RealizacJa pRogRaMu RolnośRodowiSkowego

Transkrypt

RealizacJa pRogRaMu RolnośRodowiSkowego
62
Stowarzyszenie
Ekonomistów
Barbara Bujanowicz-Haraś,
Małgorzata
Haliniarz, Rolnictwa
Jarosław Suskii Agrobiznesu
Roczniki Naukowe ● tom XVI ● zeszyt 4
Barbara Bujanowicz-Haraś*, Małgorzata Haliniarz*, Jarosław Suski**
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, **Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
*
Realizacja programu rolnośrodowiskowego na terenie
województwa lubelskiego
THE IMPLEMENTATION OF AGRI-ENVIRONMENTAL PROGRAMME
IN LUBLIN REGION
Słowa kluczowe: programy rozwoju obszarów wiejskich, program rolnośrodowiskowy, województwo
lubelskie
Key words: rural development programs, agri-environmental programme, Lublin region
Abstrakt. Przeprowadzono analizę wykorzystania w województwie lubelskim programu rolnośrodowiskowego
realizowanego w ramach PROW 2007-2013 jako instrumentu obowiązkowego dla wszystkich państw członkowskich UE, promującego produkcję rolną opartą na metodach przyjaznych środowisku. Na Lubelszczyźnie o
przyznanie płatności w ramach realizacji programu złożono 54 793 wnioski, spośród których 98,4% otrzymało
pozytywne decyzje. Kwota wypłaconych środków finansowych w latach 2008-2013 wynosiła 428,4 mln zł. W
ostatnim roku dopłatami objęto powierzchnię 204,0 tys. ha. Partycypacja powiatów w realizacji poszczególnych pakietów była zróżnicowana. Największym zainteresowaniem cieszył się pakiet „Ochrona gleb i wód’.
Wstęp
Człowiek od czasu swojego powstania jest integralną częścią środowiska naturalnego, elementem licznych i złożonych ekologicznych zależności [Kośmicki 2009]. Wszechstronna działalność
ludzi prowadzi do zmian w krajobrazie naszej planety, a rabunkowa gospodarka przyczynia się do
powstawania wielu zagrożeń środowiskowych. Szczególną rolę w kształtowaniu ekosystemów
odgrywa rolnictwo, które nierozerwalnie związane jest z warunkami przyrodniczymi [Giddens
2010]. Narzędziem o szczególnym znaczeniu w kontekście postrzegania i budowania relacji działalność rolnicza – środowisko naturalne i jego ochrona są programy rolnośrodowiskowe (PRŚ). W
krajach Wspólnoty stanowią one obligatoryjny instrument polityki rozwoju obszarów wiejskich
[Sobolewska 2005]. Podstawowym celem PRŚ jest upowszechnianie dobrych praktyk rolniczych,
a tym samym zmniejszanie polutogenności rolnictwa. W PRŚ wyraźnie zaakcentowano znaczenie
wzajemnych powiązań pomiędzy gospodarką rolną a środowiskiem przyrodniczym [Kociszewski
2013, Mroczek i in. 2013]. PRŚ wdrażane są horyzontalnie obejmując cały kraj, bądź wybrane strefy
o szczególnych walorach przyrodniczych [Zegar 2012]. Każdy kraj ma prawo przyjąć adekwatne do
swoich warunków i potrzeb zasady organizacji programu oraz wielkość rekompensat finansowych
[Niewęgłowska 2006]. Bogaty i zróżnicowany zestaw przedsięwzięć stwarza możliwość ograniczenia
antropopresji, tworzenia warunków dla utrzymania cennych siedlisk wykorzystywanych rolniczo,
bioróżnorodności, piękna krajobrazu terenów wiejskich, stosowania zrównoważonych i ekologicznych systemów gospodarowania. Wsparcie finansowe stanowi swego rodzaju wynagrodzenie za
generowanie środowiskowych dóbr publicznych [Bałtromiuk, Kłodziński 2011].
W pracy przestawiono analizę wykorzystania w województwie lubelskim PRŚ realizowanego
w ramach PROW 2007-2013, z podziałem na powiaty. Materiałem źródłowym były dane liczbowe
udostępnione przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR).
