Conference Brochure

3
WSTĘP
Nazwa projektu:
Informatyczny System Osłony Kraju przed
nadzwyczajnymi zagrożeniami (ISOK)
Cel projektu
ISOK ma na celu optymalizację gromadzenia informacji o zagrożeniach. Będzie profesjonalnym systemem informatycznym, nowoczesną platformą stanowiącą główne narzędzie
wspierające zarządzanie kryzysowe – zarówno dla administracji, jak i dla obywateli.
Podstawowym celem projektu jest stworzenie systemu poprawiającego osłonę społeczeństwa, gospodarki i środowiska przed skutkami powodzi oraz innymi nadzwyczajnymi
zagrożeniami.
Realizacja projektu
Prace nad projektem rozpoczęły się w dniu 30 lipca 2010 r. a złożoność projektu wymagała
zawiązania konsorcjum instytucji rządowych i naukowych, które wspólnie podjęły się
realizacji powierzonego zadania. W skład konsorcjum weszły:
• Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej – od dnia 13 września 2012 r. pełni rolę Lidera;
• Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy;
• Główny Urząd Geodezji i Kartografii;
• Instytut Łączności – Państwowy Instytut Badawczy;
• Rządowe Centrum Bezpieczeństwa.
Korzyści związane z realizacją projektu
Do najważniejszych korzyści społecznych, które zostaną osiągnięte dzięki projektowi
ISOK, należą:
• zwiększenie poczucia bezpieczeństwa społeczeństwa;
• ograniczenie strat spowodowanych występowaniem zagrożeń powodziowych poprzez
pokazanie społeczeństwu obszarów zagrożonych;
• ograniczenie ofiar wśród ludności w związku z występowaniem żywiołów, szczególnie
powodzi;
• umożliwienie właściwego planowania przestrzennego, szczególnie w kontekście
zagrożeń powodziowych występujących w dolinach rzek;
• umożliwienie świadomego podejmowania decyzji inwestycyjnych odnośnie do ich
lokalizacji na obszarach zagrożonych powodzią;
• usprawnienie funkcjonowania służb zarządzania kryzysowego poprzez szybki dostęp
do informacji.
1
Rezultaty
Do końca 2013 r. w ramach projektu zostały zrealizowane następujące produkty: wstępna
ocena ryzyka powodziowego (WORP), mapy zagrożenia powodziowego (MZP) i mapy ryzyka
powodziowego (MRP) wymagane przez Dyrektywę Powodziową, raport o identyfikacji
krajowych systemów informacyjnych, mapa podziału hydrograficznego Polski w skali 1:10 000,
numeryczny model terenu (NMT) dla 200 337 km2, baza danych obiektów topograficznych
i ortofotomapa cyfrowa oraz mapy zagrożeń meteorologicznych.
Obecnie trwają prace nad głównym elementem projektu, czyli budową systemu informatycznego.
Planowany termin oddania systemu do eksploatacji to 31 grudnia 2014 r.
Finansowanie
Projekt ISOK współfinansowany jest z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz
budżetu państwa w ramach 7. osi priorytetowej „Społeczeństwo informacyjne – budowa
elektronicznej administracji” Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 2007-2013
oraz ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
Łączna wartość projektu wynosi 300 mln zł.
Więcej informacji o projekcie znajduje się pod adresem www.isok.gov.pl
2
3
INFORMATYCZNY SYSTEM OSŁONY KRAJU PRZED
NADZWYCZAJNYMI ZAGROŻENIAMI
System Informatyczny ISOK jest częścią projektu „Informatyczny System Osłony Kraju
przed nadzwyczajnymi zagrożeniami”.
Głównym celem Systemu ISOK jest integracja i udostępnianie danych związanych
z nadzwyczajnymi zagrożeniami naturalnymi w szczególności hydrologicznymi.
System ISOK będzie udostępniał również usługi sieciowe w architekturze SOA (Service
Oriented Architecture) oraz usługi zgodne z dyrektywą ISNPIRE. Będzie składał się z:
• Centralnego Węzła IMGW – obsługującego odbiorców oraz dostawców danych i usług
na różnych szczeblach administracji w Państwie,
• Centralnego Węzła KZGW (SIGW) – odpowiedzialnego za przetwarzanie danych z zakresu
gospodarowania zasobami wodnymi i planowania oraz integrację i udostępnianie danych
związanych w szczególności z powodziami,
• Centrum zapasowego – zapewniającego ciągłość pracy Systemu ISOK, który fizycznie
będzie ulokowany w innej lokalizacji niż pozostałe węzły.
Do użytkowników wewnętrznych systemu ISOK zalicza się:
• IMGW-PIB – główny użytkownik systemu ISOK, który zasila system ISOK kluczowymi
danymi, w szczególności:
xx mapami zagrożeń meteorologicznych – silny wiatr, zagrożenia termiczne, burze
z gradem, intensywne opady, gołoledź, mgła, szadź, opad śniegu,
−− mapami innych zagrożeń:
−− mapa zagrożenia dla zdrowia i życia ludności z uwagi na warunki meteorologiczne i społeczną wrażliwość na zagrożenia,
−− mapa ujęć wód powierzchniowych i podziemnych na obszarach narażonych na
niebezpieczeństwo powodzi,
−− mapa zanieczyszczeń powietrza z uwagi na zagrożenia meteorologiczne,
−− mapa ryzyka poważnej awarii przemysłowej z uwagi na zagrożenia meteorologiczne,
−− mapa ryzyka zakłóceń w sieci elektroenergetycznej z uwagi na zagrożenia
meteorologiczne.
• KZGW/RZGW – główny użytkownik systemu ISOK, który uczestniczy w Systemie
ISOK poprzez System Informatyczny Gospodarki Wodnej (SIGW) odpowiedzialny za
integrację oraz udostępnianie danych związanych z nadzwyczajnymi zagrożeniami
naturalnymi, w szczególności powodziami. System SIGW, jako moduł ISOK, będzie
także udostępniał dane z zakresu gospodarki wodnej przetwarzane w KZGW i RZGW
oraz publikował mapy zagrożenia powodziowego,
xx mapy ryzyka powodziowego,
• RCB – będzie wykorzystywał produkty Systemu ISOK przy opracowywaniu optymalnych
rozwiązań w sytuacjach kryzysowych, a także koordynowaniu przepływu informacji
o zagrożeniach,
• GUGiK – dla potrzeb Systemu ISOK udostępnia dane z baz danych przestrzennych
i rejestrów pozostających w kompetencjach państwowej służby geodezyjnej i kartograficznej oraz związanych z nimi metadanych.
4
Do użytkowników zewnętrznych (zalogowanych i niezalogowanych) zalicza się m.in.:
• użytkowników na poziomie administracji centralnej,
• użytkowników resortowych,
• użytkowników ustawowych,
• Centra Zarządzania Kryzysowego, które będą wykorzystywały produkty Systemu ISOK
przy opracowywaniu optymalnych rozwiązań w sytuacjach kryzysowych na poziomie
wojewódzkim, powiatowym oraz gminnym,
• użytkowników na poziomie administracji wojewódzkiej,
• użytkowników na poziomie administracji powiatowej,
• użytkowników na poziomie administracji gminnej,
• właścicieli i operatorów sieci elektroenergetycznych przesyłowych i dystrybucyjnych,
• przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne,
• podmioty gospodarcze,
• ludność (głównie dotyczy to użytkowników, którzy będą korzystali ze szkoleń certyfikujących).
Wyżej wymienieni użytkownicy, zostaną przyporządkowani do określonych ról w Systemie
i w zależności od posiadanych uprawnień będą mogli korzystać z określonych funkcji
Systemu takich jak:
• „Cienki klient” ISOK klienta, czyli dostęp do aplikacji portalowych WWW za pomocą
standardowej przeglądarki,
• „Gruby klient” ISOK, czyli aplikacja typu desktop zainstalowana na poszczególnych
stacjach roboczych dedykowana do wykonania specjalistycznych operacji na mapach,
• Możliwość przeglądania danych ISOK m.in. dane z zakresu ostrzeżeń, prognoz, komunikatów i biuletynów,
• Możliwość uczestnictwa w otwartych konsultacjach społecznych, realizowanych przy
wsparciu systemu ISOK,
• Składanie wniosków o opinię/uzgodnienia/decyzję RZGW/KZGW za pomocą platformy
ePUAP,
• Możliwość wymiany oraz prezentacji danych plikowych z wykorzystaniem usług
własnych lub dedykowanych w ISOK.
W zależności od roli użytkownika, możliwy będzie dostęp do określonych danych przetwarzanych przez system ISOK poprzez usługi SOA.
Użytkownicy zewnętrzni systemu będą wykorzystywali Krajowy Portal ISOK w IMGW,
Hydroportal w KZGW oraz Portale Regionalne RZGW. Użytkownicy wewnętrzni będą
natomiast korzystali głównie z Krajowego Portalu ISOK wewnętrznego w IMGW, Portalu
Katastru Wodnego w KZGW oraz Portali Katastru Wodnego RZGW. Portale te będą
dostarczane przez węzeł centralny IMGW, węzeł centralny KZGW oraz węzeł zapasowy.
Każdy z tych węzłów będzie miał analogiczną architekturę, składającą się z następujących
komponentów:
• Platforma portalowa - warstwa prezentacyjna systemu ISOK,
• Platforma integracyjna - przeznaczona do publikacji usług zgodnie z zasadami SOA,
• Platforma usług biznesowych - grupuje moduły i technologie odpowiedzialne za realizację
5
(implementację) kluczowej logiki Systemu związanej z obróbką danych przestrzennych,
• Platforma przetwarzania danych - grupuje moduły i technologie związane z przetwarzaniem danych, w tym przetwarzaniem danych przestrzennych i metadanych,
• Platforma magazynów danych - grupuje moduły i technologie, umożliwiające bezpieczne
składowanie oraz wydajny dostęp do danych,
• Platforma narzędziowa - grupuje moduły i technologie adresujące niefunkcjonalne
aspekty i wymagania, dotyczące działania Systemu np. bezpieczeństwo, wydajność,
monitoring, etc.
Podsumowując, System ISOK ma wpłynąć na podniesienie bezpieczeństwa ludności
poprzez dostarczenie informacji dotyczącej zagrożeń naturalnych, szczególnie meteorologicznych, hydrologicznych i synergicznych zarówno dla ludności jak i różnych instytucji.
Ponadto ma zapewnić wsparcie w wypełnieniu głównych zobowiązań wdrożeniowych
Dyrektywy Powodziowej (Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia
23 października 2007 r.), a jego produkty będą zgodne z wymaganiami Dyrektywy INSPIRE.
W związku z tymi zobowiązaniami KZGW oferuje już dla wszystkich użytkowników
zewnętrznych system Hydroportal MZP i MRP dostępny na stronie http://mapy.isok.
gov.pl/imap/, który w sposób statyczny prezentuje Mapy Zagrożenia Powodziowego
i Mapy Ryzyka Powodziowego.
Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej
Agnieszka Szajnert
Tel. (22) 37 20 285
[email protected]
QUMAK S.A.
Adam Koszlajda
Tel. 607 562 063
[email protected]
6
MAPY ZAGROŻEŃ METEOROLOGICZNYCH
Informacja o bieżących i prognozowanych warunkach pogodowych jest niezastąpiona
w codziennym funkcjonowaniu człowieka zwłaszcza, gdy zjawiska pogodowe osiągają
wymiar ekstremalny. Stają się wówczas groźne, powodując ogromne straty materialne,
nie wspominając już o zagrożeniu dla zdrowia i życia ludzkiego.
Obecny rozwój technologiczny, w tym także teledetekcji atmosfery, czy systemów informacji
geograficznej wraz ze znajomością procesów zachodzących w atmosferze oraz innych
czynników warunkujących zróżnicowanie pogody, pozwalają na coraz lepsze ich prognozowanie, umożliwiając tym samym ochronę życia i mienia ludzkiego.
Głównym celem jednego z zadań Projektu ISOK, jakim są Mapy Zagrożeń Meteorologicznych jest analiza występowania wybranych zjawisk meteorologicznych w różnych
regionach kraju oraz próba wypracowania metody bieżącego ostrzegania społeczeństwa
przed występowaniem ekstremalnych zdarzeń pogodowych, opartego na działaniach
systemowych (zautomatyzowanych).
Mapy Zagrożeń Meteorologicznych (MZM) opracowane zostały łącznie dla 8 zagrożeń
atmosferycznych:
• Zagrożenia termiczne
• Intensywne opady atmosferyczne
• Silny wiatr
• Mgła
• Gołoledź
• Burze z gradem
• Szadź
• Opad śniegu
Zagrożenia te stanowią największe niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia człowieka oraz
jego działalności gospodarczej. Są prezentowane przy pomocy różnych charakterystyk
i wskaźników (tak w ujęciu historycznym, jak i prognostycznym). Wymienione zjawiska
są niebezpieczne zarówno ze względu na wielkość, jak również na czas ich trwania.
Poza oceną bezwzględnych wartości i prawdopodobieństwa wystąpienia zjawisk ekstremalnych
w określonym regionie, przeprowadzono również analizę przypadków w ujęciu historycznym.
W konsekwencji rozpoznano bezpośrednie przyczyny ich występowania (uwarunkowania
synoptyczne i środowiskowe) i zdefiniowano tzw. warunki sprzyjające wystąpieniu zjawiska.
Tak szerokie ujęcie daje możliwość określenia wiarygodnych bieżących prognoz meteorologicznych, uwzględniających poza informacją pochodzącą z modelu mezometeorologicznego
także podatność regionu na występowanie określonych zjawisk oraz – w zależności od
charakteru terenu – ryzyko związane z ich występowaniem.
Mapy Zagrożeń Meteorologicznych:
• będą na bieżąco (z aktualizacją prognozy co 12 godzin) informować o obszarach potencjalnie
narażonych na zagrożenia w czasie najbliższych 48 godzin,
• ułatwią identyfikację obszarów szczególnie narażonych na występowanie potencjalnego
zagrożenia (na podstawie wykonanej analizy historycznej),
umożliwią powszechne korzystanie z publikowanych informacji (nieograniczony dostęp
7
do systemu, jak i usług publikacji danych).
Informacja o każdym z zagrożeń meteorologicznych będzie dostępna w Systemie ISOK
w trzech formach:
• Mapy historyczne (klimatologiczne)
Zbiór nieco ponad 720 map klimatologicznych skonstruowanych na podstawie danych
obserwacyjnych ze stacji meteorologicznych z okresu 1951-2010 (1966-2010 w przypadku
wybranych charakterystyk). Mapy historyczne przedstawiają zróżnicowanie przestrzenne
wartości ekstremalnych określonych zjawisk wyznaczonych prawdopodobieństwem
ich występowania na obszarze Polski w ujęciu dekadowym lub miesięcznym oraz
prawdopodobieństwo występowania wartości powyżej określonych wartości progowych
w wybranych sezonach (zagrożenia termiczne, intensywne opady atmosferyczne, opady
śniegu, silny wiatr). W przypadku zjawisk atmosferycznych: burze z gradem, mgła,
szadź, gołoledź przedstawiają częstość występowania zjawiska na wybranych stacjach
na obszarze Polski oraz prawdopodobieństwo występowania warunków sprzyjających
powstawaniu zjawiska.
• Mapy operacyjne (prognostyczne)
Powstawać będą w systemie ISOK w trybie automatycznym na podstawie opracowanych algorytmów i będą dostępne dla wszystkich Użytkowników w postaci prognozy
występowania zagrożeń/sytuacji ekstremalnych na najbliższe 12, 24 i 48h. Aktualizacja
map będzie odbywać się co 12 godzin.
Źródłem danych prognostycznych dla w/w map będą wyniki numerycznego modelu
pogody ALADIN, które dodatkowo będą opatrzone krótkim komentarzem Synoptyka.
Przygotowane algorytmy pozwolą na generowanie map prognozujących wystąpienie
zdarzeń ekstremalnych lub utrzymujących się powyżej określonego poziomu, określonego jako progowy dla danego elementu (zagrożenia termiczne, intensywne opady, silny
wiatr, opad śniegu). Dla elementów meteorologicznych o charakterze nieciągłym (burze
z gradem, mgła, szadź, gołoledź) mapy operacyjne uwzględniać będą czas trwania
i/lub intensywność występowania warunków sprzyjających pojawianiu się zjawiska.
• Materiał uzupełniający
Stanowi opisy zagrożeń związanych z występowaniem ekstremalnych zdarzeń meteorologicznych wzbogacone o dodatkowy materiał graficzny (wykresy, tabele, zdjęcia).
Materiał uzupełniający przygotowany został niezależnie dla każdego elementu meteorologicznego i zawiera informacje w zakresie:
xx Definicja zjawiska.
xx Warunki sprzyjające powstawaniu zjawiska.
xx Zagrożenie związane z występowaniem zjawiska.
xx Zróżnicowanie sezonowe i przestrzenne występowania zjawiska w Polsce.
xx Wyróżnione progi zagrożeń.
xx Studium przypadku (casestudy).
Informacje zawarte w materiale uzupełniającym mają pomóc Użytkownikowi w percepcji
zagadnienia oraz przybliżają zagrożenie związane z jego występowaniem. Prezentują
także krótką analizę zróżnicowania przestrzennego występowania zjawiska, czyli interpre8
tację informacji zawartych na mapach historycznych (klimatologicznych). W przypadku
map operacyjnych materiał uzupełniający ma na celu pomoc w identyfikacji zagrożenia
związanego z występowaniem zjawiska w określonych przedziałach niebezpieczeństwa.
Mapy innych zagrożeń
Mapy innych zagrożeń (MIZ) są jednym z komponentów projektu ISOK, a termin jego
realizacji, czyli wdrożenie w systemie ISOK został wyznaczony na 31 grudnia 2014 r.
W ramach MIZ opracowano pięć map, które są jednocześnie wskaźnikami realizacji celów
projektu ISOK. Założono opracowanie następujących map:
• mapy zakłóceń w sieciach elektroenergetycznych z uwagi na warunki meteorologiczne
(MZSE),
• mapy poważnych awarii przemysłowych z uwagi na warunki meteorologiczne (MPAP),
• mapy ujęć wód powierzchniowych i podziemnych na obszarach narażonych na niebezpieczeństwo powodzi (Mapa ujęć wód),
• mapy zanieczyszczeń powietrza z uwagi na warunki meteorologiczne (MZPow),
• mapy zagrożeń dla życia i zdrowia ludności z uwagi na warunki meteorologiczne (Mapa
biometeo).
Mapa zakłóceń w sieciach elektroenergetycznych z uwagi na warunki
meteorologiczne
W ramach realizacji MZSE opracowano mapę operacyjną przedstawiającą możliwe zakłócenia
w sieciach elektroenergetycznych przesyłowych i dystrybucyjnych, mogące wystąpić
w wyniku ekstremalnych zjawisk meteorologicznych. Informacje prezentowane na mapie
operacyjnej dotyczą obszaru Polski. Mapa operacyjna przedstawia stopień zakłócenia
w sieciach elektroenergetycznych obliczony z uwzględnieniem danych pochodzących
z modelu ALADIN oraz reprezentatywnych danych technicznych sieci:
• wysokiego napięcia (WN) napowietrznej,
• średniego napięcia (SN) napowietrznej z przewodami nieizolowanymi,
• średniego napięcia (SN) napowietrznej z przewodami izolowanymi,
• niskiego napięcia (nN) napowietrznej z przewodami nieizolowanymi,
• niskiego napięcia (nN) napowietrznej z przewodami izolowanymi.
Ponadto stopień zakłócenia prezentowany jest dla każdego z następujących czynników
zagrożenia meteorologicznego: wiatr, temperatura, opad śniegu, szadź, gołoledź oraz ich
synergii. Mapa aktualizowana jest co 12 godzin.
Mapa poważnych awarii przemysłowych z uwagi na warunki meteorologiczne
W ramach realizacji MPAP powstały dwa rodzaje map: mapy historyczne oraz mapa
operacyjna. Informacje prezentowane na mapach historycznych i mapie operacyjnej
dotyczą obszaru Polski.
Mapy historyczne opracowano na podstawie danych: o zakładach zwiększonego ryzyka,
zakładach dużego ryzyka i zakładach „niesevesowskich” pozyskanych z Głównego Inspektoratu Środowiska oraz danych meteorologicznych znajdujących się w gestii Instytutu
Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowego Instytutu Badawczego (IMGW-PIB).
Mapa operacyjna generowana jest w oparciu o dane pochodzące z modelu ALADIN
i przedstawia poziom zagrożenia poważnymi awariami przemysłowymi z uwagi na
9
warunki meteorologiczne na najbliższe 6 h, 12 h i 24 h. Poziom zagrożenia definiowany
jako prawdopodobieństwo wystąpienia poważnej awarii w zakładach przemysłowych jest
prezentowany osobno dla każdego z następujących czynników zagrożenia meteorologicznego: wiatr, temperatura, opad deszczu, opad śniegu, burza, ciśnienie atmosferyczne oraz
ich synergii. Mapa aktualizowana jest co 12 godzin.
