PRA WO SPADK O W E
Transkrypt
PRA WO SPADK O W E
PRAWO SPADKOWE 1 PUBLIK AC JA BEZPŁATNA Spis treści Wstęp ................................................................................................................................................................ 1 PRAWO SPADKOWE Rozdział 1. Spadek i jego nabycie.................................................................................................................. 1 1.1. Co to jest spadek i jaki jest jego skład? ...................................................................................... 1 1.2. Co to jest otwarcie spadku i jakie jest jego znaczenie? ....................................................... 1 1.3. Przyjęcie i odrzucenie spadku. ...................................................................................................... 1 1.3.1. Kiedy przyjąć, a kiedy odrzucić spadek? ..................................................................... 1 1.3.2. Co zrobić, aby przyjąć lub odrzucić spadek? – Krok po kroku .......................... 1 1.3.3. Terminy do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzucenia spadku........ 1 1.3.4. Co zrobić gdy przepadnie termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. ............................................................................... 1 1.4. Jak uzyskać potwierdzenie, że to właśnie my jesteśmy spadkobiercami? ................. 1 1.4.1. Uwagi ogólne ........................................................................................................................... 1 1.4.2. Stwierdzenie nabycia spadku........................................................................................... 1 1.4.3. Poświadczenie dziedziczenia ........................................................................................... 1 1.5. Spadek z długami (jak uniknąć odpowiedzialności za długi pozostawione przez spadkodawcę?) ........................................................................................ 1 1.6. Dział spadku .......................................................................................................................................... 1 1.6.1. Wspólność spadku ................................................................................................................ 1 1.6.2. Jak podzielić spadek? ........................................................................................................... 1 1.6.2.1. Umowny dział spadku ...................................................................................... 1 1.6.2.2. Sądowy dział spadku – krok po kroku ...................................................... 1 Rozdział 2. Różnice między dziedziczeniem z ustawy a dziedziczeniem z testamentu ........ 1 2.1. Wstęp ........................................................................................................................................................ 1 2.2. Dziedziczenie ustawowe, czyli kto po kim dziedziczy i w jakiej kolejności .................. 2.2.1. Pierwsza grupa spadkobierców ......................................................................................... 2.2.2. Druga grupa spadkobierców ............................................................................................... 2.2.3. Trzecia grupa spadkobierców............................................................................................. 2.2.4. Czwarta grupa spadkobierców ........................................................................................... 2.2.5. Piąta grupa spadkobierców ................................................................................................. 2.2.6. Sytuacja dzieci adoptowanych ............................................................................................ 2.2.6.1. Adopcja pełna ......................................................................................................... 2.2.6.2. Adopcja niepełna ................................................................................................... 2.3. Dziedziczenie z testamentu ............................................................................................................... 2.3.1. Co to jest testament? ............................................................................................................... 2.3.2. Co powinno znaleźć się w testamencie? ......................................................................... 2.3.3. Kto może sporządzić testament? ....................................................................................... 2.3.4. Rodzaje testamentów ............................................................................................................. 3 PRAWO SPADKOWE 2.3.4.1. Testamenty zwykłe .............................................................................................. 2.3.4.1.1. Testament własnoręczny (hologra iczny) ..................................... 2.3.4.1.2. Testament notarialny .............................................................................. 2.3.4.1.3. Testament allogra iczny......................................................................... 2.3.4.2. Testamenty szczególne....................................................................................... 2.3.4.2.1. Testament ustny ........................................................................................ 2.3.4.2.2. Testament podróżny ............................................................................... 2.3.4.2.3. Testament wojskowy .............................................................................. 2.3.5. Ogólne informacje o powołaniu spadkobiercy ............................................................ 2.3.6. Jak interpretować testament? ............................................................................................. 2.3.7. Jak odwołać testament? ......................................................................................................... 2.3.9. Wykonawca testamentu ........................................................................................................ 2.3.9.1. Podstawowe informacje o wykonawcy testamentu ............................... 2.3.9.2. Prawa i obowiązki wykonawcy testamentu .............................................. 2.3.10. Niegodność dziedziczenia ................................................................................................. Rozdział 3. Zachowek ..................................................................................................................................................... 3.1. Co to jest zachowek i kto może go żądać? ................................................................................... 3.2. Sposób obliczania zachowku............................................................................................................. 3.3. Darowizna a wysokość zachowku................................................................................................... 3.4. Co zrobić jeśli dana osoba nie chce wypłacić nam zachowku? .......................................... 3.5. Przedawnienie możliwości żądania zachowku ......................................................................... 3.6. Wydziedziczenie ..................................................................................................................................... Rozdział 4. Zrzeczenie się dziedziczenia .............................................................................................................. 4.1. Uwagi ogólne ............................................................................................................................................ 4.2. Kto i jak może zawrzeć umowę o zrzeczenie się dziedziczenia? ....................................... Rozdział 5. Podatek od spadków ............................................................................................................................... Załącznik 1 ...................................................................................................................................................................... 4 Wstęp PRAWO SPADKOWE Broszura, którą trzymają Państwo w rękach, powstała w ramach projektu poradnictwa prawnego i obywatelskiego zainicjowanego przez Związek Międzygminny Ślęza-Oława, Stowarzyszenie „Euro-Concret” oraz BMB Kancelarię Radców Prawnych E. Jarus, D. Banaś Spółka komandytowa przy współpracy z Gminą Św. Katarzyna, współ inansowanego przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Celem owego projektu jest poprawienie jakości i efektywności uzyskiwanej bezpłatnej pomocy w zakresie objętym poradnictwem prawnym i obywatelskim mieszkańców powiatów wrocławskiego, oławskiego, strzelińskiego i ząbkowickiego. W ramach projektu powstało 13 punktów poradnictwa prawnego i obywatelskiego, w których w sposób rzetelny, poufny, bezstronny i przede wszystkim bezpłatny świadczone są usługi prawne. Do końca roku 2011 powstaną cztery broszury informacyjne, które mają być swego rodzaju przewodnikami po zagadnieniach prawnych budzących największe zainteresowanie wśród obywateli proszących o bezpłatną poradę prawną. Celem broszur jest z jednej strony zapoznanie tych osób z podstawowymi instytucjami danej dziedziny prawa, a z drugiej strony poinstruowanie ich krok po kroku co mają zrobić w sytuacji, gdy pojawi się problem. Jedną z pierwszych publikacji tego rodzaju jest właśnie „Prawo spadkowe”, które jest dziedziną prawa niezwykle istotną, albowiem każdy z nas, choćby raz w życiu, będzie musiał się z nią zapoznać, aby być w stanie uporządkować stosunki własnościowe istniejące między własną osobą a spadkodawcami. Jej podstawowym źródłem jest dział IV ustawy Kodeks cywilny z dnia 23 kwietnia 1964 r. (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.), ale nie mniejsze znaczenie mają też: ustawa Prawo o notariacie z dnia 14 lutego 1991 r. (Dz. U. nr 22, poz. 91), w której uregulowane zostały akty poświadczenia dziedziczenia, kodeks postępowania cywilnego z dnia 17 listopada 1964 (Dz. U. nr 43 poz. 296) regulujący sądową procedurę w sprawach z zakresu prawa spadkowego oraz ustawa o podatku od spadków i darowizn z dnia 28 lipca 1983 (Dz. U. nr 45 poz. 207) stanowiąca o tym kto, w jakim momencie i w jakiej wysokości musi zapłacić podatek od spadku. Broszura skierowana jest do osób, które na co dzień nie mają styczności z zagadnieniami prawnymi. W związku z tym język prawniczy został znacznie uproszczony, a treść została wzbogacona o różnorakie przykłady umożliwiające jak najprostszą ilustrację instytucji prawa spadkowego. Ponadto w broszurze zamieszczono dużą ilość przykładowych pism procesowych, które najczęściej trzeba samemu napisać w czasie postępowania spadkowego. Wszystkie zagadnienia zostały ułożone w kolejności od najłatwiejszych i najbardziej podstawowych do najtrudniejszych. W pierwszym rozdziale dowiedzą się Państwo czym tak naprawdę jest spadek, co wchodzi w jego skład, kiedy najlepiej przyjąć, a kiedy odrzucić spadek oraz jak przeprowadzić postępowanie spadkowe i uzyskać potwierdzenie, że to właśnie my jesteśmy spadkobiercami. W kolejnych rozdziałach dowiemy się jakie są różnice między dwoma rodzajami dziedziczenia – ustawowym i testamentowym, a także kiedy najlepiej napisać testament, jak to zrobić i w jaki sposób doprowadzić do uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia. Ponadto, dowiedzą się Państwo co to jest wydziedziczenie i w jaki sposób żądać spadku nawet jeśli spadkodawca pominął nas w testamencie. 5 Ostatnie rozdziały dotyczą spraw najmniej przyjemnych – zrzeczenia się dziedziczenia oraz opłat i podatków. Z nich dowiedzą się Państwo ile tak naprawdę będzie kosztowało przyjęcie spadku zgodnie z przepisami dotyczącymi opłat notarialnych i przepisami podatkowymi. Wszystkie zagadnienia i problemy będą ilustrowane na przykładzie jednej, ikcyjnej rodziny, której historia została stworzona specjalnie na potrzeby broszury. Aby więc lepiej zrozumieć przykłady przedstawiamy Państwu rodzinę Kowalskich: PRAWO SPADKOWE Stefan Kowalski – głowa rodziny. Ojciec Hanny i Pawła. Pochodzi z Wrocławia, ma 55 lat, prowadzi firmę zajmującą się montowaniem okien. Przez ostatnie dwa lata Stefan ma problemy finansowe z powodu kryzysu gospodarczego – pożycza dużo pieniędzy od swojego kolegi Andrzeja i ma problemy z ich oddaniem. W związku z kłopotami finansowymi Stefan podupadł na zdrowiu – cierpi na bezsenność i ma poważną arytmię serca. Anna Kowalska – żona Stefana, matka Hanny i Pawła. Ma również 55 lat i prowadzi szkołę językową. Pochodzi z Chobieni, ale tuż po liceum przeprowadziła się do Wrocławia. Ze Stefanem poznała się na studiach – obydwoje ukończyli Akademię Ekonomiczną im. Oskara Langego we Wrocławiu. Anna jest niezadowolona z życia od czasu kiedy rozpoczął się kryzys gospodarczy. Jej szkoła ma coraz mniej klientów – szczególnie dlatego, że duże firmy zrezygnowały z finansowania szkoleń dla swoich pracowników. Co więcej, Anna przestaje się dogadywać ze Stefanem. Zaczyna podejrzewać, że Stefan ma kochankę… Hanna Sikora – córka Anny i Stefana. Ma 30 lat, męża i dwójkę dzieci. Od trzech lat nie pracuje. Utrzymuje się z renty, ponieważ dwa lata temu miała poważny wypadek samochodowy, w wyniku którego straciła czucie w jednej ręce. Hanna nie ma najlepszych kontaktów z ojcem – dowiedziała się od swoich znajomych, że widzieli jej ojca z inną kobietą. Paweł Kowalski – syn Anny i Stefana. Ma 28 lat, jest zaręczony, ale nie ma jeszcze dzieci. Jest poukładany, skończył Politechnikę Warszawską i właśnie otwiera własną firmę, która będzie produkowała ramy okienne dla firmy swojego ojca. Ilona Markiewicz – kochanka Stefana. Znają się z liceum, kiedyś byli ze sobą, ale w końcu ich drogi się rozeszły i później nie mieli ze sobą kontaktu przez ponad 25 lat. Rok temu znowu się spotkali dzięki portalowi nasza-klasa.pl i stara miłość odżyła. Andrzej Kuczyński – kolega Stefana ze studiów. Prowadzi lombard i dwa kantory. Jest osobą zamożną, ale też skąpą. Na wszystkim chce zarobić, nawet kosztem przyjaźni. Stefan pożycza od niego pieniądze, aby ratować swoją firmę, która przechodzi ciężki okres w czasie kryzysu gospodarczego. 6 Rozdział 1. Spadek i jego nabycie 1.1. Co to jest spadek i jaki jest jego skład? osobom, które spadkodawca przed swoją śmiercią pisemnie wskaże bankowi. Spadkodawca może wskazać jedynie swojego małżonka, rodziców, dziadków, dzieci, wnuków lub rodzeństwo. Należy przy tym pamiętać, że taka kwota nie wchodzi do spadku po posiadaczu rachunku! PRAWO SPADKOWE W momencie kiedy umiera spadkodawca (osoba, która pozostawia po sobie spadek) dochodzi do tzw. otwarcia spadku – zdarzenia, które powoduje, że wszystkie prawa i obowiązki, które do tej pory przysługiwały zmarłemu przechodzą na spadkobierców (czyli tych, którzy coś w spadku dostają). Tymi prawami i obowiązkami nazywa się właśnie spadek. W rzeczywistości spadkobiercy „wstępują” w sytuację spadkodawcy i od momentu nabycia spadku zajmują jego miejsce. Ustalenie więc jakie prawa i obowiązki przysługiwały zmarłemu ma bardzo istotne znaczenie, albowiem dzięki temu zabiegowi wiadomo będzie co tak naprawdę otrzymają spadkobiercy (czy będą to określone rzeczy, czy określone uprawnienia) lub jakie obowiązki zostaną na nich nałożone. Z przepisów, które znajdują się w kodeksie cywilnym można wyciągnąć informacje o tym, czego nie wliczamy do spadku. Zgodnie z nimi do spadku nie wchodzą: • prawa i obowiązki zmarłego, które nie mają charakteru majątkowego (np. dobra osobiste takie jak cześć, dobre imię, wolność czy godność), • prawa i obowiązki majątkowe ściśle związane z osobą zmarłego, (czyli takie, które opierają się na głębokim zaufaniu jednej osoby do drugiej, albo takie których nikt inny poza spadkodawcą nie może wypełnić (np. zapłata alimentów, otrzymanie renty, użytkowanie, uprawnienia członka spółdzielni, prawa z umowy o dzieło, zlecenia, prawa i obowiązki wspólnika spółki cywilnej oraz inne prawa ściśle związane ze spadkodawcą), • prawa i obowiązki, które po śmierci spadkodawcy otrzymują osoby określone przez przepisy prawa – bez względu na to, czy są one spadkobiercami. W tym przypadku ogólne przepisy prawa spadkowego zawarte w kodeksie cywilnym nie znajdują zastosowania, ponieważ przepisy szczególne wskazują konkretne osoby, na które przechodzą określone prawa i obowiązki niezależnie od tego czy chcą tego czy nie. Przykładami mogą być następujące sytuacje: o w przypadku śmierci osoby najmującej mieszkanie, w jej miejsce (w stosunek najmu) wstępują: małżonek, który nie najmował mieszkania razem z nim, dzieci tej osoby i jego współmałżonka, inne osoby, na które zmarły płacił alimenty, osoba, która mieszkała, żyła i była w związku ze zmarłym, o kwota pieniężna zgromadzona przez zmarłego na rachunku oszczędnościowym, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym i rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej może zostać wypłacona 7 • PRAWO SPADKOWE o podobnie udział w spółdzielni przysługujący spadkodawcy może zostać wypłacony osobie określonej w oświadczeniu, które spadkodawca złożył na piśmie przed swoją śmiercią, o można dokonać odpowiedniego zapisu w umowie, że służebność mieszkania (czyli określone uprawnienie do mieszkania) będzie przysługiwać dzieciom, rodzicom lub małżonkowi, niezależnie od tego czy są oni spadkobiercami czy nie, prawa i obowiązki wynikające z innych stosunków niż te określone przez przepisy prawa cywilnego – czyli takie, które wynikają z przepisów karnych (przepisy dotyczące wykroczeń i przestępstw) albo z przepisów administracyjnych (dotyczących relacji różnych osób z organami administracji publicznej takimi jak np. urzędy, jednostki samorządu terytorialnego itp.). 1.2. Co to jest otwarcie spadku i jakie jest jego znaczenie? Otwarciem spadku ustawodawca nazywa moment, w którym umiera dana osoba i pozostawia po sobie majątek podlegający dziedziczeniu przez spadkobierców. W chwili śmierci prawie wszystkie prawa i obowiązki należące do spadkodawcy (takie jak np. nieruchomości, ruchomości, prawo do mieszkania, pieniędzy czy też długi), które dotychczas do niego należały stają się spadkiem. Celowo użyto tu wyrażenia „prawie wszystkie”, albowiem niektóre prawa wygasają, albo przechodzą na określone osoby bez względu na to czy są one spadkobiercami czy nie (przypadki te zostały szczegółowo wymienione w poprzednim rozdziale). Moment otwarcia spadku (czyli chwila śmierci spadkodawcy) ma w prawie spadkowym bardzo ważne znaczenie, ponieważ: 1) Po pierwsze – w momencie otwarcia spadku ustala się krąg osób, które będą spadkobiercami, i które dostaną to co spadkodawca po sobie pozostawił, 2) Po drugie – ustala się co wchodzi w skład spadku (czyli dokładnie ustala się co tak naprawdę należało do spadkodawcy w momencie śmierci), 3) Po trzecie – ustala się, które osoby będą miały prawo do zachowku (o zachowku będzie mowa w rozdziale 3), 4) Po czwarte – sprawdza się czy w momencie śmierci spadkodawcy, któraś z osób będąca spadkobiercą nie zachowywała się niegodnie i nie może otrzymać spadku (patrz: podrozdział 2.3.10). Dokładne ustalenie momentu śmierci spadkodawcy ma bardzo ważne znaczenie w praktyce – od dnia śmierci (a czasami nawet godziny, czy minuty) będzie zależało ustalenie tego, kto po kim dziedziczy. Często przecież dochodzi do takich wypadków, w których ginie cała rodzina. Niedokładne albo błędne ustalenie chwili śmierci skutkuje tym, że niektóre osoby nie będą mogły zostać spadkobiercami (o tym kto po kim dziedziczy będzie mowa w rozdziale poświęconym dziedziczeniu ustawowemu). Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego data, godzina oraz miejsce zgonu lub znalezienia zwłok wpisywane są do aktu zgonu. Wskazana 8 Uznanie za zmarłego ma takie same skutki jak śmierć spadkobiercy. Jeśli kilka osób utraciło życie podczas wspólnie grożącego im niebezpieczeństwa to uważa się, że zmarły jednocześnie (ma to istotne znaczenie, ponieważ osoby, które zmarły w tej samej chwili nie mogą po sobie dziedziczyć). PRAWO SPADKOWE w tym dokumencie data i godzina jest chwilą otwarcia spadku. Czasami jednak trudno jest ustalić chwilę śmierci. W takim przypadku sąd, na podstawie przepisów kodeksu cywilnego, ustala jak najbardziej prawdopodobny moment śmierci spadkodawcy: • w razie zaginięcia, osoba zostaje uznana przez sąd za zmarłą po 10 lat od ostatniej informacji o tym, że żyje. Jeśli w chwili uznania za zmarłą osoba miałaby 70 lat to wystarczy upływ 5 lat, UWAGA: uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby 23 lata, • w razie zaginięcia podczas podróży samolotem, statkiem lub jakichkolwiek innych podróży morskich lub powietrznych, osoba może być uznana za zmarłą po upływie 6 miesięcy od dnia, w którym nastąpiła katastrofa. Jeśli nie było katastrofy to termin ten biegnie od momentu, w którym statek lub okręt miałby przybyć do portu przeznaczenia, • jeśli ktoś zaginął w związku z bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia, może być uznany za zmarłego po upływie roku od dnia, w którym niebezpieczeństwo ustało albo powinno ustać (np. powódź lub pożar), Kiedy spadkobierca nabywa spadek? Zgodnie z przepisami spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia (czyli śmierci spadkodawcy). Bez znaczenia jest tu czy spadkobierca chce nabyć spadek czy nie. Może on nawet nie wiedzieć o śmierci spadkodawcy i nie chcieć przyjąć spadku, albo może się nie domyślać, że daleki krewny coś mu przekazał w testamencie. Nabycie takie jednak nie jest ostateczne i nieodwołalne. Spadkobierca może złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Dopiero po złożeniu jednego z takich oświadczeń nabycie lub odrzucenie spadku staje się ostateczne. Spadek nawet przez chwilę nie może być bezdziedziczny – zawsze ktoś musi go nabyć. Nabycie spadku nie jest uzależnione od późniejszego uzyskania potwierdzenia, że jest się spadkobiercą (sądowego stwierdzenia nabycia spadku albo uzyskania od notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia). Oczywiście, może mieć miejsce sytuacja, w której spadkobierca nie jest dokładnie znany, ale nie zmienia to faktu, że spadek ten spadkobierca nabywa w momencie jego otwarcia (śmierci spadkodawcy). Jakie są obowiązki związane z otwarciem spadku? Możemy wyróżnić cztery podstawowe obowiązki związane z otwarciem spadku (tj. obowiązki osób, które dziedziczą, pojawiające się w momencie śmierci spadkodawcy): a) Przede wszystkim muszą oni zorganizować pogrzeb i ponieść jego koszty. W zależności od miejscowości, regionu czy też religii koszty te będą się różniły, ale prawie zawsze będą 9 PRAWO SPADKOWE b) c) d) e) f) to podobne koszty związane z uzyskaniem miejsca na grób, postawieniem krzyża, albo nagrobka, nabyciem trumny, urządzeń ceremoniału pogrzebowego itd. Spadkobiercy muszą zwrócić pieniądze tym osobom, które faktycznie poniosły wyżej wymienione koszty. W większości przypadków koszty pogrzebowe pokrywane są jednak przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który na nasze żądanie jednorazowo wypłaca zasiłek pogrzebowy wynoszący 200% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia obowiązującego w momencie śmierci spadkodawcy. O zasiłek taki można wystąpić jeśli zmarły był ubezpieczony, pobierał rentę lub emeryturę (lub miał do tego prawo), pobierał zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek macierzyński lub zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia. O zasiłek mogą się starać członkowie rodziny osoby ubezpieczonej albo pobierającej rentę lub emeryturę. Aby uzyskać zasiłek pogrzebowy musimy wybrać się do ZUSu, wypełnić druk ZUS Z-12, dołączyć do niego odpis skrócony aktu