Jakie środowisko dla środowiska?

Jakie środowisko dla
środowiska?
stanowisko POZARZĄDOWYCH ORGANIZACJI EKOLOGICZNYCH
w sprawie
projektu programu operacyjnego
„Infrastruktura i Środowisko”
Warszawa–Kraków
Czerwiec 2006 r.
Niniejsza publikacja została sfinansowana ze środków Unii Europejskiej i Budżetu Państwa w ramach
Programu Phare PL2003/004–379.01.01 oraz ze środków C.S. Mott Foundation.
Niniejszy dokument został opublikowany dzięki pomocy finansowej Unii Europejskiej
i Budżetu Państwa. Za treść tego dokumentu odpowiada Polska Zielona Sieć, poglądy
w nim wyrażone nie odzwierciedlają w żadnym razie oficjalnego stanowiska Unii Europejskiej.
Redakcja:
Zespół Instytutu na rzecz Ekorozwoju w składzie: Jolanta Kamieniecka, Krzysztof Kamieniecki,
Zbigniew Karaczun, Andrzej Kassenberg, Aleksander Kędra i Bożenna Wójcik.
Wsparcie merytoryczne:
Instytut Ekonomii Środowiska i WWF Polska.
Obsługa techniczna:
Polska Zielona Sieć.
Korekta:
Marta Śmigrowska
Skład i łamanie
Agnieszka Guzdek–Sobczyk
Druk
Copy2000 Kraków
Copyright © 2006
Polska Zielona Sieć
Instytut na rzecz Ekorozwoju
Instytut Ekonomii Środowiska
WWF Polska
ISBN 83-918499-6-1
Wydawcy wyrażają zgodę na swobodny przedruk i rozpowszechnianie niniejszej publikacji w celach
niekomercyjnych, za podaniem źródła.
Spis treści
Wprowadzenie................................................................................................................ 5
Ogólna opinia o Programie Operacyjnym „Infrastruktura i Środowisko”................ 6
Stanowisko do wybranych części PO „IiŚ”................................................................. 8
Diagnoza i strategia rozwoju.....................................................................................................8
Priorytet I: Gospodarka wodno–ściekowa...............................................................................13
Priorytet II: Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi............................................15
Priorytet IV: Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa
do wymogów ochrony środowiska...........................................................................................21
Priorytet V: Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych.....................................22
Priorytety VI—IX: Infrastruktura transportowa i transport przyjazny środowisku.....................27
Priorytety X–XI: Infrastruktura i bezpieczeństwo energetyczne..............................................28
Finansowanie programu..........................................................................................................30
System wdrażania...................................................................................................................36
Podsumowanie............................................................................................................. 38
Załączniki...................................................................................................................... 39
Lista organizacji podpisujących się pod stanowiskiem........................................... 49
Wprowadzenie
Niniejsze Stanowisko jest głosem 50–u organizacji pozarządowych zainteresowanych uczestnictwem w kształtowaniu kierunków wydatkowania funduszy wspólnotowych w Polsce w nowej perspektywie budżetowej 2007–2013.
Stanowisko powstało z inicjatywy Polskiej Zielonej Sieci i Instytutu na rzecz Ekorozwoju
w ramach Koalicji Pozarządowych Organizacji Ekologicznych na rzecz Funduszy Unijnych i przy
wsparciu innych organizacji ekologicznych zainteresowanych oceną dokumentów programowych na
lata 2007–2013. Punktem wyjścia do jego przygotowania były warsztaty zorganizowane w dniach
11–12 kwietnia 2006 r. w Warszawie przez Polską Zieloną Sieć i Instytut na rzecz Ekorozwoju. Wsparcia
merytorycznego udzielili woluntarystycznie Andrzej Guła z Instytutu Ekonomii Środowiska, Marta Wiśniewska z WWF Polska i Janusz Żelaziński — ekspert pozarządowych organizacji ekologicznych.
Podstawą do dyskusji był projekt Programu Operacyjnego „Infrastruktura i Środowisko” (PO
„IiŚ”) z dnia 1 kwietnia 2006 r. oraz otwierające warsztaty wystąpienie Pani Moniki Pałasz — Dyrektora Departamentu Koordynacji Programów Infrastrukturalnych w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego.
Przed warsztatami Instytut na rzecz Ekorozwoju przygotował — z wykorzystaniem wielu materiałów
opracowanych przez POE do poprzedniej wersji programu (w szczególności uwag Koalicji POE na
rzecz Funduszy Unijnych i Klubu Przyrodników) — tezy do dyskusji pt. „Zagadnienia do dyskusji podczas warsztatów poświęconych wypracowaniu Stanowiska POE odnośnie Programu Operacyjnego
„Infrastruktura i Środowisko”. W nawiązaniu do przygotowanego materiału odbyło się osiem sesji,
każda poświęcona innemu zagadnieniu, a mianowicie: diagnozie i strategii rozwoju, gospodarce
wodno–ściekowej oraz gospodarce odpadami i powierzchni ziemi, bezpieczeństwu ekologicznemu
i monitoringowi stanu środowiska, przedsięwzięciom dostosowującym przedsiębiorstwa do wymogów
ochrony środowiska, ochronie przyrody i kształtowaniu postaw ekologicznych, zagadnieniom dotyczącym transportu, problematyce energetyki oraz zarządzaniu Programem i monitoringowi jego wdrażania. W każdej sesji ponad 30 –u uczestników warsztatu starało się odpowiedzieć na następujące
pytania:
1. Z czym generalnie się zgadzają?
2. Co należałoby zmienić?
3. Co należałoby uzupełnić?
4. Z czego należałoby zrezygnować?
Całość dyskusji została nagrana na taśmie magnetofonowej, której zapis został wykorzystany
przy przygotowaniu ostatecznej wersji Stanowiska.
Niniejsze Stanowisko w wersji roboczej zostało rozesłane do wszystkich uczestników warsztatu z prośbą o weryfikację i uzupełnienia. Ostateczna wersja Stanowiska została rozesłana do szerokiej grupy organizacji z prośbą o poparcie. W załączeniu lista 50–u organizacji, które podpisały pod
tym stanowiskiem.
Poważnym problemem w procesie przygotowania niniejszego Stanowiska były zmiany zachodzące w projekcie PO „IiŚ”. Chcąc w jak największym stopniu przyczynić się do zmiany Programu
w kierunku przez POE pożądanym, czekaliśmy z rozpoczęciem końcowych prac nad Stanowiskiem
do czasu udostępnienia przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego wersji, która będzie przedmiotem
konsultacji społecznych. Proces przygotowania PO „IiŚ” trwał jednak dłużej, niż zakładaliśmy. Z uwagi
W skład Koalicji Pozarządowych Organizacji Ekologicznych na rzecz Funduszy Unijnych wchodzą: Instytut Ekonomii
Środowiska, Instytut na rzecz Ekorozwoju, Polska Zielona Sieć i WWF Polska.
na szczupłość środków poprzestaliśmy na komentarzu do wersji z 25 maja 2006 r. Na szczęście najnowsza wersja PO „IiŚ”, datowana na 3 lipca 2006 (ta właśnie, po akceptacji Rady Ministrów, będzie
obiektem konsultacji społecznych) w niewielkim stopniu różni się od propozycji z 25 maja, a wszystkie
obszary objęte zakresem niniejszej oceny pozostały praktycznie bez zmian.
Jako punkt wyjścia naszych ocen przyjęliśmy stanowisko przygotowane przez organizacje ekologiczne w 2005 r. (również na podstawie dyskusji warsztatowych) do wstępnej wersji NPR na lata
2007–2013 pt. „Nasza wizja Polski w procesie przygotowania Narodowego Planu Rozwoju 2007–
2013. Stanowisko pozarządowych organizacji ekologicznych” (Warszawa, kwiecień 2005 r). Odnosi
się ono do całego spektrum spraw rozwojowych w okresie 2007–2013, czyli do zagadnień objętych
dzisiaj Narodową Strategią Spójności 2007–2013, stanowiącą podstawę do omawianego Programu
„Infrastruktura i Środowisko”. Dlatego w załączniku do niniejszego Stanowiska zamieszczono syntetyczną wersję Stanowiska POE w sprawie NPR z 2005 r.
