Lista wykładowców oraz wykładów ze

„Oblicza fizyki: między fascynacją a niepokojem.
Rola fizyki w rozwoju naszej cywilizacji i kultury”
Szósta Dyskusja Panelowa, 3 grudnia 2010
Instytut Fizyki – Aula Pawlikowskiego, Uniwersytet Śląski
40-007 Katowice, ul. Uniwersytecka 4
Matematyczny kontekst Platońskiej teorii idei
Prof. dr hab. Bogdan Dembiński, Kierownik Zakładu Historii Filozofii Starożytnej
i Średniowiecznej, Instytut Filozofii, Uniwersytet Śląski (UŚ)
Wystąpienie dotyczy późnej nauki Platona, w której przechodzi on zasadniczo na
pozycje filozofii Pitagorejskiej i proponuje własną jej wersję, ufundowaną na teorii
idei. Pojawia się postać platońskiej teorii idei, która przekształcona zostaje w teorię
liczb idealnych i figur idealnych. Proponowana jest również koncepcja dwóch
bytowych pryncypiów: Jedno i Nieokreślona Diada, uzasadniających ostatecznie
tak obszar idei, jak przedmiotów matematycznych i struktur zjawiskowych.
Dyskutowane jest też Platońskie rozumienie matematycznego przyrodoznawstwa,
które stało się podstawą prac naukowych prezentowanych przez filozofów Starej
Akademii.
Wewnętrzne źródła matematyki
Prof. dr hab. Jerzy Mioduszewski, Instytut Matematyki, Uniwersytet Śląski (UŚ)
Czy matematyka wnosi coś do poznania? W sposób wyraźny pytanie to postawił
Kant. Dedekind, ostatni z kręgu Gaussa, podjął się w słynnym dziele „Was sind und
was sollen die Zahlen?” eksperymentu myślowego, który miał dowieść, że liczba
może być rozumiana jako coś, co nie zależy od zjawisk, takich jak przestrzeń i czas,
że jest wytworem „świata naszych myśli”, a zatem wytworem samej matematyki,
wbudowanej w nas wewnętrznie.
Od Röntgena do ... czyli promieniowanie jonizujące w radioterapii
Doc. dr hab. Krzysztof Ślosarek, Kierownik Zakładu Planowania Radioterapii
i Brachyterapii, Centrum Onkologii – Instytut Marii Skłodowskiej-Curie, Gliwice
Promieniowanie jonizujące jest stosowane w leczeniu chorób nowotworowych od
początku XX wieku. Sposoby i techniki napromieniania chorych zmieniały się
w funkcji ogólnego rozwoju techniki, elektroniki i informatyki. Zostaną przedstawione
techniki
napromieniania,
techniki
zmiany rozkładów
dawek związane
z wprowadzaniem nowych rozwiązań konstrukcyjnych, a także formy współpracy
medyków i fizyków oraz zmiana roli tych ostatnich w przygotowaniu chorych do
leczenia.
1
Koncepcje jakościowe a ilościowe w naukach przyrodniczych:
emergentność praw Przyrody
Prof. dr hab. Józef Spałek, Kierownik Zakładu Teorii Materii Skondensowanej
i Nanofizyki, Instytut Fizyki UJ, ul. Reymonta 4, Wydział Fizyki i Informatyki
Stosowanej AGH, ul. Reymonta 19, 30-059 Kraków
Koncepcje jakościowe, takie jak spontaniczne załamanie symetrii, czy koncepcja
masy w fizyce newtonowskiej, czy też niektóre koncepcje Darwina odpowiadają
założeniom matematycznym w teoriach dedukcyjnych. W przypadku nauk
przyrodniczych stanowią one esencję racjonalizacji obserwacji lub doświadczeń
i zwykle przyjmują ostatecznie postać nowych praw ilościowych. W wyniku tej
konfrontacji doświadczalno-teoretycznej ujawnia się także emergentność praw
przyrody na każdym nowym stopniu komplikacji układu składającego się z bardzo
dużej ilości elementów. Tę hierarchiczną konstrukcję poszczególnych dziedzin
omówię na konkretnych przykładach posiłkując się klasyfikacją zaproponowaną
przez P. W. Andersona w artykule „More is different” opublikowanym w Science
w 1972 roku. W szczególności, postaram się uzupełnić koncepcje Andersona przez
uwypuklenie roli konkurencji oddziaływań, w wyniku których powstają niestabilności
i pojawiają się nowe stany kolektywne czy fazy. Na tym zasadza się istota
emergentności Praw Przyrody w naukach ścisłych i przyrodniczych.
