Raport Zadanie 9 - klimat

Projekt : KLIMAT
„Wpływ zmian klimatu na środowisko,
gospodarkę i społeczeństwo”
(zmiany, skutki i sposoby ich ograniczania, wnioski dla nauki,
praktyki inżynierskiej i planowania gospodarczego)
Tytuł Zadania:
Zadanie 9: Perspektywiczne zagospodarowanie dorzecza Wisły wraz z
systemem ocen wpływu inwestycji hydrotechnicznych na środowisko
Okres sprawozdawczy:
styczeń-grudzień 2009
Koordynator Zadania:
prof. dr hab. inż. Wojciech Majewski
Warszawa; styczeń 2010
PROJEKT WSPÓŁFINANSOWANY PRZEZ UNIĘ EUROPEJSKĄ Z EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU ROZWOJU REGIONALNEGO
SPIS TREŚCI
1. WPROWADZENIE ...............................................................................................3
2. ZAKRES PRAC......................................................................................................3
3. UWARUNKOWANIA REALIZOWANYCH PRAC..........................................4
4. PODZADANIE 9.1..................................................................................................5
4.1. GÓRNA WISŁA...............................................................................................5
4.2. ŚRODKOWA WISŁA......................................................................................9
4.3. DOLNA WISŁA...............................................................................................13
5. PODZADANIE 9.2..................................................................................................19
5.1. GÓRNA WISŁA...............................................................................................19
5.2. ŚRODKOWA WISŁA......................................................................................22
5.3. DOLNA WISŁA................................................................................................24
6. PODZADANIE 9.3...................................................................................................26
7. STAN MELIORACJI PODSTAWOWYCH.........................................................30
2
1. WPROWADZENIE
Projekt Wpływ klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo realizuje Instytut
Meteorologii i Gospodarki Wodnej od końca 2008 r. Podstawowym celem Projektu jest
wypracowanie systemu dostosowania społeczeństwa, gospodarki i środowiska do
obserwowanych już wyraźnie skutków zmian klimatu, wdrożeniu nowych technologii
produkcji, dostosowania przepisów i normatywów do kształtujących się nowych warunków
środowiskowych. Z uwagi na przewidywane zagrożenia wynikające ze zmian klimatu, jako
krótkoterminowe działanie zostanie opracowany system rozpoznawania i bieżące ostrzeżenia
oraz osłona gospodarki i społeczeństwa przed ekstremalnymi zjawiskami atmosferycznymi i
hydrologicznymi oraz możliwościami skutków synergicznych. Działania długofalowe znajdą
swój wyraz w postaci klimatycznych modeli w skali regionalnej i różnych wariantów
scenariuszy niekorzystnych oddziaływań klimatu na produkcję rolną i lasy oraz prognozę
potrzeb wodnych i strategie ochrony przed powodzią i suszą.
W ramach Projektu przewidziano realizację dziewięciu Zadań. Zadanie 9, które
obejmuje niniejsza Synteza ma brzmienie: Perspektywiczne zagospodarowanie dorzecza
Wisły wraz z systemem ocen wpływu inwestycji hydrotechnicznych na środowisko.
Celem Zadania 9 jest opracowanie kompleksowego i spójnego programu zagospodarowania
Wisły, jej dopływów i całego dorzecza zgodnie z obecnymi dyrektywami UE, Prawem
Wodnym oraz Strategią gospodarki wodnej. Założony program będzie uwzględniał zasadę
zrównoważonego rozwoju, potrzeby społeczne i gospodarcze, przyszłościowe
zagospodarowanie terenu z uwzględnieniem zmian klimatycznych. Będzie to bardzo istotne
przy określeniu potrzeb wodnych dla gospodarki i społeczeństwa ze szczególnym
uwzględnieniem ochrony przeciwpowodziowej i łagodzenia skutków suszy.
2. ZAKRES PRAC
Zadanie 9 obejmuje swym zasięgiem dorzecze Wisły rozumiane jako dorzecze
hydrograficzne. Pod pojęciem dorzecza rozumie się obszar odwadniający składający się z
rzeki głównej wraz z dopływami (tworzącymi zlewnie) odprowadzający wodę wprost do
morza. Dorzecze Wisły odpowiada tej definicji. Zadanie 9 w 2009 r. obejmowało 3 Etapy
czasowych oznaczone jako podzadania 9.1, 9.2 i 9.3. Każdy z tych etapów zakończył się
merytorycznym sprawozdaniem. W Zadaniu 9 dorzecze Wisły zostało podzielone na trzy
części:
• Wisłę górną wraz z dopływami,
• Wisłę środkową wraz z dopływami oraz
• Wisłę dolną wraz z dopływami i obszarem Żuław Wiślanych.
Podział hydrograficzny Wisły jest następujący. Wisła górna kończy się na ujściu Sanu,
gdzie radykalnie zmieniają się warunki przepływu (średni wieloletni przepływ Sanu przy
ujściu do Wisły to 130 m3/s). Powierzchnia dorzecza górnej Wisły w granicach Polski wynosi
45 874 km2.
Wisła środkowa kończy się na ujściu Narwi z dużym dopływem Bugu (średni wieloletni
przepływ Narwi przy ujściu do Wisły wynosi 313 m3/s), co również zmienia w sposób
radykalny warunki przepływu w głównym korycie Wisły. Powierzchnia dorzecza środkowej
Wisły w granicach kraju wynosi 88 765 km2.
Odcinek Wisły dolnej jest najdłuższy, ale posiada najmniejszą zlewnię (34 136 km2).
Przy ujściu Wisły do Bałtyku znajduje się bardzo specyficzny obszar zwany Żuławami
Wiślanymi o łącznej powierzchni 5 427 km2. Wchodzą tu zlewnie takich rzek jak: Martwa
Wisła, Nogat, Elbląg oraz zlewnia Zalewu Wiślanego od Wisły do Nogatu. Cały obszar
Żuław w rzeczywistości nie wchodzi do dorzecza Wisły, gdyż główne koryto Wisły
3
poczynając od Nogatu (Martwa Wisła i Szkarpowa) jest odcięte od zlewni wałami
przeciwpowodziowymi i budowlami hydrotechnicznymi. Jednakże ze względu na istotne
znaczenie Żuław został on włączony do Zadania 9. Całkowita powierzchnia tak
zdefiniowanego dorzecza dolnej Wisły (wraz z Żuławami Wiślanymi) wynosi 39 565 km2. Na
dolnej Wiśle znajduje się również kontrowersyjny stopień wodny Włocławek oraz również
kontrowersyjny projekt stopnia Nieszawa.
Tak przyjęte do Zadania 9 dorzecze Wisły wynosi 174 204 km2. Dorzecze Wisły na
obszarze kraju według Atlasu PHP wynosi 168 775 km2.
Podzadanie 9.1. (Etap I) obejmowało określenie obecnego stanu Wisły i jej dopływów
oraz spodziewanych zmian w perspektywie średnio i długookresowym.
Podzadanie 9.2. (Etap II) obejmowało inwentaryzację istniejących na Wiśle i jej
dopływach budowli hydrotechnicznych i hydroenergetycznych wraz z określeniem ich stanu
technicznego.
Podzadanie 9.3. (Etap III) dotyczyło określenia aktualnych poborów wody w dorzeczu
Wisły dla potrzeb ludności, rolnictwa, przemysłu, energetyki i żeglugi wraz z
przedstawieniem przyszłościowych potrzeb w tym zakresie.
Na zdefiniowanym na wstępie terenie dorzecza Wisły w Zadaniu 9 znajduje się 11
województw. W tym 6 w całości a 5 częściowo.
Zasadnicza część prac jest realizowana przez zespół pracowników IMGW z Krakowa i
Warszawy. Ze względu jednak na brak pewnych specjalistów w harmonogramie przewidziano
zlecenie trzech ekspertyz instytucjom lub specjalistycznym zespołom. Są to:
• określenie stanu melioracji podstawowych na terenie dorzecza Wisły,
• określenie stanu lasów na terenie dorzecza Wisły,
• określenie zasięgu i stanu jakościowego wód podziemnych.
3. UWARUNKOWANIA REALIZOWANYCH PRAC
Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej (KZGW) opracowując plany gospodarowania
wodami w Polsce przyjął dwa duże Obszary Dorzeczy: Wisły i Odry. Obszar Dorzecza
Wisły obejmuje swym zasięgiem nieco większą powierzchnię niż przyjęte w Zadaniu 9
dorzecze Wisły w ujęciu hydrograficznym. Do tej powierzchni dołączono jeszcze zlewnie
Żuław Wiślanych oraz w sposób sztuczny zlewnie Redy, Łeby, Łupawy, Słupi i Pasłęki. Tak
zdefiniowany Obszar Dorzecza Wisły obejmuje 183 180 km2.
Na terenie kraju utworzono Regiony Wodne. Na terenie dorzecza Wisły objętego
zadaniem 9 znajdują się 4 Regiony Wodne (Małej Wisły, Górnej Wisły, Środkowej Wisły i
Dolnej Wisły). Regiony te nie zawsze pokrywają się z granicami hydrograficznymi zlewni jak
również obszarami objętymi administracją Regionalnych Zarządów Gospodarki Wodnej
(RZGW Gliwice, Kraków, Warszawa i Gdańsk). Dodatkowe utrudnienie przy zbieraniu
różnych danych dotyczy podziału administracyjnego Polski. W ramach województw istnieją
Zarządy Melioracji i Urządzeń Wodnych podległe Marszałkom Województw. Wiele danych
dostępnych w ramach sprawozdań GUS jest w granicach administracyjnych Polski. To
wszystko sprawia spore trudności w pracach badawczych obejmujących teren dorzecza Wisły
i może powodować szereg rozbieżności wynikających z różnego ujęcia danych.
Wykonawcy Zadania 9 zakładali, że już w 2009 r. będzie przyjęta Strategia
Gospodarowania Wodami, zostanie znowelizowane Prawo Wodne oraz będą przyjęte plany
gospodarowania wodami na Obszarach Dorzeczy. Tak jednak nie jest i obecna sytuacja
znacznie utrudnia realizację badań w ramach Zadania 9.
4
4. PODZADANIE 9.1. (Etap I): Określenie obecnego stanu Wisły i jej dorzecza oraz
spodziewanych zmian w perspektywie średnio (5 lat) i długookresowym (15 - 20 lat).
Celem tego podzadania było rozpoznanie obecnego stanu Wisły i jej głównych
dopływów w świetle istniejących dokumentów polskich oraz Ramowej Dyrektywy Wodnej.
Podzadanie to jak i pozostałe podzadania zrealizowane w 2009 r. zostały ujęte w podziale na
trzy dorzecza Wisły, to jest Wisłę górną, Wisłę środkową i Wisłę dolną. Podział taki został
przyjęty ze względu na istotne różnice w charakterystyce tych dorzeczy.
4.1. GÓRNA WISŁA.
Dorzecze górnej Wisły jest najzasobniejszym w wodę obszarem w skali całego kraju. Odpływ
wód powierzchniowych stanowi 30 % całkowitego odpływu z obszaru kraju.
Zasoby wodne rzek karpackich stanowią aktualne i potencjalne rezerwy wodne, tak w
skali regionu jak i kraju. Podstawowym warunkiem umożliwiającym ich wykorzystanie jest
ochrona czystości wód. Odmienne cechy od dopływów prawobrzeżnych wykazują
lewobrzeżne dopływy górnej Wisły, o niewielkich spadkach koryt rzecznych. Rzeki te płyną
na ogół szerokimi dolinami. Przy znacznie mniejszych opadach sprzyja to magazynowaniu
wód i wolniejszemu odpływowi, przeważnie odbywającemu się podziemnie. Zasoby wodne
tych rzek mają znaczenie jedynie lokalne.