Program rolnośrodowiskowy w programach rozwoju obszarów wiejskich
Na terenie kraju realizację PRŚ rozpoczęto w 2004 roku. Działanie „Wspieranie przedsięwzięć
rolnośrodowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt” zwane Krajowym Programem Rolnośrodowiskowym (KPR) zostało umieszczone w priorytecie „Ochrona środowiska i zachowanie
Realizacja programu rolnośrodowiskowego na terenie województwa lubelskiego
63
walorów przyrodniczych obszarów wiejskich” Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW)
na lata 2004-2006, finansowanego z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej. W
skład programu weszło siedem przedsięwzięć określanych jako pakiety1. Pakiety zróżnicowano
na 40 opcji, o różnym zasięgu wdrażania. Producenci rolni na poziomie gospodarstwa mogli
wdrażać od jednego do trzech pakietów, przestrzegając ustalonych zasad ich łączenia. Wsparcie
finansowe było udzielane beneficjentom w formie corocznych zryczałtowanych płatności, tak
aby rekompensować utracony dochód i dodatkowe koszty w rezultacie przyjętych korzystnych
dla środowiska zobowiązań [Plan Rozwoju…2004].
Działania rolnośrodowiskowe zostały uwzględnione także w PROW na lata 2007-2013 (PROW
2007-2013). Jednak program różnił się od poprzedniego. Został uzupełniony o dodatkowe pakiety:
„Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych poza obszarem Natura 2000:
(4), „Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000”
(5), oraz „Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie” (6). Pakiety P01
i P02 zespolono w jeden o nazwie „Ekstensywne trwałe użytki zielone”. Łącznie działanie obejmowało 9 pakietów. W obrębie każdego z nich uwzględniono możliwość realizacji wariantów
rolnośrodowiskowych. Dla pakietów: „Rolnictwo zrównoważone”, „Rolnictwo ekologiczne”,
„Ekstensywne trwałe użytki zielone (z wyłączeniem obszarów Natura 2000)” oraz „Ochrona
gleb i wód” obowiązywała degresywność. Podobnie jak w latach ubiegłych, należność finansowa
była wypłacana rolnikowi po zrealizowaniu przedsięwzięć w ramach danego wariantu. Program
rolnośrodowiskowy miał charakter 5-letniego zobowiązania, które rolnik podejmował dobrowolnie
przez złożenie wniosku [Program Rozwoju…2014].
Obecnie trwają prace nad planem kolejnej edycji PROW na lata 2014-2020, w którym PRŚ
zostały nazwane działaniami rolnośrodowiskowo-klimatycznymi. Program „ukierunkowany jest
na zrównoważone gospodarowanie nawozami, działania zapobiegające erozji gleb i przyczyniające
się do ochrony gleb i wód, zachowanie i ochronę cennych siedlisk przyrodniczych i zagrożonych
gatunków roślin i zwierząt, ochronę zagrożonych zasobów genetycznych roślin uprawnych i
zwierząt gospodarskich, a także ochronę różnorodności krajobrazu” [Projekt Programu… 2014].
Wsparcie obejmuje dwa poddziałania: „Płatności w ramach zobowiązań rolno-środowiskowo-klimatycznych” oraz „Wsparcie ochrony i zrównoważonego użytkowania oraz rozwoju zasobów
genetycznych w rolnictwie”. W programie wzmocniono aspekty klimatyczne. Zaplanowano
płatności w ramach 7 pakietów rolnośrodowiskowo-klimatycznych. Środek ten aktualnie nie
obejmuje pakietu „Rolnictwo ekologiczne”, który dotychczas był elementem KPR. Zobowiązania
rolnośrodowiskowo-klimatyczne zostały wpisane do programów rozwoju obszarów wiejskich
jako instrument o charakterze obligatoryjnym [Projekt Programu… 2014].