Paradoks ujemnej ruchliwości
Prof. dr hab. Jerzy Łuczka, Kierownik Zakładu Fizyki Teoretycznej, Instytut Fizyki,
Uniwersytet Śląski (UŚ)
Z prostego doświadczenia przesuwania przedmiotu na stole wynika, że jeżeli
działamy na ten przedmiot stałą siłą to porusza się on w kierunku jej działania. Czy
jest możliwy ruch w kierunku przeciwnym? Nasza intuicja nabyta w makroskopowym
świecie podpowiada nam, że nie! Być może w mikroświecie ruch cząstek w kierunku
przeciwnym do kierunku działania siły jest możliwy. Przedstawię najprostszy model
wykazujący takie zjawisko (nazywane ujemną ruchliwością lub ujemną
przewodnością) i przedstawię jego eksperymentalną weryfikację w układzie ze
złączem Josephsona.
Jeszcze bardziej paradoksalni bliźniacy
Dr Stanisław Bajtlik, Centrum Astronomiczne Mikołaja Kopernika, Warszawa
Paradoks bliźniąt jest tak stary, jak sama teoria względności. Zajmowali się nim
laureaci Nagrody Nobla z fizyki. Dziś trafił nawet do programu fizyki w liceach.
Powszechnie podawane, podręcznikowe, jego rozwiązanie jest co najmniej niepełne,
żeby nie powiedzieć „nieprawdziwe”. W trakcie wykładu przedstawię kilka innych
wersji tego paradoksu, w których argument o uleganiu przyspieszeniom, przez
jednego z bliźniaków, nie działa. Dwie z prezentowanych, nowych wersji paradoksu
są autorstwa mojego i moich współpracowników. Stary jak świat paradoks jest
związany z podstawowymi własnościami czasoprzestrzeni i jej symetrii.
2
Czarne dziury i E=mc2
Prof. dr hab. Marek Abramowicz, Professor of Astrophysics and Chair, Göteborg
University, Physics Department, SE-412-96 Göteborg, Sweden, CAMK, Warszawa
Mój wykład jest streszczeniem wykładu o tym samym tytule, który wygłosiłem
w czerwcu 2010 w Trieste, a potem w październiku 2010 w Oxfordzie jako "The Sixth
Dennis Sciama Memorial Lecture". The Sciama Memorial Lectures organizowane są
przez All Souls College w Oxfordzie, którego Sciama byl Fellow, oraz SISSA
w Trieste, gdzie Sciama byl profesorem:
http://www.sissa.it/ap/sciama/memorial_sciama_lectures.html
Głównym punktem mego wykładu jest pokazanie, że czarne dziury są najbardziej
wydajnymi silnikami w całym znanym wszechświecie.
Związane splątanie – tajemnicza inwencja Natury
Prof. dr hab. Ryszard Horodecki, Członek PAN, Dyrektor Krajowego Centrum
Informatyki Kwantowej, Gdańsk, Kierownik Zakładu Optyki i Informacji Kwantowej,
Instytut Fizyki Teoretycznej i Astrofizyki, Uniwersytet Gdański (UG)
Ostatnie doniesienia o otrzymaniu w laboratoriach związanego splątania, tj. po
11 latach od czasu jego odkrycia, rozwiewają wątpliwości co do jego istnienia. Jak
sugeruje nazwa związane splątanie (bound entanglement) w odróżnieniu od tzw.
swobodnego nie da się wydestylować z szumu do czystej formy użytecznej do
przeprowadzenia nieklasycznych zadań takich jak kwantowa teleportacja czy gęste
kodowanie. Celem obecnego wystąpienia będzie prezentacja historii jego odkrycia
i dramatycznych zmagań przy jego eksperymentalnej realizacji.