zgonu spadkodawcy, oryginały rachunków poniesionych kosztów pogrzebu oraz dokumenty potwierdzające nasze pokrewieństwo (np. dowód osobisty i odpis skrócony aktu urodzenia). Na wystąpienie z żądaniem wypłaty zasiłku mamy 12 miesięcy od dnia śmierci spadkodawcy. Spadkobiercy muszą ponieść koszty związane z leczeniem spadkodawcy, jego pielęgnacji, opieki i utrzymaniem go przed śmiercią, Spadkobiercy muszą zapłacić zachowek tym osobom, które są do niego uprawnione (o zachowku będzie mowa w rozdziale 3), Spadkobiercy muszą wykonać zapisy albo polecenia testamentowe (ta kwestia również zostanie szczegółowo omówiona w dalszej części broszury), Po śmierci spadkodawcy rozpoczyna się postępowanie spadkowe w związku z czym spadkobiercy zobowiązani są do zapłacenia za: • zabezpieczenie spadku (sąd może zabezpieczyć spadek jeśli jest obawa, że spadek zostanie np. uszkodzony lub zniszczony), • ogłoszenie testamentu, • zrobienie spisu majątku zmarłego spadkodawcy, • wynagrodzenie wykonawcy testamentu czyli osoby, która zajmuje się spadkiem zaraz po śmierci spadkodawcy (wynagrodzenie ustala sąd w zależności od ilości czynności, których dokonał wykonawca) Ponadto - mąż, żona (chyba, że sąd orzekł o separacji między nimi), dzieci lub inne bliskie osoby (bez różnicy czy należą do rodziny czy nie – ważne by były to osoby bliskie), które mieszkały ze spadkodawcą w momencie jego śmierci mogą korzystać przez trzy kolejne miesiące z mieszkania i ze wszystkich urządzeń, które się w nim się znajdują. Przykład: Anna, żona Stefana Kowalskiego, wyprowadziła się z mieszkania należącego do Stefana zaraz po tym jak dowiedziała się, że jej mąż spotyka się z innymi kobietami. W końcu małżonkowie stracili ze sobą kontakt i do śmierci Stefana 10 Wyjątkiem od powyższej zasady jest sytuacja, w której Stefan coś wynajmował (np. mieszkanie komunalne) albo miał spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu, a osoba bliska Stefanowi, które dotychczas z nim zamieszkiwała, wstępuje w jego miejsce. Wyobraźmy sobie następującą sytuację: Przykład: Stefan Kowalski i jego kochanka Ilona mieszkali razem w mieszkaniu, które wynajmował Stefan. Niestety Stefan zginął w wypadku samochodowym dnia 1 marca 2010 r. Ilona ma teraz dwie możliwości: - albo jako osoba bliska Stefanowi wstąpi w jego miejsce najemcy mieszkania (w razie śmierci najemcy lokalu mieszkalnego w stosunek najmu lokalu wstępują: małżonek niebędący współnajemcą lokalu, dzieci najemcy i jego współmałżonka, inne osoby, wobec których najemca był obowiązany do świadczeń alimentacyjnych, oraz osoba, która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą) - albo będzie musiała opuścić mieszkanie (wtedy stosunek najmu wygasa) PRAWO SPADKOWE pozostawali w faktycznej separacji (nie orzeczonej przez sąd). W międzyczasie do mieszkania wprowadziła się kochanka Stefana – Ilona. Stefan zmarł na zawał dnia 1 marca 2010 r. a mieszkanie, zgodnie z pozostawionym testamentem odziedziczyły dzieci Stefana – Hanna i Paweł. Dzieci chciały jak najszybciej sprzedać mieszkanie, które dostały po ojcu, ale niestety musiały zaczekać przynajmniej do dnia 1 czerwca 2010 r. ponieważ Ilona, zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego, mogła mieszkać w mieszkaniu należącym do Stefana tak jak do tej pory przez 3 kolejne miesiące od dnia śmierci Stefana. Bez znaczenia jest tutaj fakt, że Ilona nie dostała nic w spadku. Bez znaczenia byłoby też czy Stefan by chciał żeby Ilona wyprowadziła się wcześniej niż po upływie 3 miesięcy (nawet gdyby zapisał to w testamencie). Sytuacja wygląda nieco inaczej w przypadku spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu: • Z chwilą śmierci jednego z małżonków spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego, które przysługiwało obojgu małżonkom, przypada drugiemu małżonkowi. Małżonek ten, jeżeli nie jest członkiem spółdzielni, powinien w terminie jednego roku od dnia śmierci współmałżonka złożyć deklarację członkowską. Małżonkowi zmarłego członka spółdzielni przysługuje roszczenie o przyjęcie w poczet członków spółdzielni. Jeżeli małżonek nie dokona żadnych czynności w ciągu jednego roku, spółdzielnia wyznaczy mu w tym dodatkowy termin, nie krótszy niż 6 miesięcy, uprzedzając o skutkach, jakie może spowodować jego niezachowanie, • Po upływie powyższego terminu spółdzielnia może podjąć uchwałę o wygaśnięciu spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu. W takim wypadku żądanie przyjęcia do spółdzielni i zawarcie umowy o ustanowieniu spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego przysługują małżonkowi, dzieciom i innym osobom 11 bliskim. Konieczne jest złożenie w terminie jednego roku deklaracji członkowskiej wraz z pisemnym zapewnieniem o gotowości do zawarcia umowy o ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego. g) Ostatni z obowiązków związany z otwarciem spadku pojawia się w sytuacji, w której spadkobiercy nie są znani i sąd - do czasu objęcia spadku - czuwa nad całością spadku (w razie potrzeby ustanawia kuratora spadku, który stara się o wyjaśnienie kto jest spadkobiercą, i zawiadomienie o śmierci spadkodawcy). Po przekazaniu spadku, sąd zażąda wynagrodzenia za zarząd spadkiem, które będzie musiał zapłacić spadkobierca. PRAWO SPADKOWE 1.3. Przyjęcie i odrzucenie spadku 1.3.1. Kiedy przyjąć a kiedy odrzucić spadek? Żeby opisać zalety i wady przyjęcia lub odrzucenia spadku wyobraźmy sobie następującą sytuację: Stefan i Anna są małżonkami i mają dwoje dzieci. Mieszkają w trzypokojowym mieszkaniu wartym 300.000,00 zł. Stefan jest szefem dużej firmy wartej 600.000,00 zł i zarabia dużo pieniędzy. Niestety, w ostatnim czasie kryzys gospodarczy dał się Stefanowi we znaki i musiał on pożyczyć od swojego przyjaciela Andrzeja kwotę 500.000,00 zł. W związku z problemami finansowymi Stefan zmarł na zawał dnia 1 marca 2010 r. i nie zdążył oddać pieniędzy Andrzejowi. Obliczmy całkowity spadek po Stefanie: 150.000,00 zł (bo Stefan jest współwłaścicielem mieszkania i należy mu się połowa), + 600.000,00 zł (wartość irmy, która należy do majątku odrębnego Stefana), daje razem: 750.000,00 zł (całkowita wartość spadku) - nie zapominajmy, że Stefan jest dłużny Andrzejowi 500.000,00 zł. Anna i dzieci mają w tym momencie dwie opcje: • przyjąć spadek • odrzucić spadek Pytanie: Czy Annie i dzieciom będzie się opłacać przyjęcie spadku? Zdecydowanie tak. Co prawda będą musieli spłacić Andrzeja, ale jak już to zrobią to zostanie im jeszcze do podziału 250.000,00 zł (750.000,00 – 500.000,00 = 250.000,00). Gdyby Anna i dzieci odrzucili spadek to nie dostaliby nic w spadku. 12 Pytanie: Co by było gdyby Stefan pożyczył od Andrzeja 800.000,00 zł? Odpowiedź: Wtedy Anna i dzieci straciliby 50.000,00 zł, bo dostaliby w spadku 750.000,00 zł, a musieliby zapłacić Andrzejowi 800.000,00 zł. Anna i dzieci musieliby dopłacić kwotę 50.000,00 zł ze swojego majątku osobistego. PRAWO SPADKOWE Jest jedno wyjście z tej sytuacji: Anna i dzieci mogą przyjąć spadek, ale z ograniczeniem swojej odpowiedzialności za długi Stefana. W takim wypadku trzeba zrobić spis wszystkich rzeczy Stefana (nazywany inwentarzem), które wchodzą w skład spadku po nim, policzyć ile są warte i złożyć do sądu oświadczenie, że przyjmują spadek z ograniczeniem odpowiedzialności za długi Stefana (nazywane oświadczeniem o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza). Jeśli okaże się, że rzeczy Stefana warte są 450.000,00 zł to Anna i dzieci będą musieli zwrócić Andrzejowi tylko 450.000,00 zł – bez względu na to jak duże były długi Stefana. Trzeba się tylko dobrze zastanowić czy takie wyjście będzie opłacalne, ponieważ zrobienie takiego spisu jest zazwyczaj kosztowne; czasami nawet spisanie spadku wynosi więcej niż wart jest cały spadek. Decyzje o dokonaniu takiego spisu podejmuje sąd na wniosek spadkobiercy, osoby uprawnionej do zachowku albo osoby, dla której ustanowiono zapis. Samego spisu dokonuje komornik działający przy sądzie na jego polecenie. Wniosek o zrobienie spisu majątku (a dokładnie: dokonanie spisu inwentarza) powinien wyglądać następująco: 13 Wzór nr. 1 Wrocław, 1 kwietnia 2010 r. Do: Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków Wydział I Cywilny Ul. Podwale 30 50-040 Wrocław PRAWO SPADKOWE Wnioskodawca: Anna Kowalska Ul. Krakowska 22/28 50-249 Wrocław Uczestnicy postępowania: 1. Hanna Sikora Ul. Zamenhofa 5/4 43-256 Świdnica 2. Paweł Kowalski Ul. Limanowskiego 23/5 58-316 Wałbrzych WNIOSEK O SPORZĄDZENIE SPISU INWENTARZA Działając w imieniu własnym wnoszę o: 1. Sporządzenie spisu inwentarza majątku spadkowego pozostałego po zmarłym w dniu 1 marca 2010 r. Stefanie Kowalskim, ostatnio zamieszkałym we Wrocławiu przy ul. Krakowskiej 22/28. 2. O zlecenie Komornikowi wykonania postanowienia o sporządzenie spisu inwentarza. Uzasadnienie Mój mąż Stefan Kowalski, przedsiębiorca, ostatnio zamieszkały we Wrocławiu przy ul. Krakowskiej 22/28 zmarł dnia 1 marca 2010 r. Dowód: Wyciąg z aktu zgonu Spadkobiercami z mocy ustawy/testamentu* są: żona Anna Kowalska, córka Hanna Sikora i syn Paweł Kowalski. Majątek zmarłego Stefana Kowalskiego to……. (w tym miejscu wymienić wszystko co wchodzi w skład majątku Stefana) Załączam odpis mojego aktu małżeństwa oraz skrócone akty urodzenia córki Hanny oraz syna Pawła. Anna Kowalska Załączniki: - wyciąg z aktu zgonu Stefana Kowalskiego zmarłego w dniu 1 marca 2010 r. - odpis skrócony aktu urodzenia Hanny Sikory (Kowalskiej) - odpis skrócony aktu urodzenia Pawła Kowalskiego - odpis pisma i załączników *niepotrzebne skreślić 14 Ile kosztuje zrobienie spisu majątku spadkodawcy (inwentarza) ? Za dokonanie spisu inwentarza komornik pobiera stałą opłatę w wysokości 10% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego za każdą rozpoczętą godzinę swojej pracy. W 2010 r. przeciętne wynagrodzenie miesięczne wynosi ok. 3.200,00 zł, co oznacza, że komornik pobierze 320,00 zł za każdą godzinę pracy. PRAWO SPADKOWE UWAGA: - pismo należy złożyć do sądu rejonowego, który jest właściwy ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania zmarłego. Możemy je wysłać listem poleconym lub złożyć osobiście w biurze podawczym, które znajduje się w każdym sądzie, - wniosek składamy w takiej ilości identycznych egzemplarzy ilu jest uczestników postępowania. Do tego należy złożyć jeden egzemplarz dla sądu (w opisywanym przykładzie złożymy 3 egzemplarze pisma – jeden dla Pawła, jeden dla Hanny i jeden dla sądu). Warto również sporządzić jeden egzemplarz dla siebie i zatrzymać go w domu. - pismo podlega opłacie w wysokości 50 zł. Można je opłacić znakami sądowymi (kupujemy je w kasie sądu i naklejamy na pierwszą stronę pisma), przelewem bankowym (wygenerowany elektronicznie i wydrukowany dowód wpłaty dołączamy do pisma) albo gotówką na poczcie (dowód opłaty dołączamy do pisma). Podsumowanie: Jeśli Anna i dzieci są pewni, że Stefan nie miał żadnych ukrytych długów to najlepszym wyjściem jest przyjąć spadek bez żadnych ograniczeń (czyli wprost), Jeśli Anna i dzieci mają podejrzenie, że Stefan robił na boku interesy, o których nie informował swojej rodziny, to powinni oni zrobić spis rzeczy Stefana i oświadczyć przed sądem, że przyjmują spadek z ograniczeniem odpowiedzialności za jego długi (tzn. z dobrodziejstwem inwentarza). Wtedy muszą spłacić długi Stefana tylko w takiej wysokości w jakiej wart jest obliczony majątek Stefana, Jeśli Anna i dzieci odrzucą spadek po Stefanie, będą oni traktowani jakby w ogóle ich nie było. Nie ma możliwości odrzucenia spadku tylko w części; spadek może być odrzucony tylko w całości. 1.3.2. Co zrobić aby przyjąć albo odrzucić spadek – krok po kroku. KROK 1: Napisać oświadczenie o przyjęciu spadku (Patrz: wzór nr 2), lub oświadczenie o odrzuceniu spadku (Patrz: wzór nr 3). Oświadczenie takie musi koniecznie zawierać: - wymienienie wszelkich wiadomych osobie składającej oświadczenie spadkobierców, - informacje o wszelkich istniejących testamentach spadkodawcy i o miejscu przechowywania takich testamentów. 15 KROK 2: Dołączyć do oświadczenia akt zgonu spadkodawcy, albo orzeczenie sądu o uznaniu spadkodawcy za zmarłego. KROK 3: Opłacić pismo w kwocie 50 zł (możemy to zrobić kupując znaki sądowe w kasie sądu, robiąc wpłatę na poczcie, albo robiąc przelew w banku lub przez Internet). Pamiętajmy, że dowód opłaty za oświadczenie musimy dołączyć do pisma, a w przypadku znaków sądowych musimy je nakleić na pierwszą stronę pisma), PRAWO SPADKOWE KROK 4: Wybrać się do notariusza żeby poświadczył nasz podpis. Jeśli w miejscowości nie ma kancelarii notarialnej to podpis może poświadczyć wójt, burmistrz lub prezydent miasta. KROK 5: Wybrać się z oświadczeniem do najbliższego sądu rejonowego (i zostawić je w biurze podawczym, które zazwyczaj znajduje się przy wejściu do sądu), wysłać oświadczenie do sądu listem poleconym, albo wybrać się z nim do notariusza (i przekazać mu oświadczenie, a on zajmie się już dalszymi formalnościami). UWAGA: • Jeśli składający oświadczenie nie ma 18 lat to może on/ona złożyć oświadczenie tylko za zgodą rodziców, albo osoby, która stale nad nim sprawuje opiekę. Osoba, która ma mniej niż 13 lat nie może sama złożyć oświadczenia – robią to za niego rodzice albo prawni opiekunowie, • Jeśli składający oświadczenie jest chory psychicznie lub niedorozwinięty to może on złożyć oświadczenie tylko za zgodą swojego opiekuna – niezależnie od tego ile ma lat, • Jeśli składający oświadczenie jest niedorozwinięty, psychicznie chory, nietrzeźwy lub pod wpływem narkotyków, albo z innego powodu jest nieświadomy tego co robi, to oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku jest nieważne! 16 Wzór nr. 2 Wrocław, 1 kwietnia 2010 r. Składająca oświadczenie: Anna Kowalska Ul. Kasztelańska 23/2 50-249 Wrocław OŚWIADCZENIE O PRZYJĘCIU SPADKU WPROST/ PRZYJĘCIU SPADKU Z DOBRODZIESTWEM INWENTARZA* PRAWO SPADKOWE Do: Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków Wydział I Cywilny Ul. Podwale 30 50-040 Wrocław Oświadczam, że spadek po Stefanie Kowalskim, zmarłym w dniu 1 marca 2010 r. we Wrocławiu, ostatnio zamieszkałym we Wrocławiu, przyjmuję wprost / przyjmuję z dobrodziejstwem inwentarza*. Do kręgu spadkobierców ustawowych należą: Anna Kowalska – żona spadkodawcy Stefana Kowalskiego, Hanna Sikora z domu Kowalskich – córka Stefana Kowalskiego, Paweł – syn Stefana Kowalskiego. Nie jest mi wiadomo, by spadkodawca pozostawił testament. Syn Paweł mieszka w Wałbrzychu przy ulicy Limanowskiego 23/5, a córka Hanna w Świdnicy przy ul. Zamenhofa 5/4. Anna Kowalska Załącznik: - akt zgonu Stefana Kowalskiego zmarłego w dniu 1 marca 2010 r. *niepotrzebne skreślić (jeśli przyjmujesz spadek bez ograniczenia odpowiedzialności – napisz, że przyjmujesz spadek WPROST, jeśli przyjmujesz spadek z ograniczeniem odpowiedzialności – napisz, że przyjmujesz spadek Z DOBRODZIEJSTWEM INWENTARZA), 17 Wzór nr. 3 Wrocław, 1 kwietnia 2010 r. Do: Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków Wydział I Cywilny Ul. Podwale 30 50-040 Wrocław PRAWO SPADKOWE Składająca oświadczenie: Anna Kowalska Ul. Kasztelańska 23/2 50-249 Wrocław OŚWIADCZENIE O ODRZUCENIU SPADKU Oświadczam, że spadek po Stefanie Kowalskim, zmarłym w dniu 1 marca 2010 r. we Wrocławiu, ostatnio zamieszkałym we Wrocławiu, odrzucam w całości. Do kręgu spadkobierców ustawowych należą: Anna Kowalska – żona spadkodawcy Stefana Kowalskiego, Hanna Sikora – córka Stefana Kowalskiego, Paweł – syn Stefana Kowalskiego. Nie jest mi wiadomo, by spadkodawca pozostawił testament. Syn Paweł mieszka w Wałbrzychu przy ulicy Limanowskiego 23/5, a córka Hanna w Świdnicy przy ul. Zamenhofa 5/4. Anna Kowalska Załącznik: - akt zgonu Stefana Kowalskiego zmarłego w dniu 1 marca 2010 r. 1.3.3. Terminy do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Oświadczenie o przyjęciu lub odrzucenie spadku może być złożone w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się, że należy mu się spadek. Przykład: Stefan zmarł 1 marca 2010 roku. Jego córka Hanna, która mieszka w Świdnicy dowiedziała się o śmierci ojca dnia 24 marca 2010 roku. Należy uznać, że od tego dnia wiedziała, że przysługuje jej część spadku po ojcu. Hanna może więc złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku do dnia 24 września 2010 r. Czasami w życiu dochodzi do pewnych komplikacji: 18 Należy przy tym pamiętać, że termin dla Michała do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku za jego mamę Hannę nie może się skończyć wcześniej niż termin do złożenia przez niego oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku po swojej mamie. PRAWO SPADKOWE Przykład: Stefan zmarł 1 marca 2010 r. Jego córka Hanna nigdy nie dowiedziała się o śmierci ojca i nigdy nie złożyła oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Hanna zmarła dnia 5 maja 2010 r. pozostawiając po sobie jedynego syna – Michała. Michał dowiedział się o śmierci swojej mamy dnia 7 maja 2010 r., a dnia 10 czerwca 2010 r. dowiedział się o śmierci swojego dziadka Stefana. Należy uznać, że od dnia 7 maja rozpoczyna biec sześciomiesięczny termin dla Michała do złożenia oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku po mamie (termin ten kończy się 7 listopada 2010 r.). Jeśli Michał przyjmie spadek po mamie to może też złożyć za mamę oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku po jej ojcu Stefanie, którego mama nigdy nie złożyła. Ma na to czas do 10 grudnia 2010 r. (czyli 6 miesięcy od dnia 10 czerwca, w którym dowiedział się o śmierci dziadka). UWAGA: Jeżeli spadkobierca nie ma 18 lat, albo ma więcej niż 18 lat, ale jest ubezwłasnowolniony (ma prawnego opiekuna, np. z powodu choroby psychicznej) to bieg 6-miesięcznego terminu rozpoczyna się w momencie gdy opiekun spadkobiercy albo jego przedstawiciel ustawowy dowiedział się o tym, że spadkobiercy należy się spadek. 1.3.4. Co zrobić gdy przepadnie termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku? Jeśli spadkobierca w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się, że jest uprawniony do spadku, nie złoży takiego oświadczenia to następują takie same skutki jakby spadkobierca złożył oświadczenie o przyjęciu spadku bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkodawcy (czyli wprost). Skutki takie dotyczą zarówno spadkobierców ustawowych jak i testamentowych. Przykład: Stefan Kowalski zmarł 1 marca 2010 r. Jego córka – Hanna Kowalska – dowiedziała się o tym w dniu 12 marca 2010 r. w związku z czym ma czas do 12 września 2010 r. na złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku z pełną odpowiedzialnością za długi (tj. wprost), z ograniczeniem odpowiedzialności za długi (tj. z dobrodziejstwem inwentarza) lub oświadczenia o odrzuceniu spadku. Jeśli Hanna Kowalska nie złoży żadnego oświadczenia do dnia 12 września 2010 r. lub złoży je 14 września 2010 r. to znajdzie się w takiej sytuacji jakby przyjęła spadek wprost (tj. w całości bez żadnych ograniczeń). Po upływie 6-miesięcznego terminu nie można już złożyć oświadczenia o przyjęciu spadku z ograniczeniem odpowiedzialności za długi (tj. z dobrodziejstwem inwentarza) albo oświadczenia o odrzuceniu spadku. 19 Od powyższej sytuacji istnieją dwa wyjątki: 1) Jeżeli spadkobiercą jest osoba, która: o nie ma skończonych 18 lat, o ma prawnego opiekuna albo przedstawiciela ustawowego, o powinna być ubezwłasnowolniona (tzn. powinien być ustanowiony dla niej opiekun), o jest osobą prawną, PRAWO SPADKOWE to brak oświadczenia w 6-miesięczny terminie, o którym mowa wyżej, jest równoznaczny z przyjęciem spadku z ograniczeniem tej odpowiedzialności (tj. z dobrodziejstwem inwentarza). Przykład: Stefan Kowalski zmarł 1 marca 2010 r. Jego córka – Hanna Kowalska, która jest chora psychicznie – dowiedziała się o tym w dniu 12 marca 2010 r. Prawnym opiekunem Hanny jest jej mąż Aleksander, który dowiedział się o śmierci Stefana 24 marca 2010 r. W związku z tym termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku z pełną odpowiedzialnością za długi (tj. wprost), z ograniczeniem odpowiedzialności za długi (tj. z dobrodziejstwem inwentarza) lub oświadczenia o odrzuceniu spadku mija 24 września 2010 r. Jeśli Aleksander nie złoży żadnego oświadczenia do dnia 24 września lub złoży je 26 września to Hanna znajdzie się w takiej sytuacji jakby przyjęła spadek z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkodawcy (tj. z dobrodziejstwem inwentarza). 2) Jeżeli jeden ze spadkobierców przyjął spadek z ograniczeniem odpowiedzialności za długi (tj. z dobrodziejstwem inwentarza) to uważa się, że także pozostali spadkobiercy, którzy nie złożyli żadnego oświadczenia przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Z taką sytuacją mamy do czynienia w następującym przykładzie: Stefan Kowalski zmarł 1 marca 2010 r. Jego córka – Hanna Kowalska – dowiedziała się o tym w dniu 12 marca 2010 r. w związku z czym miała czas do 12 września 2010 r. na złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku z pełną odpowiedzialnością za długi (tj. wprost), z ograniczeniem odpowiedzialności za długi (tj. z dobrodziejstwem inwentarza) lub oświadczenia o odrzuceniu spadku. Dnia 14 września Hanna zorientowała się, że zapomniała złożyć w sądzie oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Teoretycznie, po upływie 6miesięcznego terminu do złożenia oświadczenia, Hanna powinna znaleźć się w takiej sytuacji jakby złożyła oświadczenie o przyjęciu spadku bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (wprost). Jednak okazało się, że dnia 10 czerwca 2010 jej brat Paweł złożył oświadczenie o przyjęciu spadku z ograniczeniem odpowiedzialności za długi (tj. z dobrodziejstwem inwentarza). W związku z tym, Hanna znajdzie się w takiej sytuacji jakby złożyła identyczne oświadczenie jak brat. 20 Należy przy tym wszystkim pamiętać, że złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku lub o jego odrzuceniu jest de initywne i nieodwołalne. Oznacza to, że nie można później zmienić zdania i wycofać oświadczenia. Ponadto, prawo nie zezwala na wybiórcze przyjęcie spadku tzn. zadecydowanie samemu co się chce odziedziczyć, a czego nie - albo przyjmuje się cały należny danej osobie spadek albo się go w ogóle nie przyjmuje. 1.4. Jak uzyskać potwierdzenie, że to właśnie my jesteśmy spadkobiercami? 1.4.1 Uwagi ogólne śmierci spadkodawcy. Jednak żeby spadkobierca otrzymał potwierdzenie, że to właśnie on odziedziczył majątek potrzebne jest albo tzw. stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie dziedziczenia. To pierwsze spadkobierca może uzyskać w sądzie, drugie zaś u notariusza. Zróbmy małe porównanie, które z tych potwierdzeń jest korzystniejsze dla spadkobiercy: Stwierdzenie nabycia spadku Poświadczenie dziedziczenia Gdzie można je uzyskać? W sądzie rejonowym, który jest właściwy ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy przed jego śmiercią U każdego notariusza w Polsce Rodzaj dziedziczenia, które obejmuje Ustawowe i testamentowe Ustawowe i testamentowe (z wyjątkiem testamentu ustnego) Czas potrzebny do uzyskania potwierdzenia? Ok. 2 - 3 miesięcy Ok. 2 tygodni - Wniosek o stwierdzenia nabycia spadku – 50 zł - Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku – 50 zł + inne RAZEM: Ok. 150 zł - protokół z przyjęcia lub odrzucenia spadku – 50 zł - protokół z otwarcia i ogłoszenia testamentu – 50 zł - protokół poświadczenia dziedziczenia – 100 zł - akt poświadczenia dziedziczenia – 50 zł - wypisy – ok. 100 zł + inne RAZEM: 300 – 500 zł + VAT Cena PRAWO SPADKOWE Jak już wspomniano w poprzednim rozdziale spadkobierca nabywa spadek w momencie Po stwierdzeniu nabycia spadku lub poświadczenia dziedziczenia, spadkobierca zyskuje o icjalne potwierdzenie, że jest spadkobiercą. Takie potwierdzenie jest potrzebne w wielu dziedzinach życia – bez niego nie można na przykład uzyskać wpisu do księgi wieczystej. Stwierdzenie nabycia spadku i poświadczenie dziedziczenia zostaną szczegółowo opisane w dwóch kolejnych podrozdziałach. 