Mapa ujęć wód powierzchniowych i podziemnych na obszarach narażonych
na niebezpieczeństwo powodzi
Mapa ujęć wód jest rozwinięciem map ryzyka powodziowego. Uszczegółowieniu, w zakresie
informacji pozwalających na ocenę skutków wyłączenia ich z pracy, podlegały wybrane
ujęcia wód powierzchniowych i podziemnych, których główną funkcją jest zaopatrzenie
ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, zlokalizowane na obszarach narażonych na
niebezpieczeństwo powodzi. Na mapie znajdują się wybrane ujęcia wód uwzględniane
w dokumentach planistycznych pochodzących z Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej
i Regionalnych Zarządów Gospodarki Wodnej. Dane o ujęciach uzupełniono o informacje
dotyczące przypadków niefunkcjonowania ujęć wód w wyniku wystąpienia powodzi.
Źródłem tych informacji były raporty Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Mapa ujęć wód
prezentowana jest w specjalnie do tego celu opracowanej aplikacji (Monitor ujęć wód)
umożliwiającej wizualizację aktualnych danych o ujęciach wód. Publikowane dane hydrologiczne i meteorologiczne pochodzą z automatycznej sieci pomiarowej IMGW-PIB. Dostęp
do aplikacji odbywa się poprzez przeglądarkę internetową. Dzięki temu korzystanie z niej
jest możliwe z dowolnego urządzenia połączonego z Internetem.
Mapa zanieczyszczeń powietrza z uwagi na warunki meteorologiczne
W ramach realizacji MZPow powstały dwa rodzaje map: mapy historyczne oraz mapa
operacyjna. Informacje prezentowane na mapach dotyczą obszaru Polski z podziałem na
powiaty. Mapy historyczne opracowano na podstawie danych z lat 2006-2010 dotyczących
zanieczyszczenia powietrza, których źródłem był Główny Inspektorat Ochrony Środowiska
oraz danych meteorologicznych pochodzących z IMGW-PIB. Mapa operacyjna tworzona
jest w oparciu o eksploracyjny model prognozy jakości powietrza wykorzystujący metodę
data mining.
W warstwie meteorologicznej prognoza ta opiera się na modelu COSMO LM, operacyjnie
funkcjonującego w IMGW-PIB i przedstawia wartość wskaźnika AQI, który w sposób
syntetyczny informuje o jakości powietrza w danym powiecie na najbliższe 24 h, 48 h
oraz 72 h, czyli na dziś, jutro i pojutrze. Mapa aktualizowana jest standardowo, co 24 h,
a w przypadku prognozy znacznego przekroczenia stężeń kryterialnych, co 12 h.
Mapa zagrożeń dla życia i zdrowia ludności z uwagi na warunki
meteorologiczne
W ramach realizacji mapy biometeo powstały dwa rodzaje map:
mapy historyczne (wrażliwości i ekspozycji) oraz mapa operacyjna. Informacje prezentowane na mapach historycznych i mapie operacyjnej dotyczą obszaru Polski.
Mapa wrażliwości przedstawia kwantyfikowaną w granicach powiatów wrażliwość
społeczeństwa na zagrożenia meteorologiczne mające negatywny wpływ na życie i zdrowie
ludności. Do analiz wykorzystano dane statystyczne pozyskane z Banku Danych Lokalnych
Głównego Urzędu Statystycznego. Opracowano również mapy ekspozycji, które przedsta10
wiają odczucia cieplne określone na podstawie wskaźnika NTE (normalna temperatura
efektywna), określone dla poszczególnych miesięcy oraz informują o uciążliwych zjawiskach
dla człowieka. Mapy przedstawiają warunki bioklimatyczne Polski opracowane w oparciu
o najnowsze serie pomiarów elementów meteorologicznych. Ekspozycja została skwantyfikowana oddzielnie dla każdego powiatu.
Mapa operacyjna przedstawia prognozowaną wartość wskaźnika NTE dla obszaru Polski
na 12 h, 36 h i w przyszłości na 60 h dla południowego terminu obserwacji, 12:00 UTC
i generowana jest w oparciu o dane pochodzące z modelu ALADIN. Wizualizację informacji
o bieżących warunkach biometeorologicznych ze wskazaniem obszarów niekorzystnych
opracowano w dwóch wersjach: dla powiatów i w wersji interpolowanej.
Powiadomienia i ostrzeżenia (sms, e-mail)
System ISOK zakłada również funkcjonalność w zakresie wysyłania automatycznych
powiadomień o możliwości wystąpienia zagrożenia w postaci wiadomości SMS i/lub e-mail.
Powiadomienia będą generowane i wysyłane na podstawie wyników operacyjnych Map
zagrożeń meteorologicznych oraz Mapy zanieczyszczeń powietrza po identyfikacji obszarów
objętych prognozą najwyższego stopnia zagrożenia (III stopień). Informacja o prognozie
zagrożenia będzie odniesiona do granic powiatów i będzie wysłana do Użytkowników,
którzy subskrybowali wcześniej powiadomienia dla wskazanego regionu.
Użytkownicy będą mogli także wskazać wartość progową prognozy wybranych elementów
meteorologicznych (temperatura powietrza, opady atmosferyczne, prędkość wiatru),
powyżej/poniżej której otrzymają powiadomienia.
Celem powiadomień (tak jak i wszystkich map operacyjnych) nie jest wydawanie ostrzeżeń
meteorologicznych, a jedynie generowanie informacji o potencjalnym zagrożeniu.
Informacja oparta będzie na bieżących prognozach modelu mezometeorologicznego – jej
dokładność zależna jest w pełni od jakości bieżących wyników modelu.
Treść powiadomień powinna zostać przez Użytkownika bezwzględnie skonfrontowana
z bieżącymi ostrzeżeniami IMGW-PIB wydanymi dla danego obszaru przez Biura Prognoz.
Ostrzeżenia te (zarówno meteorologiczne, jak i hydrologiczne) będą również dostępne
z poziomu Systemu ISOK.
INSTYTUT METEOROLOGII I GOSPODARKI WODNEJ
Państwowy Instytut Badawczy
Oddział w Krakowie
Zakład Gospodarki Wodnej i Systemów Wodnogospodarczych
Magdalena Kwiecień
Tel. (12) 63 98 221
e-mail: [email protected]
Ewelina Henek
Tel. (12) 63 98 292
e-mail: [email protected]
11
ZAKRES OPRACOWANIA MZP I MRP WYNIKAJĄCY
Z DYREKTYWY POWODZIOWEJ I USTAWY
PRAWO WODNE
Wstęp
Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej jest centralnym organem administracji rządowej
odpowiadającym za gospodarowanie wodami, zarządzanie wodami oraz korzystanie z wód.
Zadania KZGW wynikają z ustawy z dnia 18 lipca 2001 roku - Prawo Wodne (Dz. U. z 2005
r. nr 239, poz. 2019, z późn. zm.). Jednym z nich jest opracowywanie planów zarządzania ryzykiem powodziowym. Część obowiązków w kontekście zjawiska powodziowego
wynika z Dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dn. 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim, potocznie zwana
Dyrektywą Powodziową. Zgodnie z Dyrektywą Powodziową każde Państwo Członkowskie
ma obowiązek przygotowania oraz udostępnienia społeczeństwu dokumentów planistycznych w zakresie zarządzania ryzykiem powodziowym.
Ze względu na rosnącą liczbę powodzi oraz innych nadzwyczajnych zagrożeń oraz ich
skutków ekonomicznych, społecznych i środowiskowych niezbędne jest zapewnienie
efektywnego systemu osłony kraju przed tymi zagrożeniami. Stosowane w Polsce systemy
technicznego zabezpieczenia nie przynoszą wymiernych efektów, a wspomagające je
systemy informatyczne są zdecentralizowane i niejednolite.
W odpowiedzi na istniejące problemy tworzony jest nowoczesny, ogólnodostępny, scentralizowany, integrujący różnego typu dane – Informatyczny System Osłony Kraju przed
nadzwyczajnymi zagrożeniami.
Z uwagi na skomplikowany charakter i złożoność projektu, zarówno pod względem
rzeczowym jak i finansowym,niezbędne było utworzenie konsorcjum instytucji rządowych
i naukowych.
Informatyczny System Osłony Kraju przed nadzwyczajnymi zagrożeniami
Realizacja celu następuje poprzez opracowanie między innymi map zagrożenia powodziowego (MZP),map ryzyka powodziowego (MRP), map zagrożeń meteorologicznych czy map
innych zagrożeń i udostępnienie ich społeczeństwu poprzez platformę ISOK.
Pierwszym etapem prac była identyfikacja krajowych systemów informacyjnych
dotyczących w szczególności Państwowej Służby Hydrologiczno-Meteorologicznej,
Państwowej Służby Hydrologicznej i innych systemów dziedzinowych związanych
z obszarem bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego.
W dokumencie wstępna ocena ryzyka powodziowego (WORP) dokonano wstępnej analizy
ryzyka powodziowego, wskazano odcinki rzek stanowiące zagrożenie powodziowe.
W ramach projektu ISOK pozyskano dane, które w szczególności znalazły zastosowanie
przy wykonaniu map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego:
• Numeryczny Model Terenu (NMT) i Numeryczny Model Pokrycia Terenu (NMPT),
wykonany przy użyciu lotniczego skaningu laserowego (ALS - Airborne Laser Scanning);
NMT i NMPT objęło powierzchnię ponad 204 000 km² obszaru Polski;
• wysokorozdzielczą ortofotomapę (wielkość piksela 10cm²); zobrazowania zostały
12
wykonane dla 203 miast Polskich, co daje ponad 20 000 km² powierzchni;
• zaktualizowaną i spójną Bazę Danych Obiektów Topograficznych (BDOT).
Dla wyznaczonych w WORP kilometraży rzek wykonano matematyczne modelowanie
hydrauliczne. Niezbędnymi danymi do opracowania tych modeli były m.in. NMT i NMPT.
Wynikiem modelowania jest w szczególności obszar zagrożenia powodziowego przedstawiony na mapach zagrożenia powodziowego i mapach ryzyka powodziowego.
System ISOK będzie elementem Krajowej Infrastruktury Informacji Przestrzennej.
Będzie wyposażony w portale służące do zaawansowanej prezentacji informacji i danych
przestrzennych wytworzonych w systemie, a także pochodzących ze źródeł zewnętrznych.
Jednym z kluczowych elementów systemu będzie moduł przetwarzania danych odpowiadający za wytwarzanie produktów na podstawie danych zgromadzonych w systemie oraz
danych udostępnianych przez środowiska zewnętrzne. Produkty tego modułu będą również
udostępniane innym systemom poprzez standardowe usługi zgodne z interfejsami WMS,
WFS i innymi.
System będzie wyposażony w narzędzia (aplikacje) wspomagające rutynowe i incydentalne zadania związane z zarządzaniem, aktualizacją, przetwarzaniem i udostępnianiem
danych (np.: informacje o stanie danego zagrożenia, przeprowadzanie wymaganych analiz
z wykorzystaniem informacji geoprzestrzennej, generowanie raportów). Istotną cechą
systemu będzie udostępnianie usług sieciowych w architekturze SOA (Service Oriented
Architecture) oraz usług zgodnych z dyrektywą INSPIRE.
Na bieżąco (z aktualizacją prognozy co 12 godzin) będą generowane mapy zagrożeń meteorologicznych z informacją o obszarach narażonych na potencjalne zagrożenie wybranymi
ekstremalnymi warunkami pogodowymi. Niezależnie będą również prezentowane mapy
potencjalnych zagrożeń meteorologicznych wykonanych na podstawie analizy klimatologicznej (mapy historyczne). W projekcie ISOK powstaną również mapy innych zagrożeń, które
będą przedstawiały skalę wystąpienia zagrożenia oraz potencjalnego ryzyka obliczonego
na podstawie analizy materiałów historycznych i bieżących:
• mapa zagrożenia dla zdrowia i życia ludności z uwagi na warunki meteorologiczne
i społeczną wrażliwość na zagrożenia,
• mapa ujęć wód powierzchniowych i podziemnych na obszarach narażonych na niebezpieczeństwo powodzi,
• mapa zanieczyszczeń powietrza z uwagi na zagrożenia meteorologiczne,
• mapa ryzyka poważnej awarii przemysłowej z uwagi na zagrożenia meteorologiczne,
• mapa ryzyka zakłóceń w sieci elektroenergetycznej z uwagi na zagrożenia meteorologiczne.
W ramach infrastruktury informatycznej systemu ISOK będzie uruchomiona platforma
e-learningowa z kursami i szkoleniami przygotowanymi na dwóch poziomach szczegółowości:
• ogólnym, w zakresie wiedzy o zarządzaniu kryzysowym dostosowane do trzech grup
odbiorców:
• dzieci i młodzieży młodszej,
• młodzieży,
13
• osób dorosłych;
• specjalistycznym, w zakresie zarządzania kryzysowego – dla pracowników jednostek
zajmujących się zarządzaniem i reagowaniem kryzysowym w zakresie:
xx zarządzania kryzysowego,
xx obsługi systemu ISOK.
Poziom podstawowy będzie miał ogólny charakter i będzie dostępny dla szerokiego
zakresu odbiorców. Przejście przez szkolenie i zakończenie go przez uczestnika pozwoli
na otrzymanie i wydrukowanie potwierdzenia odbycia szkolenia i zdobycia odpowiedniej
wiedzy dla każdej z grup odbiorców. Kurs ten będzie narzędziem wykorzystywanym do
edukacji i sprawdzenia podstawowej wiedzy o zarządzaniu kryzysowym.
Kursy na poziomie specjalistycznym przeznaczone będą dla pracowników podmiotów
wchodzących w skład struktury zarządzania kryzysowego w administracji publicznej (m.in.
Rządowego Centrum Bezpieczeństwa, Centrów i Zespołów Zarządzania Kryzysowego,
Straży Pożarnej, Policji, RZGW, KZGW, IMGW, Instytutu Łączności) oraz innych użytkowników systemu ISOK. Zakres Szkolenia e-learningowego będzie dotyczył w szczególności
zarządzania i reagowania kryzysowego.
Wstępna ocena ryzyka powodziowego dla Polski (WORP)
Wstępna ocena ryzyka powodziowego (WORP) jest dokumentem planistycznym
wymaganym Dyrektywą Powodziową. Jej celem jest wyznaczenie obszarów narażonych na
niebezpieczeństwo powodzi, czyli obszarów, na których istnieje znaczące ryzyko powodziowe lub na których wystąpienie dużego ryzyka jest prawdopodobne.
Dokument ten został opracowany w oparciu o dostępne lub łatwe do uzyskania informacje
i nie wymagał zastosowania danych o wysokiej dokładności.
Źródłem danych o powodziach były dane historyczne dostępne w literaturze oraz dane
pozyskane z samorządów lokalnych.
Źródłem danych o powodziach prawdopodobnych były studia ochrony przeciwpowodziowej
opracowane przez dyrektorów regionalnych zarządów gospodarki wodnej oraz strategia
ochrony brzegów morskich. Uwzględniono również wpływ zmian klimatu na występowanie
powodzi od strony morza.
W analizach brano pod uwagę następujące kryteria:
• bezpośredni wpływ powodzi na życie ludzi,
• wpływ powodzi na obszary działalności gospodarczej,
• skuteczność istniejących budowli przeciwpowodziowych.
W wyniku przeprowadzonych analiz wskazano obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi,
tj. rzeki lub odcinki rzek, dla których zostały opracowane mapy zagrożenia powodziowego.
Do obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi w Polsce zakwalifikowano 839
rzek o łącznej długości 27 161 km, w tym:
• 253 rzeki o łącznej długości 14 481 km, dla których opracowano mapy zagrożenia
powodziowego i mapy ryzyka powodziowego w I cyklu planistycznym;
• 586 rzek o łącznej długości 12 680 km do opracowania map w II cyklu planistycznym.
W ramach wstępnej oceny ryzyka powodziowego dla obszaru Polski opracowano następujące mapy w skali 1:800 000:
14
•
•
•
•
mapę obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi,
mapę znaczących powodzi historycznych,
mapę obszarów na których wystąpienie powodzi jest prawdopodobne,
mapę organów właściwych w sprawie zarządzania ryzykiem powodziowym.
Mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego
Mapy zagrożenia powodziowego (MZP) i mapy ryzyka powodziowego (MRP) zostały
sporządzone na podstawie ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo Wodne oraz rozporządzenia
Ministra Środowiska, Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Ministra
Administracji i Cyfryzacji oraz Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 grudnia 2012 r.
w sprawie opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego.
Publikacja map wypełnia Dyrektywę Powodziową w zakresie udostępnienia informacji na
temat zagrożenia i ryzyka powodziowego.
Mapy zostały wykonane przez Centra Modelowania Powodzi i Suszy (CMPiS) w Poznaniu,
Krakowie, Gdyni i we Wrocławiu. Wyznaczenie obszarów zagrożenia powodziowego
wykonano za pomocą matematycznego modelowania hydraulicznego przepływu w korytach
i na terenach zalewowych, przy wykorzystaniu danych hydrologicznych, Numerycznego
Modelu Terenu i przekrojów korytowych. Matematyczne modelowanie hydrauliczne
wykonano za pomocą:
• jednowymiarowego modelu przepływu (1D), w którym wektor prędkości ma jedną
niezerową składową;
• dwuwymiarowego modelu przepływu (2D), w którym wektor prędkości ma dwie
niezerowe składowe
W wyniku modelowania dwuwymiarowego, oprócz zasięgu powodzi, uzyskano głębokości
wody w obszarze zalanym. Dostarcza ono szczegółowych informacji na temat rozkładu
głębokości wody, prędkości oraz kierunku przepływu wody. Pozwala to na dokładniejszą
ocenę sytuacji związanej z zagrożeniem powodziowym. Pracochłonność tworzenia modeli
dwuwymiarowych jest dużo większa niż modeli jednowymiarowych.
Odnosi się to w szczególności do przystosowywania NMT dla potrzeb siatki obliczeniowej
modelu dwuwymiarowego, wytworzenia NMT koryta, tworzenia warstwy przestrzennego
rozkładu współczynników szorstkości, obsługi zapisu warunków brzegowych, ujęcia budowli
hydrotechnicznych w modelu. Wymaga to precyzyjnego odzwierciedlenia wszystkich
istotnych elementów modelu. Czas trwania obliczeń jest znacznie dłuższy niż w przypadku
modelu jednowymiarowego. Wobec powyższego nie na wszystkich obszarach możliwe
było zastosowanie modelowania dwuwymiarowego.
Na obszarach zurbanizowanych ze względu na potrzeby planowania przestrzennego
wymagana była dokładniejsza symulacja zjawisk przepływu i odpływu. Modelowanie
dwuwymiarowe wykonano dla miast wojewódzkich i miast na prawach powiatu oraz innych
miast o liczbie mieszkańców powyżej 100 tys. osób. Dla pozostałych terenów zastosowano przeważnie modelowanie jednowymiarowe, w niektórych przypadkach uzupełnione
o modelowanie dwuwymiarowe. Dla terenów wskazanych do modelowania dwuwymiarowego częściowo wykonano modele hybrydowe (1D/2D) składające się z jednowymiarowego
modelu dla koryt cieków oraz modelu dwuwymiarowego dla obszarów zalewowych.
15
W projekcie ISOK wykonanych zostało łącznie 582 modeli hydraulicznych, w tym:
• 245 modeli jednowymiarowych,
• 147 modeli dwuwymiarowych,
• 190 modeli hybrydowych.
Modele hydrauliczne opracowane przez Centra Modelowania Powodzi i Suszy to około
2,5 TB danych, z czego 181 GB wykonano w CMPiS Kraków, 400 GB w CMPiS Poznań,
1770 GB w CMPiS Gdynia i 170 GB w CMPiS Wrocław.
Do opracowania map wykorzystano szeroki zakres danych przestrzennych i hydrologicznych znajdujących się w zasobach Konsorcjantów. Część danych wymagała aktualizacji
i uzupełnienia.
W celu podniesienia jakości opracowanych map Numeryczny Model Terenu w części
korytowej został uzupełniony o dodatkowe pomiary geodezyjne – przekroje korytowe.
Pomierzone przekroje zostały zlokalizowane w miejscach charakterystycznych, to znaczy
reprezentatywnych dla odcinka koryta ze względu na zmienność jego kształtu, nachylenia
i materiału dna. Pomiary zostały wykonane dla większości rzek uwzględnionych w WORP.
