Rozdział I - Urząd Gminy Krynice

Rozdział III
Województwo lubelskie – charakterystyka ogólna.
1. Położenie geograficzne i administracyjne.
Województwo lubelskie o powierzchni 25115 km2 (co stanowi 8% powierzchni
Polski) zajmuje pod względem obszaru trzecie miejsce w kraju.
Graniczy z Białorusią i Ukrainą od strony wschodniej oraz
z czterema województwami: podkarpackim, świętokrzyskim,
mazowieckim i podlaskim. Łączna długość granic województwa
wynosi 1127 km, z czego granica państwa to 445 km (z Białorusią
wynosi 168 km, z Ukrainą 277 km), resztę stanowią granice z
sąsiednimi województwami: mazowieckim – 363 km, podkarpackim
– 282 km, podlaskim – 4 km i świętokrzyskim – 33 km. Lubelszczyzna położona
jest od strony zachodniej w dorzeczu Wisły, od południa w dorzeczu Sanu i Tanwi,
a od północy i wschodu w dorzeczu Bugu. Rzeka Bug na odcinku o długości 363
km stanowi granicę państwa.
Administracyjnie województwo lubelskie podzielone jest na 24 powiaty - 20
ziemskich i 4 grodzkie: powiat bialski, powiat biłgorajski, powiat chełmski, powiat
hrubieszowski, powiat janowski, powiat krasnostawski, powiat kraśnicki, powiat
lubartowski, powiat lubelski, powiat łęczyński, powiat łukowski, powiat opolski,
powiat parczewski, powiat puławski, powiat radzyński, powiat rycki, powiat świdnicki,
powiat tomaszowski, powiat włodawski, powiat zamojski. Powiaty grodzkie
to: Lublin, Chełm, Zamość i Biała Podlaska. Wśród gmin województwa lubelskiego
20 to gminy miejskie, 21 miejsko - wiejskie, a 172 to gminy wiejskie.
MAPA 1 – Województwo lubelskie w podziale na powiaty.
21
Województwo lubelskie położone jest na obszarze kilku regionów fizycznogeograficznych zróżnicowanych pod względem rzeźby, krajobrazu i roślinności.
Obszar północno-zachodni położony jest na Nizinie Południowopodlaskiej. Jest
ona lekko falistą równiną z polodowcowymi wzniesieniami. Północno - wschodnią
część województwa zajmuje z kolei Polesie (Zachodnie i Wołyńskie). To płaska
równina, na której występują obszary bagienne, torfowiska oraz jeziora (najczęściej
jeziora krasowe na Równinie Łęczyńsko-Włodawskiej). Środkową i południowo zachodnią część województwa stanowi Wyżyna Lubelska, z licznie występującymi
wąwozami oraz dolinami rzecznymi, zaś południowo-wschodnią Wyżyna
Zachodniowołyńska. Południowy obszar zajmuje wyżynne pasmo Roztocza
o szerokości 15 km ciągnące się od okolic Kraśnika aż do Lwowa. Ziemie
południowo-zachodnie zajmuje Kotlina Sandomierska. Najwyżej położonym
punktem województwa jest Krągły Goraj (388,7 m n.p.m.) w gminie Lubycza
Królewska, a najniżej położony obszar znajduje się w gminie Stężyca (106,6 m
n.p.m.).
Głównymi rzekami Lubelszczyzny są: Wisła, Bug i Wieprz oraz Bystrzyca,
Huczwa i Krzna. Wyżyna Lubelska posiada rzadką sieć rzeczną. Wody
powierzchniowe województwa - stawy, zbiorniki wodne, rzeki i jeziora zajmują
około 35 600 ha, co stanowi 1,4% całego obszaru. Duże zaplecze wody stanowi
Pojezierze Łęczyńsko-Włodawskie, a szczególnie jego część południowa (Równina
Łęczyńsko-Włodawska) z licznymi jeziorami (68 jezior). Największe spośród nich
to: Uściwierz (2,8 km2) i Wytyckie (2,7 km2). Najgłębszymi jeziorami są: Piaseczno
(w najgłębszym miejscu - 38,8 m), Białe (ok. 35 m), Krasne (ok. 34 m) i
Zagłębocze
(ok. 23 m). Obszar pojezierza należy do szczególnych miejsc
pod względem klimatycznym, krajobrazowym, jest też główną bazą wypoczynkowo
- wczasową
w województwie lubelskim.
Lubelszczyzna jest obszarem położonym w międzyrzeczu Wisły i Bugu.
Największą zlewnią województwa jest zlewnia Wieprza zajmująca centralne
położenie i stanowiąca 41,5% jego powierzchni. Następną pod względem wielkości
jest zlewnia Bugu - 35,7%, zajmująca wschodnią i północną część województwa.
Zlewnia Wisły wyznacza zachodnią granicę województwa i obejmuje 11,9%
powierzchni oraz zlewnia Sanu i Sanny położona w południowo – zachodnim jego
fragmencie i zajmująca 10,9% powierzchni.
Wschodnią i północną część województwa lubelskiego zajmuje zlewnia
Bugu. Pod względem hydrograficznym jej obszar składa się ze zlewni
lewostronnych dopływów Bugu. Najważniejsze z nich to: Sołokija, Huczwa,
Uherka, Włodawka i Krzna.
Główne rzeki zlewni Bug – klasa jakości wody:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Bug – IV i V klasa jakości,
Sołokija – V klasa jakości,
Huczwa – III, IV klasa jakości,
Uherka – IV i V klasa jakości,
Włodawka – III, IV i V klasa jakości,
Krzna – I, II, IV i V klasa jakości.
Zlewnia Wisły rozciąga się wzdłuż zachodniej granicy województwa,
zajmując ok. 11,9% jego powierzchni. Wisła jest najważniejszą i najdłuższą rzeką
Polski i największą rzeką w zlewisku Morza Bałtyckiego. Obserwowana
asymetryczność dopływów Wisły (lewostronne dopływy są krótsze i mniej obfite
w wodę w stosunku do dopływów prawostronnych) jest związana z nachyleniem
22
powierzchni w kierunku północno-zachodnim oraz z rozwojem rzeźby terenu
w trzeciorzędzie i czwartorzędzie. Najważniejsze rzeki zlewni Wisły na terenie
województwa lubelskiego to: Chodelka, Wyżnica, Kurówka i Bystra.
