Pourazowy wstrząs

Pourazowy wstrz s:
w jaki sposób nas ogranicza
i co mo emy z nim zrobi
Peggy Rubin
(tøum. Robert TULO Wa kiewicz)
Karlton Terry jest nauczycielem pre- i postnatalnym, terapeut i szefem The Consulate Healing Center naturopatycznego, holistyczne go o rodka w Denver, Colorado. Peggy Rubin, zwi zana z The Center for Sacred Theatre
w Ashland, przeprowadziøa ten wywiad w styczniu 2001 roku.
PEGGY: Prowadzisz wiele kursów edukacyjnych, a tak e wøasn praktyk terapeutyczn
skoncentrowan na leczeniu szoku. Czym jest wstrz s i jak si go nabawiamy?
KARLTON: Wstrz s jest wzorcem zahamowania, przechowywanym w psychice i ciele po tym, jak
dana osoba prze yøa jakie cios lub traum – co , co wtøoczyøo j w stan klinicznego szoku.
Ekstremalnym przykøadem wstrz su jest PTSD; to z tego powodu weterani wojenni maj
retrospekcje. Ale na stan wstrz su mo e wskazywa tak e to, e pani Kowalska stale zapomina,
gdzie podziaøa klucze lub stale gubi portmonetk . Wszyscy jeste my w jakim stopniu dotkni ci
wstrz sem. Nie spotkaøem jeszcze duszy, która nie nosiøaby jakiej dozy nieuleczonego wstrz su.
Dopóki zostanie on nie rozwi zany, mamy zablokowane lub zahamowane znaczne obszary psychiki
i funkcjonowania w yciu.
Najbardziej zaawansowane badania nad wstrz sem i jego psychologicznymi konsekwencjami
zawdzi czamy pracom Williama Emersona. adna inna znana mi psychologiczna ani zorientowana
na ciaøo terapia nie prezentuje tak gø bokiego poziomu wiadomo ci w rozumieniu wstrz su, jak ta,
jak mo emy znale u najbardziej zaawansowanych w szkoleniu czøonków spoøeczno ci skupionej
wokóø Emersona.
Próbuj c przyspieszy wøasny proces zdrowienia podejmowaøem kilka ró nych form psychoterapii
na przestrzeni dziesi ciu lat. Ucz szczaøem niemal na ka dy dost pny zaawansowany kurs; kilka z
nich miaøo w programie wiczenie technik terapeutycznych z klientami. Wedøug moich
do wiadcze , pod wzgl dem ø czenia dokona naukowych z procesami duchowymi, jakie wi
si
z yciem pøodowym i porodem – a wi c okresem kiedy zapisuj si najwcze niejsze i najgø bsze
wzorce dla ciaøa, mentalno ci i umysøu – najwi cej mi daøy treningi Williama Emersona. Odkryøem,
e mam naturalny dar czy talent do tej pracy, a moja prywatna praktyka powstaøa dzi ki dobrym
referencjom. Jestem caøkowicie zanurzony w ducha pracy Emersona ale jednocze nie zaczynam
otwiera si na pewne szczególne, interesuj ce mnie obszary oraz dodaj nowy materiaø wøasny.
William Emerson podkre la ró nice mi dzy traum a wstrz sem. Stosuje tak e inny system
leczenia dla traumy, a inny dla wstrz su. Na czym polegaj te ró nice?
Odró nianie traumy od wstrz su zarówno je li chodzi o diagnoz jak i leczenie, jest takie wa ne
dlatego, e wstzr s nie poddaje si klasycznym technikom terapeutycznym. Jako stan ostrzejszy ni
uraz lub trauma, wstrz s przechowywany jest w cele i w psychice w sposób bardziej uporczywy i
cz sto te a-logiczny. Sam traum leczy si øatwiej, bo pod wzgl dem wzorców przechowywania
w duszy i w organizmie jest ona bardziej linearna i logiczna, a przy tym reaguje pozytywnie na
procesy katharsis i inne formy gø bokich interwencji. Chodzi o to, e trauma zazwyczaj zamra a
system czøowieka w stanie wstrz su. Wyszkolony facylitator1 potrafi odró ni , gdzie w zwi zku z
tym czy innym dawnym do wiadczeniem pacjent tkwi w szoku, a gdzie cierpi wskutek traumy i
odpowiednio dobra zestaw technik terapeutycznych.