Przekroje znajdowały się w odległościach nie większych niż 500 m w obszarze górzystym
i nie większych niż 1500 m w obszarze o charakterze nizinnym. Przykładowo dla rzeki Wisły
pomierzono 1283 przekroje korytowe, a każdy z nich składał się średnio z kilkudziesięciu
punktów pomiarowych. W sumie pomierzono 24 531 przekroi korytowych rzek, jest to
około 90 GB danych.
Podstawą do wykonania map zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego
były dane hydrologiczne. Dane zostały odpowiednio przygotowane dla zlewni kontrolowanych pod względem hydrologicznym. Pracami zostały objęte stacje wodowskazowe
wskazane przez Centra Modelowania Powodzi i Suszy. Zgodnie z metodyką opracowane
do modelowania hydraulicznego dane hydrologiczne zawierały:
• charakterystyki hydrologiczne posterunków wodowskazowych,
• stałe lub zmienne w czasie wartości przepływu Q [m3/s],
• rozkłady przepływów Q zgodnie z przyjętymi scenariuszami powodziowymi,
• stałe lub zmienne w czasie wartości rzędnych zwierciadła wody H [m],
• krzywe przepływu Q/H dla posterunków wodowskazowych.
Poza wymienionymi wyżej opracowaniami do najważniejszych wykorzystanych zbiorów
można zaliczyć również:
• Mapę Podziału Hydrograficznego Polski (MPHP),
• Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych (PRNG),
• Państwowy Rejestr Granic (PRG),
• Powszechny Elektroniczny System Ewidencji Ludności (PESEL),
• rejestr zabytków,
• centralny rejestr form ochrony przyrody,
• mapy obszaru Natura 2000,
• bazę danych Bank HYDRO,
• rejestr zakładów, których działalność może być przyczyną wystąpienia awarii.
Mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego zostały wykonane w szczegółowości map w skali 1:10 000, w obowiązującym systemie odniesień przestrzennych:
16
• układ współrzędnych płaskich prostokątnych PL-1992,
• współrzędne geograficzne w geodezyjnym układzie odniesienia PL-ETRF89,
• elipsoida GRS-80, układ wysokościowy PL-KRON86-NH.
Podkład topograficzny dla map stanowi aktualna ortofotomapa o terenowej wartości
piksela nie większej niż 0,5 m.
Wszystkie warianty tematyczne map zostały opracowane w trzech scenariuszach, na
których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi na wskazanych obszarach jest:
• wysokie, wynosi 10%, czyli raz na 10 lat,
• średnie, wynosi 1%, czyli raz na 100 lat,
• niskie, wynosi 0,2%, czyli raz na 500 lat.
Numeryczna baza danych map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego
to blisko 33 GB danych.
Mapy zagrożenia powodziowego
Opracowano dwa rodzaje map zagrożenia powodziowego:
• mapy zagrożenia powodziowego wraz z głębokościami wody,
• mapy zagrożenia powodziowego wraz z prędkościami przepływu wody i kierunkami
przepływu wody.
Podstawowy zakres elementów treści map zagrożenia powodziowego to:
• granice obszaru zagrożenia,
• cieki naturalne i kanały oraz wody powierzchniowe wraz z nazwami,
• maksymalne rzędne zwierciadła wody wynikające z modelowania hydraulicznego,
• kilometraż rzek z punktami co 500 m,
• wały przeciwpowodziowe,
• rzędne korony wałów przeciwpowodziowych w przekrojach poprzecznych, które zostały
wykorzystane do obliczeń modelowych,
• miejsca przelania się wód w szczególności przez wał przeciwpowodziowy,
• zasadniczy trójstopniowy podział terytorialny państwa,
• nazwy miejscowości.
Na mapach zagrożenia powodziowego wraz z głębokościami wody dodatkowo przedstawia
się głębokości wody w czterech przedziałach:
• mniejsza lub równa 0,5 m – wskazujący na niskie zagrożenia dla ludzi i obiektów budowlanych;
• większa niż 0,5 m, a mniejsza lub równa 2 m - wskazujący na średnie zagrożenia dla
ludzi ze względu na możliwość ewakuacji na wyższe piętra, ale wysokie ze względu na
straty materiale;
• większa niż 2 m, a mniejsza lub równa 4 m, wskazujący wysokie zagrożenie dla ludzi;
zalaniu mogą podlegać nie tylko partery, ale również pierwsze piętra budynków;
• większa niż 4 m, wskazujący na bardzo wysokie zagrożenie dla ludzi i bardzo wysokie
zagrożenie wystąpienia szkód całkowitych.
Na mapach zagrożenia powodziowego wraz z prędkościami przepływu wody i kierunkami
przepływu wody przedstawia się prędkości i kierunki przepływu wody, które uzyskano
17
w wyniku matematycznego modelowania hydraulicznego dwuwymiarowego.
Mapy sporządzono dla terenów leżących w granicach administracyjnych miast wojewódzkich,
miast na prawach powiatu oraz pozostałych miast powyżej 100 tys. mieszkańców.
Na mapach zagrożenia powodziowego przedstawia się prędkość przepływu wody w postaci
następujących przedziałów:
• prędkość przepływu wody mniejsza lub równa 0,5 m/s – prędkość mała; woda ma
niewielką zdolność oddziaływania na obiekty;
• prędkość przepływu wody większa niż 0,5 m/s, a mniejsza lub równa 1 m/s prędkość
średnia; woda ma umiarkowaną zdolność oddziaływania na obiekty i jest w stanie
przemieszczać obiekty o niewielkich rozmiarach i masie, stanowi zagrożenie dla ludzi;
• prędkość przepływu wody większa niż 1 m/s, a mniejsza lub równa 2 m/s – prędkość
duża; woda ma silną zdolność oddziaływania na obiekty i jest w stanie przemieszczać
obiekty o stosunkowo dużych rozmiarach i masie, stanowi poważne zagrożenie dla ludzi;
• prędkość przepływu wody większa niż 2 m/s – prędkość bardzo duża; woda ma bardzo
silną zdolność oddziaływania na obiekty i jest w stanie przemieszczać obiekty o bardzo
dużych rozmiarach i masie oraz naruszać strukturę obiektów statycznych, stanowi
bardzo poważne zagrożenie dla ludzi.
Dodatkowo zastały opracowane:
• Mapy zagrożenia powodziowego od strony morza, w tym morskich wód wewnętrznych
w dwóch scenariuszach prawdopodobieństwa wystąpienia powodzi raz na 100 lat (H 1%)
i raz na 500 lat (H 0,2%). Poza podstawowym zakresem elementów treści na mapach
zostały uwzględnione:
xx granice pasa technicznego,
xx granice pasa ochronnego brzegu morskiego,
xx granice portu i przystani morskiej.
xx Mapy zagrożenia powodziowego wraz z głębokościami wody, obszary narażone
na zalanie w przypadku zniszczenia lub uszkodzenia wału przeciwpowodziowego.
Maksymalny obszar zagrożenia powodziowego, wyznaczony w scenariuszu prawdopodobieństwa Q 0,2% wynosi prawie 13 000 km2 powierzchni Polski.
Mapy ryzyka powodziowego
Mapy ryzyka powodziowego opracowano dla obszarów przedstawionych na mapach
zagrożenia powodziowego. Przedstawiono na nich elementy narażone na zalanie
w przypadku wystąpienia danego scenariusza powodziowego. Mapy ryzyka powodziowego zostały opracowane w dwóch zestawach tematycznych:
• mapy ryzyka powodziowego – negatywne konsekwencje dla ludności oraz wartości
potencjalnych strat powodziowych;
• mapy ryzyka powodziowego – negatywne konsekwencje dla środowiska, dziedzictwa
kulturowego i działalności gospodarczej.
Na mapach ryzyka powodziowego – negatywne konsekwencje dla ludności oraz wartości
potencjalnych strat powodziowych oznacza się:
• budynki mieszkalne i budynki o znaczeniu społecznym (żłobek, przedszkole, szkoła,
policja, straż pożarna, jednostki Straży Granicznej, szpital, sanatorium, dom, ośrodek
opieki społecznej, hospicjum, centrum handlowe, hotel, dom wypoczynkowy, dom
18
wychowawczy, dom poprawczy, zakład karny, areszt śledczy), które mogą znaleźć się
w obszarze zalania wodami powodziowymi: o głębokości wody poniżej lub równe 2 m
i o głębokości powyżej 2 m;
• wartości potencjalnych strat powodziowych w zł/m2 przedstawione w ośmiu przedziałach wartości;
• granice miejscowości i części miejscowości znajdujących się w obszarze zagrożenia
powodziowego;
• szacunkową liczbę mieszkańców, którzy mogą być dotknięci powodzią, określoną na
podstawie rejestru PESEL.
Przy obliczaniu wartości potencjalnych strat wzięto pod uwagę wpływ głębokości zalania
na wartość strat na danym obszarze. Uzależnienie wartości strat od głębokości zalania
uwzględnia się w przypadku trzech klas użytkowania terenu:
• tereny zabudowy mieszkaniowej,
• tereny przemysłowe,
• treny komunikacyjne.
Dla pozostałych klas użytkowania terenu, przyjęte zostały stałe wartości strat niezależnie
od głębokości wody, ze względu na jej niewielki wpływ na stopień utraty wartości majątku.
Wartość majątku w danej klasie użytkowania terenu została podana w rozporządzeniu
w sprawie opracowania map.
Na mapach ryzyka powodziowego – negatywne konsekwencje dla środowiska, dziedzictwa
kulturowego i działalności gospodarczej zostały oznaczone:
• klasy użytkowania terenu:
xx tereny zabudowy mieszkaniowej,
xx tereny przemysłowe,
xx tereny komunikacyjne,
xx lasy,
xx tereny rekreacyjno-wypoczynkowe,
xx grunty orne,
xx użytki zielone,
xx wody powierzchniowe,
xx pozostałe
• ujęcia wód powierzchniowych i podziemnych,
• strefy ochronne ujęć wody,
• kąpieliska,
• formy ochrony przyrody: obszary Natura 2000, parki narodowe, rezerwaty przyrody;
• ogrody zoologiczne,
• obszary i obiekty dziedzictwa kulturowego: obszary, obiekty zabytkowe, obiekty wpisane
na listę UNESCO, pomniki zagłady, skanseny, muzea, biblioteki, archiwa;
• potencjalne ogniska zanieczyszczeń:
xx zakłady przemysłowe o dużym i zwiększonym stopniu wystąpienia poważnej awarii
pochodzące z różnych rejestrów, o kategorii działalności: przemysł chemiczny,
przemysł energetyczny, przemysł mineralny, produkcja i obróbka metali, gospodarka
odpadami i inne,
xx składowiska odpadów: komunalne, przemysłowe, mieszane,
19
xx oczyszczalnie ścieków,
xx przepompownie ścieków,
xx cmentarze.
Dodatkowo zastały opracowane:
• Mapy ryzyka powodziowego od strony morza, w tym morskich wód wewnętrznych
w dwóch scenariuszach prawdopodobieństwa wystąpienia powodzi raz na 100 lat
(H 1%) i raz na 500 lat (H 0,2%);
Zgodnie z wymogami Dyrektywy Powodziowej wszystkie mapy zostały podane do publicznej
wiadomości za pośrednictwem portalu internetowego Hydroportal, znajdującego się na
stronie www.mapy.isok.gov.pl.
Hydroportal
Hydroportal jest portalem internetowym, na którym opublikowane są produkty projektu
ISOK:
• mapy zagrożenia powodziowego,
• mapy ryzyka powodziowego,
• obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi - element wstępnej oceny ryzyka
powodziowego.
W celu publikacji mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego zostały
wygenerowane z numerycznej bazy danych, do podzielonej na arkusze postaci kartograficznej
map. Zastosowano podział arkuszowy map topograficznych w skali 1:10 000 w układzie
współrzędnych prostokątnych płaskich PL-1992. Hydroportal zawiera ponad 37 tysięcy
arkuszy map, w tym 12921 map zagrożenia powodziowego i 24358 map ryzyka powodziowego. Powierzchnia opracowania liczona po ramkach to ponad 80 tys. km2.
Każdy arkusz mapy oprócz treści głównej mapy zawiera następujące elementy pozaramkowe:
• tytuł opracowania,
• godło i nazwę arkusza w skali 1:10 000,
• siatkę kartograficzną odnoszącą się do głównej ramki danych w układzie mapy,
• siatkę kilometrową odnoszącą się do głównej ramki danych w układzie mapy,
• wyloty siatki układu współrzędnych prostokątnych płaskich UTM,
• skalę i podziałkę liniową,
• legendę,
• ramkę danych określaną jako „układ arkuszy” z zaznaczonym zasięgiem głównej ramki
danych, która uwzględnia podział arkuszowy map topograficznych w skali 1:10 000 oraz
zasadniczy, trójstopniowy podział terytorialny państwa,
• informację o układach odniesienia,
• informację o aktualności opracowań kartograficznych i hydrograficznych,
• nazwy i loga Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej – właściciel danych, Instytutu
Meteorologii i Gospodarki Wodnej – wykonawca map oraz Unii Europejskiej, Programu
Innowacyjna Gospodarka, Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej;
• datę wydania wraz z zastrzeżeniami dotyczącymi reprodukowania i wykorzystywania map.
20
Wersja kartograficzna map zagrożenia i map ryzyka powodziowego została opracowana
w formacie *.tiff i *.geotiff w rozdzielczości 300 dpi, z kompresją LZW. Dla celów publikacji
konieczne było przetworzenie tych plików do formatu *.pdf z kompresją JPG 75% (po analizie
mającej na celu uzyskanie odpowiedniej czytelności przy jak najmniejszym rozmiarze pliku).
Z Hydroportalu mogą nieodpłatnie korzystać wszyscy obywatele, po zaakceptowaniu
regulaminu korzystania z map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego
w wersji kartograficznej.
W oknie głównym portalu umieszczona jest mapa Polski, która stanowi tło dla innych
warstw i ułatwia zlokalizowanie szukanej mapy. Podkład składa się z granic administracyjnych, rzek oraz warstw pokrycia terenu: wód powierzchniowych, terenów zurbanizowanych, terenów rolnych i lasów.
Możliwe jest zarządzanie widocznością warstw:
• skorowidz – arkusze map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego,
• obszar zagrożenia powodziowego z prawdopodobieństwem wystąpienia powodzi Q 0,2%,
• obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi ze wstępnej oceny ryzyka powodziowego.
Wyszukiwarka umożliwia znalezienie obszaru po nazwie miejscowości lub rzeki. Możliwe
jest centrowanie widoku mapy do wprowadzonych współrzędnych prostokątnych płaskich
w układzie PL-1992, WGS 84 lub po współrzędnych geograficznych.
Po wybraniu arkusza mapy, w nowo otwartym oknie mapy wyświetla się lista nazw
wszystkich dostępnych opracowań dla wskazanego obszaru. Aby wyświetlić mapę, należy
kliknąć na podany link.
Funkcję Hydroportalu, czyli publikację MZP, MRP i WORP docelowo będzie pełnił system
ISOK. Łącznie produkty MZP i MRP będą miały rozmiar ponad 15 TB.
Zastosowanie map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego
Mapy prezentują obszary zagrożenia powodziowego oraz ryzyko wystąpienia negatywnych
konsekwencji społeczno-ekonomicznych z tym związanych i stanowią podstawę do oceny
i analizy aktualnego stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego.
Mapy MZP I MRP będą stanowić podstawę do opracowania planów zarządzania ryzykiem
powodziowym – ostatniego etapu wdrażania Dyrektywy Powodziowej. Będą stanowiły
źródło danych i podstawę ustanawiania priorytetów i podejmowania dalszych decyzji
o charakterze technicznym, finansowym i politycznym dotyczących zarządzania ryzykiem
powodziowym.
Publikacja map w wersji kartograficznej na Hydroportalu nie jest przekazaniem map jednostkom administracji, o którym mowa w art. 88f ust. 3 i 4 ustawy Prawo wodne, Opracowane
przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej mapy zagrożenia powodziowego i mapy
ryzyka powodziowego w wersji numerycznej, podlegają obecnie sprawdzeniu i weryfikacji
kompletności. Przekazanie map jednostkom administracji, o którym mowa w ustawie
Prawo wodne nastąpi niezwłocznie po przygotowaniu poszczególnych partii danych.
W związku z powyższym do czasu oficjalnego przekazania pełnej cyfrowej formy map
jednostkom administracji, podstawą dla dyrektorów regionalnych zarządów gospodarki
wodnej przy uzgadnianiu dokumentów w zakresie zagospodarowania przestrzennego
oraz wydawaniu decyzji zwalniających z zakazów, są obszary bezpośredniego zagrożenia
powodzią wyznaczone w studiach ochrony przeciwpowodziowej.
21
Podsumowanie
Zgodnie z wymogami Dyrektywy Powodziowej mapy zagrożenia powodziowego i mapy
ryzyka powodziowego zastały opracowane i podane do publicznej wiadomości. Czytelne
i wizualne odzwierciedlenie stopnia zagrożenia powodziowego dla terenów zamieszkałych
i silnie zurbanizowanych jest ważnym czynnikiem w uświadamianiu społeczeństwu stopnia
zagrożenia. Będzie to szczególnie przydatne przy uzyskaniu poparcia społecznego dla
działań minimalizujących skutki powodzi o charakterze lokalnym, regionalnym i krajowym.
Mapy będą stanowiły podstawę do opracowania planów zarządzania ryzykiem powodziowym oraz do racjonalnego planowania przestrzennego na obszarach zagrożonych powodzią,
a tym samym dla zapobiegania powstawaniu szkód powodziowych.
Granice obszarów zagrożonych powodzią zostaną uwzględnione:
• w koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju,
• w planach zagospodarowania przestrzennego województwa,
• w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego,
• przy wydawaniu decyzji o lokalizacji inwestycji celu publicznego i decyzji o warunkach
zabudowy
Zakres map pozwala na określenie ryzyka powodziowego. Dodatkowo mapy mają na celu
usprawnienie działań administracji publicznej odpowiedzialnej za zarządzanie kryzysowe
i planowanie przestrzenne. Mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego
mogą również stanowić podstawę do wypracowania systemu powszechnych ubezpieczeń
na wypadek powodzi.
Spis literatury:
1. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. nr 239, poz. 2019, z późn. zm.).
2.Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim
(Dyrektywa Powodziowa).
3.Rozporządzenie Ministra Środowiska, Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Ministra Administracji i Cyfryzacji oraz Ministra Spraw
Wewnętrznych z dnia 21 grudnia 2012 r. w sprawie opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego (Dz. U. z 2013 r. poz. 104).
Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej
Monika Ciak-Ozimek
Tel. (22) 37 51 317
[email protected]
Katarzyna Sobczak
Tel. (22) 37 51 318
[email protected]
22
DANE WEJŚCIOWE DO OPRACOWANIA MAP
ZAGROŻENIA POWODZIOWEGO I MAP RYZYKA
POWODZIOWEGO
W celu realizacji poszczególnych etapów prac oraz opracowania produktu końcowego,
którym były mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego, pozyskiwano dane zgodnie z wytycznymi zawartymi w Metodykach, Dyrektywie 2007/60/WE
Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka
powodziowego i zarządzania nim (Dyrektywa Powodziowa), Ustawie z dnia 18 lipca 2001 r.
Prawo wodne (Dz. U. z 2012 r. poz. 145, późn. zm.) oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska,
Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Ministra administracji i Cyfryzacji
oraz Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 grudnia 2012 r. w sprawie opracowania map
zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego (Dz. U z 2013 r. poz. 104).
Centra Modelowania Powodzi i Suszy wraz ze swoimi konsorcjantami w oparciu o powyższe
akty prawne zwróciły się z wnioskami do odpowiednich jednostek administracji państwowej
o udostępnienie właściwych danych. W odpowiedzi pozyskano poniższe materiały.
Główny Urząd Geodezji i Kartografii:
• mapy topograficzne w skali 1:10 000;
• ortofotomapy w skali 1:10 000;
• Państwowy Rejestr Granic (PRG);
• Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych (PRNG);
• Baza Danych Obiektów Topograficznych (BDOT);
• mapy hydrograficzne w skali 1:50 000;
• mapy sozologiczne w skali 1:50 000;
• biblioteka znaków umownych przyjętych do stosowania na mapach topograficznych
w skali 1: 10 000;
• Numeryczny Model Terenu (NMT) oraz Numeryczny Model Pokrycia Terenu (NMPT).
Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej:
• Mapa Podziału Hydrograficznego Polski (MPHP).
Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej:
• ujęcia wody i strefy ochronne ujęć;
• Numeryczny Model Terenu (NMT) i Numeryczny Model Pokrycia Terenu (NMPT)
wykonany w ramach Projektu Żuławskiego (RZGW Gdańsk)
• istniejące krzywe wydatku obiektów hydrotechnicznych.
Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska:
• granice obszarów Natura 2000, w tym granice obszarów specjalnej ochrony ptaków
oraz specjalnych obszarów ochrony siedlisk;
• granice parków narodowych;
• granice rezerwatów przyrody;
• wykaz instalacji IPPC zgromadzonych w rejestrze wniosków oraz pozwoleń zintegrowanych.
23
Państwowy Instytut Geologiczny:
• ujęcia wód podziemnych.
Główny Inspektorat Sanitarny:
• wykaz kąpielisk raportowanych do Komisji Europejskiej.
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego:
• wykaz muzeów i skansenów z Państwowego Rejestru Muzeów;
• wykaz budynków i lokali zajmowanych przez archiwa państwowe;
• dane dotyczące lokalizacji bibliotek.
Narodowy Instytut Dziedzictwa:
• lokalizacja obiektów wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO; lokalizacja
zabytków.
Instytut Meteorologii Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy:
• dane o hydrogramach codziennych stanów i przepływów do kalibracji modelu;
• dane o przepływach prawdopodobnych dla przekrojów wodowskazowych;
• rozkład przepływów prawdopodobnych w profilu podłużnym rzeki;
• koincydencja przepływów prawdopodobnych dopływów oraz rzeki głównej;
• dane o falach hipotecznych.
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych
• dane statystyczne ze zbioru PESEL wraz z podaniem ich struktury.
Podwykonawcy w ramach projektu ISOK:
• przekroje poprzeczne korytowe mokre wraz z dokumentacją zdjęciową (wykonano
łącznie 24 523 przekroje) oraz dokonano inwentaryzacji budowli hydrotechnicznych.
Pozostałe instytucje i urzędy, z których pozyskano dane potrzebne do realizacji zadań:
• Urzędy Morskie (dane batymetryczne dla wód przybrzeżnych);
• Wojewódzkie Zarządy Melioracji i Urządzeń Wodnych (dane dot. wałów przeciwpowodziowych);
• Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad (dane obiektów mostowych);
• Zarządy Dróg Miejskich (dane obiektów mostowych);
• Urzędy Gmin (dane obiektów mostowych);
• Polskie Koleje Państwowe (dane obiektów mostowych);
• Główny Urząd Statystyczny (roczniki statystyczne);
• Narodowy Fundusz Zdrowia (dane dotyczące lokalizacji hospicjów);
• Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej (dane dotyczące ośrodków pomocy społecznej);
• Centralny Zarząd Służby Więziennej (dane dotyczące lokalizacji aresztów śledczych
i zakładów karnych).
Dane pozyskiwane z tak wielu różnorodnych źródeł wymagały dodatkowo bardzo
dużego nakładu pracy związanego z ich dostosowaniem i implementacją do środowiska,
w jakim realizowany był projekt ISOK. W wielu przypadkach sporym problemem był brak
24
metadanych, które znacznie ułatwiają i skracają czas identyfikacji istotnych z punktu
widzenia projektu partii materiału. Innym ważnym elementem była homogeniczność danych,
która w skali całego kraju stoi na niskim poziomie. Analizy przestrzenne i hydrauliczne
wykonywane przez programy komputerowe wymagają jednorodnych danych, aby po ich
zakończeniu wyniki były porównywalne, wiarygodne i miarodajne.
Dodatkowym czynnikiem utrudniającym pozyskiwanie i odpowiednie przygotowanie danych
był fakt równoległej realizacji projektów związanych z opracowaniem takich danych jak
Baza Danych Obiektów Topograficznych (BDOT), numeryczne modele terenu i pokrycia
terenu czy baza zabytków z Narodowego Instytutu Dziedzictwa.
Wejściowa baza danych stworzona przez specjalistów z Centrów Modelowania Powodziowego i Suszy musiała spełniać najwyższe wymogi i standardy jeśli chodzi o dostępność,
możliwość wykorzystania w różnych środowiskach oraz efektywność. Pozyskanie
i odpowiednie przygotowanie danych wejściowych było niezwykle istotne w procesie realizacji
projektu i obok zasobu ludzkiego i sprzętowego odgrywało jedną z najważniejszych ról.
INSTYTUT METEOROLOGII I GOSPODARKI WODNEJ
Państwowy Instytut Badawczy
Oddział we Wrocławiu
Centrum Modelowania Powodzi i Suszy w Poznaniu
Mateusz Kopeć
Tel. (61) 84 95 212
[email protected]
25
WYKORZYSTANIE DANYCH PRZESTRZENNYCH DO
OPRACOWANIA MAP ZAGROŻENIA POWODZIOWEGO
I MAP RYZYKA POWODZIOWEGO
(NMT, Ortofotomapy, BDOT10k)
Główny Urząd Geodezji i Kartografii (GUGiK), jako członek konsorcjum realizującego projekt
„Informatyczny System Osłony Kraju przed nadzwyczajnymi zagrożeniami – ISOK” jest
odpowiedzialny za zasilanie procesu produkcji map zagrożenia i ryzyka powodziowego
aktualnymi i dokładnymi zbiorami danych przestrzennych. W szczególności do tych zbiorów
należą dane wysokościowe (pomiarowa chmura punktów, NMT, NMPT), baza danych
obiektów topograficznych (BDOT10k) oraz ortofotomapy.
Kluczowymi produktami niezbędnymi w procesie tworzenia map zagrożenia i ryzyka
powodziowego są: pomiarowa chmura punktów, Numeryczny Model Terenu (NMT) oraz
Numeryczny Model Pokrycia Terenu (NMPT). Produkty te w ramach projektu ISOK są
opracowywane na podstawie lotniczego skaningu laserowego (ang. Airborn Laser Scanning
- ALS), nowoczesnej technologii gromadzenia danych wysokościowych charakteryzujących
się bardzo wysoką wydajnością i dokładnością pomiaru rzędu kilku centymetrów. Pozyskane
i opracowane zgodnie z potrzebami KZGW i IMGW dane ALS to źródło szeregu informacji
m.in. takich jak współrzędne punktów pomiarowych, intensywność odbicia, czas wykonywania
pomiaru czy klasa punktów. Na podstawie pomiarowej chmury punktów wytwarzany jest
Numeryczny Model Terenu i Numeryczny Model Pokrycia Terenu, produkty kluczowe m.in.
do wykonania procesu modelowania rozchodzenia się fali powodziowej. Ponadto atrybuty
punktów chmury pomiarowej dotyczące RGB wspierają interpretację danych, szczególnie
w obszarach miejskich, gdzie mamy do czynienia z dużym zagęszczeniem populacji oraz
infrastruktury krytycznej w postaci budynków, istotnych obiektów inżynierskich, linii
przesyłowych czy obiektów istotnych dla rozchodzenia się fali powodziowej, takich jak
wały powodziowe i nasypy.
Prace mające na celu dostarczenie przez GUGiK konsorcjantom ISOK danych wysokościowych
o łącznej powierzchni 289’000 km2 opierają się o procedurę prawa zamówień publicznych
na bazie której GUGiK podczas realizacji projektu podpisał 30 umów na opracowanie ww.
danych, a żeby sprostać wysokim wymaganiom jakościowym, 3 umowy na ich niezależną
kontrolę jakości. Ponadto prace w zakresie kontroli jakości prowadzone są również przez
wyspecjalizowany zespół merytoryczny GUGiK weryfikujący ostatecznie czy produkty
przekazywane konsorcjantom i do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego
(pzgik) spełniają wymagania. W ramach zadania nałożonego na GUGiK zostanie opracowanych 591 produkcyjnych bloków LIDAR o średniej powierzchni bloku 488 km2, a łącznie
pomierzonych zostanie około 1 300 000 000 000 punktów.
Kolejnym, istotnym z punktu widzenia zarządzania ryzykiem powodziowym, zbiorem
danych przestrzennych jest Baza Danych Obiektów Topograficznych (BDOT10k). Opracowanie
produktu realizowane jest w ramach projektu GBDOT, a część prac w zakresie obiektów
26
istotnych z punktu widzenia zagrożenia powodzią (wały, umocnienia brzegowe, śluzy itp.)
finansowana była z projektu ISOK. BDOT10k zawiera 9 kategorii klas obiektów topograficznych (budynki, sieć komunikacyjna, sieć wodna, pokrycie terenu, kompleksy użytkowania
terenu, tereny chronione, sieć uzbrojenia terenu, jednostki podziału terytorialnego, inne
obiekty stanowiące szczegółowe informacje o topografii terenu). BDOT10k dostarcza,
w procesie opracowania map zagrożenia i ryzyka powodziowego, szeregu informacji
stanowiąc zarówno podkład do ww. map jak również materiał analityczny, niezbędny
do oszacowania stopnia zagrożenia ludności, wyznaczenia współczynników szorstkości
czy szacowania strat materialnych. Zadanie opracowania wybranych obiektów BDOT10k,
istotnych dla ochrony przeciwpowodziowej, realizowane w ramach projektu ISOK zostało
zakończone w I kwartale 2013 roku.
Ortofotomapa stanowi kluczowy element treści map zagrożenia i ryzyka powodziowego
umożliwiający odbiorcom produktów łatwiejszą interpretację zjawiska powodzi i jego
konsekwencji. W ramach realizacji projektu ISOK, GUGiK opracował wysokorozdzielczą ortofotomapę (piksel 10 cm) dla powierzchni 15’000 km2,a dodatkowo w ramach
projektu GBDOT wykonano kolejne 5200km2 produktu o takich samych parametrach.
W celu opracowania map zagrożenia i ryzyka powodziowego KZGW pozyskiwał również
sukcesywnie z pzgik ortofotomapy wykonane w ramach Systemu LPIS o wielkości piksela
25 cm i 50 cm (statystyki powierzchni). Prace lotnicze związane z produkcją ortofotomapy
o pikselu 10 cm dotyczące obszaru 203 miast Polski miały miejsce w trzech sezonach
lotniczych (wiosna 2012, jesień 2012, wiosna 2013). Łącznie opracowano 134 bloki produkcyjne ortofotomapy o średniej wielkości bloku 150 km2,a ostatecznie zadanie zakończono
w IV kwartale 2013 roku. Celem wykonania zadania ‘Ortofotomapa’ GUGiK zrealizował
w latach 2012-2013 sześć umów, których przedmiotem było opracowanie ortofotomapy
oraz jednej umowy, która dotyczyła kontroli jakości.
Podsumowując, zadania Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii w ramach projektu ISOK
skupiają się m.in. na zasilaniu procesu produkcji map zagrożenia i ryzyka powodziowego
aktualnymi i dokładnymi zbiorami danych przestrzennych niezbędnymi do wykonania
zarówno procesu modelowania zjawiska powodzi, jak również wytworzenia końcowych
opracowań kartograficznych i usług sieciowych prezentujących modelowane zjawisko
powodzi w różnym ujęciu. Należy jednocześnie pamiętać, że sposób wykorzystania ww.
danych nie jest jedyną dobrą praktyką w naszym kraju i znajdują one dużo więcej zastosowań, w szczególności dane wysokościowe wykonane w technologii lotniczego skaningu
laserowego. Od początku realizacji projektu GUGiK udostępnił dane wysokościowe o łącznej
powierzchni prawie 3 mln. km2, realizując łącznie ponad 900 zamówień dla ponad 500
instytucji administracji państwowej, uczelni firm prywatnych i pojedynczych klientów,
którzy wykorzystują dane w sektorze planowania przestrzennego, bezpieczeństwa,
zarządzania kryzysowego, edukacji, środowiska oraz sportu i turystyki.
Główny Urząd Geodezji i Kartografii
Departament Geodezji, Kartografii i Systemów Informacji Geograficznej
Piotr Woźniak
Tel. (22) 661 83 51
[email protected]
27
PRZYGOTOWANIE DANYCH HYDROLOGICZNYCH
W ZAKRESIE NIEZBĘDNYM DO MODELOWANIA
HYDRAULICZNEGO
Wprowadzenie
Przygotowanie danych hydrologicznych w zakresie niezbędnym do modelowania hydraulicznego na potrzeby opracowania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego było realizowane w ramach projektu Informatyczny System Osłony Kraju Przed
Nadzwyczajnymi Zagrożeniami (ISOK).
Podstawą przygotowania danych hydrologicznych była „Metodyka opracowania map
zagrożenia powodziowego”, zgodnie z którą mapy zagrożenia powodziowego przedstawiają
zasięg strefy zalewu powodziowego odpowiadający wezbraniu o określonym prawdopodobieństwie przewyższenia lub inny scenariusz powodziowy, jak awaria obwałowań.
Mapy zagrożenia powodziowego opracowane zostały dla 3 scenariuszy uwzględniających
prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi:
• niskie - Q(0,2%),
• średnie - Q(1%),
• wysokie – Q(10%).
Zadanie realizowane było w okresie od 1.03 2011 do 31.11.2013 przez powołane zespoły
hydrologów w Oddziałach IMGW PIB: Kraków, Gdynia oraz we Wrocławiu.
Cel i zakres zadania
Celem zadania było opracowanie danych hydrologicznych jako podstawy do opracowania
przez zespoły CMPiS map zagrożenia powodziowego (MZP) oraz map ryzyka powodziowego (MRP). Podstawą realizacji zadania była „Metodyka opracowania map zagrożenia
powodziowego” wykonana przez DHI Polska na zlecenie Krajowego Zarządu Gospodarki
Wodnej i sfinansowana ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej. Zgodnie z metodyką dane hydrologiczne niezbędne do modelowania przepływu
w korytach i na terenach zalewowych dla wszystkich typów modelowania hydraulicznego
1D, 2D, 1D/2D zawierają:
• charakterystyki hydrologiczne posterunków wodowskazowych,
• stałe lub zmienne w czasie wartości przepływu,
• rozkłady przepływów zgodnie z przyjętymi scenariuszami powodziowymi,
• stałe lub zmienne w czasie wartości rzędnych zwierciadła wody lub stanów,
• krzywe natężenia przepływu dla posterunków wodowskazowych.
Dane hydrologiczne zostały przygotowane dla rzek kontrolowanych pod względem hydrologicznym, wskazanych we wstępnej ocenie ryzyka powodziowego (WORP) jako narażonych
na niebezpieczeństwo powodzi.
28
Charakterystyki hydrologiczne posterunków wodowskazowych
Posterunki wodowskazowe zostały opisane następującymi charakterystykami:
• położenie stacji wodowskazowej – kilometr biegu rzeki zgodnie z mapą podziału
hydrograficznego Polski (MPHP 2007);
• powierzchnia do profilu zamykającego – określona według MPHP 2007;
• położenie zera wodowskazu – rzędne zera wodowskazu zostały sprowadzone do
jednego układu odniesienia w Kronsztadt (do roku 1986 istniały dwa układy odniesienia
Kronsztadt, m n.p.m. Kr. oraz Amsterdam, m n.p.m. NN);
• przepływy charakterystyczne – zostały obliczone dla najdłuższego okresu z wielolecia
1951–2010 w postaci SNQ (średnia wartość z najniższych przepływów rocznych wyznaczanych z odpowiedniej krzywej natężenia przepływu z 40 lat), SSQ (średnia wartość ze
średnich przepływów rocznych wyznaczonych na podstawie rocznych hydrogramów
przepływu z 40 lat) oraz SWQ (średnia wartość z najwyższych przepływów rocznych
wyznaczanych z odpowiedniej krzywej natężenia przepływu z 40 lat).
Stałe lub zmienne w czasie wartości przepływu
Dla celów przeprowadzenia modelowania hydraulicznego transformacji przepływu
w korytach rzecznych wykorzystano:
• fale wezbraniowe dla wybranego okresu na potrzeby kalibracji modelu z aktualnego
okresu, celem uwzględniania bieżących warunków przepustowości koryta;
• fale hipotetyczne dla założonych przepływów maksymalnych o określonym prawdopodobieństwie przewyższenia odpowiadającym scenariuszom powodziowym.
Fale hipotetyczne dla stacji wodowskazowych obliczono metodą opracowaną przez
Katedrę Hydrologii i Gospodarki Wodnej Politechniki Warszawskiej i opisaną w opracowaniu
„Przykłady obliczeń hydrologicznych do opracowań wodno-melioracyjnych” [Praca studialna
nr 126, CBSiPWM, Warszawa 1971], gdzie fala opisana jest następującymi parametrami:
Q 0 – przepływ początkowy (m3/s),
Qs - przepływ maksymalny wezbrania (m3/s),
Ts – czas wznoszenia fali (godz.). Konstrukcja fal hipotetycznych przebiegała w kilku krokach:
• Wybór rzeczywistych fal – zaleca się wybór przynajmniej 6 największych wezbrań
z uwzględnieniem obserwacji nadzwyczajnych, które stanowią podstawę konstrukcji
fal hipotetycznych.
• Normalizacja fal – przeprowadza się dwustopniowo: względem czasu oraz przepływu.
Konstrukcja wzorcowej fali hipotetycznej – na podstawie znormalizowanych wartości
czasu i przepływu.
• Obliczenia fal hipotetycznych z przepływem maksymalnym o zadanym prawdopodobieństwie przewyższenia z następującymi parametrami: czas wznoszenia, maksymalny
przepływ, o określonym prawdopodobieństwie przewyższenia, objętość całkowita fali
hipotetycznej.
• Do opracowania fal hipotetycznych wykorzystano program „Fala” autorstwa P. Djakow,
J. Malicka z oddziału wrocławskiego IMGW-PIB.
29
ROZKŁADY PRZEPŁYWÓW Q ZGODNIE Z PRZYJĘTYMI SCENARIUSZAMI
POWODZIOWYMI
Przepływy prawdopodobne o określonym prawdopodobieństwie przewyższenia na potrzeby
modelowania w warunkach ustalonych na wodowskazach zostały opracowane w nawiązaniu
do założonych scenariuszy powodziowych:
• scenariusz I – niskie prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi - Q 0,2%,
• scenariusz II – średnie prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi - Q 1%,
• scenariusz III – wysokie prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi - Q 10% .
Zostały obliczone na podstawie przepływów maksymalnych rocznych metodą funkcji
najbardziej wiarygodnej, zgodnie z obowiązującą metodyką w IMGW PIB (Zarządzenie
Nr 57/2011 Dyr. IMGW PIB z dnia 20 października 2011 w sprawie obliczania przepływów
maksymalnych o zadanym prawdopodobieństwie przewyższenia).
Obliczenia przeprowadzono wykorzystując oprogramowanie Przepływy Max 2011, którego
autorem jest W. Jakubowski z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Danymi wejściowymi są maksymalne przepływy roczne obserwowane na stacjach wodowskazowych
PSHM wybrane spośród obserwacji nadzwyczajnych.
Przyjęto założenie, że liczba obserwacji ma stanowić długi ciąg przepływów i nie może
być mniejsza niż 30. Badanie jednorodności ciągów spełnia rolę informacyjną o badanych
ciągach, a w przypadku wskazania braku jednorodności ciągów badacz może stosować
dalszą procedurę obliczeniową. Przeprowadza się badanie zgodności rocznych przepływów maksymalnych z następującymi rozkładami [Kaczmarek 1970, Cole 2004]: Persona
III typu, Log-normalny, Gumbela (Fishera – Tippetta I typu), GEV (Uogólnionych wartości
ekstremalnych). Estymację nieznanych parametrów rozkładów przeprowadza się metodą
największej wiarygodności.
W Oddziale Morskim w Gdyni wyznaczono poziom wody o określonym prawdopodobieństwie
przewyższenia przy uwzględnieniu oddziaływania morza zgodnie z opracowaną wspólnie
z Urzędem Morskim w Gdyni i zatwierdzoną przez KZGW metodyką. Dodatkowo przeprowadzono analizę wzrostu poziomu spowodowanego oddziaływaniem morza w ujściach rzek,
na bieganie fali na ujściowe odcinki rzek. Określenie wysokości fali w ujściowych odcinkach
rzek oszacowano na podstawie maksymalnej fali. Przyjęto margines bezpieczeństwa,
który zawiera: oscylacje/wahania poziomu 5 cm + falowanie 10 cm. Dla przypadków, gdy
w ujściu rzeki znajduje się port dodatkowo zabezpieczony falochronem wartość ta uległa
zmniejszeniu.
• Rozkłady przepływów Q zgodnie z przyjętymi scenariuszami powodziowymi opracowano
jako rozkład wartości przepływów Qpp (Q 10%, Q 1%, Q 0,2%) w profilu podłużnym rzeki.
Stałe lub zmienne w czasie wartości rzędnych zwierciadła wody H [cm]
• Stany wody zostały opracowane jako wartości odpowiadające przepływom o określonym prawdopodobieństwie przewyższenia dla zadanych scenariuszy powodziowych
Q 1%, Q 10%, Q 0,2% .