Główne rzeki zlewni Wisły – klasa jakości wody:
1.
2.
3.
4.
5.
Wisła – III, IV i V klasa jakości,
Chodelka – III klasa jakości,
Wyżnica – IV klasa jakości,
Kurówka – IV klasa jakości,
Bystra – IV i V klasa jakości.
Zlewnia Wieprza jest największą zlewnią województwa lubelskiego.
Usytuowana centralnie stanowi 41,5% jego powierzchni. Jest to jedyny obszar
ściśle odpowiadający kryterium hydrograficznemu. Granice zlewni nie są przecięte
przez granice województwa. Jest to również zlewnia najbardziej zasobna w wodę,
przy czym zasoby te powstają w całości na terenie województwa i na tym terenie
mogą być rozdysponowane. Najważniejsze rzeki zlewni Wieprz na terenie
województwa lubelskiego to: Świnka, Irenka, Bystrzyca, Tyśmienica.
Główne rzeki zlewni Wieprz – klasa jakości wody:
1.
2.
3.
4.
5.
Wieprz – IV klasa jakości,
Świnka – V klasa jakości,
Irenka – V klasa jakości,
Bystrzyca – II, III, IV i V klasa jakości,
Tyśmienica – V klasa jakości.
Pod względem hydrograficznym obszar zlewni Sanu i Sanny jest niejednolity
i dzieli się na trzy główne zlewnie, poprzecinane granicami województwa
lubelskiego z województwem podkarpackim. Są to zlewnie Tanwi, Bukowej
i Sanny. Spośród dotychczas omawianych zlewnia Sanu i Sanny charakteryzuje
się największym udziałem gruntów leśnych. Najważniejsze rzeki zlewni Sanu
i Sanny na terenie województwa lubelskiego to: Tanew, Łada, Złota Nitka, Sanna.
Główne rzeki zlewni Sanu i Sanny – klasa jakości wody:
1.
2.
3.
4.
Tanew – III i IV klasa jakości,
Łada – IV klasa jakości,
Złota Nitka – IV klasa jakości,
Sanna – III i IV klasa jakości.
Srtuktura wódy powierzchniowych województwa lubelskiego według klas
czystości przedstawia się następująco: II klasa – 0,60%, III klasa – 21,10%,
IV klasa – 63,70% i V klasa – 14,60%.
Głównym zbiornikiem wód podziemnych województwa lubelskiego jest
Niecka Lubelska rozdzielona rzeką Wieprz na zbiornik lubelski i zbiornik chełmsko
- zamojski. Na szczególną uwagę zasługuje rejon uzdrowiska Nałęczów, gdzie
występują lecznicze wody mineralno-żelaziste, wspomagające leczenie chorób
układu krążenia.
23
MAPA 2 – Podział hydrograficzny województwa lubelskiego.
Województwo lubelskie należy do najsłabiej zalesionych obszarów w Polsce.
Lasy i grunty leśne położone w granicach administracyjnych województwa
lubelskiego zajmują powierzchnię 572 tys. ha, z tego na lasy nie stanowiące
własności Skarbu Państwa przypada powierzchnia ogółem 216 617 ha, co stanowi
38,77% wszystkich lasów. Lesistość województwa lubelskiego uwzględniając
powierzchnię lasów i gruntów leśnych wynosi ok. 22,4%, przy lesistości kraju
ok. 28,5%. Najniższy wskaźnik lesistości występuje na Wyżynie Lubelskiej
i Zachodniowołyńskiej z uwagi na żyzne gleby wykorzystywane na rzecz rolnictwa.
Do najsilniej zalesionych obszarów województwa należą powiaty: janowski
24
(38,1%), biłgorajski (37,9%) i włodawski (37,3%). Przeważa drzewostan iglasty
(ok. 75%). Największe kompleksy leśne Lubelszczyzny to: Puszcza Solska, Lasy
Janowskie, Parczewskie i Włodawskie.
Obszar województwa jest atrakcyjny pod względem walorów
przyrodniczo- krajobrazowych. Występuje tu ogromne bogactwo flory i fauny,
zachowały się też siedliska lęgowe i bytowe rzadkich, często zagrożonych,
gatunków zwierząt. Różnorodnymi programami ochrony objęto między innymi:
żółwia błotnego – występującego najliczniej na lubelszczyźnie, susła
perełkowatego – gatunek zagrożony wyginięciem (jedyne stanowisko w Polsce),
oraz głuszca – wpisanego
do „Polskiej czerwonej księgi zwierząt” oraz
ekosystemy bagienne w Sobiborskim Parku Krajobrazowym.
Różnym formom ochrony przyrody podlega 22,8% powierzchni województwa.
Na system obszarów chronionych województwa składają się: 2 parki narodowe –
Roztoczański i Poleski, 17 parków krajobrazowych: Chełmski Park Krajobrazowy,
Kazimierski Park Krajobrazowy, Kozłowiecki Park Krajobrazowy, Krasnobrodzki
Park Krajobrazowy, Krzczonowski Park Krajobrazowy, Nadwieprzański Park
Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Lasy Janowskie, Park Krajobrazowy Podlaski
Przełom Bugu, Park Krajobrazowy Pojezierze Łęczyńskie, Park Krajobrazowy
Puszczy Solskiej, Poleski Park Krajobrazowy, Południoworoztoczański Park
Krajobrazowy, Skierbieszowski Park Krajobrazowy, Sobiborski Park Krajobrazowy,
Strzelecki Park Krajobrazowy, Szczebrzeszyński Park Krajobrazowy i Wrzelowiecki
Park Krajobrazowy, a także 17 obszarów chronionego krajobrazu oraz
83 rezerwaty przyrody.