Jak te ró nice przejawiaj si w yciu ludzkim?
W obszarze do wiadczenia osobistego trauma jest zdecydowanie bardziej krótkotrwaøa. Bardziej
przypomina podra nienie lub lub powa n przeszkod . W porównaniu z ni wstrz s jest szerszy
tematycznie i naprawd trwale nas unieruchamia, blokuje.
Czy w ci gu lat pracy w tym obszarze miaøe wra enie, e wzrasta na wiecie liczba prze y
wywoøuj cych wstrz s– e ludzi maj trudniejsze przej cia, powiedzmy, przy wøasnych
narodzinach lub bezwstrz sowym rodzeniu dzieci?
Caøe ludzkie poøo enie jest naznaczone wstrz sem: jest prawie niemo liwe przej przez faz
zagnie d enia, ycie pøodowe i poród nie øapi c wstrz su po drodze. Bez w tpienia sprawy takie jak
skutki przeludnienia czy nap dzane przez nie wiadomo akty agresji ci gle si nasilaj , ale trudno
mi jest stwierdzi , czy istotnie do wiadczenia wstrz sowe narastaj .
O wiele wa niejsze jest wiedzie – z czego wi kszo ludzi nie zdaje sobie sprawy – e na poziom
wstrz su jaki w sobie nosimy mo e mie wpøyw to, jak wiele mieli my zasobów i jak bardzo nie
chronione byøy nasze ciaøa i dusze na pocz tku ycia. Dziecko w fazie pøodowej jest jeszcze
bardziej zale ne i bezbronne ni niemowl i nara one na wstrz s wskutek zdarze , które w
pó niejszym wieku wywoøaøyby tylko traum , a w dorosøo ci byøy odnotowane zaledwie jako
niekorzystne. Dziecko, które pocz øo si w efekcie gwaøtu, a potem dojrzewa w øonie uzale nionej
od cracku nastolatki, która nie ma m a, od pocz cia znajduje si w stanie szoku – w caøkiem innej
sytuacji ni dziecko chciane, planowane i oczekiwane, którego matka jest w dobrej kondycji
psychicznej, od ywia si wøa ciwie i jest szcz liw on ojca dziecka, który j wspiera.
W fazie pøodowej dzieci s bardziej wra liwe na wstrz s, ni w wieku np. jednego miesi ca, ale
mo e si okaza , e jedno ma wi ksze zasoby ni drugie. Kiedy raz doznali my wstrz su, jeste my
bardziej podatni na kolejne – zwøaszcza je li s one zbli one „tematycznie” do pierwotnego –
dopóki ów pierwszy nie zostanie rozwi zany. Obecnie mamy w zasi gu wi cej mo liwych
interwencji poøo niczych ni kiedykolwiek: cesarskie ci cia, podawanie narkotyków, kleszcze itp.
Wszystkie one wywoøuj u dziecka wstrz s, cho cz sto s konieczne.
Mimo to – pracuj c jako wolontariusz w miejskich szkoøach podstawowych i rednich i porównuj c
z dzisiejszymi dzie mi zdj cia uczniów z pocz tku XX wieku – mog stwierdzi , e w tamtych
pokoleniach poziom wstrz su byø przynajmniej tak wysoki, o ile nie wy szy, ni dzisiaj.
Co ma zrobi nauczyciel widz c, e jakie dziecko czy dzieci w jego klasie demonstruj
zachowania wstrz sowe. Czym one s jak mógøby im zaradzi ?
Najwa niejsze, co mo e zrobi nauczyciel, to rozumie , przez co i kiedy wstrz s uaktywniany jest
na nowo. Aktywizuje on przysadkowo-adrenergiczne obwody mózgu, które mog zakøóca logiczne
my lenie. Uaktywniony wstrz s „odpala” zachowania, które wydaj si niemo liwe do opanowania
lub zmiany, zwøaszcza gdy nauczyciel ma w klasie kilkoro odreagowuj cych jednocze nie dzieci.