21 1.4.2. Stwierdzenie nabycia spadku. PRAWO SPADKOWE Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku może złożyć każdy kto ma w tym interes. Zazwyczaj taką osobą jest spadkobierca, ale czasami niektórym zależy na udowodnieniu, że to właśnie oni nie dziedziczą po spadkodawcy – chociażby po to żeby uniknąć spłaty długów spadkowych. Wniosek podlega opłacie w wysokości 50 zł i powinien zostać złożony do sądu rejonowego, który jest właściwy ze względu na miejsce zamieszkania zmarłej osoby (można go złożyć albo w biurze podawczym sądu, albo wysłać listem poleconym). Nawet jeśli złożymy wniosek w złym sądzie to i tak zostanie on przesłany do sądu właściwego. Opłaty możemy dokonać w kasie sądu (kupując znaki sądowe w kasie sądu i naklejając je na pierwszą stronę wniosku), na poczcie, w banku, lub przez Internet (dowód opłaty zawsze dołączamy do egzemplarza, który jest przeznaczony dla sądu). Przykładowy wniosek powinien wyglądać następująco: Wzór nr. 4 Wrocław, dnia 12 maja 2010 r. Do: Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków Wydział I Cywilny Ul. Podwale 30 50-040 Wrocław Wnioskodawca: Anna Kowalska Ul. Krakowska 22/28 50-249 Wrocław Uczestnicy postępowania: 1. Hanna Sikora Ul. Zamenhofa 5/4 43-256 Świdnica 2. Paweł Kowalski Ul. Limanowskiego 23/5 58-316 Wałbrzych WNIOSEK O STWIERDZENIE NABYCIA SPADKU** Działając w imieniu własnym wnoszę o: 1. stwierdzenie, że spadek nabyty po zmarłym w dniu 1 marca 2010 r. Stefanie Kowalskim, zamieszkałym ostatnio we Wrocławiu, przypada spadkobiercom na podstawie ustawy/testamentu* tj. żonie Annie Kowalskie, córce Hannie Sikorze i synowi Pawłowi Kowalskiemu – każdemu po…… części. 2. Zasądzenie od Hanny Sikory i Pawła Kowalskiego kosztów postępowania według norm przepisanych. Uzasadnienie Mój mąż Stefan Kowalski, przedsiębiorca, ostatnio zamieszkały we Wrocławiu przy ul. Krakowskiej 22/28 zmarł dnia 1 marca 2010 r. 22 Dowód: Odpis skrócony aktu zgonu Spadkobiercami z mocy ustawy/testamentu* są: żona Anna Kowalska, córka Hanna Sikora i syn Paweł Kowalski. Dowód: Odpisy skrócone aktów urodzenia Innych spadkobierców nie ma. Zapewnienie zostanie złożone ustnie na rozprawie. Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku jest w tym stanie uzasadniony. Anna Kowalska * niepotrzebne skreślić ** wniosek należy złożyć w tylu egzemplarzach ilu jest uczestników postępowanie plus jeden egzemplarz dla sądu. Po złożeniu takiego wniosku sąd wyznacza rozprawę i wzywa na nią wszystkie osoby, które mogą być spadkobiercami. Na rozprawie sąd przesłuchuje każdą z osób i dąży do ustalenia, kto tak naprawdę jest spadkobiercą i czy istnieje jakiś testament pozostawiony przez spadkodawcę (ewentualnie wzywa do złożenia w sądzie testamentu). Jeżeli testament zostaje złożony, sąd go otwiera, ogłasza i bada czy nie został odwołany (każda osoba, u której znajduje się testament jest zobowiązana do złożenia go w sądzie – chyba, że zrobiła to wcześniej u notariusza). Po zakończeniu rozprawy sąd wydaje postanowienie, w którym wymienia spadkodawcę i wszystkich spadkobierców, którzy dostali spadek. Nie decyduje przy tym jakie przedmioty komu przypadną. Postanowienie takie wygląda następująco: PRAWO SPADKOWE Załączniki: - wyciąg z aktu zgonu - odpisy skrócone aktów urodzenia uczestników postępowania - odpis aktu małżeństwa 23 Wzór nr. 5 Sygn. akt. I C 267/10 POSTANOWIENIE Dnia 15 maja 2010 r. Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Krzyków Wydział I Cywilny, w składzie: Przewodniczący: Protokolant: SSR Jan Nowak Ewa Mazurek PRAWO SPADKOWE po rozpoznaniu w dniu 15 maja 2010 r. sprawy z wniosku: Anny Kowalskiej przy uczestnictwie: Hanny Sikory i Pawła Kowalskiego o stwierdzenie nabycia spadku po: Stefanie Kowalskim p o s t a n a w i a: I. stwierdzić, że spadek po Stefanie Kowalskim, zmarłym 1 marca 2010 r. we Wrocławiu, ostatnio stale zamieszkałym we Wrocławiu, przy ulicy Krakowskiej 22/28 we Wrocławiu, na podstawie ustawy wprost nabyli: żona Anna Kowalska, córka Hanna Sikora i syn Paweł Kowalski - po 1/3 części; II. orzec, że wnioskodawczyni i uczestnik ponoszą koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie. (Pieczęć) (Podpisy) (Pieczęć okrągła) Dnia ........................ 200... r. Co jeśli się okaże, że osoba, która dostała potwierdzenie w rzeczywistości nie jest spadkobiercą? W życiu zdarzają się takie sytuacje, że osoby, o których mowa w potwierdzeniu nie są tak naprawdę spadkobiercami (np. zostanie odnaleziony testament, o którym nikt wcześniej nie wiedział, i zmieni się lista osób, które powinny dostać spadek). Wtedy należy złożyć do sądu wniosek o zmianę postanowienia stwierdzającego nabycie spadku. Wniosek musi zostać złożony w sądzie, który wydał to postanowienie razem z dokumentami poświadczającymi nowe okoliczności i musi wyglądać następująco: 24 Wzór nr 6 Wrocław, dnia 14 września 2010 r. Do: Wnioskodawca: Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków Wydział I Cywilny Ul. Podwale 30 Anna Kowalska Ul. Krakowska 22/28 50-249 Wrocław Uczestnicy postępowania: WNIOSEK O ZMIANĘ POSTANOWIENIA O STWIERDZENIU NABYCIA SPADKU Działając w imieniu własnym wnoszę o: 1. Zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po Stefanie Kowalskim wydanego przez Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Krzyków dnia 15 maja 2010 r. w sprawie o sygnaturze akt 267/10 (tu wpisujemy sygnaturę akt jaka jest na postanowieniu) w ten sposób, iż stwierdzić, że spadek po Stefanie Kowalskim zmarłym dnia 1 marca 2010 r., ostatnio zamieszkałym we Wrocławiu przy ul. Krakowskiej 22/28 na podstawie odnalezionego testamentu nabyli żona Anna, córka Hanna, syn Paweł, konkubina Ilona oraz nieślubny syn Maciej – po 1/5 części, 2. Zasądzenie od uczestników postępowania kosztów związanych z udziałem w sprawie. PRAWO SPADKOWE 1. Hanna Sikora Ul. Zamenhofa 5/4 43-256 Świdnica 2. Paweł Kowalski Ul. Limanowskiego 23/5 58-316 Wałbrzych Uzasadnienie (TUTAJ WPISUJEMY DLACZEGO UWAŻAMY, ŻE POSTANOWIENIE POWINNO ZOSTAĆ ZMIENIONE) (podpis wnioskodawcy) Załączniki: - wyciąg z aktu zgonu - odpisy skrócone aktów urodzenia uczestników postępowania - testament Stefana Kowalskiego UWAGA: Wniosek opłacamy i składamy w taki sam sposób jak wniosek o stwierdzenie nabycia spadku, o którym była mowa wcześniej. Jeśli zostanie udowodnione, że spadek powinna nabyć inna osoba (lub któryś ze spadkobierców nie powinien) sąd zmienia potwierdzenie i wydaje nowe. Osoba, która chce zmiany potwierdzenia ma na złożenie wniosku 1 rok od momentu, w którym dowiedziała sie, że postanowienie jest błędne. 25 Co jeśli osoba, która nie jest spadkobiercą pozbyła się rzeczy należących do spadku? Olbrzymie znaczenie ma tu czy osoba, która nabyła rzeczy wiedziała, że nabywa je od osoby, która nie jest spadkobiercą: • Jeśli wiedziała – musi zwrócić rzeczy tym, którzy są prawdziwymi spadkobiercami. • Jeśli nie wiedziała, ale z łatwością mogła się dowiedzieć – musi zwrócić rzeczy tym, którzy są prawdziwymi spadkobiercami, • Jeśli nie wiedziała i ciężko byłoby jej się dowiedzieć – nie musi zwracać rzeczy tym, którzy są prawdziwymi spadkobiercami. PRAWO SPADKOWE Co jeśli rzecz należąca do spadku znajduje się u osoby nie będącej spadkobiercą? Tę sytuację opiszemy na następującym przykładzie: Przed śmiercią Stefan pożyczył swojemu koledze Andrzejowi samochód. Andrzej wiedział, że Stefan nie żyje, ale mimo to nadal korzystał z samochodu. Samochód odziedziczył syn Stefana – Paweł, który od momentu kiedy dowiedział się, że dostał po ojcu samochód ma 10 lat żeby żądać od Andrzeja jego zwrotu. Przy zwrocie panowie będą się jednak musieli rozliczyć: po pierwsze – Paweł może żądać od Andrzeja pieniędzy za korzystanie z samochodu przez tak długi czas, po drugie – Paweł może żądać od Andrzeja pieniędzy za zużycie opon i za zużycie amortyzatorów, po trzecie – Andrzej może żądać od Pawła pieniędzy za niezbędne naprawy samochodu, ponieważ w czasie kiedy z niego korzystał zepsuł się wtrysk i zamarzł akumulator. Gdyby Andrzej nie wiedział, że Stefan umarł, i że samochód należał się Pawłowi, nie musiałby nic płacić. Jeśli natomiast by wiedział, że prędzej czy później Paweł zgłosi się po samochód – musi zapłacić. Dlaczego tak jest? Ponieważ Andrzej nie jest spadkobiercą, a w takiej sytuacji Paweł jako prawdziwy spadkobierca: • może żądać zwrotu rzeczy oraz pieniędzy za korzystanie z niej (ale Andrzej może zabrać to, co dołączył do samochodu np. nowy spoiler i nowe kołpaki), • może żądać pieniędzy za zużycie, pogorszenie stanu lub utratę rzeczy (ale Andrzej może żądać zwrotu pieniędzy za niezbędne wydatki na samochód), • może żądać zwrotu korzyści, które Andrzej osiągnął dzięki tej rzeczy, albo takich, które Andrzej powinien był osiągnąć, • odszkodowania (gdyby Andrzej sprzedał samochód) Jeśli Andrzej nie chce oddać samochodu, Paweł może skierować do sądu pozew o jego wydanie. Natomiast jeśli Andrzej odda samochód bez sprzeciwu, Paweł ma rok od dnia oddania samochodu na żądanie zwrotu pieniędzy, o których mowa była wyżej. 26 UWAGA: Andrzej nie musi za nic płacić jeśli był święcie przekonany, że nie będzie musiał oddać samochodu (i nie mógł się o tym w żaden sposób dowiedzieć). 1.4.3. Poświadczenie dziedziczenia: PRAWO SPADKOWE Drugim potwierdzeniem dla spadkobiercy, że to właśnie on dostał spadek jest tak zwane poświadczenie dziedziczenia. Jego uzyskanie jest znacznie wygodniejsze niż sądowe stwierdzenie nabycia spadku – jest szybsze i wymaga mniej formalności – ale jest zdecydowanie droższe. Akt poświadczenia dziedziczenia musi zostać zarejestrowany w Krajowej Radzie Notarialnej, ale tym zajmuje się już notariusz. Po zarejestrowaniu akt ma identyczne znaczenie jak sądowe stwierdzenie nabycia spadku. Aby sporządzić taki akt wszyscy spadkobiercy (oraz osoby, które teoretycznie mogłyby być spadkobiercami) muszą się razem wybrać do dowolnego notariusza w Polsce i wspólnie odpowiedzieć na parę pytań, a w szczególności: • czy wszyscy chcą uzyskać poświadczenie dziedziczenia? (musi być zgoda) • czy ktoś ma informacje o innych osobach, które mogłyby być spadkobiercami? • czy ktoś wie czy inny spadkobierca nie może dziedziczyć z jakiegoś powodu? • czy komuś wiadomo o istnieniu testamentu? • czy wcześnie już sąd nie wydał postanowienia stwierdzającego nabycie spadku? • czy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne? • czy spadkodawca nie był cudzoziemcem? • czy były już składane oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku? • czy ktoś został uznany za niegodnego dziedziczenia? • czy były zawierane umowy dotyczące zrzeczenia się dziedziczenia? Na spotkanie z notariuszem należy zabrać ze sobą dowód osobisty, akt zgonu spadkodawcy, akty urodzenia spadkobierców, którzy się nie żenili albo nie wychodzili za mąż, akty małżeństwa pozostałych spadkobierców, testament spadkodawcy (o ile taki istnieje), dowód osobisty zmarłego (w zasadzie wystarczy sam numer PESEL) oraz inne dokumenty, które mogą być ważne dla ustalenia spadku. Po udzieleniu odpowiedzi na pytania notariusz spisuje protokół, w którym zapisuje odpowiedzi na wszystkie zadane pytania. Później, na podstawie protokołu zostaje sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia, który potwierdza, że osoby w nim wymienione są spadkobiercami. Po sporządzeniu aktu notariusz rejestruje go w Krajowej Radzie Notarialnej. Na stronie internetowej pod adresem www.rejestry.net.pl można znaleźć informacje o zarejestrowanych aktach poświadczenia dziedziczenia. Każda osoba, która ma jakiś interes prawny (i go udowodni) może uzyskać wypis aktu z rejestru. 27 Kiedy notariusz odmawia wydania aktu poświadczenia dziedziczenia? PRAWO SPADKOWE jeśli wcześniej został już sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia (notariusz nie może sporządzić dwóch aktów odnoszących się do tego samego spadku. Jeśli przypadkowo notariusz wyda akt poświadczenia dziedziczenia nie wiedząc, że sąd wcześniej wydał już postanowienie o nabyciu spadku to w takiej sytuacji ważniejsze jest postanowienie sądu), jeśli okaże się, że istnieje testament, o którym notariusz nie został poinformowany, jeśli notariusz dowie się, że przy spisaniu protokołu nie były obecne wszystkie osoby, jeżeli spadkobiercą jest gmina albo Skarb Państwa, jeżeli spadkodawca nie był Polakiem, mieszkał za granicą lub w spadek wchodzą rzeczy znajdujące się za granicą. UWAGA: Potwierdzenia nie mogą zostać wydane przed upływem 6 miesięcy od śmierci spadkodawcy. Wyjątkowo można je dostać wcześniej jeśli wszyscy spadkodawcy złożyli już oświadczenie, że przyjmują albo odrzucają spadek. Takie oświadczenie może też zostać złożone podczas rozprawy w sądzie albo u notariusza podczas spisywania protokołu potwierdzającego nabycie spadku. Termin 6 miesięcy został ustanowiony po to, aby spadkobiercy mieli czas na podjęcie decyzji czy chcą przyjąć czy odrzucić spadek. 1.5. Spadek z długami – jak uniknąć odpowiedzialności za długi pozostawione przez spadkodawcę? Często zdarza się tak, że spadkodawca przed śmiercią zaciągnie długi, które potem musi spłacać jego rodzina. Jak zatem bronić się przed spłatą nie swoich długów? Niniejszy rozdział będzie poświęcony właśnie temu zagadnieniu. Spadkobierca nabywa spadek w momencie śmierci spadkodawcy. Jak już wspomniano, nie jest to nabycie ostateczne, albowiem spadkobierca ma 6 miesięcy na złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku lub o odrzuceniu spadku. Termin ten biegnie od momentu, w którym spadkobierca dowiedział się, że należy mu się spadek. Jeśli spadkobierca nie złoży takiego oświadczenia w w/ w terminie to prawo uznaje go za osobę, która przyjęła spadek (i to bez żadnego ograniczenia odpowiedzialności za długi) Do czasu przyjęcia spadku spadkobierca odpowiada za długi osoby, po której dziedziczy tylko w takim stopniu w jakim wart jest spadek. Oznacza to mniej więcej tyle, że ci, którym spadkodawcy był coś dłużny (nazywani wierzycielami) nie mogą nam zabrać ani grosza z naszego osobistego majątku. Mogą oni dostać tylko taką sumę jaką warte są rzeczy pozostawione przez spadkodawcę. 28 Od chwili przyjęcia spadku Anna – żona Stefana – odpowiada za wszystkie długi swojego męża. Komornik mógłby zabrać jej całe 70.000,00 zł, które dostała w spadku plus jeszcze 10.000,00 z jej osobistego majątku żeby spłacić cały dług. Oznacza to, że Anna nie dość, że nic nie zyskała ze spadku po swoim mężu to jeszcze będzie musiała dopłacić 10.000,00 zł ze swoich własnych pieniędzy. PRAWO SPADKOWE Przykład: Stefan pozostawił w spadku swojej żonie Annie majątek o wartości 70.000,00 zł. Okazało się jednak, że przed śmiercią Stefan pożyczył od Andrzeja 80.000,00 zł czyli więcej niż wart jest jego cały majątek. Andrzej, jak tylko dowiedział się, że Stefan nie żyje, pojechał do jego żony i zażądał od niej zwrotu pożyczonych pieniędzy. Prośba Andrzeja była oczywiście uzasadniona – w końcu chciał zwrotu swoich pieniędzy, a żona Stefana jest jego jedynym spadkobiercą. Pechowo dla Andrzeja okazało się, że żona Anna nie złożyła jeszcze oświadczenia o przyjęciu albo odrzuceniu spadku, a od śmierci Stefana nie minęło jeszcze pół roku. W takiej sytuacji, żeby uniknąć spłaty długu swojego męża, Anna powinna jak najszybciej złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku. Wtedy Andrzej nie będzie mógł wystąpić do sądu z żądaniem zasądzenia od Anny kwoty 80.000,00 zł tytułem spłaty długu Stefana i Anna zostanie zwolniona od odpowiedzialności. Jest jedna możliwość uniknięcia odpowiedzialności za długi spadkowe: Mianowicie, Anna może złożyć w sądzie albo przed notariuszem oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza. (czy z ograniczeniem odpowiedzialności za długi). Wtedy nie będzie zmuszona wypłacić 10.000,00 zł z majątku należącego tylko do niej. Po złożeniu takiego oświadczenia sąd może jeszcze wezwać Annę do złożenia dodatkowych oświadczeń: że żaden przedmiot należący do spadku po Stefanie nie został schowany, ani w żaden sposób utajniony, że oświadczenie o przyjęciu spadku z ograniczeniem odpowiedzialności za długi (tj. z dobrodziejstwem inwentarza) i wykaz rzeczy, które wchodzą w skład spadku po Stefanie (tzw. inwentarz) są prawidłowe i zupełne. Sąd może także skierować do Anny pytanie, czy nie wie o innych rzeczach, które nie zostały spisane, a które należą do spadku po Stefanie. Jeśli okaże się, że Anna świadomie ukryła jakieś rzeczy albo wymieniła nieistniejące długi po Stefanie to może zostać ukarana za świadczenie nieprawdy. Sąd może postanowić, że Anna przyjmuje spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi po Stefanie (tj. wprost) i te osoby, których Stefan był dłużnikiem będą mogły dochodzić swoich pieniędzy także z jej majątku osobistego. Po sporządzeniu spisu majątku Stefana (inwentarza) Anna ma obowiązek spłacić długi spadkowe, ale tylko w takiej wysokości w jakiej wart jest spadek po Stefanie. Anna spłaca długi w następującej kolejności: 29 PRAWO SPADKOWE 30 1) najpierw musi pokryć koszty egzekucyjne (czyli koszty związane z uzyskaniem spłaty długów po Stefanie), 2) następnie Anna pokrywa niespłacone alimenty (Jeśli np. Stefan miał nieślubne dziecko, na które płacił alimenty), 3) potem odszkodowanie za spowodowanie przez Stefana kalectwa, choroby albo niezdolności do pracy innej osoby, ale tylko do potrójnej wysokości minimalnego wynagrodzenia za miesiąc pracy. Na dzień wydania broszury minimalne wynagrodzenie wynosi 1.317,00 zł brutto. Anna więc będzie w tym przypadku musiała zapłacić maksymalnie 3.951,00 zł, 4) w dalszej kolejności Anna spłaca długi zabezpieczone hipotecznie lub zastawem rejestrowym albo zabezpieczone przez wpisanie do innego rejestru, 5) następnie Anna spłaci pozostałe należności. UWAGA: Nieco odmiennie wygląda sytuacja w przypadku obciążenia nieruchomości hipoteką lub ruchomości zastawem, tj. takimi prawami nierozerwalnie związanymi z obciążoną rzeczą, dzięki którym wierzyciel jako pierwszy może dochodzić swojego długu z rzeczy, która została tym prawem obciążona – niezależnie od tego czy są jeszcze inni wierzyciele oraz niezależnie od tego czy rzecz została sprzedana. Jeśli sprzedamy rzecz obciążoną hipoteką lub zastawem to wierzyciel będzie mógł żądać zaspokojenia swojego długu od nowego właściciela. Jeśli dług Stefana był zabezpieczony hipoteką albo zastawem to bez znaczenia jest jakie oświadczenie złożyła Anna (czy z ograniczeniem odpowiedzialności za długi czy nie). Osoba, której Stefan był coś dłużny może zawsze ściągnąć swoją wierzytelność od właściciela rzeczy. Nawet jeśli przykładowo Anna sprzeda dom obciążony hipoteką to wierzyciel i tak będzie mógł się starać o zwrot swoich pieniędzy od nabywcy nieruchomości (i będzie miał pierwszeństwo do dochodzenia swoich należności przed jakimikolwiek innymi osobami). Trzeba również pamiętać, że Anna (wiedząc, że jest paru wierzycieli) powinna spłacać długi spadkowe w taki sposób aby każdy z wierzycieli otrzymał choć część tego, co mu się należy. Nie może dojść do takiej sytuacji, że Anna spłaci część wierzycieli w całości, a inni nie dostaną nic. Przykład: Anna przyjęła spadek po Stefanie z ograniczeniem odpowiedzialności za długi (czyli z dobrodziejstwem inwentarza). Spadek jest wart 200.000,00 zł, a to oznacza, że Anna musi spłacić długi tylko w takiej kwocie. Stefan miał 4 wierzycieli – każdemu dłużny był po 100.000,00 zł. Anna, wiedząc o wszystkich długach swojego zmarłego męża, spłaciła 2 wierzycieli dając im po 100.000,00 zł. Pozostałym wierzycielom nie dała nic tłumacząc się tym, że odpowiada za długi tylko w takiej wysokości ile wart jest spadek. Zgodnie jednak z prawem, Anna powinna była rozdzielić pieniądze ze spadku po równo i zapłacić każdemu z wierzycieli po 50.000,00 zł żeby żaden nie czuł się pokrzywdzony. W związku z tym wierzyciele, którzy nie dostali nic mogą żądać od Anny wypłaty po 50.000,00 zł. Nawet jeśli Anna nie ma już pieniędzy ze spadku i mimo, że jej odpowiedzialność za długi Stefana jest ograniczona, to i tak będzie musiała zapłacić dwóm wierzycielom, którzy nie dostali nic, po 50.000,00 zł. Co w przypadku jeśli jest kilku spadkobierców, a tylko jeden spłaca długi spadkowe? PRAWO SPADKOWE Na to pytanie odpowiemy korzystając z kolejnego przykładu: Anna, Hanna i Paweł przyjęli po Stefanie spadek o wartości 30.000,00 bez ograniczenia odpowiedzialności za długi – każdy otrzymał po 1/3 majątku (po 10.000,00 zł). Przed śmiercią Stefan pożyczył od Andrzeja 30.000,00 na spłatę kredytu bankowego. Rok po śmierci, Andrzej zażądał od Anny spłaty długu. Anna miała w tej sytuacji obowiązek spłacić cały dług, a potem mogła żądać od Hanny i Pawła zwrotu 20.000,00 zł (po 10.000,00 zł od każdego), które oni powinni byli oddać ze swojej części spadku. Dzieje się tak, ponieważ Anna, Hanna i Paweł odpowiadają za długi spadkowe w równym stopniu. Nie może dojść do takiej sytuacji, że jedna osoba spłaci długi, a pozostałe będą zwolnione od odpowiedzialności. Gdyby Andrzej zażądał spłaty długu od wszystkich spadkobierców łącznie (bo może tak zrobić) Stefana to każdy z nich musiałby mu oddać po 10.000,00 zł. Gdyby dług wynosił 60.000,00 zł to Anna, Hanna i Paweł musieliby spłacić Andrzeja po 20.000,00 zł każdy (10.000,00 zł z majątku, który otrzymali w spadku a kolejne 10.000,00 zł ze swojego majątku osobistego). Gdyby Anna, Hanna i Paweł przyjęli spadek z ograniczeniem odpowiedzialności za długi (tj. z dobrodziejstwem inwentarza) to musieliby oddać Andrzejowi tylko po 10.000,00 zł każdy. 1.6. Dział spadku 1.6.1. Wspólność spadku Po śmierci spadkodawcy wszyscy, którzy dziedziczą stają się współwłaścicielami spadku i są nimi do momentu podziału spadku na konkretne osoby. To oznacza, że do momentu działu każda osoba może posiadać jakiś konkretny przedmiot wchodzący w skład spadku i z niego korzystać, np. Jeśli Stefan zostawił w spadku motocykl to zarówno Anna – jego żona, jak i Hanna oraz Paweł – jego dzieci, mogą nim jeździć dopóki nie zostanie on przyznany jednej z tych osób. Czasami zdarzy się, że cały spadek będzie znajdował się tylko u jednego spadkobiercy, np. dom. W takiej sytuacji, pozostali spadkobiercy mogą się zwrócić do sądu o to by sąd ustalił w jaki sposób wszyscy mogą korzystać z tej nieruchomości zanim zostanie ona przyznana jednemu ze spadkobierców. Należy przy tym pamiętać, że do momentu podziału spadku każdy ze spadkobierców ma obowiązek zarządu spadkiem. To znaczy, że jeśli na przykład, któryś ze spadkobierców powinien coś pilnie sprzedać albo naprawić, bo inaczej np. rzecz ulegnie zniszczeniu, albo zmniejszy się jej wartość, to powinien to zrobić. Do dokonywania takich czynności potrzebna jest jednak zgoda pozostałych spadkobierców. Jeśli nie da się uzyskać zgody pozostałych spadkobierców zawsze można poprosić sąd o upoważnienie do dokonania takich czynności. Jeśli wszystkie osoby, które są spadkobiercami nie mogą się porozumieć co do tego jak ma wyglądać zarząd rzeczą, można udać się do sądu i poprosić o wyznaczenie zarządcy. Taki zarządca zajmuje się rzeczą do momentu zanim zostanie ona przyznana konkretnej osobie i może zażądać za to zapłaty wynagrodzenia od pozostałych spadkobierców. Z kolei każdy spadkobierca może 31 zażądać od zarządcy rachunku z zarządu (to znaczy rozliczenia tego co zrobił zarządca, w jaki sposób się zajmuje spadkiem itd.) Korzyści (np. pieniądze) oraz wydatki związane ze wspólnym spadkiem dzielone są na spadkobierców w zależności od tego jakie mają udziały w spadku. PRAWO SPADKOWE Przykład: Stefan kupił przed śmiercią 4 mieszkania we Wrocławiu i wynajął studentom. Po śmierci pobieraniem opłat za najem zajęła się żona Stefana. Innymi spadkobiercami, oprócz żony Anny, są córka Hanna i syn Paweł. Każda z osób odziedziczyła mieszkania w 1/3. Oznacza to, że Anna będzie musiała się w takim stopniu podzielić tym co uzyskała od studentów tytułem opłat za najem. Czy można sprzedać albo oddać swoją część spadku przed jego oficjalnym podziałem na konkretne osoby? Generalnie spadkobierca może oddać innej osobie (za opłatą lub bezpłatnie) swój udział w spadku. Co to oznacza w praktyce? To, że jeśli Hannie – córce Stefana - przysługuje 1/3 spadku to właśnie taki udział może ona zbyć/oddać/sprzedać albo darować drugiej osobie. Jeśli natomiast Hanna będzie chciała zbyć udział w jakimś konkretnym przedmiocie (np. przysługuje jej 1/3 samochodu po ojcu i chce tą 1/3 część sprzedać) to potrzebuje na to zgody brata Pawła i mamy Anny. Dzieje się tak ponieważ spadek jeszcze nie został podzielony. Jeśli Hanna sprzeda swoją część samochodu innej osobie bez wiedzy mamy i brata to umowa sprzedaży może być w takim wypadku traktowana tak jak by jej nie było. Wtedy osoba, która kupiła od Hanny ten udział jest pokrzywdzona i może żądać zwrotu pieniędzy. 