom.
W ciągu ostatniej dekady byliśmy świadkami
dwóch rewolucji na polu dostępności urządzeń
mobilnych. Pierwszą stanowiło pojawienie się
na rynku dwóch komórkowych programów odczytu
ekranu - Mobile Speaka oraz Talksa. Umożliwiły
one osobom niewidomym wygodne korzystanie
z większości funkcji smartphone’ów, działających
na platformie operacyjnej Symbian. Za drugą
rewolucję uznać należy stworzenie darmowych
programów odczytu ekranu, stanowiących część
systemów operacyjnych Apple iOS oraz Android.
Nowe rozwiązania umożliwiły osobom z dysfunkcją wzroku korzystanie z najnowocześniejszych
38
telefonów i tabletów. Aktualnie jesteśmy świadkami końcowych akordów tej drugiej rewolucji,
przez które należy rozumieć pojawienie się darmowego programu odczytu ekranu dla telefonów
firmy Nokia, działających w oparciu o system operacyjny Symbian.
Skąd się wziął NSR?
Pierwszy raz o aplikacji Nokia Screen Reader usłyszeliśmy w październiku 2011 r. na odbywającej się
w Londynie konferencji Nokia World 2011. Wśród
wielu innych zapowiedzi, firma Nokia poinformowała, iż ma zamiar udostępnić darmowy program,
Piotr Witek zapoznaje Czytelników z bezpłatnym
oprogramowaniem udźwiękawiającym
do smartphone’ów z systemem Symbian, będącym
owocem współpracy Nokii i Code Factory.
42 Nowe możliwości edukacji osób
niewidomych na poziomie
wyższym
Natalia Noczeń odpowiada na pytanie, dlaczego
warto studiować na kierunkach ścisłych i prezentuje
działalność Centrum Adaptacji, uruchomionego
w ramach działalności Stowarzyszenia „Twoje nowe
możliwości”.
fot. sherrie smith
Akademicka
Biblioteka Cyfrowa
od kuchni
Henryk Lubawy*
Z codziennej praktyki wsparcia studentów niepełnosprawnych wzrokowo
na UAM wynika, że mogą wystąpić sytuacje niepotrzebnego powielania
pracy. Zdarzyło się już, iż dwóch pracowników zajmujących się wsparciem
dla niewidomych, pracujących w odległych budynkach uniwersyteckich,
na zamówienie różnych studentów, zajmowało się przygotowaniem adaptacji
tej samej książki. Sytuację tę wykryto na szczęście w miarę szybko i siły zostały
spożytkowane w innym celu tak, aby zwielokrotnić efektywność działania.
Aby uniknąć tego typu sytuacji i nie powielać
niepotrzebnie pracy, a raczej skupić się na jej zwielokrotnieniu, bardzo przydatna byłaby możliwość
informowania o przygotowywaniu materiałów edukacyjnych oraz ich wymiana. Zupełnie naturalnym
miejscem do takiego wzajemnego komunikowania
się i wymiany jest Internet, a formą platforma
Nad wprowadzeniem takiego na początek najprostszego systemu wzajemnego powiadamiania
się myśleliśmy na UAM. Studentów z niepełno-
sprawnością wzroku jest u nas sporo, a uczelnia
rozrzucona we wszystkich dzielnicach miasta.
Zanim jednak nasze pomysły wyszły z fazy wczesno-koncepcyjnej,
otrzymaliśmy
zaproszenie
do uczestnictwa w projekcie zainicjowanym i prowadzonym przez Biuro ds. Osób Niepełnosprawnych Uniwersytetu Warszawskiego. W ramach
projektu „Edukacja, niepełnosprawność, informacja, technologia – likwidowanie barier w dostępie
osób niepełnosprawnych do edukacji” współfiNR 4 (17) 2012
3
fot. mokra
A kad e m i c ka B ib l i o t e ka C y f r o w a o d k u c h n i
Prowadzenie prac adaptacyjnych nad wybranymi
przez studentów woluminami jest szczególnie ważne
dla słuchaczy kierunków ścisłych, których największą
bolączką jest brak zaadaptowanych pomocy naukowych, w tym podręczników akademickich
nansowanego przez Unię Europejską ze środków
Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach
Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki powstała
Akademicka Biblioteka Cyfrowa. Biblioteka jest
platformą wymiany informacji o zaadaptowanych
materiałach, będącą Internetowym centrum materiałów dydaktycznych w postaci biblioteki cyfrowej
dla studentów niepełnosprawnych.
Biblioteka dostępna jest w Internecie pod adresem http://www.abc.uw.edu.pl
Po wybraniu tego adresu internetowego w przeglądarce ukaże się ekran startowy biblioteki. I tyle
o bibliotece może się dowiedzieć każdy jej użytkownik. Można zapoznać się również z artykułem
Aleksandry Bohusz opublikowanym w nr 2 (11)
Tyfloświat z 2011.
Poniższy artykuł zawiera kilka spostrzeżeń
na temat tworzenia i funkcjonowania Akademickiej Biblioteki Cyfrowej, widzianej z punktu
widzenia osoby współuczestniczącej w jej powsta-
4
waniu i oddawaniu do użytku oraz przeprowadzaniu pierwszych testów eksploatacyjnych. W celu
uproszczenia przekazu, będzie mowa tylko o książkach, choć w Bibliotece dostępne są również inne
materiały. Ma to być niejako widok Biblioteki
od kuchni.
Koordynator projektu zaprosił do współpracy
inne uczelnie, które na tej wspólnej platformie
mają udostępniać swoje zasoby przygotowanych
i zaadaptowanych materiałów dydaktycznych. Tym
samym w od początku w projekcie współuczestniczą następujące uczelnie:
•Akademia Górniczo-Hutnicza,
•Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu,
•Uniwersytet Jagielloński w Krakowie,
•Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach,
•Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny
w Siedlcach,
•Uniwersytet Warszawski.
Pierwsze spotkanie przedstawicieli uczelni
odbyło się pod koniec marca 2010 roku. Zapoznaliśmy się ze wstępną koncepcją budowy biblioteki.
Istotne było to, że na spotkanie przybyli nie tylko
przedstawiciele różnych uczelni, ale i ludzie różnych
profesji: bibliotekarze, informatycy – zajmujący się
w swych macierzystych uczelniach wsparciem dla
niewidomych i słabowidzących studentów. Powstał
wówczas dokument będący podstawą opracowania specyfikacji budowy biblioteki. Dyskusje nad
nim trwały przez kilka miesięcy, do lipca 2010 roku.
Wiele rzeczy należało wówczas ustalić i przedyskutować, w jaki sposób mają być wykonane. Przyznaję,
że mając przygotowanie z informatyki i zajmując
się od wielu lat technologią wspierającą niepełnosprawnych wzrokowo o wielu sprawach związanych
z bibliotekarstwem nie miałem pojęcia.
Tak jak już wspominałem, zespół składał się
z fachowców z różnych dziedzin i w końcu wszystkie zawiłości składowania książek zostały uzgodnione. W lipcu wybrany został przez koordynatora projektu wykonawca systemu. Prace trwały
do grudnia 2010 roku. Wówczas system został
zainstalowany na serwerze Uniwersytetu Warszawskiego. Tak naprawdę od samego początku
był dostępny za pośrednictwem Internetu. To była
jedyna metoda, aby nauczyć się go wykorzystywać
i przetestować.
Oficjalne uruchomienie i oddanie systemu
do użytku odbyło się 5 maja 2011 roku podczas
fot. holger
konferencji w Europejskim Dniu Protestu Przeciw
Dyskryminacji Osób Niepełnosprawnych. Uruchomienie tak dużego systemu wymagało jednak wcześniejszej, mrówczej pracy nad systemem
w wersji beta, aby sprawdzić, czy wszystkie założenia powstałe na etapie pisania specyfikacji udało
się osiągnąć i w miarę możliwości dopracować, czy
wprowadzić drobne udoskonalenia. Czy wszystko
udało się osiągnąć i czy użytkownicy będą zadowoleni, czas pokaże.
Użytkownicy systemu ABC
Z pewnością najważniejszym użytkownikiem, tym,
dla którego cały system powstał, jest Czytelnik
Prawo zezwala przetwarzać opublikowane utwory
dla potrzeb niepełnosprawnych, ale tylko dla niepełnosprawnych. Z zastrzeżenia tego wynika
konieczność rejestrowania użytkowników i weryfikacji ich uprawnień, niepełnosprawności, do korzystania z zasobów biblioteki. Ktoś musi tę weryfikację przeprowadzić. Ponadto ktoś przecież musi
umieszczać książki w bibliotece. W związku z tymi
różnymi zadaniami, osoby mające dostęp do systemu – użytkownicy systemu – dzielą się na kilka
kategorii ze względu na ich uprawnienia do wykonywania pewnych funkcji. Są to:
•Administrator systemu,
•Administrator profilu uczelni partnerskiej,
•Starszy bibliotekarz,
•Młodszy bibliotekarz,
•Czytelnik.
W tej hierarchii najmniejsze uprawnienia ma
oczywiście Czytelnik. Może jedynie przeglądać
katalog zbiorów oraz pobierać zasoby biblioteki.
Każdy stojący wyżej w przedstawionej hierarchii
ma wszystkie uprawnienia, jakie posiada użytkownik niższego szczebla plus swoje, specyficzne dla
danej funkcji.
Największe uprawnienia ma oczywiście Administrator systemu. Zarządza całym systemem.
Jak w każdym systemie komputerowym, władza
Administratora systemu jest wielka i sięga do każdego z Czytelników czy zasobów umieszczonych
w katalogu. Jednak Administrator nie zajmuje się
szczegółami, gdyż ABC powstała z myślą o współpracy i możliwości wymiany dokumentów przez
różne uczelnie. Każda z uczelni dysponuje swoim
własnym profilem w ABC, w ramach którego jest
w pełni autonomiczna. Można śmiało powiedzieć,
Istnienie Akademickiej Biblioteki Cyfrowej ma umożliwić studentom niepełnosprawnym swobodny dostęp
do materiałów niezbędnych im do nauki oraz uniknąć
niepotrzebnego zwielokrotniania prac adaptacyjnych
nad poszczególnymi woluminami
że głównym zadaniem Administratora systemu jest
tworzenie nowych profili uczelni pragnących przystąpić do współpracy w ramach ABC oraz tworzyć
w nich konta Administratorów profili.
W ramach tak utworzonego profilu pełnię władzy ma jego Administrator. W ten sposób część
władzy administrowania systemem zostaje przekazana na niższy poziom jest rozproszona. Zadaniem
Administratora profilu jest aktywowanie i zarządzanie kontami użytkowników w ramach danego
profilu uczelni. Administratorzy profili uczelnianych współpracują nad sprawnym funkcjonowaniem systemu, jednocześnie rozbudowując liczbę
jego użytkowników. Współpracują, zajmując się
sprawnym działaniem swojego profilu i podejmując swoje decyzje niezależnie od siebie.
W systemie ABC Bibliotekarze to użytkownicy
mający uprawnienia do wprowadzania opisów
gromadzonych zbiorów oraz umieszczania plików
na serwerach.
Użytkownik rejestruje się samodzielnie, wypełniając formularz rejestracyjny. Po przeczytaniu
i zaakceptowaniu regulaminu biblioteki, podaje
on swoje podstawowe dane osobowe: imię, nazwisko, adres mailowy, a następnie dokonuje wyboru
profilu uczelni, której jest studentem.
W znakomity sposób przyspiesza to proces rejestracji, gdyż akceptacji takich Czytelników, zarejestrowanych w uczelnianym profilu, dokonuje Administrator profilu. Studentowi uczelni partnerskiej
zdecydowanie łatwiej okazać się dokumentami
potwierdzającymi niepełnosprawność na miejscu,
NR 4 (17) 2012
5
fot. FIRR
Akademicka Biblioteka Cyfrowa – panel logowania
użytkownika
fot. FIRR
w swojej uczelni, aniżeli przekazywać te dokumenty
do Biura ds. Osób Niepełnosprawnych Uniwersytetu Warszawskiego. Jest to jedna z cech systemu
ABC, przekazanie kompetencji administracyjnych
do uczelni partnerskich.
W momencie, gdy nowy użytkownik, po wypełnieniu formularza zgłoszeniowego, przyciśnie ‘Zarejestruj’ system powiadomi Administratora profilu o nowej rejestracji, a zgłaszający się otrzyma
maila powitalnego z pełnymi danymi kontaktowymi do wszystkich Administratorów. Aktywacja
nowego konta może nastąpić w przeciągu kilku
minut. Zależy to już tylko od częstotliwości sprawdzania skrzynki pocztowej przez Administratora
profilu i systemu rejestracji osób niepełnosprawnych w danej uczelni. Z pewnością proces ten może
się przeciągnąć i do kilku dni w przypadku niepełnosprawnych wzrokowo, którzy nie są studentami
żadnej z uczelni partnerskich. Również i te osoby
zgodnie z regulaminem mogą korzystać z zasobów
ABC. Muszą się jednak rejestrować w profilu Uniwersytetu Warszawskiego. Wówczas z pewnością
zajdzie potrzeba przesłania stosownych dokumentów potwierdzających niepełnosprawność tradycyjną pocztą.
Administrator profilu ma ponadto uprawnienia
do umieszczania książek w katalogu bibliotecznym.
Katalog zbiorów Akademickiej Biblioteki Cyfrowej wyniki wyszukiwania
6
Może te czynności zlecić swoim współpracownikom
– Bibliotekarzom w systemie ABC. O umieszczaniu
książek w ABC będzie jeszcze słów kilka nieco później. W tej chwili należy jedynie wyjaśnić, że Młodszy bibliotekarz nie ma uprawnień do wysyłania
plików z książkami na serwer. Jego praca wymaga
zatwierdzenia przez Starszego bibliotekarza lub
Administratora profilu.
Każdy internauta może przeglądać katalog ABC,
lecz tylko zarejestrowani Czytelnicy biblioteki mogą
pobierać z niej pliki z książkami. Przeanalizujmy,
w jaki sposób zbiory są udostępniane w ABC.
Wszystko spotyka się w katalogu
Każda z uczelni partnerskich udostępnia swoje
zasoby dla niepełnosprawnych wzrokowo studentów poprzez własne serwery, a wszystkie te zasoby
widoczne są dla czytelnika w jednym katalogu.
System zarządzania biblioteką, czyli system
Bazy Akademickiej Biblioteki Cyfrowej, znajduje się
na serwerze Uniwersytetu Warszawskiego.
Aby książki były dostępne w katalogu, trzeba
je tam umieścić. Jak już wspomniałem, czynność
tę wykonują osoby mające uprawnienia Bibliotekarza w systemie ABC. Jest to ta część biblioteki,
do której Czytelnik nie ma dostępu, więc może
warto napisać kilka słów na ten temat.
ABC powstała po to, aby niepotrzebnie nie
powielać wykonanej już wcześniej pracy. Przed
umieszczeniem nowej pozycji w systemie, trzeba
więc sprawdzić, czy nie jest ona już przypadkiem
do niego wprowadzona. Oczywiście należy zacząć
od katalogu. Jeśli książki nie ma w katalogu, wcale
nie oznacza to, że nie jest ona właśnie w tej chwili
przez kogoś do niego dodawana. Bibliotekarze
mogą to sprawdzić, gdyż widzą wykaz wszystkich książek będących właśnie w opracowaniu.
Wystarczy, że któryś z nich wprowadzi choćby
tytuł książki w formularzu wprowadzania opisu
i wybierze funkcję ‘Dodaj’, a inni będą wiedzieć,
że prace nad daną książką są już prowadzone. Wiadomo również gdzie, bo system wyświetla nazwę
profilu, w którym dokonano wpisu. Po wypełnieniu stosownych pól czy dołączeniu plików, można
się zorientować w stopniu zaawansowania pracy.
W ten sposób nawet przed rozpoczęciem skanowania książki, której jak dotąd nie było w katalogu,
możemy sobie zarezerwować wyłączność na jej
wprowadzanie do systemu, a innym zaoszczędzić
fot. jrdurao
pracy. Dane te widoczne są dla wszystkich osób
zajmujących się obsługą ABC. Jednak modyfikować
i uzupełniać wprowadzony opis mogą tylko Administrator i Bibliotekarze profilu, w którym dokonano wpisu.
Wprowadzenie pełnego opisu bibliograficznego
wymaga wypełnienia wszystkich pól w stosownych
formularzach. Aby uniknąć niejednoznaczności,
a takie, jak się zorientowałem, zdarzają się, gdyż
na przykład na okładce książki widnieje skrócona
wersja nazwy wydawnictwa, a w jej wnętrzu nieco
bardziej rozbudowana, przyjęto, iż w ABC będziemy
stosować opis taki sam jak w katalogu Biblioteki
Narodowej. Wystarczy więc metodą ‘Kopiuj-Wklej’
przenieść stosowne opisy z katalogu dostępnego
w Internecie. Jak szczegółowy opis bibliograficzny
znajdzie się przy wprowadzanej przez nas książce,
zależy właśnie od tego, w jaki sposób została ona
opisana w największej polskiej książnicy. Szczególnej staranności wymaga wprowadzanie imienia i nazwiska autora, serii wydawniczych i haseł
przedmiotowych. O tych ostatnich nieco szerzej
za chwilę. Teraz wyjaśnienie, dlaczego wymagana
jest taka staranność. Nie chodzi tu tylko i wyłącznie o merytoryczną poprawność wpisu, która jest
przecież oczywista. Wymienione pola stają się
linkami przeprowadzającymi do innych, identycznie opisanych, zasobów. Jeśli np. w nazwie serii
wydawniczej pojawi się choćby jeden błędny znak
to będzie to już dla systemu inny link, prowadzący
użytkownika w zupełnie inne miejsce niż wykaz
pozostałych książek, należących do danej serii.
Hasła przedmiotowe i inne
metody wyszukiwania
Jeśli Czytelnik zna dokładnie tytuł i autora książki,
to z jej odnalezieniem w każdej bibliotece nie
powinno być problemów. Cóż jednak, gdy poszukuję pozycji z pewnej ściśle określonej tematyki?