Kiedy dziecko przejawia zachowania wstrz sowe, nie ma ono szans wróci pod perswazj do
siebie, ani uwa a na lekcji czy zachowywa si „normalnie” czyli zastosowa si do wymogów
nauczyciela. W szkoøach na caøym wiecie nauczyciele notorycznie pokonuj si sami poprzez
próby egzekwowania czego , czego nie da si wyegzekwowa – przynajmniej nie w danej chwili.
To tak jakby próbowa korzysta z komputera gdy jest u piony lub si zawiesiø. Je li nauczyciel
b dzie w takich sytuacjach rozumiaø, e ma do czynienia z szokiem, b dzie miaø du o øatwiejsze
ycie. S pewne pomocne chwyty, jakich mo e si nauczy i potem stosowa – przynajmniej tak
1
Od angielskiego søowa to facilitate – uøatwia . Facylitator to pewien typ psychoterapeuty wspomagaj cy swoimi
umiej tno ciami, technikami i wiedz procesy wewn trzne klienta d ce w stron jego uzdrowienia i integracji
(przyp. tøum.).
døugo, jak døugo sam nie „zalicza” wstrz su, gdy stany te s zara liwe.
W jaki sposób wstrz s dziaøa w rodzinie? Wyobra am sobie, jak rodzice si nim zara aj , a
potem przenosz na dzieci, i tak w kóøko. Czy to mo liwe?
Wstrz s w polu rodziny jest zøo onym i fascynuj cym zjawiskiem. Szczególnie zara liwy jest w
rodzinach, gdzie starsi czøonkowie d wigaj wstrz s z wøasnego dzieci stwa, pochodz cy z
uzale nie , wykorzystania, zranie emocjonalnych, obsesyjnej kontroli czy braku miøo ci. Zjazdy
rodzinne, uroczysto ci i wi ta s zazwyczaj wyl garni stanów wstrz su. Gdy jednak cho jedna
osoba wie, co si dzieje, ma szans wnie jak energetyczn zmian . Mo e zlokalizowa i
rozbroi te aktywacje i reaktywacje oraz sama unikn ich u siebie, staj c si trze wym oparciem
dla siebie i innych. Wstrz su, podobnie jak traumy, doznaj najcz ciej dzieci od rodziców, a je li
sami wpadaj w swoje reaktywacje, to na pewno adne dziecko si nie uchowa, nawet dorosøe.
Je li widz , e pewne rzeczy budz we mnie wspomnienia wstrz sowych zdarze z przeszøo ci,
a mimo to wci je powielam, to czy mam szans otrz sn si z tego? Zobaczy , co sobie tym
robi ?
Je li wci robisz rzeczy, które reaktywuj twój wstrz s, to zapewne znaczy, e twoja psychika
chce, aby pracowaøa z t dziedzin , wi c dlatego stawia ci j przed oczy.
Wi kszo ludzi wymachuje r kami, woøaj c: „dlaczego to przydarza si zawsze mi?!” Aby poøapa
si w takiej sytuacji, musisz zbada jej wszystkie odniesienia i konteksty. Im wi cej wiadomo ci
rozwiniesz wokóø tego, tym øatwiej i szybciej dostrze esz, e to nadci ga. Co ja robi i czym to
jest? W jakich sytuacjach to mi si nagminnie zdarza? Co dzieje si wcze niej, zanim to si
zaczyna? Jakie masz uczucia – realne doznania e-mocjonalne w ciele – przed, w czasie i po? W jaki
miejscach ciaøa si lokalizuj ? Mo esz je sobie zapisywa w tzw. dzienniczku lub dzieli si z
przyjacióømi. Kiedy tworzysz sobie takie miejscowe mapy, mo esz ja niej dojrze swój krajobraz
psychiczny lub topografi i y z wi ksz wiadomo ci . To jest dopiero pocz tek. Kiedy masz
map , mo esz rozpracowywa swoje wzorce wstrz su
Wstrz s zaw a wiadomo , to jego praca na rzecz przetrwania. Problem zaczyna si , gdy w „tu-iteraz” nast puj reaktywacje z „tam-i-wtedy”, bo nasza wiadomo niepotrzebnie si ulatnia, a my
ko czymy jako przyczyna wøasnych problemów.