W 2002 r. w kwietniu UNESCO ustanowiło Międzynarodowy Rezerwat
Biosfery „Polesie Zachodnie”, obejmujący obszar na terytorium trzech państw:
Polski, Białorusi, Ukrainy. Planowane jest również utworzenie Międzynarodowego
Rezerwatu Biosfery „Roztocze”. Partnerami w tym projekcie są: Jaworowski Park
Narodowy (Ukraina), Hrabstwo Forest of Dean (Wielka Brytania), Rezerwat
Biosfery Rhan (Niemcy). Projekt finansowany jest częściowo z programu TACIS.
Po polskiej stronie powstanie rezerwat o powierzchni 230 tys. ha, głównie
na obszarze Roztocza Środkowego i Południowego. Administracyjnie obejmie
3 powiaty i 12 gmin. Rezerwat oparty będzie na istniejących obszarach
chronionych - Roztoczańskiego Parku Narodowego, parkach krajobrazowych
i rezerwatach przyrody. Po ukraińskiej stronie rezerwat obejmie obszar 60 tys. ha
i powstanie w oparciu o Jaworowski Park Narodowy oraz Rezerwat Roztocze.
Ponadto województwo uczestniczy w tworzeniu Europejskiej Sieci
Ekologicznej NATURA 2000. Jest to system ochrony wybranych elementów
przyrody obowiązujący państwa członkowskie Unii Europejskiej.
Klimat województwa lubelskiego tworzą ścierające się masy powietrza
kontynentalnego i oceanicznego. Jest to klimat umiarkowanie kontynentalny.
Pod względem klimatycznym województwo lubelskie można podzielić na dwie
części: północno-wschodnią, (Polesie Lubelskie, Podlasie, Małe Mazowsze)
o klimacie bardziej wilgotnym i surowszym oraz południowo-zachodnią (Wyżyna
Lubelska, Roztocze) o klimacie bardziej suchym nieco łagodniejszym. Średnie
roczne temperatury kształtują się w przedziale od 7°C na Roztoczu do 7,8°C
na wschodzie województwa. Średnia roczna suma opadów wynosi 600 mm
(od 750 mm na Roztoczu do 550 mm na Wyżynie Lubelskiej i Podlasiu). Okres
wegetacji trwa 205 - 210 dni. Na obszarze województwa przeważają wiatry
zachodnie o średniej prędkości 3,1 m/s.
Ze względu na swoje położenie geograficzne województwo lubelskie
pełni ważną rolę w kontaktach ze Wschodem. Funkcjonują tutaj przejścia
25
graniczne polsko-białoruskie w Kukurykach, Terespolu i Sławatyczach oraz
polsko- ukraińskie w Dorohusku, Zosinie i Hrebennem.
2.
Podstawowe dane demograficzne.
Województwo lubelskie zamieszkuje ok. 2170,6 tys. mieszkańców (dane
GUS na koniec marca 2007 r.), co stanowi ok. 5,7% ludności Polski. W stosunku
do roku 2006 liczba ta zmniejszyła się o 0,3%. Według prognoz statystycznych
liczba ludności województwa lubelskiego w 2030 r. będzie wynosiła ok. 2 000,8 tys.
W miastach zamieszkiwało ok. 46,6% ogółu ludności. Lubelszczyzna liczy 41
miast. Największe ośrodki miejskie to: Lublin (ok. 360 tys. mieszkańców), Chełm
(ok. 71 tys. mieszkańców), Zamość (ok. 69 tys. mieszkańców) i Biała Podlaska (ok.
59 tys. mieszkańców).
Na 1 km2 powierzchni przypada 86 osób (w 2005 r. – 87 osób), w miastach –
1053 osób (w 2005 r. – 1056), a na wsi 48 osób (tyle samo, co w 2005 r.). Na 100
mężczyzn w 2006 r. przypadało 106 kobiet, w miastach – 111, a na wsi – 102.
W 2006 r. zarejestrowano 21,5 tys. żywych urodzeń (więcej o 0,7% niż
w 2005 r.), co oznacza, że na 1000 ludności urodziło się 9,85 dzieci (9,75 w 2005
r.). Odnotowano 22,7 tys. zgonów (mniej o 2,2% niż w roku 2005) przy
współczynniku 10,39‰ (w roku 2005 – 10,58‰). Przyrost naturalny (od 8 lat) jest
ujemny i współczynnik w 2006 r. wyniósł [-0,54‰] (w roku 2005 - [-0,84‰]).
Umieralność niemowląt zmalała o 11,5% w stosunku do ubiegłego roku
i współczynnik zgonów niemowląt (na 1000 urodzeń żywych) zmniejszył się o 0,89
punktu promilowego do poziomu 6,42‰. (7,31‰ w 2005 r.).
Ubytek ludności dotyczył głównie dzieci i młodzieży (ludność w wieku
przedprodukcyjnym) - o 3,0%. Ich udział w ogólnej liczbie ludności obniżył się
z 21,6% w 2005 r. do 21,0% w 2006 r. Udział pozostałych dwóch grup wiekowych
(ludność w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym) zwiększył się odpowiednio
z 61,9% do 62,3% i z 16,5% do 16,7%.
W 2006 r. zawarto 13,5 tys. małżeństw (więcej o 4,2% w stosunku
do ubiegłego roku), współczynnik przyjął wartość 6,20‰ (5,93‰ w roku 2005).
W 2006 r. pogłębiła się niekorzystna sytuacja województwa w zakresie
migracji ludności. Po raz kolejny odnotowano przewagę odpływu ludności nad jej
napływem, zarówno w miastach, jak i na wsi. Do województwa lubelskiego w 2006
r. przeprowadziło się na stałe 24,9 tys. osób (więcej o 6,3% niż w 2005 r.), w tym
0,3 tys. osób z zagranicy. Wyprowadziło się natomiast 31,5 tys. osób (więcej
o 11,2% niż w 2005 r.), w tym 1,7 tys. za granicę. Obserwowane jest
systematyczne zwiększanie się odpływu ludności z województwa lubelskiego,
co odzwierciedla współczynnik salda migracji [-3,02‰] w 2006 r., wobec [-2,24‰]
w roku 2005.