Bibliotekarze już dawno wymyślili metodę na takie
tematyczne przeglądanie księgozbioru – hasła
przedmiotowe. Przyjęliśmy, że będą one identyczne
jak w Bibliotece Narodowej. Muszę przyznać, że ten
sposób wyszukiwania, wymyślony i bardzo sprawnie działający w czasach papierowych katalogów,
wzbudzał we mnie największe kontrowersje. Szczególnie wprowadzając opis książek, których treść
była mi doskonale znana, zdziwienie budziło przypisanie im takiego czy innego hasła przedmiotowego.
Hasło przedmiotowe to maksymalne streszczenie
zawartości książki. W jaki sposób w kilku, kilkunastu słowach bibliotekarze z Narodowej dokonują
tego opisu, naprawdę trudno było mi zrozumieć.
Próby konsultowania zagadnienia w bibliotekach
wydziałowych naszej uczelni zaowocowały jedynie
informacją, że nie zawsze w Bibliotece Narodowej
ten opis jest wykonywany dobrze.
Mając do dyspozycji elektroniczną wersję
książki, sprawdzenie czy dane frazy, hasła w niej
występują jest bardzo proste. Wystarczy przeNR 4 (17) 2012
7
cież przeszukać zawartość książek, aby stwierdzić, w której występują dane sformułowania.
W ten sposób działają wyszukiwarki internetowe. Wydawałoby się, że będzie to najefektywniejsza metoda przeszukiwania księgozbioru.
Jednak okazało się, że dysponując określonymi
możliwościami technicznymi, tej metody nie
można zastosować w przypadku ABC. Jednak za
pośrednictwem systemu jest możliwe przeszukiwanie czegoś, co z pewnością dokładniej oddaje
zawartość książki niż hasła przedmiotowe, jednak nie jest jej pełną treścią. To oczywiście spis
treści. Użytkownik, przeglądając w katalogu opis
bibliograficzny książki, którą odnalazł, ma podane
wszystkie wpisane do katalogu informacje na jej
temat, z których tak naprawdę tylko tytuł jest
obowiązkowy, a reszta zależy od precyzji opisu.
Opcjonalnie, po wybraniu stosownego przycisku
może zapoznać się ze spisem treści książki. Nie
jest to jedyne wykorzystanie spisu treści, o czym
za chwilę.
Katalog zbiorów
fot. Leigh Prather
Po przejściu do katalogu zbiorów nie uzyskujemy do niego natychmiastowego dostępu. System proponuje użytkownikowi trzy różne metody
dotarcia do jego zasobów. Jako pierwsze do dyspozycji jest wyszukiwanie proste. Wpisujemy szukaną frazę w pole formularza. Następnie możemy
8
zadecydować, jakie pola będą przeszukiwane.
Domyślnie zaproponowany jest tutaj opis bibliograficzny. Należy zwrócić uwagę, iż jest to najszersze z możliwych kryteriów, gdyż w skład
opisu wchodzą wszystkie inne pola, będące na tej
liście wyboru (również opisywany wcześniej spis
treści). Powoduje to uzyskanie bardzo wielu wyników wyszukiwania. Chcąc zawęzić wyszukiwanie,
możemy zażyczyć sobie przeszukiwania tylko
pojedynczych pól, tytuł, autor, hasło lub spis treści. I tym razem wyników może być sporo. Przeglądanie pełnej ich listy może być trudne. Można
zawęzić poszukiwania jeszcze bardziej, korzystając z wyszukiwania zaawansowanego. Posługując się operatorami logicznymi, można w ten
sposób przeszukać różne pola w taki sposób, aby
znaleźć np. wszystkie książki o tytule „Potop”,
których autorem nie jest „Sienkiewicz”. Ponadto
korzystając z tego sposobu wyszukiwania, można
zlokalizować materiały o specyficznym, interesującym nas sposobie adaptacji. Po otwarciu
katalogu, istnieje wreszcie trzecia metoda zapoznania się z nim, czyli przeglądanie. Przeglądanie kilkutysięcznego zbioru byłoby dość trudne,
gdyby i tutaj nie zostały zastosowane pewne
mechanizmy wybierania. Podstawowym to filtr
literowy. Wybierając jeden z linków tego filtru,
uzyskujemy w wyświetlanych wynikach jedynie
tytuły zaczynające się od danej litery czy innego
znaku. Ponadto otrzymujemy do dyspozycji listę
wyświetlanych wyników w porządku malejącym
lub rosnącym oraz możliwość ograniczenia ich
ilość w jednej wyświetlanej porcji na ekranie.
Po zastosowaniu jednej z trzech przedstawionych tutaj metod, ukaże się ich lista zawierająca
tytuł książki, nazwisko autora oraz wydawnictwo.
Tytuł książki jest zawsze linkiem, którego wybranie powoduje przejście do pełnego opisu bibliograficznego książki. Opis ten, ponad dane dostępne
w każdej bibliotece (w tym przypadku wzorcem
jest Biblioteka Narodowa), zawiera dodatkowe
informacje specyficzne dla ABC, a mianowicie
miejsce dokonania adaptacji oraz typ pliku, w którym przechowywana jest książka.
Na tym jednak nie kończą się możliwości szperania w zasobach ABC. Dotarcie bowiem do pełnego opisu bibliograficznego otwiera zupełnie nowe możliwości. Otóż można skorzystać
ze wspomnianych już wcześniej linków. Zawsze
linkiem w opisie bibliograficznym jest nazwisko autora, a jego wskazanie przeprowadzi nas
do wykazu innych książek przez niego napisanych. Mechanizm nazwisk jako linków jest wykorzystywany przede wszystkim, gdy przeglądamy
katalog według nazwisk. Natomiast jeśli książka
należy do jakiejś serii wydawniczej, to wybranie
tego linku przeniesie nas do spisu wszystkich
książek z tej serii. Jeżeli natomiast wskażemy link
będący hasłem przedmiotowym, to przejdziemy
do spisu książek, które są opisane podobnymi
hasłami. Mechanizm ten jest bardziej rozbudowany i warto tu posłużyć się przykładem. Wybranie hasła „Modlitwa – teologia” w przypadkowo
wybranej książce przeprowadza nas do następującego spisu haseł „Modlitwa”, „Modlitwa – buddyzm”, „Modlitwa -- chrześcijaństwo”, „Modlitwa
– hinduizm”, Modlitwa -- katolicyzm”, „Modlitwa
-- teologia”, „Modlitwa -- teologia -- katolicyzm”,
„Modlitwa -- w Biblii”, „Różaniec (modlitwa)”.
Każde z tych haseł jest linkiem, który przeprowadzi do jednej lub wielu książek. Jest to więc
mechanizm, umożliwiający prawdziwe „szperanie” na półce z książkami.
Pobieranie zbiorów
Po wyszukaniu z pomocą jednej z przedstawionych
tu metod interesującej nas pozycji, aby zacząć lekturę, należy ją najpierw pobrać. Jeszcze raz trzeba
fot. Yuri Arcurs
zaznaczyć, iż tę operację mogą wykonywać jedynie
zarejestrowani Czytelnicy.
Aby pobrać plik z książką, wystarczy wskazać
przycisk ‘Pobierz’. Tu jednak system może zachowywać się różnie, zależnie od sytuacji. Aby to wyjaśnić wróćmy do zadań Bibliotekarza. Wprowadza
on nie tylko opis bibliograficzny książki, ale musi
ją przecież „postawić na półce”. W tym przypadku
rozumiemy przez to umieszczenie na serwerze
pliku zawierającego jej zaadaptowaną, elektroniczną wersję. Plik może znajdować się na serwerze w dowolnym miejscu Internetu. Bibliotekarz
musi go tam umieścić, po czym do opisu w bazie
danych ABC dołączyć wskazanie, gdzie się on znajduje. Cały katalog jest przechowywany w jednym
miejscu, w bazie danych systemu, na serwerze
Uniwersytetu Warszawskiego. Pliki z książkami
już niekoniecznie. Dla użytkownika wszystko jest
widoczne jako jedna całość. Nie musi on, a wręcz
nie powinien wiedzieć, gdzie te pliki się znajdują.
W momencie pobierania pliku przez Czytelnika,
system pobiera go ze wskazanego w opisie książki
serwera i przepisuje do pamięci podręcznej - cache.
Dopiero z tej pamięci może go pobrać Czytelnik.
Proces przepisywania z lokalizacji przechowywania z reguły trwa niezauważalnie krótko i plik jest
NR 4 (17) 2012
9
fot. Rido
natychmiast gotowy do pobrania. Jednak w sytuacji, gdy z różnych powodów (zbyt wolne łącze, zbyt
duży plik do pobrania) trwa to dłużej, użytkownik
zostaje powiadomiony, że plik jest dopiero przygotowywany. Może to potrwać nawet kilka minut,
po upływie których system wyśle na skrzynkę
poczty elektronicznej Czytelnika wiadomość zawierającą link do pobrania pliku. Po upływie kilku
godzin plik zostanie usunięty z pamięci podręcznej systemu ABC. W tym czasie każde jego kolejne
pobieranie będzie realizowane natychmiast, gdyż
jest on już przygotowany. Tkwi w tym rozwiązaniu
potencjalne niebezpieczeństwo, że gdy w trakcie
przepisywania z lokalizacji przechowywania plik
ulegnie uszkodzeniu, to pobierający go i wszyscy
następni Czytelnicy uzyskają taki właśnie uszkodzony plik. Tak długo, jak plik jest przechowywany
w pamięci podręcznej, system nie będzie pobierał
jego prawidłowej wersji z serwera. W takiej sytuacji warto kontaktować się z Administratorem profilu, gdyż może on usunąć plik z cache.
W każdej sytuacji problemowej korzystny jest
kontakt z Administratorem profilu, czemu powinien sprzyjać fakt, iż są oni umiejscowieni bliżej
Czytelników – w uczelniach partnerskich.
Pobrany z ABC plik, niezależnie od tego,
w jaki sposób jest opisany jego typ w opisie
10
książki, jest zawsze plikiem skompresowanym
ZIP. Przechowywanie plików w skompresowanych archiwach przyspiesza ich pobieranie oraz
umożliwia np. dostarczenie Czytelnikowi w jednym kawałku książki, która w istocie jest podzielona na wiele mniejszych plików, zawierających
np. poszczególne rozdziały. Decyzja o pakowaniu
ZIP-em była podyktowana tym, iż obsługę tego
typu archiwów gwarantuje bezpośrednio system
operacyjny Windows, nie zmuszając Czytelnika
do pozyskiwania specjalnego oprogramowania
(zupełnie inaczej, błędnie, pisze w swoim artykule pani Bohusz).
Jakość zbiorów
Założeniem Akademickiej Biblioteki Cyfrowej jest
dostarczenie niepełnosprawnemu wzrokowo Czytelnikowi dobrej jakości materiałów dydaktycznych
i literatury fachowej. Nie zawsze możliwa jest idealna adaptacja, dlatego Czytelnik, przeglądając
opis bibliograficzny książki, prócz podstawowych
informacji na jej temat, identycznych jak w innych
bibliotekach, może się dowiedzieć o jakości przygotowywanego materiału. Dowie się nie tylko, czy
jest to na przykład „skan z korektą” czy „skan bez
korekty”, ale również, w jakim formacie zapisano
dany plik (TXT, RTF czy DOC).
Współpraca
Niezwykłość tego projektu polega na bardzo wielu
płaszczyznach współpracy. Czasami jest ona faktycznym działaniem w grupie, która świadomie
podejmuje zaplanowane działania, a czasami jest
to współpraca w rozproszeniu. Przykładem tego
drugiego sposobu działania jest przecież praca
Bibliotekarzy wypełniających system zbiorami.
Podejmują oni swoje działania niezależnie od siebie, decydując o umieszczeniu danego tytułu
w zbiorach, często w oddaleniu kilkuset kilometrów,
pracując na uczelniach partnerskich. Efekty ich
pracy uwidaczniają się w jednym wspólnym katalogu ABC. W tym miejscu warto wspomnieć, jakie
są kryteria umieszczenia nowego tytułu w ABC.
Otóż, przynajmniej na UAM, jedyną zasadą decydującą o przygotowywaniu książki i późniejszym
jej przekazaniu do Biblioteki są bieżące potrzeby
studentów. Nie ma żadnego innego planu. Planowe
przekształcanie zasobów uniwersyteckich bibliotek, liczących tysiące woluminów, wydaje się niewykonalne. Mimo to w ABC pojawiają się choćby
pozycje wydane przez nasze uczelniane wydawnictwo, umieszczane w Siedlcach czy Warszawie.
Wymieńmy dla porządku wszystkie miejsca
i działania, w których występuje współpraca:
•na etapie przygotowania koncepcji systemu
(marzec - lipiec 2010),
•na etapie uruchamiania systemu (od połowy
grudnia 2010),
•wypełnianie biblioteki zbiorami (Bibliotekarze
w uczelniach partnerskich),
•administrowanie systemem.
Szczególnie istotna jest współpraca przy projektowaniu i uruchamianiu systemu. Już od momentu
zaproszenia wystosowanego przez BON UW w pracach nad systemem ABC uczestniczyły osoby niewidome i słabowidzące, oddelegowane z uczelni partnerskich, przyszli Administratorzy profili uczelnianych.
Zaowocowało to zachowaniem bardzo wysokiej staranności w pracach nad zapewnieniem dostępności
systemu dla niewidomych użytkowników.
Łatwość rozbudowy
Warto zwrócić uwagę na to, że z faktu, iż oprogramowanie całego systemu znajduje się w jednym
miejscu, a z serwerów uczelni partnerskich pobierane są jedynie pliki z książkami, wynika potencjalna możliwość bardzo łatwej rozbudowy sys-
temu poprzez zaproszenie do współpracy kolejnej
uczelni czy instytucji. Wymaga to bowiem jedynie
utworzenia nowego profilu i powołania jego Administratora. Jest to tylko i wyłącznie sprawa podjęcia
decyzji przez koordynatora projektu – BON UW oraz
nowego partnera i podpisania stosownej umowy
partnerskiej. Nie ma konieczności instalowania
jakiegokolwiek oprogramowania po stronie użytkownika, z wyjątkiem standardowej przeglądarki
stron internetowych czy oprogramowania ułatwiającego obsługę komputera osobom niewidomym.
Liczy się tylko chęć do pracy przy wprowadzaniu
nowych zasobów do systemu. W momencie pisania tego tekstu do Biblioteki dołączyły kolejne trzy
uczelnie ponad wcześniej wymienione. Są to:
•Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej,
•Wyższa Szkoła Administracji Publicznej im.
S. Staszica w Białymstoku,
•Szkoła Wyższa Administracji i Przedsiębiorczości w Lublinie.
Podsumowując, Akademicka Biblioteka Cyfrowa to:
•zwielokrotnienie przez współpracę,
•współpraca w rozproszeniu,
•wszystko w jednym katalogu,
•łatwość przeszukiwania zbiorów,
•respektowanie zasad dostępności,
•łatwość rozbudowy,
Czego, jak dotąd, nie było w istniejących rozwiązaniach, udostępniających niewidomym literaturę. Z tego właśnie powodu Akademicka Biblioteka Cyfrowa zasługuje na uwagę i mam nadzieję,
że będzie się dynamicznie rozwijała.
*Henryk Lubawy - samodzielny specjalista ds.
sprzętu i oprogramowania wspomagającego osoby
niepełnosprawne z uszkodzeniem narządu wzroku
na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza
Projekt „Edukacja, niepełnosprawność, informacja, technologia – likwidowanie barier w dostępie
osób niepełnosprawnych do edukacji” współfinansowany jest przez Unię Europejską ze środków
Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach
Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki
NR 4 (17) 2012
11
fot. Kerbi
Komputerowe
wspomaganie
edukacji muzycznej
Włodzimierz Wysocki*
Niewątpliwie muzyka zaspakaja u osób niewidomych podstawowe potrzeby
estetyczne. Rozszerza również twórczą wyobraźnię, wrażliwość, pogłębia życie
uczuciowe oraz kształtuje osobowość. Edukacja muzyczna ma wyjątkowe
znaczenie rewalidacyjne szczególnie dla dzieci niewidomych poprzez,
między innymi, zwiększenie własnej samooceny oraz ułatwienie kontaktów
ze środowiskiem ludzi widzących.
Znajomość punktowej notacji muzycznej umożliwia dostęp do zbiorów bibliotecznych literatury
muzycznej, zgromadzonej w postaci wydruków
brajlowskich. W Polsce takie zbiory są bardzo
skromne, a ich zwiększanie dokonuje się wyłącznie na drodze tradycyjnej. Oznacza to „odręczne”
tworzenie przez osobę niewidomą brajlowskiej
kopii utworu muzycznego za pośrednictwem lektora dyktującego transkrypcję tego utworu z jego
wersji czarnodrukowej (typograficznej). Metoda
ta jest pracochłonna i wymaga dużych nakładów
finansowych.
GOODFEEL
Problem można częściowo rozwiązać, wykorzystując nowe technologie informatyczne. Prace nad
automatycznym przetwarzaniem (konwersją) za
12
pomocą komputera typograficznych dokumentów
muzycznych na postać brajlowską zostały podjęte w Stanach Zjednoczonych, we Włoszech oraz
Austrii. Najlepszy rezultat osiągnęła amerykańska
firma Dancing Dots, stwarzając program GOODFEEL. Jego zbiorami wejściowymi są zeskanowane
dokumenty muzyczne.
Piszący te słowa wraz z grupą współpracowników badał eksperymentalnie jakość działania
programu GOODFEEL i jego zakres stosowalności.
Okazało się, że tylko nieliczne konwersje były całkowicie poprawne. Ponadto, nie udało się wskazać
a priori klas dokumentów, których jakość przetworzenia będzie jeszcze akceptowalna. Stwierdziliśmy,
że GOODFEEL ma również wiele funkcjonalnych
wad, w szczególności nie przetwarza zwykłego tekstu (gładkiego). Słabość programu firmy Dancing
K o m p u t e r o w e w s p o m a g a n i e e d u ka c j i m u z y c z n e j
Początki Systemu Kaliope
Autor – mając doświadczenie w konwersji matematycznych dokumentów typograficznych na postać
brajlowską i odwrotnie (kierował trzema projektami badawczymi na ten temat) – „odważył się”
zaprojektować realizację wyjątkowo złożonego
przedsięwzięcia, jakim jest automatyczne tłumaczenie z wykorzystaniem komputera typograficznych dokumentów muzycznych na postać brajlowską i odwrotnie. Przedsięwzięcie to – pod nazwą
projektu rozwojowego „System Kaliope” – jest
realizowane od dwóch lat w Instytucie Podstaw
Informatyki PAN w Warszawie. Wykonanie oprogramowania tego systemu jest oparte na trzech
filarach: opracowaniu matematycznego modelu
„składu” brajlowskiego (odpowiednio typograficznego) tekstu nutowego, zanurzonego w tekście
gładkim, oraz skonstruowaniu izomorfizmu pomiędzy modelami. W szczególności stworzenie adekwatnego modelu składu typograficznego musi
uogólniać istniejący już (najlepszy do tej pory)
model Donalda Knutha. Postulowanych modeli nie
ma w świecie nawet w fazie początkowej.