Zasoby wód powierzchniowych charakteryzują się znaczną zmiennością w czasie i
nierównomiernym rozmieszczeniem w dorzeczu. Średni roczny przepływ dla lat suchych jest
znacznie niższy od średniego wieloletniego. Relacja ta kształtuje się odwrotnie w latach
mokrych. W Karpatach znaczne naturalne spadki i mała zdolność retencyjna dolin rzecznych,
przy wysokich opadach atmosferycznych - powodują gwałtowny odpływ powierzchniowy,
będący przyczyną dużych, nagłych wezbrań rzek i potoków.
Rozmieszczenie zasobów wód podziemnych, uwarunkowane zróżnicowaniem budowy
geologicznej, jest bardzo nierównomierne. W większości obszarów silnie zainwestowanych
występuje deficyt wód. W dorzeczu znajdują się 44 główne zbiorniki wód podziemnych.
Wymagają one szczególnej ochrony. Zbiorniki te zajmują 31% powierzchni dorzecza górnej
Wisły.
Położenie geograficzne
Dorzecze górnej Wisły stanowi część dorzecza Wisły i obejmuje zlewnię rzeki od źródeł do
przekroju wodowskazowego ZAWICHOST w 635,0 km biegu Wisły (MPHP, 2007) (387 km
biegu Wisły począwszy od źródeł i na 635 kilometrze licząc od ujścia rzeki do morza
Bałtyckiego wg (Wodowskazy 1972) - 287,6 km).
Wodowskaz w Zawichoście znajduje się 7,9 km poniżej ujścia do Wisły ostatniego z
jej górskich dopływów – rzeki San, zamykając obszar o łącznej powierzchni (w kraju i
zagranicą) 50 655,06 km2. Obszar analizowany (Rys.1.) to dorzecze górnej Wisły do ujścia
Sanu ze zlewnią Sanu włącznie o powierzchni 45874 km2, co stanowi około 27% powierzchni
całego terenu dorzecza Wisły.
Dorzecze górnej Wisły w 91% znajduje się na terytorium Polski, stanowiąc 15%
powierzchni kraju. Poza granicami Polski znajduje się 9% terenu dorzecza górnej Wisły, w
tym 5% na terytorium Ukrainy (prawobrzeżne dopływy rz. San) i 4% na terytorium Słowacji
(rz. Poprad).
Zagospodarowanie terenu
Na terenie dorzecza górnej Wisły w granicach Polski przeważają tereny rolne, które stanowią
ponad 60% obszaru, około 34% to lasy i ekosystemy seminaturalne a niecałe 5% obszaru
stanowią tereny zantropogenizowane. Tereny wodne i strefy podmokłe w sumie stanowią
5
około 1%. Obliczenia tych powierzchni wykonano na podstawie Corine Land Cover (CLC
2000) według poziomu 1.
Obszary chronione – Natura 2000
Sieć NATURA 2000 obejmuje dwa typy obszarów: Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków i
Obszary Specjalnej Ochrony Siedlisk. Sieć NATURA 2000 zajmuje łącznie obszar 9376 km2.
Warto jednak podkreślić iż sieć NATURA 2000 jest na bieżąco aktualizowana. Obecne
analizy wykonano na podstawie danych z 2008 roku.
Rys. 1. Dorzecze Górnej Wisły
Krajobrazy hydrograficzne
Dorzecze górnej Wisły znajduje się w obrębie trzech głównych ekoregionów (podział Europy
na Ekoregiony wg (Limnofauna 1978). W przeważającej części – 52% powierzchni są to
Niziny Wschodnie, obejmujące koryto Wisły i rozciągające się z zachodu na wschód,
obejmujące rzeki podkarpackie. W części północnej i północno-zachodniej dorzecze górnej
Wisły obejmuje Wyżyny Centralne (24%) oraz w części południowej Karpaty, które stanowią
24% obszaru.
Hydrografia
Dorzecze górnej Wisły charakteryzuje się asymetrią układu sieci hydrograficznej i
powierzchni zlewni. Lewobrzeżna część dorzecza stanowi 26% całego obszaru, a udział
prawobrzeżnej części w całości wynosi 74%. Asymetria ta wynika głównie z ukształtowania
terenu. Prawobrzeżne ważniejsze dopływy, to: Soła, Skawa, Raba, Dunajec, Wisłoka i San, a
6
lewobrzeżne to Przemsza, Nida i Czarna. Soła, Skawa, Dunajec, San i Wisłoka są
najzasobniejszymi w wodę dopływami górnej Wisły.
Zakres opracowania w ramach Podzadania 9.1. w granicach obszaru górnej Wisły
obejmuje odcinek koryta głównego od źródeł do ujścia rzeki San włącznie z Sanem. 48 jego
dopływów oraz 23 rzeki rzędu III, stanowią łącznie 70 rzek oraz dwa kanały. Są to: Kanał
Dwory i Kanał Łączański, które stanowią sztuczne części wód.
Przy wyborze rzek do analiz uwzględniono informację dotyczącą istniejącej zabudowy
podłużnej i poprzecznej koryt rzecznych. Do pierwszych analiz wyznaczono w sumie rzeki o
łącznej długości 4 376 km.
Charakterystyka koryt rzecznych
Karpaty i wyżyny są obszarami źródłowymi większości dopływów górnej Wisły. Kotliny
podkarpackie stanowią w zasadzie obszar tranzytowy dla Wisły i ujściowy dla rzek i potoków
uformowanych w obrębie Karpat i wyżyn.
Koryta rzeczne w obszarze górnej Wisły wykazują duże zróżnicowanie fizjograficzne
i morfodynamiczne. Obok koryt wciętych, w twardych skałach podłoża, występują koryta
wcięte w luźnych skałach pokrywowych, przeważnie czwartorzędowych. Obok wąskich
i zazwyczaj głębokich koryt meandrujących występują szerokie, lecz płytkie koryta
roztopowe z licznymi łachami piaszczystymi lub żwirowymi pośrodku. Znaczącą cześć
stanowią koryta uregulowane o sztucznej geometrii, bardzo często niedostosowanej do ich
dynamiki.
Typologia wód powierzchniowych płynących
Typologię wód powierzchniowych płynących dorzecza górnej Wisły opracowano dla rzek o
powierzchni zlewni większej niż 10 km2. Jest to wynik wdrażania Ramowej Dyrektywy
Wodnej (RDW) (Dyrektywa 2000) w Polsce. Zastosowano w tym przypadku zaproponowany
w RDW tzw. system A pozwalający na ustalenie typu wód płynących na podstawie trzech
kryteriów: wielkości powierzchni zlewni, typu podłoża oraz wysokości n.p.m. (Typologia
2004).
Charakterystyki hydrologiczne, zasoby wodne obszaru
W celu określenia charakterystyk hydrologicznych dorzecza górnej Wisły wybrano posterunki
wodowskazowe zlokalizowane na głównej rzece – Wiśle i wybranych rzekach niższych
rzędów. Jako kryterium wyboru posterunków wodowskazowych przyjęto ich lokalizację
(przekroje zamykające zlewnie) i typ posterunku – zgodnie z następującą ich hierarchią:
czynny, archiwalny i zlikwidowany.
Istotne obszary dorzecza górnej Wisły
Wisła rozpoczyna swój bieg dwoma równorzędnymi ciekami: Białą i Czarną Wisełką
mającymi swoje źródła w okolicach Baraniej Góry w Beskidzie Śląskim, gdzie Czarną
Wisełkę uznano za odcinek źródłowy Wisły (MPHP 2007). W obrębie górnej Wisły przyjęto
wyróżniać odrębnie Małą Wisłę z uwagi na fakt, iż na tym odcinku rzeka posiada cechy
osobnego dopływu Wisły (Podział 1982) - odcinek o długości 105,6 km sięgający od źródeł
do ujścia Przemszy. Miejsce to jest również punktem, od którego liczony jest umowny
kilometraż rzeki zarówno w dół jak i w górę Wisły. Od ujścia Przemszy zaczyna się także
odcinek uznany za żeglowny – droga wodna górnej Wisły. Mała Wisła stanowi 3,6 %
powierzchni w stosunku do całego terenu górnej Wisły obejmując zlewnię o powierzchni
1820,9 km2.
7
Podział administracyjny na terenie dorzecza górnej Wisły
Dorzecze górnej Wisły administrowane jest przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w
Krakowie (91 % powierzchni dorzecza) i Gliwicach (9 % powierzchni dorzecza). Obszar
górnej Wisły swoim zasięgiem obejmuje województwa: podkarpackie (97% powierzchni na
terenie dorzecza górnej Wisły), małopolskie (97 %), świętokrzyskie (60 %), śląskie (36 %) i
lubelskie (9 %). Na terenie dorzecza znajdują się 83 powiaty w tym 22 grodzkie.
Charakterystyka budowli hydrotechnicznych
W wyniku przeprowadzonej analizy w dorzeczu górnej Wisły zlokalizowano 494 budowle
poprzeczne administrowane głównie przez RZGW w Krakowie i Gliwicach oraz Śląski
Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Katowicach. W analizie uwzględniono głównie
obiekty, których wysokość jest równa lub większa niż 1 m. W zlewni górnej Wisły
wyróżniono:
• 18 zapór i zbiorników wodnych
• 21 zapór przeciwrumowiskowych
• 109 jazów
• 210 stopni regulacyjnych
• 129 progów
• 7 korekcji progowych
Z wyżej wymienionych obiektów 18 zaliczono do I, II lub III klasy (są to tylko budowle
administrowane przez RZGW). Szczegółowe charakterystyki przedstawiono w Sprawozdaniu
merytorycznym.
Droga wodna górnej Wisły
Wisła na odcinku od ujścia Przemszy do ujścia Sanu (ok. 282 km) jest rzeką uznaną za
żeglowną. Parametry eksploatacyjne drogi wodnej górnej Wisły zgodne z rozporządzeniem
Rady Ministrów z dnia 7.05.2002r. w sprawie klasyfikacji śródlądowych dróg wodnych (Dz.
U. Nr 77, poz.695) obejmują od klasy IV do Ib i przedstawiono w Sprawozdaniu
merytorycznym.
Charakterystyka budowli hydroenergetycznych (elektrownie wodne)
Elektrownie wodne dzieli się na: duże o mocy powyżej 5 MW i małe (tzw. MEW). W
obszarze dorzecza górnej Wisły znajduje się 8 dużych elektrowni wodnych na rzekach:
Dunajec, San, Soła. Są to elektrownie szczytowe, elektrownie szczytowe z członami
odwracalnymi, szczytowo pompowe i elektrownie przepływowe. Największe elektrownie
wodne to: Tresna, Porąbka, Porąbka-Żar, Rożnów, Czchów, Solina, Myczkowce, CzorsztynNiedzica i Sromowce Wyżne.
W zlewni górnej Wisły poza dużymi elektrowniami na analizowanych ciekach
znajduje się 26 małych elektrowni wodnych (MEW). Są to elektrownie, których moc jest
mniejsza od 5 MW.