Największym zainteresowaniem wśród migrujących w 2006 r. cieszył się
kierunek miasto - wieś (29,6% ogółu migrujących) i wieś - miasto (26,7%). Migracja
czasowa znacznie przekroczyła poziom migracji stałej - w 2006 r. zmieniło swoje
miejsce pobytu na okres ponad 3 miesiące 88,9 tys. osób (w 2005 r. - 92,8 tys.)
5. Gospodarka.
Województwo lubelskie ma charakter rolniczo-przemysłowy. Ze względu
na dogodne warunki klimatyczne i urodzajne gleby zalicza się do najważniejszych
ośrodków produkcji rolnej w kraju i jest znaczącym eksporterem płodów rolnych.
Na terenie województwa lubelskiego występują wszystkie typy gleb terenów
26
nizinnych i wyżynnych Polski. Najlepsze gleby występują w środkowej części
województwa obejmującej Wyżynę Lubelską z Roztoczem oraz zachodni kraniec
Wyżyny Wołyńskiej. Wiąże się to z występowaniem w podłożu skał wapiennych
pokrytych w większości płaszczem lessowym. Less stanowi skałę macierzystą dla
bielicowych i brunatnych gleb oraz czarnoziemów. Prawie połowa gleb należy
do najwyższych klas bonitacyjnych, co stwarza korzystne warunki rolnicze.
W ogólnej powierzchni województwa użytki rolne stanowią 68,2% całej
powierzchni. Około 76% użytków rolnych zaliczonych do I–IV klasy
bonitacyjnej gleb stwarza bardzo dobre warunki do produkcji rolniczej, co
w połączeniu z dobrą jakością środowiska predystynuje województwo w
kierunku rozwoju gospodarstw ekologicznych. Województwo lubelskie z
262
gospodarstwami
ekologicznymi
posiada
gospodarstw ekologicznych w kraju, zajmując
11,6%
wszystkich
4 miejsce.
Spośród wszystkich województw wyprzedza je jedynie małopolskie (396),
świętokrzyskie (372) i podkarpackie (285).
Gleby użytkowane rolniczo na terenie województwa stanowią ok. 10%
powierzchni użytków rolnych Polski. W obrębie obszaru województwa lubelskiego
na użytki rolne przypada 1480,8 tys. ha. Składają się na nie: grunty orne 1180,5
tys. ha, sady 56,8 tys. ha, łąki trwałe 211,3 tys. ha, pastwiska trwałe 32,2 tys.
ha.
W ogólnej powierzchni województwa dominuje sektor prywatny zajmujący
w 2006 r. 1963,3 tys. ha, tj. 78,1% gruntów. W dyspozycji tego sektora znajduje
się: 98,2% użytków rolnych, 98,6% gruntów ornych, 99,9% sadów, 96,1% łąk,
93,6% pastwisk, 38,2% lasów, 63,3% pozostałych gruntów i nieużytków.
W posiadaniu sektora publicznego w 2006 r. było 549,0 tys. ha gruntów,
z których 4,9% przypadało na użytki rolne, 64,4% na lasy i grunty leśne i 30,7%
na pozostałe grunty i nieużytki.
Na Lubelszczyźnie uprawia się głównie zboża, buraki cukrowe, ziemniaki,
rośliny pastewne, owoce i warzywa, chmiel, tytoń i konopie. Lubelskie jest
potentatem w produkcji chmielu (ok. 80 % produkcji krajowej), tytoniu (ok. 20 %),
buraków cukrowych (ok. 15 %), jak również owoców miękkich (ok. 40 % krajowych
zbiorów malin, ok. 20 % - truskawek i po ok. 15 % - porzeczek i wiśni).
W lubelskich sadach dojrzewa też ok. 15 % polskich jabłek.
Dobrze rozwinięta jest hodowla trzody chlewnej i bydła, drobiu, owiec oraz
koni (słynna stadnina koni czystej krwi arabskiej w Janowie Podlaskim, stadnina
koni w Białce, a także hodowla koników polskich w Roztoczańskim Parku
Narodowym - Zwierzyniec).
Województwo lubelskie posiada bogate złoża węgla kamiennego w pasie
o długości 180 km ciągnącym się od okolic Radzynia Podlaskiego do Hrubieszowa
(Lubelskie Zagłębie Węglowe). Występują też duże zasoby surowców
budowlanych, takich jak: wapień, margiel, kreda, glina, piasek budowlany
i szklarski oraz wody mineralne. W regionie udokumentowano zasoby ropy
naftowej i gazu ziemnego - eksploatowanego na lokalne potrzeby w okolicach
Lublina i Stężycy.
Jedną z głównych gałęzi gospodarki Lubelszczyzny jest przemysł
spożywczy: cukrowniczy (z licznymi cukrowniami, m. innymi w Lublinie,
Krasnymstawie, Rejowcu), mleczarski (m. innymi Spomlek Radzyń Podlaski,
Biomlek Chełm, OSM Krasnystaw, Piaski, Lublin, Ryki), mięsny (Łmeat Łuków),
piwowarski (Browary Lubelskie w Lublinie, Zwierzyńcu oraz w Janowie Lubelskim),
27
młynarski (fabryka makaronów Lubella, Zamojskie Zakłady Zbożowe), tytoniowy
(Lubelskie Zakłady Tytoniowe), spirytusowy (Polmos Lublin), zielarski (Herbapol
Lublin), a także owocowo-warzywny (liczne chłodnie i przetwórnie, m. innymi
Materne Polska w Łopatkach k. Nałęczowa, Osmofrost w Osmolicach, Agram
w Lublinie).