1.6.2. Jak podzielić spadek? Wspólność spadku, o której mowa wyżej nie może jednak trwać wiecznie. Prędzej czy później trzeba będzie podzielić spadek i przekazać określone rzeczy konkretnym osobom. Są dwa sposoby żeby to zrobić – albo wszyscy spadkobiercy dogadują się między sobą i spisują umowę, albo zwracają się do sądu o podzielenie spadku 1.6.2.1. Umowny dział spadku Porozumienie się co do sposobu podziału spadku oraz zawarcie umowy to najszybsza i najprostsza możliwość podziału spadku. Musi przy tym być pełna zgoda wszystkich, którzy dziedziczą; brak zgody choćby jednego spadkobiercy powoduje, że sprawa musi zostać rozstrzygnięta przez sąd. Wszyscy spadkobiercy muszą być przy tym w stanie swobodnie podjąć decyzje (np. nie mogą być upośledzeni, nie mogą mieć nawet częściowych zaburzeń psychicznych, nie mogą pozostawać w błędzie ani działać pod wpływem groźby – chyba że wszyscy spadkobiercy byli w uzasadnionym błędzie, ale tę kwestię rozstrzyga już sąd). 32 Przykład: Anna, Hanna i Paweł zawarli umowę o dział spadku po Stefanie. Anna dostała samochód Opel Vectra, Hanna dostała Volkswagena Caddy, a Paweł Volvo S40. Paweł odebrał swój samochód z parkingu jako ostatni. Niestety, po przejechaniu 20 km samochód Pawła się zepsuł. Okazało się, że Stefan przed śmiercią omyłkowo zatankował benzynę do Diesla i zatarł cały silnik. Paweł poczuł się pokrzywdzony, bo samochód stracił na wartości. Nie wiedział, że samochód nie jest sprawny i nie miał jak się wcześniej o tym dowiedzieć. Gdyby wiedział, nigdy nie zgodziłby się na taki podział majątku. Oświadczył, więc Annie i Hannie, że anuluje to co powiedział wcześniej i co zostało zapisane w umowie. Co powinna zawierać umowa o dział spadku? PRAWO SPADKOWE W powyższym przykładzie Paweł postąpił zgodnie z prawem. Mógł uchylić się od skutków swojego oświadczenia, ponieważ był w błędnym przekonaniu, że samochód jest sprawny. Miał przy tym obowiązek poinformować o błędzie Annę i Hannę, gdyby tego nie zrobił, albo zrobiłby to dopiero po roku, nie mógłby się uchylić od skutków swojego oświadczenia spisanego w umowie (termin na uchylenie się wynosi w tym wypadku rok od momentu wykrycia błędu). Umowa dotycząca podziału spadku powinna w szczególności zawierać informacje o zapisach, darowiznach, udziałach w gospodarstwie rolnym, a także powinna zawierać wszystkie uzgodnienia inansowe pomiędzy spadkobiercami (np. kto komu daje jakie wynagrodzenie za korzystanie z danej rzeczy, albo kto płaci za niezbędne naprawy rzeczy itd.). Ponadto, jeśli spadkodawca miał długi to w umowie powinny się znaleźć informacje o tym, który ze spadkobierców je spłaci (np. „[…]Paweł Kowalski płaci dług wierzycielowi Andrzejowi Lewandowskiemu, a Hanna Kowalska płaci dług Ilonie Klusik”), albo który ze spadkobierców zrzeka się przedmiotów należących do spadku. Jeżeli do spadku wchodzi nieruchomość, użytkowanie wieczyste albo spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, umowa musi zostać zawarta w formie aktu notarialnego. W innych przypadkach umowa może zostać zawarta w zwykłej formie (tzn. może zostać spisana na kartce papieru i podpisana przez spadkobierców), a notariusz powinien poświadczyć podpisy złożone pod umową. W umowie można podzielić cały spadek albo część spadku. W tym drugim przypadku ta część, która nie została podzielona, może zostać podzielona poprzez spisanie kolejnej umowy (uzupełniającej) albo przez sąd. Poniżej znajdą państwo przykładowy wzór umowy o dział spadku: 33 Wzór nr 7 UMOWA O DZIAŁ SPADKU Zawarta w dniu 17 maja 2010 r. pomiędzy: Anną Kowalską zamieszkałą we Wrocławiu przy ul. Krakowskiej 22/28,legitymującą się Dodowem osobistym nr BMB 542444 wydanym przez Prezydenta Miasta Wrocławia, a Hanną Sikorą zamieszkałą w Świdnicy przy ul. Zamenhofa 4/5 legitymującą się dowodem osobistym nr YFK 572729 wydanym przez Prezydenta Wałbrzycha, a Pawłem Kowalskim zamieszkałym w Wałbrzychu przy ul. Limanowskiego 23/5 legitymującym się dowodem osobistym HKJ 363927 wydanym przez Prezydenta Wałbrzycha zwanymi dalej „Stronami”. PRAWO SPADKOWE §1 Strony oświadczają, że są spadkobiercami, każdy w 1/3 części, po zmarłym Stefanie Kowalskim, co stwierdził Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Krzyków wydając w dniu 15 maja 2010 roku postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku. §2 Strony oświadczają, że w wyniku spadkobrania stały się współwłaścicielami trzech samochodów marki: 1. Opel Vectra, rok produkcji 2009, numer podwozia 267847838, numer rejestracyjny DW 07472, 2. Volkswagen Caddy, rok produkcji 2005, numer podwozia 274854583, numer rejestracyjny DW 353CL, 3. Volvo S40, rok produkcji 2007, numer rejestracyjny DW 34623 §3 Strony zgodnie oświadczają, że dokonują zgodnie działu części spadku i zniesienia współwłasności pojazdów wymienionych w § 2, w ten sposób, że Anna Kowalska nabywa samochód Opel Vectra (wartość na dzień nabycia – 23.233,50 zł), Hanna Kowalska nabywa samochód Volkswagen Caddy (wartość na dzień nabycia – 22.849,00 zł, a Paweł Kowalski nabywa samochód Volvo S40 (wartość na dzień nabycia – 22.683,00). §4 Na podstawie niniejszej umowy spadkobiercy odbiorą broń samochody z garażu przy ul. Braniborskiej 23 oraz zobowiązują się do wspólnego uregulowania należności za przechowywanie. .............................................. .............................................. …………………………………… Podpis Strony Podpis Strony Podpis Strony 1.6.2.2. Sądowy dział spadku – krok po kroku Dział spadku przez sąd jest jedynym rozwiązaniem w sytuacji, w której spadkobiercy nie mogą się porozumieć i zawrzeć umowy o dział spadku. W takim wypadku należy: KROK 1 – Sporządzenie wniosku Na początku należy sporządzić wniosek o dział spadku. We wniosku obowiązkowo muszą znaleźć się informacje o tym jakie posiadamy potwierdzenie, że to właśnie my jesteśmy spadkobiercami (takie potwierdzenie to postanowienie sądu stwierdzające nabycie spadku, albo notarialny akt poświadczenia dziedziczenia, o których była mowa w podrozdziale 1.4.). Należy 34 także poinformować sąd czy był przeprowadzony spis rzeczy zmarłego (inwentarz) oraz czy spadkobierca nie pozostawił żadnych testamentów. Jeśli w skład spadku wchodzi nieruchomość (np. dom, mieszkanie czy działka) to do wniosku należy dołączyć dokument, który będzie potwierdzeniem, że ta nieruchomość przed śmiercią należała do spadkodawcy, np. odpis z księgi wieczystej (można go uzyskać w sądzie, który prowadzi księgę wieczystą dla danej nieruchomości) Wniosek o dział spadku powinien wyglądać następująco: Wzór nr 8 Wrocław, dnia 12 maja 2010 r. Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków Wydział I Cywilny Ul. Podwale 30 50-049 Wrocław Wnioskodawca: Anna Kowalska Ul. Krakowska 22/28 50-249 Wrocław Uczestnicy postępowania: 1. Hanna Sikora Ul. Zamenhofa 5/4 43-256 Świdnica 2. Paweł Kowalski Ul. Limanowskiego 23/5 58-316 Wałbrzych PRAWO SPADKOWE Do: WNIOSEK O DZIAŁ SPADKU Działając w imieniu własnym wnoszę o: 1) Ustalenie, że w skład spadku po zmarłym Stefanie Kowalskim, mężu wnioskodawczyni, wchodzą: a) trzy samochody osobowe marki Opel Vectra, Volkswagen Caddy i Volvo S40, b) dwie nieruchomości – lokal w budynku mieszkalnym we Wrocławiu dla której Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Krzyków prowadzi księgę wieczystą nr KW 2492848 oraz dom letniskowy w Sopocie, dla którego Sąd Rejonowy Gdańsk-Południe prowadzi księgę wieczystą o numerze KW 7483940, 2) Dokonanie działu spadku po Stefanie Kowalskim w taki sposób, aby: - samochód osobowy marki Opel Vectra, numer rejestracyjny DW 36472 przyznać na własność żonie spadkodawcy Annie Kowalskiej, - samochód osobowy marki Volkswagen Caddy, numer rejestracyjny DW 28482 przyznać na własność córce spadkodawcy Hannie Kowalskiej, - samochód osobowy marki Volvo S40, numer rejestracyjny DW 37483 przyznać na własność synowi spadkodawcy Pawłowi Kowalskiemu, - lokal w budynku mieszkalnym położony we Wrocławiu przy ul. Powstańców Śląskich 35/23, dla którego Sąd Rejonowy dla Wrocławi-Krzyków prowadzi księgę wieczystą o numerze KW 2492848 przyznać na własność żonie spadkodawcy Annie Kowalskiej, 35 - dom letniskowy zlokalizowany w Sopocie przy ul. Wojska Polskiego 45, dla którego Sąd Rejonowy Gdańsk - Poůudnie prowadzi ksićgć wieczystŕ o numerze KW 7483940, przyznaă na wspóůwůasnoúă w czćúciach uůamkowych po ˝ dzieciom spadkodawcy Hannie i Pawůowi Kowalskim. 3) Obciążenie wnioskodawczyni i uczestników kosztami postępowania sądowego w równym stopniu. Uzasadnienie Mój mąż Stefan Kowalski, przedsiębiorca, ostatnio zamieszkały we Wrocławiu przy ul. Krakowskiej 22/28 zmarł dnia 1 marca 2010 r. Dowód: Wyciąg z aktu zgonu PRAWO SPADKOWE Spadkobiercami z mocy ustawy/testamentu* są: żona Anna Kowalska, córka Hanna Sikora i syn Paweł Kowalski. Dowód: Odpisy skrócone aktów urodzenia Innych spadkobierców nie ma. Zapewnienie zostanie złożone ustnie na rozprawie. Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku jest w tym stanie uzasadniony. (podpis wnioskodawcy) Załączniki: - wyciąg z aktu zgonu - odpisy skrócone aktów urodzenia uczestników postępowania - odpis aktu małżeństwa KROK 2 – Opłacenie pisma Wniosek należy opłacić w kwocie 50 zł. Można to zrobić na poczcie (wtedy dołączamy do wniosku dowód wpłaty), w kasie sądu (kupując znaki sądowe i naklejając na pierwszą stronę wniosku) lub przelewem bankowym (wygenerowany elektronicznie dowód przelewu dołączamy do wniosku). W tytule należy napisać: „Opłata za wniosek o dział spadku po…” KROK 3 – Gdzie składamy wniosek? Złożyć wniosek w sądzie rejonowym, który jest właściwy ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy. Jeśli takiego miejsca zamieszkania nie da się ustalić, wniosek należy do sądu właściwego ze względu na miejsce położenia spadku. Wniosek składamy w kilku egzemplarzach - jeden egzemplarz składamy dla sądu, a ponadto składamy tyle identycznych egzemplarzy ilu jest uczestników postępowania. Nawet jeśli złożymy wniosek w złym sądzie to i tak zostanie on przesłany do sądu właściwego. KROK 4 – Co nas czeka w sądzie? Sąd wyznacza rozprawę. Na rozprawie sąd będzie pytał między innymi o: wiek, zawód, stan rodzinny, zarobki swoje i małżonka/małżonki oraz zażąda wyjaśnień w jaki sposób do tej pory korzystaliśmy ze spadku oraz o inne okoliczności, które mogą mieć wpływ na rozstrzygnięcie sądu. 36 Przykład: Andrzej, kolega Stefana z Sopotu, napisał testament, w którym przekazał domek letniskowy nad morzem Stefanowi, jego żonie i dzieciom – Hannie i Pawłowi. Sądem, który będzie dzielił spadek jest Sąd Rejonowy w Gdańsku, bo Stefan przed śmiercią zamieszkiwał w Sopocie. Jest to jednak bardzo niewygodne dla rodziny Kowalskich ponieważ wszyscy mieszkają na Dolnym Śląsku i muszą jechać ponad 500 km żeby stawiać się na rozprawach. Mogą jednak na pierwszej rozprawie poprosić sędziego żeby przekazał sprawę do Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków, ponieważ znajduje się on najbliżej miejsca zamieszkania spadkobierców (rodziny Kowalskich). PRAWO SPADKOWE Nie zapomnijmy zabrać ze sobą dowodu osobistego, bo będzie nam potrzebny żeby potwierdzić przed sądem swoją tożsamość. Na podstawie wniosku i wszystkich informacji, które sąd uzyska ustalany jest skład spadku. Później ustala się jego wartość i przyznaje rzeczy należące do spadku konkretnym osobom. UWAGA: Jeśli sąd który zajmuje się sprawą znajduje się daleko, najpóźniej na pierwszej rozprawie (!) możemy ustnie złożyć wniosek o przeniesienie sprawy do sądu, który znajduje się bliżej miejsca zamieszkania wszystkich spadkobierców albo do sądu w pobliżu, którego znajduje się spadek. Taka zmiana właściwości sądu jest możliwa tylko w postępowaniu o dział spadku, ponieważ generalną zasadą jest, że sprawy z zakresu dziedziczenia rozpoznawane są przez sąd rejonowy właściwy ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy. W jaki sposób sąd dzieli spadek? Jeśli został sporządzony testament to sąd w miarę możliwości powinien uszanować wolę zmarłego i wydać postanowienie o dziale spadku w taki sposób, w jaki życzyłby sobie tego spadkodawca. Jeśli nie został sporządzony żaden testament, a spadkobiercy dziedziczący na podstawie ustawy zgadzają się między sobą co do podziału majątku to sąd ich wysłuchuje i wydaje postanowienie z uwzględnieniem ich propozycji działowej. W pewnych przypadkach jednak sąd nie może uszanować woli spadkobierców np. jeśli zaproponowany przez nich podział majątku jest niezgodny z prawem, albo dział spadku zaproponowany przez nich napotkałby na pewne techniczne problemy. Jeśli natomiast rzeczy, która wchodzi do spadku nie da się podzielić to: • Rzecz może zostać przyznana na własność tylko jednemu spadkobiercy pod warunkiem, że musi on spłacić pozostałych spadkobierców żeby nie ponieśli oni straty. Sąd ustali wtedy w jaki sposób ma zostać dokonana spłata, w jakich ratach, terminach i ewentualnie z jakimi odsetkami (raty muszą być spłacone maksymalnie w ciągu 10 lat), • Sąd może podjąć decyzje o sprzedaży rzeczy i podziale uzyskanej kwoty na wszystkich spadkobierców. Po wydaniu przez sąd postanowienia spadek przestaje być majątkiem wspólnym spadkobierców. 37 Co zrobić jeśli nie zgadzamy się z postanowieniem sądu? PRAWO SPADKOWE Postanowienia sądu co do zasady nie zawierają uzasadnienia – jeśli więc chcemy dowiedzieć się jakie były powody, dla których sąd wydał określone postanowienie, powinniśmy w ciągu 7 dni od dnia jego wydania złożyć w sądzie wniosek o sporządzenie uzasadnienia i doręczenie postanowienia z uzasadnieniem na wskazany przez nas adres. Następnie, możemy złożyć apelację - mamy na to 14 dni liczonych od momentu, w którym doręczono nam postanowienie wraz z uzasadnieniem. Jeśli nie składaliśmy wniosku o sporządzenie uzasadnienia, termin 14 dni biegnie od momentu wydania postanowienia. Jeśli przepadnie nam termin, postanowienie się uprawomocni i nie będziemy mieć już żadnej możliwości zaskarżenia postanowienia. UWAGA – postanowienie nie uprawomocni się jeśli druga strona wniesie apelację. Apelacje wnosimy do Sądu Okręgowego właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy, ale robimy to za pośrednictwem sądu, który wydał zaskarżone postanowienie. Jeśli np. orzeczenie zostało wydane przez Sąd Rejonowy w Oławie, apelację wniesiemy do Sądu Okręgowego we Wrocławiu, ale złożymy ją w biurze podawczym w Sądzie Rejonowym w Oławie. Apelacja powinna wyglądać następująco: Wzór nr 9 Oława, dnia 1 maja 2010 r. Do: Sądu Okręgowego we Wrocławiu Wydział I Cywilny Ul. Sądowa 1, 50-046 Wrocław Za pośrednictwem: Sądu Rejonowego w Oławie Wydział I Cywilny Ul. 11-listopada 12, 55-200 Oława Sygn. akt. I C 673/10 Wnioskodawca: Uczestnik postępowania: Anna Kowalska Ul. Krakowska 22/28, 50-249 Wrocław 1. Paweł Kowalski Ul. Limanowskiego 23/5, 58-316 Wałbrzych 2. Hanna Sikora Ul. Zamenhofa 5/4, 43-256 Świdnica APELACJA WNIOSKODAWCY od postanowienia Sądu Rejonowego w Oławie z dnia 13 marca 2010 r. sygn. akt I C 673/10 Działając w imieniu własnym składam apelację od wyżej wymienionego postanowienia i wnoszę o: Zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez… (tu krótko opisujemy swoje żądanie) Zasądzenie od uczestników postępowania na rzecz wnioskodawcy kosztów postępowania według norm przepisanych. 38 UZASADNIENIE (w tym miejscu piszemy dlaczego chcemy żeby postanowienie zostało zmienione) Podpis Załączniki: (tu wymieniamy załączniki, które ewentualnie składamy razem z apelacją) PRAWO SPADKOWE Apelację możemy wysłać listem poleconym lub złożyć osobiście w biurze podawczym. Składamy ją w takiej ilości identycznych egzemplarzy ilu jest uczestników postępowania. Do tego należy złożyć jeden egzemplarz dla sądu (w opisywanym przykładzie złożymy 3 egzemplarze pisma – jeden dla Pawła, jeden dla Hanny i jeden dla sądu). Warto również sporządzić jeden egzemplarz dla siebie i zatrzymać go w domu. Pismo podlega opłacie w wysokości 100 zł. Można je opłacić znakami sądowymi (kupujemy je w kasie sądu i naklejamy na pierwszą stronę pisma), przelewem bankowym (wygenerowany elektronicznie i wydrukowany dowód wpłaty dołączamy do pisma) albo gotówką na poczcie (dowód opłaty dołączamy do pisma). 39 Rozdział 2. Różnice między dziedziczeniem ustawowym a dziedziczeniem testamentowym 2.1 Wstęp PRAWO SPADKOWE Możemy wyróżnić dwa rodzaje dziedziczenia – ustawowe i testamentowe. W większości przypadków spadkobiercy dziedziczą na podstawie ustawy, czyli w takiej kolejności jaka została określona w kodeksie cywilnym. Dzieje się tak ponieważ rzadko zdarza się żeby spadkodawca zostawił testament, w którym określił, kto otrzyma jakie przedmioty ze spadku. Jeśli jednak taki testament zostanie sporządzony, kolejność określona w kodeksie cywilnym nie ma znaczenia, ponieważ spadkobiercy będą dziedziczyć zgodnie z wolą spadkodawcy wyrażoną w testamencie. 2.2. Dziedziczenie ustawowe, czyli kto po kim dziedziczy i w jakiej kolejności. Kodeks cywilny dokładnie określa jakie są grupy spadkobierców i kto dziedziczy w jakiej kolejności. Taka kolejność może nie zawsze podobać się spadkodawcy, ale przyjmuje się, że skoro nie zostawia on testamentu, to znaczy, że się na nią godzi. Kolejność dziedziczenia zgodnie z kodeksem cywilnym wygląda następująco: Małżonek i dzieci lub wnuki – GRUPA 1 Małżonek i rodzice – gdy nie ma dzieci i wnuków – GRUPA 2 Rodzice lub jeden rodzic razem z rodzeństwem – GRUPA 3 Dziadkowie i pasierbowie – GRUPA 4 Gmina albo Skarb Państwa – GRUPA 5 2.2.1. Pierwsza grupa spadkobierców. W pierwszej kolejności po spadkodawcy dziedziczy małżonek wraz z dziećmi. Nie ma tutaj znaczenia czy dzieci pochodzą z małżeństwa czy nie – każde dziecko może dojść do spadku po jednym z rodziców (wyjątkowo - dzieci nie mogą dziedziczyć jeśli ojcostwo lub macierzyństwo zostały zaprzeczone lub unieważniono uznanie dziecka) Dzieci i małżonek dziedziczą w częściach równych. Należy jednak pamiętać o zasadzie, że 40 część spadku przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż 1/4 (czyli 25% spadku). Nie ma problemu jeśli jest tylko 2 spadkobierców – wtedy każdy dostaje po połowie spadku. Nie ma także problemu, gdy dziedziczą 3 osoby – każda z nich dostanie po 1/3 spadku. W przypadku 4 osób każdy otrzyma po 1/4. Komplikacje natomiast pojawiają się jeśli dzieci była przynajmniej czwórka i do spadku, razem z małżonkiem, uprawnionych jest 5 osób. Wtedy małżonek dostaje 1/4 spadku, a pozostałą część (3/4 spadku) dzieli się na czwórkę dzieci. UWAGA: Są trzy sytuacje, w których małżonek nie dziedziczy (!): 1) Orzeczono rozwód – musi on zostać orzeczony przed śmiercią małżonka (nie można wszcząć sprawy o rozwód po śmierci małżonka). Małżonek nie dziedziczy także jeśli przed śmiercią spadkodawca wystąpił do sądu z pozwem o rozwód lub separację z jego winy, a żądanie to było uzasadnione (także w sytuacji, który rozwód miał zostać orzeczony z winy obu stron można pozbawić małżonka dziedziczenia), 2) Unieważniono małżeństwo – może to nastąpić zarówno przed śmiercią spadkodawcy jak i po jego - nawet jeśli od śmierci minęło trochę czasu. W takiej sytuacji dotychczasowego małżonka traktuje się jakby nigdy nie był małżonkiem i nie otrzymuje on nic ze spadku. 