Wdrażanie programu rolnośrodowiskowego na Lubelszczyźnie
W trakcie realizacji programu na terenie województwa lubelskiego złożono 54 793 wnioski
(wnioski nowe i kontynuacyjne dla PROW 2007-2013). Liczba złożonych deklaracji różniła
się znacząco pomiędzy poszczególnymi powiatami (rys. 1). Najwięcej wniosków wpłynęło w
powiatach bialskim (12 317), chełmskim (5040) oraz włodawskim (4488). Z kolei, najmniejsze
zainteresowanie programem obserwowano w powiatach opolskim (734) i świdnickim (716).
Przyrost liczby składanych wniosków w latach 2008-2013 w powiatach województwa lubelskiego
był nierównomierny. Największy zanotowano na terenie powiatów: świdnickiego (1256,3%), hrubieszowskiego (1184,8%), ryckiego (1076,2%), zaś najmniejszy w powiatach bialskim (298,2%),
łukowskim (350,8%), puławskim (367,2%), parczewskim (384,0%) oraz radzyńskim (396,4%).
Z danych ARiMR wynika, że spośród wniosków poddanych weryfikacji nie wszystkie uzyskały pozytywną ocenę (rys. 2). Ogółem wydano 53 936 decyzji wykonawczych. Było to 98,4%
w stosunku do liczby złożonych wniosków. Największy odsetek pozytywnych decyzji uzyskali
1
„Rolnictwo zrównoważone” (S01), „Rolnictwo ekologiczne” (S02), „Utrzymanie łąk ekstensywnych” (P01),
„Utrzymanie pastwisk ekstensywnych” (P02), „Ochrona gleb i wód” (K01), „Strefy buforowe” (K02), „Zachowanie
lokalnych ras zwierząt gospodarskich” (G01).
64
Barbara Bujanowicz-Haraś, Małgorzata Haliniarz, Jarosław Suski
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
hrubi
krasn
lubar
bials biłgo cheł
jano
kraśn
lubel
eszo
osta
tows
ki rajski mski
wski
icki
ski
wski
wski
ki
2008 718 82 197 66 61 81 82 81 143
2009 1077 197 362 147 83 147 141 235 279
2010 1992 274 716 278 223 237
2011 2547 403 983 538 342 378
2012 3124 517 1373 780 488 484
2013 2859 511 1409 848 458 477
parcz
toma włod
zamo
łęczy łuko opols
puła radzy
świd
rycki
ewsk
szow awsk
jski
ński wski ki
wski ński
nicki
i
i
ski
37 61 26 188 61 110 21 16 67 162 77
101 102
51
296
66
34
159 306 137
238 408 514 156 179
97
536 154 318 168
95
184
88
287 590 300
391 556 812 198 245 144 723 207 437 204 154 470 919 538
505 759 1072 279 288 206 914 294 590 252 207 637 1228 732
470 758 1109 283 275 210 910 285 546 247 217 683 1283 748
Rysunek 1. Liczba złożonych wniosków w ramach działania „Program rolnośrodowiskowy” (płatności
rolnośrodowiskowe) PROW 2007-2013 w województwie lubelskim
2008
2009under
2010
2011 „Agri-environmental
2012
2013
Figure 1. The number of submitted applications
the action
programme” (agrienvironmental payments) RDP 2007-2013 in Lublin region
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARiMR
Source: own study based on AARM data
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
hrubi
krasn
lubar
bials biłgo cheł
jano
kraśn
lubel
eszo
osta
tows
ki rajski mski
wski
icki
ski
wski
wski
ki
2008 698 80 193 65 57 75 77 73 126
2009 1076 193 360 143 81 142 137 228 267
2010 1972 273 702 277 223 232
2011 2514 395 969 529 336 374
2012 3082 528 1309 767 482 479
2013 2845 508 1372 846 448 475
parcz
toma włod
zamo
łęczy łuko opols
puła radzy
świd
rycki
ewsk
szow awsk
jski
ński wski ki
wski ński
nicki
i
i
ski
32 56 23 184 55 104 19 14 67 158 71
96
48
292
63
31
156 300 136