30
Krzywe przepływu Q/H dla posterunków wodowskazowych
Krzywe natężenia przepływu (KNP) przedstawiają związek regresyjny między jednocześnie pomierzonymi wartościami natężenia przepływu i stanów wody. W rzeczywistości
krzywa przepływu jest funkcją wielu zmiennych, które ulegają zmianom w czasie. Zakłada
się jednak, że jest to zależność jednoznaczna i stacjonarna postaci:
Q = f (H, I, F, n χ, z),
gdzie:
Q – natężenie przepływu, H – stan wody, I – spadek zwierciadła wody, F – powierzchnia
przekroju poprzecznego, n – współczynnik szorstkości, χ – obwód zwilżony, z – wektor
pozostałych czynników, od których może zależeć przepływ przy stanie H.
W praktyce zależność ta jest uproszczona do postaci:
Q = f (H)
Jest ona słuszna tylko w warunkach ruchu ustalonego przepływu swobodnego. Jednak
w przyrodzie najczęściej panują warunki ruchu nieustalonego lub zaburzonego poprzez
podpiętrzanie stanów wody, przejście fali powodziowej, zarastanie koryta roślinnością
wodną, zjawiska lodowe itp. Wprowadza się wtedy dodatkową zmienną, a związek ma
postać:
Q = f (H, z)
z – zmienna charakteryzująca wpływ zakłócającego czynnika (spadek zwierciadła wody,
stan wody na dopływie, wielkość piętrzenia na obiekcie hydrotechnicznym, współczynnik
zarastania, zlodzenia).
Wpływ zarastania, zlodzenia, zmiany dna i brzegów, zabudowy regulacyjnej znacznie
utrudnia jej konstrukcję. Konstrukcja KNP sprowadza się do graficznego wyrównania
wykresu według punktów o współrzędnych (H, Q ) odpowiadających wykonywanym
pomiarom hydrometrycznym. Liczba pomiarów jest dla większości stacji wodowskazowych
niewystarczająca, zwłaszcza w strefie stanów wysokich. Na wielu stacjach, zwłaszcza na
rzekach górskich i podgórskich, ekstrapolacja krzywej w zakresie przepływów wysokich
wykracza poza przepływy zmierzone, nawet kilkakrotnie. Istnieje więc konieczność ekstrapolacji KNP poza zakres objęty pomiarami. Najczęściej w hydrologii przyjmuje się, że ekstrapolacja może być przeprowadzona w przedzialenie przekraczającym 20% zakresu objętego
pomiarami. W wielu przypadkach różnica ta jest duża i przekracza możliwości ekstrapolacji.
Wobec tego KNP zostały zweryfikowane w strefie stanów wysokich metodami: hydrauliczną
oraz graficzną. Metoda graficzna Stevensa uwzględnia dodatkową informację o kształcie
koryta poprzecznego powyżej zakresu objętego pomiarami przepływu [M. Ozga-Zielińska,
J. Brzeziński 1997].
Na potrzeby modelowania hydraulicznego transformacji przepływów dla przyjętych
scenariuszy powodziowych KNP w górnej strefie stanów zostały wprowadzone do modeli
hydraulicznych w postaci związku Q/H.
31
Podsumowanie
Opracowany materiał zawiera dane hydrologiczne będące podstawą do opracowania
map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego. Prace realizowane były
w latach 2011-2013. Charakterystyki hydrologiczne zostały opracowane dla tych stacji
wodowskazowych, które zostały wykorzystane w modelowaniu transformacji przepływów
w korytach rzek dla warunków ustalonych odpowiadających scenariuszom powodziowym.
Oddział w Poznaniu opracował 65 wodowskazów zlokalizowanych na 20 rzekach w zlewni
Odry, 16 wodowskazów na 8 rzekach Przymorza oraz 4 wodowskazy na Wiśle.
Oddział w Krakowie opracował 26 wodowskazów zlokalizowanych na 19 rzekach w dorzeczu
Odry, 303 wodowskazy w dorzeczu Wisły. Oddział Morski w Gdyni opracował 49 wodowskazów w zlewni Wisły oraz 66 zlokalizowanych na rzekach Przymorza. Oddział we Wrocławiu
opracował 115 wodowskazów zlokalizowanych na 59 rzekach w zlewni Odry.
Centrum Modelowania Powodzi i Suszy we Wrocławiu
INSTYTUT METEOROLOGII I GOSPODARKI WODNEJ
Państwowy Instytut Badawczy
Oddział we Wrocławiu
Tamara Tokarczyk
Tel. (71) 32 00 220
[email protected]
32
WYZNACZENIE OBSZARÓW ZAGROŻENIA
POWODZIOWEGO Z WYKORZYSTANIEM
MODELOWANIA HYDRAULICZNEGO
ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM
WEZBRAŃ OD STRONY MORZA
Wprowadzenie
W ramach projektu ISOK podstawą wyznaczenia Obszarów Zagrożenia Powodziowego było
modelowanie hydrauliczne, wykonane dla różnych scenariuszy powodziowych. Obszary
Zagrożenia Powodziowego stanowią najważniejszą informację na Mapach Zagrożenia
Powodziowego (MZP).
Zakres opracowania Map Zagrożenia Powodziowego (MZP)
W ramach Wstępnej Oceny Ryzyka Powodziowego (WORP) zakwalifikowano do wykonania
Map Zagrożenia Powodziowego (MZP) łącznie 253 rzeki lub odcinki oraz odcinki polskiej
strefy brzegowej Bałtyku. W dorzeczu Odry wytypowano 94 rzeki, Cieśninę Świnę, Zalew
Szczeciński oraz 6 odcinków polskiej strefy brzegowej Bałtyku. W dorzeczu Wisły zakwalifikowano 158 rzek, Zalew Wiślany, Półwysep Helski oraz 6 odcinków polskiej strefy brzegowej
Bałtyku, natomiast w dorzeczu Pregoły 1 rzekę (Raport z.., 2014).
Modelowanie hydrauliczne jako podstawa wyznaczenia Obszarów Zagrożenia
Powodziowego
Podstawą opracowania Obszarów Zagrożenia Powodziowego na mapach MZP było
modelowanie hydrauliczne. W ramach tego działania zostały stworzone modele hydrauliczne, wykonane na podstawie danych geodezyjnych, topograficznych, batymetrycznych,
hydrologicznych oraz meteorologicznych.
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministrów, w sprawie opracowania Map Zagrożenia
Powodziowego oraz Map Ryzyka Powodziowego, modelowanie hydrauliczne wykonuje
się za pomocą modeli jednowymiarowych 1D (w których wektor prędkości posiada jedną
niezerową składową) i dwuwymiarowych 2D (w których wektor prędkości posiada dwie
niezerowe składowe). W obszarach wskazanych do modelowania dwuwymiarowego zostało
dopuszczone wykonanie modeli hybrydowych (1D/2D), składające się z modelu jednowymiarowego dla koryt cieków oraz modelu dwuwymiarowego dla terenów zalewowych
(Raport z…, 2014).
Modele dwuwymiarowe zostały wykonane dla miast wojewódzkich i miast na prawach
powiatu oraz innych miast o liczbie mieszkańców przekraczających 100 000 osób,
w obszarach zagrożonych powodziami od strony morza, obszarach depresyjnych (takich
jak Żuławy Wiślane, rejon jezior przymorskich i zalewów), dla scenariuszy zniszczenia lub
uszkodzenia wałów przeciwpowodziowych lub budowli ochronnych pasa technicznego
oraz w uzasadnionych przypadkach odcinków dolin rzecznych o specyficznych cechach
hydrograficznych, w których schematyzacja sieci rzecznej w modelu jednowymiarowym
1D byłaby zbyt skomplikowana, a wyniki obarczone zbyt dużym błędem.
W ramach projektu ISOK modelowanie hydrauliczne zostało wykonane z wykorzystaniem
33
oprogramowania MIKE firmy DHI. W przypadku modeli jednowymiarowych wykorzystano
aplikację MIKE 11, w przypadku modeli dwuwymiarowych aplikacji MIKE 21, w przypadku
modeli hybrydowych aplikacji MIKE FLOOD.
W ramach projektu wykonano sumarycznie 582 modele hydrauliczne, z czego 245 reprezentuje modele jednowymiarowe (1D), 337 modele dwuwymiarowe (2D), w tym 190 modele
hybrydowe (1D/2D).
Budowa modelu hydraulicznego
Proces budowy modelu hydraulicznego został poprzedzony wyborem odpowiedniego
jego typu w zależności od specyficznych cech hydrograficznych danego obszaru oraz
zgodnie z Rozporządzeniem. Podstawą zbudowania odpowiednio funkcjonującego jednowymiarowego modelu hydraulicznego 1D było wykonanie prawidłowej schematyzacji sieci
cieków, prawidłowej implementacji geometrii koryta i doliny cieku, budowli hydrotechnicznych, prawidłowe zdefiniowanie połączeń między równoległymi liniowymi strukturami
przepływu w celu zapewnienia kontaktu hydraulicznego i wymiany wody, prawidłowe
przyjęcie oporów przepływu (współczynników szorstkości), prawidłowe zdefiniowanie
i lokalizacja warunków początkowych i brzegowych.
W przypadku dwuwymiarowego modelu hydraulicznego MIKE 21 podstawą obliczeń
modelowych był raster obliczeniowy, przygotowany na bazie Numerycznego Modelu
Terenu (NMT), o odpowiednio dobranej do warunków terenowych rozdzielczości (zazwyczaj
zawartej w przedziale od 2 do 10m). Ze względu na brak w NMT informacji dotyczącej
batymetrii koryt cieków (skaning LIDAR obejmował jedynie zwierciadło wody powierzchniowej), raster obliczeniowy wymagał uszczegółowienia w strefach kortowych, a także
w obszarach występowania wałów przeciwpowodziowych i różnego rodzaju nasypów,
determinujących kierunek przepływu wody w dolinie.
Aplikacja hybrydowa MIKE FLOOD umożliwiła łączenie funkcjonalności modelowania
jedno i dwuwymiarowego. Budowa modelu hybrydowego MIKE FLOOD opierała się na
prawidłowym zbudowaniu modeli MIKE 11 i MIKE 21, będących jego składowymi oraz
prawidłowym zdefiniowaniu połączeń między nimi. W modelach hybrydowych zostały
zastosowane dwa typy połączeń. Pierwszy z nich (Lateral Link) polegał na zarezerwowaniu
określonej szerokości doliny cieku dla funkcjonowania aplikacji MIKE 11. Pozostała część
przetworzonego rastra modelu stanowiła obszar obliczeń MIKE 21.
Wzdłuż cieku na granicach przekrojów zostały prowadzone linie, określające sposób
przelewania wody między modelami jedno i dwuwymiarowymi. Podstawą obliczeń
modelowych drugiego typu połączenia (Standard Link) był przetworzony raster obliczeniowy. W tej metodzie określono przekroje: początkowy (wtłaczający wodę na raster
obliczeniowy) i końcowy (odbierający wodę), które stają się połączeniami między modelem
jedno i dwuwymiarowym.
Kalibracja i weryfikacja modelu jako sprawdzenie przyjętych parametrów
Modele hydrauliczne o odpowiednio przyjętych parametrach zostały poddane procesowi
kalibracji w oparciu o rzeczywiste dane hydrologiczne pochodzące z posterunków wodowskazowych lub stacji mareograficznych. Na podstawie jej wyników dokonywano optymalizacji
parametrów modelu tak, by uzyskać możliwe jak najlepsze dopasowanie hydrogramów
fal obliczeniowych do fal rzeczywistych.
34
Podstawowym parametrem kalibracyjnym był współczynnik szorstkości. Optymalizacji
podlegały jedynie strefy korytowe cieków. Model uznano za przygotowany do obliczeń
scenariuszy powodziowych, gdy zgodność hydrogramów obliczeniowych przepływów
i stanów wody z hydrogramami obserwowanymi dla przekrojów wodowskazowych
wykazywała:
• różnice maksymalnych wartościach przepływu ≤ 10%
• różnice maksymalnych wartościach stanu wody ≤ 10cm
• różnica objętości przepływu ≤ 10%
• maksymalne przesunięcie fazowe ≤ 12 h
• współczynnik korelacji > 0.98
Scenariusze powodziowe wykonane w ramach Map Zagrożenia
Powodziowego (MZP)
Zgodnie z Dyrektywą Powodziową, modelowanie hydrauliczne zostało wykonane dla
trzech podstawowych scenariuszy powodziowych:
• niskie prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi 0,2% (raz na 500 lat);
• średnie prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi 1% (raz na 100 lat);
• niskie prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi 10% (raz na 10 lat).
Dla obszarów, na których źródłem zagrożenia powodziowego jest zlewnia własnej rzeki
modelowanie hydrauliczne zostało przeprowadzone dla wszystkich trzech podstawowych
scenariuszy powodziowych (0,2%, 1%, 10%).
Odcinki cieków pomiędzy posterunkami wodowskazowymi zostały uzupełnione punktowymi
i rozłożonymi wartościami przepływu, bazującymi na rozkładach przepływów prawdopodobnych wzdłuż profilów podłużnych cieków głównych. W przypadku połączenia dwóch
kontrolowanych cieków została uwzględniona koincydencja przepływów.
Według ustawy Prawo Wodne „na mapach zagrożenia powodziowego od strony morza,
w tym morskich wód wewnętrznych, z wyłączeniem ujściowych odcinków rzek, mogą być
przedstawione wyłącznie obszary, na których prawdopodobieństwo powodzi jest niskie
i wynosi raz na 500 lat (0,2%). Dodatkowo wykonano obliczenia i przedstawiono na mapach
obszary, na których prawdopodobieństwo powodzi wynosi raz na 100 lat (1%).
Zgodnie z ustawą Prawo Wodne dla obszarów chronionych wałem przeciwpowodziowym, zagrożonych powodzią od strony rzeki, został wykonany scenariusz zniszczenia lub
uszkodzenia wałów przeciwpowodziowych (art. 88d ust. 2 pkt 3b).
Scenariusz awarii obwałowań rzecznych został przeprowadzony dla warunków ruchu
nieustalonego przy użyciu hipotetycznych fal wezbraniowych o prawdopodobieństwie
wystąpienia powodzi 1%. Scenariusz zniszczenia lub uszkodzenia budowli ochronnych pasa
technicznego ( art. 88d ust. 2 pkt 3d), dla obszarów zagrożonych od strony morza, został
wykonany dla warunków ruchu nieustalonego przy użyciu hipotetycznych fal sztormowych
o prawdopodobieństwie wystąpienia powodzi 0,2%.
Miejsca awarii obwałowań zostały wytypowane przy uwzględnieniu przelań wody przez
wał przeciwpowodziowy podczas obliczeń modelowania hydraulicznego (dla zagrożenia
od strony rzeki – scenariusz 1%, dla zagrożenia od strony morza – scenariusz 0,2%), klasy
35
wału przeciwpowodziowego (priorytetowo I i II klasa wałów), stanu technicznego wałów
przeciwpowodziowych (priorytetowo odcinki wałów o stanie zagrażającym bezpieczeństwu), historycznych lokalizacji przerwań obwałowań, wielkości strat powstałych w wyniki
awarii obwałowań.
W ramach projektu ISOK wykonano łącznie 83 (w tym 35 w dorzeczu Odry i 48 w dorzeczu
Wisły) modele przedstawiające scenariusz zniszczenia lub uszkodzenia wałów przeciwpowodziowych oraz 6 modeli dla scenariusza zniszczenia lub uszkodzenia budowli ochronnych
pasa technicznego (Raport z…, 2014).
Modelowanie w ujściowych odcinkach rzek przymorskich, odcinkach wybrzeża
Morza Bałtyckiego, zalewów, jezior przymorskich przy użyciu hipotetycznych
fal sztormowych
Ujściowe odcinki rzek Przymorza, odcinki wybrzeża Morza Bałtyckiego, zalewów i jezior
przymorskich, położone na rozległych i płaskich terenach o niewielkich deniwelacjach,
stanowią szczególnie skomplikowane systemy hydrograficzne ze względu na oddziaływanie
akwenu morskiego. Wpływ ten najbardziej uwidacznia się podczas wezbrań sztormowych,
powodując zjawisko cofki, polegające na wtłaczaniu wody morskiej do rzek.
Modelowanie hipotetycznych fal sztormowych wymagało więc odpowiedniego podejścia.
Modelowanie w obszarach narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, obejmujących
obszary poddane oddziaływaniu wezbrań sztormowych, było wykonywane przy użyciu
aplikacji MIKE 21 lub MIKE FLOOD. Rastry obliczeniowe zostały odpowiednio uzupełnione
o informacje dotyczące batymetrii akwenów morskich i koryt cieków, budowli hydrotechnicznych wpływających na zasięg hipotetycznych powodzi sztormowych.
Podstawą obliczeń były dane hydrologiczne i meteorologiczne. Obliczenia były przeprowadzone dla warunków ruchu nieustalonego. Dane hydrologiczne były reprezentowane
przez sztormowe fale hipotetyczne.
Dla rzek przymorskich, ujętych w modelach, przyjmowano stały, średni przepływ z ostatniego
wodowskazu (w przypadku ograniczenia modelu do ostatniego posterunku wodowskazowego na rzece) lub przekroju wodowskazowego, którego wartość wynikała z wykresu
przyrostu dorzecza (w przypadku ograniczenia modelu do dowolnego przekroju poniżej
ostatniego posterunku wodowskazowego na rzece).
W modelach obejmujących rozległe obszary rejonu zalewów i jezior przymorskich były
implikowane również dane meteorologiczne w postaci danych dotyczących siły i kierunku
wiatru. Wartości siły i kierunku zostały określone na podstawie danych historycznych.
Wyznaczenie Obszarów Zagrożenie Powodziowego na podstawie wyników
modelowania hydraulicznego
Wyniki modelowania jedno i dwuwymiarowego stanowiły podstawę wyznaczenia Obszarów
Zagrożenia Powodziowego na Mapach Zagrożenia Powodziowego (MZP). Obszary Zagrożenia
Powodziowego zostały opracowane przy użyciu oprogramowania ArcGIS.
Spis literatury:
1. Hutchison M.F., 1989, A new procedure for gridding elevation and stream line data with automatic removal of spurious pits, Journal of Hydrology, 106:2011-232
2.Przewodnik MIKE BY DHI, 2011
3.Raport z zakończenia realizacji zadań – Projekt ISOK (1.3.3. Wykonanie obliczeń modelowania hydraulicznego z opracowaniem wyników, 1.3.4. Wykonanie
map zagrożenia powodziowego, 1.3.5. Wykonanie map ryzyka powodziowego w tym pozyskanie danych i szacunek prawdopodobnych strat), 2014, IMGW PiB
36
Centrum Modelowania Powodzi i Suszy
INSTYTUT METEOROLOGII I GOSPODARKI WODNEJ
Państwowy Instytut Badawczy
Oddział Morski w Gdyni
Monika Mykita
Tel. (58) 62 88 145
[email protected]
Paweł Przygrodzki
Tel. (58) 62 88 149
[email protected]
37
DZIAŁANIA RZĄDOWEGO CENTRUM
BEZPIECZEŃSTWA W SYTUACJI WYSTĄPIENIA
ZAGROŻENIA POWODZIOWEGO
Rządowe Centrum Bezpieczeństwa jest państwową jednostką budżetową podległą
Prezesowi Rady Ministrów. Według przyjętych założeń jest instytucją ponadresortową,
integrującą system zarządzania kryzysowego w Polsce. Zgodnie z kompetencjami na bieżąco
koordynuje obieg informacji między krajowymi strukturami zarządzania kryzysowego oraz
współpracuje z centrami zarządzania kryzysowego ministerstw i województw. Dodatkowo
monitoruje działania służb i instytucji zaangażowanych w przygotowanie do reagowania
na wypadek wystąpienia powodzi. Pełni także funkcję Centrum Zarządzania Kryzysowego
Ministra Spraw Wewnętrznych oraz Ministra Administracji i Cyfryzacji.
W przypadku wystąpienia zagrożenia powodziowego działania Centrum ukierunkowane
są na monitoring, analizę sytuacji, a także wspomaganie zarządzania sytuacjami kryzysowymi na szczeblu centralnym. Celem jest zapewnienie Prezesowi Rady Ministrów, Radzie
Ministrów oraz Rządowemu Zespołowi Zarządzania Kryzysowego niezbędnego wsparcia
w procesie podejmowania decyzji w zakresie szeroko rozumianego bezpieczeństwa, poprzez
dostarczenie merytorycznych opracowań i analiz.