Niniejsze Stanowiska składa się z trzech części. W pierwszej dokonujemy ogólnej oceny projektu PO „IiŚ”, w drugiej zajmujemy się jego poszczególnymi częściami, najistotniejszymi z punktu
widzenia POE (ze względu na szczupłość środków finansowych nie zajmujemy się zagadnieniami
dotyczącymi kultury i zdrowia) a w trzeciej, podsumowującej, wypowiadamy się co do dalszych prac
związanych z przygotowywaniem i wdrażaniem tego Programu.
Ogólna opinia o Programie Operacyjnym
„Infrastruktura i Środowisko”
Punktem wyjścia do przygotowania niniejszego Stanowiska była próba odpowiedzi na pytanie:
„Na ile środki przewidywane w okresie 2007–2013 ze wsparcia wspólnotowego w wymiarze ponad
21 mld Euro, wraz z blisko 5 mld Euro pochodzącymi ze źródeł krajowych, przyczynią się do wspierania rozwoju zrównoważonego, efektywnej ochrony środowiska, dbałości o ochronę przyrody, w tym
różnorodności biologicznej oraz budowania świadomego ekologicznie społeczeństwa?”. Generalnie
odpowiedź jest negatywna, choć pojedyncze priorytety dotyczące np. wspierania przyjaznych
środowisku form transportu i energetyki czy ochrony przyrody i kształtowania postaw ekologicznych
należy przyjąć z zadowoleniem. Jednak zarówno ich zakres, jak i środki przewidziane na realizację
tych priorytetów są zdecydowanie niewystarczające. Jednocześnie brak pogłębionych analiz finansowych dotyczących szans na wypełnienie zobowiązań Traktatu Akcesyjnego w obszarze „Środowisko”,
jak i określających mechanizm mobilizowania na ten cel środków krajowych w poszczególnych latach realizacji PO „IiŚ”. Stawia to pod dużym znakiem zapytania realność zapisów zaproponowanych
w Programie.
Przede wszystkim, mimo zapewnień w tekście Programu, kierunki i skala środków przeznaczonych na budowę infrastruktury transportowej przyczynią się do dalszego kształtowania niezrównoważonego transportu, z nieuzasadnioną ekonomicznie, społecznie i ekologicznie dominacją transportu drogowego. Świadczy o tym proponowana skala alokacji środków na infrastrukturę transportu
drogowego, w wysokości 42% całości środków przeznaczonych na PO „IiŚ”. Podobne niezrównoważone podejście zastosowano do ochrony przeciwpowodziowej i gospodarki wodnej, gdzie dominuje podejście hydrotechniczne. Tak jak w transporcie celem jest budowa infrastruktury (czyli
twarde inwestycje), a nie poszukiwanie rozwiązań najkorzystniejszych:
♦ ekonomicznie (z uwzględnieniem kosztów zewnętrznych i ciągnionego, długofalowego rachunku),
♦ społecznie (z uwzględnieniem interesu przyszłych pokoleń),
♦ ekologicznie (służących budowaniu zrównoważonej mobilności i zintegrowanych działań przeciwpowodziowych i dotyczących zaopatrzenia w wodę).
Poważny niepokój budzi podejście do finansowania infrastruktury technicznej ochrony środowiska. Nie można bowiem znaleźć w Programie odpowiedzi na podstawowe pytanie: „Czy alokowane
środki oraz mechanizm ich wydatkowania pozwolą na spełnienie naszych zobowiązań akcesyjnych?”. Naszym zdaniem skala środków jest niewystarczająca, co grozi poważnymi konse
kwencjami w przyszłości w postaci kar nakładanych na Polskę za nie spełnianie wymagań prawa UE
w zakresie ochrony środowiska. Czy w związku z tym nie należy zwiększyć nakładów na ten cel kosztem środków przeznaczanych na działania w innych priorytetach, tak aby uniknąć płacenia tych kar?
Tak jak podkreślono na wstępie, za ważne uznać należy zawarcie w Programie priorytetu
dotyczącego ochrony przyrody. Godny zaznaczenia jest także sposób jego formułowania z szerokim udziałem organizacji pozarządowych (jeszcze na etapie konsultowania SPO „Środowisko”).
Jednak skromne nakłady finansowe na ten cel są zdecydowanie niewystarczające. Wynoszą
jedynie 0,4% środków Programu, w porównaniu z działaniami dotyczącymi budowy i rozbudowy
nowych dróg oraz działaniami związanymi z inwestycjami hydrotechnicznymi (które w istotny, negatywny sposób wpłyną na stan przyrody w tym na stan różnorodności biologicznej). Aby zrealizować
zapisy zawarte w podpisanej i ratyfikowanej przez Polskę Konwencji o Różnorodności Biologicznej oraz
wywiązać się ze zobowiązań co do wdrażania sieci Natura 2000, potrzebna jest suma przynajmniej 3–4
większa. Warto zauważyć, że na samo funkcjonowanie sieci Natura 2000 w tym okresie potrzeba — według szacunków wykonanych na zlecenie Ministerstwa Środowiska — około 1,5 mld Euro.
Kluczem do powodzenia w zakresie budowania zrównoważonego rozwoju — co jest zapisem
konstytucyjnym — jest kształtowanie społeczeństwa świadomego ekologicznie, czyli zrównoważonego. Dotyczy to przede wszystkim zmiany postaw konsumpcyjnych, z preferencją dla konsumpcji niematerialnej i publicznej. W Polsce powstaje dopiero zalążek świadomego ekologicznie oraz
społecznie ruchu konsumenckiego i takie postawy należy wspierać, m.in. poprzez kształtowanie
odpowiedniego stosunku do świata przyrody (ożywionego i nieożywionego). To w gruncie rzeczy
najbardziej efektywnie wydatkowane środki na ochronę środowiska. Dlatego za niezrozumiałe należy
uznać przeznaczenie jedynie 0,04% środków Programu na ten cel, oraz ograniczenie wsparcia
edukacji jedynie do edukacji przyrodniczej. Właściwe podejście do edukacji na rzecz zrównoważonego
rozwoju (należy ją traktować szerzej, niż tylko jako edukację związaną z ochroną przyrody) wymaga
oddziaływania dwojakiego. Po pierwsze w ramach każdego priorytetu zapisanego w tym Programie
należy przeznaczyć środki na działania edukacyjne, na poziomie ok. 0,1% środków przeznaczanych
na dany cel (np. kształtowanie proekologicznych zachowań komunikacyjnych), a po drugie należy
wprowadzić odrębny priorytet poświęcony edukacji, z alokacją ok. 1,0% całości środków przeznaczonych na PO „IiŚ”. Istotną częścią wdrażania PO „IiŚ” będzie proces jego monitorowania i ewaluowania, w którym
podstawową rolę pełnić będą wskaźniki. W omawianym Programie występują one na dwóch poziomach — ogólnym i dla poszczególnych priorytetów. Niestety te pierwsze nie odnoszą się w pełni do
skutków/efektów, jakie spowoduje realizacja PO „IiŚ”, jako że sprowadzają się przede wszystkim do
kontroli realizacji działań inwestycyjnych. W oparciu o zaproponowany zestaw wskaźników nie da
się w pełni opowiedzieć na pytanie: ”Czy realizacja PO „IiŚ” osiągnie zamierzone cele, jak choćby spełnienie zobowiązań zapisanych w Traktacie Akcesyjnym?”. Dlatego należałoby dokonać
weryfikacji zaproponowanego zestawu wskaźników, tak aby przy ich pomocy można było oceniać,
jakie zmiany nastąpią w środowisku, społeczeństwie i gospodarce w wyniku zrealizowania Programu.
Wskaźniki dotyczące działań inwestycyjnych należałoby przenieść do poszczególnych priorytetów.
Drugą wadą dokumentu jest brak w wielu miejscach wypełnienia zestawień zawierających wskaźniki
produktu, rezultatu czy oddziaływania; utrudnia to ocenę efektów, jakie mogą przynieść poszczególne
działania.
Zgodnie z prawem UE i prawem polskim dokument strategiczny, jakim jest projekt Programu
Operacyjnego „Infrastruktura i Środowisko”, nie powinien być przedkładany do konsultacji społecznej bez prognozy oddziaływania na środowisko skutków realizacji tego dokumentu (tzw. strategicznej oceny oddziaływania na środowisko). Do projektu PO „IiŚ” nie załączono projektu takiej prognozy, podobnie jak w przypadku innych, wcześniej przygotowanych dokumentów strategicznych.