Sztuczne zbiorniki wodne
Na terenie dorzecza górnej Wisły znajduje się 26 sztucznych zbiorników wodnych o
powierzchni zalewu powyżej 50 ha. Całkowita pojemność wszystkich sztucznych zbiorników
w dorzeczu stanowi około 30% ilości wody retencjonowanej w Polsce. Zbiorniki te gromadzą
6,7% odpływu rocznego z dorzecza górnej Wisły.
W dorzeczu górnej Wisły znajduje się największy pod względem objętości
(472,4 mln. m3) zbiornik zaporowy w Polsce - Solina o powierzchni zalewu 22 km2.
8
Planowane i znajdujące się w budowie obiekty hydrotechniczne
Planowane są następujące obiekty: dokończenie zapory i zbiornika Świnna Poręba na rzece
Skawie, zapory Krempna na Wisłoce, zapory Młynne na Łososinie, zapory Rudawka
Rymanowska na Wisłoku oraz Dukla na Jasiołce. Planowane są 4 elektrownie wodne oraz 75
Małych Elektrowni Wodnych.
Podsumowanie
Mimo istotnego znaczenia zasobów górnej Wisły w gospodarce wodnej w skali kraju obecne
(kwiecień 2009) zestawienie planowanych inwestycji należy uznać za orientacyjne z uwagi na
bardzo wstępny stan ich zaawansowania formalnego, planistyczno-projektowego i
finansowego.
Należy podkreślić, że potencjalna realizacja nowych inwestycji podlega wpływom
wielu czynników zaliczanych do grup uwarunkowań politycznych, ekonomicznych,
organizacyjnych, prawnych często wykraczających poza ramy Polski, a tempo zmian oraz
rytmy realizacji poszczególnych zadań na szczeblu kraju, regionów, województw, a nawet
gmin mogą ulegać pewnym zmianom w stosunku do przyjętych planów.
4.2. ŚRODKOWA WISŁA
Dorzecze środkowej Wisły obejmuje część dorzecza Wisły od ujścia Sanu do ujścia Narwi,
z dorzeczem Narwi włącznie. Powierzchnia tego obszaru w kraju wynosi 88 765 km2, co
stanowi 51% powierzchni całego dorzecza Wisły przyjętego w Zadaniu 9 (174 204 km2). Jest
to obszar głównie nizinny (około 55%), ale występują tu również krajobrazy wyżynne i
pojezierne. W tym względzie zdecydowanie różni się on od obszarów dorzeczy Wisły górnej i
dolnej. W opracowaniu zawarto szczegółowe charakterystyki obszaru oraz poszczególnych
rzek, przede wszystkim samej Wisły i jej dopływów (cieki II rzędu oraz ważniejsze wyższych
rzędów). Celem prezentowanego etapu prac było określenie aktualnego stanu Wisły i jej
dopływów na tle tych podstawowych charakterystyk.
Podział administracyjny
Dorzecze środkowej Wisły znajduje się na terytorium 3 państw: Polski (81%), Ukrainy (10%)
i Białorusi (9%). W Polsce dorzecze to znajduje się w granicach 9 województw:
mazowieckiego, lubelskiego, podlaskiego, warmińsko-mazurskiego, świętokrzyskiego,
łódzkiego, śląskiego, podkarpackiego i małopolskiego. Dorzecze środkowej Wisły obejmuje
teren 118 powiatów (w całości lub częściowo). Niemal cały teren administrowany jest przez
Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Warszawie. Jedynie niewielka część dorzecza
środkowej Wisły – od ujścia Sanu do ujścia Sanny koło Annopola – podlega Regionalnemu
Zarządowi Gospodarki Wodnej w Krakowie (Rys.2).
Ekoregiony i regiony fizyczno-geograficzne
Według Ramowej Dyrektywy Wodnej (ANNEX XI) wykorzystującej podział Limnofauna
Europaea J. Illies’a (1967) dorzecze środkowej Wisły znajduję się w obrębie dwóch
ekoregionów rzeczno-jeziornych oznaczonych numerami 14 i 15. Ekoregion 14 obejmuje
równiny centralne (16,6% dorzecza środkowej Wisły), a 15 – równiny wschodnie (83,4%).
Granica pomiędzy nimi przebiega wzdłużWisły.
Regiony fizyczno-geograficzne Polski zostały wyznaczone przez J. Kondrackiego
(2001) na kilku poziomach szczegółowości. Dominują tam krajobrazy nizinne. Stanowią one
niemal 55% powierzchni. Poza tym w dorzeczu środkowej Wisły występują krajobrazy
wyżynne i pojezierne.
9
Krajobrazy hydrograficzne
Według mapy Krajobrazy hydrograficzne Polski (Kolada i inni, 2004) środkowa i zachodnia
część dorzecza środkowej Wisły należy do regionu Niż Polski (31% dorzecza środkowej
Wisły).
Rys. 2. Dorzecze Wisły środkowej
10
Północno wschodnia część należy do regionu Nizin Wschodniobałtycko-Białoruskich,
(25,4%), zaś południowa część do Wyżyn Polskich (17,1%). Doliny dużych rzek (7,3%) nie
zostały przypisane do żadnego z regionów jako astrefowe. Poza granicami Polski leży 18,9%
dorzecza dolnej Wisły. Dla tego obszaru nie wyznaczono krajobrazów hydrograficznych. Na
Niżu Polskim dominują krajobrazy wód powierzchniowych nizinnych na utworach
staroglacjalnych (31,2% całego dorzecza środkowej Wisły), są one również dominujące na
Nizinach Wschodniobałtycko-Białoruskich, przypada na nie 12,0%. Krajobraz wód
powierzchniowych nizinnych na utworach młodoglacjalnych to ponad ¼ Nizin
Wschodniobałtycko-Białoruskich (7,7% dorzecza środkowej Wisły), zaś na Niżu Polskim
zajmuje on jedynie 0,1% w obrębie dorzecza. Krajobraz wód powierzchniowych nizinnych na
równinach poleskich z dużym udziałem zatorfień to 5,6% dorzecza zaliczanego do Nizin
Wschodniobałtycko-Białoruskich.
Typologia wód powierzchniowych płynących
Typologię wód powierzchniowych płynących przeprowadzono dla rzek o powierzchni zlewni
większej niż 10 km2 w ramach wdrażania Ramowej Dyrektywy w Polsce. W pracy
Typologia.. (2004), analizowano trzy kryteria abiotyczne: wielkość powierzchni zlewni, typ
podłoża oraz rzędną terenu.
W zlewni środkowej Wisły przeważają potoki piaszczyste nizinne (47,2% długości
cieków). Potoki i strumienie na obszarach będących pod wpływem procesów torfotwórczych
stanowią 11,7%, a 9,7% potoki wyżynne węglanowe z substratem drobnoziarnistym na
lessach i utworach lessopodobnych. Cieki łączące jeziora stanowią 5,1%.
Pokrycie terenu
W niniejszym opisie wykorzystano jedynie podstawowy podział na 5 klas: tereny
zantropogenizowane, wodne, rolne, strefy podmokłe oraz lasy i ekosystemy seminaturalne.
Minimalna powierzchnia wydzieleń równa jest 25 ha.
Lasy i ekosystemy seminaturalne, tereny wodne i strefy podmokłe zajmują niecałe
30% dorzecza środkowej Wisły, czyli o ponad 3% mniej niż średnio w Polsce. Można
przyjąć, że jedynie na tym obszarze zachodzi naturalny obieg wody. Przeważająca część
dorzecza środkowej Wisły stanowią tereny rolne. Pokrywają one niemal 70% powierzchni
zlewni. Na tym terenie występuje obieg wody zbliżony do naturalnego. Może on być jednak
zakłócony w pewnym stopniu w związku z zabiegami agrotechnicznymi. Tereny
zantropogenizowane zajmują niecałe 3% dorzecza środkowej Wisły. Jest to niższy odsetek od
średniego obliczonego dla całego obszaru Polski, który wynosi 3,3%.
Europejska sieć ekologiczna NATURA 2000
W dorzeczu środkowej Wisły znajduje się 81 SOO (obszary ochrony siedlisk) i 44 OSO
(obszary ochrony ptaków). Łączna powierzchnia poszczególnych grup obszarów ochrony w
granicach dorzecza środkowej Wisły wynosi 14 374 km2, co stanowi 16% części dorzecza
środkowej Wisły.
Charakterystyka sieci hydrograficznej
Dorzecze środkowej Wisły jest asymetryczne, lewobrzeżna część dorzecza stanowi
16,6% całego obszaru, a udział prawobrzeżnej części wynosi 83,4%.
Prawobrzeżne ważniejsze dopływy, to: Wieprz, Świder i Narew, lewobrzeżne to
Kamienna, Radomka i Pilica. Pomiędzy tymi dopływami istnieje znaczna dysproporcja, co do
powierzchni ich zlewni jak i przepływów. Pole powierzchni dorzecza Narwi wynosi
74 527 km2, co stanowi 68% dorzecza środkowej Wisły, z czego połowa (35%) to dorzecze
Bugu, największego dopływu Narwi.
11
Zbiorniki retencyjne w dorzeczu środkowej Wisły
W dorzeczu środkowej Wisły znajduje się 18 zbiorników retencyjnych o pojemności
całkowitej większej niż 1,0 hm3. Zbiorniki te zestawiono w tabeli podając również ich inne
cech charakterystyczne.
Zbiorniki retencyjne w zlewni środkowej Wisły
(pojemność powyżej 1 hm3)
Pow.
Pojemność
Rok
zbiorni
oddania całkowita
ka
[hm3]
do użytku
[km2]
1965/198
7,3
1,9
6
2005
35,0
4,1
1976/199
25,6
8,3
7
1974
6,3
2,8
2001
12,9
5,0
1973
86,6
23,8
Rzeka
Pow.
zlewni
[km2]
Kamienna
633
Wióry
Nielisz
Świślina
Wieprz
362
1 267
Zemborzyce
Domaniów
Sulejów
Bystrzyca
Radomka
Pilica
726
729
4 936
Cieszanowice
Miedzna
Drzewica
Luciąża
Wąglanka
Drzewicz
ka
Narew
95
147
773
1997
1979
1939
7,3
4,2
1,5
1 086
1991
79,5
Nereśl
112
~1559
~6,0
Bug
Udal
KW-K
KW-K
KW-K
KW-K
Narew
b.d.
318
68 9778
b.d.
b.d.
1971
1969
1968
1970
1963
b.d.
1,8
6,3
6,9
4,0
4,8
91,5
Zbiornik
Brody Iłżeckie
Siemianówka
Jezioro
Zygmunta
Augusta
(Czechowizna)
Stary Dobrotwór
Husynne
Żelizna
Mosty
Zahajki
Opole
Dębe
Przeznaczenie
zbiornika
Pp, Zp, Re, W, E
Pp, Re, W, E
Pp, R, E, Re, W,
Ryb
Pp, Re, W,
Pp, Re, W, E
Zgk, E, Pp, Re,
W
2,2 R, Pp, E, Re, W
1,8 R, Pp, Re, W, E
0,8 Zp, R, Re, W, E
32,5 R, Pp, Ryb, W,
Re, E
4,8 Ryb
b.d.
1,0
3,5
3,9
2,4
2,8
33,0
E, Pp, Re, W
R, Re, W
R, Re, W
R, Re, W
R, Re, W
R, Re, W
E, Ż, Re, Ryb, W
Objaśnienia do tabeli.