233 401 501 153 175
98
98
531 153 310 164
93
181
90
286 584 293
379 545 801 198 239 143 712 203 430 200 153 460 923 528
488 743 1063 277 288 204 904 295 558 250 204 639 1252 711
449 752 1091 264 271 211 906 272 539 246 204 672 1260 752
Rysunek 2. Liczba wydanych decyzji o przyznaniu płatności w ramach działania „Program rolnośrodowiskowy”
(płatności rolnośrodowiskowe) PROW 2007-2013 w województwie lubelskim
Figure 2. The number of decisions regarding
under
action
Agri-environmental programme
2008 grant
2009 payments
2010
2011 the
2012
2013
(agri-environmental payments) RDP 2007-2013 in Lublin region
Źródło: jak na rys. 1
Source: see fig. 1
65
Realizacja programu rolnośrodowiskowego na terenie województwa lubelskiego
rolnicy z powiatów: włodawskiego – 99,8%, biłgorajskiego – 99,6%, opolskiego – 99,0% i tomaszowskiego – 99,0%. Pod względem liczby zawartych umów pierwsza lokata przypadła powiatowi
bialskiemu (12 187), a ostatnia świdnickiemu (696). Biorąc pod uwagę analizę liczby złożonych
deklaracji w ramach poszczególnych pakietów stwierdzono, że największym zainteresowaniem
beneficjentów cieszył się pakiet „Ochrona gleb i wód” (tab. 1). Na jego realizację w ostatnim roku
programu złożono ogółem 9450 wniosków. Najwięcej deklaracji uwzględniających ten pakiet
realizowali rolnicy z powiatów: bialskiego (1 688), chełmskiego (857), lubelskiego (793) i parczewskiego (719). Na drugim miejscu pod względem zainteresowania beneficjentów uplasował
się pakiet „Ekstensywne trwałe użytki zielone”. Uczestniczyło w nim 3858 producentów rolnych.
Chęć podjęcia realizacji omawianego pakietu wskazali przede wszystkim beneficjenci z powiatów
bialskiego (1 096), włodawskiego (453) oraz chełmskiego (363). Deklaracje złożone w tych powiatach stanowiły odpowiednio: 28,4%, 11,7%, 9,4% wszystkich aplikacji. Duże zainteresowanie
producentów rolnych skierowane było także na praktyki związane z wdrażaniem zasad rolnictwa
zrównoważonego. Realizację tego pakietu deklarowało 3659 właścicieli gospodarstw. Spośród
analizowanych powiatów największy popyt na ten pakiet obserwowano w powiatach hrubieTabela 1. Liczba realizowanych pakietów w ramach złożonych wniosków w 2013 roku
Table 1. The number of implemented packages within submitted applications in the 2013
Powiat/District
Pakiet/Package*
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Bialski
181
640
1096
511
163
60
68
1688
Biłgorajski
52
154
100
39
41
30
4
282
Chełmski
418
113
363
653
194
27
16
857
Hrubieszowski
599
13
115
152
108
7
8
675
Janowski
101
42
10
3
3
28
2
406
Krasnostawski
276
60
70
14
12
4
8
377
Kraśnicki
150
40
12
8
7
18
5
388
Lubartowski
168
120
327
161
98
26
26
494
Lubelski
407
129
60
89
65
40
16
793
Łęczyński
17
74
72
51
39
3
10
146
Łukowski
22
33
69
19
19
0
19
210
Opolski
10
32
28
41
22
21
0
97
Parczewski
345
53
266
219
133
6
19
719
Puławski
14
66
61
24
44
15
10
170
Radzyński
16
56
226
89
26
8
28
378
Rycki
3
60
124
20
44
5
4
89
Świdnicki
138
14
8
12
5
5
1
174
Tomaszowski
347
67
198
74
196
7
4
413
Włodawski
50
296
453
593
342
26
40
547
Zamojski
345
54
200
76
88
3
21
547
9.
5
1
2
1
0
0
1
6
2
1
0
0
0
1
0
0
1
0
1
2
*
1. „Rolnictwo zrównoważone”/sustainable agriculture, 2. „Rolnictwo ekologiczne”/organic farming, 3.