Stanowisko do wybranych części PO „IiŚ”
Diagnoza i strategia rozwoju
1.Problem/dylemat:
Diagnoza pomija fakt, że środki UE mają służyć głównie spełnieniu przez Polskę podjętych
zobowiązań.
Komentarz:
Zarówno w części diagnostycznej, jak i w propozycjach działań, zbyt małą wagę przywiązano
do konieczności realizacji zobowiązań Polski w zakresie ochrony środowiska wynikających z Traktatu
Akcesyjnego. W diagnozie nie ma żadnej informacji, jak przebiega realizacja wypełniania zobowiązań
i jakie są potrzeby dalszego działania w tym kierunku, a w celu ich spełnienia uzyskaliśmy 15 okresów
przejściowych (patrz załącznik nr 2). Czy bez takiej informacji można właściwie ocenić proponowaną
skalę zamierzeń? W tym świetle realne jest zagrożenie niewypełnienia tych zobowiązań, przez co
nasz kraj naraża się na sankcje finansowe ze strony Unii Europejskiej.
Propozycja zmiany:
Niezbędnym jest przedstawienie w diagnozie oceny stopnia realizacji poszczególnych zobowiązań oraz określenie, jaka skala środków jest niezbędna do ich pełnej realizacji w wymaganych
zobowiązaniami okresach, a także ocena, czy mechanizm ich finansowania pozwala na osiągnięcie
przyjętych zobowiązań.
2.Problem/dylemat:
Diagnoza odnosząca się do uwarunkowań środowiska została potraktowana bardziej statystycznie, a mniej problemowo. Nie wykazano w niej istotnych procesów zagrażających środowisku
jak np. skutki masowej motoryzacji.
Komentarz:
W sposób marginalny w diagnozie dotyczącej uwarunkowań środowiskowych potraktowane
zostały najważniejsze procesy zagrażające środowisku jak:
a. masowa motoryzacja ze wzrostem zanieczyszczeń powietrza, w tym gazów cieplarnianych
— jak podano w części dotyczącej transportu, liczba zarejestrowanych pojazdów osobowych
wzrosła o 85%, a ciężarowych — o 129%. Od czasu wejścia do UE sprowadzono ok. 2 mln
pojazdów starych, co na pewno nie przyczyniło się do poprawy sytuacji;
b. zasadniczy wzrost presji na tereny czynnie biologicznie — zarówno w wyniku budowy infrastruktury transportowej (wzrost fragmentacji), jak i drobnej działalności przemysłowej czy budownictwa mieszkalno–usługowego oraz budownictwa rekreacyjnego. Wspólnie stwarza to
poważne zagrożenie, którego nie dostrzeżono w diagnozie.
c. wyraźne rozlewanie się w sposób przeważnie niekontrolowany terenów zurbanizowanych,
zwłaszcza dużych miast, w wyniku budowy osiedli mieszkaniowych oraz dużych obiektów
handlowo–usługowo–rozrywkowych poza zwartą zabudową miejską. Powoduje to nie zawsze
uzasadniony wzrost mobilności oraz zawłaszczanie cennych terenów o dużych wartościach
przyrodniczych i krajobrazowych. Strefa podmiejska, zwłaszcza dużych miast, umyka ocenom
powstających w niej zagrożeń środowiskowych.
d. wzrost masowej konsumpcji materialnej. Zastanawiające jest, że w niewyjaśniony sposób nie
odzwierciedla się on we wzroście odpadów komunalnych. Być może statystyka w tym zakresie
jest niewłaściwa i części tworzonych odpadów nie uwzględnia. Wzrasta konsumpcja dóbr materialnych, bogacąca się część społeczeństwa znacznie częściej wymienia przedmioty (zwłaszcza elektroniczne) na nowe, idąc w ślad za modą, a nie zawsze potrzebą.
Propozycja zmiany:
Trzeba dokonać rewizji rozdziału mówiącego o uwarunkowaniach środowiska przyrodniczego,
tak aby pokazać podstawowe procesy przyczyniające się do poprawy stanu środowiska i zagrażające
temu stanowi, a także — uwzględniając rysujące się trendy — odnieść się do przyszłych zagrożeń.
3.Problem/dylemat:
Zapisy formułowane w diagnozie, jak i wnioski z nich wynikające, prowadzą do konfliktowych
lub sprzecznych stwierdzeń.
Komentarz:
Zidentyfikowano następujące przykłady takich sprzeczności:
a) zaznacza się zachowanie w Polsce (odmiennie od Europy Zachodniej) wielkich i zwartych
kompleksów leśnych czy dolin rzek, które zachowały wiele cech naturalnych, a z drugiej strony
wskazuje potrzebę budowy autostrad i dróg szybkiego ruchu, które przyczynią się do wzrostu
fragmentaryzacji krajobrazu oraz budowy zbiorników prowadzących do utraty naturalnych cech
dolin rzecznych.
b) postuluje się ograniczenie emisji gazów szklarniowych, czy też stwierdza się, że zanieczyszczenia pyłowe powietrza atmosferycznego stanowią poważne zagrożenia zdrowia zwłaszcza
dzieci i młodzieży, a jednocześnie przewiduje się w wyniku rozbudowy infrastruktury drogowej
znaczny wzrost ruchu samochodowego (w tym tranzytowego), a tym samym wzrost zanieczyszczeń powietrza.
Propozycja zmiany:
Niezbędnym jest wyeliminowanie sprzeczności poprzez dokonanie głębokiej rewizji celowości,
w ujęciu kosztów zewnętrznych społecznych i ekologicznych oraz z przeprowadzeniem rachunku ciągnionego, długofalowego budowy w takiej skali infrastruktury drogowej (zwłaszcza na nowych terenach)
i zabudowy hydrotechnicznej rzek. Na dzień dzisiejszy nie ma takich pogłębionych analiz i proponowane w omawianym dokumencie rozwiązania nie posiadają ekonomicznego uzasadnienia, a cząstkowe
studia pokazują, że opłacalność tych programów inwestycyjnych jest co najmniej dyskusyjna.
4.Problem/dylemat:
Z diagnozy w zakresie transportu i bezpieczeństwa ekologicznego można wnosić, że budowa
autostrad i dróg ekspresowych oraz zbiorników wodnych nie jest środkiem do celu, ale celem samym
w sobie.
Komentarz:
Nacisk kładzie się na budowanie nowej infrastruktury na nowym terenie, a nie poszukiwanie
sposobów wykorzystania, modernizacji, powiększania zdolności czy podwyższenia standardu (z zastosowaniem high–tech) istniejącej infrastruktury, czy też poszukiwanie rozwiązań najmniej ingerujących w środowisko. Natomiast celem, na którym powinien skupić się PO „IiŚ”, jest właściwe kształtowanie i zaspakajanie potrzeb transportowych oraz poszukiwanie rozwiązań zabezpieczających przed
powodziami, a nie budowa nowych obiektów (choć być może jest to bardziej opłacalne dla firm projektowych i budowlanych).
Samochód osobowy generuje koszty zewnętrzne związane ze zmianami klimatycznymi rzędu 1–1,5 Euro na pojazdokm/100 pasażerów, a autobus 17–25 razy mniej a kolej 37–92 razy mniej. (Źródło: Transport and environment: facing
a dilemma TERM 2005: indicators tracking transport and environment in the European Union. EEA Report No 3/2006.
http://reports.eea.eu.int/eea_report_2006_3/en/tab_content_RLR.). Przykładem kosztów, które powinny zostać wzięte
pod uwagę przy wspomnianej analizie są koszty ochrony polskiego wybrzeża prezentowane przez prof. M. Sadowskiego
„….całkowity koszt ochrony polskiego wybrzeża wynosi 6 mld USD przy założeniu wzrostu poziomu morza o 1 m, podczas
gdy koszty strat jakie poniesie gospodarka w przypadku niepodejmowania żadnych działań przekroczy 30 mld USD”.
(Źródło: Sadowski M., Ocena potencjalnych skutków społeczno–gospodarczych zmian klimatu w Polsce, WWF)
Alternatywna polityka transportowa w Polsce według zasad ekorozwoju. Raport nr 4/99. Instytut na rzecz Ekorozwoju.
Warszawa 1999.