Pp - przeciwpowodziowy, E - energetyczny, Zgk - zaopatrzenie w wodę gospodarki
komunalnej, Zp - zaopatrzenie w wodę przemysłu, Ż - żeglugowy, R – rolniczy
(nawadnianie), Re - rekreacyjny, Ryb - wykorzystywany do rybactwa, W - służący
wędkarzom, KW-K – Kanał Wieprz-Krzna
Podsumowanie
Przedstawiono charakterystykę dorzecza środkowej Wisły z uwzględnieniem aspektów
administracyjnych, fizyczno-geograficznych oraz sposobów użytkowania terenu i obszarów
chronionych Natura 2000. Ważnym elementem tej części opracowania jest charakterystyka
hydrograficzna, w postaci opisu wyróżnionych rzek oraz wstępna charakterystyka
12
hydrologiczna zawierająca dane o zasobności w wodę obszaru analizowanego dorzecza.
Wszystkie charakterystyki zebrane w prezentowanym opracowaniu stanowią bazę wyjściową
do następnych etapów pracy, aż do określenia możliwych zmian zasobów wodnych
w dorzeczu Wisły środkowej na skutek przewidywanych zmian klimatycznych.
4.3. DOLNA WISŁA
Wprowadzenie
Częścią dorzecza dolnej Wisły może być uznany obszar Żuław Wiślanych
znajdujących się po obu stronach koryta Wisły (Red. B. Augustowski 1976). Jest to bardzo
specyficzny obszar, który wymaga szczególnego rozpatrzenia. Dotyczy to wysokiej
wydajności rolnej oraz bardzo wysokiego zagrożenia powodziowego. W północnej części
Żuław ciągnie się pas depresji tj. terenów położonych poniżej poziomu morza. W przypadku
ich zalania konieczne jest mechaniczne odprowadzenie tej wody.
Część Żuław zwana Żuławami Gdańskimi znajdująca się po lewej stronie koryta
Wisły obejmuje skomplikowany system cieków i kanałów zwany Gdańskim Węzłem
Wodnym. Jest to w zasadzie zlewnia Martwej Wisły. Tu w 2001 r. wystąpiła katastrofalna
powódź miejska (błyskawiczna), która spowodowała ogromne straty materialne.
Położenie administracyjne i geograficzne
W niniejszym opracowaniu jako dorzecze Wisły dolnej rozumie się fragment dorzecza Wisły
od ujścia Narwi do ujścia Wisły do Morza Bałtyckiego (Augustowski red. 1982).
powierzchnia tego obszaru wynosi 39 565 km2, co stanowi to 23% całego dorzecza Wisły
(przyjętego w Zadaniu 9) i 13% powierzchni Polski. Omawiany obszar dorzecza znajduje się
w całości w granicach polski w obrębie 5 województw: pomorskiego, kujawsko-pomorskiego,
warmińsko-mazurskiego, mazowieckiego i łódzkiego. Dorzecze Wisły dolnej obejmuje teren
60 powiatów (w całości lub częściowo) – Rys. 3.
Krajobraz hydrograficzny
Według mapy „Krajobrazy hydrograficzne Polski”, (Kolada i inni, 2004) właściwie cały
obszar dorzecza dolnej Wisły należy do regionu Niż Polski (92%). Niewielki skrawek zlewni
Drwęcy należy do regionu Nizin Wschodniobałtycko-Białoruskich (0,61%), natomiast ponad
6% dorzecza dolnej Wisły zajmują doliny dużych rzek będąc terenami astrefowymi.
W Niżu Polskim wyraźnie zaznaczają się dwa typy krajobrazu. Na południu krajobraz
wód powierzchniowych nizinnych na utworach staroglacjalnych, na północy na utworach
młodoglacjalnych. Odrębnym typem krajobrazu Niżu Polskiego są Żuławy – tzw. krajobraz
deltowy oraz krajobraz wód powierzchniowych przymorskich będących pod wpływem wód
morskich. Stanowi on 5% całkowitej powierzchni dorzecza dolnej Wisły.
13
Rys. 3. Dorzecze dolnej Wisły (przyjęte w Zadaniu 9) na tle podziału administracyjnego
Typologia wód powierzchniowych płynących
Typologię wód powierzchniowych płynących przeprowadzono dla rzek o powierzchni zlewni
większej niż 10 km2 w ramach wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej w Polsce w oparciu i
System A. Analizowano w niej trzy kryteria abiotyczne: wielkość powierzchni zlewni, typ
podłoża oraz wysokość n.p.m. (Typologia wód powierzchniowych i wyznaczenie części wód
powierzchniowych i podziemnych zgodnie z wymogami DRW 2000/60/WE; Warszawa 2004).
14
W zlewni Wisły dolnej przeważają potoki piaszczyste nizinne (55,4%), prawie 9%
przypada na potoki, strumienie, małe i średnie rzeki na obszarach będących pod wpływem
procesów torfotwórczych. Duży – ponad 8% udział mają cieki łączące jeziora a ponad 7,5%
rzeki nizinne piaszczysto-gliniaste. Pozostałe typy cieków mają udział poniżej 5 %. 6,4%
cieków w zlewni Wisły dolnej sklasyfikowano jako nieokreślone.
Ukształtowanie terenu i rys geomorfologiczny
Rozpatrywana w tym opracowaniu dorzece dolnej Wisły (wg podziału Kondrackiego)
znajduje się w granicach Niżu Środkowoeuropejskiego – rozległej prowincji fizycznogeograficznej rozciągającej się od delty Skaldy, Mozy i Renu na zachodzie poza dolną i
środkową Wisłą na wschodzie. Wysokość bezwzględna tej jednostki ni przekracza zwykle
200 m n.p.m., a najwyższym punktem jest położona na Pojezierzu Kaszubskim Wierzyca
(329 m n.p.m.). Powierzchnia Niżu Środkowoeuropejskiego pokryta jest utworami
czwartorzędowymi osadzonymi w wyniku wielokrotnego nasuwania się i zanikania lodowca
skandynawskiego. W granicach dorzecza dolnej Wisły można wyróżnić trzy podprowincje:
Pobrzeże
Południowobałtyckie,
Pojezierze
Południowobałtyckie
oraz
Niziny
Środkowopolskie. W ramach tych podprowincji wydzielono szereg makroregionów.
Struktura użytkowania gruntów
Dorzecze dolnej Wisły ma charakter typowo rolniczy. Uprawy zajmują tutaj blisko 70%
powierzchni i rozmieszczone są regularnie w całym dorzeczu. Ponad 25% powierzchni
całkowitej zlewni zajmują lasy i ekosystemy seminaturalne. Przewaga tych użytków zaznacza
się wyraźnie w zachodniej części omawianego obszaru oraz w dolinie Wisły od ujścia Narwi
do ujścia Brdy. Większą lesistością wykazuje się także południowa część zlewni Bzury oraz
północno-wschodnia część zlewni Drwęcy. Powierzchnia terenów wodnych oraz podmokłych
jest niewielka i stanowi nieco ponad 2,5%. Użytki tego typu skupione są głównie w północnej
część zlewni, która wchodzi w skład pojezierzy: pomorskiego i warmińsko-mazurskiego.
Tereny zantropogenizowane zajmują 2,6% powierzchni. Są to głównie obszary miejskie
aglomeracji warszawskiej, trójmiejskiej i łódzkiej oraz duże miasta takie jak Toruń,
Bydgoszcz, Płock, Włocławek.
Dorzecze dolnej Wisły na tle Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000
Celem Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 jest ochrona zagrożonych wyginięciem
siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt unikalnych w skali Europy. Obszary
te dzielą się na dwie grupy: obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) oraz specjalne obszary
ochronne siedlisk (SOO). W dorzeczu dolnej Wisły znajduje się 9 OSO, 41 obszarów SOO
oraz dwa obszary ochrony mieszanej. W związku z tym, że SOO i OSO częściowo się ze sobą
łączą, pokrywają i krzyżują ich ogólna powierzchnia na terenie dorzecza dolnej Wisły wynosi
około 1 479 km2.
Charakterystyka sieci hydrograficznej Wisły dolnej
Wisła dolna jako rzeka I rzędu stanowi oś systemu rzecznego dorzecza, przy czym należy
wyróżnić pięć cieków, które choć nie mają naturalnego połączenia z Wisłą, ale stanowią część
tego systemu. Są to Nogat, Elbląg oraz Szkarpawa z Wisłą Królewiecką będące częścią
prawobrzeżnego systemu. Cieki te w wyniku naturalnych zmian w dolinie Wisły jak również
silnym przekształceniom przez człowieka utrzymują połączenie z Wisłą siecią kanałów a ich
zlewnie zajmują łącznie 3630 km2. W części lewobrzeżnej rzekę I rzędu stanowi Martwa
Wisła z dopływem Motławą. Powierzchnia jej zlewni wynosi 1647 km2.
15
Dorzecze Dolnej Wisły nie jest w pełni symetryczne. Lewobrzeżna część dorzecza
(wliczając zlewnię Martwej Wisły) stanowi 60%, natomiast prawobrzeżna (wliczając zlewnie
Nogatu, Elblągu i Szkarpawy) 40%.
Lewobrzeżne, ważniejsze dopływy Wisły to: Wierzyca, Mątawa, Wda, Brda, Kanał
Zielona Struga, Zgłowiączka i Bzura. Natomiast dopływy prawobrzeżne to Osa, Fryba,
Drwęca, Mień i Skrwa.
Zakres niniejszego opracowania w granicach dorzecza dolnej Wisły obejmuje odcinek
koryta głównego od ujścia rzeki Narew do ujścia Wisły do Bałtyku. Przy wyborze rzek do
analiz sugerowano się wiedzą dotyczącą istniejącej zabudowy podłużnej i poprzecznej koryt
rzecznych. W sumie analizie poddano 79 cieków, z czego 28 stanowią rzeki II rzędu, 46 III
rzędu oraz cztery cieki I rzędu. Do pierwszych analiz wyznaczono w sumie rzeki o łącznej
długości 4867 km.