3) Separacja – jeżeli była orzeczona przez sąd przed śmiercią spadkodawcy, ma takie same skutki jak rozwód. Należy jednak zaznaczyć, że nie ma tutaj znaczenia PRAWO SPADKOWE Przykład: Do spadku po tragicznie zmarłym Stefanie dochodzi jego żona oraz 2 dzieci. Cały spadek jest wart 180.000,00 zł. Po podzieleniu spadku na równe części każdy otrzyma po 60.000,00 zł (czyli po 1/3 spadku). Gdyby Stefan miał piątkę dzieci to po podzieleniu spadku na pięć równych części każdy dostałby po 36.000,00 zł. Jednak wtedy należałoby pamiętać o zasadzie, że żona nie może dostać mniej niż 1/4 spadku, co oznacza, że z tych 180.000,00 zł należałoby się jej 45.000,00 zł. Pozostałe 135.000,00 zł podzielilibyśmy po równo na czwórkę dzieci – każde z nich dostałoby 33.750,00 zł. 41 separacja faktyczna, tzn. że małżonkowie mieszkali w różnych miejscach i nie mieli ze sobą kontaktu – separacja musi zostać orzeczona przez sąd. Kto może żądać wyłączenia małżonka od dziedziczenia? PRAWO SPADKOWE Wyłączenie małżonka nie następuje automatycznie – decyzję o wyłączeniu podejmuje sąd. Z żądaniem pozbawienia małżonka możliwości dziedziczenia może wystąpić każdy, kto razem z nim dziedziczy (nie dotyczy to dziedziczenia testamentowego!). Ma na to czas 6 miesięcy od momentu, w którym dowiedział się o śmierci spadkodawcy, nie dłużej jednak niż rok od śmierci spadkodawcy. Jeśli sąd postanowi o wyłączeniu małżonka od dziedziczenia to jest on traktowany tak jakby żył krócej niż spadkodawca. Pozew o wyłączenie małżonka od dziedziczenia powinien wyglądać następująco: Wzór nr 10 Wrocław, dnia 12 maja 2010 r. Do: Powód: 1. Paweł Kowalski Ul. Limanowskiego 23/5 58-316 Wałbrzych 2. Hanna Sikora Ul. Zamenhofa 5/4 43-256 Świdnica Pozwana: Anna Kowalska Ul. Krakowska 22/28 50-249 Wrocław w.p.s. 18.000,00 zł Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków Wydział I Cywilny Ul. Podwale 30 50-040 Wrocław POZEW o wyłączenie małżonka od dziedziczenia Działając w imieniu własnym wnosimy o: 1) wyłączenie pozwanej Anny Kowalskiej od dziedziczenia po zmarłym 1 marca 2010 r. Stefanie, ostatnio zamieszkałym we Wrocławiu przy ul. Krakowskiej 22/28, 2) zasądzenie od pozwanej na rzecz powodów kosztów procesu według norm przepisanych, 3) dopuszczenie dowodu z przesłuchania stron, na okoliczność zdrady małżeńskiej Anny Kowalskiej, 4) dopuszczenie dowodu z przesłuchania świadków: a) Andrzeja Kuczyńskiego, zam. w Sopocie przy ul. Bohaterów Monte Cassino 5/4 b) Marka Zębackiego, zam. we Wrocławiu przy ul. Komuny Paryskiej 24/53 na okoliczność zdrady małżeńskiej pozwanej Anny Kowalskiej, 3) przeprowadzenie rozprawy także pod nieobecność powoda, 42 4) przeprowadzenie dowodu z dokumentów wskazanych w uzasadnieniu. Uzasadnienie Spadkodawca Stefan Kowalski, mąż Anny Kowalskiej, ojciec Hanny Sikory i Pawła Kowalskiego, ostatnio zamieszkały we Wrocławiu przy ul. Krakowskiej 22/28 zmarł dnia 1 marca 2010 r. Dowód: - odpis skrócony aktu zgonu spadkodawcy - odpis skrócony aktu małżeństwa spadkodawcy z pozwaną - odpis skrócony aktu urodzenia Hanny Sikory - odpis skrócony aktu urodzenia Pawła Kowalskiego Dowód: - pozew o rozwód z dnia 23 lutego 2010 r., sygn. akt. I C 242/10 - postanowienie o umorzeniu postępowania Żądanie rozwodu było uzasadnione ponieważ pozwana od dwóch lat przed wystąpieniem o rozwód, była związana z innym mężczyzną. PRAWO SPADKOWE Zmarły spadkodawca złożył 23 lutego 2010 r. w Sądzie Okręgowym we Wrocławiu pozew o rozwód przeciwko pozwanej, domagając się orzeczenia rozwodu z jej winy. W związku ze śmiercią Stefana Kowalskiego postępowanie zostało umorzone. Dowód: - dowód z przesłuchania stron, - dowód z przesłuchania świadków Wartość udziału pozwanego wynosi 18.000,00 zł. W związku z powyższym, pozew jest konieczny i uzasadniony. (podpisy powodów) Załączniki: -odpis pisma (x2), -odpis skrócony aktu zgonu, - dowód uiszczenia opłaty za pozew, - odpisy skrócone aktów urodzenia Anny Kowalskiej, Pawła Kowalskiego i Hanny Sikory. - pismo należy złożyć do sądu rejonowego, który jest właściwy ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy. Możemy je wysłać listem poleconym lub złożyć osobiście w biurze podawczym, - pismo składamy w takiej ilości egzemplarzy (tj. identycznych kopii) ilu jest pozwanych. Oryginał pisma jest przeznaczony dla sądu – w opisywanym przykładzie złożymy 2 egzemplarze pozwu (jeden dla pozwanej i jeden dla sądu). Warto również sporządzić jeden egzemplarz dla siebie i zatrzymać go w domu. - pismo podlega opłacie w wysokości 5% od wartości przedmiotu sporu (w.p.s.) oznaczonej w pozwie (jako wartość przedmiotu sporu podajemy wartość udziału przypadającego pozwanemu/ pozwanej). W omawianym przypadku w.p.s. wynosi 18.000,00 zł, więc przy wniesieniu pozwu trzeba będzie zapłacić 900,00 zł. Opłatę można uiścić gotówką na poczcie (dowód opłaty należy 43 dołączyć do pisma, które składamy w sądzie) lub przelewem bankowym (wygenerowany elektronicznie dowód opłaty należy dołączyć do pozwu). UWAGA: Dziedziczenie wygląda inaczej jeśli małżonkowie mieli wspólny majątek! PRAWO SPADKOWE W takim wypadku na samym początku sąd dzieli majątek wspólny na połowę – jedna połowa należy do zmarłego spadkodawcy, a druga połowa do jego żony. Następnie, połowa należąca do spadkodawcy (która staje się spadkiem) jest dzielona między wszystkich spadkobierców zgodnie z zasadami określonymi w kodeksie cywilnym. Oznacza to, że małżonek oprócz swojej połowy majątku otrzyma jeszcze 1/4 spadku po zmarłym. Przykład: Stefan i Anna mieli wspólne mieszkanie. Po śmierci Stefana – zgodnie z zasadami ustawowymi – do dziedziczenia uprawniona była Anna wraz z dwójką dzieci. W związku z powyższą zasadą Anna najpierw otrzyma prawo do połowy mieszkania (1/2), a pozostała połowa będąca już spadkiem zostanie podzielona między Annę, córkę Hannę i syna Pawła. W efekcie, Anna otrzyma 4/6 domu, Hanna 1/6, a Paweł 1/6. Co jeśli dziecko zmarło wcześniej niż rodzic? W takiej sytuacji do dziedziczenia dochodzą też wnuki spadkodawcy. Dostają oni to co przypadłoby zmarłemu dziecku spadkodawcy. Sytuację tą pomoże nam wyobrazić sobie wykres: 44 Grupa druga dochodzi do dziedziczenia jeżeli spadkodawca nie pozostawił po sobie żadnych dzieci (albo jeśli dzieci traktowane są tak jakby nie żyły – np. w przypadku uznania je za niegodne dziedziczenia albo jeśli odrzuciły spadek). Udział każdego z rodziców dziedziczących razem z małżonkiem spadkodawcy wynosi 1/4 spadku. To oznacza, że ojciec dostaje 1/4 spadku, matka dostaje 1/2 spadku a małżonek połowę spadku (1/2). PRAWO SPADKOWE 2.2.2. Druga grupa spadkobierców. Jeśli nie zostało ustalone ojcostwo albo macierzyństwo jednego z rodziców to drugi rodzic dostaje tę część, która by przypadała pierwszemu z rodziców. UWAGA: Jeśli małżonek nie żyje, albo jest traktowany tak jak by nie żył to rodzice dziedziczą spadek w częściach równych! Co jeśli nie ma dzieci, małżonka i jednego z rodziców? Na to pytanie odpowiemy w następnym podrozdziale, ponieważ do dziedziczenia dochodzi wtedy kolejna grupa spadkobierców – jeden rodzic i rodzeństwo spadkodawcy. 45 2.2.3 Trzecia grupa spadkobierców. Mogłoby się wydawać, że skoro nie ma małżonka, dzieci i jednego z rodziców to drugi z rodziców dziedziczy cały spadek. Tak jednak nie jest, albowiem zgodnie z prawem w tym przypadku udział, który by przypadał nieżyjącemu rodzicowi otrzymuje rodzeństwo spadkodawcy w częściach równych. PRAWO SPADKOWE Przykład: Po śmieci Stefana z rodziny Kowalskich pozostał jego brat, siostra, ojciec i żona Anna. Matka Stefana zginęła kilka lat wcześniej w wypadku samochodowym. Stefan nie pozostawił testamentu, w związku z czym do spadku dochodzą wyżej wymienione osoby. Zgodnie z prawem żona dostaje połowę spadku (1/2 spadku), a ojciec ćwierć spadku (1/4). Pozostałą część – 1/4 spadku, która by przypadła matce Stefana – dzieli się na rodzeństwo po połowie. Brat i siostra dostają więc po 1/8 spadku. UWAGA: W przypadku rodzeństwa nie ma znaczenia, czy mają oni dwójkę tych samych rodziców czy tylko np. wspólnego ojca, a inną matką. Prawo traktuje tak samo rodzeństwo zwykłe jak i rodzeństwo przyrodnie. Ponadto, jeśli któreś z rodzeństwa nie żyje to wtedy do spadku dochodzą jego dzieci. Sytuacja wygląda w takim przypadku następująco: 46 Małżonek dziedziczący razem z rodzicami i rodzeństwem spadkodawcy może żądać ponad swoją połowę spadku wydania przedmiotów urządzenia domowego, z których korzystał razem ze spadkodawcą za jego życia lub wyłącznie sam. Małżonek nie może jednak żądać wydania żadnych przedmiotów ponad swoją połowę spadku jeśli: • przed śmiercią małżonkowie nie utrzymywali ze sobą kontaktów, nie mieszkali razem lub żyli w separacji faktycznej (nie orzeczonej przez sąd), • małżonek dziedziczy na podstawie testamentu, • małżonek dziedziczy na podstawie ustawy razem z dziećmi, wnukami, prawnukami mieszkającymi ze spadkodawcą w momencie jego śmierci, • małżonek został uznany za niegodnego dziedziczenia, odrzucił spadek lub został wyłączony od dziedziczenia. PRAWO SPADKOWE Jakie ma uprawnienia małżonek poza tym, że zawsze może żądać połowy majątku wspólnego? Jeśli spadkodawca nie miał dzieci, rodzeństwa, a rodzice nie żyli to cały spadek przypada małżonkowi. 2.2.4. Czwarta grupa spadkobierców. Jeśli spadkodawca nie miał małżonka, dzieci, rodzeństwa, a rodzice nie żyli to spadek przypada w częściach równych jego dziadkom. Jeśli natomiast któryś z dziadków nie żyje to jego część przypada dzieciom dziadków innym niż rodzice spadkodawcy. Przykład: Gdyby Stefan nie był żonaty, nie miał dzieci ani rodzeństwa, a jego rodzice zginęliby w wypadku samochodowym, jedynymi spadkobiercami byliby: dziadek od strony matki, babcia od strony matki i dziadek od strony ojca. Babcia od strony ojca zmarła przed Stefanem. Dziadek od strony matki, babcia od strony matki i dziadek od strony ojca dostaliby w spadku po 1/4 majątku Stefana. Natomiast część przypadająca babci od strony ojca, która już nie żyje przypadłaby do podziału jej synom (czyli wujkom Stefana). Podział by wyglądał następująco: 47 PRAWO SPADKOWE Jeśli babcia od strony ojca nie miałaby żadnych dzieci to jej część (1/4) przypada pozostałym dziadkom. Jeśli nie ma dziadków, rodziców, dzieci, rodzeństwa ani małżonka, którzy mogliby dziedziczyć to spadek przypada pasierbom, czyli dzieciom dla których spadkodawca/ spadkodawczyni byli ojczymem albo macochą. 2.2.5. Piąta grupa spadkobierców. Jeśli brak jakichkolwiek osób, które mogłyby dziedziczyć zgodnie z zasadami, które zostały wymienione powyżej, spadek przypada gminie, w której spadkodawca ostatnio zamieszkiwał przed swoją śmiercią. Jeżeli miejsca zamieszkania nie da się ustalić, albo miejsce to znajdowało się za granicą cały spadek przypada Skarbowi Państwa. 2.2.6. Sytuacja dzieci adoptowanych. Zanim opiszemy sytuację w jakiej znajdują się dzieci adoptowane przy dziedziczeniu z ustawy, musimy wyjaśnić czym jest adopcja i jakie mamy rodzaje adopcji. Przez adopcję rozumiemy uznanie biologicznie obcego dziecka jako własne. Zarówno nowi rodzice, jak i nowe dziecko nabywają takie prawa jak w naturalnej rodzinie. Zgodnie z prawem, adoptować można jedynie osobę małoletnią czyli taką, która nie ukończyła 18 lat i nie zawarła związku małżeńskiego. Jeśli dziecko ma więcej niż 13 lat do adopcji wymagana jest zgoda sądu rodzinnego. Możemy wyróżnić dwa rodzaje adopcji: 1) pełną – w przypadku której adoptowane dziecko nabywa identyczne prawa, tak jakby było urodzone w rodzinie, która je adoptuje. Jednocześnie zanikają wszystkie powiązania między dzieckiem a jego prawdziwymi (biologicznymi) rodzicami – od momentu adoptowania dziecko traci jakiekolwiek powiązania z matką i ojcem, którzy je spłodzili, a nowi krewni dziecka traktowani są tak jakby byli jego naturalnymi krewnymi. Krótko mówiąc, dziecko adoptowane w pełni jest traktowane identycznie i ma takie same prawa jakby było naturalnym dzieckiem nowej rodziny. 2) niepełną – która różni się od adopcji pełnej tym, że nowi krewni dziecka nie są traktowani tak jakby byli jego naturalnymi krewnymi. Poza tym wszystko wygląda tak samo jak w przypadku adopcji pełnej. 48 2.2.6.1. Adopcja pełna W przypadku adopcji pełnej dziecko adoptowane nabywa identyczne prawa spadkowe jak dzieci biologiczne spadkodawcy. Oznacza to, że w rodzinie między „prawdziwym” dzieckiem a dzieckiem adoptowanym nie ma żadnej różnicy. Do takiego dziecka odnoszą się wszystkie zasady, które zostały opisane w niniejszym rozdziale. PRAWO SPADKOWE Przykład: Stefan i Anna mieli jedno dziecko – Hannę. W wyniku błędu lekarskiego Anna nie mogła mieć więcej dzieci, chociaż bardzo tego chciała. Stefan i Anna zdecydowali więc, że adoptują dziecko – Pawła, którego biologiczni rodzice oddali do domu dziecka zaraz po urodzeniu. Paweł został zaadoptowany w pełni, co oznacza, że ma identyczne prawa jak Hanna. Po śmierci Stefana w częściach równych będą dziedziczyć Anna, Hanna i Paweł. Gdyby Paweł miał dzieci, a sam by zmarł przed Stefanem, to do dziedziczenia doszłyby właśnie dzieci (ponieważ są one traktowane jak prawdziwe wnuku Stefana). Należy przy tym dodać, że jeśli umrą biologiczni rodzice Pawła to Paweł nie będzie po nich dziedziczył, ponieważ w przypadku adopcji pełnej traci on jakiekolwiek powiązania ze swoimi prawdziwymi rodzicami. W pewnych sytuacjach adopcja pełna może zostać rozwiązana przez sąd. Adopcja ustaje wtedy w momencie uprawomocnienia się orzeczenia tj. w ciągu 14 dni od dnia wydania postanowienia lub doręczenia postanowienia z uzasadnieniem (jeśli składaliśmy wniosek o sporządzenie uzasadnienia). Postanowienie nie uprawomocni się jednak jeśli w w/w terminie zostanie złożona apelacja (która została szczegółowo omówiona w podrozdziale 1.6.2.2.) Rozwiązanie takie nie jest jednak możliwe po śmierci adoptowanego dziecka, albo po śmierci osoby, która adoptowała. WYJĄTEK – adoptowane dziecko nie dziedziczy, jeśli osoba, która je adoptowała przed śmiercią wystąpiła do sądu z żądaniem rozwiązania adopcji. 2.2.6.2. Adopcja niepełna Jedyna różnica między adopcją pełną i niepełną jest taka, że w przypadku tej drugiej po adoptowanym dziecku nie dziedziczą nowi krewni. Przykład: Stefan miał dwójkę dzieci – Pawła i Hannę. Paweł był biologicznym dzieckiem Stefana; Hanna natomiast została adoptowana przez Stefana gdy miała 2 lata. Dziś Hanna ma 30 i dwójkę dzieci. Dnia 1 marca 2010 r. Stefan zginął w wypadku samochodowym, a zaraz po Stefanie, ze smutku po stracie syna, zmarł Władysław – jego ojciec. W takiej sytuacji po Władysławie może dziedziczyć tylko Paweł, a nie może Hanna ani żadne z jej dzieci. Tak samo Władysław nie mógłby dziedziczyć po Hannie, ponieważ nie była ona w pełni adoptowana. 49 Poza tym w takiej sytuacji Paweł ma prawo dziedziczyć po swoich biologicznych rodzicach (chociaż oni takiego prawa nie mają), a także po swoich biologicznych krewnych (np. innych dzieciach rodziców, którzy oddali Pawła do domu dziecka). 2.3. Dziedziczenie testamentowe 2.3.1. Co to jest testament? PRAWO SPADKOWE Testamentem nazywamy dokument, w którym dana osoba zawiera informacje o tym kto i w jakich częściach będzie po niej dziedziczył na wypadek jej śmierci. Jest to jedyny sposób na to, aby zgodnie z prawem samemu określić grupę spadkobierców – żaden inny dokument nie będzie ważny. Postanowienia testamentu nie mogą być realizowane przed śmiercią osoby która go napisała. Oznacza to, że wszystkie życzenia spadkodawcy spełniane są dopiero wtedy, kiedy umrze – nie można np. dzielić majątku spadkowego jeśli ktoś jeszcze żyje, bez względu na to w jakim stanie się znajduje. Spadkodawca nie może też za życia zawrzeć umowy ze spadkobiercami, że po śmierci to właśnie oni otrzymają spadek. 2.3.2. Co powinno się znaleźć w testamencie? Testament powinien przede wszystkim zawierać postanowienia dotyczące losów majątku po śmierci osoby, która go napisała. W szczególności powinny się w nim znajdować informacje o tym, kto dziedziczy spadek, w jakiej kolejności, w jakiej części, czy chcemy pozbawić kogoś zachowku albo wskazanie, że ktoś jest niegodny dziedziczenia. Ponadto w testamencie mogą się znaleźć: a) Postanowienia o tym kto ma być wykonawcą testamentu (o wykonawcy testamentu będzie mowa w podrozdziale 2.3.9.) b) Polecenia dla pewnych osób, c) Sugestie, przeprosiny, pożegnanie, wyjaśnienia itp. (nie powodują one, że testament jest nieważny). Testament powinien być dokładny. Nie może on zawierać ogólnych stwierdzeń tylko konkretne imiona i nazwiska oraz stwierdzenia, na podstawie których będzie jasne kto otrzyma jaką część spadku. Nie może być stwierdzeń typu – „chciałbym abyście otrzymali po mnie trochę ziemi” albo „chciałbym żebyście coś po mnie otrzymali”. 2.3.3. Kto może sporządzić testament? Testament może sporządzić tylko: osoba fizyczna (co jest oczywiste, bo tylko osoba izyczna może umrzeć). Oznacza to, że testament nie może zostać sporządzony przez np. zarząd spółki albo radę gminy, osoba pełnoletnia, czyli mająca 18 lat (wyjątkowo kobieta, która przed ukończeniem 18 50 lat zawarła związek małżeński jest taktowana jakby była pełnoletnia), osoba, która nie jest ubezwłasnowolniona (czyli taka osoba, nad którą nikt nie sprawuje opieki z powodu np. choroby psychicznej, czy niedorozwoju umysłowego). Jeśli osoba, która pisze testament nie spełnia wyżej określonych warunków to testament będzie nieważny! 2.3.4. Rodzaje testamentów PRAWO SPADKOWE Polskie prawo wyróżnia dwie grupy testamentów – zwykłe i szczególne. Te pierwsze są testamentami, które można sporządzić prawie zawsze i wszędzie (wystarczy, że spadkodawca może i chce sporządzić testament). Drugie natomiast można sporządzić tylko w ściśle określonych przez przepisy przypadkach (i to tylko wtedy kiedy nie ma możliwości sporządzenia testamentu zwykłego). Oto jak wygląda podział testamentów: 2.3.4.1. Testamenty zwykłe 2.3.4.1.1. Testament własnoręczny (holograficzny) Testament własnoręczny jest najprostszą i najstarszą formą testamentu dopuszczalną przez prawo. Może go sporządzić każdy kto ma 18 lat i jest zdrowy psychicznie. Wystarczy, że weźmie kartkę papieru, napisze na niej datę, informacje o tym kto i w jakiej części dziedziczy po nim spadek i podpisze. Cały testament musi być napisany pismem ręcznym – nie może być na nim żadnego druku. Testament napisany na komputerze albo na maszynie i ręcznie podpisany nie będzie ważny. Tak samo nie będzie ważny testament jeśli znajdzie się na nim choćby jedno słowo napisane obcą ręką. Ponadto, testament własnoręczny musi być napisany pełnymi słowami – nie można w nim używać skrótów. Nie może też być napisany szyfrem czy pismem brajlowskim. Nie ma różnicy natomiast czy spadkodawca napisał testament ręką, nogą czy protezą, a także czy ktoś trzymał rękę spadkodawcy, gdy ten pisał testament (najważniejsze by spadkodawca nie był tylko narzędziem i żeby działał ze świadomością tego co robi). 51 Testament własnoręczny może zostać sporządzony nie tylko na kartce papieru, ale także na kartonie, papierze fotogra icznym czy innym materiale. Nie ma też znaczenia czy na odwrocie jest coś napisane czy jest to czysta strona. Bez znaczenia jest też czy testament został napisany na jednej czy na wielu kartkach (ważne jest tylko to żeby to co jest napisane na kartach łączyło się ze sobą w jakich sensowny sposób). Jak powinien wyglądać podpis pod testamentem? PRAWO SPADKOWE Podpis jest najważniejszym elementem testamentu własnoręcznego. Musi on być: własnoręczny, czytelny – najlepiej jest podpisać się wyraźnie pełnym imieniem i nazwiskiem. Testament jest ważny jeśli podpis jest lekko nieczytelny – najważniejsze żeby można było zidenty ikować jego autora. Nie powoduje też nieważności podanie skróconego nazwiska np. „S. Kowal”. Można się podpisać jednym członem nazwiska. Nie powinno natomiast podpisywać się pseudonimem, parafą ani inicjałami, Złożony pod wszystkimi postanowieniami, czyli na samym końcu testamentu. Jeśli chodzi o datę w testamencie to przepisy nie przewidują tutaj jakieś szczególnej formy. Najlepiej jednak, żeby uniknąć jakichkolwiek problemów, napisać pełną datę składającą się z dnia, miesiąca i roku (12 maja 2010 r.) Przykład testamentu własnoręcznego: Wzór nr 11 Wrocław, dnia 12 maja 2010 r. TESTAMENT Ja, niżej podpisany Stefan Kowalski, na wypadek swojej śmierci powołuje do spadku: a) swoją córkę Hannę Sikorę, której przekazuje samochód osobowy marki Audi oraz dom letniskowy w Sopocie położony przy ul. Kromera 24, b) syna Pawła Kowalskiego, któremu przekazuje samochód osobowy marki Volvo oraz mieszkanie we Wrocławiu przy ul. Wesołej 13/45, c) przyjaciela Andrzeja Koniecznego, któremu przekazuję kwotę 30.000,00 zł ukrytą w moim wrocławskim mieszkaniu w książce „Prawo karne” Andrzeja Marka, d) przyjaciółkę Ilonę Wójcicką, której przekazuje wszystkie pozostałe przedmioty znajdujące w domku letniskowym w Sopocie. Stefan Kowalski 52 2.3.4.1.2. Testament notarialny Ten rodzaj testamentu nie został szczegółowo opisany w przepisach. Stosuje się więc do niego ogólne zasady dotyczące aktów notarialnych. Ma on dużo zalet, ale też wad – zostaną one opisane w formie tabelki: Wady Testament notarialny jest bardzo bezpieczny - nad jego sporządzeniem czuwa notariusz – profesjonalista, który nie powinien zrobić żadnego błędu, i który jest w stanie podpowiedzieć autorowi testamentu, co i jak ma wyglądać żeby nie było sprzeczne z przepisami. Za testament notarialny (w przeciwieństwie do testamentu własnoręcznego) trzeba zapłacić. Za rozpoczęcie prac notariusz pobiera 50 zł, a potem dolicza 6 zł za każdą rozpoczętą stronę. Jeśli chcemy pozbawić kogoś w testamencie prawa do zachowku to musimy zapłacić dodatkowe 100 zł. Notariusz zadba o to żeby postanowienia zawarte w testamencie były jasne, przejrzyste i zrozumiałe i nie sprawiały problemów interpretacyjnych po śmierci autora. Nie można go sporządzić zawsze i wszędzie tylko trzeba wybrać się do kancelarii notarialnej, co czasami może nastręczyć problemów. W bardzo wyjątkowych sytuacjach notariusz może się udać do osoby, która nie może przyjść do kancelarii, ale trzeba za to dodatkowo zapłacić. PRAWO SPADKOWE Zalety Spadkodawca nie musi się martwić, że jego testament się zagubi, zniszczy, zostanie ukryty, czy też przeczyta go osoba, która nie powinna. Testament notarialny jest traktowany jak dokument publiczny, co oznacza, że w przypadku jakichkolwiek problemów jest przed sądem ważnym dowodem. W przypadku niejasności można także przesłuchać notariusza, który jest dla sądu bardzo wiarygodną, bezstronną osobą. Testament notarialny mogą sporządzić osoby głuche lub głuchonieme. 53 Jaka jest rola notariusza podczas sporządzania testamentu notarialnego? PRAWO SPADKOWE Przede wszystkim notariusz pilnuje by wszystkie postanowienia zawarte w testamencie były zgodne z prawem. Poza tym notariusz wysłuchuje spadkodawcy i zgodnie z jego oświadczeniem sporządza akt notarialny. Nie jest dopuszczalne by notariusz sporządził testament sam, a potem dał spadkodawcy do podpisania. Nie jest także dopuszczalne by notariusz sporządził projekt testamentu, a spadkodawca oświadczył, że projekt jest zgodny z jego wolą. Notariusz odmawia sporządzenia aktu notarialnego jeśli w jakikolwiek sposób dotyczy on jego osoby, jego małżonka, krewnych swoich i swojej żony (swojego męża), czy też osób, którymi notariusz się opiekuje, albo które adoptował. Te ograniczenia trwają także po rozwodzie notariusza. Notariusz odmawia również dokonania czynności, która jest sprzeczna z prawem, albo takiej, która jest dokonywana pod wpływem błędu. Podczas sporządzania testamentu notariusz ma obowiązek udzielać niezbędnych wyjaśnień dotyczących testamentu i udzielać porad prawnych w zależności od potrzeb. Jak wygląda testament notarialny? Testament notarialny powinien przede wszystkim zawierać: • oznaczenie dnia, miesiąca i roku sporządzenia, a czasami nawet (na żądanie autora testamentu) godzinę oraz minutę rozpoczęcia i podpisania testamentu, • miejsce sporządzenia - nieprawidłowe określenie miejsca (lub w ogóle jego brak) nie powoduje jednak nieważności testamentu, • dane dotyczące notariusza – jego imię, nazwisko, siedzibę kancelarii, a także dane osób, które były obecne przy spisywaniu testamentu, • informacje, że testament został odczytany, przyjęty i podpisany - przy odczytaniu notariusz powinien upewnić się, że osoby obecne rozumieją treść aktu i wiedzą jakie ma on skutki, a także czy treść testamentu zgadza się z rzeczywistą wolą spadkodawcy, • podpisy osób obecnych przy sporządzeniu testamentu. Brak podpisu powoduje, że testament jest nieważny. Przykład testamentu notarialnego: 54 Wzór nr 12 Wrocław, dnia 12 maja 2010 r. Repertorium A nr 326/2007 AKT NOTARIALNY Dnia piątego maja dwa tysiące siódmego roku (05.05.2007 r.) przed Janem Nowakiem, notariuszem Kancelarii Notarialnej we Wrocławiu przy ul. Ruskiej 56/43 stawił się: Stefan Kowalski, syn Gabriela i Grażyny, Zamieszkały we Wrocławiu przy ul. Wesołej 43/45. Tożsamość stawającego notariusz ustalił na podstawie dowodu osobistego AKZ637284 (PESEL 54043463324). §1 Stefan Kowalski oświadcza, że do całości spadku powołuje Pawła Kowalskiego, syna swojego i żony Anny Kowalskiej, urodzonego 23 kwietnia 1980 roku we Wrocławiu, zamieszkałego w Wałbrzychu przy ul. Limanowskiego 23/5. §2 Stefan Kowalski oświadcza, iż gdyby powołany do spadku Paweł Kowalski nie chciał bądź nie mógł być spadkobiercą, do całości spadku powołuje żonę Annę Kowalską, córkę Alberta i Marii, urodzoną dnia 4 maja 1978 r., zamieszkałą w Świdnicy przy ul. Zamenhofa 5/4. PRAWO SPADKOWE TESTAMENT §3 Stefan Kowalski powołuje jako wykonawcę testamentu przyjaciela Andrzeja Kuczyńskiego, syna Aleksandra i Jolanty, zamieszkałego we Wrocławiu przy ul. Powstańców Śl. 234/42 §4 Koszty sporządzenia testamentu ponosi stawający §5 Pobrano: - taksę notarialną na podstawie § 8 pkt. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej (Dz. U. 2004 r. nr 148 poz. 1564 ze zm.) w kwocie 50,00 zł (pięćdziesiąt złotych), - 22% VAT-u na podstawie art. 41. ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. 2004 r. nr 54 poz. 535 ze zm.) w kwocie 11,00 zł (jedenaście złotych) Akt ten odczytano, przyjęto i podpisano Stefan Kowalski (podpis) Jan Nowak – notariusz (podpis) 2.3.4.1.3. Testament allograficzny Testament allogra iczny polega na tym, że osoba, która chce go sporządzić oświadcza swoją wolę w obecności dwóch świadków przed wójtem, burmistrzem, prezydentem miasta, starostą, marszałkiem województwa, sekretarzem powiatu albo gminy lub kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Jest to testament urzędowy, ponieważ jak widać oświadczenie musi zostać złożone w obecności osoby urzędowej, której rola jest zbliżona do roli notariusza. 