Rządowe Centrum Bezpieczeństwa, zgodnie z art. 11 ust. 2 pkt. 2 Ustawy o zarządzaniu kryzysowym z dnia 26 kwietnia 2007 r.1 monitoruje i analizuje potencjalne zagrożenia określone w Krajowym Planie Zarządzania Kryzysowego2, wśród których znajduje się
także powódź. W Centrum funkcjonują dwa wydziały, których zadania są szczególnie
powiązane z pozyskiwaniem i weryfikowaniem bieżących informacji o stanie bezpieczeństwa powodziowego. Jest to Wydział Analiz i Wydział Operacyjny. Komórki te są punktem
wyjściowym do tworzenia informacji o zdarzeniach oraz zagrożeniach i to w nich podejmowane są działania związane z przygotowaniem uruchamiania procedur zarządzania kryzysowego i obsługą informacyjną Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego3.
Wydział Operacyjny RCB realizuje 24-godzinny monitoring sytuacji hydrologiczno-meteorologicznej. W publikowanym codziennie Raporcie Dobowym, zawarte są informacje
o zagrożeniach naturalnych, w tym m.in. obowiązujących ostrzeżeniach IMGW-PIB, stanach
wód, prognozie pogody czy rozkładzie dobowej sumy opadów. Raport jest rozsyłany do
wszystkich podmiotów systemu zarządzania kryzysowego w Polsce. Ogólnodostępna część
raportu jest publikowana na stronie internetowej Rządowego Centrum Bezpieczeństwa.
1 Dz. U. nr 89 poz. 590 z późn. zm.
2 Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego (KPZK) jest dokumentem planistycznym przygotowanym przez Rządowe Centrum Bezpieczeństwa
we współpracy z ministerstwami, urzędami centralnymi i województwami, w oparciu o ustawę o zarządzaniu kryzysowym. W sposób
szczegółowy opisuje zadania, kompetencje oraz określa podmioty wiodące oraz współpracujące z nimi w danej sytuacji kryzysowej w każdej
z faz zarządzania kryzysowego. Ostatnią jego nowelizację Rada Ministrów przyjęła w dniu 23 lipca 2013 r.
3 Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego (RZZK) jest organem opiniotwórczo – doradczym, właściwym w sprawach inicjowania i koordynowania działań podejmowanych w zakresie zarządzania kryzysowego (art. 8 i 9 ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym).
W skład RZZK wchodzą:
• Prezes Rady Ministrów – przewodniczący Zespołu,
• Minister Obrony Narodowej i minister właściwy do spraw wewnętrznych - zastępcy przewodniczącego,
• Minister właściwy do spraw administracji publicznej,
• Minister Spraw Zagranicznych,
• Minister Koordynator Służb Specjalnych (jeżeli został powołany),
• Inne organy administracji rządowej w zależności od potrzeb.
38
Przy zdarzeniach nadzwyczajnych stali członkowie Rządowego Zespołu Zarządzania
Kryzysowego, kierownictwo RCB oraz podmioty wiodące dla poszczególnych zagrożeń
opisanych w KPZK otrzymują raporty doraźne wraz z oceną sytuacji.
W przypadkach, gdy monitoring zdarzeń prowadzony przez Wydział Operacyjny wskazuje na
możliwość wystąpienia powodzi, Wydział Analiz RCB przygotowuje informacje analityczne
uwzględniające przebieg zdarzenia, jego ocenę i skutki. Głównym celem działań analitycznych jest ocena możliwości wystąpienia powodzi i prognoza jej rozwoju, co umożliwia
uruchomienie procedur zarządzania kryzysowego4 we właściwym momencie i z udziałem
właściwych podmiotów. Istotnym elementem wytwarzanych analiz są wnioski oraz
rekomendacje mające na celu przeciwdziałanie zagrożeniu lub minimalizowanie jego
skutków. Informacje analityczne przekazywane są wedle właściwości m.in. do Prezesa
Rady Ministrów, ministrów i wojewodów.
Ocena zagrożenia powodziowego wykonywana jest z jednej strony na podstawie informacji
i prognoz otrzymywanych z Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej Państwowego
Instytutu Badawczego (IMGW-PIB), Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej (KZGW),
regionalnych zarządów gospodarki wodnej oraz wojewódzkich zarządów melioracji
i urządzeń wodnych, z drugiej zaś – poprzez ocenę realnego, bieżącego stanu bezpieczeństwa z wykorzystaniem danych przekazywanych przez centra zarządzania kryzysowego,
Krajowe Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony Ludności Komendy Głównej PSP,
Komendę Główną Policji, Komendę Główną Straży Granicznej oraz Sztab Generalny SZ RP.
W sytuacji zagrożenia powodziowego intensyfikowana jest także współpraca z MSZ (m.in.
w zakresie sytuacji powodziowej na Słowacji, w Czechach oraz na Ukrainie), Ministerstwem
Sprawiedliwości (m.in. w zakresie użycia więźniów do prac przy działaniach przeciwpowodziowych), Głównym Inspektorem Sanitarnym oraz Głównym Lekarzem Weterynarii.
Wydział Analiz RCB współpracuje również z wieloma instytucjami zewnętrznymi oraz
ośrodkami naukowymi i badawczymi w zakresie pozyskiwania wiedzy specjalistycznej
i eksperckiej.
W bieżącym roku dwukrotnie (14-18.05 i 27-29.05) na terenie kraju odnotowano niekorzystne warunki meteorologiczne, skutkujące wystąpieniem ryzyka powodziowego.
W obu przypadkach zagrożenie poprzedzone było prognozą i oceną sytuacji przez
IMGW-PIB, a także wydaniem ostrzeżeń, co umożliwiło podjęcie wyprzedzających działań
w zakresie zarządzania kryzysowego i ochrony ludności. Reagowanie wyprzedzające
polegało na skoordynowaniu działań ministrów, wojewodów, Państwowej Straży Pożarnej,
Sił Zbrojnych RP oraz szefów pozostałych służb i instytucji oraz zadysponowaniu zasobów
ratowniczych (w tym odwodów centralnych) przed nadejściem fali wezbraniowej w celu
zidentyfikowania i zabezpieczenia newralgicznych miejsc, które narażone były na największe zagrożenie związane z potencjalną powodzią5.
W związku z minionym zagrożeniem powodziowym trzykrotnie (14.05, 17.05 i 26.05)
odbyło się posiedzenie Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego w celu oceny
dotychczasowych i planowanych działań służb i administracji w fazie przygotowania
oraz reagowania. Rządowe Centrum Bezpieczeństwa wydało również rekomendacje dla
4 Zgodnie z art. 2 ustawy o zarządzaniu kryzysowym, zarządzanie kryzysowe to działalność organów administracji publicznej, będąca elementem
kierowania bezpieczeństwem narodowym, która polega na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad
nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych, usuwaniu ich skutków oraz
odtwarzaniu zasobów i infrastruktury krytycznej.
5W związku z zagrożeniem powodziowym, Wydział Analiz Rządowego Centrum Bezpieczeństwa opracowywał szczegółowe informacje
z przebiegu sytuacji oraz na temat działań podejmowanych przez administrację państwową, służby i instytucje. Raporty sytuacyjne
sporządzane były w trybie 12 godzinnym.
39
wojewodów, zalecając w nich m. in. bieżący monitoring sytuacji hydrologiczno-meteorologicznej, przekazanie informacji o zagrożeniu na szczeblu powiatowym i gminnym, raportowanie sytuacji do RCB, sprawdzenie systemów alarmowania i ostrzegania ludności oraz
przesyłanie komunikatów do mediów lokalnych.
Zadania realizowane przez Rządowe Centrum Bezpieczeństwa nie wiążą się wyłącznie
z reagowaniem kryzysowym. W fazie zapobiegania prowadzona jest koordynacja
przygotowania opracowywanego przez ministrów, kierowników urzędów centralnych oraz
wojewodów Raportu o zagrożeniach bezpieczeństwa narodowego6, w którym zagrożenia
naturalne wskazane są jako jedne z podstawowych zagrożeń. We współpracy z właściwymi ministrami i kierownikami urzędów centralnych opracowany i aktualizowany jest
Narodowy Program Ochrony Infrastruktury Krytycznej7, w tym wyznaczane są szczegółowe
kryteria pozwalające wyodrębnić obiekty, instalacje, urządzenia i usługi wchodzące w skład
systemów infrastruktury krytycznej oraz sporządzany jest jednolity wykaz obiektów, instalacji,
urządzeń i usług wchodzących w skład infrastruktury krytycznej. Ważnym zadaniem jest
także sporządzanie analiz i prognoz dotyczących możliwości wystąpienia zagrożeń istotnych
dla krajowej infrastruktury krytycznej.
W fazie przygotowania wykonywane są natomiast analizy skuteczności funkcjonowania
systemu ochrony przeciwpowodziowej, potencjalnych zagrożeń w nadchodzących sezonach
czy informacje dotyczące rekomendowanych kierunków działań w zakresie poprawy
bezpieczeństwa. W ramach przeciwdziałania zagrożeniu powodziowemu, Wydział Analiz
RCB, w miarę potrzeb, sporządza okresowe raporty i informacje analityczne, takie jak:
Stan przygotowania państwa do sezonu zimowego w zakresie ochrony przeciwpowodziowej,
Ocena potencjalnego zagrożenia powodzią czy Zagrożenia okresowe występujące w Polsce.
Po powodzi, w fazie odbudowy Rządowe Centrum Bezpieczeństwa wykonuje analizę
funkcjonowania systemu zarządzania kryzysowego, w tym wskazuje ewentualne braki
lub luki zarówno w zakresie działań operacyjnych, jak i stosowanych procedur. Wnioski
z analizy służą opracowaniu rekomendacji, których celem jest usprawnienie funkcjonowania
systemu na poziomie wojewódzkim i centralnym oraz udoskonalenie sposobu prowadzenia
komunikacji społecznej przez właściwy organ administracji publicznej.
6 Raport o zagrożeniach bezpieczeństwa narodowego jest dokumentem niejawnym wykonywanym i aktualizowanym na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 kwietnia 2010 r. w sprawie Raportu o zagrożeniach bezpieczeństwa narodowego (Dz. U. Nr 83, poz. 540).
Głównym jego celem jest wskazanie najważniejszych zagrożeń bezpieczeństwa państwa oraz dokonanie oceny ich ryzyka. Dokument zawiera
również cele strategiczne oraz przedsięwzięcia, jakie powinny zostać zrealizowane, aby zminimalizować możliwość wystąpienia zagrożeń
lub ich skutków. Wnioski z Raportu znajdują odzwierciedlenie w aktualizacji KPZK.
7 Narodowy Program Ochrony Infrastruktury Krytycznej został przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 26 marca 2013 r. Ma on na celu stworzenie
warunków do poprawy bezpieczeństwa infrastruktury krytycznej, w szczególności w zakresie:
• zapobiegania zakłóceniom funkcjonowania infrastruktury krytycznej,
• przygotowania na sytuacje kryzysowe mogące niekorzystnie wpłynąć na infrastrukturę krytyczną,
• reagowania w sytuacjach zniszczenia lub zakłócenia funkcjonowania infrastruktury krytycznej,
• odtwarzania infrastruktury krytycznej.
Rządowe Centrum Bezpieczeństwa
Beata Janowczyk
Tel. (22) 23 65 952
[email protected]
40
MAPY ZAGROŻENIA POWODZIOWEGO I MAP
RYZYKA POWODZIOWEGO W PLANOWANIU
PRZESTRZENNYM
RAMY PRAWNE
ŹRÓDŁO OBOWIĄZKU SPORZĄDZANIA MAP ZAGROŻENIA POWODZIOWEGO
Dyrektywa 2007/60/WE (zwana dalej ,,Dyrektywą Powodziową”) stanowi w art. 6 ust. 1,
że: „państwa członkowskie przygotowują – na poziomie obszaru dorzecza lub jednostki
zarządzającej, o której mowa w art. 3 ust. 2 lit. b) – mapy zagrożenia powodziowego i mapy
ryzyka powodziowego (dalej ,,MZP” i ,,MRP”) w najbardziej odpowiedniej skali dla obszarów
określonych na podstawie art. 5 ust. 1”.
Implementacja tego przepisu do polskiego porządku prawnego nastąpiła poprzez art. 88d
ust. 1 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r., dalej ,,ustawa Prawo wodne”), który zobowiązuje do
sporządzenia dla obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, wskazanych we
wstępnej ocenie ryzyka powodziowego, mapy zagrożenia powodziowego.
Obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi to zgodnie z definicją zamieszczoną
w art. 9 ust. 1 pkt 6b ustawy Prawo wodne określone we wstępnej ocenie ryzyka powodziowego obszary, na których istnieje znaczące ryzyko powodzi lub jest prawdopodobne
wystąpienie znaczącego ryzyka powodzi.
ZAKRES MAP ZAGROŻENIA POWODZIOWEGO
Zakres obszarów objętych mapami zagrożenia powodziowego określony został w art.
6 ust. 3 Dyrektywy Powodziowej, który stanowi, że: „Mapy zagrożenia powodziowego
obejmują obszary geograficzne, na których może wystąpić powódź zgodnie z jednym
z następujących scenariuszy”:
• Niskie prawdopodobieństwo powodzi lub scenariusze zdarzeń ekstremalnych.
• Średnie prawdopodobieństwo powodzi (częstotliwość występowania 100 lat).
• Wysokie prawdopodobieństwo powodzi, w odpowiednich przypadkach.
Dla każdego z tych scenariuszy, o których mowa wyżej przedstawia się następujące
elementy:
• zasięg powodzi;
• głębokości wody lub - w odpowiednich przypadkach - poziomy zwierciadła wody;
• tam, gdzie jest to właściwe, prędkość przepływu wody lub odnośny przepływ wody.
W art. 88d ust. 1 i 2 ustawy Prawo wodne określono, że na MZP przedstawia się w szczególności:
• Obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest niskie i wynosi
raz na 500 lat lub na których istnieje prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia
ekstremalnego.
• Obszary szczególnego zagrożenia powodzią.
• Obszary obejmujące tereny narażone na zalanie w przypadku:
xx przelania się wód przez koronę wału przeciwpowodziowego;
41
xx zniszczenia lub uszkodzenia wału przeciwpowodziowego;
xx zniszczenia lub uszkodzenia budowli piętrzących;
xx zniszczenia lub uszkodzenia budowli ochronnych pasa technicznego.
• Na mapach zagrożenia powodziowego przedstawia się następujące elementy:
xx zasięg powodzi;
xx głębokość wody lub poziom zwierciadła wody;
xx w uzasadnionych przypadkach - prędkość przepływu wody lub natężenie przepływu
wody.
• Na mapach zagrożenia powodziowego od strony morza, w tym morskich wód wewnętrznych, z wyłączeniem ujściowych odcinków rzek, mogą być przedstawione wyłącznie
obszary, o których mowa w ust. 2 pkt 1.
Natomiast po nowelizacji tego przepisu (ustawa uchwalona przez Sejm po rozpatrzeniu
poprawek Senatu w dniu 30 maja 2014 r. i przekazana do podpisu przez Prezydenta RP)
zostaną uchylone w ust. 2 pkt 3 lit. a, c i d oraz zostanie dodana lit. e) w brzmieniu:
zniszczenia lub uszkodzenia wału przeciwsztormowego.
Należy zwrócić uwagę, że zakres definicji MZP ma charakter otwarty (zwrot ,,w szczególności”),
w odróżnieniu od zakresu elementów map zagrożenia powodziowego, który zgodnie
z brzmieniem ust. 3 tego przepisu ma charakter zamknięty.
Pojęcie obszarów szczególnego zagrożenia powodzią zostało zdefiniowane w art. 9 ust.
1 pkt 6c ustawy Prawo wodne jako:
• obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest średnie i wynosi
raz na 100 lat;
• obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest wysokie i wynosi
raz na 10 lat;
• obszary między linią brzegu a wałem przeciwpowodziowym lub naturalnym wysokim
brzegiem, w który wbudowano trasę wału przeciwpowodziowego, a także wyspy
i przymuliska, o których mowa w art. 18, stanowiące działki ewidencyjne;
• pas techniczny w rozumieniu art. 36 ustawy z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich
Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej.
ŹRÓDŁO OBOWIĄZKU SPORZĄDZANIA MAP RYZYKA POWODZIOWEGO
Zgodnie z Dyrektywą Powodziową państwa członkowskie przygotowują – na poziomie
obszaru dorzecza lub jednostki zarządzającej, o której mowa w art. 3 ust. 2 lit. b – mapy
ryzyka powodziowego w najbardziej odpowiedniej skali dla obszarów określonych na
podstawie art. 5 ust. 1 (art. 6 ust. 1).
Obowiązek sporządzenia map ryzyka powodziowego wynika wprost z art. 88e ust. 1 ustawy
Prawo wodne. Mapy ryzyka powodziowego sporządza się dla obszarów przedstawionych
na mapach zagrożenia powodziowego.
42
PODMIOTY ODPOWIEDZIALNE ZA PRZYGOTOWANIE MZP I MRP
Artykuł 88f ustawy Prawo wodne wskazuje organy odpowiedzialne za sporządzenie map
zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego, zakres oddziaływania tych
map na dokumenty i akty ogólnokrajowe, regionalne i lokalne, a także określa procedury
ich przeglądu i aktualizacji.
Mapy zagrożenia powodziowego oraz mapy ryzyka powodziowego sporządza Prezes
Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, który jest organem właściwym w sprawach
gospodarowania wodami jako centralny organ administracji rządowej, nadzorowany
przez ministra właściwego do spraw gospodarki wodnej (art. 4 ust. 1 pkt 2 oraz art. 89
ust. 1 ustawy Prawo wodne). Tym samym ów organ jest samodzielnie odpowiedzialny za
opracowanie całości map, z wyjątkiem mapy zagrożenia powodziowego oraz mapy ryzyka
powodziowego od strony morza (którą opracowują dyrektorzy urzędów morskich).
WPŁYW MZP I MRP NA AKTY PLANOWANIA
PRZESTRZENNEGO
Celem sporządzenia map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego
jest wywieranie wpływu na akty planowania przestrzennego. Z tego względu zostają
one oficjalnie skierowane do wskazanych w ustawie jednostek administracji rządowej
i samorządowej.
Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej przekazuje mapy:
• dyrektorom regionalnych zarządów gospodarki wodnej;
• Głównemu Geodecie Kraju;
• Głównemu Inspektorowi Ochrony Środowiska;
• dyrektorowi Rządowego Centrum Bezpieczeństwa.
Warto w tym miejscu zwrócić uwagę, że nie są to organy planowania przestrzennego,
ale inne organy administracji wykonujące zadania związane z ochroną przed powodzią.
W ramach kolejnego etapu procedury dyrektorzy regionalnych zarządów gospodarki wodnej,
którzy otrzymali już mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego od
Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, przekazują je:
• właściwym dyrektorom urzędów żeglugi śródlądowej;
• właściwym wojewodom;
• właściwym marszałkom województw;
• właściwym starostom;
• właściwym wójtom (burmistrzom, prezydentom miast);
• właściwym komendantom wojewódzkim i powiatowym (miejskim) Państwowej Straży
Pożarnej.
Zadaniem powołanych wyżej organów jest realizacja zadań publicznych, w tym zadań
ściśle powiązanych z ochroną przed powodzią (planowanie przestrzenne, bezpieczeństwo
publiczne, bezpieczeństwo powszechne, zarządzanie kryzysowe czy żegluga śródlądowa).
W aktach planowania przestrzennego uwzględnia się (art. 88f ust. 5 ustawy Prawo wodne)
przedstawione na mapach zagrożenia powodziowego oraz mapach ryzyka powodziowego
granice:
43
• obszarów, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest niskie i wynosi
raz na 500 lat lub na których istnieje prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia
ekstremalnego;
• obszarów szczególnego zagrożenia powodzią;
• obszarów obejmujących tereny narażone na zalanie w przypadku:
xx przelania się wód przez koronę wału przeciwpowodziowego,
xx zniszczenia lub uszkodzenia wału przeciwpowodziowego,
xx zniszczenia lub uszkodzenia budowli piętrzących,
xx zniszczenia lub uszkodzenia budowli ochronnych pasa technicznego.
W tym miejscu warto także przypomnieć o zakazach na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią, w myśl art. 88 l ust. 1 ustawy Prawo wodne na tych obszarach zabrania się
wykonywania robót oraz czynności utrudniających ochronę przed powodzią lub zwiększających zagrożenie powodziowe, w tym:
• wykonywania urządzeń wodnych oraz budowy innych obiektów budowlanych;
• sadzenia drzew lub krzewów, z wyjątkiem plantacji wiklinowych, na potrzeby regulacji
wód oraz roślinności stanowiącej element zabudowy biologicznej dolin rzecznych lub
służącej do wzmacniania brzegów, obwałowań lub odsypisk;
• zmiany ukształtowania terenu, składowania materiałów oraz wykonywania innych
robót, z wyjątkiem robót związanych z regulacją lub utrzymywaniem wód oraz brzegu
morskiego, a także utrzymywaniem, odbudową, rozbudową lub przebudową wałów
przeciwpowodziowych wraz z obiektami związanymi z nimi funkcjonalnie.