Budowle hydrotechniczne w dorzeczu dolnej Wisły
Typ zabudowy
Nazwa zlewni
Zlewnia Brdy
w tym na
dopływach
zlewnia Wdy
w tym na
dopływach
zlewnia Wierzycy
w tym na
dopływach
zlewnia Martwej Wisły
w tym na
dopływach
zlewnia Nogatu
w tym na
dopływach
zlewnia Szkarpawy i Wisły
Królewieckiej
w tym na
dopływach
zlewnia rzeki Elbląg
w tym na
dopływach
zlewnia Osy
w tym na
dopływach
zlewnia Drwęcy
w tym na
dopływach
zlewnia rzeki Mień
w tym na
dopływach
zlewnia Skrwy
w tym na
dopływach
zlewnia Mątawy
w tym na
dopływach
zlewnia Kanału Zielona Struga
w tym na
dopływach
zlewnia Zgłowiączki
w tym na
zapory
zbiorników
wodnych
zapory
przeciwrumowiskowe
jazy
stopnie
regulacyjne
progi
młyny
5
1
-
29
19
2
2
2
2
-
2
-
-
17
10
4
4
4
4
1
-
-
-
23
8
-
-
1
1
-
-
11
11
-
3
3
3
3
1
-
-
16
14
-
2
2
-
-
-
1
1
1
-
-
-
-
1
1
16
13
2
2
2
-
-
1
1
-
7
1
-
1
-
-
2
2
-
14
10
-
-
2
2
-
-
13
8
-
2
-
-
-
-
1
-
-
-
-
-
-
6
-
1
-
4
4
-
-
1
1
16
11
-
-
-
-
-
18
12
-
2
-
-
16
dopływach
zlewnia Bzury
w tym na
dopływach
Wisła
w tym mniejsze jej
dopływy
Zlewnia Tążyny
w tym na
dopływach
Razem
-
-
66
57
-
32
18
-
-
1
1
7
6
2
1
-
-
-
-
3
1
-
-
-
11
3
264
12
54
7
Budowle hydroenergetyczne w dorzeczu dolnej Wisły
Lista największych działających elektrowni wodnych w zlewni Dolnej Wisły
Nazwa elektrowni
Smukała
Koronowo
Tryszczyn
Mylof
Gródek
Żur
Czarnocińskie Piece
Stocki Młyn
Owidz
Rutki
Straszyn
Kolincz
Pruszcz I
Bielkowo
Łapino
Kuźnice
Juszkowo
Prędzieszyn
Włocławek
Pruszcz II
SUMA
Nazwa rzeki lub
zbiornika
Brda
Brda
Brda
Brda
Wda
Wda
Wierzyca
Wierzyca
Wierzyca
Radunia
Radunia
Wierzyca
Radunia
Radunia
Radunia
Radunia
Raduni
Radunia
Wisła
Radunia
Rok uruchomienia
1902
1961
1962
1998
1923
1930
1906
1908
1910
1910
1910
1911
1921
1925
1927
1934
1937
1937
1970
2005
Moc instalowana
[MW]
3,00
26,00
3,30
0,80
7,50
8,00
0,132
0,156
0,186
0,448
2,41
0,40
0,10
7,20
2,30
0,78
0,25
0,87
160,2
0,25
224,282
Źródło: www.energazew.pl; www.infoeko.pomorskie.pl; www.ew.koronowo.pl; www.rzgw.gda.pl
Żuławy Wiślane
Żuławy Wiślane stanowią rozległą nizinę utworzoną przez odkładające się rumowisko
transportowane przez setki lat Wisłą. Obecny kształt i charakter Żuław był kształtowany przez
procesy natury jak również intensywną działalność człowieka. Żuławy obejmują obszar około
1 700 km2, z czego 450 km2 stanowią obszary depresyjne położone poniżej poziomu morza.
Pas obszarów depresyjnych, szczególnie istotnych dla problemów powodziowych, ciągnie się
po południowej stronie Martwej Wisły, Szkarpawy, oraz rzeki Elbląg i Jeziora Drużno.
Na obrzeżach Żuław znajdują się ważne ośrodki miejskie takie jak Gdańsk, Pruszcz
Gdański, Tczew, Malbork i Elbląg. Na obszarze tym znajduje się wiele ważnych zakładów
przemysłowych. Przez obszar Żuław przebiegają ważne arterie drogowe i kolejowe. Na
17
Żuławach znajduje się również wiele obszarów o dużej wartości przyrodniczej takich jak
NATURA 2000, parków krajobrazowych i innych. Dlatego też opracowanie kompleksowej
ochrony przeciwpowodziowej tego terenu jest niezwykle trudne i wymaga uwzględnienia
wielu niejednokrotnie sprzecznych czynników. Na terenie Żuław mamy ponad 550 km rzek
oraz ponad 1400 km różnego rodzaju kanałów. Rzeki te i kanały stanowią w dużej części
element melioracji podstawowych.
Żuławy znajdują się głównie na terenie województwa Pomorskiego i częściowo
Warmińsko-Mazurskiego. Całość Żuław jest na obszarze zarządzanym przez Regionalny
Zarząd Gospodarki Wodnej (RZGW) w Gdańsku oraz Zarząd Melioracji i Urządzeń
Wodnych (ZMiUW) województwa Pomorskiego oraz Żuławski Zarząd Melioracji i Urządzeń
Wodnych (ŻZMiUW) w Elblągu.
Stopień Włocławek
Stopień Włocławek był pierwszym stopniem projektowanej kaskady żeglugowoenergetycznej i jak do tej pory jedynym stopniem niskiego spadu na dolnej Wiśle.
Projektowany spad wynosił 11,3 m, a normalny poziom piętrzenia (NPP) jest na rzędnej
57,30 m. Przepływ średni w przekroju stopnia wynosi 890 m3/s, przepływ normalny o
prawdopodobieństwie 1% wynosi 8 970 m3/s, a przepływ kontrolny o prawdopodobieństwie
0,3% wynosi 10 280 m3/s. Przepływ nienaruszalny poniżej stopnia ustalono początkowo na
350 m3/s, a następnie zwiększono do 450 m3/s. Powierzchnia zbiornika przy przepływie
średnim i NPP wynosi około 70 km2, a początkowa pojemność całkowita wynosiła około
400 mln. m3. Pojemność ta zmniejszyła się w wyniku odkładania rumowiska wleczonego,
głównie w górnej części zbiornika.
Planowane inwestycje do 2020 r.
Mimo niedostatecznej jeszcze ochrony przeciwpowodziowej, bardzo małego wykorzystania
energii wody dla przemysłu energetycznego oraz niewielkiej ilości zbiorników retencyjnych
inwestycje w tym kierunku w Polsce są niewielkie. Wynika to z jednej strony z trudności
finansowych ale również z uwarunkowań prawnych i środowiskowych. Rozdrobnienie
zarządzania wodami pomiędzy samorządy lokalne wszystkich stopni, instytucje pozarządowe
i poszczególne resorty administracji rządowej powoduje, że brak jest jednolitego i spójnego
dla wszystkich części kraju planu zagospodarowania wód powierzchniowych. Regulacje
Europejskiej Dyrektywy Wodnej w pewnym stopniu regulują ten element gospodarki kraju,
ale nie są one narzędziem do podejmowania trudnych i istotnych decyzji.
Podsumowanie
W ramach Zadania 9.1. (Etap I) oraz części Zadania 9.2.( Etap II) określono obecny stan
Wisły Dolnej i jej dopływów występujących na obszarze dorzecza dolnej Wisły. Wyznaczono
podstawowe charakterystyki całego dorzecza Dolnej Wisły obejmujące podział
administracyjny, podział na regiony wodne, podział zarządzania w ramach regionalnych
zarządów gospodarki wodnej oraz zarządów wojewódzkich melioracji i urządzeń wodnych.
Zestawiono większość budowli hydrotechnicznych, hydroenergetycznych oraz śluz
żeglugowych. Przedstawiono stan zagospodarowania terenu dorzecza Dolnej Wisły oraz
zasięg obszarów chronionych, parków krajobrazowych oraz obszary programu NATURA
2000. Zebrane dane służyć będą jako podstawa do dalszych rozważań w następnych Etapach.
Na obszarze Dolnej Wisły terenem przy ujściu Wisły do morza o szczególnym
znaczeniu są Żuławy Wiślane. Jest to obszar o największym zagrożeniu powodziowym a
jednocześnie obszar o szczególnych walorach rolniczych i krajobrazowych. Istotną budowlą
na dolnej Wiśle jest stopień wodny Włocławek o wysokim stopniu zagrożenia awarią i
budzący wiele kontrowersji.
18
5. PODZADANIE 9.2. (Etap II): Inwentaryzacja istniejących na Wiśle i jej dopływach
budowli hydrotechnicznych i hydroenergetycznych wraz z określeniem ich stanu
Celem tego podzadania było zestawienie istniejących budowli hydrotechnicznych
(jazy, zapory, śluzy żeglugowe), zbiorników wodnych istniejących przy tych budowlach oraz
elektrowni wodnych jak również ich obecnego stanu technicznego.
5.1. GÓRNA WISŁA.
Wprowadzenie
Szczególne znaczenie w dorzeczu górnej Wisły posiada potencjał w zakresie retencjonowania
zasobów wodnych. Pojemność całkowita sztucznych zbiorników wodnych tutaj
zlokalizowanych stanowi około 30% ilości wody retencjonowanej w Polsce, wspomniane
zbiorniki gromadzą 7% odpływu rocznego górnej Wisły i należy stwierdzić, że jest to ilość
niewspółmiernie mała w stosunku do potencjalnych możliwości. W dorzeczu górnej Wisły
ocenia się, że większość istniejących wałów przeciwpowodziowych wymaga pilnej
modernizacji, a tempo wznoszenia nowych powoduje, że nadal wiele obszarów
pozbawionych jest tego typu biernej ochrony przeciwpowodziowej. Skłania to do
poszukiwania nowych, uzupełniających form działania, które ograniczając ryzyko powodzi,
umożliwią równocześnie skuteczną z nimi walkę oraz minimalizację strat. Koncentracja
zaludnienia, dorobek cywilizacyjny i kulturowy w miastach powoduje, że powodzie stanowią
tam szczególnie ważny problem.
Zaległości inwestycyjne i zmiany w zagospodarowaniu przestrzennym, polegające
przede wszystkim na stale postępujących procesach urbanizacji, powodują, że wiele miast
położonych nad górną Wisłą i jej dopływami jest zagrożonych powodzią. W związku z tym
oprócz koniecznych do udoskonalenia systemów ewakuacyjnych oraz nietechnicznych
środków zabezpieczających ludzi i mienie, jednym z podstawowych działań o charakterze
inwestycyjnym pozostaje budowa wałów i zbiorników retencyjnych, wypełniających zadania
związane z ochroną przed powodzią.
Budowle piętrzące o wysokości powyżej 2m
Na odcinku Wisły od km 0+000 (ujście Przemszy) do km 295+200 (ujście rzeki Sanny)
istnieje sześć stopni wodnych, które tworzą drogę wodną górnej Wisły. Stopnie wodne na
Wiśle realizowane były w latach 1949 – 2002.
Rys. 4. Droga wodna górnej Wisły
W związku z koniecznością zgodnego z wymaganiami zabezpieczenia Krakowa przed
powodzią planowana jest budowa tzw. Kanału Krakowskiego, w celu obniżenia zwierciadła
wód powodziowych na Wiśle w obrębie miasta Krakowa. Konsekwencją budowy kanału
będzie konieczna przebudowa stopni Dąbie i Przewóz.