Zastosowanie
System Kaliope składa się z dwóch programów
pośredniczących (ang. middleware) – programu
Orfeusz – do konwersji brajlowskich formatów
nutowych na postać typograficzną oraz programu
Eurydyka – do konwersji typograficznych formatów
nutowych na postać brajlowską. System Kaliope
będzie stanowić na wskroś nowoczesne w skali
światowej narzędzie pracy dla osób niewidomych,
zainteresowanych grą na instrumentach muzycznych (zapisem notacyjnym utworów muzycznych).
Przełamie kolejne bariery w komunikowaniu się
inwalidów wzroku ze światem ludzi widzących.
Nowy system umożliwi między innymi:
•pracę nauczycieli muzyki (przedmiotów muzycznych) z ich niewidomymi uczniami w szkołach
muzycznych pierwszego stopnia (ogniskach
muzycznych),
•opracowanie nowej metodologii nauczania
dzieci niewidomych w szkołach muzycznych
drugiego stopnia (szkolnictwo publiczne) oraz
niewidomych studentów w uniwersytetach
muzycznych,
•przedstawienie prac niewidomych kompozytorów w postaci wydruków typograficznych,
•współpracę muzyków z ich niewidomymi kolegami w zespołach muzycznych,
•gromadzenie zbiorów bibliotecznych utworów
muzycznych w postaci ich brajlowskich wydruków oraz zbiorów na nośnikach cyfrowych.
Można łatwo wskazać zastosowanie Systemu
Kaliope do nauczania w szkołach muzycznych
pierwszego i drugiego stopnia oraz w uniwersytetach muzycznych. W celu ustalenia uwagi ograniczymy się do szkoły muzycznej drugiego stopnia.
Mamy przy tym na myśli następujące przedmioty:
kształcenie słuchu, formy muzyczne, harmonia,
zespoły kameralne, chór, kompozycja oraz zajęcia
indywidualnej gry na instrumentach muzycznych.
Ponieważ wszystkie zastosowania są podobne,
wskażemy przydatność systemu w nauczaniu
pierwszego i drugiego przedmiotu.
Przypuśćmy, że znajdujemy się w pewnej szkole
muzycznej drugiego stopnia w klasie, w której
odbywa się dyktando w ramach kształcenia słuchu.
Polega ono na zapisywaniu na pięciolinii dźwięków powstałych podczas głośnego „czytania”
w formie nut, bez pomocy instrumentu muzycznego. Niewidomy uczeń zapisuje je również, ale
w notatniku brajlowskim za pomocą brajlowskiej
notacji muzycznej. Ukończone dyktando stanowi
zbiór wejściowy Programu Orfeusz. Uczeń może
go przekazać nauczycielowi na nośniku cyfrowym
albo przesłać bezpośrednio do jego komputera,
jeśli są połączone bezprzewodową siecią komputerową. Kompilacja zbiorów prowadzi do postaci
typograficznej dyktanda, którą można obejrzeć
na ekranie monitora (notatnika) lub na wydruku
fot. am-y
Dots jest konsekwencją zastosowanego przez nią
nieadekwatnego matematycznego modelu składu
typograficznego oraz „składu” brajlowskiego.
NR 4 (17) 2012
13
wania metodologii nauczania osób niewidomych
na wszystkich poziomach edukacji muzycznej
z wykorzystaniem Systemu Kaliope. Punktem wyjścia takich badań mogą być prace licencjackie lub
magisterskie na ten temat.
fot. AGorohov
Elementy Systemu Kaliope
Znajomość punktowej notacji muzycznej umożliwia
dostęp do zbiorów bibliotecznych literatury muzycznej, zgromadzonej w postaci wydruków brajlowskich
komputerowym. Przypuśćmy, że ten sam przykładowy uczeń znajduje się na lekcji form muzycznych.
Nauczyciel przekazuje uczniowi konkretny utwór
muzyczny do analizy w postaci zbioru wejściowego
programu Eurydyka lub bezpośrednio przesyła go
do jego notatnika brajlowskiego. Po kompilacji
uczeń posiada już utwór muzyczny w postaci brajlowskiej. Dokonuje jego właściwej analizy, a po jej
zakończeniu otrzyma w naturalny sposób zbiór
wejściowy Programu Orfeusz. Dalej uczeń postępuje podobnie jak w przykładzie poprzednim.
Wykorzystanie Systemu Kaliope przez studentów uniwersytetów muzycznych jest podobne
do przedstawionego powyżej. Zagadnienie może
być jeszcze bardziej fascynujące w przypadku szkół
muzycznych pierwszego stopnia dla dzieci niewidomych. Teraz notatniki brajlowskie wszystkich
uczniów i nauczyciela można połączyć bezprzewodową siecią komputerową oraz stworzyć w oparciu
o nią, z wykorzystaniem Systemu Kaliope, nowoczesną metodologię nauczania.
Dalsze losy Systemu Kaliope
Przed zakończeniem realizacji Systemu Kaliope
autor (kierownik projektu) przeprowadzi rozmowę
z Rektorem Akademii Pedagogiki Specjalnej i jego
współpracownikami w celu podjęcia przez uczelnię badań naukowych (we współpracy z uniwersytetami muzycznymi), prowadzących do opraco-
14
Poniżej podajemy w syntetyczny sposób najważniejsze informacje o składnikach Systemu Kaliope.
Program Orfeusz (odpowiednio Eurydyka) będzie
zintegrowany ze specjalnym edytorem Kaliope,
pełniącym funkcję interfejsu użytkownika. Edytor
będzie mógł pracować w dwóch trybach: brajlowskim lub typograficznym. W pierwszym „wyprodukuje” brajlowskie zbiory nutowe, a w drugim
typograficzne zbiory nutowe. W trybie brajlowskim
osoby niewidome będą mogły wprowadzać tekst
bądź za pomocą całej klawiatury, bądź za pomocą
specjalnego programu symulującego klawiaturę
brajlowskiej maszyny do pisania. Edytor będzie
w pełni udźwiękowiony. W szczególności oznacza to, że wszystkie informacje postaci tekstowej
(dostępne na ekranie monitora) zostaną wypowiedziane za pośrednictwem syntezatora mowy.
Na przykład, będzie można usłyszeć informacje
statusowe, komunikaty pomocy oraz nazwy wciskanych klawiszy. Informacje wyświetlone na ekranie monitora udostępnione zostaną również
w postaci brajlowskiej. Będzie je można odczytać
na notatniku brajlowskim (monitorze brajlowskim)
lub na wydruku brajlowskim. Umożliwi to niewidomemu użytkownikowi pełną kontrolę nad edytowanym dokumentem.
Notacja muzyczna
Do tworzenia brajlowskich zbiorów nutowych
wykonawcy projektu wykorzystają „Ujednoliconą
Międzynarodową Brajlowską Notację Muzyczną”,
którą najpierw odpowiednio sformalizują. Pozwoli
to na bieżące sprawdzanie poprawności zapisu
poprzez specjalny analizator błędów.
Przewidziane jest również wyświetlanie na ekranie monitora tekstu nutowego w postaci brajlowskiej. Tekst zwykły będzie wprowadzany do dokumentu brajlowskiego w sposób alternatywny,
w postaci tak zwanych skrótów brajlowskich. Dla
tworzenia typograficznych zbiorów nutowych
zastosowana będzie specjalnie zaprojektowana
przez wykonawców „Lekka Notacja Muzyczna”.
Format danych
W ramach projektu zostanie zaprogramowana procedura dokonująca konwersji zbiorów wejściowych
Programu Eurydyka (odpowiednio Orfeusz) na format SNF, który odpowiada standardowemu protokołowi MIDI. Program Orfeusz (Eurydyka) będzie
mógł pracować w dwóch trybach: interaktywnym
lub wsadowym. Pierwszy pozwoli na tworzenie
brajlowskich dokumentów nutowych (odpowiednio typograficznych dokumentów nutowych) albo
modyfikację istniejących już dokumentów. Przetwarzanie w sposób ciągły, bez komunikowania się
programu z użytkownikiem, dokona się w trybie
wsadowym.
System Kaliope dopełni rozbudowany i pomysłowo zaprojektowany tutorial, z którym użytkownik
będzie mógł komunikować się za pośrednictwem
syntezatora mowy lub monitora brajlowskiego.
Tutorial obejmie rozmaite tematy w zakresie: sformalizowanej „Ujednoliconej Międzynarodowej
Brajlowskiej Notacji Muzycznej”, „Lekkiej Notacji
Muzycznej”, edytora Kaliope, analizatora błędów,
Programu Orfeusz, Programu Eurydyka, skrótów
brajlowskich.
Na koniec warto zaznaczyć, że opracowanie
„Ujednolicona Międzynarodowa Brajlowska Notacja Muzyczna” powstało „wyłącznie dla ludzi”,
a nie na potrzeby automatycznego przetwarzania brajlowskich formatów nutowych na postać
typograficzną i odwrotnie. Redaktor opracowania
– Pani Betty E. Krolick – napisała we wprowadzeniu, że notacja jest jednoznaczna i w pełni funkcjonalna. Niestety, tak nie jest. Zdaniem głównych
wykonawców Projektu System Kaliope, notacja
została zredagowana w sposób mało przejrzysty,
a jej język jest nieprecyzyjny. Co więcej, oprócz niejednoznaczności zawiera niekonsekwencje i niespójności. Tak więc, aby oprogramowanie Systemu
Kaliope, które nie ma inteligencji człowieka, mogło
„rozumieć” notację muzyczną Pani Betty Krolick
dokonaliśmy jej formalizacji. Oznacza to, że wskazaliśmy, które konstrukcje brajlowskiego zapisu
muzyki są jednoznaczne, a które nie. Oczywiście,
taki stan rzeczy wymusza na oprogramowaniu
przetwarzanie częściowo heurystyczne.
* Dr Włodzimierz Wysocki, w 2011 r. odznaczony
przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski za
wybitne osiągnięcia w działalności naukowej
i innowacyjnej na rzecz światowego środowiska
osób niewidomych. Jest niewidomym matematykiem, pracującym od ponad 30 lat w Instytucie
Podstaw Informatyki PAN, jednej z czołowych placówek naukowych w Polsce.
Obok aktywności naukowej na polu szeroko
rozumianej statystyki matematycznej, dr Włodzimierz Wysocki prowadzi również innowacyjną działalność na rzecz środowiska osób niewidomych. Był
konsultantem grup specjalistów, które stworzyły
m.in. prototyp urządzenia drukującego pismem
punktowym dla niewidomych oraz syntezator
mowy dla języka polskiego. Ponadto, był pomysłodawcą i kierownikiem trzech projektów badawczorozwojowych na skalę światową, w wyniku których
powstały oprogramowania (System Translator oraz
System Homer), umożliwiające osobom niewidomym dostęp do informacji zapisanej za pomocą
notacji matematycznej. Obecnie dr Włodzimierz
Wysocki realizuje kolejny projekt (System Kaliope),
w wyniku którego powstanie oprogramowanie
będące nowoczesnym narzędziem pracy dla osób
niewidomych zainteresowanych grą na instrumentach muzycznych.
fot. ilco
Jest to „rodzaj” języka tekstowego używający ciągów znaków z klawiatury. Jej ostateczna postać
powstanie na drodze kolejnych ulepszeń zgodnie
z sugestiami (preferencjami) przyszłych użytkowników. Będzie prosta, bardzo wygodna i niewymagająca znajomości tradycyjnego zapisu nutowego.
Istniejące już typograficzne zbiory nutowe, otrzymane za pomocą innych programów, będzie można
wykorzystać w charakterze zbiorów wejściowych
Programu Eurydyka.
NR 4 (17) 2012
15
fot. hfng
Dostępny transport
społecznej i zawodowej
Michał Dębiec*
Swoboda przemieszczania się determinuje możliwości aktywności człowieka
w życiu społecznym i zawodowym. Dzięki coraz lepszym połączeniom
drogowym i lotniczym można bez przeszkód podjąć pracę w innej miejscowości,
sąsiednim województwie, a nawet za granicami swojego kraju. Na poziomie
lokalnym bezproblemowy dojazd do szkoły, pracy lub rodziny ułatwia
podejmowanie decyzji o wyjściu z domu, ambitnej walce o poprawę swojej
sytuacji i rozwoju osobistym.
Od wielu lat środowisko osób niepełnosprawnych zwraca uwagę na to, że rehabilitacja społeczna,
zdrowotna i zawodowa ma podstawowe znaczenie
dla uczestnictwa osób z poważnymi dysfunkcjami
w życiu społeczeństwa. Na podjęcie decyzji o wyjściu z domu, silnie wpływa fakt dostępności (bądź
jej braku) transportu, który jest niezbędny do prowadzenia aktywnego życia. Czym jest „dostępność
transportu”, które elementy systemu transportowego odgrywają rolę dla swobodnego przemieszczania się i jak można je poprawić? Jak kwestia
dostępności potraktowana została przez prawo
16
i jakie znaczenie ma ona w niwelowaniu dyskryminacji względem osób z niepełnosprawnością?
Zaangażowanie w podnoszenie
jakości transportu
Kwestią dostępności transportu publicznego,
ze szczególnym uwzględnieniem komunikacji
miejskiej zająłem się w 2008 roku. Bezpośrednią
przyczyną był zaskakujący mnie brak dostępności
komunikacji miejskiej dla osób z niepełnosprawnością wzrokową, który napotkałem w swoim
rodzinnym mieście – Gliwicach. Z całą pewno-
ścią nie dostrzegałem go tak wyraźnie wcześniej,
zanim nie zamieszkałem na kilka lat w Warszawie,
gdzie poziom dostępności transportu był znacznie wyższy (choć również nie pozbawiony barier).
Mój wzrok również uległ pogorszeniu w tym okresie, co także wpłynęło na mocniejsze odczuwanie
barier. Po powrocie do rodzinnego miasta miałem
duże trudności w dotarciu do pracy w sąsiedniej
gminie, na co składały się bariery taboru, infrastruktury przystankowej i w największym stopniu
te kryjące się w systemie informacji pasażerskiej.
Zastanowiło mnie dlaczego wiele przydatnych
i pomocnych rozwiązań, które znałem z warszawskiej komunikacji miejskiej nie mogło być zastosowanych również w innych częściach kraju. Rozpocząłem dialog z zarządcą transportu miejskiego
na tym terenie, co zaskutkowało bardzo pożytecznymi zmianami i rozpoczęciem procesu zwiększania dostępności.
W regionie Górnego Śląska udało się nie tylko
namierzyć kilka istotnych utrudnień, ale także
wypracować metody ich eliminacji. Wprowadzono:
nowe oznaczenia nazw przystanków na wiatach
i słupkach (silnie kontrastujące, biała, wyraźna,
bezszeryfowa czcionka na ciemnym, granatowym
tle), bardzo dobrze widoczne karteczki rozkładów
jazdy (najwyraźniejsze, jakie widziałem), zawarto
wymogi udźwiękowienia informacji pasażerskiej wewnątrz pojazdów w każdym przetargu
na obsługę linii. Poza tym organizator transportu
– Komunikacyjny Związek Komunalny Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (KZK GOP) rozpoczął
konsultacje ze środowiskiem osób niepełnosprawnych i podjął liczne akcje uświadamiające przewoźników. Najbardziej szczegółową jest coroczny
konkurs na produkt roku w transporcie publicznym
przyjazny osobom z niepełnosprawnością, rozgrywany przy okazji międzynarodowych targów EXPO
Silesia Komunikacja w Sosnowcu. Ocenie komisji
konkursowej, złożonej z zaangażowanych w transport osób niepełnosprawnych (w której uczestniczę również ja) podlegają wystawiane pojazdy oraz
systemy informacji pasażerskiej.
Ponieważ podjąłem decyzję o ponownej przeprowadzce, napotkałem kolejne bariery w transporcie, które znacznie utrudniały mi docieranie
do pracy – tym razem w Krakowie. Tutaj również
stopień świadomości barier dla osób niepełnosprawnych kwalifikował się do prowadzenia dzia-
fot. superstron
D o s t ęp n y t r a nsp o rt. . .
łań edukacyjnych, których pewne efekty widać
już dziś.
W zorganizowanych przez Urząd Miasta Krakowa konsultacjach społecznych nt. transportu
(zwanych Okrągłym Stołem Transportowym), miałem okazję przedstawić wiele postulatów, które
organizator komunikacji miejskiej powinien brać
pod uwagę, aby zwiększyć stopień dostępności.
W konsekwencji tego oraz innych działań uświadamiających, krakowska Powiatowa Społeczna
Rada ds. Osób Niepełnosprawnych wydała listę
zaleceń pożądanych rozwiązań zwiększających
dostępność taboru. Lokalny organizator transportu
– Zarząd Infrastruktury Komunalnej i Transportu
(ZIKiT) podjął działania, aby zbiór zaleceń rady był
uwzględniany przez przewoźników przy remontach
i nowych zakupach pojazdów. Ponadto krakowski Wydział Gospodarki Komunalnej zorganizował
w marcu 2012 konferencję poświęconą dostępności transportu dla osób o ograniczonej mobilności, którą miałem zaszczyt poprowadzić. Było
to pierwsze tego typu wydarzenie, na którym prelegentami byli eksperci z kilku miast europejskich,
które wprowadziły politykę dostępnego transportu. W dwudniowych prezentacjach i warsztatach udział wzięło ponad 80 strategów transportu
z całej Polski (przeczytać o tym można tutaj:
http://www.moimioczami.pl/2012/10/wszystkoo-dostepnosci-transportu-publicznego-material-zkonferencji-catalist/). Większościowy przewoźnik
lokalny – Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne
S.A. – również podjęło kilka działań na rzecz osób
niepełnosprawnych: skonsultowano kolorystykę
wyświetlaczy w pojazdach, zorganizowano cykle
szkoleń dla kierowców komunikacji miejskiej oraz
ustalono nowy wygląd i umiejscowienie naklejek
oznaczających miejsca specjalne.
