Notatka nt. sektora hodowlanego Tadżykistanu

Notatka nt. sektora hodowlanego
Tadżykistanu
2015-12-21 20:13:36
2
1. Hodowla zwierząt jest jednym z kluczowych i najważniejszych zadań rozwoju gospodarczego Tadżykistanu.
Wynika to z kilku czynników: Kraj zalicza się do państw o najmniejszej powierzchni gruntów siewnych w Azji
Środkowej. W Tadżykistanie, o łącznej powierzchni 14.255 tys. ha, jej 93% przypada na tereny górzyste. Ponad
połowa obszaru RT znajduje się na wysokości powyżej 3.000 metrów n.p.m.
Grunty rolne charakteryzują się ograniczoną powierzchnią i są uzależnione od nawadniania,
niezbędnego dla produkcji roślinnej. Znaczną część powierzchni stanowią użytki zielone, nadające się na stałe
pastwiska.
Rolnictwo wykorzystuje około 4.126 tys. ha, czyli mniej niż 32% całkowitej powierzchni kraju. Z liczby tej 3,6 mln
ha stanowią naturalne pastwiska.
Największe znaczenie dla rolnictwa mają trzy obwody (regiony) kraju: Sugdyjski (Sughd), Chatloński (Khatlon)
oraz Górno-Badachszański Obwód Autonomiczny (GBAO), a także tzw. rejony o znaczeniu republikańskim (RRP),
proporcjonalnie do znajdujących się na ich obszarach rzek i dorzeczy.
Bardzo poważnym problemem dla Tadżykistanu jest erozja gleby, która dotyka 90% powierzchni użytków
rolnych tego kraju. W ostatnich latach, w wyniku zmian klimatycznych, niedoborów nawozów mineralnych,
zasolenia oraz odejścia od praktyki płodozmian, w wielu miejscach zachodzą procesy aktywnego wysychania
gleb wcześniej nawadnianych. Negatywne skutki przyniosły także procesy nawadniania upraw bawełny. Ogólnie
rzecz biorąc, w Tadżykistanie ulega stopniowemu zmniejszaniu powierzchnia gruntów rolnych,
zarówno pól uprawnych jak i pastwisk. W okresie od roku 1991 do 2012 roku powierzchnia użytków rolnych
zmniejszyła się o 618.2 tys. ha, czyli o 14,6%, w tym gruntów ornych o 143.6 tys. ha (17,8%) i pastwisk o 508.6
tys. ha (15,5%).
Liczba ludności zamieszkującej obszary wiejskie i dominujące znaczenie sektora rolnego w
zatrudnieniu obywateli RT.
Liczba ludności Tadżykistanu na początek 2015 wyniosła ponad 8,2 mln osób. Przyrost naturalny ludności wynosi
2,2% w skali roku. Obszary wiejskie zamieszkuje ponad 74% populacji. Udział zatrudnienia w rolnictwie stanowi
46,6% ogółu osób oficjalnie pracujących (wg. danych Agencji Statystyczny przy prezydencie RT za okres styczeńwrzesień 2014 roku).
Według oficjalnych danych, poziom oficjalnie zarejestrowanych bezrobotnych w stosunku do liczby aktywnej
zawodowo ludności wynosi 2,5%. Jednocześnie, liczba niezarejestrowanych bezrobotnych, zgodnie z raportami
ekspertów, wynosi ponad 50% ludności aktywnej zawodowo. Wg danych rosyjskich w samej tylko Rosji
zatrudnionych jest od 1 do 1,3 mln obywateli Tadżykistanu. Osoby te w znacznym stopniu przyczyniają się do
wzrostu poziomu zaopatrzenia w żywność gospodarstw domowych poprzez:
a) przekazy walutowe z zagranicy (ponad 45% wielkości PKB Tadżykistanu),
b) prace w rolnictwie (sezonowe, jednorazowe itd.) oraz na działkach przydomowych, które obecnie uprawia
ponad 1,1 mln tadżykistańskich rodzin.
Rolnictwo jest uważane za wiodący sektor gospodarki Tadżykistanu. Wg ekspertów, zarówno krajowych jak i
3
zagranicznych, bez jego rozwoju nie będzie możliwy wzrost całej gospodarki kraju, jego
bezpieczeństwo żywnościowe czy zmniejszenie poziomu ubóstwa. Poniższa tabela charakteryzuje
rosnące znaczenie produkcji rolnej, zarówno w wyrażeniu naturalnym jak też jej udział w generowaniu PKB.