55 PRAWO SPADKOWE Oświadczenie spadkodawcy powinno być ustne i powinno zostać ujęte w protokole, który spisuje protokolant podczas jego składania. Protokolantem może być ktokolwiek, nawet członek rodziny spadkodawcy. W protokole należy zamieścić datę sporządzenia testamentu oraz całe oświadczenie spadkodawcy. Protokół odczytuje się w obecności osoby, przed którą oświadczenie zostało złożone, dwóch świadków i spadkodawcy. Następnie spadkodawca oświadcza, że jest świadomy tego co mówi i podpisuje protokół. Nie można wcześniej sporządzić protokołu testamentu allogra icznego i dać spadkodawcy do zaakceptowania. Inicjatywa sporządzenia testamentu musi pochodzić od spadkodawcy. UWAGA: Testamentu allogra icznego nie mogą sporządzić osoby głuche lub nieme. Nie można bowiem uznać za ustne oświadczenie ich gestów wykonywanych głową lub rękami. Kto może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu allograficznego? Świadkiem testamentu allogra icznego może być osoba, która wyraźnie lub dorozumianie została wezwana przez spadkodawcę do bycia świadkiem lub osoba, która sporządza protokół zawierający oświadczenie spadkodawcy. W zasadzie świadkowie nie muszą być obecni w momencie składania oświadczenia i spisywania protokołu – najważniejsze jednak żeby byli przy jego odczytaniu i podpisaniu. Przy odczytywaniu i podpisaniu protokołu powinno być nie mniej niż 2 świadków (może być więcej), którzy: • mają 18 lat, • nie są niewidomi, głusi lub niemi, • umieją pisać i czytać, • mówią językiem, w którym sporządzany jest testament, • nie zostali skazani przez sąd za składanie fałszywych zeznań. Świadkiem nie może być osoba, dla której w testamencie przewidziana została jakaś korzyść. Nie mogą być też świadkami: mąż/żona osoby, dla której przewidziana została korzyść w testamencie, ich krewni i osoby przez nich adoptowane lub ich adoptujące. Jeżeli świadkiem będzie taka osoba, to w takim przypadku cały testament nie jest uważany za nieważny, a jedynie postanowienia, które się odnoszą do takiej osoby. 2.3.4.2. Testamenty szczególne Testamenty, które zostały opisane w podrozdziale 2.3.4.1. są testamentami zwykłymi, co oznacza, że może je sporządzić każdy, prawie zawsze i wszędzie. Niniejszy rozdział zostanie natomiast poświęcony testamentom szczególnym, czyli takim, które można sporządzić w sytuacjach nietypowych takich jak np. sytuacja, w której życiu danej osoby zagraża śmiertelne niebezpieczeństwo, albo zachodzą inne okoliczności uniemożliwiające sporządzenie testamentu zwykłego. Wyróżniamy trzy typy testamentów szczególnych – testament ustny, testament podróżny i testament wojskowy. 56 2.3.4.2.1. Testament ustny Oświadczenie spadkodawcy powinno być złożone ustnie w obecności przynajmniej 3 świadków. Nie można wcześniej sporządzić projektu testamentu ustnego i odczytać go spadkodawcy w celu uzyskania jego akceptacji. Inicjatywa sporządzenia testamentu musi pochodzić od spadkodawcy. PRAWO SPADKOWE Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego testament ustny może zostać sporządzony tylko w 2 przypadkach: 1) Pierwszym jest obawa rychłej śmierci spadkodawcy. Nie wystarczy tu jednak sam podeszły wiek spadkodawcy, ani utrzymujący się przez pewien czas zły stan zdrowia. Ważne żeby obawa śmierci była rzeczywista i prawdziwa – jeśli spadkodawca przez pewien czas źle się czuje i ma poważne dolegliwości to wcale nie oznacza, że może niebawem umrzeć. Tak samo obawa, że ktoś może popełnić samobójstwo nie stanowi podstawy do tego, by sporządzić testament ustny. 2) Drugim są szczególne okoliczności, w wyniku których sporządzenie testamentu własnoręcznego, notarialnego albo allogra icznego jest niemożliwe albo bardzo utrudnione (niemożność sporządzenia musi dotyczyć tych wszystkich trzech form razem wziętych). Chodzi tu o takie nadzwyczajne sytuacje jak np. powódź czy przerwanie komunikacji. UWAGA: Testament ustny mogą sporządzić także osoby głuche lub nieme – muszą one mieć przynajmniej 18 lat, być zdrowe psychicznie i nie mieć ustanowionego prawnego opiekuna. Ponadto ważne jest by ich wola została wykazana w sposób wystarczająco zrozumiały dla wszystkich świadków. Kto może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu ustnego? • • • • • Świadkiem testamentu ustnego może być osoba, która: ma przynajmniej 18 lat, nie jest niewidoma, głucha lub niema, umie pisać i czytać, mówi językiem, w którym sporządzany jest testament, nie został skazana przez sąd za składanie fałszywych zeznań. Świadkiem nie może być osoba, dla której w testamencie przewidziana została jakaś korzyść. Nie mogą być też świadkami: mąż/żona osoby, dla której przewidziana została korzyść w testamencie, ich krewni i osoby przez nich adoptowane lub ich adoptujące. Jeżeli świadkiem będzie taka osoba, to w takim przypadku cały testament nie jest uważany za nieważny, a jedynie postanowienia, które się odnoszą do takiej osoby. Świadków musi być przynajmniej trzech i muszą to być osoby, do których spadkodawca kieruje swoje oświadczenie, bez względu na to czy zostały one przywołane czy zaproszone. Za 57 świadka nie może jednak zostać uznana osoba, która przypadkiem usłyszała wolę spadkodawcy. Jak ustalić treść testamentu ustnego? PRAWO SPADKOWE Są dwie możliwości ustalenia treści testamentu ustnego po śmieci spadkodawcy: 1) Pozasądowe stwierdzenie treści testamentu ustnego – w tym przypadku jeden ze świadków (albo osoba trzecia nie będąca świadkiem) spisuje oświadczenie spadkodawcy (maksymalnie w ciągu roku od złożenia oświadczenia), z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpisują spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie. Jeśli spadkodawca nie może się podpisać to wtedy swój podpis muszą złożyć wszyscy świadkowie. Podpisy powinny zawierać imię i nazwisko – nie wystarczy podpisanie się jedynie imieniem. 2) Sądowe stwierdzenie treści testamentu ustnego – w przypadku, gdy treści nie uda się ustalić w sposób określony w poprzednim punkcie, można ją stwierdzić w ciągu 6 miesięcy od dnia śmierci spadkodawcy, przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie wszystkich świadków jest niemożliwe, albo utrudnione sąd może przesłuchać tylko dwóch świadków. Sądowe stwierdzenie treści testamentu możliwe jest więc tylko w sytuacji gdy wola spadkodawcy nie została utrwalona na piśmie. 2.3.4.2.2. Testament podróżny Testament podróżny można sporządzić tylko w czasie podróży statkiem lub samolotem. Spadkodawca musi oświadczyć swoją wolę przed kapitanem statku lub jego zastępcą w obecności 2 świadków. Dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podaje datę jej spisania, i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy. Następnie spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca podpisują pismo. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma to należy zamieścić wzmiankę o przyczynach braku podpisu spadkodawcy. 2.3.4.2.3. Testament wojskowy Testament wojskowy można sporządzić tylko w czasie mobilizacji wojskowej albo w czasie wojny lub przebywania w niewoli. Oprócz żołnierzy Sił Zbrojnych RP pełniących czynną służbę, testament wojskowy mogą sporządzić też pracownicy cywilni zatrudnieni w Siłach Zbrojnych, osoby cywilne towarzyszące Siłom Zbrojnym, osoby wykonujące duszpasterskie czynności w Siłach Zbrojnych, członkowie służb pomocniczych i inne osoby wykonujące świadczenia osobiste na rzecz Sił Zbrojnych. Testament wojskowy może być też sporządzony przez osoby cywilne, które znajdują się na terenie będącym pod zarządem organów wojskowych albo statku należącym do Marynarki Wojennej RP lub w samolocie należącym do Sił Powietrznych. Testament wojskowy może zostać sporządzony w 3 formach: 1) spadkodawca oświadcza swoją ostatnią wolę ustnie sędziemu wojskowemu, który spisuje ją w protokole z podaniem miejsca i daty jego sporządzenia, odczytuje protokół 58 W razie obawy rychłej śmierci spadkodawcy wskutek odniesionych ran lub choroby albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie formy testamentu określonej w ust. 1 jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, testament wojskowy może być sporządzony również w takiej formie, że spadkodawca oświadcza swą ostatnią wolę ustnie wobec dwóch świadków, choćby niejednocześnie obecnych. PRAWO SPADKOWE spadkodawcy i sporządza o tym wzmiankę. Potem protokół podpisują spadkodawca i sędzia, a jeżeli spadkodawca nie może się podpisać, sędzia wojskowy powinien zamieścić w protokole uwagę wyjaśniającą powód braku podpisu spadkodawcy, 2) spadkodawca oświadcza swą ostatnią wolę ustnie w obecności dwóch świadków jednocześnie obecnych, z których jeden spisuje wolę spadkodawcy, podając miejsce i datę jej spisania, a następnie tak sporządzony testament podpisują spadkodawca i dwaj świadkowie, 3) jeżeli spadkodawca nie może się podpisać, oświadcza ustnie swą ostatnią wolę w obecności trzech świadków jednocześnie obecnych, z których jeden spisuje wolę spadkodawcy podając miejsce i datę jej spisania wraz z wyjaśnieniem powodu braku podpisu spadkodawcy; tak sporządzony testament po odczytaniu go spadkodawcy i dokonaniu o tym wzmianki podpisują wszyscy trzej świadkowie. 2.3.5. Ogólne informacje o powołaniu spadkobiercy. Spadkodawca, który sporządza testament ma możliwość przekazania spadkobiercom całego swojego majątku lub tylko jego części. Tak samo do spadku może zostać powołana jedna lub kilka osób. Przykład: Stefan Kowalski sporządził testament, w którym przekazał 1/5 swojego majątku swojej żonie, a 2/5 swojemu synowi – razem Stefan przekazał 3/5 spadku, ale nie napisał co ma się stać z pozostałą częścią 2/5 spadku. W tym przypadku ta pozostała część, co do której Stefan nie dokonał żadnych rozporządzeń zostanie podzielona zgodnie z zasadami ustawowymi. Przykład: Stefan Kowalski sporządził testament, w którym przekazał 1/4 swojego majątku synowi, 1/4 swojej córce, a decyzję co do pozostałych 2/4 majątku zostawił swojej kochance, która „ma zdecydować komu go przekazać”. Zgodnie z prawem, ważne będą tylko te postanowienia, które dotyczą syna i córki. Jeśli natomiast chodzi o postanowienia dotyczące kochanki to będą one nieważne ponieważ Stefan sam powinien podjąć decyzję i nikt nie może za niego podjąć decyzji. Oznacza to, że połowa, którą miała rozdysponować kochanka zostanie podzielona zgodnie z zasadami określonymi w kodeksie cywilnym. Należy przy tym pamiętać by oznaczenia osób, które zostały powołane do spadku po 59 Stefanie były dokładne – najlepiej jest je wymienić z imienia i nazwiska. Jeśli będą problemy z identy ikacją osób, którym Stefan przekazał majątek to testamentu nie będzie można wykonać i majątek Stefana zostanie podzielony według zasad ustawowych. Aby uniknąć komplikacji należy też wyraźnie wskazać, że dana osoba, której przekazuje się spadek jest „spadkobiercą” – jeśli tego jasno nie napiszemy to osoba, która wymieniona w testamencie może zostać uznana za zapisobiercę, a wtedy będą się do niej odnosiły trochę inne zasady. Warto również dokładnie określić udziały spadkowe jakie przypadną konkretnym osobom. Jeżeli spadkodawca powołał do spadku lub do oznaczonej części spadku kilku spadkobierców, nie określając ich udziałów spadkowych, dziedziczą oni w częściach równych. Czasami dochodzi też do takiej sytuacji, w której spadkodawca określa udział spadkowy tylko niektórych osób. PRAWO SPADKOWE Przykład: Stefan sporządził testament, w którym przekazał 30% spadku swojej córce, 10 % spadku swojemu synowi, a resztę przekazał kochance i swojej byłej żonie nie określając ile dokładnie dostanie każda z nich. W takie sytuacji 60% spadku, które ma otrzymać kochanka i żona dzielone jest po połowie. Nie jest możliwe sporządzenie testamentu, w którym zawarty jest warunek albo termin (np. uważa się za nieistniejące postanowienie typu – „niech spadek po mnie dostanie syn dopiero jak ożeni się z Agnieszką”, albo „niech mój samochód otrzyma syn dopiero jak skończy studia”). Takie zastrzeżenia będą traktowane tak jakby ich w ogóle nie było. Jeżeli z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez takiego zastrzeżenia spadkobierca nie zostałby powołany to powołanie spadkobiercy jest nieważne. 2.3.6. Jak interpretować testament? Interpretacji testamentu dokonujemy w momencie gdy postanowienia spadkodawcy nie są do końca jasne. Ma ona na celu ustalenie co dokładnie autor testamentu miał na myśli i jaka była jego wola podczas pisania konkretnych sformułowań. Testament może być interpretowany na wiele sposobów. Zgodnie jednak z przepisami kodeksu cywilnego testament należy tłumaczyć tak, aby wola autora testamentu została jak najlepiej wypełniona. Postanowieniom testamentu należy nadać rozsądną treść, która pozwoli uznać je za ważne. Nie powinno się poddawać pod interpretację żadnych sformułowań niebudzących wątpliwości. Osoba, która dokonuje interpretacji nie powinna tłumaczyć testamentu w sposób jak najbardziej korzystny dla spadkobierców, ale w taki sposób, który najbardziej by odpowiadał autorowi testamentu 60 2.3.7. Jak odwołać testament? Testament może zostać odwołany przez jego autora w każdej chwili za jego życia bez potrzeby podawania żadnego uzasadnienia. Oznacza to, że testament można odwołać najpóźniej w momencie swojej śmierci. Potem odwołanie testamentu jest już niemożliwe (jest jeden wyjątek od tej zasady, ale o nim będzie mowa później). Testament zazwyczaj odwołuje się na dwa sposoby – albo przez zniszczenie, albo przez sporządzenie nowego testamentu. W pierwszym przypadku wystarczy, że podrzemy testament, spalimy go albo potniemy; możemy go też przekreślić i napisać na nim „unieważniony”. W taki sposób pozbawimy testamentu cech jakie musi mieć żeby był ważny. PRAWO SPADKOWE WYJĄTEK: Testament nie będzie nieważny jeśli ulegnie zniszczeniu przypadkowo! W takiej jednak sytuacji pojawi się problem odtworzenia tego, co było zawarte w testamencie. W drugim natomiast przypadku musimy napisać „odwołuję poprzedni testament” albo „odwołuję poprzednie testamenty”. Nie trzeba jednak od razu odwoływać całego testamentu – można odwołać tylko jedno postanowienie poprzez napisanie w nowym testamencie - „odwołuję postanowienie poprzedniego testamentu dotyczące mojego domu letniskowego w Sopocie” itp. Jeśli spadkodawca sporządzi nowy testament nie zaznaczając w nim, że odwołuje poprzedni, odwołaniu ulegają tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, które są sprzeczne z nowym testamentem. Nie ulega automatycznie odwołaniu cały poprzedni testament. Przykład: Dnia 1 lipca 2009 r. Stefan sporządził testament, w którym przekazał swojemu synowi dwa samochody – VW Polo i Audi A6 – oraz domek letniskowy w Sopocie. Miesiąc później doszedł jednak do wniosku, że jego córka Hanna będzie się czuła pokrzywdzona, że nie dostała nic w spadku. 1 sierpnia 2009 r. sporządził więc nowy testament, w którym przekazał Hannie samochód Audi A6. W takim wypadku testament z dnia 1 lipca 2009 r. zostanie odwołany tylko w części dotyczącej samochodu Audi A6. Pozostała część testamentu z dnia 1 lipca 2009 r. będzie ważna, ponieważ nie jest sprzeczna z testamentem z 1 sierpnia 2009 r. Gdyby okazało się, że testament z dnia 1 sierpnia 2009 r. jest nieważny ponieważ Stefan np. zapomniał się podpisać, to testament z dnia 1 lipca 2009 r. zostaje utrzymany w mocy w całości. Gdyby Stefan całkowicie zmienił zdanie i w testamencie z dnia 1 sierpnia 2009 r. przekazał córce Hannie obydwa samochody i domek letniskowy w Sopocie to testament z dnia 1 lipca 2009 r. uznalibyśmy za całkowicie odwołany. W przypadku istnienia kilku testamentów bardzo ważne znaczenie ma prawidłowe ustalenie, w którym momencie zostały one napisane. Skuteczność testamentów ocenia się bowiem w odpowiedniej kolejności – od najstarszego do najnowszego. 61 2.3.8. Nieważność testamentu PRAWO SPADKOWE Jak już wspomniano wcześniej, osoba sporządzająca testament musi być osobą izyczną, pełnoletnią (mającą 18 lat) i nie może być osobą ubezwłasnowolnioną (tzn. taką, nad którą ktoś sprawuje opiekę z powodu np. choroby psychicznej, czy niedorozwoju umysłowego). Ponadto, ze względu na mocno osobisty charakter testamentu nie może on zostać sporządzony przez kilka osób np. przez małżonków. W jednym testamencie może znajdować się oświadczenie tylko jednej osoby. Testamentu nie może też sporządzić za spadkodawcę jego przedstawiciel ani pełnomocnik. Jeśli osoba sporządzająca testament nie spełnia któregoś z tych warunków, testament jest zawsze nieważny. Pozostałe przypadki, w których testament jest nieważny zostały wymienione w art. 945 k.c. i są one następujące: 1) Testament jest nieważny jeżeli został sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli – dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub chwilowego zaburzenia czynności psychicznych np. ze względu na użycie narkotyków. Najważniejsze znaczenie ma tu, czy osoba, która sporządziła testament akurat w momencie jego pisania znajdowała się w stanie nieświadomości tego co robi. Sam fakt, że np. ktoś jest alkoholikiem nie uzasadnia przypuszczenia, że w momencie pisania testamentu osoba ta była pod wpływem alkoholu. Zazwyczaj aby udowodnić takie okoliczności trzeba korzystać z pomocy biegłego sądowego, który ocenia, czy dana osoba świadomie kierowała swoim zachowaniem w momencie pisania testamentu, 2) Testament jest nieważny jeśli został sporządzony pod wpływem błędu spadkodawcy – w grę może wchodzić błędne przekonanie co do przepisów prawa, swojego majątku czy też innych okoliczności. Bez różnicy jest czy błąd został wywołany przez osobę, która działała celowo czy niecelowo – ważne jest to w jaki sposób spadkodawca postrzegał rzeczywistość w momencie pisania testamentu Przykład: Stefan sporządził testament na rzecz syna, który jest w wojsku. Przed śmiercią, Andrzej - kolega Stefana powiedział, że nawet jak przekaże synowi w testamencie swój dom to i tak dostanie go armia. Stefan uwierzył i zapisał Andrzejowi swój dom z nadzieją, że Andrzej podzieli się domem z Pawłem. W takiej sytuacji testament jest nieważny. 3) Testament został sporządzony pod wpływem groźby – nie ma różnicy jakiego rodzaju groźba to była i czy jej spełnienie było prawdopodobne czy nie – ważne, że wywołała u osoby, która pisała testament uzasadnione obawy, że zostanie spełniona. Przykład: Stefan sporządził testament, w którym przekazał dom swojej córce Hannie i synowi Pawłowi. Jednak Andrzej postraszył Stefana, że jak ten nie przekaże mu domu w 62 testamencie to po śmieci Stefana zabije Hannę i Pawła. Stefan, obawiając się o zdrowie swoich dzieci spalił poprzedni testament i napisał nowy, w którym przekazał dom Andrzejowi. Taki testament jest jednak nieważny, bo został sporządzony pod wpływem groźby Andrzeja. słyszała jak Andrzej groził Stefanowi, że zabije jego dzieci jeśli Stefan nie przekaże mu domu. W takiej sytuacji Paweł może zwrócić się do sądu o unieważnienie do dnia 1 marca 2013 r. Teoretycznie trzyletni termin liczony od momentu kiedy Paweł dowiedział się o przyczynie nieważności mija dopiero 5 marca 2013 r., ale już dnia 1 marca 2013 r. mija dziesięć lat od śmierci osoby, która napisała testament. PRAWO SPADKOWE UWAGA: Na nieważność testamentu z powodu braku możliwości podjęcia swobodnej decyzji, groźby i błędu można powołać się w ciągu 3 lat od momentu, w którym osoba mająca interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, ale nie później niż po upływie 10 lat od śmierci osoby, która napisała testament. Przykład: Stefan sporządził testament, w którym przekazał dom swojej córce Hannie i synowi Pawłowi. Jednak Andrzej postraszył Stefana, że jak ten nie przekaże mu domu w testamencie to po śmieci Stefana ten dom spali. Stefan, obawiając się o zdrowie swoich dzieci podarł poprzedni testament i napisał nowy, w którym przekazał dom Andrzejowi. Stefan zmarł dnia 1 marca 2003 roku. Testament został odczytany w sądzie i dom przyznano Andrzejowi. Jednak 5 marca 2010 r. Paweł dowiedział się, że jego mama Anna 2.3.9. Wykonawca testamentu 2.3.9.1. Podstawowe informacje o wykonawcy testamentu Spadkodawca, który pisze testament może wyznaczyć w testamencie osobę, która po jego śmierci zapewni prawidłowe wykonanie wszystkich jego postanowień. Brak wykonawcy testamentu nie powoduje jednak, że testament jest nieważny. Oto najważniejsze informacje, które trzeba znać żeby móc powołać wykonawcę testamentu: • po pierwsze, wykonawca musi być dokładnie oznaczony w testamencie (nie może być określony jako „starszy syn”, „najlepszy przyjaciel” czy „ulubione dziecko”). Najlepiej jest wyznaczyć wykonawcę podając jego imię i nazwisko – wtedy uniknie się jakichkolwiek wątpliwości, • po drugie, spadkodawca musi sam wyznaczyć wykonawcę. Nie może zrobić tego żadna inna osoba. W testamencie nie może być zapisów typu: „proszę mojego syna Pawła o wyznaczenie osoby, która dopilnuje wykonania wszystkich moich postanowień”, • po trzecie, wykonawca testamentu musi był pełnoletni i musi być zdrowy psychicznie w momencie śmierci spadkodawcy. W przeciwnym razie powołanie wykonawcy testamentu będzie nieważne, 63 • • po czwarte, autor testamentu może powołać więcej niż jednego wykonawcę testamentu, po piąte, wykonawca testamentu nie musi być spadkobiercą. Może to być osoba, która nic w spadku nie otrzymuje np. kolega lub daleki krewny. Co w przypadku, gdy osoba wybrana na wykonawcę testamentu nie chce wykonywać swojego obowiązku? PRAWO SPADKOWE Wtedy taka osoba musi złożyć przed sądem oświadczenie, że nie chce być wykonawcą testamentu. Oczywiście takie oświadczenie może zostać złożone dopiero po śmierci osoby, która testament napisała. Przed śmiercią takie oświadczenie w ogóle nie będzie miało skutku. Nie wymaga się przy tym podania przyczyny rezygnacji z funkcji wykonawcy testamentu. Oświadczenie można złożyć ustnie w sądzie, w którym trwa postępowanie spadkowe, albo można je spisać na kartce, złożyć pod nim podpis i wysłać je do sądu. Zanim jednak wyśle się takie oświadczenie podpis osoby, która je składa musi zostać poświadczony przez notariusza, organ państwowy albo organ jednostki samorządu terytorialnego. Przyjmuje się, że można zrezygnować z funkcji wykonawcy testamentu do momentu jej podjęcia. Oznacza to, że osoba, która zostanie powołana na wykonawcę testamentu i zacznie tą funkcję wypełniać nie może już złożyć swojej rezygnacji. Jedynie z bardzo ważnych powodów sąd może zwolnić taką osobę z wypełniania dalszych obowiązków (ważnymi powodami mogą być np. choroba czy ciężka sytuacja rodzinna). Jak udowodnić przed innymi spadkobiercami, że to właśnie ja jestem wykonawcą testamentu? Czasami zdarza się tak, że spadkobierca nie widział testamentu i może nie wierzyć danej osobie, że to właśnie ona jest wykonawcą testamentu. W takim wypadku, sąd może wydać wykonawcy testamentu odpowiednie zaświadczenie, które będzie zawierało m.in. informacje o tym jakie jest imię, nazwisko, zawód takiego wykonawcy. Wykonawca testamentu musi jednak przed sądem w czasie postępowania spadkowego poprosić o wydanie takiego zaświadczenia. 2.3.9.2. Prawa i obowiązki wykonawcy testamentu 64 a) Wykonawca testamentu powinien zarządzać spadkiem, spłacić długi spadkowe, wydać spadkobiercom majątek, który został im przyznany w testamencie, a także wykonać zapisy i polecenia. Autor testamentu może jednak dokładnie określić do czego zobowiązany jest wykonawca testamentu i w jaki sposób ma sprawować swoje obowiązki, b) Ponadto wykonawca testamentu powinien dołożyć wszelkich starań aby cały spadek został utrzymany w należytym stanie (tzn. żeby chronił go w czasie niebezpieczeństwa czy też dbał o to by przedmioty należące do spadku się nie zepsuły). Należy tutaj nadmienić, że wykonawca testamentu – zanim rozda określone przedmioty spadkobiercom – posiada cały spadek i się nim opiekuje, c) W razie jakichkolwiek kłótni (spadkobiercy mogą uznać, że wykonawca testamentu Wzór nr 13 Wrocław, 1 kwietnia 2010 r. PRAWO SPADKOWE nieprawidłowo wypełnia wolę zmarłego) wykonawca może pozywać do sądu w związku z wykonywaniem swoich obowiązków, ale też może sam być pozywany, d) Wykonawca testamentu nie może dokonać podziału spadku ani wystąpić do sądu z wnioskiem o dokonanie podziału spadku, e) Wykonawca testamentu może też złożyć w sądzie wniosek o spis inwentarza (czyli spis całego majątku, który wchodzi do spadku). Wzór takiego wniosku można znaleźć w podrozdziale 1.3.1.) W razie wątpliwości, że cały majątek spadkowy został spisany wykonawca testamentu może złożyć do sądu wniosek o ujawnienie wszystkich przedmiotów, które wchodzą do spadku. Po złożeniu takiego wniosku sąd może wezwać spadkobierców do złożenia oświadczenia, że nie ukryli żadnych przedmiotów wchodzących do spadku. Takie czynności mają na celu powstrzymanie spadkobierców od ukrywania tego co wchodzi do spadku. Wniosek o wyjawienie przedmiotów wchodzących do spadku powinien wyglądać następująco: Do: Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków Wydział I Cywilny Ul. Podwale 30 50-040 Wrocław Wnioskodawca: Anna Kowalska Ul. Krakowska 22/28 50-249 Wrocław Uczestnicy postępowania: 1. Hanna Sikora Ul. Zamenhofa 5/4 43-256 Świdnica 2. Paweł Kowalski Ul. Limanowskiego 23/5 58-316 Wałbrzych WNIOSEK O WYJAWIENIE PRZEDMIOTÓW SPADKOWYCH Działając w imieniu własnym wnoszę o: 1. Nakazanie Hannie Sikorze i Pawłowi Kowalskiemu – spadkobiercom zmarłego dnia 1 marca 2010 r. Stefana Kowalskiego - aby złożyli oświadczenie, że żadnego przedmiotu spadkowego nie usunęli, ani nie zataili oraz że nie podali do spisu inwentarza nieistniejących długów. 