NR 4 (17) 2012
17
fot. ollirg
Jednym z kluczowych elementów systemu zapewnienia bezpieczeństwa niepełnosprawnym podróżnym jest właściwe oznaczenie krawędzi peronu czy
wysepki na przystanku, co zapobiega przypadkowemu wkroczeniu na jezdnię lub torowisko
Z pewnością pod kątem dostępności zaczęło się
dziać coś dobrego i przykładów może być znacznie
więcej. Świadczą o tym nie tylko przykłady z Krakowa i Śląska, ale także zainteresowanie konsultacjami rozwiązań z innych części kraju. Trzeba
także zauważyć, że kilka miast już od pewnego
czasu prowadzi działania zwiększające dostępność i jest to już zauważalne – Warszawa, Gdynia, Gdańsk, Częstochowa. W swoich rozmowach
z urzędnikami i planistami, odpowiedzialnymi za
organizację transportu, odkryłem, że wiele barier
wynika z braku świadomości i informacji zwrotnej od środowisk osób niepełnosprawnych. Duża
część moich rozmówców, po zwróceniu im uwagi
na trudności, jakie mają pasażerowie w korzystaniu z komunikacji miejskiej, od razu podejmowała
działania zmierzające do eliminacji barier. Uznaję
zatem, że rozpowszechnianie wiedzy o potrzebach
osób niepełnosprawnych ma kluczowe znaczenie
w dostosowywaniu przestrzeni publicznej i usług.
Na poziomie planowania i przegotowywania przetargów łatwiej jest osiągnąć większą przyjazność,
niż później, przy okazji remontów i przeróbek.
Dlatego istotne jest też zapoznanie się planistów
z zasadami uniwersalnego projektowania.
Czym jest dostępność,
uniwersalne projektowanie
i dyskryminacja?
W języku polskim „dostępność” jest odpowiednikiem dla dwóch słów z angielskiego: „accessibility”
(przystępność, ułatwienia dostępu) i „availability” (osiągalność). W moich rozważaniach chodzi
18
o to pierwsze skojarzenie, czyli o przystępność,
nie zaś o osiągalność (co bywa czasem mylone).
W dostępnym transporcie istotne jest to, aby każdy
mógł z niego skorzystać, a nie by był osiągalny
w jakimś obszarze – tym zajmują się planiści przebiegu tras i marszruty.
Dostępność wynika wprost z zasad uniwersalnego projektowania, czyli filozofii projektowania
produktów i otoczenia w taki sposób, by mogły
być one użyte przez wszystkich, w możliwie najszerszym zakresie, bez potrzeby adaptacji lub specjalnego projektowania. Stosowanie tego zbioru
zasad skutecznie przyczynia się do eliminacji dyskryminacji konkretnej grupy pasażerów komunikacji miejskiej (np. osób niepełnosprawnych, niskich,
wysokich, obcojęzycznych).
Zasady uniwersalnego projektowania:
1.Identyczne zastosowanie (equitable use) przez
każdego użytkownika – zapewnienie takich
samych zasad korzystania dla wszystkich użytkowników, bez konieczności wdrażania z rozwiązań zastępczych dla określonej grupy ludzi.
Przykład: pojazd powienien być przystosowany
do użycia w tym samym celu przez każdego
pasażera.
2.Elastyczność użycia ( flexibility in use) – ułatwienie użytkownikom zachowania dokładności i precyzji przy korzystaniu z danej usługi,
wprowadzenie wyboru pomiędzy metodami
użytkowania. Przykład: informacja pasażerska
dostępna na kilka różnych sposobów – wizualnie, dźwiękowo, dotykowo.
3.Prosta i intuicyjna obsługa (simple and intuitive) – zapewnienie spójności z oczekiwaniami
i intuicją użytkownika, szeregowanie informacji
w zależności od stopnia ich ważności. Przykład:
przycisk wielofunkcyjny przy drzwiach w pojeździe – użytkownik spodziewa się, że zgłosi nim
chęć wysiadania i otworzy drzwi w przypadku,
gdy pojazd stoi na przystanku. Osobny przycisk
do zgłaszania chęci wysiadania i do otwierania drzwi kłóci się z tą zasadą. Zwłaszcza, jeśli
dodatkowo nie jest opisany w należyty sposób
(również alfabetem brajla).
4.Zauważalna i zrozumiała dla każdego informacja (perceptible information) – używanie różnych
form przekazu (obrazu, słowa, dotyku) ograniczanie nadmiaru niepotrzebnych informacji,
zapewnienie maksymalnego kontrastu infor-
fot. nickobec
macji do tła, zapewnienie zgodności pomiędzy
różnymi zastosowanymi technikami tak, by
umożliwić korzystania osobom z różnymi ograniczeniami poznawczymi (np. jednocześnie osobom niewidomym i głuchym). Przykład: wykorzystanie klarownych, dobrze umiejscowionych,
jednoznacznych piktogramów informujących
o zalecanym zachowaniu – może być to informacja o zwalnianiu miejsca w pojeździe dla
osób bardziej potrzebujących.
5.Tolerancja dla błędów (tolerance for error) –
zapewnienie takich rozwiązań, które zniwelują
ewentualne popełnienie błędu przez użytkownika. Przykład: informowanie o kolejnym przystanku na trasie, aby pasażer nie popełnił błędu
wysiadając w miejscu, w którym nie planował.
6.Niski poziom wysiłku fizycznego (low physical
effort) do korzystania. Przykład: niska podłoga
w obrębie całego pojazdu.
7.wymiary i przestrzeń dla podejścia i użycia
(size and space for approach and use). Przykład:
przyciski przy drzwiach umieszczone na wygodnej wysokości (nawet dla osób niskich).
Powyższe zasady zostały opracowane przez amerykańskiego architekta Ronalda L. Mace’a i można
się z nimi zapoznać tutaj: http://www.udinstitute.
org/principles.php.
Pojęcie „dyskryminacji” pochodzi od łacińskiego słowa „discrimino” – rozróżniam. Oznacza
ono odmienne traktowanie różnych podmiotów,
które znajdują się w podobnej sytuacji.
W transporcie publicznym występuje podobna
sytuacja, ponieważ każdy pasażer ma taki sam cel
– przemieszczenie się z punktu A do punktu B, pragnie uczestniczyć w podróży na równych zasadach.
Pasażer z dysfunkcjami może tego celu nie osiągnąć, ze względu na brak dostępności lub niskiego
jej stopnia w pojeździe lub systemie informacji
pasażerskiej. Osoba widząca wysiądzie we właściwym miejscu, ponieważ ma dostęp do informacji
pasażerskiej, natomiast pasażer niewidomy może
nie wysiąść we właściwym miejscu ze względu
na brak informacji dźwiękowej.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U.
z 1997 r. Nr 78, poz. 483) zawiera zapisy przeciwdziałające dyskryminacji:
Art 32.
1.Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają
prawo do równego traktowania przez władze
publiczne.
2.Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.
Opór organizatora transportu wobec podnoszenia dostępności komunikacji miejskiej na podległym terenie może być rozumiany jako niechęć przeciwdziałania dyskryminacji w dostępie do usług.
Bariery występujące
w transporcie publicznym
Z uwagi na istniejące bariery, część pasażerów
w ogóle nie może uczstniczyć w podróży, lub jest
ona utrudniona w znacznym stopniu. Przeszkody
te są uciążliwe nie tylko dla osób trwale niepełnosprawnych, niskich i starszych, ale także chwilowo
niesprawnych (kobiet w ciąży, osób chorych, cierpiących na urazy kończyn lub kręgosłupa).
Jeśli przyjmiemy, że podróż ma nieco szerszy wymiar, niż tylko przemieszczanie się, ale
że zaczyna się od zaplanowania odpowiedniego
środka transportu – wyodrębniamy następujące
etapy podróżowania:
Wybór odpowiedniego środka transportu
•bariery w dostępie do informacji: strona internetowa niedostosowana do potrzeb osób niepełnosprawnych (nie spełniająca wymogów
standardów WCAG 2.0), niekontrastujące i mało
czytelne oznaczenie przystanku komunikacji
miejskiej, zbyt małe i wybrakowane rozkłady
jazdy na przystanku, brak informacji o kursach
niskopodłogowym taborem, automaty biletowe
bez udźwiękowienia i trybu dużego kontrastu
(jasna czcionka na ciemnym tle).
•bariery „ludzkie”: niechęć współpasażerów
do udzielenia pomocy, lub informacji, telefoNR 4 (17) 2012
19
kach – wizualnej oraz dźwiękowej, informacja
pasażerska niekontrastująca lub mało czytelna,
umiejscowiona w słabo widocznym miejscu,
do zwalniania miejsc i udzielania informacji,
niechęć lub nieumiejętność udzialania informacji przez kierowcę.
fot. iko
Przesiadka
Ważnym elementem jest również odpowiednia
infrastruktura wokół przystanku. Brak udźwiękowienia przejść dla pieszych lub niewłaściwy i niejednoznaczny dźwięk sygnalizacji mogą skutecznie utrudnić poruszanie się po mieście.
niczne biuro informacji niekompetentne lub
niepotrafiące udzielić informacji (również o kursach dostosowanym taborem).
Wsiadanie do pojazdu
•bariery infrastruktury przystankowej: zbyt
wąskie przejścia i wystające elementy, które
uniemożliwiają przedostanie się wózkom inwalidzkim, niekontrastująca kolorystyka słupów,
wiat przystankowych i innych elementów
wysposażenia (śmietniki, ławki).
•bariery wejścia/wyjścia: pojazd zbyt daleko
od peronu, zbyt duża wysokość pomiędzy
poziomem wsiadania, a podłogi pojazdu, niewidoczny i nieoznaczony przycisk otwierania drzwi, wąskie drzwi do pojazdu, stopnie
wewnątrz pojazdu (zwłaszcza nieoznakowane
kontrastująco).
•bariery informacji: wyświetlacze w pojeździe
zbyt jaskrawe, bądź niepodświetlone, niekontrastujące, brak informacji dźwiękowej o numerze i kierunku linii.
Poruszanie się trasą
•bariery w pojeździe: kilka poziomów podłogi,
nieoznakowane skrajnie, niekontrastujące
uchwyty i rurki, niedostępne miejsca specjalne,
brak wyposażenia zabezpieczającego miejsca
dla wózków, brak takich miejsc, niedostępne lub
słabo opisane przyciski akcji, słabe oświetlenie,
•bariery informacji: brak informacji o numerze
linii, kierunku oraz trasie i kolejnych przystan-
20
•bariery infrastruktury węzłów przesiadkowych:
brak udźwiękowienia przejść dla pieszych lub
niewłaściwy i niejednoznaczny dźwięk sygnalizacji (zalecanym jest „klekot bociana” z dźwiękiem o niższej częstotliwości na świetle czerwonym), brak kontrastujących i wyraźnych pasów
zabezpieczających wejście na jezdnię, brak ścieżek dla niewidomych, stopnie uniemożliwiające
przedostanie osobie na wózku.
•bariery informacji: brak informacji (wizualnej
i dźwiękowej) o możliwości przesiadki, brak
informacji (lub jej słabe wyeksponowanie)
o drodze do przystanku przesiadkowego i kierunku przesiadki.
do zwalniania miejsc i udzielania informacji,
niechęć lub nieumiejętność udzielania informacji przez kierowcę.
W powyższym rozróżnieniu możemy zauważyć,
że bariery dotyczą informacji pasażerskiej, infrastruktury przystankowej i przesiadkowej, taboru
oraz czynnika ludzkiego. Na wszystkie wpływ mają
urzędnicy miejscy, pracownicy organizatora transportu oraz przewoźnika, a nawet dostawcy i producenci rozwiązań.
Kto odpowiada za dostępność?
29 listopada 2010 roku Sejm RP uchwalił Ustawę
o Publicznym Transporcie Zbiorowym. Prezydent
Bronisław Komorowski podpisał ją 23 grudnia 2010
roku. Zawiera ona kilka ważnych dla środowiska
osób niepełnosprawnych postanowień i określa
odpowiedzialność.
Rozdział 2 – „Plan zrównoważonego rozwoju
publicznego transportu zbiorowego”
Art. 12.
2.Przy opracowywaniu planu transportowego
należy uwzględnić w szczególności:
4)potrzeby zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego, w szczególno-
•zwiększenie uczestnictwa osób niepełnosprawnych w społeczeństwie poprzez wdrażanie polityki dostępnego transportu;
•zapewnienie, aby przy wdrażaniu polityki
dostępnego transportu uwzględniano potrzeby
wszystkich osób z różnego rodzaju dysfunkcjami i niepełnosprawnością;
•promowanie dostępności istniejących usług
transportu pasażerskiego dla wszystkich osób
niepełnosprawnych i zapewnienie dostępności wszystkich nowych usług transportowych
i związanej z nimi infrastruktury;
•promowanie wdrażania zasady uniwersalnego
projektowania w sektorze transportu.
Zalecenia środowiska osób
niepełnosprawnych
Poniżej zamieszczam kilka zasad, które z mojego
punktu widzenia są bardzo ważne przy tworzeniu
polityki dostępnego transportu:
1.Z dostępnych rozwiązań korzysta ogromna
liczba pasażerów. Ich stosowanie podnosi
bezpieczeństwo każdego pasażera i poprawia jakość usługi dla osób niepełnosprawnych
trwale i chwilowo.
2.Dostępność dla jednego tylko rodzaju niepełnosprawności nie jest pełną dostępnością. Nie
wystarczy zadbać o zapewnienie niskopodłogowego taboru, liczy się także alternatywna informacja pasażerska, kolorystyka wnętrz, oświetlenie i oznakowanie stopni.
3.Podróż zaczyna się w Internecie i na przystanku. Informacje o połączeniach, komunikaty
o zastępczych liniach i taborze wyszukiwane
są na stronach internetowych. Przystanki również należą do systemu transportowego, mimo
że odpowiada za nie gmina. Należy zadbać o ich
dostępność tak samo jak o dostępny tabor.
fot. yuyangc
ści potrzeby osób niepełnosprawnych i osób
o ograniczonej zdolności ruchowej, w zakresie
usług przewozowych;
Rozdział 3 – „Organizowanie publicznego transportu zbiorowego”
Art. 21.
1.Przy udzielaniu zamówienia publicznego
na wykonywanie publicznego transportu zbiorowego, w specyfikacji istotnych warunków zamówienia można uwzględnić w szczególności normy
jakości i powszechną dostępność świadczonych
usług, w tym:
2) rozwiązania techniczne zastosowane w środkach transportu służące zwłaszcza zapewnieniu ochrony środowiska oraz dogodnej obsługi
pasażerów, w tym osób niepełnosprawnych
i osób o ograniczonej zdolności ruchowej;
3) standard wyposażenia środków transportu.
Plan transportowy jest opracowywany przez organizatora transportu na danym terenie. Możemy zatem
wymagać od niego, aby w sposób kompleksowy
i precyzyjny określił wymagania dostępności usług
przewozowych. Powinny być one również obecne
w Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia
(SIWZ) obsługi danej linii, a następnie w umowie
z przewoźnikiem. Wówczas jeśli nie będzie on wykonywał transportu w sposób dostępny, odpowiedzialność za ten fakt leży po jego stronie:
Art.62.
1. Kto wykonuje regularny przewóz osób, w określonych odstępach czasu i po określonej linii komunikacyjnej w transporcie drogowym, naruszając
obowiązki lub warunki wynikające z przepisów
ustawy, podlega karze pieniężnej w wysokości
określonej w załączniku do ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym.
Do motywowania organów władzy państwowej
i lokalnej w celu zwiększania dostępności transportu, Rada Europy wydała swój zbiór zaleceń.
W punkcie 3.7. zalecenia nr Rec(2006)5 Komitetu
Ministrów dla państw członkowskich Plan działań Rady Europy w celu promocji praw i pełnego
uczestnictwa osób niepełnosprawnych w społeczeństwie: podnoszenie jakości życia osób niepełnosprawnych w Europie 2006-2015, przyjętego
przez Komitet Ministrów 5 kwietnia 2006 podczas
961 posiedzenia zastępców ministrów, przedstawiono zalecenia dotyczące transportu. Wśród
celów działania wymienia się:
NR 4 (17) 2012
21
fot. yuyangc
4.Transport będzie dostępny, jeśli dostępność
zostanie sprecyzowana przez organizatora
komunikacji, spełniona przez przewoźnika
i wykonawcę (na przykład strony www), dostarczona przez producenta taboru i sprzętów, a jej
wdrożenie będzie monitorowane.
5.Duża część zagadnienia dostępności to ludzie
– pracownicy organizatora transportu (infolinia), przewoźnika (kierowcy, motorniczy) oraz
współpasażerowie. Należy edukować wszystkich poprzez szkolenia, naklejki, kampanie
wspierające.
6.Końcowymi użytkownikami komunikacji miejskiej są pasażerowie. Kierunki zmian dostępnościowych powinny być wprowadzane
po konsultacjach ze środowiskiem niepełnosprawnych i przetestowaniu przez nie. Dostępność w wyobraźni zdrowego człowieka różni się
od tej rzeczywistej, oczekiwanej przez osoby
z różnymi dysfunkcjami.
7.W sektorze transportu należy pamiętać o zasadach uniwersalnego projektowania. Przestrzeń
publiczna i system transportowy powinny być
tak projektowane, aby mogły być dostępne dla
wszystkich pasażerów, w możliwie najszerszym
zakresie, bez potrzeby adaptacji lub specjalnych
zamienników.
8.Należy promować osiągniętą dostępność, stawać w obronie rozwiązań służących osobom
z niepełnosprawnością i informować o nich.
W ten sposób partnerzy organizatora transportu, przewoźnicy, użytkownicy komunikacji
22
miejskiej mogą lepiej zrozumieć potrzeby komunikacyjne niepełnosprawnych pasażerów.