Poza przemysłem spożywczym ważne miejsce w gospodarce regionu
zajmują: przemysł chemiczny (nawozy sztuczne, melamina i inne artykuły chemii
ciężkiej w Zakładach Azotowych w Puławach, odczynniki i barwniki w ZCh
Permedia w Lublinie); wydobywczy (Kopalnia Węgla Kamiennego w Bogdance);
materiałów budowlanych (cementownie w Chełmie i Rejowcu, wytwórnie betonu,
prefabrykatów oraz wyrobów silikatowych i ceramiki w Lublinie, Niemcach,
Lubartowie, Markowiczach, Długim Kącie); drzewny (zakłady przerobu drewna
Hardwood Sawmill w Zawadówce koło Chełma, zakłady meblarskie Black Red
White w Biłgoraju i Meblotap w Chełmie, zakłady stolarki budowlanej Pol-Skone
w Lublinie, Ferno w Lubartowie, Natura w Bełżcu); metalowy (Fabryka Łożysk
Tocznych w Kraśniku); maszynowy (Sipma w Lublinie, Same Deytz Fahr Polska
w Minkowicach koło Lublina, Caterpillar w Janowie Lubelskim), jak również
samochodowy (Intrall i Andoria Mot w Lublinie) i lotniczy (śmigłowce i szybowce
w PZL Świdnik).
4.
Rynek pracy.
Przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw w kwietniu 2007 r.
wyniosło 155,6 tys. osób i wzrosło o 1,1% w stosunku do poprzedniego miesiąca
i o 3,0% w porównaniu do analogicznego okresu ubiegłego roku. W sektorze
publicznym zatrudnionych było 33,7 tys. osób, a w sektorze prywatnym 121,8 tys.
W stosunku do kwietnia ubiegłego roku zatrudnienie spadło o 4,8% w sektorze
publicznym, a wzrosło o 5,4% w sektorze prywatnym.
Współczynnik aktywności zawodowej wyrażony przez udział pracujących
i bezrobotnych w populacji osób w wieku 15 lat i więcej wynosił w IV kwartale 2006
roku 54,5%. Oznacza to, że na każde 100 osób, które ukończyły 15 lat, co najmniej
54 były aktywne zawodowo.
Bierni zawodowo, czyli osoby niepracujące i nieposzukujące pracy, w IV
kwartale 2006 roku stanowili 45,5% ogółu ludności w wieku 15 lat i więcej.
W porównaniu do III kwartału zbiorowość ta zwiększyła się o 5,6%.
Wskaźnik zatrudnienia oznaczający udział pracujących w liczbie ludności
w wieku 15 lat i więcej w IV kwartale 2006 roku wynosił 47,8%. W populacji osób
pracujących przeważali mężczyźni (55,9%) - na 100 kobiet przypadało ich 126.
Wśród osób mających pracę 58% stanowili mieszkańcy wsi. W porównaniu do III
kwartału liczba ludności pracującej zmniejszyła się o 5,3%.
Stopa bezrobocia w kwietniu 2007 r. wyniosła 14,7% a liczba
zarejestrowanych bezrobotnych wynosiła 133,7 tys. i zmniejszyła się o 15%
w stosunku do kwietnia 2006 r. Spośród ogółu bezrobotnych: 54,5% to mieszkańcy
wsi, 66,3% stanowiły osoby wcześniej pracujące, 91,7% nie posiadało prawa
do zasiłku, 23,6% było w wieku 18-24. Na koniec maja 2007 r. stopa bezrobocia
w województwie lubelskim wyniosła 13,9%. W urzędach pracy województwa
lubelskiego zarejestrowanych było 126,2 tyś. bezrobotnych.
W województwie lubelskim na koniec 2006 r. w rejestrze REGON
zarejestrowanych było 150,6 tys. podmiotów, w tym 116,4 tys. osób fizycznych
prowadzących działalność gospodarczą (bez osób prowadzących indywidualne
gospodarstwa rolne). Liczba spółek wyniosła 17,8 tys., w tym 7,3 tys. to spółki
handlowe i 10,4 tys. spółki cywilne. Wśród spółek handlowych odnotowano:
28
5,8 tys. spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, 1,2 tys. spółek jawnych i 0,3 tys.
spółek akcyjnych. Spółek handlowych z udziałem kapitału zagranicznego było
0,9 tys. Ponadto rejestr zawierał 1,2 tys. spółdzielni i 35 przedsiębiorstw
państwowych.
W strukturze podmiotów gospodarki narodowej w województwie lubelskim
w 2006 r. było: 77,3% osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą
(bez osób prowadzących indywidualne gospodarstwa rolne), 11,8% spółek w tym
4,9% to spółki handlowe i 6,9% - spółki cywilne, 0,8% spółdzielni, 10,1%
pozostałych podmiotów (m. innymi państwowe i samorządowe jednostki
organizacyjne, stowarzyszenia, związki zawodowe, wspólnoty mieszkaniowe).
Najwięcej podmiotów zarejestrowanych było w sekcjach PKD: „Handel i naprawy”
- 35,2% ogółu, „Obsługa nieruchomości i firm” - 12,3%, „Budownictwo” - 9,4%,
„Przetwórstwo przemysłowe” - 8,5%.
5. Ochrona zdrowia i pomoc społeczna.
W ambulatoryjnej opiece zdrowotnej w 2006 r. w województwie lubelskim
działało 1345 podmiotów, tj. więcej o 12,5% niż rok wcześniej. Zmniejszyła się
liczba placówek świadczących usługi z zakresu medycyny pracy (o 27,6%),
a najbardziej zwiększyła się liczba praktyk lekarskich (o 18,5%). W strukturze
największy udział posiadały niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej (48,4%
wszystkich podmiotów).
Mieszkańcy województwa lubelskiego najczęściej korzystali z porad
w niepublicznych zakładach opieki zdrowotnej (61,4% ogółu porad), w tym
w poradniach podstawowej opieki zdrowotnej (77,3%) oraz gabinetach
stomatologicznych (50,4%). Najwięcej specjalistycznych porad lekarskich (56,8%)
udzielono w publicznych zakładach opieki zdrowotnej.
W trybie ambulatoryjnym świadczeń w nagłych wypadkach udzielało 19 izb
przyjęć i 17 szpitalnych oddziałów ratunkowych. Szybką pomoc medyczną
świadczyło 66 jednostek ratownictwa medycznego, tj. o 11,9% więcej niż przed
rokiem. Zespoły ratownictwa medycznego dysponowały 55 zespołami
wyjazdowymi.