Propozycja zmiany:
Konieczna jest zmiana zapisów w diagnozie w kierunku pokazania rzeczywistych potrzeb
w zakresie transportu i bezpieczeństwa związanego z zagrożeniami naturalnymi. Niezbędnym jest
wyeliminowanie sprzeczności poprzez dokonanie głębokiej rewizji celowości, w ujęciu kosztów zewnętrznych społecznych i ekologicznych oraz z przeprowadzeniem rachunku ciągnionego, długofalowego budowy w takiej skali infrastruktury drogowej (zwłaszcza na nowych terenach) i zabudowy
hydrotechnicznej rzek. Na dzień dzisiejszy nie ma takich pogłębionych analiz i proponowane w omawianym dokumencie rozwiązania nie posiadają ekonomicznego uzasadnienia, a cząstkowe studia
pokazują, że opłacalność tych programów inwestycyjnych jest co najmniej dyskusyjna.
5.Problem/dylemat:
W diagnozie, w częściach dotyczących transportu i energetyki, brak informacji o wpływie tych
sektorów na środowisko, a przecież jest on znaczący.
Komentarz:
Transport i energetyka w stopniu znaczącym przyczyniają się do zanieczyszczenia powietrza,
zmian klimatycznych, powstawania odpadów, w tym wraków samochodowych. Sam transport przyczynia się, w wyniku budowy infrastruktury, do wzrostu fragmentaryzacji krajobrazu. Diagnoza powinna mięć charakter prospektywny i umożliwiać ocenę, czy proponowane działania w ramach PO „IiŚ”
zmniejszą, czy też zwiększą presję na środowisko tych dwóch sektorów.
Propozycja zmiany:
Wprowadzić do tekstu PO „IiŚ” podrozdziały o obecnym i prognozowanym wpływie transportu
i energetyki na środowisko.
6.Problem/dylemat:
Jeżeli uznać za prawdziwe stwierdzenie zapisane w omawianym Programie „…Polska jest jednym z niewielu krajów europejskich, posiadających silnie zrównoważony system transportowy.”, to
dlaczego proponowana polityka temu systemowi zrównoważonego transportu zagraża?
Komentarz:
Przedstawione w dokumencie prognozy wyraźnie pokazują, że za 15–20 lat nasz system transportowy będzie podobny do tego, jaki istnieje dzisiaj w Europie Zachodniej i uznawany jest za niezrównoważony. Stoi to w sprzeczności z art. 5 Konstytucji R.P. O promowaniu i przyspieszaniu tego
niezrównoważonego trendu w transporcie świadczą zapisy w omawianym Programie. Przewiduje się
w nim dalszy spadek przewozów pasażerskich koleją do 2020 roku nawet o 25% (kiedy od początku
przemian spadek ten przekroczył już 70%), spadek zamiejskich przewozów autobusowych również
o 25%, przy wzroście liczby samochodów osobowych o 50–75% (gdy w całym okresie 1990–2004
wzrost liczby samochodów osobowych wyniósł 85%, a ciężarowych — 129%) i wzroście przewozów
ładunków w tonach o ok. 170–220%.
Propozycja zmiany:
Niezbędnym jest wyeliminowanie sprzeczności poprzez dokonanie głębokiej rewizji celowości,
w ujęciu kosztów zewnętrznych społecznych i ekologicznych oraz z przeprowadzeniem rachunku
ciągnionego, długofalowego budowy w takiej skali infrastruktury drogowej, zwłaszcza na nowych terenach. Na dzień dzisiejszy nie ma takich pogłębionych analiz i proponowane w omawianym dokumencie rozwiązania nie posiadają ekonomicznego uzasadnienia, a cząstkowe studia pokazują, że
opłacalność tych programów inwestycyjnych jest co najmniej dyskusyjna.
10
Patrz przypis nr 3.
Patrz przypis nr 4.
Patrz przypis nr 3.
Patrz przypis nr 4.
7.Problem/dylemat:
Prognozowanie, że do 2025 roku zużycie energii ogółem wzrośnie o 40%, a energii elektrycznej o 80%, jest dyskusyjne i nie ma uzasadnienia ekonomicznego.
Komentarz:
Wg jednych źródeł zużycie energii na jednostkę PKB jest dwukrotnie większe niż w UE, wg
innych — 1,5 raza większe, co w konsekwencji oznacza, że — przy zakładanym bardzo optymistycznym wzroście gospodarczym o 5% rocznie przez najbliższe 10–15 lat — moglibyśmy się rozwijać
bez wzrostu produkcji energii (korzystając jedynie ze wzrostu efektywności jej użytkowania) uzyskując przy tym dzisiejszy standard UE w tym zakresie. Możliwości wzrostu efektywności energetycznej
w krajach UE–15 istnieją i szacuje się je nawet na 3% rocznie, choć w większości opinii mówi się o 1–
2% rocznie. Natomiast w Dyrektywie w sprawie efektywnego końcowego wykorzystania energii oraz
usług energetycznych przyjęto pułap 1% rocznie. Oznacza to, że Polska, doganiając UE w przyszłych
wskaźnikach efektywności energetycznej, mogłaby ten okres szybkiego rozwoju bez wzrostu produkcji energii przedłużyć o dalsze 5 lat. O możliwościach wzrostu efektywności energetycznej świadczą
poniższe liczby:
• sprawność elektrowni w Polsce wynosi 36,5%, a w UE 46,5%.
• zaledwie 20% sieci ciepłowniczych ma rury preizolowane;
• sprawność źródeł ciepła wynosi 50–93%, a w UE 75–93%;
• sprawność systemów ciepłowniczych wynosi 50–86%, a w UE 70–91%;
Propozycja zmian:
Należy dokonać głębokiej restrukturyzacji polityki energetycznej państwa. W dokumencie dostrzega się wprawdzie możliwości w zakresie dalszego oszczędzania energii i podnoszenia efektywności energetycznej, a także potrzebę rozwoju energetyki odnawialnej, jednak nadal znaczącą wagę
przywiązuje się do wzrostu mocy w tradycyjnych elektrowniach, mimo, że obecnie nie są one wykorzystywane w pełni, a wymiana starych urządzeń na nowe spowoduje wzrost sprawności wytwarzania
energii.
8.Problem/dylemat:
Zgodnie z przyjętą przez Sejm Strategią rozwoju energetyki odnawialnej do 2010 roku odnawialne źródła energii (OZE) mają stanowić 7,5% ogółu nośników energii pierwotnej w Polsce, a do
roku 2020 — 14%. Ten ostatni cel nie znalazł odzwierciedlenia w PO „IiŚ”.
Komentarz:
W Programie przewiduje się, że w latach 2010–2014 udział OZE w całkowitej wielkości nośników energii pierwotnej ustabilizuje się na poziomie 9,0%. Jeżeli przyjąć liniowy wzrost udziału między
rokiem 2011 a 2020, to w roku 2014 udział ten powinien wynosić 10,5%. Warto zaznaczyć, że wg
ocen technicznych możliwości wykorzystania energii odnawialnej w Polsce sięgają 1750 PJ, tj. 47%
obecnego zużycia nośników energii pierwotnej.
Propozycja zmian:
Należy w PO „IiŚ” odnieść się do celu przewidzianego na rok 2020 i przewidzieć szybszy rozwój OZE w okresie 2009–2014.
9.Problem/dylemat:
W diagnozie brak jakiegokolwiek nawiązania do Strategii Zrównoważonego Rozwoju UE przyjętej w Göteborgu w 2001 roku.
K. Żmijewski, Polityka energetyczna Polski — deklaracje i rzeczywistość, Instytut na rzecz Ekorozwoju, Warszawa 2006
(w przygotowaniu do druku).
11
Komentarz:
Cele strategiczne Strategii to:
•Ograniczenie zmian klimatycznych i wzrost znaczenia „zielonej” energii
Kluczowym przesłaniem Strategii jest promowanie rozwiązań (w tym przestrzennych) przyczyniających się do redukcji zapotrzebowania na energię, wysoce efektywnych energetycznie,
znacząco zmniejszających emisje gazów szklarniowych oraz służących rozwojowi energetyki
odnawialnej. Przewiduje się wprowadzanie podatków na energię i wycofywanie się z antyekologicznych subsydiów dotyczących paliw kopalnych. Polityka taka, wraz z rozwojem nowych
technologii (ogniwa paliwowe), prowadzić może do zmniejszenia znaczenia dużych obiektów
energetycznych i dużych systemów przesyłowych na rzecz małych, lokalnych systemów zaopatrujących w energię.