Wielu urzędników pytało mnie gdzie można znaleźć zalecenia odnośnie transportu, które pochodziłyby od osób niepełnosprawnych. Niestety nie
powstał taki zbiór, który kompleksowo i uniwersalnie mógłby służyć planistom. Aby zorganizować
transport w sposób dostępny należy zapoznać się
z różnymi publikacjami na ten temat:
•Zalecenia dotyczące udźwiękowienia sygnalizacji świetlnej oraz pasów zabezpieczających
i ścieżek dla osób niepełnosprawnych znajdują
się w Informatorze Polskiego Związku Niewidomych „Przestrzeń publiczna” dostępnym
tutaj: http://www.moimioczami.pl/wp-content/
upl oads / 201 2 /0 4 / inf or mator_ PZN _ - _
przestrzen_publiczna.pdf
•Zalecenia dotyczące komunikacji miejskiej
znajdują się w publikacji Fundacji Instytut Rozwoju Regionalnego pt. „Dostępna komunikacja miejska” zamieszczonej tutaj: http://www.
firr.org.pl/uploads/PUB/090608_Dostepna_
komunikacja_miejska.pdf
•Audycja Tyflopodcast w Radiu EN o dostępności
transportu umieszczona jest tutaj: http://www.
moimioczami.pl/2012/02/transport-pod-katemniepelnosprawnosci-audycja-tyflopodcast/
•Precyzyjne i dokładne zalecenia względem
taboru opracowaliśmy wewnątrz Powiatowej
Społecznej Rady Osób Niepełnosprawnych
w Krakowie i publikuję je poniżej.
Wymagane przez osoby
o ograniczonej mobilności
parametry techniczne taboru
(autobusowego i tramwajowego)
1. Symbole graficzne
1)Preferowany wygląd piktogramów, wynikający
z Regulaminu 107 EKG ONZ:
• symbol graficzny dla użytkowników wózków
inwalidzkich:
– barwa: biały symbol na niebieskim tle,
– rozmiar: średnica co najmniej 130 mm,
– dokument dotyczący zasad projektowania
znaków bezpieczeństwa: ISO 3864-1:2002.
• symbol graficzny dla pasażerów o ograniczonej możliwości poruszania się, innych niż
użytkownicy wózków inwalidzkich:
– barwa: biały symbol na niebieskim tle,
– rozmiar: średnica co najmniej 130 mm,
– dokument dotyczący zasad projektowania znaków bezpieczeństwa: ISO 38641:2002PL.
2)Umiejscowienie piktogramów zewnętrznych:
• przód pojazdu: ponad prawym światłem.
• wejście przyjazne osobom o ograniczonej mobilności – wykorzystanie stosowanych w Krakowie dużych piktogramów
na szybę z wymbolem wózka oraz osoby
niepełnosprawnej,
• miejsce umieszczania piktogramów powinno
być stałe. Przesuwanie oznaczeń ze względu
na reklamy jest niewskazane.
3)Oznakowanie wewnętrzne pojazdów – piktogramy w bezpośrednim sąsiedztwie siedzeń
oraz przestrzeni specjalnej, umiejscowione
w widocznym dla siedzącego pasażera miejscu
(miejsce ponad linią okien jest niewskazane,
ze względu na małą widoczność i niespełnianie
celu informacyjnego).
2. Wyposażenie pomagające przy
wsiadaniu i wysiadaniu
4. Siedzenia specjalne i przestrzeń dla
pasażerów o ograniczonej możliwości
poruszania się
1)Wyposażenie dodatkowe w bezpośrednim
sąsiedztwie siedzenia specjalnego:
• miejsce dla psa przewodnika,
• podłokietniki lub uchwyty znajdujące się
pomiędzy miejscem siedzącym i przejściem,
• opcjonalnie dodatkowe uchwyty,
• co najmniej jedno miejsce specjalne z większą
przestrzenią na nogi, umożliwiające wykorzystanie przez osobę z usztywnionymi nogami.
2)Wyróżnienie siedzeń specjalnych w pojeździe poprzez piktogramy w widocznym miejscu
(preferowane miejsce na wysokości wzroku siedzącego pasażera) lub wykorzystanie tapicerki
siedzeń o barwie innej, niż pozostałe siedzenia w pojeździe oraz naniesienie piktogramu
na tapicerkę.
3)Lokalizacja miejsc specjalnych – najbliżej
drzwi.
4)Ilość miejsc przeznaczonych dla wózków
inwalidzkich:
• co najmniej 1 w pojeździe standardowym,
• co najmniej 2 w pojeździe wielkopojemnym,
1)Wykorzystanie taboru niskopodłogowego
(zalecany tabor: niskopodłogowy w 100%).
2)Wyposażenie autobusu i tramwaju w pochylnię
lub podnośnik uruchamiany mechanicznie, prawidłowe (kontrastujące) oznakowanie krawędzi rozłożonej platformy, powierzchnia maksymalnie antypoślizgowa. Kierowca powinien być
zorientowany w obsłudze urządzenia i podejmować działanie, gdy do pojazdu chce wsiąść
lub wysiąść pasażer na wózku inwalidzkim.
1)Poręcze, słupki i uchwyty – poręcze podsufitowe poziome w przestrzeni siedzeń rozłożone symetrycznie (po prawej i lewej stronie
pojazdu). Barwa poręczy i uchwytów kontrastująca z tłem (niewskazane kolory to srebrny
i szary, sugerowany kolor żółty). Słupki prostopadłe względem podłogi pojazdu. Wygięte
słupki, zwłaszcza powodujące ryzyko uderzenia głową, są niewskazane.
2)Krawędzie wejść do pojazdu oraz stopnie w barwach kontrastujących, zamontowane w sposób
wykluczający wywrócenie się. fot. Michał Dębiec
3. Przestrzeń pasażerska w pojeździe
Nie wystarczy zadbać o zapewnienie niskopodłogowego taboru, liczy się także alternatywna informacja
pasażerska, kolorystyka wnętrz, oświetlenie i oznakowanie stopni
NR 4 (17) 2012
23
fot. Michał Dębiec
Przycisk służący do otwierania drzwi w pojeździe
musi być prawidłowo opisany
• co najmniej 1 w pojedynczym wagonie
tramwajowym,
• co najmniej 2 w tramwaju z łączonymi
wagonami.
5. Stabilność wózka inwalidzkiego
1)Wyposażenie zapewniające bezpieczeństwo
osób niepełnosprawnych poruszających się
na wózku inwalidzkim – biodrowy pas bezpieczeństwa, podpora lub oparcie prostopadłe
do wzdłużnej osi pojazdu, poręcze lub uchwyty
zamontowane na boku lub ścianie pojazdu.
2)Instrukcje użytkowania urządzenia przytrzymującego w jego bezpośrednim sąsiedztwie.
Sugerowana czcionka bezszeryfowa, jasne
litery na ciemnym tle, język polski i angielski.
3)Przestrzeń na wózki inwalidzkie powinna być
wolna od słupków i automatów biletowych oraz
na tyle duża, aby umożliwić obrót na wózku.
• umiejscowione na jednakowej wysokości
od podłogi pojazdu. Zalecaną wysokością
przycisku jest 120 cm od podłogi, która umożliwia użycie przycisku przez osoby niskie.
Umieszczenie przycisków na wysokości powyżej 130 cm nie jest zgodne z normą homologacyjną nawet na słupku z kasownikiem. Jeśli
kasownik znajduje się na tym samym słupku,
co przyciski otwierania drzwi, zalecamy zdublowanie przycisku poniżej kasownika.
• przyciski skokowe (nie dotykowe),
• preferowane przyciski wielofunkcyjne (w trakcie jazdy zgłoszenie chęci wysiadania, w czasie postoju otwieranie drzwi),
• przy zastosowaniu przycisków jednofunkcyjnych oznaczenie w alfabecie Braille’a.
• przycisk powinien być kontrastujący do barwy
poręczy. Opcjonalne wykorzystanie przycisku
podświetlonego, ułatwiającego lokalizację.
2)Urządzenia do sterowania drzwiami na zewnątrz
pojazdu:
• umiejscowione na jednakowej wysokości
od dołu pojazdu przy wszystkich drzwiach,
na wysokości nie wyższej niż 120 cm
od poziomu jezdni.
• przyciski skokowe (nie dotykowe),
• przycisk powinien być kontrastujący do barwy
powierzchni, na której się znajduje,
• wykorzystanie przycisku podświetlonego,
• wykorzystanie
przycisku
udźwiękowionego, ułatwiającego lokalizację drzwi osobie
niewidomej,
6. Urządzenia łączności umożliwiające
kontakt niepełnosprawnych z kierowcą
7. Urządzenia do sterowania i kontroli drzwi
1)Urządzenia do sterowania drzwiami wewnątrz
pojazdu:
24
1)Urządzenia
łączności
we
wnętrzu
pojazdu w pobliżu miejsc specjalnych i przestrzeni na wózki. Przyciski skokowe (nie dotykowe) oznaczone w alfabecie Braille’a.
2)Urządzenia łączności na zewnątrz pojazdu przy
wejściu przyjaznym osobom o ograniczonej
mobilności. Przyciski skokowe (nie dotykowe)
oznaczone w alfabecie Braille’a.
Wyświetlacze zewnętrzne, prezentujące numer linii
i kierunek jazdy, muszą spełniać szereg wymogów
dostępności związanych nie tylko z kolorem czcionki
i tła, ale także ich umiejscowieniem w pojeździe
• wykorzystanie wypukłego pasa naprowadzającego na przycisk, ułatwiającego lokalizację
przycisku osobie niewidomej.
8. Oświetlenie
1)Dodatkowe oświetlenie zamontowane nad
drzwiami na zewnątrz pojazdu.
1)Wyświetlacze zewnętrzne – powinny prezentować numer linii i kierunek jazdy:
• typ wyświetlacza: LED,
• kolor czcionki: żółty lub bursztynowy,
• kolor tła: czarny,
• umiejscowienie: przód, tył, bok do wsiadania (1 panel pojazd standardowy, 2 panele
w tym jeden za przegubem w pojeździe
wielkopojemnym).
2)Wyświetlacze wewnętrzne – powinny prezentować numer linii, przystanek końcowy, przebieg trasy oraz obecny i następny przystanek
(a oprócz tego mająca możliwość wyświetlania: czasu, daty, imienin jak również każdego
innego dowolnego tekstu wyświetlanego
w formie statycznej lub dynamicznej z możliwością podawania dowolnych komunikatów).
• typ: LED, dwurzędowy, wielkość pola odczytowego (minimum) 16 x 120 punktów,
• kolor czcionki: żółty, czerwony lub
bursztynowy,
• kolor tła: czarny,
• umiejscowienie:
za
kabiną
kierowcy,
po środku pojazdu nad korytarzem (1 panel
pojazd standardowy, wagon tramwajowy, 2
panele w tym jeden za przegubem w pojeździe wielkopojemnym i tramwaju z łączonymi
wagonami).
3)Panel o trasie – powinien prezentować numer
linii, kierunek, kolejne przystanki na trasie
(minimum trzy):
• typ: dowolny (sugerowany LED lub LCD),
• kolor czcionki: żółty lub bursztynowy (LED,
LCD), bądź czarny (druk),
• kolor tła: czarny lub ciemny w innym odcieniu
(LED, LCD), bądź biały (druk),
• umiejscowienie: bok pojazdu (co najmniej
1 panel w pojeździe standardowym i wagonie
tramwajowym, co najmniej 2 panele,
w tym jeden za przegubem w pojeździe
9. Informacja pasażerska
Rozkład jazdy środków komunikacji miejskiej powinien zostać przedstawiony w formie dostępnej dla
wielkopojemnym i tramwaju z łączonymi
wagonami).
4)Informacja głosowa:
• moduł foniczny współpracujący z autokomputerem (komputerem pokładowym, panelem
sterującym), zapewniający regulowaną głośność (umożliwiając pracę zarówno w dzień
jak i w nocy) oraz pracę w dwóch kanałach
(wewnątrz i na zewnątrz pojazdu),
• kanał wewnętrzny powinien zapewnić automatycznie wygłaszane nazwy poszczególnych
przystanków na trasie. Zapowiedź głosowa
powinna być zawsze włączona i słyszalna dla
pasażerów wewnątrz pojazdu.
• kanał zewnętrzny powinien zapewnić automatyczne wygłaszanie numeru linii i jej kierunku. Zapowiedź głosowa powinna być
włączona zawsze w godzinach 6:00 – 22:00
i być słyszalna dla pasażerów na przystanku,
stojących przy przednich i drugich drzwiach
pojazdu.
*Michał Dębiec – ekspert ds. niepełnosprawności i dostępności przestrzeni publicznej Fundacji
Instytut Rozwoju Regionalnego, członek Powiatowej Społecznej Rady ds. Osób Niepełnosprawnych w Krakowie, autor licznych publikacji nt.
dostępności transportu publicznego oraz bloga
www.MoimiOczami.pl
NR 4 (17) 2012
25
fot. Samsontech
Zoom H2
– funkcjonalny rejestrator
w rozsądnej cenie
Tomasz Tworek
Na łamach kwartalnika i portalu internetowego Tyfloświat od jakiegoś czasu
szeroko omawiamy urządzenia nagrywające, skupiając się poza walorami stricte
technicznymi, na prezentacji ich wyglądu oraz sposobu obsługi, tak by pomóc
niewidomym i słabowidzącym użytkownikom dokonać właściwego wyboru przy
zakupie takiego sprzętu.
Prezentowany był już najprostszy Zoom H1 oraz
zaawansowany zoom H4N. W końcu przyszedł
czas na test rejestratora Zoom H2, najstarszego
z tu opisywanych, który chociaż wypuszczony
na rynek w 2007 r., mimo pewnych drobnych wydawałoby się mankamentów, wciąż jest bardzo popularny i w pewnym sensie niezastąpiony, biorąc pod
uwagę określoną półkę cenową.
Opowiadanie o urządzeniach ściśle powiązanych z dźwiękiem zawsze będzie miało charakter subiektywny. Dla jednego dana funkcja jest
26
istotna, dla innego z kolei jej brak nie będzie przeszkodą do efektywnego korzystania z rejestratora.
Również i ludzki słuch jest zmysłem, który u każdego funkcjonuje nieco inaczej. Niemniej jednak
na poniższych stronach postaram się przybliżyć
Czytelnikom kolejne urządzenie nagrywające, które
może zainteresować tych, którzy od dźwięku oczekują jakości wyższej niż uzyskiwanej za pomocą
cyfrowego dyktafonu.
Zoom to seria cyfrowych, przenośnych rejestratorów dźwięku, wywodzących się wprost
Z o o m H 2 – f u n k c j o n a l n y r e j e s t r at o r w r o z s ą d n e j c e n i e
z Kraju kwitnącej wiśni, jak określana jest Japonia.
Wszystko zaczęło się od Zooma H4, dość dużego
gabarytowo konkurenta opisywanego dzisiaj H2.
Oczywiście na tych dwóch produktach temat się
nie zamyka, bowiem firma prężnie się rozwija,
wydając co rusz to nowe urządzenia, poszerzając funkcjonalność, a ostatnio wchodząc również
na rynek rejestratorów wideo.
Cztery mikrofony, nie za dużo?
W odróżnieniu od swoich większych braci (H4
i H4N) oraz mniejszego H1, zaopatrzonych w dwa
mikrofony, Zoom H2 wyposażony jest w cztery
mikrofony, pozwalając nam na swobodne przełączanie się między nimi lub nagrywanie z wykorzystaniem wszystkich czterech jednocześnie.
Istotny jest w tym przypadku sposób ustawienie
mikrofonów - przednich pod kątem 90 stopni,
tylnych pod kątem 120 stopni. Efekt słychać,
dźwięk z tylnich mikrofonów posiada szerszą
panoramę stereofoniczną. Dociekliwy czytelnik
z pewnością zapyta w tym miejscu - Po co nam
w takim razie jeszcze te przednie mikrofony?
To jak najbardziej słuszne spostrzeżenie! Pamiętajmy jednak, że nie ma jednej, uniwersalnej
metody rejestrowania dźwięków. Powie nam
to każdy zawodowy realizator.
rego znajduje się trzypoziomowy przełącznik
do zmiany czułości mikrofonów, wejście mikrofonowe oraz wejście USB. Z przodu Zooma mamy
panel z wyświetlaczem LCD i przyciski. Ułożeniem przypominają klawiaturę telefonu z tym,
że pozbawioną gwiazdki, zera, krzyżyka, a także
siódemki i dziewiątki, mamy więc zatem dwie
pierwsze linie i ósemkę w ostatniej. Jedynka
i trójka służą do wyboru mikrofonów, czwórka
i szóstka działają jak strzałki ‘lewo’ i ‘prawo’
oraz przewijają plik, dwójka to menu, piątka
służy do akceptowania wyboru oraz odsłuchu,
a po kolejnym wciśnięciu nagrywania, ósemka
zatrzymuje nagranie. Na samym dole urządzenia
znajduje się slot na kartę pamięci. Tył urządzenia zaopatrzony jest tylko w klapkę, pod którą
umieszczone są baterie (paluszki AA).
Jak zacząć?
Czas na nasze pierwsze nagranie za pomocą
Zooma H2. Po uruchomieniu urządzenia wciskamy
piątkę, jeśli do wyjścia rejestratora podłączyliśmy
Formaty, kompresory i inne
dodatki
Zoom H2 pozwala na rejestrację audio do plików
MP3 i WAV, tych drugich zarówno w rozdzielczości 16, jaki i 24 bit. Urządzenie zostało również
wyposażone w kilka presetów, umożliwiających
ustawienie kompresji lub limitera. Mamy do dyspozycji nawet tuner gitarowy, o którym nie wiele
mogę powiedzieć, ponieważ na gitarze po prostu nie gram.
Wygląd rejestratora
fot. Samsontech
Wróćmy ze świata technikaliów do wyglądu
urządzenia. Zoom H2 jest mniej więcej wielkości
paczki papierosów. Na samej górze rejestratora
znajdują się mikrofony, po lewej stronie urządzenia umieszczono wejście słuchawkowe, dwustronny przycisk pozwalający na zmianę głośności wyjściowej, włącznik i wyłącznik oraz wejście
na zasilacz sieciowy. Prawa ścianka urządzenia
zaopatrzona jest w wejście line-in, poniżej któNR 4 (17) 2012
27
słuchawki, powinniśmy usłyszeć odsłuch. Kolejne
wciśnięcie piątki uruchamia proces nagrywania.
W przypadku, gdy braknie nam pamięci na karcie,
Zoom automatycznie zatrzyma proces nagrywania, zapisując to, co zdołał do tej pory zarejestrować. Nagranie zatrzymujemy wciskając ósemkę.
Jak pisałem, jedynką i trojką możemy ustawiać,
z których mikrofonów chcemy zapisać materiał.