Sprzedaż leków i środków medycznych w 2006 r. prowadziło 787 aptek i 53
punkty apteczne. W porównaniu do 2005 r. nastąpił wzrost liczby aptek o 3,6%
i punktów aptecznych o 8,2%.
Istniejąca w województwie sieć jednostek pomocy społecznej zaspokaja
jedynie część potrzeb mieszkańców województwa lubelskiego. Zwłaszcza dostęp
do placówek umożliwiających aktywność społeczną i wsparcie osobom
w podeszłym wieku jest utrudniony. Narastające problemy społeczne, takie jak
bezrobocie, ubóstwo, sieroctwo społeczne, bezradność rodzin w sprawach
opiekuńczo-wychowawczych, przemoc w rodzinie oraz występujące patologie
społeczne coraz wyraźniej uwydatniają niedobory instytucjonalne w obszarze
polityki społecznej.
W 2006 r. w województwie lubelskim działało 81 stacjonarnych zakładów
pomocy społecznej. Wśród nich 63,0% stanowiły domy pomocy społecznej,
a 22,2% schroniska lub domy dla bezdomnych. Dla 56,8% placówek organem
prowadzącym był samorząd terytorialny. Pozostałe prowadzone były przez:
stowarzyszenia (21,0%), kościoły i związki wyznaniowe (11,1%), fundacje (8,6%)
oraz osoby fizyczne i prawne (2,5%). Placówki dysponowały łącznie ponad 5,5 tys.
miejsc. W stacjonarnych zakładach pomocy społecznej przebywało 5225
mieszkańców, tj. o 2,5% mniej niż w 2005 r., w tym najwięcej w domach dla osób
w podeszłym wieku (32,0%).
29
Opiekę nad dziećmi i młodzieżą pozbawioną całkowicie lub częściowo opieki
ze strony rodziny naturalnej, realizowaną w ramach pomocy społecznej sprawują
placówki opiekuńczo-wychowawcze oraz rodziny zastępcze (ilość rodzin
zastępczych w 2006 r. wzrosła o 3,7%). W 2006 r. funkcjonowało 114 placówek
opiekuńczo-wychowawczych, w tym: 34 całodobowe i 80 wsparcia dziennego.
6. Oświata i edukacja.
Lublin już w XVI w. był ważnym centrum życia umysłowego
i kulturalnego. Dzisiaj atutami Lubelszczyzny są przede wszystkim jej wyższe
uczelnie. Młode i dobrze wykształcone kadry to efekt pracy zarówno wyższych
uczelni z ugruntowanymi już tradycjami: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej,
Katolicki Uniwersytet Lubelski, Akademia Medyczna, Akademia Rolnicza
i Politechnika Lubelska, Wyższa Szkoła Oficerska Sił Powietrznych w Dęblinie, jak
również nowopowstałych w ostatnich latach filii tych uczelni oraz uczelni
prywatnych. Są to między innymi: Lubelska Szkoła Biznesu, Wyższa Szkoła
Przedsiębiorczości i Administracji, Wyższa Szkoła Nauk Społecznych, Wyższa
Szkoła Społeczno-Przyrodnicza oraz Wyższa Szkoła Ekonomii i Innowacji. Szkoły
wyższe znajdują się również w innych miastach Lubelszczyzny: Zamościu Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji oraz Wyższa Szkoła Humanistyczno Ekonomiczna im. Jana Zamoyskiego, Chełmie - Państwowa Wyższa Szkoła
Zawodowa oraz Wyższa Szkoła Zarządzania i Przedsiębiorczości, Białej
Podlaskiej - Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa i Instytut Wychowania
Fizycznego, Puławach - Puławska Szkoła Wyższa, Rykach - Wyższa Szkoła
Umiejętności Pedagogicznych.
W roku akademickim 2006/2007 liczba studentów szkół wyższych
w województwie lubelskim wyniosła 103,6 tys. Lublin ma jeden z najwyższych
w Polsce wskaźników liczby studentów i pracowników naukowych w przeliczeniu
na liczbę mieszkańców.
W Lublinie funkcjonuje także Europejskie Kolegium Polskich i Ukraińskich
Uniwersytetów. Ponadto na terenie województwa istnieją placówki naukowobadawcze o zasięgu ogólnopolskim, takie jak: Instytut Weterynarii i Instytut
Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa (IUNG) w Puławach oraz Instytut Medycyny
Wsi i Instytut Agrofizyki PAN w Lublinie.
Do systemu placówek edukacyjno-oświatowych oprócz szkół wyższych
zalicza się również: przedszkola, szkoły podstawowe (gimnazialne), placówki
szkolnictwa ogólnokształcącego, szkoły policealne i pomaturalne oraz szkoły dla
dorosłych.
W 2007 r. do 1270 przedszkoli i oddziałów przedszkolnych uczęszczało
44,6 tys. dzieci (więcej o 1,5% niż przed rokiem). Liczba placówek zmniejszyła
się o jedną. Ubyło 13 oddziałów przedszkolnych przy szkołach podstawowych
na wsi, a przybył jeden w mieście, jednocześnie otworzono 11 nowych przedszkoli
(w tym jedno na wsi). W miastach wśród placówek większość stanowią
przedszkola (79,1%), natomiast na wsi - oddziały przedszkolne przy szkołach
podstawowych (87,6%). W roku szkolnym 2006/2007 do 5 przedszkoli
specjalnych uczęszczało 142 dzieci.
W roku szkolnym 2006/2007 do 1111 szkół podstawowych uczęszczało
147,5 tys. uczniów. W porównaniu z ubiegłym rokiem zmniejszyła się zarówno
liczba szkół, jak i liczba uczniów – zlikwidowano 14 szkół, a liczba uczniów zmalała
o 7,4 tys., tj. o 4,8%. W 420 gimnazjach uczyło się 91,9 tys. młodzieży. Przybyło
jedno gimnazjum, przy jednoczesnym spadku liczby gimnazjalistów o 4,5 tys.,
30
tj. o 4,7%. Do 31 szkół podstawowych specjalnych uczęszczało 1238 uczniów,
natomiast do 34 gimnazjów specjalnych 1330 uczniów.