Dynamika wybranych wskaźników makroekonomicznych Tadżykistanu
Lata
Wskaźnik
2000
2005
2010
2011
2012
2013
2014
PKB w mln
TJS
1786,7
7206,6
24707,1
30071,1
36161,1
40524,5
45605,2
PKB w mln
USD
976,3
2309,8
5640,9
6523,0
7596,9
8513,6
9250,5
Produkcja
rolna w
cenach
bieżących,
w mln TJS
693
2774
9391
14932
16478
16757
21021,9
Produkcja
rolna w
cenach
bieżących,
w mln
USD
378,7
889,1
2144,1
3239,0
3461,8
3520,4
4264,1
Udział
produkcji
rolnej w
PKB (%)
38,8
38,5
38,0
49,7
45,6
41,4
46,1
4
Kurs TJS w
stosunku
do USD
1,83
3,12
4,38
4,61
4,76
4,76
4,93
W rezultacie podejmowanych przez władze RT w ostatnim dziesięcioleciu działań, w strukturze rolnictwa
Tadżykistanu nastąpiły zmiany jakościowe, pojawiły się nowe formy gospodarstw rolnych, które przedstawiono
poniżej. Pomimo wprowadzanych zmian, nadal jednak, zgodnie z art. 2 Kodeksu Ziemnego Republiki
Tadżykistanu, „ziemia w Republice Tadżykistanu jest wyłączną własnością Państwa”.
Struktura gospodarstw rolnych Tadżykistanu
(wg. stanu z 2013 r.)
Kategoria
gospodarstwa
Ilość
Powierzchnie
siewne (ha)
Średnia
wielkość
gospodarstwa
(ha)
państwowe
350
604,9
1.728,3
16,58
kolektywne
1.169
110
94,1
3,02
prywatne
75.988
2.589,4
34,1
70,99
działki
przydomowe
740.400
268,2
0,4
7,35
działki
prezydencki
375.000
75
0,2
2,06
ogółem
1.192.907
3.647,5
-
100
Powierzchnia
(w %)
Główne obszary rolne Tadżykistanu położone są w regionie Chatlońskim w południowo-zachodniej części kraju, w
obwodzie Sugdyjskim - na północy, w strefach Gissar i Reszt - w zachodniej i południowej częściach RRP.
5
Udział regionu Chatlońskiego w produkcji rolnej dochodzi do 48% produkcji brutto, obwodu Sugdyjskiego wynosi
30%, RRP - 20% i GBAO - nieco ponad 2%.
1. 2. Hodowla zwierząt stanowi około 35% całkowitej produkcji rolnej Tadżykistanu.
W produkcji produktów pochodzenia zwierzęcego dominują prywatne gospodarstwa należące do obywateli,
rozwój których nie tylko zapewnia ludności zachowanie samowystarczalności żywnościowej (produkty
pochodzenia zwierzęcego), ale również przyczynia się do utrzymania stabilności społecznej w kraju.
Produkcja podstawowych produktów zwierzęcych we wszystkich rodzajach gospodarstw rolnych
(w tys. ton)
Lata
Produkcja
1991
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
75,3
59,5
64,9
67,2
71,6
75,4
81,0
86,5
99,4
wołowina i
cielęcina
37,6
26,9
29,3
30,3
26,0
30,6
36,5
38,5
44,2
wieprzowina
6,3
-
-
-
-
-
-
-
-
baranina i
mięso kozie
18,6
29,4
32,2
33,4
36,9
37,4
40,1
43,0
49,4
drób
10,9
0,7
0,7
1,0
1,1
4,4
1,0
1,4
1,5
mleko
587,2
583,6
601,0
629,7
660,8
695,9
778,3
828,2
854,7
jaja (mln
szt.)
454,3
111,2
151,0
188,4
231,9
254,7
291,6
343,7
350,0
Mięso (po
uboju)
w tym:
(Dane Agencji Statystyczny Republiki Tadżykistanu)
Po znacznym spadku pogłowia zwierząt w latach 90-ych, od 2000 roku, nastąpił stały wzrost wskaźników
6
hodowli.
Na dzień 1 stycznia 2015 r. pogłowie bydła rogatego we wszystkich kategoriach gospodarstw wyniosło
2.130,4 tys. sztuk, czyli o 31,3 tys. szt. (1,5%) więcej niż rok wcześniej. Liczba owiec i kóz osiągnęła poziom
5.028.700 szt. (wzrost o 105 tys. szt. czyli 2,1%). Z całkowitej liczby zwierząt gospodarskich, 92,5% bydła
rogatego oraz 82,2% owiec i kóz przypada na gospodarstwa prywatne.
Wzrost pogłowia bydła dotyczył gospodarstw w następujących regionach: GBAO - 1,3%, obwód Chatloński - 0,8%
Khatlon, obwód Sugdyjski - 1% oraz RRP - 3,2%.
1. 3. Pastwiska
Pomimo tego, że Tadżykistan dysponuje rozległymi pastwiskami, ich racjonalne wykorzystanie jest
ograniczone ze względu na niekontrolowany wypas zwierząt, erozję gleby czy nawiedzające kraj klęski
żywiołowe.