Zmienić je możemy tylko i wyłącznie przed włączeniem odsłuchu i nagrywania, w trakcie rejestracji
jest to niemożliwe.
Mimo braku udźwiękowienia, urządzenie jest
stosunkowo przyjazne dla osób niewidomych,
wymaga jedynie odrobiny wprawy. Menu głównego
jesteśmy w stanie nauczyć się na pamięć, gdyż nie
jest skomplikowane. Jeśli chodzi np. o zmianę ustawień dotyczących formatu, w jakim mają być zapisywane pliki, możemy skopiować z karty na komputer odpowiednie pliki konfiguracyjne i w każdym
momencie przywrócić takie ustawienia, jakie będą
dla nas na daną chwilę właściwe.
Port USB
Jak nadmieniłem, Zoom H2 posiada port USB,
za pośrednictwem którego można podłączyć go
do komputera. Co nam daje taka możliwość? Dwie
bardzo ważne opcje. Pierwsza z nich umożliwia
nam dostęp do karty SD i zgrywania lub wgrywania plików. Druga opcja może się przydać każdemu, używającemu komputera do nagrywania
lub prowadzenia rozmów oraz innych czynności
związanych z dźwiękiem. Odpowiednio skonfigurowany Zoom H2 potrafi działać jako karta dźwiękowa. Pozwala nam to przede wszystkim na używanie Zooma jako naszego mikrofonu, a także jako
odsłuchu bezpośredniego.
Jeśli chodzi o pracę z Zoomem H2 w pierwszym z opisywanych trybów, szczerze odradzam.
Proces zgrywania i wgrywania plików jest bardzo
powolny, zatem lepiej użyć zwykłego czytnika kart,
bo wszystko działa wtedy dużo sprawniej, a USB
do przesyłu danych przyda się tylko w krytycznych
przypadkach.
Wady i uwagi końcowe
Każde urządzenie ma swoje wady, w Zoomie H2
również się takowe znajdą. Fakt, że rejestrator
wyposażony jest w stosunkowo proste, ale jednak
nieudźwiękowione menu może okazać się man-
28
kamentem, szczególnie w sytuacjach krytycznych
i stresowych, np. nagrywania w tłumie. Po włączeniu Zooma należy odczekać kilka sekund, niestety nie zawsze wiemy, kiedy już można korzystać z urządzenia. Jedyna metoda to uruchamianie
rejestratora z podłączonymi słuchawkami, gdy
w momencie uzyskania gotowości do pracy słyszalne jest drobne pyknięcie.
Podsumowując, Zoom H2 to bardzo dobry
pod względem stosunku możliwości do ceny
(około 650 zł) rejestrator. Nie jest to może szczyt
marzeń, ale każdemu kto lubi czysty dźwięk,
dobrą jakość, H2 przypadnie do gustu. Nadaje się
niemal do wszystkiego. Nagrywanie wywiadów,
imprez, wykładów to żaden problem, wszystko
jest czyste, jasne i klarowne, a przyczyniają się
do tego dobrze konfigurowalne, wysokiej klasy
mikrofony. Pewną wadą może być krótki, bo kilku
a nie kilkunastogodzinny czas działania urządzenia na bateriach. Zoom H2 to już dosyć stare urządzenie, produkowane od ponad 4 lat, gdy 5 - 6
godzin na zasilaniu bateryjnym stanowiło szczyt
marzeń. Za mankament można uznać także brak
choćby niewielkiego głośniczka odsłuchowego,
co wymusza pamiętanie o używaniu słuchawek,
szczególnie gdy nie widzimy i w inny sposób nie
możemy sprawdzić chociażby, czy urządzenie
zostało włączone czy nie. Osobiście używam tego
rejestratora od kilku lat i na chwilę obecną nie
mam zamiaru zamieniać go na inny.
Specyfikacja:
•Liczba jednocześnie nagrywanych ścieżek:
(tryb stereo) 2, (tryb czterokanałowy) 4,
•Liczba jednocześnie odtwarzanych ścieżek:
(tryb stereo) 2, (tryb czterokanałowy) 4,
•Funkcje dodatkowe: m.in. filtr dolnozaporowy,
automatyczna regulacja czułości mikrofonów,
kompresor, limiter, metronom,
•Tuner do strojenia: chromatyczny, gitarowy,
basowy, open A/D/E/G, DADGAD,
•Konwersja cyfrowo/analogowa: 24 bity,
128-krotny over-sampling,
•Procesor sygnału: 32 bity,
•Nośniki danych: karty SD 16MB - 32GB, karty
SDHC,
•Formaty nagrywania:
TRYB STEREO: WAV: rozdzielczość 16/24 bit,
częstotliwości próbkowania: 44.1/48/96 kHz,
fot. Samsontech
MP3: bitrate:48/56/64/80/96/112/128/160/
192/224/256/320 kbps/VBR, częstotliwość
próbkowania: 44.1 kHz,
TRYB CZTEROKANAŁOWY: WAV o rozdzielczości 16/24 bity i częstotliwości próbkowania: 44.1/48 kHz,
•Formaty odtwarzania:
TRYB STEREO: WAV: rozdzielczość 16/24 bit,
częstotliwości próbkowania: 44.1/48/96 kHz,
MP3: bitrate: 32/40/48/56/64/80/96/112/12
8/160/192/224/256/320 kbps/VBR, częstotliwość próbkowania: 44.1/48 kHz,
TRYB CZTEROKANAŁOWY: WAV o rozdzielczości 16/24 bit i częstotliwości próbkowania
44.1/48 kHz,
•Wyświetlacz: 128x64 pixeli, LCD,
•Wejścia: (wejście liniowe) 1/8” stereo minijack,
wbudowane stereofoniczne mikrofony w konfiguracji XY,
•Wyjścia: Wyjście słuchawkowo/liniowe 1/8”
stereo minijack,
•Wejście USB : mini-USB 2.0 tryby pracy – urządzenie magazynujące/interfejs audio (16bit,
44.1/48 kHz)
•Zasilanie: dwie baterie AA lub zasilacz
AD-0006 (DC9V/300mA/) (zasilacz w komplecie z urządzeniem),
•Żywotność baterii (standardowe baterie
alkaliczne): 4 godziny nagrywania, 4,5 godzin
odtwarzania,
•Wymiary: 63.5(W)x110(D)x32(H) mm, waga (bez
baterii) 110 g,
•Akcesoria w komplecie: karta pamięci SD
(512MB), statyw biurkowy, trzpień do montażu urządzenia w obejmie dla standardowych
mikrofonów dynamicznych , gąbka na mikrofon, słuchawki, kabel USB , kabel Stereo Y,
zasilacz (AD-0006).
NR 4 (17) 2012
29
fot. Andrea Leone
Internet
na dwa łącza,
Michał Dziwisz*
Zważywszy na fakt, że wielu niewidomych pracuje zdalnie, w zaciszu
własnego domu na zasadach tzw. telepracy, podstawowym narzędziem, jakie
wykorzystują te osoby jest Internet. Łącze internetowe powinno być stabilne,
szybkie, ale również niezawodne.
Obecnie odchodzimy już od wykorzystania sieci
osiedlowych, w których kilkudziesięciu użytkowników miało do swojej dyspozycji łącze o niewielkiej przepustowości. Znaczną część rynku przejęli
ponadregionalni operatorzy telekomunikacyjni,
a lokalni dostawcy Internetu, jeśli jeszcze się utrzymują, muszą zapewnić swoim użytkownikom bardzo dobre warunki. Łącza internetowe możemy
podzielić na trzy grupy:
•łącze dla użytkownika domowego – najtańsze,
zwykle działające bez większych awarii, o najdłuższym czasie reakcji operatora na zgłoszone
usterki,
30
•łącze firmowe – droższe, niekiedy o parametrach
znacznie gorszych od łącza dla użytkownika
domowego, charakteryzujące się tzw. symetrycznością, co oznacza mniej więcej równe
pasmo dla odbieranych i wysyłanych danych,
o szybszym niż w przypadku łącza dla użytkownika domowego czasie reakcji operatora,
•łącze operatorskie – najszybsze, ale i najdroższe, symetryczne, z podpisanymi gwarancjami
jakości pasma, z pomocą techniczną dostępną
24 godziny na dobę, przez 7 dni w tygodniu.
Zwykle, nawet mimo tego, że łącze internetowe
wykorzystujemy do pracy, decydujemy się na naj-
tańszą opcję, która przeważnie i tak sprawdza się
bezawaryjnie. Niestety, zdarza się i tak, że w najmniej oczekiwanym momencie Internet po prostu odmawia nam posłuszeństwa. Jeśli dzieje
się to po godzinach pracy, straty wielkiej nie ma,
co najwyżej możemy zirytować się i ponarzekać
na operatora. Jeśli nasz czas pracy jest nienormowany, również nie ma problemu, bo możemy coś
zrobić później lub następnego dnia, a naszego
pracodawcę interesuje przecież tylko i wyłącznie
efekt, a nie ilość godzin, jakie poświęcimy na wykonanie danej czynności. Zdarza się jednak i tak,
że wykonujemy pracę, którą musimy realizować
w ściśle określonym przez pracodawcę przedziale
czasu, w wyznaczonych przez niego godzinach.
W takiej sytuacji każda awaria Internetu wiąże
się dla nas z realnymi konsekwencjami, również
i finansowymi.
Mobilna pomoc
Internet mobilny, czyli świadczony w oparciu
o infrastrukturę operatorów telefonii komórkowej,
to ostatnio coraz popularniejszy środek łączności. Niestety, ze względu na obecne wciąż limity
transferów ciężko rozważać tego typu rozwiązanie
jako łącze podstawowe, natomiast w sytuacjach
awaryjnych sprawdzi się idealnie. Obecnie wszyscy wiodący operatorzy komórek, a tym samym
dostawcy Internetu mobilnego, posiadają w swo-
fot. Rybson
I n t e r n e t n a d w a ł ą c z a , c z y l i n i e z b ę d n ik t e l e p r a c o w n ika
Anteny stacjonarnie, które raz zamontowane nie
dają się tak łatwo przenosić, są dużych rozmiarów
konstrukcjami, przypominającymi wielkością anteny
satelitarne
jej ofercie tzw. rozwiązania pre-paid. Oznacza to,
że nie musimy z danym dostawcą wiązać się stałym kontraktem, lecz doładowujemy nasze konto
wtedy, kiedy tego potrzebujemy oraz oczywiście za
kwotę, jaką realnie wykorzystamy. Prawda jest jednak taka, że często rozwiązania pre-paid są nadal
mniej korzystne niż oferty ze stałym abonamentem. Istotne jest także to, który operator posiada
nadajnik w pobliżu miejsca naszego zamieszkania
oraz to, czy ten nadajnik dostarcza również Internet. Stosunkowo kompletną, a przy tym dostępną
wyszukiwarkę nadajników telefonii komórkowej
oferuje strona http://btsearch.pl i to właśnie za
jej pomocą proponuję zlokalizować najbliższy nam
nadajnik komórkowy. Bezpośrednio u operatora
należy dowiedzieć się, jakie usługi są dostępne
z poziomu tego nadajnika.
fot. wongwean
Dobra antena to podstawa
Wiele osób, które miały okazję korzystać z mobilnego Internetu, rozczarowała jakość tej usługi.
Niejednokrotnie można się spotkać z opinią,
że tego typu łącza nie nadają się w zasadzie
do niczego, a prędkości deklarowane przez operatorów są wyssane z palca. Prawda jak zwykle leży
po środku, a duży wpływ na efekt końcowy ma
urządzenie, które odpowiedzialne jest za odbieranie sygnału mobilnego Internetu. Jeśli korzystamy
z anteny wbudowanej w modem komórkowy,
nie oczekujmy cudów. Nawet blisko nadajnika
sygnał może być średniej jakości, a przeglądanie
NR 4 (17) 2012
31
stron WWW co najwyżej zadowalające. Kiedy
zdecydujemy się jednak na zakup zewnętrznej
anteny, sytuacja zmienia się diametralnie i okazać się może, że mobilne łącze niewiele ustępuje
rozwiązaniom przewodowym. Oczywiście, jeśli
będziemy rozważać zakup zewnętrznej anteny,
musimy pamiętać, by zaopatrzyć się w modem,
umożliwiający przyłączenie tego dodatkowego
wyposażenia, co nie dotyczy wszystkich dostępnych na rynku urządzeń.
Jaką antenę wybrać?
Wszystko jak zwykle zależy od potrzeb oraz
od tego, ile jesteśmy w stanie za taką antenę
zapłacić. Generalnie anteny do mobilnego Internetu możemy podzielić na dwa rodzaje:
•przenośne – zwykle wyposażone w podstawę
magnetyczną, niewielkich rozmiarów urządzenia, które możemy spakować do torby i zabrać
w podróż, a dzięki wspomnianej podstawie
również zamocować na dachu samochodu czy
metalowym parapecie okna,
•stacjonarne – anteny będące dużych rozmiarów
konstrukcjami, przypominającymi wielkością
anteny satelitarne, które raz zamontowane nie
dają się tak łatwo przenosić.
Kupując upatrzoną antenę warto się upewnić,
czy kupujemy tzw. zestaw abonencki. Jeśli zdecydujemy się na zakup samej anteny, może się okazać, że do naszych rąk trafi w istocie, antena bez
jakichkolwiek dodatkowych części takich jak kabel
czy odpowiednia złączka, niezbędna do połączenia anteny z modemem.
Wymieniamy router
Skoro zdecydowaliśmy się zainwestować w nasze
stanowisko pracy, zastanówmy się, czy możemy
dołożyć jeszcze trochę i zaopatrzyć się w urządzenie, które zautomatyzuje proces przełączania się
z Internetu stacjonarnego na mobilny. Na rynku
pojawiają się narzędzia posiadające tę funkcję, niestety nie we wszystkich działa to dobrze. Kupując
router należy również sprawdzić, czy modem, jaki
posiadamy, znajduje się na liście obsługiwanych
przez dane urządzenie. Z własnych doświadczeń
napisać mogę, że dobrze sprawuje się urządzenie
Ovislink Air 3G II, z którego osobiście korzystam.
Niestety, problem z opisywanym rozwiązaniem
mogą mieć użytkownicy Internetu, który jest
dostarczany w technologii ADSL, np. Neostrady.
Większość routerów, które wspierają dwa łącza
internetowe, to routery tzw. XDSL, co oznacza,
że przeznaczone są one do modemów kablowych i tego typu łącz, gdzie sygnał dostarczany
jest standardową skrętką, zakończoną wtykiem
RJ45. Użytkownikom Internetu ADSL pozostaje
zatem baczne rozglądanie się za routerem, który
będzie posiadał wbudowany modem oraz oferował wsparcie dla modemów 3G lub, jeśli posiadają
w chwili obecnej już jakiś router, wykorzystanie
go tylko jako modemu ADSL i przyłączenie go
skrętką do nowego nabytku do portu WAN.
fot. qoomomyuko
Jak to działa?
Obecnie, wszyscy wiodący operatorzy komórek,
a tym samym dostawcy Internetu mobilnego, posiadają w swojej ofercie tzw. rozwiązania pre-paid
32
Nie jest możliwe podanie instrukcji dla wszystkich
dostępnych na rynku modeli urządzeń spełniających nasze potrzeby, jednak procedura zawsze
powinna wyglądać podobnie.
Po podłączeniu głównego Internetu i łącza
zapasowego w konfiguracji routera wybieramy,
które z nich jest naszym stałym łączem, a z którego chcemy korzystać tylko w razie awarii.
Następnie wprowadzamy adres IP lub domenowy
fot. Lorelyn Medina
konkretnego komputera w sieci, jaki urządzenie
będzie badać pod kątem jego osiągalności na tej
podstawie weryfikując, czy Internet działa prawidłowo. Nie jest to rozwiązanie idealne, bo przecież łatwo możemy sobie wyobrazić sytuację,
w której dany serwer ulegnie awarii w czasie,
gdy nasze połączenie z resztą Internetu działać będzie sprawnie – niestety, nie spotkałem
się z innym sposobem sprawdzania dostępności
sieci, przynajmniej w routerach, które kosztują
rozsądne pieniądze. W momencie wykrycia awarii, router automatycznie nawiąże połączenie
z operatorem łącza zapasowego, czyli naszym
mobilnym Internetem. Nie nastąpi to rzecz jasna
natychmiast. Trzeba będzie odczekać kilkanaście
sekund. W momencie, gdy sygnał wróci na łącze
główne, które będzie cały czas pod tym kątem
monitorowane, router rozłączy się z Internetem
mobilnym i ponownie przekieruje nas na nasze
łącze podstawowe.
Czy można prościej, a przede
wszystkim taniej?
Opisywana w niniejszym artykule metoda jest
wygodna z punktu widzenia użytkownika, niestety, naraża nas na kilka dodatkowych wydatków.
Router, antena i modem to koszt około 400 – 600 zł.
Jeśli korzystamy z telefonu komórkowego wyposażonego w system Symbian, możemy skorzystać
z aplikacji JoikuSpot, którą w jednym z odcinków
Tyflopodcastu opisywał Piotr Witek. Użytkownicy
iPhone’ów, którzy chcieliby wykorzystać swój telefon jako modem niestety będą musieli dokonać tzw.
jailbreaku urządzenia, czyli złamania jego zabezpieczeń w celu uzyskania dodatkowych uprawnień,
bowiem tzw. tethering, czyli podłączenie komputera
do Internetu za pośrednictwem telefonu komórkowego, nie jest dozwolony przez oficjalną politykę
Apple'a. Oczywiście można również podłączyć nasz
modem do komputera i gdy zauważymy, że nasze
przewodowe, stałe łącze uległo awarii, zwyczajnie,
ręcznie połączyć się z siecią za pomocą Internetu
mobilnego.
* Michał Dziwisz jest absolwentem informatyki
w Szkole Wyższej im. Pawła Włodkowica w Płocku.
Prowadzi własną firmę, specjalizującą się w usługach komputerowych. Jego pasją jest, szeroko
pojęte, radio. Hobby to pociągnęło za sobą podjęcie misji tworzenia pierwszego w Polsce podcastu
skierowanego do osób niewidomych, który prowadzi obecnie pod egidą Fundacji Instytut Rozwoju
Regionalnego.