W szkolnictwie ogólnokształcącym dla młodzieży zmniejszyła się liczba
liceów o jedno, a liczba uczniów wzrosła o 85 osób., tj. o 0,2%. W szkolnictwie
technicznym i zawodowym liczba szkół zmalała o 58 – ubyło 51 szkół
ponadpodstawowych, 9 liceów profilowanych, jedno technikum i 2 szkoły
artystyczne, a przybyło 2 szkoły zasadnicze zawodowe i 3 technika uzupełniające.
Zmniejszyła się również liczba uczniów w tych szkołach o 2,9 tys., tj. o 5,2%.
Przybyło 5 szkół policealnych i pomaturalnych, zwiększyła się również
liczba słuchaczy. W tego typu szkołach kształci się o 0,4 tys. więcej uczniów niż
przed rokiem, tj. o 2,1%.
Szkolnictwo dla osób dorosłych obejmuje 2 gimnazja, 66 liceów
ogólnokształcących, 8 szkół ponadpodstawowych (tylko szkoły średnie zawodowe)
i 45 ponadgimnazjalnych (4 zasadnicze zawodowe, 3 licea profilowane, 3 technika
i 35 techników uzupełniających). W roku szkolnym 2006/2007 kształciło
się 6,8 tys. dorosłych, a najwięcej w liceach ogólnokształcących – 4,1 tys.
7.
Zabytki, turystyka, kultura.
Lubelszczyzna jako obszar współistnienia i przenikania się różnych kultur
i religii oraz miejsce ważnych wydarzeń historycznych, zajmuje znaczące miejsce
na turystycznej mapie Polski i Europy.
Na terenie Lubelszczyzny znajdują się m. innymi liczne obiekty zabytkowe:
zamki, pałace, dwory (pamiątki po dawnych polskich rodach: Zamoyskich,
Lubomirskich, Radziwiłłach, Czartoryskich, Sobieskich, Tarnowskich, Firlejach,
Sapiehach) i świątynie. Liczne zabytki architektury sakralnej różnych wyznań:
kościoły, cerkwie, dawne synagogi, są z kolei przykładem przenikania wielu kultur i
religijnej tolerancji. Najwybitniejszym obiektem sakralnym regionu jest gotycka
Kaplica Świętej Trójcy na Zamku w Lublinie z wnętrzem w całości pokrytym ruskobizantyjskimi freskami z początku XV w. Kaplica znajduje się na liście światowego
dziedzictwa kulturowego UNESCO. Ważnym obiektem architektonicznym jest
także Klasztor Dominikanów w Lublinie. Typowe dla regionu są kościoły tzw.
renesansu lubelskiego, bogato zdobione sztukateriami, które zachowały się m.
innymi w Lublinie, Kazimierzu Dolnym, Końskowoli. We Włodawie zachował się
jeden z najwspanialszych w kraju zespołów synagog, a w niedalekiej Jabłecznej
bardzo ważne dla prawosławia sanktuarium św. Onufrego. Poza pojedynczymi
obiektami na uwagę zasługują miejskie kompleksy urbanistyczne: renesansowy
Zamość, zwany Padwą Północy - wpisany na listę Światowego Dziedzictwa
Kulturowego UNESCO, nadwiślańskie miasto artystów Kazimierz Dolny (miejsce
festiwali: folklorystycznego i filmowego) - łączące krajobrazowe i przyrodnicze
walory Małopolskiego Przełomu Wisły z pięknem licznych zabytków architektury
i sztuki oraz średniowieczny Lublin z oryginalnym, zachowanym w niezmienionym
stanie Starym Miastem.
Wielkim zainteresowaniem turystów goszczących na Lubelszczyźnie cieszą
się również m. innymi.: rezydencja Zamoyskich w Kozłówce, gdzie znajduje
się Muzeum Rodu Zamoyskich należące do czołówki najpopularniejszych
(najchętniej odwiedzanych) muzeów w Polsce, Puławy - dawna siedziba rodu
Czartoryskich, Nałęczów - słynący z walorów uzdrowiskowych.
Osobliwością na skalę europejską są, pochodzące z II - IV w., cmentarzyska
Gotów, odkryte na terenie gminy Hrubieszów, oraz podziemia kredowe w Chełmie.
Ogółem na terenie województwa skatalogowano ponad 20 tys. obiektów
o historycznej wartości kulturowej, wśród nich wiele niepowtarzalnych przykładów
31
budownictwa ludowego, chronionych i eksponowanych m. innymi w Muzeum Wsi
Lubelskiej w Lublinie oraz mniejszych skansenach w Holi, Guciowie, Biłgoraju, czy
Zaborku koło Janowa Podlaskiego.
Nie tylko zabytki ale także i niezwykle bogaty przyrodniczo region Roztocza
przyciąga turystów na Lubelszczyznę.
W 2006 r. na terenie województwa lubelskiego funkcjonowało 314
turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania (w tym 58,0% to obiekty
całoroczne). W porównaniu z rokiem ubiegłym ich liczba zmniejszyła się o 5,1%.
Spadła również o 2,4% liczba oferowanych miejsc noclegowych (chociaż
w obiektach całorocznych odnotowano ich wzrost o 3,1%). Wśród obiektów
turystycznych najliczniejszą grupę stanowiły ośrodki wczasowe oraz hotele
i ich udział wynosił odpowiednio: 21,0% i 11,8%. Efektem zmniejszenia ilości
miejsc w obiektach noclegowych przy jednoczesnym wzroście liczby udzielonych
noclegów był wzrost stopnia wykorzystania miejsc noclegowych o 1,4%. W 2006 r.
wynosił on 30,5%.