Widz , e mi dzy lud mi s wielkie ró nice je li chodzi o sposoby do wiadczania zdarze
wstrz sowych i prac z nich skutkami, ale czy jest ogólna prawda co do osób, które wiedz , e
s w stanie szoku i staraj si z tym pracowa ?
Zdumiewaj ce jest, e sama nauka rozpoznawania, kiedy, gdzie i jak fundujemy sobie wstrz s, jest
najzdrowsz rzecz jak mo emy dla siebie zrobi . Nast pny krok to szukanie, znajdowanie i
korzystanie z sieci wsparcia – szczególnie w klimacie wspóøodczuwania, wø czaj c w to empati
dla samego siebie.
W jaki sposób kto uwalnia wstrz s ze swego ciaøa, umysøu, inteligencji emocjonalnej?
Có ... tu nie ma krótkiego opisu. Mog tylko powiedzie , e praca ta musi przebiega w
bezpiecznym, empatycznym i wspieraj cym otoczeniu, w którym zainteresowane osoby mog
do wiadcza maøych fragmentów swojego stanu wstrz su, tak by nie dozna przeci enia i
retraumatyzacji. Musz wchodzi w regresje mierz c w stron dawnych urazów, które wytworzyøy
stan szoku, ale te trzyma nad tym kontrol . Kiedy odkryjesz, co spowodowaøo twój wstrz s oraz
jak on wpøywa na twoje uczucia i ciaøo, mo esz zacz – poprzez peøn empatii dla siebie,
przytomn wiadomo – stosowa odpowiednie techniki, by podwa y zamki, które wi
go w
twoim systemie psychofizycznym.
Gdy wstrz s zostanie zluzowany, nagle zaskoczy ci , e zamiast go odtwarza i reagowa wedøug
nie wiadomych schematów, udaøo ci si zachowa peøn wiadomo i podj wøa ciwe decyzje,
wynikaj ce z wewn trznego odd wi ku. To przebøysk nadchodz cego wyzwolenia: zdolno ci
zmierzania tam, gdzie kieruje ci twój proces i cel ycia, z rosn c wiadomo ci i palet wyborów.
Gdy nie rozwi zany wstrz s reaktywuje si w naszym codziennym yciu, cz sto towarzysz temu
ró ne symptomy. Poni sze przykøady, odnosz ce si do dwóch ukøadów naszego autonomicznego
systemu nerwowego – ukøadu wspóøczulnego (sympatycznego) i przywspóøczulnego
(parasympatycznego) – obrazuj bazuj ce na nich dwa typy wstrz su: pobudzeniowy i hamuj cy.
 Cz ste, szybkie mruganie powiekami lub bardzo rzadkie i wolne mruganie powiekami;
 Bardzo napi ty, twardy ukøad mi niowy lub ukøad mi niowy zwiotczaøy, nadmiernie
rozlu niony;
 Rumiane, plamiaste zaczerwienienia lub ogólny koloryt skóry b d skóra bardzo biaøa i
blada;
 Intensywny, nadmiernie skupiony i zwarty stan bycia lub stan bardzo przestrzenny, mglisty i
rozrzedzony;
 Szybkie i niewspóømiernie silne reagowanie na stres i bod ce lub wycofanie si do
wewn trz i niezdolno do zorganizowanego my lenia
Pierwszym krokiem w stron pokonania tych ogranicze afektywnych jest nauka rozpoznawani ich
w samym sobie. Taka samo wiadomo w gruncie rzeczy zaczyna zmniejsza intensywno i
cz stotliwo reaktywacji wstrz su. Wynotowanie sobie bod ców, jakie je wyzwalaj , pomaga
rozpozna tzw. scenariusze szoku we wøasnym, codziennym yciu.
www.sentienttimes.com kwiecie / maj 2001