65 Uzasadnienie Stefan Kowalski, ostatnio zamieszkały we Wrocławiu przy ul. Krakowskiej 22/28 zmarł dnia 1 marca 2010 r. Dowód: Wyciąg z aktu zgonu Spadkobiercami z mocy ustawy są: żona Anna Kowalska, córka Hanna Sikora i syn Paweł Kowalski, którzy nabyli spadek Dowód: Postanowienie Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków z dnia 30 marca 2010 r. o stwierdzeniu nabycia spadku, PRAWO SPADKOWE Przez komornika Rewiru II tut. Sądu został sporządzony spis inwentarza majątku spadkowego. Do spisu inwentarza zostały wciągnięte jedynie przedmioty urządzenia domowego i osobistego spadkodawcy na ogólną kwotę 30.000 zł. Dowód: akta komornicze nr… Zachodzi obawa, że nie wszystkie przedmioty należące do spadkodawcy zostały ujęte w inwentarzu. Z tego co jest mi wiadomo, Stefan Kowalski posiadał jeszcze samochód Volvo S40, którym ostatnimi czasy jeździli na zmianę Hanna Sikora i Paweł Kowalski. Załączam odpis mojego aktu małżeństwa oraz skrócone akty urodzenia córki Hanny oraz syna Pawła. Anna Kowalska Załączniki: - wyciąg z aktu zgonu Stefana Kowalskiego zmarłego w dniu 1 marca 2010 r. - akta komornicze Wniosek jest bezpłatny. Składamy go w osobiście w sądowym biurze podawczym lub wysyłamy listem poleconym (składamy tyle egzemplarzy ile jest uczestników postępowania + jeden egzemplarz dla sądu). Sądem właściwym do rozpoznania wniosku jest sąd właściwy ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania zmarłego f) Wykonawca testamentu powinien wykonywać swoje obowiązki starannie i powinien udzielać wszystkim spadkobiercom informacji o tym jaki jest przebieg sprawy, g) Po wywiązaniu się ze wszystkich swoich obowiązków, wykonawca testamentu powinien oddać spadkobiercom wszystko co uzyskał w związku z pełnieniem swojej 66 funkcji, h) Wykonawca testamentu nie ma prawa używać pieniędzy i innych rzeczy ze spadku. Z drugiej jednak strony wykonawcy testamentu należy się odpowiednia zapłata za sprawowanie swoich obowiązków oraz zwrot wszelkich pieniędzy, które wykonawca zapłacił z własnej kieszeni w związku z wykonywanie swoich obowiązków. WYJĄTEK: Wykonawca testamentu nie dostaje żadnej zapłaty jeśli z testamentu wynika, że powinien on wykonywać swoje obowiązki bezpłatnie! Oczywiście w takiej sytuacji i) osoba, która została wyznaczona na wykonawcę testamentu może odmówić podjęcia się obowiązków, Wykonawca testamentu może wystąpić do sądu z wnioskiem o zabezpieczenie spadku (gdy z jakiejkolwiek przyczyny spadek może zostać zniszczony, usunięty lub uszkodzony, albo grozi mu jakiekolwiek inne niebezpieczeństwo). Spadek może zostać zabezpieczony poprzez jego spisanie, oddanie pod dozór, złożenie do depozytu, ustanowienie nad nim zarządu tymczasowego, albo ustanowienie dozoru (w przypadku nieruchomości). Wniosek o zabezpieczenie spadku powinien wyglądać następująco: Wrocław, dnia 12 maja 2010 r. Do: Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków Wydział I Cywilny Ul. Podwale 30 50-049 Wrocław Wnioskodawca: Paweł Kowalski Ul. Limanowskiego 23/5 58-316 Wałbrzych Uczestnik postępowania: 1. Hanna Sikora Ul. Zamenhofa 5/4 43-256 Świdnica 2. Anna Kowalska Ul. Krakowska 22/28 50-249 Wrocław PRAWO SPADKOWE Wzór nr 14 WNIOSEK o zabezpieczenie spadku Działając w imieniu własnym wnoszę o: 1) zabezpieczenie spadku po Stefanie Kowalskim, zmarłym dnia 1 marca 2010 r., ostatnio zamieszkałym we Wrocławiu przy ul. Krakowskiej 22/28 przez spisanie i oddanie pod dozór majątku ruchomego należącego do spadku znajdującego się we Wrocławiu w ostatnim miejscu zamieszkania Stefana Kowalskiego, 2) zlecenie Komornikowi Sądowemu przy Sądzie Rejonowym dla Wrocławia-Krzyków wykonania postanowienia o zabezpieczeniu spadku, Uzasadnienie Stefan Kowalski, ostatnio zamieszkały we Wrocławiu przy ul. Krakowskiej 22/28 zmarł dnia 1 marca 2010 r. Zmarły pozostawił po sobie testament, w którym na spadkobierców powołał: Annę Kowalską – żonę, Hannę Sikorę – córkę, Pawła Kowalskiego – syna. Syn został ustanowiony wykonawcą testamentu. 67 Dowód: - akt zgonu spadkodawcy - testament Stefana Kowalskiego Do majątku spadkowego po Stefanie Kowalskim należą m.in. zabytkowe płyty winylowe z muzyką zespołu Pink Floyd, a także klasery z cennymi znaczkami. Od znajomych dowiedziałem się, że moja matka Anna Kowalska szuka nabywców na owe płyty i znaczki. Dowód: - oświadczenie Piotra Jankowskiego z dnia 30 marca 2010 r. Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, wnoszę o jak najszybsze zabezpieczenie spadku poprzez jego spisanie i oddanie go pod dozór. PRAWO SPADKOWE (podpis wnioskodawcy) Załączniki: - akt zgonu spadkodawcy - testament Stefana Kowalskiego - oświadczenie Piotra Jankowskiego - dowód opłaty za wniosek w kwocie 50 zł - wniosek należy złożyć do sądu rejonowego, który jest właściwy ze względu na miejsce położenia spadku. Jako uczestników postępowania należy wymienić w nim wszystkie osoby, które są spadkobiercami, ponieważ ich dotyczy sprawa. Wniosek możemy wysłać listem poleconym lub złożyć osobiście w biurze podawczym, które znajduje się w każdym sądzie, - wniosek składamy w takiej ilości egzemplarzy ilu jest uczestników postępowania. Do tego należy złożyć jeden egzemplarz dla sądu – w opisywanym przykładzie złożymy 3 egzemplarze pisma, warto również sporządzić jeden egzemplarz dla siebie i zatrzymać go w domu, - wniosek podlega opłacie w wysokości 50 zł. Można je opłacić znakami sądowymi (kupujemy je w kasie sądu i naklejamy na pierwszą stronę pisma), gotówką na poczcie (dowód opłaty trzeba dołączyć do pisma, które idzie do sądu) albo przelewem bankowym (wygenerowany elektronicznie dowód dokonania przelewu dołączamy do wniosku). 2.3.10. Niegodność dziedziczenia Możliwość uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia została wprowadzona do kodeksu cywilnego w celu wyeliminowania sytuacji, w których spadkobierca dziedziczy mimo, iż dopuścił się czynów sprzecznych z zasadami moralnymi (np. przestępstwa w celu szybszego uzyskania spadku). Aby uznać spadkobiercę za niegodnego dziedziczenia inni spadkobiercy muszą wystąpić do sądu z pozwem i musi zostać przeprowadzone postępowanie, po którym sąd wydaje wyrok o uznaniu za niegodnego. Po uprawomocnieniu się wyroku (czyli po 14 dniach od jego wydania - pod warunkiem, że nie została wniesiona apelacja) spadkobierca, który został uznany za niegodnego traktowany jest tak jakby żył krócej niż spadkodawca. 68 Przykład: Stefan zmarł na zawał pozostawiając po sobie dwójkę dzieci – Hannę i Pawła. Hanna miała jedno dziecko o imieniu Marysia. Okazało się, że Hanna próbowała przerobić testament Stefana tak aby dostać w spadku więcej niż w rzeczywistości Stefan jej chciał przekazać. Paweł wystąpił do sądu z pozwem o uznanie Hanny za niegodną dziedziczenia, a sąd wydał wyrok zgodnie z żądaniem Pawła. W takim przypadku Hanna traktowana jest tak jakby zmarła przed Stefanem, a to oznacza, że osobami uprawnionymi do dziedziczenia będą Paweł i Marysia (dziecko Hanny). Kodeks cywilny wyróżnia trzy sytuacje, w których można uznać spadkobiercę za niegodnego dziedziczenia: 1) Spadkobierca dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy. Jeśli przestępstwo nie było ciężkie, albo nie było umyślne to spadkobierca nie może zostać uznany za niegodnego. Przestępstwami umyślnymi są np. gwałt, zabójstwo, ale też usiłowanie popełnienia takiego przestępstwa czy pomocnictwo przy jego popełnieniu), 2) Spadkobierca podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności. Samo użycie podstępu lub groźby nie uzasadnia uznania spadkobiercy za niegodnego. Dopiero wywołanie określonego skutku ma w tym przypadku znaczenie i powoduje, że sąd uznaje kogoś za niegodnego. PRAWO SPADKOWE Kiedy można uznać kogoś za niegodnego dziedziczenia? Przykład: Stefan ma 80 lat, jest mocno schorowany i nie do końca pojmuje otaczającą go rzeczywistość. Wiedząc, że jego życie zbliża się ku końcowi chce napisać testament, w którym przekaże swój dom dzieciom – Pawłowi i Hannie. Jednak Hanna okłamuje swojego ojca, że Paweł (który mieszka w Anglii) zginął w wypadku samochodowym i namawia go by w testamencie przekazał cały dom tylko jej. W takiej sytuacji, Paweł może wystąpić do sądu z pozwem o uznanie swojej siostry za niegodną dziedziczenia, ponieważ podstępem doprowadziła do sporządzenia testamentu Stefana w taki sposób w jaki chciała. Gdyby Stefan nie uwierzył Hannie i mimo wszystko napisałby w testamencie, że przekazuje dom swoim dzieciom – Hannie i Pawłowi to Hanna nie mogłaby zostać uznana za niegodną dziedziczenia, ponieważ nie został wywołany żaden skutek podstępu – Hanna co prawda próbowała, ale jej się nie udało. Podstępem może być również zapewnienie Stefana, że np. nie może spisać testamentu, bo będzie musiał się później z nim udać do notariusza i słono za to zapłacić. Sąd jednak zawsze musi sprawdzić czy takie kłamstwo zostało użyte umyślnie czy ktoś po prostu nie znał się na prawie. 69 Z groźbą natomiast mamy do czynienia w każdym przypadku, w którym z okoliczności wynika, że spadkodawca mógł się bać, że grozi mu jakieś niebezpieczeństwo – osobiste albo majątkowe, np. ktoś zagroził Stefanowi, że go zabije jeśli nie sporządzi określonego testamentu, albo że spali mu dom. Groźba może też mieć postać szantażu, albo znęcania się psychicznego. 3) Spadkodawca umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego. PRAWO SPADKOWE Przykład: Załóżmy, że Stefan miał 5 dzieci – Hannę, Pawła, Andrzeja, Marka i Paulinę, a przed śmiercią sporządził testament, w którym przekazał cały swój majątek tylko Hannie, Pawłowi i Andrzejowi. Jednak Hanna i Paweł nie chcieli się podzielić spadkiem z Andrzejem. Hanna postanowiła, że ukryje testament Stefana i napisze nowy podpisując się na nim za swojego ojca. W nowym testamencie cały spadek miał zostać przekazany Hannie i Pawłowi – z wyłączeniem Andrzeja. Paweł wiedział, że testament jest podrobiony, ale nie powiedział o tym w sądzie, ponieważ „nowy” podział był dla niego korzystniejszy. Andrzej zupełnie przypadkiem znalazł prawdziwy testament Stefana i udał się z nim do sądu jednocześnie składając pozew o uznanie Hanny i Pawła niegodnych dziedziczenia. Sąd oczywiście uznałby Hannę i Pawła za niegodnych i przy nowym podziale spadku traktował ich tak jakby zmarli oni przed Stefanem. Kto może złożyć pozew o uznanie za niegodnego i w jakim terminie może to zrobić? Pozew o uznanie za niegodnego dziedziczenia można złożyć w terminie 1 roku od momentu kiedy spadkobierca dowiedział się o przyczynach czyjejś niegodności, ale nie później niż w terminie 3 lat od momentu śmierci spadkodawcy. Początek biegu pierwszego terminu jest zmienny – biegnie on bowiem od powzięcia wiadomości, że ktoś dopuścił się czynu, za który może zostać uznany za niegodnego np. że sfałszował testament albo popełnił ciężkie przestępstwo umyślne przeciwko spadkodawcy. Drugi termin jest niezmienny i biegnie zawsze od momentu, w którym zmarł spadkodawca. Jeśli minie któryś z tych dwóch terminów nie można już żądać uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia. Przykład: Stefan Kowalski zmarł 1 marca 2000 r. Dnia 3 lutego 2003 (syn Stefana), dowiedział się, że Hanna (córka Stefana, siostra Pawła) przed śmiercią podała swojemu ojcu arszenik, aby ten jak najszybciej umarł i żeby Hanna mogła jak najszybciej dostać spadek. Dnia 2 marca 2003 r. Paweł złożył do sądu pozew o uznanie Hanny za niegodną dziedziczenia. Niestety, Hanna nie została uznana za niegodną ponieważ od momentu śmierci Stefana minęło już więcej niż 3 lata. Paweł zdążyłby, gdyby złożył pozew do dnia 1 marca 2003 r. 70 Czy można uznać spadkobiercę za niegodnego jeśli spadkodawca mu przebaczył? Jak wygląda pozew o uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia? PRAWO SPADKOWE Nie. Przepisy nie zawierają żadnych informacji w jaki sposób powinno nastąpić przebaczenie. Może ono zostać dokonane na piśmie lub słownie – ważne by było wystarczająco jasne. Oczywiście przebaczenie musi zostać dokonane przez samego spadkodawcę. Niewątpliwym znakiem przebaczenia są stosunki spadkodawcy przed jego śmiercią z osobą, która mogłaby zostać uznana za niegodną. Mimo, że spadkobierca dopuścił się niegodnego czynu to może nie zostać uznany za niegodnego jeśli miał on dobre stosunki ze spadkodawcą. Ponadto, jeśli mimo dokonania czynu niegodnego spadkodawca sporządzi testament, na rzecz tej osoby, to takie zachowanie należy uznać za przebaczenie. Przebaczenie musi zostać udzielone z dostatecznym rozeznaniem, co oznacza, że osoba, która je dokonuje musi mieć świadomość wyrządzonych krzywd i musi podjąć swobodną decyzję o przebaczeniu. Nie może być też chora psychicznie, ani nie może być pod wpływem substancji odurzających takich jak np. alkohol albo narkotyki. (oczywistym jest, że osoba chora psychicznie, nie mająca kontaktu z rzeczywistością nie jest w stanie zrozumieć otaczającego ją świata i przebaczyć osobie, która dopuściła się niegodnego czynu) Wzór nr 15 Wrocław, dnia 12 maja 2010 r. Do: Powód: Paweł Kowalski Ul. Limanowskiego 23/5 58-316 Wałbrzych Pozwany: Hanna Sikora Ul. Zamenhofa 5/4 43-256 Świdnica Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków Wydział I Cywilny Ul. Podwale 30 50-049 Wrocław w.p.s. 50.500,00 zł1 POZEW o uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia Działając w imieniu własnym wnoszę o: 1) Uznanie Hanny Kowalskiej za niegodną dziedziczenia po Stefanie Kowalskim, 2) Dopuszczenie dowodu z przesłuchania świadka - żony spadkodawcy Anny Kowalskiej zamieszkałej we Wrocławiu przy ul. Rydygiera 22/28 na okoliczność pobicia kijem bejsbolowym Stefana Kowalskiego przez jego córkę Hannę Sikorę, 71 3) Zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów procesu według norm przepisanych, 4) Przeprowadzenie rozprawy także pod nieobecność powoda, 5) Przeprowadzenie dowodu z dokumentów wskazanych w uzasadnieniu. Uzasadnienie Stefan Kowalski, ostatnio zamieszkały we Wrocławiu przy ul. Krakowskiej 22/28 zmarł dnia 1 marca 2010 r. Jego spadkobiercami ustawowymi są: Anna Kowalska – żona, Hanna Sikora – córka, Paweł Kowalski – syn. PRAWO SPADKOWE Dowód: - odpis skrócony aktu zgonu spadkodawcy - odpisy skrócone aktów urodzenia spadkobierców Córka Hanna Kowalska, nie zważając na podeszły wiek swojego ojca, uderzyła Stefana Kowalskiego kijem bejsbolowym powodując u niego obrzęk mózgu. W wyniku obrażeń Stefan Kowalski zmarł dnia 1 marca 2010 r. Dowód: - opinia biegłego w zakresie medycyny - zeznania świadka Anny Kowalskiej Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, pozew o uznanie Hanny Kowalskiej za niegodną dziedziczenia jest jak bardziej uzasadniony. (podpis powoda) Załączniki: - odpis skrócony z aktu zgonu - dowód uiszczenia opłaty za pozew - odpisy skrócone aktów urodzenia spadkobierców - opinia biegłego w zakresie medycyny w pozwie musimy podać wartość przedmiotu sporu (w.p.s), którą jest wartość udziału spadkowego przypadającego pozwanej osobie. Od tej kwoty zależna jest opłata za pozew i będzie ona wynosiła 5% od wartości przedmiotu sporu. Kwotę tą można zapłacić na poczcie albo dokonać przelewu bankowego. Nie można zapomnieć dołączyć dowodu opłaty do pozwu. UWAGA: Jeśli wartość przedmiotu sporu (w.p.s) jest niższa niż 75.000,00 zł to pozew wnosimy do Sądu Rejonowego, który jest właściwy ze względu na miejsce zamieszkania spadkodawcy przed jego śmiercią. Jeśli natomiast wartość przedmiotu sporu jest wyższa niż 75.000,00 zł to pozew wnosimy do Sądu Okręgowego właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy. Pozew (razem z aktem zgonu spadkodawcy, dowodem uiszczenia opłaty za pozew, odpisami aktów urodzenia spadkobierców) wysyłamy do sądu listem poleconym, albo zanosimy osobiście i zostawiamy w biurze podawczym. Pozew składamy w takiej ilości egzemplarzy ilu jest pozwanych + jeden egzemplarz dla sądu. W naszym przykładzie do sądu zostaną złożone dwa egzemplarze (jeden dla sądu i jeden dla Hanny Sikory). Zawsze dobrze przygotować też jeden egzemplarz dla samego siebie i schować go w domu do teczki. 1 72 Rozdział 3. Zachowek 3.1 Co to jest zachowek i kto może go żądać? PRAWO SPADKOWE Zachowek jest pewną kwotą pieniężną, którą osoba pominięta w testamencie może żądać od tych, którzy są spadkobiercami. Taka możliwość ma na celu niedoprowadzenie do umyślnego pokrzywdzenia osób, które normalnie mogłyby dziedziczyć na podstawie zasad określonych w kodeksie cywilnym (opisanych szczegółowo w rozdziale 2) oraz niedoprowadzenie do takich sytuacji, w których bliskie osoby zostałyby całkowicie pozbawione środków do życia. Osobami uprawnionymi do uzyskania zachowku są dzieci spadkodawcy, jego wnukowie, prawnukowie, małżonek i rodzice. Nie wszyscy jednak będą mogli starać się o wypłatę zachowku, a tylko ci, którzy dziedziczyliby na podstawie ustawy (czyli gdyby nie było żadnego testamentu) Przykład: Stefan Kowalski napisał testament, w którym cały swój majątek przekazał swojej kochance Ilonie. Gdyby jednak nie było testamentu, zgodnie z zasadami określonymi w kodeksie cywilnym, majątek po Stefania dostałaby jego żona wraz z dziećmi. W związku z tym, to właśnie żona i dzieci mogą żądać od Ilony wypłaty zachowków. Przykład: Wyobraźmy sobie następującą sytuację: Po śmieci Stefana z rodziny Kowalskich pozostał brat Stefana, siostra, ojciec i żona Anna. Matka Stefana zginęła kilka lat wcześniej w wypadku samochodowym. Stefan pozostawił testament, w którym cały swój majątek przekazał kochance Ilonie. Zgodnie z przepisami zawartymi w kodeksie cywilnym, gdyby nie było testamentu, spadek otrzymaliby – brat Stefana, siostra, ojciec i żona Anna – i to właśnie oni mogą żądać od Ilony wypłaty zachowku. Przykład: Załóżmy, że Stefan nie był żonaty, nie miał dzieci ani rodzeństwa, a jego rodzice zginęli w wypadku samochodowym. Wtedy jedynymi spadkobiercami byliby: dziadek od strony matki, babcia od strony matki i dziadek od strony ojca. Babcia od strony ojca zmarła przed Stefanem. Stefan pozostawił testament, w którym przekazał cały swój majątek koledze Andrzejowi. Zgodnie przepisami kodeksu cywilnego, gdyby nie było żadnego testamentu, do dziedziczenia powołani byliby dziadek od strony matki, babcia od strony matki i dziadek od strony ojca. Natomiast część przypadająca babci od strony ojca, która już nie żyje przypadłaby do podziału jej synom (czyli wujkom Stefana). Osobami uprawnionymi do zachowku byliby więc - dziadek od strony matki, babcia od strony matki i dziadek od strony ojca. Wujkowie Stefana nie dostaliby nic, bo zgodnie z prawem do zachowku powołani są tylko: dzieci spadkodawcy, jego wnukowie, prawnukowie, małżonek i rodzice. 73 UWAGA: Do zachowku nie są uprawnione: • osoby, które uznane zostały za niegodne dziedziczenia, • małżonkowie, co do których sąd orzekł separację, • osoby, które odrzuciły spadek, • osoby, które zostały wydziedziczone w testamencie (czyli pozbawione zachowku). PRAWO SPADKOWE Osobą uprawnioną do zachowku jest osoba, która w testamencie nie została powołana do spadku, nie dostała darowizny przewyższającej jej zachowek, albo nie został dokonany na jej rzecz żaden zapis. W innym przypadku osoba ta nie będzie mogła żądać wypłaty zachowku lub kwoty, która by go uzupełniła. Są jednak wyjątki, o których mowa będzie w kolejnych podrozdziałach. 3.2. Sposób obliczania zachowku Podstawową zasadą jest, że zachowek równa się połowie tego co dany członek rodziny otrzymałby, gdyby nie było testamentu. Od tej zasady jest jednak wyjątek – jeśli osoba, która ma prawo do zachowku jest trwale niezdolna do pracy albo nie ma skończonych 18 lat - może otrzymać zachowek w wysokości 2/3 tego co normalnie by dostała gdyby nie było testamentu, Przykład: Stefan zostawił w spadku luksusowe mieszkanie warte 1.500.000,00 zł. Po śmierci Stefana – zgodnie z zasadami ustawowymi – do dziedziczenia uprawniona była jego żona Anna wraz z dwójką dzieci - Hanną i Pawłem. Każda z tych osób miałaby prawo do 1/3 mieszkania. Jednak okazało się, że Stefan przed śmiercią sporządził testament, w którym całe mieszkanie zostało przekazane kochance Ilonie. Gdyby nie było testamentu, mieszkanie dostałaby Anna i dzieci. W tym wypadku całe mieszkanie dostanie Ilona, ale będzie ona musiała wypłacić Annie, Hannie i Pawłowi zachowek, ponieważ tego zażądali. Każdy z nich dostanie po 250.000,00 zł (normalnie dostaliby po 500.000,00 zł, ale w przypadku zachowku mogą żądać tylko połowę tego co dostaliby, gdyby nie było testamentu). Żeby móc obliczyć wysokość zachowku, musimy wykonać dwie czynności: 1) Po pierwsze, należy obliczyć udział jaki by przypadał danej osobie w ramach dziedziczenia ustawowego (tj. w przypadku gdyby nie było testamentu). Oto dwie podstawowe zasady obliczania takiego udziału: o Przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, o Nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni. 2) Następnie, musimy ustalić wartość spadku – dopiero wtedy będziemy wiedzieli jaka dokładnie suma należy się osobie uprawnionej do zachowku. Niestety przepisy nie wskazują jasno jak należy obliczyć wartość spadku. 74 Podstawą do obliczenia zachowku będzie tzw. czysta wartość spadku (wartość spadku po odliczeniu od niego długów spadkowych). Przy obliczaniu czystej wartości spadku nie odliczamy od niej wartości zapisów i poleceń, ale odlicza się wartość darowizn. 