W 2006 r. zwiększył się ruch turystyczny. W porównaniu do 2005 r. wzrosła
liczba: − turystów korzystających z noclegów (o 3,8%), w tym turystów
zagranicznych (o 8,3%); − udzielonych noclegów (o 3,9%), w tym cudzoziemcom
(o 5,1%). Ruch turystyczny nasilał się w okresie wakacyjnym: na lipiec i sierpień
przypadało 33,6% wszystkich noclegów udzielonych w 2006 r. Turyści zagraniczni
stanowili 17,7% korzystających z noclegów w turystycznych obiektach zbiorowego
zakwaterowania. Noclegi im udzielone stanowiły 12,0% wszystkich noclegów.
Najczęściej odwiedzali Lubelszczyznę mieszkańcy: Unii Europejskiej (38,8%
noclegów), pozostałych krajów europejskich (32,5% noclegów), Izraela (18,3%
noclegów).
W województwie lubelskim w 2006 r. funkcjonowało 11 przejść granicznych: −
na granicy polsko-białoruskiej: trzy drogowe i jedno kolejowe, − na granicy polskoukraińskiej: trzy drogowe i trzy kolejowe. Dodatkowo funkcjonuje w Świdniku
przejście lotnicze (bez regularnej komunikacji – loty sporadyczne).
Według danych Straży Granicznej w 2006 r. na przejściach granicznych
dokonano ponad 12 mln odpraw osobowych i ponad 5 mln odpraw pojazdów
kołowych. Większy ruch odbywał się na granicy polsko-ukraińskiej, na której
obsłużono 62,2% odpraw osób oraz 60,9% odpraw pojazdów kołowych.
Zdecydowana większość przekroczeń skoncentrowana była na drogowych
przejściach granicznych: 90,4% w ruchu osobowym i 99,5% w ruchu pojazdów
kołowych.
Centrum kulturalnym regionu jest Lublin, a do ważniejszych ośrodków należą
również Biała Podlaska, Puławy, Chełm i Zamość. Działalność prowadzi
tu kilkanaście teatrów, w tym jedyne w regionie: Teatr Dramatyczny im. Osterwy,
Teatr Muzyczny oraz Teatr Lalki i Aktora im. Andersena. Od lat działają też, znane
na całym świecie, teatry alternatywne: Ośrodek Praktyk Teatralnych Gardzienice
(założony i prowadzony przez Włodzimierza Staniewskiego), Scena Plastyczna
KUL Leszka Mądzika, Teatr Provisorium (prowadzony przez Janusza Opryńskiego)
czy Ośrodek Brama Grodzka - Teatr NN Tomasza Pietrasiewicza. Lublin jest
gospodarzem teatralnych imprez o wielkim znaczeniu - Międzynarodowego
Festiwalu Konfrontacje Teatralne i Międzynarodowych Lubelskich Spotkań Teatrów
Tańca, Gardzienice zapraszają na Akademię Praktyk Teatralnych, w Puławach
odbywają się Ogólnopolskie Spotkania Lalkarzy, a w Zamościu Festiwal Teatru
i Sztuki Intuitywnej Fortalicje oraz Zamojskie Lato Teatralne.
W regionie funkcjonuje blisko 40 muzeów, w tym najważniejsze z nich
Muzeum Lubelskie, z 10 oddziałami w Lublinie, Kraśniku, Lubartowie, Łęcznej
i Nałęczowie oraz Muzeum Nadwiślańskie prowadzące kilka oddziałów
32
w Kazimierzu Dolnym i Janowcu. Muzeum Zamojskie w Zamościu słynie
z najbogatszego w kraju zbioru archeologicznych zabytków Gotów, natomiast
Muzeum Chełmskie prowadzi cenioną Galerię Sztuki Współczesnej. Muzeum
Zamoyskich w Kozłówce, poza unikalnymi w skali Polski oryginalnymi wnętrzami
magnackiej siedziby, słynie z jedynej Galerii Sztuki Socrealizmu, mającej ponad
1,6 tys. rzeźb, obrazów, grafik, plakatów i innych dzieł sztuki z lat 50.
Filharmonia Lubelska zaprasza nie tylko na koncerty symfoniczne, ale
również na spotkania z największymi gwiazdami polskiej estrady i sceny
muzycznej. Filharmonicy dają koncerty i recitale zarówno na własnej scenie
w Lublinie, jak i w plenerze nałęczowskiego Parku Zdrojowego i tamtejszego
Pałacu Małachowskich. W Poniatowej od wielu lat istnieje słynny Zespół Dziecięcy
Muzyki Dawnej - Scholares Minores Pro Musica Antiqua (założony i prowadzony
przez Danutę i Witolda Danielewiczów), w Nadrzeczu działa pod kierownictwem
Alicji i Stefana Szmidtów Fundacja Kresy 2000 - Dom Służebny Sztuce.
Region Lubelski posiada największą w kraju sieć biblioteczną (ok. 650
placówek). Doskonale rozwija się, mająca bogate tradycje, twórczość ludowa.
W samym Lublinie działa wiele znanych na całym świecie zespołów
folklorystycznych, m. innymi Zespół Tańca Ludowego UMCS, Zespół Pieśni
i Tańca "Jawor" Akademii Rolniczej, czy Zespół Pieśni i Tańca Lublin. Tradycje
ludowej kultury i obrzędowości kultywowane są w wielu miejscowościach regionu,
np. w rejonie Krzczonowa, Urzędowa, Biłgoraja. Ich ochronie i popularyzacji służą
festiwale i przeglądy, w tym Ogólnopolski Festiwal Kapel i Śpiewaków Ludowych
oraz Targi Sztuki Ludowej w Kazimierzu Dolnym, Międzynarodowe Poleskie Lato
z Folklorem we Włodawie, Ogólnopolski Sejmik Teatrów Wsi Polskiej
w Tarnogrodzie, czy Ogólnopolskie Spotkania Kowali i Ogólnopolskie Targi Sztuki
Kowalskiej w Wojciechowie. Te i inne imprezy, często o długoletniej tradycji,
podnoszą znaczenie województwa lubelskiego na kulturalnej mapie Polski
w niemniejszym stopniu niż liczba zabytków i placówek propagujących kulturę.
33
34