NR 4 (17) 2012
33
fot. lilie
Telewizja
cyfrowa
Robert Łabędzki
We współczesnym świecie, czy tego chcemy czy nie, bardzo ważną rolę odgrywa
przekaz informacji. Do głównych nośników informacji należą prasa, radio,
Internet oraz telewizja. Ta ostatnia, będąca połączeniem obrazu i dźwięku,
a przy tym bardzo łatwa w odbiorze i obecna niemalże w każdym domu,
niezaprzeczalnie zajmuje istotne miejsce w naszym życiu.
Obecnie telewizja przeżywa w Polsce dużą metamorfozę. Z dotychczas nadawanej analogowej przeistacza się, oczywiście przy pomocy różnego rodzaju
ustaw, dyrektyw i innych decyzji organów władzy
państwowej, w Cyfrową Telewizję Naziemną (DVB-T
– Digital Video Broadcasting Terestrial).
Przy jej odbiorze nie zaznamy odbić, śnieżeń,
przebarwień obrazu czy warczeń dźwięku, ponadto
będziemy mogli oglądać więcej programów.
Dotychczas na jednym kanale telewizyjnym
mogliśmy zmieścić tylko jeden program, dzięki
cyfryzacji na jednym kanale możemy zmieścić osiem
programów telewizyjnych znakomitej jakości.
Jak to się dzieje?
Telewizję cyfrową nadają multiplexy, zwane MUXami. Na jednym multipleksie możemy zmieścić osiem
34
programów bardzo dobrej jakości SD lub cztery programy HD – High definition – o znakomitej rozdzielczości i bardzo wysokiej jakości obrazu i dźwięku.
Nie wdając się zbytnio w zawiłości techniczne
nadmienię tylko, że multiplex jest to nadajnik bitów
cyfrowych, które są potem dekodowane przez
odbiorniki telewizyjne, a jeden multiplex może
wysyłać 32 megabity informacji.
Oprócz odbioru większej ilości kanałów, telewizja
cyfrowa dostarcza nam różne inne usługi np. telegazetę, gry i przewodnik po programach EPG, dzięki
któremu nie musimy kupować gazety z programem.
Ponadto multiplex umożliwia przesył programów
radiowych.
Dla osób niewidomych DVB-T wprowadza rozwiązanie w postaci dodatkowej ścieżki z audiodeskrypcją – czyli opisem tego, co się dzieje na ekranie.
Telewizja cyfrowa
Co jest potrzebne do odbioru
naziemnej telewizji cyfrowej?
Telewizję cyfrową możemy odbierać przy pomocy
telewizora z wbudowanym tunerem DVB-t, zgodnym
z MPEG-4 lub tak zwanego SetTopBoxa – dekodera
DVB-T – przystawki, którą podłączamy do naszego
telewizora przy pomocy eurozłącza – gniazda Scart,
złącza HDMI lub wyjść Audio, CVBS czy Coaxial.
Najłatwiej rozwiązać ten problem podłączając
przystawkę do gniazda Scart – Euro przez kabel Euro.
Co prawda przez takie połączenie nie uzyskamy
obrazu w jakości HD, ale mimo tego będziemy się
cieszyć odbiorem telewizji cyfrowej w znacznie lepszej jakości niż dotychczas.
Niestety, większość starszych telewizorów jest
pozbawiona gniazd HDMI, a tym samym nie jest
zdolna do odbioru programu w jakości HD.
Czy warto kupować nowy telewizor?
Nowy telewizor kosztuje około dwa tysiące złotych,
podczas gdy SetTopBox – odbiornik DVB-T można już
kupić za 100 złotych. Sami państwo zdecydujcie.
Przykładem jednego z takich SetTopBoxów –
tunerów do odbioru DVB-T, który z powodzeniem
przetestowałem, jest urządzenie marki Cabletech –
model URZ0083. Jest to metalowe pudełko o wymiarach 190 x 140 x 43 mm.
Tylny panel urządzenia to wejścia: (od lewej)
kanały audio – gniazda cinch (lewy i prawy), wejście CVBS, złącze Euro, wyjście HDMI oraz Coaxial,
wyjście antenowe Loopthrough (pomocne gdy nie
wszystkie programy są odbierane cyfrowo) oraz
wejście antenowe.
Przedni panel zaś wyposażono w wejście USB,
sensor pilota zdalnego sterowania, wyświetlacz LED
i przycisk Standby.
Tuner Cabletech URZ0083 to urządzenie umożliwiające odbiór naziemnej telewizji cyfrowej w standardzie MPEG-4 H.264, łączące w sobie dwie funkcje:
tunera telewizyjnego i odtwarzacza multimedialnego
z nagrywarką PVR. Dzięki wejściu USB umożliwia
nagrywanie oglądanych programów na zewnętrzne
urządzenie pamięci masowej. Posiada funkcje
EPG (elektronicznego przewodnika po kanałach),
Time Shift (zatrzymania kanału transmitowanego
na żywo), teletekstu VBI, INFO (wyświetlanie informacji o numerze kanału, nazwie stacji telewizyjnej,
czasie trwania, tytule aktualnego programu oraz
bezpośrednio po nim następującego). Tuner Cabletech URZ0083 posiada także wyjścia SCART, HDMI
i RCA. Ponadto posiada wbudowane gry. Urządzenie
jest bardzo popularne na rynku i można je kupić już
za 90 złotych.
Do odbiornika można dobrać dodatkowy większy pilot, oryginalny jest mało przyjemny w obsłudze. Pilot o nazwie kodowej PIL0305 jest większy
i ma, lepszy rozkład klawiszy.
Niestety ani jeden, ani drugi nie posiada znaków
ułatwiających orientację dla osób niewidomych –
nie ma kropek charakterystycznych na numerze 5.
Poniżej prezentuję rozkład przycisków oryginalnego pilota oraz modelu dedykowanego osobom starszym (PIL0305). Przyciski opisane zostały
od lewej do prawej, pilot skierowany był diodą
w stronę odbiornika.
Cabletech URZ0083 – pilot oryginalny, dodawany
do urządzenia (Przyciski podaję od góry pilota. Proszę poruszać się po pilocie tak, jakby się czytało
brajlem.):
•rząd 1: Standby, Info, Subtitle, Mute,
•rząd 2: Poprzedni (przycisk do odtwarzacza multimedialnego i do teletekstu), Play, Wyszukiwanie do przodu (następna strona lub następny film
czy piosenka),
•rząd 3: Następny, Pause (aktywacja funkcji Time
Shift), Wyszukiwanie do tyłu,
fot. atirme
Dodam, że wszystko to, co możemy uzyskać
z multiplexu zależy od nadawcy, to on decyduje
czy będzie miał ścieżkę dodatkową z audiodeskrypcją czy nie, lub czy udostępni dźwięk oryginalny
do filmu na dodatkowej ścieżce audio, którą potem
odbiorca będzie mógł sobie uaktywnić.
Już w 2012 r. rozpoczęła się akcja przełączania telewizji naziemnej z sygnału analogowego na cyfrowy
NR 4 (17) 2012
35
Telewizja cyfrowa
fot. ctechs
Jak włączyć telewizję cyfrową przy
pomocy URZ0083 bez pomocy wzroku?
Niektóre piloty wyposażone są w system kropek
ułatwiających osobom niewidomym orientowanie się
w położeniu przycisków
•rząd 4: Menu, CH+(Kursor w górę , poza Menu –
Następny kanał), Exit,
•rząd 5: Vol-, OK, Vol+,
•rząd 6: Record, Ch-, stop,
•rząd 7: 1, 2, 3, EPG,
•rząd 8: 4, 5, 6, Back (przyciski Next i Back są używane przy telegazecie),
•rząd 9: 7, 8, 9, 0,
•rząd 10: Media, USB, TV/RADIO, AUDIO,
•rząd 11: TTX, Timer, Fav, Res,
•rząd 12: czerwony, zielony, żółty, niebieski – przyciski do funkcji interaktywnych.
Pil0305 – pilot sprzedawany oddzielnie (prezentowany analogicznie do poprzedniego modelu, w którym przyciski są takie same, jednak ich rozkład jest
inny):
•rząd 1: Standby, Mute,
•rząd 2: 1, 2, 3,
•rząd 3: 4, 5, 6,
•rząd 4: 7, 8, 9,
•rząd 5: Menu, 0, Exit,
•rząd 6: Info, Subtitle, TTX, EPG,
•rząd 7: Poprzedni, Play, Szukaj do przodu,
•rząd 8: Następny, Pause (aktywacja funkcji Time
Shift), Szukaj do tyłu
•rząd 9: Timer, Fav, Res, Back,
•rząd 10: Ch+,
•rząd 11: Vol-, OK, Vol+,
•rząd 12: Ch-,
•rząd 13: Record, Stop,
•rząd 14: Media, USB, TV/RADIO, AUDIO
•rząd 15: Czerwony, zielony, żółty, niebieski – przyciski do funkcji interaktywnych.
36
Przed rozpoczęciem użytkowania należy odpowiednio połączyć wszystkie kable – z tyłu podłączyć antenę, uruchomić urządzenie przyciskiem
Standby na przednim panelu lub na pilocie, odczekać minutę, by na ekranie ukazało się menu instalacji tunera, na którym praktycznie prawie wszystko
jest ustawione poprawnie, prócz proporcji obrazu,
ale nam chodzi o to, aby uruchomić jakoś telewizję
cyfrową, a konkretnie jej dźwięk.
Naciskamy przycisk Ch+ jeden raz, następnie
przycisk OK i czekamy aż tuner wyszuka programy.
Trwa to około 2 minut. Po ukończeniu wyszukiwania telewizor czy jakiekolwiek urządzenie zacznie
odtwarzać dźwięk i obraz, co będzie oznaczać,
że skanowanie automatyczne zostało zakończone.
Pozostaje nam tylko przycisnąć przycisk OK i przycisk EXIT, aby wyjść z menu urządzenia.
Jak, bez pomocy wzroku, aktualizować
listę programów?
Wyłączamy odbiornik z prądu i czekamy
15 sekund. Następnie włączamy odbiornik, naciskamy przycisk Standby na przednim panelu i czekamy aż telewizor lub inne urządzenie, do którego
jest podłączone URZ0083 zacznie grać. Przyciskamy przycisk Menu i Ch-, potem jeden raz VOL+
i OK. Drugi raz naciskamy przycisk OK i czekamy,
aż tuner zaktualizuje listę programów . Po zakończonej aktualizacji, gdy zacznie grać podłączone
pod tuner urządzenie, przyciskamy OK i wychodzimy z menu przyciskiem Exit.
Dla osób niewidomych ważną rzeczą jest
audiodeskrypcja – czyli dodatkowy opis tego,
co się dzieje na ekranie przez lektora. Jak to włączyć w urządzeniu Cabletech? W momencie, gdy
odtwarzany jest dany kanał, należy wcisnąć przycisk AUDIO na pilocie, a następnie za pomocą
przycisku CH- wybrać żądaną ścieżkę, zatwierdzić wybór przyciskiem OK, przycisnąć jeszcze raz
przycisk AUDIO i gotowe. W praktyce, wciskamy
przycisk AUDIO, potem przycisk CH- i przycisk
OK. Jeśli usłyszymy audiodeskrypcję, wciskamy
AUDIO, aby wyjść do obrazu, natomiast jeżeli jej
nie usłyszymy, należy wcisnąć przycisk CH- i znów
OK, a potem powtarzać operację aż do skutku,
a po uzyskaniu żądanego rezultatu należy przyciskiem AUDIO wyjść do obrazu.
Telewizja cyfrowa
UWAGA!!! Istnienie dodatkowej ścieżki z audiodeskrypcją dla niewidomych zależy tylko i wyłącznie
od nadawcy i nie zawsze działa.
Jak słuchać radia przy pomocy Tunera
Cabletech?
Gdy słyszymy program telewizyjny, naciskamy
na pilocie przycisk TV/RADIO i jeżeli multiplex nadaje
programy radiowe, usłyszymy zawartość programu,
a na ekranie pojawi się nazwa danej stacji.
Gdy programów jest więcej, przełączamy się między nimi przyciskami Ch+ lub Ch-. Aby wrócić znów
do programów telewizyjnych, wciskamy na pilocie
przycisk TV/RADIO.
Czy warto przejść na telewizję
cyfrową?
Jeśli korzystamy z kablówki lub satelity, nic nie
musimy zmieniać. Przejść na telewizję cyfrową
muszą posiadacze zwykłych anten naziemnych.
Odbiór analogowy zostanie wyłączony w całym
kraju 31 lipca 2013, więc jeśli chcemy oglądać jakąkolwiek telewizję i nie płacić, musimy
to zrobić.
Szczegółowe harmonogramy wdrażania telewizji cyfrowej, jak i wyłączania odbioru analogowego
na terenie kraju można znaleźć na stronie www.emitel.pl lub na stronie www.cyfryzacja.gov.pl.
Osoby niewidome z pewnością docenią stronę
http://telewizja-cyfrowa.com, na której harmonogramy opisane są zwykłym tekstem, nie generują
więc problemów z ich dostępnością.
Obecnie na terenie kraju można już odbierać
dwa multiplexy, do października 2014 wdrożony
zostanie trzeci.
Na multiplexie pierwszym obecnie odbiera się:
TVP1 (od czerwca br. w HD), TVP2, TTV – program
o charakterze talk-show, interwencyjnym, newsowym, EskaTV – program z muzyką pop, POLOTV
– program z muzyką Discopolo, ATM Rozrywka –
program rozrywkowy (obecnie bazujący głównie
na powtórkach programów z innych telewizji) i TVP
Info regionalny.
Multiplex drugi to: Polsat, Polsat Sport/News –
program z nowościami sportowymi, TV4, TVN, TVN7,
TV Puls, TV Puls2 – narazie sygnał kontrolny i TV6 –
program filmowo/rozrywkowo/ powtórkowy.
Multiplex trzeci, najmniej rozwinięty, będzie
w całości przeznaczony dla Telewizji Polskiej.
Na razie nadają tam: TVP1, TVP2, TVP Info, TVP Kultura, TVP Historia, TVP Polonia, ma być też TVP HD.
Telewizja Polska zejdzie z multiplexu pierwszego
po osiągnięciu pokrycia całego kraju przez multiplex
trzeci, co stanie się w roku 2014,
Tak więc można spodziewać się zmian w ofercie
programowej wspomnianego nadajnika.
Docelowo ma być pięć lub sześć multiplexów
cyfrowej telewizji naziemnej, co daje nam możliwość bezpłatnego odbioru aż 43 programów.
DVB-T – fakty i mity
Na niektórych stronach internetowych można spotkać się z twierdzeniem, że jeśli mamy dobry odbiór
telewizji analogowej, to nie musimy nic robić, gdyż
telewizja cyfrowa nadaje na tych samych kanałach i na antenach, które mamy, będziemy mogli ją
odbierać bez przeszkód. Jest to tylko część prawdy.
W Polsce telewizja cyfrowa DVB-T będzie odbierana
w paśmie 174 ~ 230MHz (VHF), 470 ~ 862MHz (UHF)
– co oznacza, że odbiór telewizyjny będzie możliwy
w kanałach od 21. do 69.
Wiele anten, siatkowych i innych, działa
w paśmie od kanału 21. do kanału 60., nieprawidłowo przekazując dziewięć kanałów, co prowadzi do brak możliwości odbioru jednego, drugiego lub trzeciego MUX-a. Może zdarzyć się więc
tak, że nie będziemy w stanie przy pomocy starej
anteny odbierać tego, co inni. Piszącemu niniejszy
tekst zdarzyło się, że nie może odbierać TVP1 TVP2
i wszystkich kanałów z Multiplexu pierwszego,
ponieważ tenże jest nadawany na kanale 64, nieprawidłowo obsługiwanym przez obecnie użytkowaną antenę.
Opisana wyżej sytuacja może, lecz nie musi mieć
miejsca w Państwa domach, jednakże w przypadku
jej zaistnienia najlepiej zainwestować w nową, dedykowaną do odbioru cyfrowej telewizji antenę.
Cyfryzacja nadchodzi, to fakt. Natomiast zmian
należy spodziewać się zarówno w zawartości multiplexów, jak i w rozmieszczeniu nadajników. W niniejszym artykule opisano stan bieżący.
Telewizja cyfrowa daje wiele możliwości i pozostaje tylko mieć nadzieję, że coraz więcej nadawców
w trakcie przygotowywania materiałów zacznie
myśleć także o niewidomych, tworząc audiodeskrypcję do coraz większej ilości produkowanych
programów, wszak możliwości techniczne są, czas
najwyższy je po prostu wykorzystać.
NR 4 (17) 2012
37
fot. Nokia
Nokia Screen Reader
Piotr Witek*
Technologie mobilne już na dobre zadomowiły się w naszym codziennym życiu.
Obecnie niezwykle trudno byłoby nam wyobrazić sobie świat bez smartphone’ów
czy tabletów. Coraz częściej, sprawdzając pocztę elektroniczną, program
telewizyjny czy prognozę pogody, zamiast korzystać z komputera czy gazety,
sięgamy po urządzenie mobilne. Osoby z dysfunkcją wzroku także zauważają
potencjał przenośnych rozwiązań, o czym najdobitniej świadczy ostatni numer
czasopisma Tyfloświat, niemal w całości poświęcony mobilnym gadżetom.
W ciągu ostatniej dekady byliśmy świadkami
dwóch rewolucji na polu dostępności urządzeń
mobilnych. Pierwszą stanowiło pojawienie się
na rynku dwóch komórkowych programów odczytu
ekranu - Mobile Speaka oraz Talksa. Umożliwiły
one osobom niewidomym wygodne korzystanie
z większości funkcji smartphone’ów, działających
na platformie operacyjnej Symbian. Za drugą
rewolucję uznać należy stworzenie darmowych
programów odczytu ekranu, stanowiących część
systemów operacyjnych Apple iOS oraz Android.
Nowe rozwiązania umożliwiły osobom z dysfunkcją wzroku korzystanie z najnowocześniejszych
38
telefonów i tabletów. Aktualnie jesteśmy świadkami końcowych akordów tej drugiej rewolucji,
przez które należy rozumieć pojawienie się darmowego programu odczytu ekranu dla telefonów
firmy Nokia, działających w oparciu o system operacyjny Symbian.
Skąd się wziął NSR?