Obecnie Tadżykistan dysponuje powierzchnią ponad 3,6 mln ha pastwisk naturalnych. Na obszarach gdzie
stosowana jest wypasowa hodowla zwierząt, pastwiska dzielą się sezonowo na: letnie – zajmują ponad 1,6 mln
ha, wiosenno-jesienne - 0,4 mln ha, zimowe - 1,2 mln ha oraz stałe - 107 tys. ha. Około 200 tys. ha pastwisk nie
może być wykorzystana ze względu na brak dróg i mostów.
Na pastwiskach letnich wypas trwa od połowy maja do połowy października, a na pastwiskach wiosennojesiennych i zimowych – w pozostałym okresie roku.
Zapotrzebowanie w karmę dla owiec i koni pastwiska zapewniają jedynie w 70%. Zgodnie z przyjętymi normami,
na 1 ha pastwisk zimowych powinny paść się dwie owce (kozy) lub 1 koń lub 1 szt. młodego bydła rogatego; na
pastwiskach letnich na jedną owcę powinien przypadać 1 ha pastwiska, a na jednego konia czy jedną szt. bydła
rogatego – 3 ha. Obecnie na 1 ha pastwisk w Tadżykistanie przypada 10-12 owiec lub 4-6 szt. koni/bydła
rogatego.
Niesystematyczne i niekontrolowane wykorzystanie pastwisk prowadzi do zubożenia flory, zaniku traw i
pojawiania się chwastów i roślin trujących, co prowadzi do degradacji pastwisk. Corocznie, znaczne powierzchnie
pastwisk w Tadżykistanie muszą być wyłączane z eksploatacji ze względu na degradację.
1. 4. Zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego i poprawa dostępu do żywności jest dla władz
Tadżykistanu jednym z priorytetów obok zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego i wyjścia z
izolacji komunikacyjnej.
Programy rządowe i baza prawna
Obecnie w Tadżykistanie realizowane są (często we współpracy z organizacjami międzynarodowymi) programy i
projekty, mające na celu rozwój rolnictwa jako sektora kluczowego dla rozwiązania problemów gospodarczych
kraju. Są to m.in.:
■
■
■
■
■
■
Национальная стратегия развития Республики Таджикистан на период до 2015 г.,
Стратегия повышения благосостояния населения Таджикистан на 2013-2015 годы (Утверждена
постановлением Маджлиси намояндагон Маджлиси Оли Республики Таджикистан от 26.12.2012г №
1030),
Закон Республики Таджикистан «О продовольственной безопасности»; от 29 декабря 2010 года,
Программа продовольственной безопасности Республики Таджикистан до 2015 года, от 2 февраля 2009
года,
Концепция аграрной политики Республики Таджикистан (утвержденная Постановлением
Правительством Республики Таджикистан от 31 декабря 2008 года № 658),
Программа реформирования сельского хозяйства РТ на 2012-2020 гг.,
7
■
Концепция инновационного развития агропромышленного комплекса Республики Таджикистан
(утвержденная Постановлением Правительства Республики Таджикистан от 3 марта 2014 года, №144).
Opracowany został również szereg programów sektorowych i aktów prawnych, mających na celu rozwój
poszczególnych gałęzi rolnictwa. W odniesieniu do hodowli zwierząt należą do nich:
■
■
■
■
■
■
■
■
■
■
■
■
Программа по развитию в Республике Таджикистан животноводства, принятая Правительством в 2012
году,
Программа развития биотехнологии скота в Республике Таджикистан на 2013-2017 годы, утвержденная
Постановлением Правительства Республики Таджикистан от 1 августа 2012 года, №384,
Программа развития отрасли коневодства в Республики Таджикистан на 2009-2016 годы,
Программа полной переработки животноводческого сырья (кожи и шерсти) в Республике Таджикистан
на период до 2015 г.,
Программа развития племенной отрасли и породистости животных в Республике Таджикистан на 20082015 годы,
Программа развития отрасли яководства в Республике Таджикистан на период 2008-2015 годы,
Закон Республики Таджикистан «О пастбищах», принят 19 марта 2013 года №951,
Закон Республики Таджикистан «О птицеводстве», 21 июля 2010 года № 633,
Закон Республики Таджикистан «О рыбоводстве», 22 декабря 2006 года № 220,
Закон Республики Таджикистан «О ветеринарии», 29 декабря 2010 года № 674,
Закон Республики Таджикистан «О племенном деле», 19 сентября 2013 года №1020,
Положение о Службе государственного племенного надзора, утвержденное Постановлением
Правительства Республики Таджикистан от 2.05.2007 года № 247.