•Wzrost bezpieczeństwa zdrowotnego
Za szczególnie ważne uznaje się produkowanie bezpiecznej żywności, znacznie pełniejszą
kontrolę nad chemikaliami oraz zmniejszenie zagrożenia ze strony chorób zakaźnych i pozostałości po antybiotykach. Szczególnie istotnym jest, by nastąpiła zmiana polityki rolnej — odchodzenie od wspierania produkcji w zależności od jej ilości, na rzecz rozwiązań promujących
podejście jakościowe, uwzględniające też ochronę jakości środowiska, w którym te produkty
powstają.
•Usprawnienie systemu transportowego i gospodarowanie przestrzenią
Jako podstawę działań w ramach tego celu postrzega się pilną potrzebę promowania zrównoważonego rozwoju transportu rozumianego przede wszystkim jako:
– Doprowadzenie do rozłączności między potrzebami transportowymi a rozwojem gospodarczym, w celu redukcji zatłoczenia i innych kosztów zewnętrznych.
– Doprowadzenie do przeniesienia części transportu z dróg na kolej, drogi wodne oraz wzrostu znaczenia transportu publicznego oraz powiązanych z nim elementów infrastruktury komunikacji pieszej i rowerowej.
Ponadto, zgodnie z tą Strategią, zamierza się promować działania służące bardziej zrównoważonemu rozwojowi regionalnemu oraz wyrównywaniu szans między wsią a miastem. Widzi się
potrzebę promowania tele–pracy. Strategia zakłada wprowadzenie europejskiego systemu obserwacji zmian w zagospodarowaniu przestrzennym w celu rozpoznania regionalnego wpływu
polityk UE oraz dokonywanie ocen zgodności różnych polityk mających reperkusje przestrzenne. Zaleca wypracowanie rekomendacji dla zintegrowanego rozwoju obszarów wiejskich oraz
terenów cennych przyrodniczo.
• Gospodarowanie zasobami naturalnym w sposób odpowiedzialny
Wg UE odpowiedzialność ta ma polegać na: rozłączności pomiędzy wzrostem gospodarczym
a zużyciem zasobów i wytwarzanymi odpadami oraz wzroście ochrony cennych ekosystemów,
tak aby zmniejszyć o połowę tempo utraty bioróżnorodności, a także na dostosowaniu połowów ryb do możliwości ekosystemów morskich. Oznacza to np. zmiany we Wspólnej Polityce
Rolnej z nadaniem kluczowej roli programom rolnośrodowiskowym.
Propozycja zmiany:
Za niezbędne uznać należy odwołanie się do Strategii Zrównoważonego Rozwoju UE z Göteborga oraz realne jej uwzględnienie w planowanych działaniach i — tak jak to zrobiono w przypadku
Strategii Lizbońskiej — dokonanie obliczenia środków przyczyniających się do jej realizacji. Należy
dokonać oceny, na ile omawiany Program jest zbieżny, a na ile rozbieżny ze Strategią Zrównoważonego Rozwoju UE.
12
Warto zauważyć, że w dniu 16 czerwca 2006 roku Rada Europejska przyjęła znowelizowaną Strategię Zrównoważonego
Rozwoju UE uznając ją jako nadrzędny i łączący cel dla Wspólnot („overarching objective”). Wyróżniono siedem kluczowych wyzwań dotyczących: zmian klimatycznych i czystej energii, zrównoważonego transportu, zrównoważonej produkcji
i konsumpcji, zachowania i zarządzania zasobami naturalnymi, zdrowia publicznego, wykluczenia społecznego, demografii
i migracji oraz globalnego ubóstwa i globalnych wyzwań dla rozwoju. Zwraca się w niej uwagę także na: bardziej efektywne
prawodawstwo, integrację polityk ze Strategią, ekologiczną reformę podatkową, edukację, szkolenia, badania i postęp naukowo–techniczny oraz lepszą informację i komunikowanie się. Zaleca się wykorzystanie Strategii w krajach członkowskich.
10.Problem/dylemat:
Rozdział „Strategia rozwoju — synteza” pełen jest stwierdzeń nie popartych żadną argumentacją. Pozostaje wrażenie pustosłowia.
Komentarz:
Sprzeczność proponowanych działań z celami jest już widoczna na poziomie celu strategicznego. Działania w zakresie infrastruktury ochrony środowiska przyniosą na pewno jego poprawę, natomiast działania prowadzące do szerokiego rozwoju drogowej infrastruktury transportowej przyczynią się do wzrostu emisji zanieczyszczeń powietrza, dalszego wzrostu fragmentacji krajobrazu oraz
wzrostu liczby osób narażonych na hałas transportowy. Będą one prowadzić do pogorszenia stanu
środowiska i będą sprzeczne z głównym celem Programu. Podobnie wygląda sytuacja w zakresie budownictwa hydrotechnicznego. Poniższe stwierdzenia są pustosłowiem, które ma upozorować zgodność PO „IiŚ” z dokumentami, z którymi powinien być zgodny (niestety w przypadku wielu działań na
pozorach się kończy):
• "Zgodnie z ustaleniami Rady Europejskiej w Göteborgu ważnym elementem programu są działania wpływające w korzystny sposób na środowisko.” Część działań jest z tymi ustaleniami
niezgodna, zwłaszcza w kwestii transportu i ochrony bioróżnorodności.
• „W sektorze środowiska priorytety są spójne z Szóstym Programem Działań na rzecz Ochrony
Środowiska. W tym kontekście wspierane są również obszary związane ze zrównoważonym
rozwojem, które przynoszą korzyści środowiskowe.” O ile częściowo można by się zgodzić
z pierwszym zdaniem, to drugie jest kompletnie niezrozumiałe, nie wiadomo bowiem, o jakie
obszary związanie ze zrównoważonym rozwojem chodzi.
• „Inwestycje przyczyniające się pośrednio oraz bezpośrednio do ochrony środowiska stanowią
55% całego wsparcia Funduszu.” Nawet bardzo ogólne wyliczenia dostępności środków, bez
wglądu w ich szczegółowy podział, wskazują, że rzeczone inwestycje stanowią poniżej 49%
wsparcia Funduszu.
• „Budowa infrastruktury zapewniającej, że rozwój gospodarczy Polski będzie dokonywał się
przy równoczesnym zachowaniu i poprawie stanu środowiska naturalnego.” Cytowany cel
szczegółowy jest częściowo nieprawdziwy, np. w części dotyczącej infrastruktury drogowej, co
zostało omówione powyżej.
• „Zwiększenie dostępności głównych ośrodków gospodarczych w Polsce poprzez powiązanie
ich siecią autostrad i dróg ekspresowych oraz alternatywnych wobec transportu drogowego
środków transportu.” Przytoczony cel jest wewnętrznie sprzeczny, gdyż nakierowany jest zarówno na rozwój transportu drogowego, jak i na rozwiązania wobec niego alternatywne. Czy
nie lepiej finansować przede wszystkim rozwiązania alternatywne, tak aby zasadniczo ograniczyć potrzebę budowy infrastruktury drogowej? Czy w jednym korytarzu transportowym ma ze
sobą konkurować magistrala kolejowa i autostrada, podczas gdy w kosztach ich użytkowania
nie uwzględnia się kosztów zewnętrznych? Czy nie jest to rozrzutność?
Propozycja zmiany:
Należy w sposób uczciwy przedstawić sytuację, tzn. wskazać, że w wyniku jednych działań nastąpi poprawa stanu środowiska, a w wyniku innych — jego pogorszenie. Nie wystarczy ogólnikowo
powołać się na zrównoważony rozwój. Należy urealnić i skonkretyzować cel główny, cele strategiczne
i pozostałe zapisy.
Priorytet I: Gospodarka wodno–ściekowa
11.Problem/dylemat:
nalnej.