Art. 88l ust. 2 stanowi, iż zwolnić od tych zakazów może, w drodze decyzji, dyrektor
regionalnego zarządu gospodarki wodnej, o ile nie utrudni to ochrony przed powodzią.
Natomiast po wskazanej wyżej nowelizacji tego przepisu ust. 2 tego przepisu będzie
wskazywał, iż dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej w decyzji zwalniającej
określi warunki niezbędne dla ochrony przed powodzią, jeżeli nie utrudni to zarządzania
ryzykiem powodziowym.
Akty planowania przestrzennego objęte obowiązkiem uwzględnienia powołanych wyżej
granic obszarów to:
• Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju (art. 47 ustawy z dnia 27 marca
2003 r. o zagospodarowaniu i planowaniu przestrzennym, dalej ,,u.p.z.p”.). Akt ten
sporządza minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego, a przyjmuje Rada
Ministrów. Koncepcja określa uwarunkowania, cele i kierunki zrównoważonego rozwoju
kraju oraz działania niezbędne do jego osiągnięcia, a w szczególności:
xx podstawowe elementy krajowej sieci osadniczej, z wyodrębnieniem obszarów
metropolitalnych;
xx wymagania z zakresu ochrony środowiska i zabytków, z uwzględnieniem obszarów
podlegających ochronie;
xx rozmieszczenie infrastruktury społecznej o znaczeniu międzynarodowym i krajowym;
xx rozmieszczenie obiektów infrastruktury technicznej i transportowej, strategicznych
zasobów wodnych i obiektów gospodarki wodnej o znaczeniu międzynarodowym
i krajowym;
xx obszary problemowe o znaczeniu krajowym, w tym obszary zagrożeń wymagających
szczegółowych studiów i planów.
44
• Plan zagospodarowania przestrzennego województwa (art. 39 u.p.z.p.), uchwalany
przez sejmik województwa. W planie zagospodarowania przestrzennego województwa
uwzględnia się ustalenia strategii rozwoju województwa oraz określa się w szczególności:
xx podstawowe elementy sieci osadniczej województwa i ich powiązań komunikacyjnych
oraz infrastrukturalnych, w tym kierunki powiązań transgranicznych;
xx system obszarów chronionych, w tym obszary ochrony środowiska, przyrody
i krajobrazu kulturowego, ochrony uzdrowisk oraz dziedzictwa kulturowego i zabytków
oraz dóbr kultury współczesnej;
xx rozmieszczenie inwestycji celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym;
xx obszary problemowe wraz z zasadami ich zagospodarowania oraz obszary metropolitalne;
xx obszary wsparcia;
xx obszary szczególnego zagrożenia powodzią;
xx granice terenów zamkniętych i ich stref ochronnych;
xx obszary występowania udokumentowanych złóż kopalin.
Termin do wprowadzenia zmian to 18 miesięcy od dnia przekazania map zagrożenia
powodziowego oraz map ryzyka powodziowego marszałkowi województwa.
• Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (art. 14–30 u.p.z.p.), uchwalany
przez radę gminy. W planie miejscowym określa się obowiązkowo, m.in.:
xx przeznaczenie terenów oraz linie rozgraniczające tereny o różnym przeznaczeniu lub
różnych zasadach zagospodarowania;
xx zasady ochrony i kształtowania ładu przestrzennego;
xx zasady ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego;
xx zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej;
xx wymagania wynikające z potrzeb kształtowania przestrzeni publicznych;
xx zasady kształtowania zabudowy oraz wskaźniki zagospodarowania terenu,
maksymalną i minimalną intensywność zabudowy jako wskaźnik powierzchni
całkowitej zabudowy w odniesieniu do powierzchni działki budowlanej, minimalny
udział procentowy powierzchni biologicznie czynnej w odniesieniu do powierzchni
działki budowlanej, maksymalną wysokość zabudowy, minimalną liczbę miejsc do
parkowania i sposób ich realizacji oraz linie zabudowy i gabaryty obiektów;
xx granice i sposoby zagospodarowania terenów lub obiektów podlegających ochronie,
ustalonych na podstawie odrębnych przepisów, w tym terenów górniczych, a także
obszarów szczególnego zagrożenia powodzią oraz obszarów osuwania się mas
ziemnych;
xx szczegółowe zasady i warunki scalania i podziału nieruchomości objętych planem
miejscowym;
xx szczególne warunki zagospodarowania terenów oraz ograniczenia w ich użytkowaniu,
w tym zakaz zabudowy;
xx zasady modernizacji, rozbudowy i budowy systemów komunikacji i infrastruktury
technicznej.
Termin do wprowadzenia zmian to 18 miesięcy od dnia przekazania map zagrożenia
powodziowego oraz map ryzyka powodziowego wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi
45
miasta). Po nowelizacji art. 88f ust. 7 ustawy Prawo wodne powołany wyżej termin
zostanie wydłużony do 30 miesięcy.
• Decyzja o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego (art. 50–58 u.p.z.p.),
wydawana przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) lub wojewodę. Decyzja
o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego określa:
xx rodzaj inwestycji;
xx warunki i szczegółowe zasady zagospodarowania terenu oraz jego zabudowy
wynikające z przepisów odrębnych, a w szczególności w zakresie:
−− warunków i wymagań ochrony i kształtowania ładu przestrzennego,
−− ochrony środowiska i zdrowia ludzi oraz dziedzictwa kulturowego i zabytków
oraz dóbr kultury współczesnej,
−− obsługi w zakresie infrastruktury technicznej i komunikacji,
−− wymagań dotyczących ochrony interesów osób trzecich,
−− ochrony obiektów budowlanych na terenach górniczych;
xx linie rozgraniczające teren inwestycji, wyznaczone na mapie w odpowiedniej skali,
z zastrzeżeniem art. 52 ust. 2 pkt 1 u.p.z.p.
Nieuwzględnienie map w kontekście nowo uchwalanego planu powinno skutkować
skorzystaniem ze środków nadzoru przez właściwe organy administracji. Koszty
wprowadzenia zmian w planach ponoszą odpowiednio budżety właściwych gmin albo
województw (art. 88f ust. 8 ustawy Prawo wodne).
Oczywiście 18 (30) miesięczny termin nie odnosi się do wydanej decyzji administracyjnej
albowiem stanowiłoby to naruszenie zasady trwałości decyzji administracyjnych (art.
16 Kodeksu postępowania administracyjnego). Natomiast na podstawie art. 88 f ust.
6 ustawy Prawo wodne od dnia przekazania map zagrożenia powodziowego i ryzyka
powodziowego jednostkom samorządu terytorialnego, wszystkie decyzje o ustaleniu
lokalizacji inwestycji celu publicznego lub decyzje o warunkach zabudowy na obszarach
wykazanych na mapach zagrożenia powodziowego, muszą uwzględniać poziom zagrożenia
powodziowego wynikający z wyznaczenia tych obszarów.
Sposób tego uwzględnienia pozostawiony został do rozstrzygnięcia organom działającym
przy podjęciu takiej decyzji na podstawie u.p.z.p. Przykładowo zgodnie z art. 53 ust. 4 pkt
11 lit. b u.p.z.p. decyzja w zakresie warunków zabudowy i zagospodarowania terenu jest
uzgadniana z dyrektorem regionalnego zarządu gospodarki wodnej.
• Decyzja o warunkach zabudowy (art. 60–64 u.p.z.p.), wydawana przez wójta (burmistrza,
prezydenta miasta) lub wojewodę. Powołane wyżej uwagi w stosunku do niej są tożsame
z uwagami dotyczącymi decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego.
46
PRZEGLĄD I AKTUALIZACJA MZP I MRP
Dyrektywa Powodziowa w art. 14 ust. 2 stanowi, że mapy zagrożenia powodziowego i mapy
ryzyka powodziowego są poddawane przeglądowi i w razie potrzeby aktualizowane do
dnia 22 grudnia 2019 r., a następnie co 6 lat. Obowiązek ten implementowany został do
ustawy Prawo wodne. Natomiast termin pierwszego przeglądu i potencjalnej pierwszej
aktualizacji określono w art. 11 ust. 1 pkt 2 lit. b ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. o zmianie
ustawy – Prawo wodne oraz niektórych innych ustaw – Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki
Wodnej dokona przeglądu oraz w razie potrzeby pierwszej aktualizacji map zagrożenia
powodziowego oraz map ryzyka powodziowego w terminie do dnia 22 grudnia 2019 r.
Mapy zagrożenia powodziowego oraz mapy ryzyka powodziowego podlegają przeglądowi co
6 lat oraz w razie potrzeby aktualizacji. Przegląd jest więc obligatoryjny, natomiast aktualizacja fakultatywna – w zależności od ustaleń dokonanych w trakcie przeglądu. W kontekście
terminu 6-letniego przyjąć trzeba, że chodzi o okres od przygotowania ostatecznej wersji
poprzedniej mapy. Pomimo, że brak w tym zakresie w przepisach odpowiednich uregulowań,
uznać należy, iż przegląd powinien mieć postać dokumentu, z którego będzie wynikać opis
przeglądu oraz znajdować się w nim będą wnioski, m.in. związane z aktualizacją mapy.
Aktualizacja mapy, jak to już wyżej zauważono, nie jest obowiązkowa. Zachodzi jedynie
w razie potrzeby. Może ona wynikać ze zmiany przepisów prawnych dotyczących mapy
lub z faktycznych uwarunkowań, które pojawią się w trakcie przeglądu dotychczasowej
mapy. Do aktualizacji stosuje się odpowiednio przepisy art. 88f ust. 2–10 ustawy Prawo
wodne, o których była mowa powyżej. Oznacza to, że nie należy ich bezwzględnie stosować
wprost. O ile niemożliwe jest ich zastosowanie wprost, to mogą być dostosowywane do
faktycznych sytuacji, które wynikać będą z aktualizacji mapy.
AKT WYKONAWCZY
Artykuł 88j ust. 1 ustawy Prawo wodne zawiera upoważnienie do wydania aktu wykonawczego. Upoważnienie jest wspólne dla ministrów kierujących czterema działami administracji rządowej, którzy muszą zgodnie przyjąć rozporządzenie. Zakres regulowanej w nim
materii obejmuje:
• wymagania dotyczące opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka
powodziowego;
• skalę map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego.
W myśl ust. 2 tego przepisu jedyną ustawowo określoną przesłanką, jaką mają się kierować
organy przygotowujące rozporządzenie, jest potrzeba sprawnego sporządzenia map
zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego, ze szczególnym uwzględnieniem standardów i zakresu danych zawartych w państwowym zasobie geodezyjnym
i kartograficznym. Kwestia tego zasobu jest przedmiotem regulacji w ustawie z dnia
17 maja 1989 r. – Prawo geodezyjne i kartograficzne- rozdział 7. Uregulowano tam, że
państwowy zasób geodezyjny i kartograficzny służy gospodarce narodowej, obronności
państwa, nauce, kulturze, ochronie przyrody i potrzebom obywateli. Państwowy zasób,
składający się z zasobu centralnego, zasobów wojewódzkich i zasobów powiatowych,
stanowi własność Skarbu Państwa i jest gromadzony w ośrodkach dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej (art. 40 tamże).
Oparte na powyższym przepisie rozporządzenie ukazało się 21 grudnia 2012 r. – rozporządzenie
47
Ministra Środowiska, Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Ministra
Administracji i Cyfryzacji oraz Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie opracowywania
map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego.
Zgodnie z § 15 rozporządzenia:
• Mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego wykonuje się w formie
cyfrowej na podstawie jednolitej bazy danych przestrzennych.
• Wizualizację graficzną map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego
przygotowuje się w formacie plików TIFF i GEOTIFF, o rozmiarze arkusza 600 x 510 mm.
ROLA I ZNACZENIE MZP I MRP W OCHRONIE
PRZED POWODZIĄ
Na wstępie ważne jest wskazanie, że po pierwsze – zagrożenie powodziowe pojawia się
w Polsce co roku, po drugie – nigdy nie jesteśmy w stanie przewidzieć w 100% przebiegu
i rozmiaru powodzi, po trzecie – straty spowodowane powodzią są zależne od wielkości
zagrożenia i trudne do oszacowania, a mogą wynosić od kilkuset milionów do kilku lub
kilkunastu miliardów złotych w skali roku.
W tym miejscu pojawia się pytanie o odpowiedzialność państwa i co może ono zrobić, aby
skutki powodzi zminimalizować poza: wykonywaniem działań prewencyjnych, oczyszczaniem koryt rzek, utrzymywaniem w należytym stanie wałów powodziowych, prowadzeniem
inwestycji w infrastrukturze gospodarki wodnej, informowaniu mieszkańców terenów
zagrożonych etc. To pytanie jest istotne,ponieważ pozwala także na ustalenie, jakie
ewentualne roszczenia wobec państwa mogą kierować jednostki w sytuacji zagrożenia
katastrofą naturalną, jaką jest powódź.
Jednym elementów całego systemu ochrony przed powodzią są dokumenty planistyczne,
a wśród nich MZP i MRP, które stanowią w praktyce nietechniczny środek ochrony przeciwpowodziowej mający na celu ograniczenie potencjalnych negatywnych konsekwencji
powodzi. Celem powstania tych dokumentów jest także właściwe zarządzanie ryzykiem,
jakie może stwarzać powódź dla życia i zdrowia ludzi, środowiska, gospodarki.
Przedmiotowe dokumenty określają m.in. obszary szczególnego zagrożenia powodzią,
na których będą obowiązywać określone w ustawie zakazy. Dla wszystkich obszarów
wskazanych na mapach zagrożenia powodziowego przedstawione będą – odpowiednio na
mapach ryzyka powodziowego – dodatkowe informacje, tj.: szacunkowa liczba mieszkańców dotkniętych powodzią, instalacje mogące spowodować zanieczyszczenie środowiska,
w przypadku wystąpienia powodzi, ujęcia wody i ich strefy ochronne, a także obszary
cenne przyrodniczo.
Zasadniczym aspektem tych dokumentów planistycznych (wynikającym z Dyrektywy
Powodziowej) jest aktywny udział społeczeństwa oraz przejrzystość postępowania.
Państwo jest zobowiązane do publicznego udostępnienia wstępnej oceny ryzyka powodziowego,
map zagrożenia i map ryzyka powodziowego oraz planów zarządzania ryzykiem powodziowym.
48
ZAGADNIENIA PRAKTYCZNE (związane ze stosowaniem
powołanych wyżej procedur), wybrane zagadnienia.
Status prawny MZP i MRP
Mapy są dokumentem urzędowym w myśl art. 76 Kodeksu postępowania administracyjnego (dokumentem planistycznym). W sytuacji, gdy mapy zostaną przekazane właściwym
organom administracji ich status prawny może ulec zmianom, w przypadku, np. miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego,mapy jako jego część będą stanowić jeden
z elementów podstawy prawnej, np. decyzji administracyjnej o warunkach zabudowy.
W pozostałych przypadkach (na wcześniejszym etapie procedury) istotne jest zastrzeżenie,
że opublikowane mapy nie stanowią źródła obowiązującego prawa albowiem dane w nich
zawarte mogą ulec zmianie, np. w procedurze ich wewnętrznej weryfikacji do czasu ich
oficjalnego przekazania zgodnie z art. 88f ust. 3 ustawy Prawo wodne Zgodnie z art. 17
ust 2. ustawy o zmianie ustawy Prawo wodne i niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2011 r. Nr
32 poz. 159), do dnia przekazania map zagrożenia powodziowego organom administracji
samorządowej, przy sporządzaniu koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju,
planu zagospodarowania przestrzennego województwa, miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego
oraz decyzji o warunkach zabudowy, uwzględnia się obszary bezpośredniego zagrożenia
powodzią określone przez właściwego dyrektora regionalnego zarządu gospodarki wodnej
(w studiach ochrony przeciwpowodziowej) i uznaje się je za obszary szczególnego zagrożenia
powodziowego w rozumieniu art. 9 ust. 1 pkt 6c ustawy Prawo wodne.
W związku z powyższym do czasu przekazania pełnej cyfrowej formy map jednostkom
administracji, o którym mowa w art. 88f ust. 3 i 4 ustawy Prawo wodne, podstawą dla
dyrektorów regionalnych zarządów gospodarki wodnej przy uzgadnianiu dokumentów
w zakresie zagospodarowania przestrzennego, są obszary bezpośredniego zagrożenia
powodzią wyznaczone w studiach ochrony przeciwpowodziowej.
Skutki prawne przekazania MZP i MRP
Najważniejszym skutkiem prawnym przekazania map będzie obowiązek uwzględniania
danych w nich zawartych w różnego rodzaju dokumentach planistycznych zagospodarowania przestrzennego, aktach prawa miejscowego, orzeczeniach administracyjnych etc.
Przykładowo, o czym była już mowa wyżej, zgodnie z zapisami ustawy o planowaniu
i zagospodarowaniu przestrzennym:
• art. 10 ust. 2 pkt 11 – w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy określa się obszary szczególnego zagrożenia powodzią,
• art. 11 pkt. 6 lit. i – wójt, burmistrz lub prezydent miasta (po podjęciu przez radę gminy
uchwały o przystąpieniu do sporządzania studium) występuje o uzgodnienie studium
uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy do dyrektora
regionalnego zarządu gospodarki wodnej w zakresie zagospodarowania obszarów
szczególnego zagrożenia powodzią,
• art. 15 ust. 2 pkt. 7 – w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego określa
się obowiązkowo m.in. granice i sposoby zagospodarowania obszarów szczególnego
zagrożenia powodzią,
49
• art. 39 ust. 3 pkt. 6 – w planie zagospodarowania przestrzennego województwa określa
się obszary szczególnego zagrożenia powodzią
• art. 53 ust. 4 pkt. 11 – decyzje o lokalizacji inwestycji celu publicznego wydaje się po
uzgodnieniu z dyrektorem regionalnego zarządu gospodarki wodnej w odniesieniu do
obszarów przedstawianych na mapach zagrożenia powodziowego.
Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej
Jan Dworzański
Tel. (22) 37 20 265
[email protected]
50
PLANY ZARZĄDZANIA RYZYKIEM
POWODZIOWYM
Dyrektywa Powodziowa
Dnia 26 listopada 2007 r. weszła w życie dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego
i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (tzw. Dyrektywa Powodziowa) zobowiązująca wszystkie państwa członkowskie
do planowania działań z zakresu ochrony przeciwpowodziowej zgodnie z ramami w niej
określonymi.
Dyrektywa Powodziowa wymaga długoterminowego procesu planowania.
Państwa członkowskie zobligowane są do sporządzenia:
• wstępnej oceny ryzyka powodziowego – WORP (termin opracowania do dnia 22
grudnia 2011 r.) – wskazującej obszary, na których istnieje znaczące ryzyko powodzi lub
wystąpienie znaczącego ryzyka powodzi jest prawdopodobne (tzw. „obszary narażone
na niebezpieczeństwo powodzi”),
• map zagrożenia powodziowego – MZP (termin opracowania do dnia 22 grudnia 2013 r.)
– określających obszary, które mogą być zalane w przypadku wystąpienia powodzi
o określonych prawdopodobieństwach (niskim, średnim i wysokim),
• map ryzyka powodziowego – MRP (termin opracowania do dnia 22 grudnia 2013 r.)
– określających potencjalne szkody związane z powodzią,
• planów zarządzania ryzykiem powodziowym – PZRP (termin opracowania do dnia 22
grudnia 2015 r.) – kompleksowych dokumentów, opracowanych na podstawie WORP
oraz map zagrożenia i map ryzyka powodziowego, zawierających opis celów zarządzania
ryzykiem powodziowym oraz katalog działań służących osiągnięciu celów zarządzania
ryzykiem powodziowym z uwzględnieniem ich priorytetu.
Dyrektywa Powodziowa została transponowana ustawą z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo
wodne (Dz. U. z 2012 r. poz. 145 tekst jednolity) oraz ustawą z dnia 5 stycznia 2011 r.
o zmianie ustawy – Prawo wodne oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2011 r. poz. 159).
Z kolei Ustawa Prawo wodne nałożyła na Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej
obowiązek opracowania: wstępnej oceny ryzyka powodziowego, map zagrożenia powodziowego, map ryzyka powodziowego oraz planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla
obszarów dorzeczy, a na dyrektorów regionalnych zarządów gospodarki wodnej obowiązek
przygotowania planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla regionów wodnych.