19
Zestawienie budowli hydrotechnicznych górnej Wisły
Lp
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
Obiekt
Przewóz
Dąbie
Kościuszko
Łączany
Smolice
Dwory
Węgierska Górka
Żywiec
Tresna
Porąbka
Czaniec
Broszkowice
Koszarawa
Świnna
Szczyrk
Szczyrk
Szczyrk
Szczyrk
Rybarzowice
Łodygowice
Ślemień
Piła Kościelecka
Świnna Poręba
Grodzisko
Rzyki
Przeginia Narodowa
Zesławice
Myślenice
Dobczyce
Szreniawa
Czajęczyce
Brzesko
Wola Radłowska
Wola Radłowska
Przybysławice
Przybysławice
Czarny Dunajec
Waksmund
Czorsztyn -Niedzica
Sromowce Wyżne
Rożnów
Czchów
Grybów
Stróże
Daleszyce
Borków
Budowla
stopień
stopień
stopień
stopień
stopień
stopień
jaz
jaz
zapora
zapora
zapora
jaz
zapora p.rum.
jaz
zapora p.rum.
zapora p.rum.
zapora p.rum.
zapora p.rum.
zapora p.rum.
jaz
zapora p.rum.
jaz
zapora
jaz
zapora p.rum.
jaz
jaz
jaz
zapora
jaz
jaz
jaz
jaz
stopień
stopień
jaz
stopień
jaz
zapora
zapora
zapora
zapora
zapora p.rum.
stopień
jaz
jaz
Klasa
II
II
II
II
II
II
I
I
I
II
20
Rzeka
Wisła
Wisła
Wisła
Wisła
Wisła
Wisła
Soła
Soła
Soła
Soła
Soła
Soła
Koszarawa
Koszarawa
Żylica
Żylica
Żylica
Żylica
Żylica
Żylica
Łękawka
Chechło
Skawa
Skawa
Wieprzówka
Rudno
Dłubnia
Raba
Raba
Szreniawa
Szreniawa
Uszwica
Kisielina
Kisielina
Kisielina
Kisielina
Dunajec
Dunajec
Dunajec
Dunajec
Dunajec
Dunajec
Biała
Biała
Czarna Nida
Czarna Nida
Km
88,17
76,73
61,96
34,97
20,48
5,22
60,80
48,40
41,71
34,15
30,82
0,75
26,52
4,34
16,49
16,21
15,80
14,94
6,00
4,00
14,75
16,00
26,84
8,98
24,52
2,80
8,50
74,00
60,50
29,50
12,30
37,30
20,59
20,55
12,56
12,30
218,53
196,10
175,47
173,74
80,00
68,00
73,90
69,85
41,87
36,85
Wys_p
6,8
3,7
4,3
5,7
4,6
4,5
2,5
2,5
39,0
38,0
6,5
3,0
4,5
4,0
4,5
3,5
4,0
2,5
2,5
2,5
3,5
5,0
54,0
3,3
8,5
2,5
4,4
2,6
30,6
2,5
2,5
7,0
2,5
2,5
2,5
2,5
4,4
2,8
50,0
11,0
49,0
12,5
3,0
2,5
2,5
3,0
Lp
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
Obiekt
Bieleckie Młyny
Chańcza
Kurozwęki
Kłoda
Krempna
Mokrzec
Klimkówka
Szczepańcowa
Szymanowice
Szymanowice
Rybnica
Sulisławice
Skwirzowa
Wilcza Wola
Solina
Myczkowce
Besko
Iskrzynia
Budowla
jaz
zapora
jaz
jaz
zapora p.rum.
zapora p.rum.
zapora
jaz
jaz
stopień
jaz
jaz
jaz
jaz
zapora
zapora
zapora
jaz
Klasa
II
I
II
Rzeka
Km
Wys_p
Czarna Nida
24,62
3,0
Czarna
39,20
15,0
Czarna
34,00
3,7
Czarna
0,00
3,1
Wisłoka
145,23
4,0
Wisłoka
69,70
4,5
Ropa
54,40
33,0
Jasiołka
28,00
4,9
Koprzywianka
32,60
3,7
Koprzywianka
31,02
3,5
Koprzywianka
28,37
3,9
Koprzywianka
25,50
3,0
Koprzywianka
23,52
4,2
Łęg
57,68
8,0
San
325,40
82,0
San
319,00
30,0
Wisłok
172,80
30,0
Wisłok
149,40
3,3
Zestawienie i charakterystyka elektrowni wodnych górnej Wisły
km
moc [MW]
Ilość turbin
1
Soła
2
Soła
3
Soła
4 Dunajec
40,00
0,00
32,30
172,50
5 Dunajec
80,00
21,00
500,00
12,60
92,75
50,00
2
4
3
2
4
6 Dunajec
7
San
8
San
67,50
319,00
325,40
8,00
9,0
200,00
21,20
26,86
38,58
66,40
80,80
92,60
60,10
16 Dunajec
17
Lp.
9
10
11
12
13
14
15
rzeka
Wisła
Skawa
Wisła
Wisła
Wisła
Wisła
Raba
Ropa
Rok
Nazwa
uruchomienia
1967
1979
1953
1997
Tresna
Porąbka - Żar
Porąbka
Niedzica
1942
Rożnów
2
2
4
1954
1961
1968
Czchów
Myczkowce
Solina
2,00
3,80
2,50
3,00
2,94
2,94
2,50
2
0
1
3
2
2
2
2006
2010
2004
2003
1961
1951
1986
170,75
2,08
4
1997
54,40
1,10
1
1994
Smolice
Świnna Poręba
Łączany
Kościuszko
Dąbie
Przewóz
Dobczyce
Sromowce
Wyżne
Klimkówka
Szczegółowa charakterystyka budowli hydrotechnicznych i elektrowni wodnych została
przedstawiona w opracowaniach z podzadania 9.2. Podano również istniejące wały
przeciwpowodziowe na odcinku górnej Wisły oraz ważniejszych dopływach.
21
Przedstawiono zestawienie 22 zbiorników wodnych o pojemnościach powyżej 1 hm3
podając ich podstawową charakterystykę i towarzyszące im obiekty.
5.2. WISŁA ŚRODKOWA
Wprowadzenie
W podzadaniu 9.2.obejmującym dorzecze Wisły środkowej zamieszczono opis
budowli hydrotechnicznych i hydro-energetycznych na rzekach dorzecza środkowej Wisły.
Rys. 5. Zbiorniki retencyjne w dorzeczu środkowej Wisły
W zestawieniu tym skoncentrowano się na:
- zbiornikach o pojemności większej od 0,5 hm3;
- jeziorach nadpiętrzonych;
22
- zaporach wyższych od 5 m;
- jazach o wysokości piętrzenia równej co najmniej 2 m;
- elektrowniach wodnych powyżej 0,5 MW;
- śluzach żeglugowych.
W opisie i zestawieniach pominięto budowle hydrotechniczne spełniające jedynie cele
przeciwpowodziowe, w tym w szczególności wały. Ocena zagrożenia powodziami oraz
inwentaryzacja obiektów ochrony przeciwpowodziowej są przedmiotem zadania 9.7 i w tej
części zostaną przedstawione wraz z charakterystykami budowli hydrotechnicznych oraz
urządzeń przeciwpowodziowych.
Rys.6. Śluzy i elektrownie wodne w dorzeczu środkowej Wisły
Zapory w dorzeczu środkowej Wisły
23
L.p.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Nazwa
zapory
Brody
Iłżeckie
Cieszanowice
Dębe
Domaniów
Miedzna
Nielisz
Rejów
Ruda
Siemianówka
Sulejów
Wióry
Zemborzyce
Parametry zapory
Wysokość Długość Kubatura
[m]
[m]
[tys. m3]
Rzeka
Kamienna
Luciąża
Narew
Radomka
Wąglanka
Wieprz
Kamionka
Mławka
Narew
Pilica
Świślina
Bystrzyca
7,0
368
11,5
16,0
10,4
7,0
8,0
9,0
5,1
9,0
16,0
35,0
6,5
880
230
660
1418
860
240
220
190
148
810
1210
252
567
351
5.3. DOLNA WISŁA
Wprowadzenie
Celem opracowania ujętego jako Etap II (Zadanie 9.2.) jest zestawienie istniejących na dolnej
Wiśle i jej dopływach budowli hydrotechnicznych i hydroenergetycznych wraz z określeniem
ich stanu technicznego, możliwości rozbudowy lub budowy nowych obiektów tego typu.
Zapory w dorzeczu dolnej Wisły
Parametry zapory
Nr
Nazwa
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
Włocławek
Koronowo
Smukała
Tryszczyn
Mylof
Gródek
Żur
Okret
Juszkowo
Kuźnice
Łapino
Prędzieszyn
Rutki
Straszyn
Szonowo
Michałowo
Rakowiec
Rzeka
Wisła
Brda
Brda
Brda
Brda
Wda
Wda
jez. Okret
Radunia
Radunia
Radunia
Radunia
Radunia
Radunia
Nogat
Nogat
Nogat
Wysokość
[m]
23,30
14,80
12,54
14,20
18,00
5,00
10,00
6,00
9,00
6,80
12,10
23,23
Wysokość
piętrzenia
[m]
Długość
[m]
Szerokość
[m]
20,00
8,00
4,50
294,50
12,00
15,00
120,00
32,00
552,00
75,00
78,00
260,00
123,00
126,00
160,00
5,00
5,00
5,50
Typ
ziemna
ziemna
ziemno-betonowa
ziemno-betonowa
ziemna
ziemna
ziemna
ziemna
ziemna
ziemna
ziemna
ziemna
ziemna
ziemna
ziemna
ziemna
ziemna
Na obszarze dolnej Wisły znajduje się duża ilość tego typu budowli, różnej wielkości.
Dlatego ograniczyliśmy się w tym opracowaniu podać obiekty hydroenergetyczne o mocy
instalowanej powyżej 1 MW, zbiorniki wodne o pojemności powyżej 1 hm3 (milion metrów
24
sześciennych), budowle piętrzące powyżej 2 m spadu o ile odgrywają one istotną rolę oraz
śluzy żeglugowe. Będą również krótko opisane wały przeciwpowodziowe wzdłuż głównego
koryta Wisły.
Rys.7. Zapory i jazy w dorzeczu dolnej Wisły
Na obszarze Żuław wchodzących w obszar dorzecza dolnej Wisły istotne znaczenie w
gospodarce wodnej i ochronie przeciwpowodziowej mają wrota przeciwpowodziowe i
przeciwsztormowe. Będą one również przedstawione w opracowaniu wraz ich podstawową
charakterystyką.
Podsumowanie
Na obszarze dolnej Wisły znajduje się 20 obiektów hydroenergetycznych o łącznej mocy
instalowanej 224 MW. Z tego 9 obiektów posiada moc instalowaną powyżej 1 MW. Łączna
25
moc zainstalowana w tych obiektach wynosi 220 MW. 160 MW jest zainstalowane w
elektrowni wodnej Włocławek i pozostałe elektrownie wodne mają niewielkie znaczenie.
Obszar dolnej Wisły posiada duży potencjał hydroenergetyczny. Przede wszystkim sama
Wisła stwarza duże możliwości hydroenergetyczne. W XX w. planowano na obszarze dolnej
Wisły kaskadę energetyczno-żeglugową o łącznej mocy instalowanej 1300 MW i średniej
produkcji rocznej 4200 GWh. Dziś ta koncepcja jest nierealna bowiem dolna Wisła objęta jest
programem NATURA 2000, który jest przeciwny budowie jakichkolwiek obiektów
hydroenergetycznych.
6. PODZADANIE 9.3. (Etap III): Oszacowanie potrzeb wodnych ludności, rolnictwa,
przemysłu, energetyki, żeglugi i turystyki zlewni Dolnej Wisły w średnio i
długookresowym horyzoncie czasowym, wynikających z przewidywanych scenariuszy
rozwoju gospodarki i przestrzennego zagospodarowania oraz zmian klimatycznych.
Wprowadzenie
Podzadanie 9.3. jest realizowane tak jak i dwa poprzednie podzadania w podziale na dorzecza
Wisły górnej, środkowej i dolnej. W Zadaniu 9 w etapie III przewidywano oszacowanie
potrzeb wodnych ludności, rolnictwa, przemysłu, energetyki, żeglugi i turystyki dorzecza
Wisły w średnio i długookresowym horyzoncie czasowym, wynikających z przewidywanych
scenariuszy rozwoju gospodarki i przestrzennego zagospodarowania oraz zmian
klimatycznych.
Zapotrzebowanie na wodę i jego czasowe zróżnicowanie jest zależne od charakteru
zlewni to jest stopnia zurbanizowania, wykorzystania rolniczego, lokalizacji dużych
elektrowni i elektrociepłowni, lokalizacji przemysłu i jego wodochłonności jak również
gęstości zaludnienia.
