Rozkwit demokracji ateńskiej
Transkrypt
Rozkwit demokracji ateńskiej
Rozkwit demokracji ateńskiej Przez ponad trzydzieści lat V wieku p.n.e. (w latach 462-429 p.n.e.) czołowym politykiem w Atenach był Perykles, sprawujący wielokrotnie urząd stratega. Za jego rządów ugruntowały się podstawowe zasady i mechanizmy systemu demokratycznego. Organy władzy Zgromadzenie ludowe (ekklesia) Udział w obradach ateńskiego zgromadzenia ludowego mógł brać każdy pełnoprawny obywatel (urodzony z matki i ojca obywateli ateńskich), który ukończył 18 lat (praktycznie 20 lat, gdyż musiał odbyć dwuletnią służbę wojskową w charakterze efeba). Nie miały prawa udziału z zgromadzeniu kobiety, a także metojkowie – zajmujący się handlem i przedsiębiorczością obywatele innych miast mieszkający w Atenach, oraz niewolnicy. Warunkiem ważności podejmowanych uchwał była obecność co najmniej 6 tys. obywateli. Do uprawnień zgromadzenia należało uchwalanie prawa, wypowiadanie się w sprawach wojny i pokoju, powoływanie urzędników oraz sprawowanie kontroli nad ich działalnością. Zgromadzenie było również sądem w sprawach o przestępstwa skierowane przeciwko państwu. Odbywał się także na jego posiedzeniu raz do roku ostracyzm (sąd skorupkowy). Rada Pięciuset (bule) Organ ten składał się z pełnoprawnych obywateli, którzy ukończyli 30 lat, powoływanych na jeden rok. Można było być członkiem bule tylko dwukrotnie. Kompetencje Rady Pięciuset obejmowały przygotowywanie projektów uchwał dla zgromadzenia, sprawowanie nadzoru nad wszystkimi urzędnikami, zarządzanie dochodami państwa oraz przyjmowanie obcych posłów. Urzędnicy Byli powoływani przez zgromadzenie na rok, i to jednorazowo. Pobierali diety z budżetu państwa. Archonci zajmowali się sprawami sądowymi i kultu, stratedzy dowodzili wojskami oraz kierowali polityką zagraniczną (byli to jedyni urzędnicy, którzy mogli być wybierani ponownie bez ograniczenia w czasie, było ich dziesięciu – po jednym z każdej fyli), apodekci ściągali podatki, astynomowie nadzorowali roboty budowlane, metronomowie kontrolowali miary i wagi. Zdecydowaną większość urzędników w Atenach powoływano w V wieku p.n.e. nie w drodze wyboru, lecz losowania. Taką formę uważano wówczas za bardziej demokratyczną niż wybór. Arystoteles pisał na przykład (w IV w. p.n.e.) w Polityce, że wybieranie urzędników stanowi oligarchiczną metodę postępowania, a losowanie demokratyczną. Losy ciągnięto spośród tych obywateli, którzy zgłosili swoje kandydatury. Wyłaniano w ten sposób co roku 500 członków Rady i 600 innych urzędników. Areopag W r. 462 p.n.e. przywódca ludu Efialtes przeforsował ograniczenie uprawnień Areopagu jedynie do sądzenia spraw o zabójstwo, jeżeli ofiara była obywatelem ateńskim. Zasady ustrojowe W granicach prawa każdy może żyć według własnego upodobania. Tę wolność prywatną, przejawiającą się także w prawie do uczestnictwa w demokratycznych instytucjach, określano terminem eleutheria. Isegoria było to równe prawo do przemawiania na zgromadzeniach publicznych. Każdy obywatel miał prawo do głoszenia własnych poglądów, byle tylko nie występował przeciwko instytucjom demokratycznym i moralności publicznej. Isonomia (równość praw politycznych) oznaczała równość głosu i równość prawa do udziału we władzy. Służyć temu miał mechanizm powoływania urzędników w drodze losowania, z wyjątkiem strategów, którzy byli wybierani większością głosów. W ich przypadku liczyły się cechy osobiste i przygotowanie fachowe do pełnienia urzędu. Idea rządów prawa polegała na tym, iż wszystkie organy władzy były związane uchwałami zgromadzenia ludowego. Społeczeństwo Aten Obywatele Do kategorii obywateli zaliczony mógł być tylko mężczyzna pochodzący z legalnego związku małżeńskiego, którego oboje rodzice byli obywatelami ateńskimi. Prawa obywatelskie młody Ateńczyk nabywał w wieku 18 lat, z chwilą gdy został wpisany do księgi członków demu przez starostę (demarchosa). Głównym obowiązkiem obywatela była służba wojskowa, która dotyczyła mężczyzn do 60 roku życia. Z tego obowiązku byli zwolnieni członkowie Rady Pięciuset, urzędnicy oraz właściciele okrętów. Metojkowie Metojkami byli cudzoziemcy mieszkający na stałe w ateńskiej polis. Zajmowali się głównie handlem i rzemiosłem. Nie posiadali praw politycznych, nie było im wolno nabywać nieruchomości, nie mogli wstępować w związki małżeńskie z osobami posiadającymi obywatelstwo ateńskie. Musieli płacić specjalny podatek (metoikion), zobowiązani byli także do służby wojskowej. Każdy metoikos musiał wybrać sobie patrona spośród obywateli ateńskich, który reprezentował go wobec władz. Wyzwoleńcy Sytuacja prawna wyzwoleńców (apeleuteroi) była zbliżona do pozycji metojków. Również musieli mieć patrona – z reguły był to ich dawny pan. Płacili metoikion, a oprócz tego specjalną opłatę zwaną triobolon. Niewolnicy Dzielili się na niewolników prywatnych i państwowych. Ci pierwsi używani byli do posług domowych, pracy w gospodarstwach wiejskich, w rzemiośle oraz pracowali jako wioślarze na statkach handlowych. Niewolnik prywatny był własnością pana, mógł być przez niego sprzedany, zastawiony, darowany, zapisany w testamencie lub obdarzony wolnością. Niewolnicy państwowi mieli własne gospodarstwa, pracowali jako pisarze w urzędach, kaci, z nich tworzono oddziały straży miejskiej, do nich należało utrzymywanie dróg publicznych. Niewolnicy obu kategorii rekrutowali się spośród jeńców wojennych, były to także osoby urodzone z matki niewolnicy lub zakupione na rynkach zagranicznych. Kobiety Niska była pozycja społeczna kobiety. Zamknięta była przed nią sfera życia publicznego, aktywność kobiet musiała się ograniczać do sfery domowej. Ich zadaniem było dostarczenie państwu ateńskiemu jak największej liczby przyszłych obywateli. Kobiety mogły wstępować w związek małżeński od czternastego roku życia, mężczyźni najwcześniej od dwudziestego, po odbyciu szkolenia wojskowego. Małżeństwo miało charakter umowy prawnej między ojcem dziewczyny a jej przyszłym mężem, kobieta nie miała podmiotowości prawnej.