3.3. Darowizna a wysokość zachowku Przykład: Czysta wartość spadku po Stefanie (wartość spadku po odliczeniu długów) wynosi 60.000,00 zł. Gdyby zastosować przepisy o dziedziczeniu ustawowym do spadku uprawnieni byliby: żona Anna Kowalska (do 1/3 spadku), syn Paweł Kowalski (do 1/3 spadku) oraz córka Hanna Sikora (do 1/3 spadku) – teoretycznie każdy otrzymałby po 20.000,00 zł. W tym jednak przypadku przepisy zawarte w kodeksie cywilnym nie mają zastosowania, ponieważ Stefan sporządził testament, w którym przekazał cały swój majątek przyjacielowi Andrzejowi. Są więc trzy osoby uprawione do zachowku – żona, syn i córka. Każdy z nich mógłby otrzymać po połowie tego, co normalnie otrzymałby, gdyby dziedziczył na podstawie ustawy – czyli po 10.000,00 zł. Okazało się jednak, że tuż przed śmiercią Stefan podarował swojemu synowi samochód marki Volkswagen Golf wart 60.000,00 zł, który powinien zostać doliczony do spadku. Po uwzględnieniu przepisów dotyczących doliczania darowizn, należy uznać, że całkowita wartość spadku to 120.000,00 zł (na które składa się 60.000,00 zł, które Stefan podarował Andrzejowi i 60.000,00 zł jako równowartość samochodu). Dopiero po dokonaniu doliczenia należy obliczyć wysokość zachowku. Najpierw obliczamy udział każdej osoby uprawnionej do zachowku – w naszym przykładzie to 40.000,00 zł, bo właśnie tyle każdy otrzymałby na podstawie ustawy). Potem tą sumę dzielimy na połowę – zachowek dla każdej osoby wyniesie więc 20.000,00 zł. PRAWO SPADKOWE Wyobraźmy sobie sytuację, w której Stefan tuż przed śmiercią daruje swojemu synowi Pawłowi samochód Volkswagen Golf wart 60.000,00 zł. Samochód staje się własnością Pawła i nie wchodzi do spadku po Stefanie. Niewątpliwie, w takiej sytuacji osoby uprawnione do zachowku będą pokrzywdzone, ponieważ czysta wartość spadku będzie niższa, i co za tym idzie, udział spadkowy przypadający na jedną osobę też będzie niższy. Aby jednak osoby uprawnione do zachowku nie czuły się pokrzywdzone, samochód, który otrzymał Paweł przed śmiercią, mimo że nie należy już do spadku, doliczany jest do wartości spadku. Doliczenia takiego dokonuje się nawet jeśli Paweł zbył już samochód. Jest jednak dużo wyjątków dotyczących niedoliczania darowizn do wartości spadku: - Wyjątek pierwszy - Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo przyjętych w danych stosunkach (np. darowizn na święta, urodziny czy imieniny), ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty licząc wstecz od otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy), darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do 75 zachowku. Darowizny dokonane na rzecz osób będących spadkobiercami uprawnionymi do zachowku podlegają zaliczeniu bez względu na to kiedy zostały dokonane. - Wyjątek drugi - Przy obliczaniu zachowku należnego synowi i jego potomkom nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał syna, wnuka, prawnuka itd. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się syna, wnuka, prawnuka. - Wyjątek trzeci - Przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa. Czy darowizny zalicza się na należny uprawnionemu zachowek? PRAWO SPADKOWE Generalnie tak. Ma to związek z dążeniem do wyeliminowania sytuacji, w której osoba uprawniona do zachowku zostaje obdarowana za życia spadkodawcy, a później jeszcze żąda wypłaty swojego zachowku. Przyjmuje się więc, że za życia spadkodawcy doszło już do rozliczenia tych dwóch osób, a żądanie zachowku byłoby krzywdzące w stosunku do spadkobierców. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest wnuk, prawnuk itd. to dolicza się także darowiznę dokonaną na rzecz swojego dziecka. Możemy opisać tę sytuację na następującym przykładzie: Stefan napisał testament, w którym przekazał swojemu przyjacielowi Andrzejowi dom w Sopocie. Przed śmiercią natomiast podarował swojej córce samochód Volvo S40. Uprawnionymi do zachowku po Stefanie są – żona Anna, córka Hanna i syn Paweł (ponieważ właśnie oni dziedziczyliby na podstawie ustawy gdyby nie było testamentu). Córka Anna jednak umiera, w związku z czym uprawnioną do zachowku jest też jej córka Marysia (wnuczka Stefana). Zgodnie z przepisami, na poczet zachowku dla Marysi zaliczymy darowiznę, którą Stefan uczynił na rzecz Anny. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest dziecko, wnuk, prawnuk itd. zalicza się na należny zachowek poniesione przez spadkodawcę koszty wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku. Jeżeli spadkobierca musi zapłacić zachowek, a sam jest do niego uprawniony to jego odpowiedzialność jest ograniczona tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek. Oznacza to, że jeśli Paweł Kowalski ma wypłacić zachowek w wysokości 50.000,00 zł, a sam otrzymał 60.000,00 zł zachowku to będzie musiał wypłacić innym osobom tylko 10.000,00 zł zachowku. Czy można żądać wypłaty zachowku od osoby, która dostała darowiznę? Na początku niniejszego rozdziału zostało zawarte stwierdzenie, że zachowku mogą żądać ci, którzy zostali pominięci w testamencie od tych, którzy są spadkobiercami. Jest to oczywiście prawda, ale nie wspomniano o jednym wyjątku – w pewnych okolicznościach można żądać wypłaty zachowku przez osobę, która przed śmiercią spadkodawcy została przez niego obdarowana. Zgodnie z prawem, jeżeli uprawniony do zachowku nie może otrzymać od spadkobiercy należnego 76 mu zachowku, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do wypłaty lub uzupełnienia zachowku. Należy w tym miejscu zwrócić szczególną uwagę, że chodzi o darowiznę, która została doliczona do spadku – nie można bowiem żądać uzupełnienia zachowku od osoby, która otrzymała darowiznę, której nie doliczamy do spadku. Co więcej, obdarowany jest zobowiązany do zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny. 3.4. Co zrobić jeśli dana osoba nie chce wypłacić nam zachowku? W takiej sytuacji możemy wystąpić do sądu z pozwem o wypłacenie zachowku. Pozew powinien wyglądać w następujący sposób: PRAWO SPADKOWE Jeśli byłoby kilka osób, które otrzymały darowiznę, i można było by żądać od nich uzupełnienia zachowku, to z żądaniem wypłaty zachowku kierujemy się najpierw do osoby, która otrzymała darowiznę najpóźniej. Cały czas musimy jednak pamiętać, że wszystkie z tych darowizn muszą podlegać doliczeniu do spadku. Jeśli darowizna nie podlega doliczeniu – nie możemy żądać uzupełnienia zachowku od osoby, która ją otrzymała. Wzór 16 Wrocław, dnia 12 maja 2010 r. Do: Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków Wydział I Cywilny Ul. Podwale 30 50-040 Wrocław Powód: 1. Anna Kowalska Ul. Krakowska 22/28 50-249 Wrocław 2. Paweł Kowalski Ul. Limanowskiego 23/5 58-316 Wałbrzych 3. Hanna Sikora Ul. Zamenhofa 5/4 43-256 Świdnica Pozwany: Andrzej Kuczyński Ul. Bohaterów Monte Cassino 5/3 Sopot w.p.s. 18.000,00 zł POZEW O ZACHOWEK Działając w imieniu własnym wnoszę o: 1) zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kwoty 18.000,00 zł tytułem zachowku po zmarłym Stefanie Kowalskim wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wymagalności do dnia zapłaty, 77 2) zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów procesu według norm przepisanych, 3) nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności, 4) przeprowadzenie rozprawy także pod nieobecność powoda, 4) przeprowadzenie dowodu z dokumentów wskazanych w uzasadnieniu. Uzasadnienie Stefan Kowalski, ostatnio zamieszkały we Wrocławiu przy ul. Krakowskiej 22/28 zmarł dnia 1 marca 2010 r. Dowód: - akt zgonu spadkodawcy PRAWO SPADKOWE Na podstawie testamentu Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Krzyków stwierdził, że spadek nabył Andrzej Kuczyński zamieszkały w Sopocie przy ul. Bohaterów Monte Cassino 5/3. Dowód: - postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku Gdyby zmarły nie pozostawił testamentu, do spadku uprawnieni byliby: Anna Kowalska – żona spadkodawcy, Paweł Kowalski – syn spadkodawcy, Hanna Sikora – córka spadkodawcy. Każdy byłby uprawniony do 1/3 spadku. Sikory. Dowód: - odpisy skrócone aktów urodzenia Anny Kowalskiej, Pawła Kowalskiego i Hanny Spadek po Stefanie Kowalskim jest wart 36.000,00 zł. Część 1/3 spadku wynosi 12.000,00 zł w związku z czym zachowek dla każdego z powodów wyniesie 6.000,00 zł (podpisy powodów) Załączniki: -odpis pisma (x2), -odpis skrócony aktu zgonu, - dowód uiszczenia opłaty za pozew, - odpisy skrócone aktów urodzenia Anny Kowalskiej, Pawła Kowalskiego i Hanny Sikory. - pismo należy złożyć do sądu rejonowego, który jest właściwy ze względu na miejsce zamieszkania zmarłego. Możemy je wysłać listem poleconym lub złożyć osobiście w biurze podawczym, które znajduje się w sądzie, - wniosek składamy w takiej ilości egzemplarzy, ilu jest uczestników postępowania. Do tego należy dołożyć jedno pismo dla sądu – w opisywanym przykładzie złożymy 2 egzemplarze pisma. Warto również sporządzić jeden egzemplarz dla siebie i zatrzymać go w domu, - pismo podlega opłacie w wysokości 5% od wartości przedmiotu sporu (w.p.s.) oznaczonej w pozwie (jako wartość przedmiotu sporu podajemy sumę, której żądamy tytułem zachowku). W omawianym przypadku w.p.s. wynosi 18.000,00 zł, więc przy wniesieniu pozwu trzeba będzie zapłacić 900,00 zł. Opłatę można uiścić gotówką na poczcie (dowód opłaty trzeba dołączyć do pisma, które idzie do sądu) lub przelewem bankowym (wygenerowany elektronicznie dowód opłaty należy dołączyć do pozwu). 78 3.5. Przedawnienie możliwości żądania zachowku Bieg terminu przedawnienia ulega zawieszeniu, co do żądań: które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom – przez czas trwania władzy rodzicielskiej, które przysługują osobom nie mającym 18 lat, albo osobom, nad którymi sprawowana jest opieka lub kuratela, których z powodu siły wyższej nie można dochodzić przed sądem – przez czas trwania przeszkody. PRAWO SPADKOWE W momencie ogłoszenia testamentu zaczyna biec 3-letni termin do żądania zachowku przez osobę do niego uprawnioną. Jeśli testamentów było kilka, termin rozpoczyna swój bieg od momentu, w którym ustali się, który z testamentów jest ważny. Po upływie tego terminu spadkobierca, który miał obowiązek wypłacić zachowek może odmówić wypłaty, a uprawniony praktycznie nie będzie miał już żadnej możliwości żądania zachowku. W pewnych sytuacjach bieg przedawnienia ulega przerwaniu albo zawieszeniu. Bieg terminu przedawnienia ulega przerwaniu jeśli: • dokonamy czynności procesowej przed sądem – oczywiście czynność ta musi dotyczyć naszego dochodzenia zachowku. Od momentu zakończenia postępowania termin przedawnienia biegnie na nowo. • osoba, która ma wypłacić zachowek uzna nasze żądanie, albo zostanie rozpoczęta mediacja przed sądem. Po przerwie związanej z zawieszeniem, termin przedawnienia biegnie dalej, a nie na nowo! 3.6. Wydziedziczenie Najczęściej kiedy mówimy, że ktoś „został wydziedziczony” mamy na myśli, że nie dostał nic w spadku, np. dlatego, że został pominięty w testamencie. Jest to rozumienie poprawne, lecz niepełne. Wydziedziczeniem w języku prawniczym nazywa się bowiem taką sytuację, w której dana osoba nie tylko nie dostała nic w spadku, ponieważ została pominięta w testamencie, ale również została pozbawiona przez spadkodawcę prawa do zachowku. Wydziedziczenie może zostać dokonane tylko w ważnym testamencie – czyli testamencie, który został sporządzony zgodnie z zasadami opisanymi w podrozdziale 2.3. Jeśli testament zostanie uznany za nieważny to także wydziedziczenie będzie nieważne. Jakie powody mogą być podstawą do wydziedziczenia? Zanim konkretnie odpowiemy na to pytanie musimy wskazać, że wydziedziczyć można kogoś tylko w sytuacjach wskazanych przez kodeks cywilny. Nawet jeśli będą inne ważne dla spadkodawcy przyczyny, ale nie będą one wymienione w kodeksie cywilnym to nie mogą one być podstawą wydziedziczenia. 79 Spadkodawca musi wskazać w testamencie wprost, dlaczego wydziedzicza daną osobę – tylko wtedy uniknie komplikacji związanych z interpretacją testamentu. Jeśli taka przyczyna nie zostanie podana to dana osoba, co prawda, nie dostanie żadnych przedmiotów spadkowych, ale zawsze będzie mogła się starać o wypłatę zachowku. Podstawy do wydziedziczenia osoby uprawnionej do zachowku mogą być następujące: 1) działanie wbrew zasadom współżycia społecznego, np. pijaństwo, prostytucja, przestępczy tryb życia – chodzi tu generalnie o zachowania, które nie byłyby akceptowane przez spadkodawcę. Co więcej, zachowanie to powinno być uporczywe. PRAWO SPADKOWE 2) 3) Przykład: Paweł, syn Stefana, handlował narkotykami. W końcu popadł w nałóg, mocno się zadłużył i musiał wyjechać do Irlandii, ponieważ jego wierzyciele ciągle nachodzili jego i jego rodzinę. W Polsce Paweł zostawił żonę i syna, którzy z trudem się utrzymywali. Stefan im pomagał ile mógł, ale sam nie miał za wiele środków. Stefan sporządził więc testament, w którym zaznaczył, że cały dom przekazuje żonie Pawła i swojemu wnukowi, a Pawła wydziedzicza (pozbawia zachowku), ponieważ zostawiając swoją żonę i dziecko bez środków do życia postąpił niezgodnie z zasadami współżycia społecznego. dopuszczenie się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci – przepisy nie podają jednak szczegółowo kogo uważamy za osobę bliską. Oprócz rodziny może to być wychowanek spadkodawcy, kochanka lub bliski przyjaciel. Uporczywe uchylanie się od dopełnienia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych – np. wydziedziczona może być osoba, które zdaje sobie sprawę, że rodzic jest w ciężkim stanie i nie jest w stanie samemu zadbać o siebie, a mimo to mu nie pomaga. UWAGA: Nie można wydziedziczyć danej osoby jeśli spadkodawca jej przebaczył. Przebaczenie może zostać dokonane ustnie lub pisemnie – ważne jednak żeby zostało dokonane z pełnym rozeznaniem. Należy przy tym pamiętać, że skutkiem przebaczenia osobie wydziedziczonej jest przywrócenie jej tylko prawa do zachowku, a nie do części spadku! Testament wydziedziczający powinien wyglądać w następujący sposób: 80 Wzór nr 17 Wrocław, dnia 12 maja 2010 r. TESTAMENT Stefan Kowalski PRAWO SPADKOWE Ja, niżej podpisany Stefan Kowalski, na wypadek swojej śmierci powołuje do spadku a) swoją córkę Hannę Sikorę, której przekazuje samochód osobowy marki Audi oraz dom letniskowy w Sopocie położony przy ul. Kromera 24, b) przyjaciela Andrzeja Koniecznego, któremu przekazuję kwotę 30.000,00 zł ukrytą w moim wrocławskim mieszkaniu w książce „Prawo karne” Andrzeja Marka, c) przyjaciółkę Ilonę Wójcicką, której przekazuje wszystkie pozostałe przedmioty znajdujące w domku letniskowym w Sopocie. Jednocześnie wydziedziczam mojego i Anny syna - Pawła Kowalskiego, urodzonego dnia 30 marca 1970 r. we Wrocławiu, ponieważ handlował narkotykami, wyjechał do Irlandii i nie utrzymuje żadnych kontaktów ze swoją rodziną nie zważając na to, że jego żona i dziecko nie mają środków do życia. Jego zachowanie jest naganne i nie jestem w stanie go tolerować. 81 Rozdział 4. Zrzeczenie się dziedziczenia 4.1. Uwagi ogólne • • • • PRAWO SPADKOWE • Podstawowe zasady zawarte w przepisach kodeksu cywilnego zakazują: zawierania umów o spadek po osobie żyjącej, zawierania umów, które dzieliłyby spadek przed śmiercią spadkodawcy, zawierania umów między przypuszczalnym spadkobiercą a osobami trzecim co do zbycia spadku, zawierania umów stanowiących, że jedna strona umowy będzie dochodziła do spadku po drugiej stronie, zawierania umów darowizny na wypadek śmierci (nie mylić z umową darowizny dokonywaną za życia spadkodawcy), w której dana osoba zobowiązuje się darować dany przedmiot dopiero po swojej śmierci. Takie umowy będą zawsze nieważne, ponieważ nie da się rozporządzić przyszłymi prawami (majątek spadkodawcy staje się spadkiem dopiero w chwili jego śmierci! Tak samo dana osoba staje się spadkobiercą dopiero kiedy umrze spadkodawca). Jest jednak pewien wyjątek – umowa o zrzeczenie się dziedziczenia. 4.2. Kto i jak może zawrzeć umowę o zrzeczenie się dziedziczenia? Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia może zostać zawarta między spadkodawcą, a jego małżonkiem, dziećmi i ich potomstwem, jego rodzicami, rodzeństwem i ich potomstwem (czyli generalnie osoby uprawnione do dziedziczenia na podstawie przepisów ustawowych). Jedynie gmina, Skarb Państwa oraz osoby spoza kręgu spadkobierców ustawowych nie mogą zrzec się dziedziczenia. Umowa powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego (może zostać sporządzona przez każdego notariusza w kraju – trzeba za nią zapłacić 200,00 zł + 50,00 zł za ewentualne dodatkowe koszty). Umowa sporządzona w innej formie niż w formie aktu notarialnego jest nieważna. Oto przykład takiej umowy: 82 Wzór 18 Zrzeczenie się dziedziczenia Repertorium A nr 1284/07 Akt notarialny Umowa zrzeczenia się dziedziczenia §1 Paweł Kowalski oświadcza, że zrzeka się dziedziczenia po swoim ojcu, który oświadcza, że wyraża na to zgodę. §2 Koszty sporządzenia aktu ponosi Stefan Kowalski. PRAWO SPADKOWE Dnia piętnastego marca dwa tysiące siódmego roku (15.03.2007 r.) we Wrocławiu, w domu mieszkalnym przy ul. Leśnej 16, przed Andrzejem Wołoszańskim, notariuszem w Kancelarii Notarialnej we Wrocławiu przy ul. Ruskiej 8/ 10, stawili się: 1) Stefan Kowalski, syn Edwarda i Jadwigi, zamieszkały we Wrocławiu przy ul. Długiej 18/ 4, 2) Paweł Kowalski, syn Stefana i Anny, Zamieszkały w Świdnicy przy ul. Zamenhofa 53/5 Tożsamość stawających notariusz ustalił na podstawie dowodów osobistych: ad 1 - AWL 454753 (PESEL 75660352147), ad 2 - ALX 512324 (PESEL 40090874158). §3 Pobrano: - taksę notarialną na podstawie § 16 i § 17 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej (Dz. U. 2004 r. Nr 148 poz. 1564 ze zm.) w kwocie (200,00 + 50,00) 250,00 zł (dwieście pięćdziesiąt złotych), - 22 % VAT-u na podstawie art. 41 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. 2004 r. Nr 54 poz. 535 ze zm.) w kwocie 55,00 zł (pięćdziesiąt pięć złotych). Akt ten odczytano, przyjęto i podpisano. Stefan Kowalski Paweł Kowalski Andrzej Wołoszański - notariusz UWAGA: Zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje wszystkie dzieci spadkobiercy i ich potomków. Jednak w umowie można zawrzeć postanowienie, że obejmie ona tylko jedną osobę, a nie obejmie ich potomków. Przykład: Stefan zawarł ze swoją córką Hanną umowę o zrzeczenie się dziedziczenia. W umowie zostało uzgodnione, że zrzeczenie nie obejmuje córki Hanny – Marysi. Po śmierci Stefana uprawnionymi do dziedziczenia będą więc – jego żona Anna, syn Paweł i wnuczka Marysia. Hannę traktuje się tak jakby nie dożyła otwarcia spadku (tj. jakby żyła krócej niż Stefan). 83 Zrzeczenie się dziedziczenia może zostać uchylone przez umowę między tym, kto zrzekł się dziedziczenia, a tym, po kim się dziedziczenia zrzeczono. Umowa taka powinna zostać zawarta również w formie aktu notarialnego – jest to jedyny sposób na usunięcie skutków wcześniejszego zrzeczenia się dziedziczenia. PRAWO SPADKOWE 84 Rozdział 5. Podatki od spadku Podstawa opodatkowania I grupa podatkowa II grupa podatkowa III grupa podatkowa Do 10.278,00 zł 3% 7% 12% 308,30 zł i 5% od nadwyżki ponad 10.278,00 zł 719,50 zł i 9% od nadwyżki ponad 10.278,00 zł 1.233,40 zł i 16% od nadwyżki ponad 10.278,00 zł 822,20 zł i 7% od nadwyżki ponad 20.556,00 zł 1.644,50 zł i 11% od nadwyżki ponad 20.556,00 zł 2.877,90 zł i 20% od nadwyżki ponad 20.556,00 zł Od 10.278,00 zł do 20.556,00 zł Powyżej 20.556,00 zł PRAWO SPADKOWE Przejście majątku (spadku) z jednej osoby na drugą jest związane z zapłatą podatku od spadku i darowizn. Jest to podatek dość skomplikowany, którego kompleksowy opis w naszej broszurze jest zbędny. W związku z tym ograniczymy się tylko do najważniejszych zagadnień. Zacznijmy od tego, że przepisy prawa dzielą wszystkich spadkobierców na trzy grupy. Wysokość podatku, który będziemy musieli zapłacić zależy właśnie od tego, w której grupie się znajdujemy. Podział wygląda następująco: 1) Do grupy pierwszej należą – małżonek, dzieci i ich potomkowie (wnuki, prawnuki itd.), rodzice, dziadkowie, pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym i macocha, 2) Do grupy drugiej należą – dzieci rodzeństwa i ich potomkowie, rodzeństwo rodziców, dzieci (i potomkowie) i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo małżonków oraz małżonkowie innych potomków. 3) Do grupy trzeciej należą – inni nabywcy UWAGA: Ustawa, która wprowadza podatek od spadków i darowizn, przewiduje kwoty, które są wolne od podatku: - 9.637,00 zł w przypadku I grupy podatkowej, - 7.276,00 zł w przypadku II grupy podatkowej, - 4.902,00 zł w przypadku III grupy podatkowej, Co podlega opodatkowaniu? Opodatkowaniu podlega nabycie własności tytułem dziedziczenia, zapisu, dalszego zapisu, polecenia testamentowego, zachowku i nabycie praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładcy na wypadek jego śmierci, nabycie jednostek uczestnictwa na podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego 85 funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci oraz nabycie własności rzeczy znajdujących się za granicą lub praw majątkowych wykonywanych za granicą, jeżeli w chwili otwarcia spadku lub zawarcia umowy darowizny nabywca był obywatelem polskim lub miał miejsce stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Podatnicy obowiązani są do złożenia zeznania podatkowego, z wyłączeniem przypadków, gdy podatek pobierany jest przez płatnika (notariusza). Termin do złożenia zeznania podatkowego wynosi 1 miesiąc od dnia, w którym powstał obowiązek podatkowy – odpowiednie formularze są dostępne w każdym Urzędzie Skarbowym. PRAWO SPADKOWE 86 Załącznik 1 – Zwolnienie od kosztów sądowych Do wniosku należy dołączyć oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania. Wzór takiego oświadczenie można otrzymać w każdym sekretariacie w sądzie lub ściągnąć ze strony internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości: - http://bip.ms.gov.pl/sprawy_cywilne/oswiadczenie_o_stanie_ rodzinnym_koszty_sadowe.rtf. PRAWO SPADKOWE W polskim systemie prawnym przyjęto zasadę odpłatności wymiaru sprawiedliwości. Oznacza to, że strony działające przed sądem mają obowiązek ponieść koszty związane z dokonywaniem czynności procesowych w konkretnej sprawie. Wyjątkiem od tej zasady jest instytucja zwolnienia z kosztów sądowych, która ma na celu umożliwienie dostępu do sądu obywatelom, którzy są mniej zamożni i nie są w stanie ponieść kosztów bez uszczerbku dla utrzymania swojego lub swojej rodziny. Zwolnienie od kosztów sądowych następuje na wniosek zgłoszony na piśmie lub ustnie do protokołu (w czasie rozprawy) w sądzie, w którym toczy się postępowanie. Osoba, która nie ma miejsca zamieszkania w siedzibie tego sądu może złożyć wniosek o przyznanie zwolnienia w sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce swojego zamieszkania (zazwyczaj jest to sąd, który jest najbliżej naszego domu). Wniosek zostanie przesłany do odpowiedniego sądu. UWAGA – Złożenie wniosku ustnie do protokołu nie zwalnia z obowiązku sporządzenia takiego oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania! Sąd może zwolnić od kosztów sądowych w całości lub części. Częściowe zwolnienie od kosztów sądowych może polegać na zwolnieniu od uiszczenia ich ułamkowej (bądź procentowej części), określonej kwoty lub niektórych tylko opłat sądowych lub wydatków. Natomiast strona w całości zwolniona od kosztów sądowych w ogóle nie uiszcza opłat i nie ponosi wydatków. Jeżeli okaże się, że okoliczności na podstawie, których sąd przyznał stronie zwolnienie z kosztów sądowych, nie istniały lub przestały istnieć, sąd powinien cofnąć zwolnienie oraz zobowiązać stronę do uiszczenia przepisanych opłat i wydatków w całości lub częściowo (stosownie do zmiany jaka nastąpiła w jej stosunkach). Jak powinien wyglądać pisemny wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych? 87 Wzór nr 19 Wrocław, dnia 12 maja 2010 r. Do: Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków Wydział I Cywilny Ul. Podwale 30 50-040 Wrocław Sygn.akt.1 PRAWO SPADKOWE Wnioskodawca: Anna Kowalska Ul. Krakowska 22/28 50-249 Wrocław Uczestnicy postępowania: 1. Hanna Sikora Ul. Zamenhofa 5/4 43-256 Świdnica 2. Paweł Kowalski Ul. Limanowskiego 23/5 58-316 Wałbrzych WNIOSEK POWODA O ZWOLNIENIE OD KOSZTÓW SĄDOWYCH Działając w imieniu własnym wnoszę o: 1) zwolnienie powoda od ponoszenia kosztów sądowych w całości w sprawie toczącej się pod sygnaturą… (tu wpisujemy sygnaturę jaka została nadana sprawie) o dział spadku po zmarłym 1 marca 2010 r. Stefanie Kowalskim UZASADNIENIE2 (tu podajemy wszelkie okoliczności, które udowadniają, że nie jesteśmy w stanie ponieść kosztów sądowych bez uszczerbku dla utrzymania swojego lub swojej rodziny) Załączniki: Anna Kowalska - Jeśli sprawa już się toczy, podajemy sygnaturę jaka została nadana sprawie przez sąd. - Do wniosku należy załączyć wszelkie dokumenty, które uzasadniałyby nasze żądanie – mogą to być zaświadczenia o zarobkach, zaświadczenia od lekarza, z ZUSu, a także pojedyncze rachunki. 88 Notatki PRAWO SPADKOWE 89 Notatki PRAWO SPADKOWE 90