Dokumenty planistyczne
W związku z powyżej wskazanymi, nałożonymi na Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki
Wodnej obowiązkami, rozpoczęto realizację projektu pn. „Informatyczny System Osłony
Kraju przed nadzwyczajnymi zagrożeniami” (ISOK). W ramach projektu do 22 grudnia 2011 r.
została sporządzona wstępna ocena ryzyka powodziowego (WORP). Celem wstępnej
oceny ryzyka powodziowego jest wyznaczenie obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, czyli obszarów, na których istnieje znaczące ryzyko powodzi lub na których
wystąpienie takiego ryzyka jest prawdopodobne. Na podstawie zebranych i zaktualizo51
wanych w WORP danych wskazano, ze największe zagrożenie w Polsce jest związane
z dwoma typami powodzi: powodzią rzeczną oraz powodzią od strony morza. W sumie
w Polsce jako obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi wskazano dla 253 rzeki
lub odcinki rzek o łącznej długości 14 481 km, w I cyklu planistycznym.
Dla wskazanych we wstępnej ocenie ryzyka powodziowego obszarów zostały opracowane
mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego.
Dokumentem dopełniającym powyższe opracowania będą plany zarządzania ryzykiem
powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych, w tym plany zarządzania
ryzykiem powodziowym od strony morza, w tym morskich wód wewnętrznych.
Plany te, skoordynowane na poziomie obszaru dorzecza, będą obejmować wszystkie
aspekty zarządzania ryzykiem powodziowym, w szczególności działania ukierunkowane na
zapobieganie, ochronę i właściwe przygotowanie, w tym prognozowanie powodzi i systemy
wczesnego ostrzegania, z uwzględnieniem specyfiki poszczególnych obszarów dorzecza.
Zgodnie z Dyrektywą Powodziową dla obszarów, gdzie występuje lub może wystąpić
znaczące ryzyko powodzi, ustalone zostaną odpowiednie cele zarządzania ryzykiem
powodziowym, z naciskiem na ograniczenie potencjalnych negatywnych konsekwencji
powodzi przy wykorzystaniu tam gdzie to możliwe, nietechnicznych środków ochrony
przeciwpowodziowej. Plany wskażą działania służące osiągnięciu wyznaczonych celów
zarządzania ryzykiem powodziowym oraz metody nadawania im priorytetów.
Pierwsze plany zarządzania ryzykiem powodziowym zastaną opracowane w Polsce
w ramach projektu finansowanego ze środków Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna
2007-2013. Przygotowanie planów zostało podzielone na etapy:
• Etap I: Zdiagnozowanie problemów zarządzania ryzykiem powodziowym;
• Etap II: Przypisanie działań do celów;
• Etap III: Wskazanie instrumentów zarządzania ryzykiem powodziowym;
• Etap IV: Opracowanie programów działań;
• Etap V: Sporządzenie projektów planów zarządzania ryzykiem powodziowym;
• Etap VI: Przeprowadzenie półrocznych konsultacji społecznych projektów planów oraz
kampanii informacyjnej trwającej przez cały okres planistyczny;
• Etap VII: Przygotowanie ostatecznej wersji projektów planów do zatwierdzenia przez
Radę Ministrów;
• Etap VIII: Opracowanie raportu przekazywanego do KE z realizacji opracowania planów
zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy.
W procesie planowania kluczowe jest wyznaczenie odpowiednich celów zarządzania
ryzykiem. W „Metodyce opracowania planów zarządzania ryzykiem powodziowym”
określono katalog celów wraz z katalogiem działań, umożliwiających wypełnienie tychże
celów, pokazujących możliwe kierunki i sposoby poprawy obecnego systemu ochrony przed
powodzią, które powinny być wzięte pod uwagę przy opracowywaniu planów. Określono
następujące cele główne:
52
•
•
•
•
•
powstrzymanie zwiększania ryzyka powodziowego;
ograniczanie istniejącego ryzyka;
ograniczanie skutków w czasie powodzi;
ograniczanie skutków po powodzi oraz wnioski;
rozwój instrumentów wspomagających wdrażanie działań.
Analizy w planach zarządzania ryzykiem powodziowym
Pierwszym typem analiz jest identyfikacja interesariuszy, stanowiących partnerów do
konsultacji podczas opracowywania planów. RZGW oraz KZGW przed przystąpieniem do
prac uzyskały listy zainteresowanych współpracą podmiotów, które uczestniczyć będą
w pracach w odpowiednich zespołach. W „Metodyce…” przewidziano udział następujących
zespołów wspomagających Wykonawcę w pracach oraz zatwierdzających kolejne etapy prac:
• Komitety Sterujące – na poziomie regionów wodnych i obszarów dorzeczy
• Grupy Planistyczne – na poziomie regionów wodnych i obszarów dorzeczy
• Zespoły planistyczne zlewni – w regionach wodnych.
Następnym krokiem mającym na celu dokonanie diagnozy problemów w regionie wodnym,
jest przeprowadzenie następujących analiz przestrzennych i problemowych:
Wykonanie analiz identyfikacji zagrożenia i ryzyka powodziowego oraz strat:
• Analizy rozkładu przestrzennego zagrożenia powodziowego, których rezultatem będzie:
xx określenie wiodących celów szczegółowych wynikających z analizy rozkładu
przestrzennego ryzyka powodziowego, na obszarach zagrożenia powodziowego
xx o p=10%, 1% i 0,2%,
xx określenie obszarów w których występuje największe ryzyko dla życia i zdrowia
ludności, środowiska, działalności gospodarczej i dziedzictwa kulturowego,
xx analiza przestrzenna obszarów największego zagrożenia oraz określenie działań, które
powinny być adekwatne do poziomu ryzyka wynikającego z zagrożenia powodziowego
i które powinny obniżać ten poziom w perspektywie określonego czasu.
• Analizy przestrzennego rozkładu potencjalnych strat, których rezultatem będzie:
xx określenie wiodących celów szczegółowych wynikających z analizy rozkładu
przestrzennego potencjalnych strat, wynikających z zagrożenia powodzią o p=1%,
xx określenie obszarów w których występują największe potencjalne straty,
xx analiza przestrzenna obszarów z największymi stratami oraz określenie działań, które
powinny być adekwatne do poziomu strat wynikających z zagrożenia powodziowego
i które powinny obniżać ten poziom strat w perspektywie określonego czasu.
• Analizy poziomu strat historycznych, których rezultatem będzie:
xx określenie wiodących celów szczegółowych wynikających z analizy poziomu strat
historycznych,
xx określenie obszarów w których wystąpiły największe straty,
xx analiza przestrzenna obszarów z największymi stratami jakie wystąpiły,
xx w przeszłości oraz określenie działań, które powinny być adekwatne do poziomu tych
strat i które powinny obniżać ten poziom strat w perspektywie określonego czasu.
53
Analiza potencjalnych źródeł wzrostu ryzyka powodziowego, której rezultatem będzie:
• określenie wiodących celów szczegółowych wynikających z analizy potencjalnych źródeł
wzrostu ryzyka powodziowego,
• określenie obszarów w których występuje największy poziom wzrostu ryzyka,
• ustalenie przyczyn wzrostu poziomu ryzyka,
• analiza przestrzenna obszarów z największym poziomem wzrostu ryzyka, określenie
działań, które powinny być adekwatne do poziomu tego wzrostu i które powinny obniżać
ten poziom wzrostu w perspektywie określonego czasu.
Analizy działania obecnego systemu ochrony przeciwpowodziowej
• Analiza stanu technicznego urządzeń wodnych mających znaczenie dla ochrony przeciwpowodziowej oraz zakresu kontroli tego stanu (tzw. faza przed powodzią), której rezultatem będzie:
xx określenie wiodących celów szczegółowych wynikających z analizy zakresu prowadzonych kontroli stanu technicznego urządzeń wodnych oraz z analizy ich stanu technicznego,
xx określenie obszarów w których występuje najgorszy stan techniczny urządzeń
wodnych mających znaczenie dla ochrony przed powodzią,
xx ustalenie przyczyn złego stanu technicznego urządzeń,
xx ocena poziomu kontroli stanu technicznego urządzeń,
xx określenie działań, które powinny poprawiać stan techniczny urządzeń wodnych
oraz poziom kontroli tego stanu, w perspektywie określonego czasu.
• Analiza skuteczności systemu prognoz i ostrzeżeń przed niebezpiecznymi zjawiskami
meteorologicznymi i hydrologicznymi (tzw. „faza w trakcie powodzi”), której rezultatem będzie:
xx określenie obszarów w których występuje najsłabsze oddziaływanie systemów
prognoz i ostrzeżeń, identyfikacja niedoskonałości systemu (co należy usprawnić,
czy prognozy i ostrzeżenia są zrozumiałe, kompletne, podawane we właściwym
czasie, adekwatne do sytuacji (sprawdzalność – ilość wydanych ostrzeżeń III stopnia
w stosunku do faktycznie zaistniałego zagrożenia),
xx określenie działań, które powinny udoskonalić system krajowy i regionalny prognozowania nadzwyczajnych zjawisk meteorologicznych i hydrologicznych oraz system
ostrzeżeń w tym zakresie,
xx sformułowanie zaleceń odnośnie użycia instrumentów prawnych i finansowych
wspomagających możliwość udoskonalenia tych systemów.
• Analiza obecnego systemu dokumentowania powodzi w zakresie przebiegu oraz wielkości
strat (tzw. „faza po powodzi”), której rezultatem będzie:
xx określenie wiodących celów szczegółowych wynikających z analizy systemu dokumentowania przebiegu powodzi i strat,
xx określenie obszarów w których występuje najsłabsze dokumentowanie, zakresu
zbieranych informacji i jednostek odpowiedzialnych,
xx określenie działań, które powinny udoskonalić system krajowy i regionalny
xx w zakresie dokumentowania przebiegu powodzi i wielkości strat,
xx z uwzględnieniem wymagań Komisji Europejskiej w zakresie dokumentowania
powodzi historycznych na potrzeby wstępnej oceny ryzyka powodziowego,
xx sformułowanie zaleceń odnośnie użycia instrumentów prawnych i finansowych
wspomagających możliwość udoskonalenia tego systemu.
54
• Analiza istniejących planów i programów sformułowanych w celu budowy, modernizacji lub remontu urządzeń wodnych służących ochronie przeciwpowodziowej, w celu
udokumentowania słuszności i poziomu przygotowania proponowanych zadań inwestycyjnych, której rezultatem będzie:
xx określenie wiodących celów szczegółowych wynikających z analizy obecnego systemu
ochrony przeciwpowodziowej,
xx przedstawienie zestawienia wszystkich propozycji inwestycyjnych, modernizacyjnych
i remontowych zawartych w zweryfikowanym i zaktualizowanym przez Wykonawcę,
xx opracowaniu pt. „Analiza obecnego systemu ochrony przeciwpowodziowej” oraz
zadań zgłoszonych przez zespoły planistyczne zlewni, wraz z oceną możliwości
i celowości realizacji wyszczególnionych zadań,
xx zweryfikowana lista zadań, możliwa do rozpatrywania w dalszych etapach opracowywania planu zarządzania ryzykiem powodziowym,
xx opracowanie graficzne przedstawiające lokalizację zinwentaryzowanych projektów
z zakresu budowy, modernizacji i remontów urządzeń wodnych oraz przedstawienie
odpowiednią symboliką graficzną proponowaną kwalifikację realizacyjną.
• Analiza istniejących planów i programów służących zarządzaniu ryzykiem powodziowym w zakresie zidentyfikowania i zweryfikowania działań nietechnicznych, której
rezultatem będzie:
xx przedstawienie zestawienia wszystkich propozycji działań nietechnicznych zawartych
w zweryfikowanym i zaktualizowanym przez Wykonawcę, opracowaniu pt. „Analiza
obecnego systemu ochrony przeciwpowodziowej” oraz zgłoszonych przez zespoły
planistyczne zlewni, wraz z oceną możliwości i celowości realizacji wyszczególnionych działań,
xx zweryfikowana lista działań, możliwa do rozpatrywania w dalszych etapach
opracowywania planu zarządzania ryzykiem powodziowym.
Podstawą dla wskazanych powyżej analiz, w szczególności dotyczących rozkładu
przestrzennego zagrożenia powodziowego, przestrzennego rozkładu potencjalnych strat
oraz potencjalnych źródeł wzrostu ryzyka powodziowego, będą m.in. mapy zagrożenia
powodziowego i mapy ryzyka powodziowego.
Na podstawie wykonanej diagnozy problemów oraz w oparciu o propozycje działań
zgłoszone w ramach prac zespołów planistycznych zlewni, dla każdego regionu wodnego
i obszaru dorzecza, dobrany zostanie zestaw wszystkich działań, które mogą w efekcie
prowadzić do spełnienia celów podstawowych i szczegółowych – zgodnie z metodą SMART,
opisaną w „Metodyce…”. Działaniom zarówno technicznym, jak i nietechnicznym zostaną
nadane priorytety. Z zestawienia tych działań, utworzone zostaną warianty planistyczne
dla danego obszaru.
Następnym etapem opracowania planów będzie identyfikacja niezbędnych instrumentów,
wspomagających wdrożenie planów zarządzania ryzykiem powodziowym. Przygotowane
warianty planistyczne zostaną poddane ocenie i szczegółowej analizie poprzez m.in.
przeprowadzenie modelowania hydraulicznego dla wariantów technicznych (inwestycyjnych)
w celu określenia skuteczności i efektywności proponowanych działań inwestycyjnych
dla redukcji ryzyka powodziowego, analizę kosztów i korzyści, analizę i ocenę zgodności
55
przyjętych ostatecznych wariantów działań z wymogami prawnymi i środowiskowymi,
w tym szczególnie z wymogami Ramowej Dyrektywy Wodnej oraz Dyrektywy Ptasiej
i Siedliskowej oraz poprzez analizę wielokryterialną i finalnie wybór wariantu optymalnego.
W oparciu o wymienione wyżej analizy i kolejne etapy opracowania, przygotowane zostaną
projekty planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów
wodnych, z uwzględnieniem planów zarządzania ryzykiem powodziowym od strony morza
w tym morskich wód wewnętrznych, a następnie zostaną poddane 6-miesięcznym konsultacjom
społecznym oraz procesowi strategicznej oceny oddziaływania na środowisko.
Konsultacje społeczne planów zarządzania ryzykiem powodziowym
Konsultacje społeczne jako forma dwustronnej relacji pomiędzy instytucją i społeczeństwem pełni ważną rolę w procesie podnoszenia świadomości dotyczącej obszaru możliwości ochrony przed powodzią. Oprócz licznych publikacji ukazujących się podczas prac
planistycznych i wdrożeniowych ww. projektów przygotowany został przez Krajowy
Zarząd Gospodarki Wodnej projekt konsultacji społecznych oraz kampanii informacyjnej
dla planów zarządzania ryzykiem powodziowym.
Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej zapewniając aktywny udział wszystkich
zainteresowanych w przygotowywaniu planów zarządzania ryzykiem powodziowym
oraz biorąc pod uwagę cele zarządzania ryzykiem powodziowym, prawo europejskie oraz
prawo krajowe, podaje projekty tych planów do publicznej wiadomości co najmniej na
rok przed rozpoczęciem okresu, którego dotyczą te plany. Krajowy Zarząd Gospodarki
Wodnej prowadził będzie kampanię informacyjną trwającą przez cały okres opracowania
planów oraz równolegle w grudniu 2014 r. planuje rozpoczęcie 6-miesięcznych konsultacji
społecznych.
W ramach kampanii informacyjnej oraz konsultacji społecznych wykonanych zostanie
szereg publikacji prasowych, broszura informacyjna, liczne spotkania i konferencje dla
interesariuszy, w tym Krajowe Forum Wodne w 2015 r., które zostanie poświęcone planom
zarządzania ryzykiem powodziowym. Ponadto w ramach konsultacji zostaną zrealizowane
badania społeczne ilościowe oraz jakościowe, przygotowana zostanie specjalna strona
internetowa poświęcona planom zarządzania ryzykiem powodziowym, film reklamowy,
a także ankieta służąca do zgłaszania uwag do poszczególnych planów zarządzania
ryzykiem powodziowym. Dodatkowo opracowany zostanie newsletter w formie e-mailingu,
dzięki któremu na bieżąco można będzie śledzić ważne wydarzenia związane z planowaniem
zarządzania ryzykiem powodziowym. W ramach kampanii informacyjnej przewidziano
przygotowanie programu edukacyjnego, ułatwiającego edukację młodzieży odnośnie
planów zarządzania ryzykiem powodziowym w sposób adekwatny do wieku. Wszystkie
prowadzone działania będą promowane w mediach tak, aby każdy interesariusz mógł
uczestniczyć w procesie tworzenia planów zarządzania ryzykiem powodziowym.
Zakłada się, że zgodnie z prawodawstwem unijnym oraz krajowym konsultacje społeczne
planów zarządzania ryzykiem powodziowym będą prowadzone w znacznej części wspólnie
z konsultacjami społecznymi aktualizacji planów gospodarowania wodami na obszarach
dorzeczy.
56
Wejście w życie planów zarządzania ryzykiem powodziowym
Zgodnie z nowelizowaną ustawą Prawo wodne, Rada Ministrów przyjmuje i aktualizuje
plany zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy, w drodze rozporządzenia, kierując się koniecznością zapewnienia skutecznej ochrony przed powodzią oraz
powszechnym charakterem tych planów.
Po sporządzeniu i publikacji planów zarządzania ryzykiem powodziowym, co nastąpić
ma do dnia 22 grudnia 2015 r., działania w nich wskazane będą spełniać nadrzędną rolę.
Zatem wszelkie realizowane inwestycje oraz projekty powinny być zgodne z proponowanymi
działaniami w planach zarządzania ryzykiem powodziowym, jak również z aktualizowanymi
planami gospodarowania wodami (aPGW) oraz Master Planami. Obowiązek skoordynowania działań z Ramową Dyrektywą Wodną wynika wprost z Dyrektywy Powodziowej.
Należy mieć na uwadze, iż w przypadku braku zgodności z postanowieniami Dyrektywy
2007/60/WE oraz Dyrektywy 2000/60/WE działania problematyczne mogą zostać
wstrzymane lub anulowane.
Przeglądy i aktualizacje
Wstępna ocena ryzyka powodziowego, mapy zagrożenia powodziowego, mapy ryzyka
powodziowego oraz plany zarządzania ryzykiem powodziowym będą podlegać co sześć
lat przeglądowi oraz aktualizacji, co oznacza, że po każdym cyklu planistycznym można
będzie na podstawie doświadczeń wprowadzić korekty i zmiany.
Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej
Marta Brzozowska
Tel. (22) 37 20 247
[email protected]
Urszula Sadowska
Tel. (22) 37 20 245
[email protected]
Dagna Wierzchoń
Tel. (22) 37 51 301
[email protected]
57
SPIS TREŚCI
WSTĘP
1
AGENDA
3
INFORMATYCZNY SYSTEM OSŁONY KRAJU PRZED NADZWYCZAJNYMI
ZAGROŻENIAMI
4
MAPY ZAGROŻEŃ METEOROLOGICZNYCH
7
ZAKRES OPR ACOWANIA MZP I MRP W YNIK AJĄCY Z DYREKT Y W Y
POWODZIOWEJ I USTAWY PRAWO WODNE
12
DANE WEJŚCIOWE DO OPRACOWANIA MAP ZAGROŻENIA POWODZIOWEGO
I MAP RYZYKA POWODZIOWEGO
23
WYKORZYSTANIE DANYCH PRZESTRZENNYCH DO OPRACOWANIA MAP
ZAGROŻENIA POWODZIOWEGO I MAP RYZYKA POWODZIOWEGO
(NMT, Ortofotomapy, BDOT10k)
26
PRZYGOTOWANIE DANYCH HYDROLOGICZNYCH W ZAKRESIE NIEZBĘDNYM
DO MODELOWANIA HYDRAULICZNEGO
28
WYZNACZENIE OBSZARÓW ZAGROŻENIA POWODZIOWEGO Z WYKORZYSTANIEM MODELOWANIA HYDRAULICZNEGO ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM WEZBRAŃ OD STRONY MORZA
33
DZIAŁANIA RZĄDOWEGO CENTRUM BEZPIECZEŃSTWA W SYTUACJI
WYSTĄPIENIA ZAGROŻENIA POWODZIOWEGO
38
MAPY ZAGROŻENIA POWODZIOWEGO I MAP RYZYKA POWODZIOWEGO
W PLANOWANIU PRZESTRZENNYM
41
PLANY ZARZĄDZANIA RYZYKIEM POWODZIOWYM
51
59
2