Pokrycie zapotrzebowania na wodę jest realizowane z wód powierzchniowych (rzek,
jezior, zbiorników) lub z wód podziemnych.
Generalnie można przyjąć, że 85 % potrzeb wodnych pokrywanych jest z wód
powierzchniowych, natomiast jedynie 15 % z wód podziemnych. Średnia gęstość zaludnienia
wynosi 134 osoby na km2, przy czym zróżnicowanie gęstości na terenie dorzecza jest bardzo
znaczne. Od około 350 osób na km2 na południowym silnie uprzemysłowionym terenie do
jedynie 40 osób na km2 na krańcach północno wschodnich. Taki rozkład rzutuje poważnie na
zaopatrzenie w wodę do celów komunalnych.
Na potrzeby wodne rzutuje w dużym stopniu również użytkowanie terenu. Grunty
orne w dorzeczu Wisły stanowią 43 % powierzchni, łąki obejmują 10 % powierzchni, a lasy
29 % powierzchni. Poniżej 1% terenu zajmują sady, ogrody i warzywnictwo. Duży teren
zajmują obszary zurbanizowane. Znaczne powierzchnie obejmują tereny o wybitnych
walorach przyrodniczych i turystyczno-krajoznawczych (parki narodowe, parki krajobrazowe,
obszary NATURA 2000 oraz wiele obszarów prawnie chronionych). To wszystko rzutuje na
przestrzenne i czasowe zapotrzebowanie na wodę.
Struktura zapotrzebowania na wodę przez poszczególne sektory gospodarki układa się
w sposób następujący:
• rolnictwo około 10 %
• gospodarka komunalna około 19 %
• przemysł około 71 % ( w tym istotną część pochłania energetyka cieplna).
Na przestrzeni ostatnich lat obserwuje się zmniejszenie zużycia wody. Nasze
rolnictwo bazuje na naturalnym zasilaniu jakim są opady atmosferyczne. Bardzo małe tereny
są nawadniane. Sytuacja ta może ulec zmianie gdy rolnictwo nasze będzie musiało sprostać
międzynarodowej konkurencji.
26
Na przestrzeni ostatnich lat znacznie zmniejszyło się zużycie wody przez przemył.
Wynikało to z zamykania wielu zakładów przemysłowych oraz przechodzenia w istniejących
na technologie wodo-oszczędne oraz zamknięte obiegi. Główne zapotrzebowanie na wodę w
przemyśle było spowodowane pracą elektrowni cieplnych i elektrociepłowni.
W przypadku stosowania otwartych obiegów wody chłodzącej pobrana woda do
chłodzenia kondensatorów turbin wraca zaraz do odbiorników w tej samej ilości jedynie o
podwyższonej temperaturze o około 8 do 10 0C. Nieznaczne straty wody wynikają jedynie ze
zwiększonego parowania z powierzchni wody w wyniku podwyższonej temperatury wody.
Dużo większe straty bezzwrotne występują w zamkniętych obiegach chłodzących (chłodnie
kominowe lub stawy rozbryzgowe).
Znaczny spadek rocznego poboru wody w Polsce zaobserwowano w latach 1990 –
2004 z 14,2 km3 na 11,0 km3 (Projekt Strategii Gospodarki Wodnej, listopad 2006). Natomiast
w Planie gospodarowania wodami dla obszaru dorzecza Wisły z 2008 r. podaje się wartość
całkowitego zużycia wody rocznie wynoszącą 6,05 km3. Daje to około 280 m3 na mieszkańca
rocznie. Jest to wartość zbliżona do średniego poboru wody w kraju.
Pobory roczne dla publicznego zaopatrzenia w wodę z sieci wodociągowych z wód
powierzchniowych i podziemnych na obszarze dorzecza wynoszą 1,159 km3, co daje około
150 dm3 na mieszkańca i dobę. Jest to wartość zbliżona do średniej krajowej.
Generalnie można stwierdzić, że dane pochodzące z różnych źródeł, dotyczące
poborów lub zużycia wody dla różnych celów różnią się miedzy sobą. Wynika to z różnego
podejścia do tych danych. Dlatego też należy przyjmować je z dużym dystansem.
Pobory wody
Całkowity pobór wody w dorzeczu Wisły w 2008 r. wynosił 5 832 hm3
(1 hm3 =
6
3
10 m ), co stanowiło 54,2% poboru wody w kraju (dorzecze Wisły stanowi 54% powierzchni
kraju). W poszczególnych częściach dorzecza wielkość poboru kształtowała się następująco:
(39,0 %)
dorzecze górnej Wisły
2 275 hm3
dorzecze środkowej Wisły
3 184 hm3
(54,6 %)
3
dorzecze dolnej Wisły
372 hm
(6,4 %)
W dorzeczu górnej Wisły największy łączny pobór wody występuje w zlewni Wisły
od źródeł do ujścia Dunajca - 863 hm3 i w zlewni Wisły od ujścia Dunajca do ujścia Wisłoki
– 1 041 hm3, co w pierwszym przypadku związane jest z poborami wody dla GOP wraz z
funkcjonującym tam przemysłem oraz z dużymi elektrowniami cieplnymi, a w drugiej
sytuacji z poborem wody przez elektrownię cieplną Połaniec. Najmniejsze łączne pobory
odnotowano w dorzeczu Wisłoki - 26,2 hm3, dorzeczu Dunajca - 56,0 hm3 i zlewni Wisły od
ujścia Wisłoki do ujścia Sanu - 60,2 hm3. Relatywnie małe są również pobory wody w
dorzeczu Sanu - 229,3 hm3, mimo funkcjonowania na tym terenie elektrowni cieplnej w
Stalowej Woli.
W dorzeczu środkowej Wisły największy łączny pobór wody występuje w zlewni
Wisły od ujścia Wieprza do ujścia Pilicy – 1 568 hm3, który wynika z funkcjonowania
elektrowni Kozienice - największej w kraju elektrowni cieplnej opalanej węglem kamiennym
oraz w zlewni Narwi od ujścia Biebrzy do ujścia Bugu - 607 hm3 - funkcjonowanie
elektrowni cieplnej Ostrołęka i w zlewni Wisły od ujścia Pilicy do ujścia Narwi - 372 hm3 pobór wody z Wisły dla aglomeracji warszawskiej. Najmniejsze łączne pobory występują w
dorzeczu Biebrzy - 18,5 hm3, zlewni Narwi od źródeł do ujścia Biebrzy - 49,5 hm3 i dorzeczu
Pilicy - 76,2 hm3. Relatywnie małe są pobory wody w dorzeczach Wieprza - 154 hm3 i Bugu 94,1 hm3 oraz w zlewni Narwi od ujścia Bugu do ujścia do Wisły - 79,6 hm3.
W dorzeczu dolnej Wisły największe pobory występują w zlewni Wisły od ujścia
Narwi do ujścia Bzury włącznie - 111 hm3 i w zlewni Wisły od ujścia Bzury do ujścia
Drwęcy - 82,9 hm3 (PKN ORLEN S.A. w Płocku i zakłady ANWIL S.A. we Włocławku) i w
27
zlewni Wisły od ujścia Drwęcy do ujścia Brdy włącznie - 77,1 hm3 (aglomeracja Bydgoska).
Relatywnie małe są pobory wody ze zlewni Wisły od ujścia Brdy do ujścia do Morza
Bałtyckiego - 64,8 hm3, a duże w dorzeczu Drwęcy - 36,3 hm3 (aglomeracja Torunia).
Pobór wody na cele produkcyjne w dorzeczu Wisły wynosił w 2008 r. 3 998 hm3, co
stanowiło 53,3 % poboru na te cele w kraju i 68,6 % poboru ogółem na tym obszarze. W
poszczególnych częściach dorzecza Wisły pobór ten kształtował się następująco:
dorzecze górnej Wisły
1 500 hm3
(37,5%)
3
dorzecze środkowej Wisły
2 413 hm
(60,3%)
dorzecze dolnej Wisły
86 hm3
(2,1%)
W dorzeczu górnej Wisły dominuje pobór dla przemysłu GOP i energetyki w zlewni
Wisły od źródeł do ujścia Dunajca - 399 hm3 oraz pobór dla energetyki cieplnej w zlewni
Wisły od ujścia Dunajca do ujścia Wisłoki - 933 hm3. Pobory te stanowią odpowiednio
46,3 i 89,6 % całkowitych poborów wody na tych obszarach. Znaczące są również pobory w
zlewni Sanu - 128 hm3, które stanowią 56,0 % ogólnych poborów w tej zlewni.
Pobory na cele produkcyjne w pozostałych wydzielonych jednostkach hydrograficznych
dorzecza górnej Wisły są małe.
Łączny pobór wody na cele produkcyjne z wód powierzchniowych w dorzeczu
Wisły w roku 2008 wynosił 3 827 hm3 co stanowiło aż 95,7 % ogólnego poboru na te cele.
W poszczególnych częściach dorzecza wielkość poborów kształtowała się następująco:
(36,8 %)
dorzecze górnej Wisły
1 410 hm3
dorzecze środkowej Wisły
2 350 hm3
(61,4 %)
3
dorzecze dolnej Wisły
67 hm
(1,8 %)
W dorzeczu górnej Wisły największe pobory z wód powierzchniowych występują w
zlewni Wisły do ujścia Dunajca - 328 hm3 i w zlewni Wisły od ujścia Dunajca do ujścia
Wisłoki - 926 hm3, co stanowi aż 82,1 i 99,3 % całych poborów na cele produkcyjne na tych
obszarach. Znaczące są również pobory wody w dorzeczu Sanu - 124 hm3 (96,3 % poborów
na cele produkcyjne).
Pobór wody do celów wodociągowych w dorzeczu Wisły wynosił 1 175 hm3, co stanowiło
55,8 % poboru na te cele w kraju i 20,1 % całych poborów w dorzeczu.
W poszczególnych obszarach dorzecza wielkość poboru przedstawiała się następująco:
(43,0 %)
dorzecze górnej Wisły
505 hm3
3
dorzecze środkowej Wisły 474 hm
(40,3 %)
dorzecze dolnej Wisły
195 hm3
(16,6 %)
W dorzeczu górnej Wisły dominują pobory w zlewni Wisły od źródeł do ujścia
Dunajca. Wynoszą one 344 hm3. Znaczące - 35,9 hm3 są pobory do wodociągów w dorzeczu
Dunajca i w zlewni Wisła od ujścia Dunajca do ujścia Wisłoki - 34,7 hm3 a także w dorzeczu
Sanu - 62,8 hm3.
W dorzeczu środkowej Wisły zdecydowanie dominują pobory w zlewni Wisły od
ujścia Pilicy do ujścia Narwi - 136 hm3 i w zlewni Narwi od ujścia Bugu - 68,3 hm3.
Kilkakrotnie mniejsze są pobory w dorzeczach Wieprza i Bugu - 48,4 i 49,7 hm3.
W pozostałych jednostkach hydrograficznych, z wyjątkiem dorzecza Biebrzy, pobory
wynoszą od 25,0 do 40,6 hm3.
W dorzeczu dolnej Wisły pobory przekraczające 50 hm3 występują w zlewniach Wisły
od ujścia Narwi do ujścia Bzury włącznie i Wisły od ujścia Drwęcy do ujścia Brdy włącznie.