„Ekstensywne trwałe użytki zielone”/extensive permanent grassland, 4. „Ochrona zagrożonych ptaków i siedlisk
przyrodniczych poza obszarami Natura 2000”/protection of endangered birds and habitats outside Natura 2000
sites, 5. „Ochrona zagrożonych ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000”/protection of
endangered birds and habitats on Natura 2000 areas, 6. „Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin
w rolnictwie”/preservation of endangered plant genetic resources in agriculture; 7. „Zachowanie zagrożonych
zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie”/preservation of endangered animal genetic resources in agriculture;
8. „Ochrona gleb i wód”/soil and water protection; 9. „Strefy buforowe”/buffer zones
Źródło: jak na rys. 1
Source: see fig. 1
66
Barbara Bujanowicz-Haraś, Małgorzata Haliniarz, Jarosław Suski
40
tys. ha/thous. ha
35
30
25
20
15
10
5
0
hrubi
bials biłgo cheł
jano
eszo
ki rajski mski
wski
wski
2008 6,5 0,7 2,6 0,8 0,4
2009 10,6 1,6 4,9 2,4 0,6
2010 21,6 2,2 9,9 5,7
2011 27,3 3,3 15,5 11,9
2012 33,9 4,5 21,9 17,1
2013 32,1 4,4 21,1 19,4
krasn
lubar
parcz
toma włod
zamo
kraśn
lubel łęczy łuko opols
puła radzy
świd
rycki
osta
tows
ewsk
szow awsk
jski
icki
ski ński wski ki
wski ński
nicki
i
wski
ki
i
ski
0,8 0,5 0,7 1,2 0,6 0,5 0,1 2,7 0,6 0,9 0,1 0,1 1,8 1,4 0,7
1,9
1
2
3,1
1,6
0,8
0,2
3,9
0,8
1,5
0,4
0,2
2,9
4
1,5
2,2
3,7
1,9
3,7
6,3
2,3
1,8
0,6
7,7
1,1
2,6
1,2
1,7
5,4
8,7
4,7
2,9
6,1
3,5
5,4 10,2
3
2,7
1
11
1,6
3,4
1,5
2,9
9,7 13,7 9,9
4,7
7,8
5
7,3 14,2 5,1
3,6
1,3 14,8 2,3
4,6
1,8
3,8 14,7 19,5 14,5
4,4
8,2
5
7,5 15,3 4,3
3,2
1,3 15,4 1,9
4,3
1,7
4,2 15,1 20,1 15,3
Rysunek 3. Powierzchnia realizacji programu rolnośrodowiskowego w ramach PROW 2007-2013 na terenie
2008
2009
2010
2011
2012
2013
województwa lubelskiego
Figure 3. Implementation surface of agri-environmental programme of the RDP 2007-2013 in the Lublin region
Źródło: jak na rys. 1
Source: see fig. 1
szowskim (599 wnioski), chełmskim
(418), lubelskim (407) i tomaszowskim
(347). Tylko 24 beneficjentów wybrało
działanie polegające na utrzymaniu
stref buforowych.
W 2013 roku powierzchnia zgłoszona do programu rolnośrodowiskowego
w województwie lubelskim wynosiła
204,0 tys. ha i zwiększyła się o 180,3
tys. ha (760,8%) w porównaniu do
2008 roku (rys. 3). Największy obszar
objęty realizacją programu rolnośrodowiskowego stwierdzono w powiatach
bialskim, chełmskim i włodawskim.
W ramach programu rolnośrodowiskowego na lata 2007-2013 zrealizowano płatności na łączną kwotę
428,4 mln zł. Pod względem wielkości
wypłaconych środków pierwsza lokata
przypadła powiatowi bialskiemu (79,4
mln zł), zaś ostatnia opolskiemu (2,9
mln zł). Aspekt wsparcia finansowego
wynikający z uczestnictwa w programach rolnośrodowiskowych przedstawiono na rysunku 4.