Priorytet pomija cele środowiskowe, koncentrując się jedynie na budowie infrastruktury komu-
13
Komentarz:
Nadrzędnym celem gospodarki wodnej prowadzonej zgodnie z literą i duchem Ramowej Dyrektywy Wodnej10 jest zmierzanie do osiągnięcia dobrego stanu wszystkich wód i ekosystemów wodnych
i od wód zależnych. Proponowane ujęcie gospodarki wodno–ściekowej, ograniczającej się jedynie do
gospodarki ściekami aglomeracyjnymi, jest elementem tego celu, jednakże nie może funkcjonować prawidłowo w izolacji od innych działań. Cele jakości wody są celami nadrzędnymi, a postulowane efekty
„zapewnienia w odpowiedniej ilości i jakości wody”11 [sic!] nie są tożsame z konieczną poprawą jakości
wód. Celem oczyszczania ścieków komunalnych jest przecież ograniczenie odprowadzanych do wód
powierzchniowych ładunków zanieczyszczeń, co ma skutkować właśnie poprawą jakości zasobów i ekosystemów wodnych. Realizacja rozszerzonego celu priorytetu wymaga podjęcia również innych rodzajów
działań, przede wszystkim zapewnienia wdrożenia planów zintegrowanej gospodarki zlewniowej. Pewne
inwestycje infrastrukturalne związane z gospodarką wodną znalazły się w Priorytecie III „Bezpieczeństwo
ekologiczne” — jednak zostały tam wymieszane z faktycznymi systemami bezpieczeństwa.
Propozycja zmiany:
Należy przemodelować treść tego priorytetu, łącząc jego zapisy z częścią Priorytetu III, jak jest
proponowane poniżej.
Nazwa priorytetu: Gospodarka wodna.
Główny cel: Poprawa jakości ekosystemów wodnych i od wód zależnych.
Cele szczegółowe: Zachować te, które są proponowane w dokumencie oraz dodatkowo:
• Zwiększenie naturalnej retencji dolin rzecznych z zachowaniem dobrego stanu ekologicznego
wód,
• Zapewnienie zintegrowanej gospodarki zlewniowej.
Działania: Działania 1.1 „Gospodarka wodno–ściekowa w aglomeracjach powyżej 15 tys.
RLM” i 1.2 „Gospodarka wodno–ściekowa w aglomeracjach od 2 tys. do 15 tys. RLM”, według propozycji zawartej w PO „IiŚ”.
Dodanie działania 1.3 dotyczącego:
• renaturyzacji cieków wodnych,
• zwiększania naturalnej retencji dolin rzecznych z zachowaniem równowagi stanu ekologicznego,
• zwiększania naturalnej retencji na obszarze zlewni (w tym działania z zakresu małej retencji),
Dodanie działania 1.4 „Zapewnienie zintegrowanej gospodarki zlewniowej”.
• tworzenie planów zintegrowanej gospodarki w zlewni,
• infrastruktura nadzoru eksploatacyjnego — wyposażenie służb gospodarki wodnej, realny
nadzór musi działać na poziomie ponadregionalnym, stąd potrzeba ulokowania tego działania
w PO „IiŚ”.
Przeniesienie działań z Priorytetu III:
• utrzymanie rzek nizinnych, rzek i potoków górskich oraz związanej z nimi infrastruktury w dobrym stanie, wyłącznie jednak wtedy, kiedy jest to niezbędne ze względu na ochronę życia ludzi
i nie ma rozwiązań alternatywnych oraz zapewniona zostanie kompensacja przyrodnicza;
• budowa zbiorników przeciwpowodziowych, wyłącznie jednak wtedy, kiedy jest to niezbędne ze
względu na ochronę życia ludzi i nie ma rozwiązań alternatywnych12 oraz zapewniona zostanie
kompensacja przyrodnicza.
Natomiast przygotowanie dokumentacji niezbędnej do wnioskowania i realizacji przedsięwzięć
(w tym studiów wykonalności, dokumentacji technicznych dla projektów, dokumentacji przetargowych) powinno być ujęte w Priorytecie Pomoc Techniczna. Konieczne jest również poprawienie opisu
w części dotyczącej demarkacji i powiązań, m.in. poprzez wskazanie odniesień do nowego Programu
Operacyjnego Rozwój Obszarów Wiejskich (POROW) i do 16–u Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO).
Ramowa Dyrektywa Wodna to Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r.
ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej.
11
Zapewne chodzi o zapewnienie odpowiedniej ilości i jakości wody pitnej.
12
W Polce wyłącznie zbiornik Racibórz może mieć znaczenie przeciwpowodziowe
10
14
12.Problem/dylemat:
Brak nacisku na unikanie inwestycji na obszarach z zabudową rozproszoną na rzecz koncentracji i doinwestowania obszarów już urbanizowanych.
Komentarz:
Kwestia zdefiniowania, co można uznać za aglomeracje, jest związana z efektywnością wydawania środków. Alokacje środków planowane w ramach Programu na wdrażanie dyrektywy 91/271/
EEC mogą się okazać niewystarczające (istnieje np. ryzyko kursowe, efekt zmniejszonego zużycia
wody w reakcji na podniesienie opłat, ryzyko nadmiernego obciążenia gospodarstw opłatami za korzystanie z infrastruktury wodno–kanalizacyjnej). Znane są przypadki tworzenia koalicji gmin w celu
przekroczenia dolnego progu wartości inwestycji i zapewnienia sobie możliwości korzystania ze środków Funduszu Spójności. Takie organizacje powstałe w oparciu o doraźną korzyść ekonomiczną,
a nie rzeczywiste możliwości i potrzeby współpracy, zwykle charakteryzują się nieefektywnością zarządzania i niską opłacalnością projektów. Dlatego poprawne zdefiniowanie aglomeracji lub ustalenie
odpowiednich warunków brzegowych pozwoli uniknąć nadmiernie rozproszonych inwestycji (zwłaszcza w odniesieniu do sieci wodno–kanalizacyjnych na obszarach z zabudową rozproszoną), co z kolei
zwiększy efektywność wydawania środków.
Propozycja zmiany:
Wprowadzić wskaźniki (i kryteria selekcji projektów) związane z relacją koszt inwestycji na gospodarstwo domowe lub koszt inwestycji na mieszkańca. Wprowadzić definicję aglomeracji.
13.Problem/dylemat:
Brak wskaźników dotyczących efektywności.
Komentarz:
Oprócz łatwych do zaplanowania wskaźników produktu (liczba inwestycji i wielkość nakładów)
trzeba wprowadzić wskaźniki pokazujące efektywność podjętych działań, np. ilość produkowanych ścieków na mieszkańca czy procent oczyszczanych ścieków. Grupa zaproponowanych wskaźników powinna odnosić się zarówno do ścieków, jak i do wody pitnej. Powinna zostać wprowadzona cała grupa
wskaźników dotyczących efektów końcowych (oddziaływania), czyli nie tylko dostępu do oczyszczalni,
ale też stanu jakości wód (bądź zmiany tego stanu) w strefie zrzutu ścieków lub ujęcia wody.
Propozycja zmiany:
Trzeba ująć we wskaźnikach zagadnienia związane z oszczędnym gospodarowaniem wodą
(redukcja zużycia wody, zmniejszenie ubytków wody w kanalizacji), gdyż obecnie nie ma podejścia
zintegrowanego. Wskazane jest również ujęcie porównania między odprowadzanymi do wód ładunkami a jakością wód (redukcja BZT, azotanów, etc.).
Priorytet II: Gospodarka odpadami
i ochrona powierzchni ziemi
14.Problem/dylemat:
Podstawą priorytetu odnoszącego się do gospodarki odpadami komunalnymi powinno być odniesienie się do hierarchii postępowania z odpadami.
Komentarz:
Hierarchia postępowania z odpadami została określona w dyrektywach unijnych i transponowana do ustawodawstwa polskiego. Mówi ona o konieczności stosowania działań nakierowanych,
w pierwszej kolejności, na zapobieganie wytwarzaniu odpadów, następnie na powtórnym wykorzystaniu, odzysku materii, odzysku energii i dopiero na końcu — opcji składowania na składowiskach
15
odpadów. Niezwykle niskie wartości procentowe dotyczące recyklingu i kompostowania odpadów komunalnych powodują, że należy się skoncentrować na wspieraniu instalacji służących właśnie tym
celom. Umieszczenie na liście możliwych rodzajów projektów spalarni odpadów może spowodować
przeznaczenie niewspółmiernie dużej części środków na tego typu przedsięwzięcia. W kraju takim
jak Polska, gdzie zintegrowany system gospodarki odpadami komunalnymi znajduje się dopiero
w początkowej fazie rozwoju, należy położyć zdecydowanie większy nacisk na rozbudowę systemów
selektywnej zbiórki odpadów i recyklingu, gdyż „uwiązanie” kapitału w budowę kapitałochłonnych spalarni będzie skutecznie hamować rozwój selektywnej zbiórki13.