Odpowiednie instytucje Republiki Tadżykistanu kontynuują tworzenie bazy aktów prawnych, mających wpływ na
dalszy rozwój rolnictwa, w tym hodowli zwierząt. W ramach przyjętego w 2012 roku Programu rozwoju hodowli
zwierząt w Tadżykistanie, weszła w życie Ustawa „O działalności zarodowej”, regulująca m.in. kwestie eksportu i
importu nowych ras zwierząt.
W celu wsparcia hodowli zwierząt, decyzją rządu RT, wybranym gospodarstwom zarodowym przyznane zostały
ulgi w postaci odroczeń podatkowych oraz inne preferencje. Natomiast Uchwałą rządu Republiki Tadżykistanu nr
93 z dn. 2 marca 2013 r. zatwierdzony został „Wykaz sprzętu o przeznaczeniu rolniczym, urządzeń produkcyjnotechnologicznych i komponentów do nich, tworzących oddzielne zestawy technologiczne, wwożone na terytorium
Republiki Tadżykistanu, które są zwolnione z opłat celnych i podatku VAT”. Dokument obejmuje 34 pozycje.
Równocześnie, do kodeksu Podatkowego Republiki Tadżykistanu wprowadzone zostały zmiany i uzupełnienia,
zgodnie z którymi pierwszy w Tadżykistanie zakład produkcji pasz „Nutristar Tadżykistan” i zakład drobiarski
„Murgi Hilol” zwolniono z opłat szeregu podatków (VAT, podatek transportowy, należności celne importowe przy
wwozie niezbędnych zakładom urządzeń technologicznych).
Wybrane programy i projekty międzynarodowe
■
■
■
■
■
Obecnie w Republice Tadżykistanu realizowany jest 3-letni projekt USAID, dotyczący reformy rolnej i
restrukturyzacji gospodarstw indywidualnych – wartość projektu wynosi 5,5 mln. USD.
Projekt ekologicznie zrównoważonego zarządzania gruntami i poprawy warunków życia na obszarach wiejskich
finansowany ze środków Programu pilotażowego PPCR i GEF – wartość projektu wynosi 16,88 mln USD.
Projekt "Rozwój hodowli zwierząt i pastwisk w Tadżykistanie" realizowany przez Międzynarodowy Fundusz
Rozwoju Rolnictwa (IFAD) od 2011 do 2016 roku. Na realizację projektu przeznaczono 14,5 mln USD.
Zgodnie z Programem reformowania rolnictwa Tadżykistanu na lata 2012-2020 i w celu poprawy dostępności
do bazy paszowej oraz zachowania pastwisk, w roku 2013 oddano do użytku pierwszy nowoczesny zakład
paszowy „Nutristar Tadżykistan” (z udziałem w projekcie międzynarodowych instytucji finansowych - 2,2 mln.
USD).
Program pomocy finansowej dla rolnictwa Tadżykistanu (TAFF) zainicjowany przez Europejski Bank Odbudowy i
8
Rozwoju (EBOR) w 2007 roku w celu wspierania reform i wszechstronnego rozwoju sektora rolnego w Republice
Tadżykistanu. Program jest realizowany przy wsparciu finansowym Funduszu „Early Transition Countries” oraz
„US/EBRD SME Financing Facility”. Dzięki udanej realizacji pierwszego etapu programu, TAFF jest uważany za
katalizator zmian strukturalnych w rolnictwie Tadżykistanu.
Priorytetowe kierunki rozwoju hodowli zwierząt w Tadżykistanie
■
■
■
■
■
■
■
■
■
tworzenie korzystnego klimatu biznesowego dla przyciągnięcia inwestycji,w tym bezpośrednich inwestycji
zagranicznych, opracowywanie programów i projektów inwestycyjnych sprzyjających rozwojowi hodowli
zwierząt,
rozwój infrastruktury sprzyjającej rozwojowi hodowli, przetwórstwa produktów zwierzęcych i produkcji
artykułów spożywczych i towarów konsumpcyjnych,
doskonalenie organizacji produkcji zwierzęcej. Poza rekonstrukcją dużych kompleksów hodowlanych
(mięsnych i mleczarskich) przewidziana jest organizacja zrzeszeń produkcyjnych bazujących na wysoko
wydajnych rasach zwierząt,
dostęp hodowców i przedsiębiorców do kredytów udzielanych na zasadach preferencyjnych,
odejście od gospodarki ekstensywnej, wprowadzanie nowoczesnych metod hodowli i przetwórstwa,
opracowanie systemu wspierającego rozwój hodowli bydła rasowego,
zapewnienie produkcji preparatów weterynaryjnych,
wzmocnienie bazy paszowej do hodowli zwierząt (zakłady paszowe) i zapewnienie racjonalnego wykorzystania
zasobów naturalnych (pastwisk),
rozwój pszczelarstwa.
Ostatnia aktualizacja: 29.06.2015
9