łukowski
bialski
radzyński
parczewski
włodawski
lubartowski
rycki
puławski
łęczyński
opolski
chełmski
świdnicki
kraśnicki
lubelski
krasnostawski
zamojski
hrubieszowski
janowski
biłgorajski
tomaszowski
Rysunek 4. Zróżnicowanie przestrzenne wypłaconych środków
z tytułu przystąpienia do programu rolnośrodowiskowego w
województwie lubelskim
Figure 4. Spatial diversity of funds paid for accession to the
agri-environmental programme in the Lublin province
Źródło: jak na rys. 1
Source: see fig. 1
Realizacja programu rolnośrodowiskowego na terenie województwa lubelskiego
67
Podsumowanie
O popularności działań służących poprawie środowiska przyrodniczego obszarów wiejskich
świadczy liczba złożonych deklaracji o przystąpienie do programu rolnośrodowiskowego. W
województwie lubelskim o przyznanie płatności w ramach realizacji programu złożono 54 793
wnioski, spośród których 98,4% otrzymało pozytywne decyzje. Kwota wypłaconych środków
finansowych latach 2008-2013 wynosiła 428,4 mln zł. W ostatnim roku realizacją programu została
objęta powierzchnia 204,2 tys. ha. Wzrastająca liczba składnych wniosków w poszczególnych
latach funkcjonowania programu świadczy o rosnącym zainteresowaniu rolników wdrażaniem
działań prośrodowiskowych. Zdecydowanym liderem w liczbie złożonych wniosków był powiat
bialski. Na terenie województwa partycypacja powiatów w realizacji poszczególnych pakietów
rolnośrodowiskowych była zróżnicowana. Największym zainteresowaniem cieszył się pakiet 9.
„Ochrona gleb i wód”.
Literatura
Bołtromiuk A., Kłodziński M. (red.) 2011: Natura 2000 jako czynnik zrównoważonego rozwoju obszarów
wiejskich regionu Zielonych Płuc Polski, IRWIR PAN, Warszawa, 64, 73-74.
Giddens A. 2010: Socjologia, PWN, Warszawa, 632.
Kociszewski K. 2013: Ekologizacja polskiego rolnictwa a jego zrównoważony rozwój w warunkach członkostwa w Unii Europejskiej, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław, 151.
Kośmicki E. 2009: Główne zagadnienia ekologizacji społeczeństwa i gospodarki, Agencja Wydawniczo-Edytorska EkoPress, Białystok, 7.
Mroczek J.R., Kostecka J., Korczyńska M. 2013: Ocena roli programu rolnośrodowiskowego w postrzeganiu
przez rolników wybranych aspektów problematyki środowiskowej, Inż. Ekol., nr 34, 190.
Niewęgłowska G. 2006: Wdrażanie programu rolnośrodowiskowego w pierwszych latach jego realizacji,
Zesz. Nauk. Akademii Rolniczej we Wrocławiu, nr 540, 383.
Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004-2006. 2004: MRiRW, Warszawa, 121-129.
Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. 2014: MRiRW, Warszawa, 269-283.
Projekt Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2014-2020. 2014: MRiRW, Warszawa, 148-159.
Sobolewska A. 2005: Zmiany w polskim programie rolnośrodowiskowym i ich wpływ na dochody małych
gospodarstw rolnych, Zesz. Nauk. SGGW, „Problemy Rolnictwa Światowego”, t. XIII, Warszawa, 468.
Zegar J.S. 2012: Współczesne wyzwania rolnictwa, PWN, Warszawa, 305.
Summary
In this paper an analysis of the use of agri-environmental program implemented under the RDP 20072013 the Lublin region, being an obligatory instrument for all Member States of the European Union
promotes agricultural production based on environmentally friendly methods. In the Lublin region of agrienvironmental payment grant applied for 54 793 beneficiaries, of whom 98.4% received positive decisions.
The amount paid out of funds in the period 2008-2013 amounted to 428.4 million PLN. In the last year, area
204.0 thousand ha has been acquired subsidies. Participating districts in the implementation of particular
packages varied. The greatest interest was a package of soil and water protection.
Adres do korespondencji
dr inż. Barbara Bujanowicz-Haraś, dr inż. Małgorzata Haliniarz
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
Katedra Ekonomii i Zarządzania
ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin
tel. (81) 461 00 61 wew. 157, e-mail: [email protected]
tel. (81) 445 66 54, e-mail: [email protected]