Pierwszy raz o aplikacji Nokia Screen Reader usłyszeliśmy w październiku 2011 r. na odbywającej się
w Londynie konferencji Nokia World 2011. Wśród
wielu innych zapowiedzi, firma Nokia poinformowała, iż ma zamiar udostępnić darmowy program,
N o kia S c r e e n R e ad e r
przy pomocy którego osoby z dysfunkcją wzroku,
korzystając z komunikatów głosowych, będą mogły
wygodnie używać telefonów fińskiego producenta.
Zapowiedź była bardzo interesująca między innymi
dlatego, że autorem aplikacji miała być hiszpańska
firma Code Factory, która wcześniej stworzyła program Mobile Speak. Niedługo po konferencji sami
mogliśmy się przekonać, jak działa Nokia Screen
Reader i czym różni się od aplikacji Mobile Speak.
Jak podaje sam producent, NSR jest darmową,
uproszczoną wersją programu odczytu ekranu
Mobile Speak. Nokia Screen Reader umożliwia
odczytanie podświetlonego na ekranie tekstu lub
elementu. Korzystając z niego, użytkownik jest
w stanie szybko zapoznać się z istotnymi informacjami w rodzaju godziny i daty, siły sygnału czy
poziomu naładowania baterii, zwiększyć, zmniejszyć poziom głośności lub całkowicie wyciszyć
syntezator mowy. Aplikacja umożliwia wybieranie numerów, weryfikację dzwoniącej osoby oraz
odbieranie połączeń, a także obsługę wiadomości
SMS, korzystanie z książki telefonicznej, przeglądarki internetowej i wielu innych zainstalowanych
w systemie telefonu programów. Nokia Screen
Reader działa zarówno na telefonach z tradycyjnymi klawiszami, jak i na tych, które posiadają
tylko ekrany dotykowe.
Obsługiwane telefony
Nokia Screen Reader jest cały czas rozwijany przez
firmę Code Factory. Dzięki temu lista obsługiwanych telefonów nieustannie się wydłuża. Aktualnie
wśród wspieranych modeli wymieniane są: Nokia
500, 603, 700, 701, 808 PureView, 5320, 5530, 5630,
5730, 6120, 6121, 6210, 6220, 6700 Slide, 6710, 6720,
6790, C5-00, C5 5MP, C6-00, C6-01, C7, E5, E52, E55,
E6-00, E63, E66, E7, E71, E71x, E72, E73, E75, N78,
N79, N8, N85, N86, N96, N97, N97 Mini, X6 i X7.
Jeśli nie mamy pewności, czy nasz telefon jest
już wspierany, wystarczy abyśmy spróbowali zainstalować na nim Nokia Screen Reader. Jak podaje
producent, jeśli telefon nie będzie kompatybilny
z aplikacją, program po prostu się nie zainstaluje.
Obsługiwane języki
NSR posiada wsparcie dla najróżniejszych języków. Aktualnie są to m.in. angielski, hiszpański,
fot. Nokia
Możliwości Nokia Screen Reader
Nokia Screen Reader
niemiecki, portugalski, fiński, norweski, duński,
szwedzki, włoski i wiele, wiele innych. Wśród
wymienianych nie ma jednak języka polskiego.
Na szczęście nie oznacza to, że Nokia Screen
Reader nie działa na telefonach z polskim interfejsem. Do poprawnego funkcjonowania w języku
polskim aplikacja wymaga jedynie polskiego syntezatora mowy. Brak wsparcia NSR ogranicza się
praktycznie do kilku komunikatów w języku angielskim, które wygłaszane są polską syntezą. Przykładowo: „Battery level is seven bars” („Poziom
naładowania baterii wynosi siedem pasków”).
Wspomniane komunikaty dotyczą głównie paska
statusu, czyli komunikatów o mocy sygnału, poziomie naładowania baterii czy włączeniu Bluetootha.
Dodatkowo przyciski odczytywane są jako „button”, a okna jako „window”. Oprócz tych kilku fraz,
Nokia Screen Reader wszystkie pozycje interfejsu
telefonu odczytuje w języku polskim.
NR 4 (17) 2012
39
Obsługa i konfiguracja
Nokia Screen Reader jest programem bardzo prostym w obsłudze. Na telefonach z ekranami dotykowymi wykorzystuje gesty oraz cztery tryby
pracy znane z programu Mobile Speak. W przypadku telefonów z tradycyjną klawiaturą alfanumeryczną, użytkownik ma do dyspozycji kilka
prostych skrótów klawiaturowych. Skróty te odpowiadają gestom na ekranie dotykowym w układzie
joystick. Do podstawowego korzystania z telefonu
przy pomocy Nokia Screen Reader wystarczy znajomość zaledwie czterech skrótów lub gestów.
Są to:
•przytrzymanie strzałki w lewo (odczytanie
całego paska statusu oraz podanie aktualnej
daty i godziny),
•przytrzymanie strzałki w prawo (odczytanie nazwy bieżącego okna oraz przycisków
funkcyjnych),
•przytrzymanie strzałki w górę lub w dół (zwiększenie lub zmniejszenie głośności syntezy
mowy),
•przytrzymanie joysticka (wyłączanie i włączanie syntezy mowy).
Na ekranach dotykowych, przytrzymaniu joysticka w danym kierunku odpowiada gest przeciągnięcia palcem po wyświetlaczu w tę samą stronę.
Gest poprzedza naciśnięcie klawisza funkcyjnego, którym domyślnie jest klawisz wyzwalający
migawkę aparatu. Odpowiednikiem przytrzymania
joysticka jest naciśnięcie klawisza funkcyjnego,
a następnie dotknięcie dolnej części ekranu
(0 na wirtualnej klawiaturze).
Oprócz tych podstawowych poleceń, Nokia
Screen Reader posiada bardzo wiele komend, służących do obsługi przeglądarki internetowej. Dzięki
nim szybko i w miarę wygodnie możemy przeglądać
zawartość Internetu. Z całym zestawem dostępnych w NSR skrótów i gestów można zapoznać się,
przeglądając instrukcję obsługi programu.
Konfiguracja Nokia Screen Reader jest bardzo
prosta. Użytkownik do dyspozycji ma tylko cztery
opcje. Pierwsza włącza i wyłącza NSR. Druga,
funkcjonująca pod nazwą Voice, umożliwia wybór
syntezatora mowy. Trzecia - Volume odpowiada za
ustawienie głośności. W czwartej, której nadano
nazwę Nokia HQ Settings, użytkownik wybiera
język interfejsu, głos syntezatora, szybkość mowy
i ponownie głośność.
fot. Nokia
Pobieranie i instalacja
Nokia Screen Reader – ustawienia
40
Zanim użytkownik zainstaluje program Nokia
Screen Reader, powinien się upewnić czy w telefonie posiada polską syntezę mowy. W tym celu
należy wejść w menu telefonu, następnie w ‘Panel
Sterowania’ – ‘Telefon’ i na końcu w zakładkę
‘Mowa’. Podane nazwy mogą się nieznacznie różnić,
w zależności od modelu telefonu Nokia. Pierwsza
pozycja w opcjach – ‘Mowa’ określa język syntezy.
Powinien tam być ustawiony język polski. Na drugim miejscu znajduje się wybór syntezy mowy.
Dla telefonów z polskim interfejsem powinna ona
zawierać głos Marta. Jeśli ta pozycja zawiera inny
głos, należy skorzystać z przycisku ‘Opcje’ i pozycji
‘Pobierz Języki’. Po jej wybraniu, użytkownik zostanie przekierowany na stronę internetową, z której będzie mógł za darmo pobrać polską syntezę
mowy Marta. Dodatkowo, oprócz samego głosu,
należy pobrać z tej samej strony tzw. Pakiet językowy. Plik nosi nazwę TTS_Polish.SIS. Po pobraniu plików telefon automatycznie zaproponuje ich
instalację, na co należy się zgodzić. Polską syntezę
mowy i pakiet językowy można także pobrać przy
pomocy komputera i dopiero po przeniesieniu ich
do telefonu przeprowadzić instalację. Wspomniane
pliki użytkownik odnajdzie na stronie http://
www.nokia.com/global/support/text-to-speech/.
Dopiero po upewnieniu się, iż polska synteza
została poprawnie zainstalowana, należy przejść
do instalacji NSR.
Istnieje kilka alternatywnych sposobów pobierania samej aplikacji Nokia Screen Reader – przy
wykorzystaniu wbudowanej przeglądarki w telefonie, programu Nokia OVI w telefonie, pakietu
Nokia PC Suite na komputerze lub też specjalnej
wtyczki do aplikacji Firefox. Każdy z wymienionych
sposobów wymaga podobnego działania. Przy
użyciu jednego z wymienionych narzędzi należy
odwiedzić internetowy sklep Nokia OVI, w którym
najpierw trzeba wyszukać, a następnie pobrać program Nokia Screen Reader. Z podanych sposobów,
najłatwiejszym i najszybszym jest skorzystanie
z wbudowanej w telefonie przeglądarki. Przy jej
pomocy wystarczy wejść na stronę http://store.ovi.
com/content/224364, a następnie pobrać program
Nokia Screen Reader i zgodzić się na, zaproponowaną przez telefon, instalację aplikacji. Po kilku
sekundach telefon odezwie się do użytkownika
polskim głosem.
Czy warto?
Aplikacja NSR przy dłuższym użytkowaniu okazuje
się być w pełni funkcjonalnym programem odczytu
ekranu. Przy jego pomocy użytkownik bez najmniejszych problemów może korzystać z większości funkcji i aplikacji zainstalowanych w telefonie.
Wybieranie numerów, używanie książki telefonicznej, czytanie i pisanie wiadomości tekstowych nie
nastręcza żadnych kłopotów. Na szczególną uwagę
zasługuje rozbudowane wsparcie dla przeglądarki
internetowej.
Jedynym mankamentem Nokia Screen Reader
jest czas reakcji na komendy użytkownika. Problem dotyczy głównie starszych modeli telefonów, na których program potrzebuje około
jednej sekundy, aby zareagować na polecenie
użytkownika.
fot. shutterstock.com
NSR jest na bieżąco udoskonalany. Najnowsza
wersja opatrzona numerem 1.40.3 posiada wsparcie dla systemów Symbian Anna oraz Belle.
Dla użytkowników chcących korzystać z telefonu do podstawowych zadań, darmowy Nokia
Screen Reader w obecnej postaci stanowi godną
konkurencję dla komercyjnych programów Talks
i Mobile Speak. Autor niniejszego tekstu, będący
wieloletnim użytkownikiem aplikacji Talks, korzysta z NSR od kilku miesięcy na służbowym telefonie i uważa go za w pełni wystarczający do podstawowej obsługi smartphone’u firmy Nokia.
* Piotr Witek urodził się w 1979 roku. Wzrok stracił
mając piętnaście lat. Z wykształcenia i zamiłowania jest masażystą i terapeutą manualnym. Ukończył studia na wydziale Promocji Zdrowia i obecnie
pracuje w Fundacji Instytut Rozwoju Regionalnego.
Po utracie wzroku, nie chcąc zaakceptować własnych, fizycznych ograniczeń, nieustannie wyszukuje i promuje w środowisku osób niewidomych
nowatorskie rozwiązania technologiczne mogące
usprawnić funkcjonowanie w społeczeństwie osób
z dysfunkcją wzroku.
NR 4 (17) 2012
41
Mat e r ia ł i n f o r m a c y j n y
Nowe możliwości edukacji
osób niewidomych
na poziomie wyższym
Natalia Noczeń*
Według badania przeprowadzonego przez instytut VRG Strategia na zlecenie
Fundacji Instytut Rozwoju Regionalnego (2007): „Osoby z niepełnosprawnością
narządu wzroku, w zdecydowanej większości zdają sobie sprawę z ogromnego
znaczenia, jakie wykształcenie ma w dzisiejszym świecie (83% zgadza się
ze stwierdzeniem, iż „wykształcenie w dzisiejszym świecie to podstawa”, a 65%,
iż „bez wykształcenia człowiek jest nikim”).
Dość zgodnie oceniają również, iż wykształcenie jest ważniejsze dla osób niepełnosprawnych,
niż dla osób sprawnych (jedynie 38% postrzega je
jako mniej lub tak samo ważne). Z drugiej jednak
strony, dość pesymistycznie oceniają swoje możliwości na rynku edukacyjnym, czują się na nim
dyskryminowane oraz bardzo negatywnie oceniają
swoje możliwości i szanse na rynku pracy”.
42
Osoba niewidoma, która decyduje się na kontynuowanie nauki na poziomie wyższym, najczęściej
wybiera kierunek niebędący kierunkiem ścisłym.
Ankietowani przedstawiciele uczelni wyższych
jako dostępne dla osób niewidomych wskazali
następujące kierunki studiów: zarządzanie i marketing (około 23%), ekonomia (około 14%) oraz kierunki nietechniczne (około 14%). Wybór ten wynika
Mat e r ia ł i n f o r m a c y j n y
przede wszystkim z dużej dostępności materiałów dla osób z dysfunkcją wzroku: podręczników,
skryptów, list zadań, materiałów źródłowych,
które dla osoby niewidomej są niezbędne, aby
w ogóle zacząć myśleć o studiowaniu. Adaptacja
zwykłej książki, czyli takiej, która zawiera wyłącznie tekst w czarnodruku jest stosunkowo prosta.
Książka jest w całości skanowana i w ten sposób
przekształcana do formy cyfrowej. Gotowy plik
tekstowy można odsłuchać również przy pomocy
syntezatora mowy. Taką adaptację na własny użytek wykona właściwie każda osoba, która posiada
skaner wraz z odpowiednim oprogramowaniem
OCR (np. Abby FineReader), a następnie przetworzy ten materiał do postaci dźwiękowej przy użyciu programu np. IVONA Reader. Problem pojawia
się przy procesie adaptacji książek technicznych,
np. do matematyki czy informatyki, niezbędnych
do realizacji studiów np. na politechnikach. Wzory
matematyczne, diagramy lub wykresy, jakie zawierają te książki, nie są rozpoznawane jako tekst tylko
jako grafika i nie są odczytywane przez oprogramowanie. Z tego powodu proces adaptacji książki
technicznej uważany był do niedawna za trudny
lub zupełnie niemożliwy.
Tymczasem absolwenci ścisłych kierunków
są obecnie najbardziej poszukiwani przez pracodawców. Rzadkością jest dzisiaj, żeby absolwent
politechniki z tytułem inżyniera miał problemy
ze znalezieniem pracy w zawodzie. Jednocześnie
stawki ich wynagrodzeń są niemal trzykrotnie
wyższe niż pracowników branż nietechnicznych.
Wyniki badania Antal International (marzec 2012)
wskazują, że więcej niż połowa specjalistów inżynierów w Polsce zarabia powyżej 8000 zł brutto.
Ukończenie kierunku technicznego daje więc
absolwentowi, w tym również absolwentowi niepełnosprawnemu większą szansę na atrakcyjne
zatrudnienie niż po kierunku humanistycznym.
Przy ogólnej dyskryminacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy ten aspekt staje się niezwykle istotny. Szansa jest tym większa, że na rynku
– pojawiają się coraz to nowe urządzenia techniczne, które sprawiają, że osoba niewidoma
staje się tak samo wydajna, a nawet wydajniejsza
niż osoba pełnosprawna. W świecie informatyki
dobry wzrok lub wzrok w ogóle nie jest warunkiem koniecznym. Jestem w stanie robić prawie
to samo przy użyciu oprogramowania udźwiękawiającego i linijki brajlowskiej – nie muszę widzieć
– mówi niewidomy student Politechniki Wrocławskiej. Studia techniczne są ponadto dużo bardziej
praktyczne, dzięki czemu nawet bez doświadczenia w firmie jest się gotowym na pewne stanowiska pracy od razu po studiach lub nawet w ich
trakcie.
Nie jest oczywiście tak, że osoby niewidome
w ogóle nie studiują kierunków technicznych. Jednak ich procent jest wciąż niewielki. Ograniczony
dostęp do materiałów wymaga od studentów
niewidomych dodatkowej, często wielogodzinnej,
pracy. Niezbędna jest pomoc osoby widzącej, która
może przepisać notatki z wykładów do formy elektronicznej i próbować wytłumaczyć wykresy np.
na wypukłych przedmiotach.
Obecnie studia techniczne są bardziej osiągalne
niż kiedykolwiek. Stowarzyszenie „Twoje nowe
możliwości” od 2009 roku pracuje nad adaptacją
podręczników akademickich z zakresu matematyki
i informatyki do formy dostępnej dla osób niewidomych. Tak kompleksowo nie robiono tego wcześniej w żadnej organizacji ani uczelni. Nad metodą
kompletnej adaptacji pracowaliśmy ponad rok i ciągle ją udoskonalamy. Najważniejszym elementem
pozostaje jednak drobiazgowa ręczna adaptacja
materiału źródłowego, następnie korekta wykonywana przez osobę widzącą. Końcowym etapem
jest weryfikacja i korekta postaci cyfrowej przez
osobę niewidomą i wydruk – tłumaczy kierownik
działu adaptacji Stowarzyszenia.
W ten sposób zaadaptowane zostało już ponad
30 podręczników technicznych, a pierwszy niewidomy student informatyki na Politechnice Wrocławskiej ma dostęp do tych samych materiałów,
co jego pełnosprawni koledzy z roku.
*Natalia Noczeń – absolwentka Dziennikarstwa
i Komunikacji Społecznej na Uniwersytecie Wrocławskim. Od ponad trzech lat pracuje jako specjalista ds. promocji i PR w Stowarzyszeniu „Twoje
nowe możliwości”. W ramach Centrum Wsparcia
Studentów Niepełnosprawnych prowadzonego
przez Stowarzyszenie koordynuje projekty aktywizujące zawodowo i społecznie młode osoby
z niepełnosprawnością.
NR 4 (17) 2012
43
Zobacz nas
w Internecie
www.tyfloswiat.pl
W portalu:
•
•
•
•
•
•
baza oprogramowania i sprzętu specjalistycznego,
informacje o producentach i dystrybutorach,
testy i opinie o produktach,
informacje prawne,
baza szkoleń dostosowanych do potrzeb osób z dysfunkcją wzroku,
wydarzenia, konferencje, imprezy
... i wiele wiele innych informacji!
Projekt współfinansowany ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.

cyfrowa Telewizja Dostępny transport Komputerowe

Transkrypt

Podobne dokumenty

Walki na jeziorze Tanganika Brytyjskie monitory typu «Abercrombie