Nasza świetlana przyszłość, czyli jak naukowo zrobić sobie
potomstwo
Prof. dr hab. Leszek M. Sokołowski. Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu
Jagiellońskiego (UJ)
Biotechnologia stopniowo wkracza na święty teren genetycznej struktury człowieka.
Fakt, że ewolucja w wielu miejscach sfuszerowała naszą budowę anatomiczną oraz
dopuściła do silnego zróżnicowania biologicznego ludzi sprawia, że pytamy
o dopuszczalność sterowanej przez nas autoewolucji gatunku ludzkiego.
Skromniejszy cel stawia sobie reprogenetyka, czyli działania rodziców, by ich dziecko
dostało zestaw korzystnych genów i uniknęło genów szkodliwych. Działania takie,
podejmowane w najlepszych intencjach, mogą dawać skutki niekorzystne dla tych
dzieci i powiększać nierówności społeczne, zamiast je niwelować.
3
Czy historia nauki ma swoją historię?
Ks. Prof. dr hab. Janusz Mączka, Dziekan Wydziału Filozoficznego i Kierownik
Katedry Filozofii Przyrody na tym Wydziale, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II
(UPJPII), Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych, Kraków.
Poszukiwania pierwszych wzmianek związanych z historią nauki prowadzą nas do
czasów, gdy nauka jeszcze nie istniała. To w starożytnym świecie zrodziła się
refleksja nad historią i jej rozumieniem. Duży wpływ na kształtowanie się Idei
związanych z historią nauki miała koncepcja czasu. Zasadniczo pierwszymi
historykami nauki byli ci, którzy tworzyli i naukę. Równie ważną kwestią dla rozwoju
historii nauki była wyraźne określenie relacji historii do ciągle rozwijającej się nauki.
Chodziło o wyodrębnienie profesjonalnej historii nauki ze swoimi koncepcjami
i metodami. Dzisiaj historia nauki coraz częściej sięga nie tylko do nauki, ale szeroko
rozumianego kontekstu kulturowego. Historia nauki ma swoją historię.
Kosmologia – kres możliwości fizyki
Prof. dr hab. Zbigniew Jacyna-Onyszkiewicz, Kierownik Zakładu Fizyki
Kwantowej, Wydział Fizyki, Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu (UAM)
W kosmologii wszechświat traktuje się jako największy układ fizyczny, poza którym
nie istnieje żadna rzeczywistość fizyczna. Dla badań astrofizycznych dostępna jest
teraz i będzie w przyszłości tylko znikoma część wszechświata. Z tego powodu
zasadniczą strategię badań kosmologicznych stanowią daleko idące ekstrapolacje,
zakreślające nieprzekraczalne granice dla matematyczno-empirycznej metodologii
nauk fizycznych.
Jeszcze jeden koniec filozofii. Złowróżbne wieszczenie Hawkinga
Prof. dr hab. Wiesław Sztumski, Instytut Filozofii, Uniwersytet Śląski (UŚ)
Ostatnio ukazała się książka S. Hawkinga i L. Mlodinova The grand design, gdzie
zwiastuje się śmierć filozofii. Ma ją zastąpić fizyka, która daje bardziej wiarogodne,
bo naukowe, odpowiedzi na pytania metafizyki. Na fizyce bazują inne nauki, które
wyjaśniają problemy epistemologii, moralności i wiary. Niestety, żadna nauka ani
sumaryczna wiedza naukowa nie zastąpi filozofii w próbach odpowiedzi na
odwieczne pytania ludzkości. Dlatego nie należy przejmować się enuncjacją
Hawkinga. Przed nim też głoszono koniec filozofii, a ona, jakby na przekór, ma się
dobrze i nadal się rozwija.
4