Propozycja zmiany:
Usunąć z listy wspieranych działań instalacje tzw. termicznego przekształcania (sic!) odpadów.
Wprowadzić osobne działania — jedno odnoszące się do instalacji recyklingu i odzysku, drugie do
instalacji termicznej utylizacji odpadów i odpowiednio rozdzielić środki finansowe, tak aby wspierać
głównie te pierwsze przedsięwzięcia.
15.Problem/dylemat:
Brak precyzji w określeniu, czym jest rekultywacja na cele przyrodnicze.
Komentarz:
Rekultywacja terenów zdegradowanych, powojskowych na cele przyrodnicze jest jak najbardziej potrzebna. Należy jednak sprecyzować, jakiego typu zadania będą możliwe i preferowane
w ramach tego działania. Rekultywacja taka musi się odbywać zgodnie z zasadami ochrony przyrody i powinna opierać się na inwentaryzacji przyrodniczej, sporządzeniu planu działań zgodnego
z potrzebami przyrodniczymi.
Propozycja zmiany:
W rodzaju projektów podać jasne kryteria wyboru, np. usuwanie związków toksycznych i metali
z gleb, oczyszczanie wód gruntowych. Dodać sporządzanie inwentaryzacji i planów działań, ochrony, etc.
16.Problem/dylemat:
sianiu.
Nieprecyzyjnie określone cele i zakres rekultywacji na cele przyrodnicze polegającej na zale-
Komentarz:
Zalesianie terenów zdegradowanych nie może odbywać się bez uwzględnienia potrzeb przyrodniczych i wymogów ochronnych. Należy sprecyzować, w jakich sytuacjach należy stosować zalesianie lub wymianę uszkodzonych drzewostanów. Np. w przypadku terenów powojskowych czy
poprzemysłowych otwartych (np. wrzosowiska) zalesianie często nie jest wskazane, gdyż eliminuje
ostoje zagrożonych gatunków, np. cietrzewia i głuszca. W niektórych przypadkach tereny takie należałoby raczej pozostawić naturalnej sukcesji.
Propozycja zmiany:
Wprowadzenie wspierania działań z zakresu sporządzania szczegółowych inwentaryzacji siedlisk i gatunków, planów ochrony i planów działań dla obszarów zdegradowanych. Potrzebne jest też
sprecyzowanie, jakie działania w ramach zalesień będą wspierane i na jakich warunkach.
13
Raport Cost of Municipal Waste Management in the EU przygotowany dla Komisji Europejskiej przez Eunomia Research & Consulting sygnalizuje problem z inwestowaniem w kapitałochłonne inwestycje gospodarki odpadami komunalnymi
tj. np. spalarnie odpadów w przypadku systemów, które znajdują się w początkowej fazie rozwoju. Raport wskazuje, iż
„tam gdzie systemy selektywnej zbiórki odpadów znajdują się dopiero w początkowej fazie rozwoju należy zapewnić, aby
systemy utylizacji odpadów były na tyle elastyczne tak aby uniknąć nieefektywnego alokowania środków finansowych
w kapitałochłonne inwestycje”. Dlatego też w warunkach polskich obok intensywnej rozbudowy systemów selektywnej
zbiórki odpadów (oraz kompostowania) należy również rozpatrzyć opcje mechaniczno–biologicznej stabilizacji odpadów,
jako jednego z możliwych sposobów wypełniania dyrektywy 99/31/WE.
16
Priorytet III: Bezpieczeństwo ekologiczne
17.Problem/dylemat:
Niespójność nazwy priorytetu z proponowanymi w jego ramach celami i działaniami.
Komentarz:
W opisie priorytetu nie podano definicji bezpieczeństwa ekologicznego, natomiast proponowane
dla tego priorytetu cele i działania nie dotyczą bezpieczeństwa ekologicznego, czyli bezpieczeństwa
ekosystemów. Cele i działania priorytetu nie są zgodne z celami i hierarchią działań Ramowej Dyrektywy Wodnej. Nie można traktować zabezpieczeń przed deficytem wody czy przed zagrożeniami dla
ludzi i gospodarki ze strony zjawisk naturalnych (wpisanych w rytm funkcjonowania środowiska) jako
działań na rzecz bezpieczeństwa ekologicznego — te problemy w przewadze nie są zagrożeniami dla
środowiska, lecz zagrożeniami dla człowieka. Uznając, że zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego jest istotnym zadaniem wyznaczonym przez Ramową Dyrektywę Wodną (pierwszym w hierarchii
z celów tej dyrektywy jest służenie „zapobieganiu dalszemu pogarszaniu się ekosystemów wodnych
oraz ochronie i poprawie stanu tych ekosystemów wodnych, a także, w odniesieniu do potrzeb wodnych, stanu ekosystemów lądowych i terenów podmokłych bezpośrednio uzależnionych od ekosystemów wodnych” i osiąganiu dobrego stanu wód powierzchniowych, co oznacza stan osiągnięty przez
część wód powierzchniowych, jeżeli zarówno ich stan ekologiczny, jak i chemiczny jest określony jako
co najmniej „dobry”) uważamy, iż należy poprawnie zdefiniować kwestię bezpieczeństwa ekologicznego i zgodnie z jego zakresem pojęciowym dopasować działania. Jest to szczególnie ważne w świetle
przyjętych przez Polskę (jak i pozostałe państwa UE) zobowiązań, by do 2015 r. osiągnąć ten dobry
stan wód — na ten cel powinny być przede wszystkim wykorzystywane środki UE. Istotnym mankamentem obecnego opisu priorytetu III i wykazu przewidywanych działań jest nie usystematyzowanie
proponowanych do realizacji przedsięwzięć — nie można bowiem odczytać, które z nich posłużą
realizacji określonych celów szczegółowych priorytetu.
Propozycja zmiany:
Proponujemy zmianę filozofii priorytetu w kierunku zgodnym z poprawnym rozumieniem jego
nazwy, a więc dostosowanie działań do jego nazwy. Najwłaściwsze byłoby jednak wprowadzenie nowego priorytetu: Ochrona i racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi. W innym przypadku
trzeba zmienić nazwę priorytetu, tak by pasowała do proponowanych działań. Istotnym uwarunkowaniem prawnym rzeczywistych działań na rzecz bezpieczeństwa ekologicznego wód będzie pełne
i realne przeniesienie do polskiego systemu prawnego zapisów Ramowej Dyrektywy Wodnej i przygotowanej do przyjęcia przez Parlament Europejski Dyrektywy w sprawie oceny zagrożenia powodziowego i zarządzania nim.
18.Problem/dylemat:
Mit o deficycie wody w Polsce nie może być uzasadnieniem dla budowy zbiorników.
Komentarz:
Wbrew stwierdzeniom zawartym w diagnozie PO „IiŚ”, Polska nie jest krajem szczególnie ubogim w zasoby wodne. Opinia ze str. 5, że „Polska zalicza się do krajów ubogich w wodę, bowiem ilość
wody w przeliczeniu na jednego mieszkańca wynosi ok. 1600 m3/rok wobec około 4560 m3/rok średnio
w Europie” przytaczana jest, by uzasadnić wielki program budowy zbiorników wodnych, który z punktu
widzenia potrzeb w zakresie zaopatrzenia w wodę jest nieuzasadniony. Stanowisko w tej kwestii zajęły
organizacje ekologiczne w trakcie konsultacji projektu SPO „Środowisko” gdzie napisano14: „Zresztą
niezależnie od kwestionowanej poprawności takiej diagnozy, przedkładanie rozwiązań technicznych
14
Szczegółowe uwagi Koalicji Pozarządowych Organizacji Ekologicznych na rzecz Funduszy Unijnych do projektu Sektorowego Programu Operacyjnego „Środowisko” dotyczące problematyki wykorzystania i ochrony wód, Warszawa, 22.12.2005.
Dokument powstał dzięki finansowemu wsparciu WWF Polska.