W pozostałych jednostkach pobory wynoszą od 19,7 do 37,2 hm3.
28
Dynamika poborów w okresie 1999-2008, tendencje i prognoza poborów wody w
dorzeczu Wisły w latach 2015 i 2030
Całkowity pobór wody w dorzeczu Wisły po okresie tendencji wzrostowej w latach 20012006, na końcu którego osiągnął rekordowy poziom 6 568 hm3 w ostatnich dwóch latach
zmalał o 736 hm3, czyli o 11,2 %, osiągając wielkość stanowiącą 98,4 % poboru w roku 1999.
Największy spadek poborów nastąpił w dorzeczu górnej Wisły gdzie pobory w 2008 r. były
mniejsze o 495 hm3 od poborów w roku 1999. W dorzeczu Wisły środkowej po tendencji
wzrostowej w okresie 2001-2006 i rekordowym poborze 3 466 hm3 w 2006 roku pobory
spadły o 281 hm3 (8,1 %), jednak nadal są wyższe niż w okresie 1999-2004. Pobory w
dorzeczu dolnej Wisły w całym okresie 1999-2008 są w miarę stabilne i w ostatnich trzech
latach przekraczają poziom 372 hm3 tj. nieznacznie mniejszy niż w okresie 1999-2000.
Pobór wody na cele produkcyjne w ostatnich dwóch latach zmalał o 739 hm3 odwracając
tendencję obserwowaną w okresie 2001-2006, kiedy to pobór osiągnął rekordową wartość
4 737 hm3. Obecnie pobór jest na poziomie 99,4 % poboru z roku 1999. Największy spadek
poboru - 438 hm3 - w ostatnich dwóch latach nastąpił w dorzeczu górnej Wisły osiągając
wielkość stanowiącą zaledwie 79,5 % poboru z roku 1999. Spadek poboru o 299 hm3 nastąpił
również w dorzeczu środkowej Wisły jednak nadal jest on wyższy od poboru w okresie 19992004 stanowiąc 118,8 % poboru w roku 1999. Pobory w dorzeczu dolnej Wisły stanowią
obecnie 83,4 % poborów w 1999 roku i w ostatnich dwóch latach mają tendencję spadkową.
Pobór wody do nawodnień i uzupełniania stawów rybnych od pięciu lat (2004-2008)
utrzymuje się na poziomie ponad 650 hm3, przy czym w ostatnim roku zanotowano niewielki
spadek o 13,9 hm3. We wszystkich częściach dorzecza obecne pobory są wyższe niż na
początku okresu 1999-2008 i stanowią odpowiednio: w dorzeczu górnej Wisły 114,9 %, w
dorzeczu środkowej Wisły 120,9 % i w dorzeczu dolnej Wisły 104,7 % poborów w roku
1999. W dorzeczu górnej Wisły pobory od 2005 nieznacznie spadają, w sumie od
rekordowego poziomu 293 hm3 o 22,9 hm3. W dorzeczu środkowej Wisły pobory od 2003
wzrosły o 63,9 hm3 czyli o 27,3 %. W dorzeczu dolnej Wisły pobory od trzech lat utrzymują
się na poziomie 90-100 hm3 czyli nieznacznie wyższym niż w latach 1999-2001 a nieznacznie
niższym niż w rekordowych latach 2003-2004 kiedy to pobór wynosił 104 hm3.
Pobór wody do celów wodociągowych ma tendencje spadkową i w ostatnich pięciu latach
nieznacznie przekracza 1 150 hm3. W 2008 roku pobór stanowił 88,2 % poboru w roku 1999 i
był o 15,2 hm3 większy niż w roku poprzednim. W dorzeczu górnej Wisły pobory stale
spadają osiągając w 2008 roku poziom 76,6 % poboru w roku 1999. Obecny pobór jest o
154 hm3 niższy niż w 1999 roku. Natomiast w dorzeczu środkowej Wisły pobór od trzech lat
pozostaje na stałym poziomie około 460-474 hm3, tylko nieznacznie niższym niż w latach
1999-2000. Podobnie kształtuje się pobór w dorzeczu dolnej Wisły - w ostatnich czterech
latach wynosił 189-196 hm3 i był minimalnie niższy niż w latach 1999-2000.
Potrzeby wodne energetyki cieplnej.
Elektrownie cieplne potrzebują do swej pracy znacznych ilości wody chłodzącej. Ilość wody
krążącej w obiegu jest zależna od typu i mocy elektrowni, rodzaju obiegu oraz stopnia
podgrzania wody w kondensatorach turbin. Podgrzew wody jest zazwyczaj rzędu 8 – 10 0C.
Korzystne są obiegi otwarte bowiem mają one niższe koszty inwestycyjne oraz niższe straty
bezzwrotne wody niż w obiegach zamkniętych. Mankamentem ich jest jednak znaczny wpływ
ekologiczny na środowisko wodne w postaci zrzutu podgrzanej wody.
29
Potrzebny pobór wody do chłodzenia na każde 1000 MW mocy wynosi 40 m3/s przy
podgrzaniu wody o 8 – 10 0C. Straty bezzwrotne w obiegu otwartym (rzecznym) wynoszą
około 0,6 % wody będącej w obiegu czyli przy 1000 MW mocy wynosi to około 0,24 m3/s.
Straty w układzie zbiornikowym (jeziora lub sztuczne zbiorniki) są nieco wyższe i wynoszą
0,7 % wody będącej w obiegu czyli około 0,28 m3/s przy 1000 MW mocy. Straty bezzwrotne
w układach zamkniętych (wieże chłodzące lub stawy rozbryzgowe) są dużo wyższe i wynoszą
około 1,5 % wody będącej w obiegu czyli około 0,6 m3/s przy 1000 MW mocy. Koszt
obiegów chłodzących zamkniętych wynosi około 7,5 % kosztów całej elektrowni. Koszt
obiegów otwartych jest niższy i wynosi około 3,6 % całej elektrowni.
Przewidywany wzrost mocy w nowych elektrowniach cieplnych i jądrowych
Sumaryczna moc planowanych do budowy w najbliższych latach elektrowni cieplnych w
dorzeczu Wisły sięga około 6 700 MW. Przy założeniu otwartych obiegów wody chłodzącej
potrzebny pobór wody chłodzącej wyniesie około 250 m3/s.
Dodatkowo w dorzeczu Wisły możliwa jest lokalizacja elektrowni atomowych.
Elektrownie atomowe ze względu na niższą sprawność cieplną wymagają większych ilości
wody chłodzącej o około 10% w stosunku do analogicznej elektrowni cieplnej
konwencjonalnej. W przypadku wykorzystania Wisły jako otwartego obiegu wody chłodzącej
duże elektrownie cieplne mogą wymagać poboru wody zbliżonego do SNQ, co nie jest
możliwe.
Jedną z planowanych poprzednio lokalizacji elektrowni jądrowej był zbiornik
Włocławski charakteryzujący się dużą objętością.
7. STAN MELIORACJI PODSTAWOWYCH W DORZECZU WISŁY
Wprowadzenie
Gospodarka wodna na obszarach wiejskich nabiera coraz większego znaczenia ze względu na
konieczność zwiększenia produkcji rolnej, zwiększenie konkurencyjności polskich
gospodarstw rolnych oraz potrzebę ochrony jakości wody i całego środowiska przyrodniczego
na obszarach wiejskich. Melioracje podstawowe stanowią ważny element infrastruktury
obszarów wiejskich. W naszej strefie klimatycznej potrzeby wodne roślin są zaspokajane
głównie wodami opadowymi gromadzonymi w glebie.
W zespole pracowników IMGW brak jest specjalistów z zakresu melioracji
podstawowych. Dlatego też ekspertyzę dotyczącą melioracji podstawowych zlecono
Instytutowi Melioracji i Użytków Zielonych w Falentach, Zakładowi Zasobów Wodnych,
który jest specjalistą w tej dziedzinie.
Wiele czynników mogących mieć wpływ na stan melioracji podstawowych, a szerzej
na stan gospodarki wodnej na obszarach wiejskich nie jest do końca wyjaśnionych. Dotyczy
to takich zagadnień jak wpływ globalnych zmian klimatu na rolnictwo, potrzeby wodne roślin
w warunkach wzrostu stężenia CO2 oraz możliwości prowadzenia produkcji rolniczej na
obszarach cennych przyrodniczo.
Praca w zakresie oceny obecnego stanu melioracji podstawowych oparta została na
zebraniu i analizie materiałów statystycznych i sprawozdawczych gromadzonych w
Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz w Wojewódzkich Zarządach Melioracji i
Urządzeń Wodnych. Dane te zostały przetransformowane z granic administracyjnych do
granic zlewni i dorzeczy. Ekspertyzę wykonał 9-osobowy zespół pod kierownictwem
prof. Waldemara Mioduszewskiego.
30
Pobory wody dla celów rolniczych
Zgodnie z danymi GUS obecny pobór wody dla nawodnień rolniczych i leśnych oraz na
potrzeby stawów rybnych wynosi około 1 km3 rocznie, co stanowi jedynie około 10% całego
poboru wody. Ocenia się, że rolnictwo łącznie z leśnictwem pobiera z rzek nie więcej niż
300 mln. m3 wody rocznie. W rzeczywistości pobór wody na potrzeby rolnictwa jest jeszcze
mniejszy i nie przekracza 100 mln. m3 rocznie. Jest on wykorzystywany głównie do
nawodnień podsiąkowych użytków zielonych.
Braki wody mogą wystąpić przy zaspokojeniu potrzeb rolnictwa w przypadku
konieczności zwiększenia powierzchni nawadnianych użytków zielonych. Pewne obawy
budzić może ewentualne zwiększenie areału roślin energetycznych, zużywających
szczególnie dużych ilości wody. Zagrożeniem dla zaopatrzenia w wodę rolnictwa może być
również zwiększenie ewapotranspiracji przy jednoczesnym zmniejszeniu opadów w okresie
wegetacyjnym w wyniku zmian klimatycznych.
Potrzeby wodne rolnictwa będą zależne od przyjętej przez państwo strategii rozwoju
rolnictwa. Pozostawienie obecnego areału rolnego przy niskiej wydajności, co nie będzie
wymagać specjalnych nawodnień czy zmniejszenie areału rolnego i wprowadzenie nawodnień
tak aby to rolnictwo stało się konkurencyjne dla rolnictwa UE.
Zakres Ekspertyzy
Ekspertyza zawiera trzy podstawowe części.
Część pierwsza obejmuje charakterystykę i ocenę istniejącego stanu melioracji
podstawowych. Przedstawiono obecny stan prawny, charakterystykę infrastruktury
melioracyjnej w granicach kraju, melioracje podstawowe w dorzeczu Wisły, stan wałów
przeciwpowodziowych, stan małej retencji oraz przykładowe systemy melioracji
podstawowych.
Część druga przedstawia prognozę rozwoju melioracji podstawowych do 2020 r.
Wzięto pod uwagę analizę rozwoju melioracji podstawowych w oparciu o dane statystyczne z
ostatnich 10 lat, analizę potrzeb w zakresie utrzymania i eksploatacji systemów
melioracyjnych, analizę potrzeb nawodnień użytków rolnych i uwarunkowania w zakresie
eksploatacji i utrzymania obiektów melioracyjnych.
Część trzecia obejmuje uwarunkowania rozwoju melioracji podstawowych ze
szczególnym uwzględnieniem produkcji żywności, ochrony środowiska i dostępności wody.
31