17
jako pomysłu na rozwiązanie problemu dostępności zasobów wodnych jest nieuzasadnione. Działania ukierunkowane powinny być w pierwszym rzędzie na wodooszczędne technologie, promocję
oszczędzania wody, itp., tak, aby utrzymujący się od początku transformacji trend zmniejszania zużycia zasobów wodnych mimo wzrostu gospodarczego dalej był znaczący. Przytoczone porównanie, co
do upośledzenia Polski pod względem dostępności zasobów wodnych w stosunku do innych krajów
europejskich jest mitem. Wysoka średnia europejska jest skutkiem kilkakrotnego uwzględniania w bilansie wodnym Europy tych samych zasobów rzek tranzytowych (przede wszystkim Dunaju i Renu)
oraz istnienia w Europie krajów o wielkich zasobach i małej gęstości zaludnienia (np. Islandia, Norwegia). W Polsce zasoby „importowane” (część zlewni Narwi i Odry) są zaniedbywane15, a gęstość zaludnienia względnie wysoka. W Polsce, jak również w innych krajach europejskich, deficyty zasobów
wodnych (w stosunku do zapotrzebowania) mają charakter lokalny i są głównie wynikiem lokalizacji
aglomeracji miejsko–przemysłowych i wodochłonnego przemysłu w obszarach wododziałowych (np.
Górny Śląsk, Łódź). Poprawną analizę dostępności zasobów wodnych w krajach europejskich przedstawiono w dostępnym w Internecie raporcie europejskiej Agencji Środowiskowej (EEA)16, w którym
analizowano następujące wskaźniki:
• WEI, zdefiniowany jako wyrażony w procentach stosunek średniej rocznej objętości eksploatowanych (pobieranych z zasobów powierzchniowych i podziemnych) wód do średnich rocznych
z wieloleciach (długoterminowych) zasobów wodnych kraju.
• WEI–energia, zdefiniowany jak wyżej, lecz z pominięciem objętości wód pobieranych przez
systemy chłodnicze elektrowni.
• Wskaźnik zużycia wody, zdefiniowany jako wyrażony w procentach stosunek całkowitego (bezzwrotnego) zużycia wody do średnich rocznych zasobów wodnych kraju.
Bardzo ważny jest przyjęty w cytowanym raporcie sposób zdefiniowania średnich rocznych zasobów wodnych kraju. Przyjęto, że są one równe różnicy średnich rocznych oszacowań opadu i parowania
powiększonej o średni roczny dopływ z zagranicy. Taka definicja preferuje małe kraje, przez które przepływają wielkie rzeki europejskie Dunaj, Dźwina, Ren i prowadzi do licznych wątpliwych ocen (ten sam
zasób uwzględniany jest, bowiem kilkakrotnie). Łotwa zajmuje trzecie (po Islandii i Norwegii), a Węgry
czwarte miejsce w Europie, ponieważ przez te niewielkie kraje płyną wielkie rzeki Dźwina i Dunaj. Oczywiście dla stepowych obszarów węgierskiej Puszty zasoby wodne Dunaju nie mają znaczenia. Zasoby
wielkich rzek można wykorzystywać w ich dolinach, a sytuacja pozostałych obszarów zależy głównie
od deficytu odpływu, czyli różnicy pomiędzy średnimi z wielolecia sumami opadów i parowania. Analiza
zamieszczonych w raporcie wykresów prowadzi do następujących wniosków:
• Ponieważ 95 — 97% wód pobieranych dla celów chłodniczych przez elektrownie wraca do
środowiska, bardziej miarodajny jest wskaźnik WEI–energia, niż wskaźnik WEI. Z punktu widzenia wskaźnika WEI–energia Polska plasuje się pomiędzy Francją i Niemcami. Zgodnie
z klasyfikacją przyjętą w cytowanym raporcie wymienione trzy kraje (Francja, Polska Niemcy)
zaliczane są do krajów (zamieszkiwanych przez 50% populacji europejskiej), w których brak
istotnej presji ilościowej gospodarki wodnej na zasoby wodne.
• Polska zużywa bezzwrotnie ok. 3% swoich zasobów wodnych. Jest to dokładnie średnia europejska.”
Problem dostępności wody w Polsce to problem jakości, a nie ilości wód, a jego rozwiązaniu
muszą służyć działania na rzecz poprawy stanu jakości wód, a nie budowa zbiorników. Budowa zbiorników jest niewskazana nie tylko ze względu na szkody środowiskowe, jakie wywołuje w dolinach
rzecznych, ale również ze względu na to, że jest nieskuteczna, jeżeli chodzi o zapewnienie stałych
dostaw wody (szczególnie na obszarach nizinnych) — przykładem mogą być zbiorniki w Sulejowie
i w Dobczycach, które ze względu na częste zakwity toksycznych glonów nie spełniają okresowo swej
głównej założonej roli.
15
16
Są tak małe, że w ogólnym bilansie wodnym kraju nie mają znaczenia ilościowego.
“Europe’s water: An indicator–based assessment”. Topic report 1/2003. EEA, Copenhagen, 2003 — http://reports.eea.
Europa.eu/topic_report_2003_1/en/tab_content_RLR
18
Propozycja zmiany:
Proponujemy zdecydowanie weryfikację diagnozy dotyczącej zasobów wodnych w Polsce
i rezygnację z celu szczegółowego dla priorytetu III, jakim jest „zwiększenie ilości zasobów dyspozycyjnych niezbędnych dla ludności i gospodarki kraju” oraz rezygnację z traktowania tego celu jako
uzasadnienia dla budowy zbiorników. Ponadto postulujemy zrezygnowanie z zamiaru finansowania
w ramach PO „IiŚ” zbiorników i stopni wodnych mających za zadanie retencjonowanie wody.
19.Problem/dylemat:
Konieczna jest zmiana podejścia do ochrony przeciwpowodziowej.
Komentarz:
Zagrożenie powodziowe jest poważnym problemem, ale aby ochrona przeciwpowodziowa była
racjonalna i skuteczna, powinna być elementem zintegrowanej gospodarki zlewniowej (tj. ochrony
i racjonalnego użytkowania zasobów wodnych w granicach dorzeczy), a nie tylko finansowania najbardziej ingerujących w środowisko rozwiązań, jakimi są budowy zbiorników wodnych czy regulacja
koryt rzek i potoków górskich. Trzeba też brać pod uwagę fakt, że zbiorniki wodne wielozadaniowe,
jakie przede wszystkim proponuje się do realizacji, są nieefektywne przeciwpowodziowo, szczególnie
na nizinach. Podstawą racjonalnej gospodarki w tym zakresie powinien być kompleksowy program
ochrony przeciwpowodziowej, który powinien być opracowany dla każdej większej zlewni, a który
określałby konkretne działania konieczne do podjęcia w skali całej zlewni. W projekcie Dyrektywy
w sprawie oceny zagrożenia powodziowego i zarządzania nim, która niedługo zapewne wejdzie
w życie w UE, szczególny nacisk kładzie się przede wszystkim na ograniczenie prawdopodobieństwa wystąpienia powodzi oraz potencjalnych skutków powodzi dla zdrowia, środowiska i działalności
gospodarczej, przy uwzględnieniu tak istotnych aspektów jak: gospodarowanie zasobami wodnymi
i gruntami, zagospodarowanie przestrzenne, użytkowanie gruntów i ochrona przyrody. Działania nietechniczne (np. właściwe planowanie przestrzenne, systemy ostrzeżeń i plany operacyjne, ubezpieczenia powodziowe, edukacja społeczności lokalnych, renaturyzacja dolin rzecznych i obszarów podmokłych i in.) są aktualnie lansowane w Europie i USA, co jest wynikiem negatywnych doświadczeń
z praktykowanym dotychczas podejściem technokratycznym. Za niedopuszczalne należy więc uznać
kierowanie aż 10% środków przewidzianych dla Polski na środowiskową część Funduszu Spójności
na realizację działań w ramach Priorytetu III, a konkretnie dużych inwestycji hydrotechnicznych. Istnieje ryzyko, że inwestycje te skonsumują, nie przynosząc zakładanych korzyści i oddziaływując negatywnie na środowisko, fundusze potrzebne na wypełnienie polskich zobowiązań wobec prawa UE.
Propozycja zmiany:
Zagadnienia ochrony przeciwpowodziowej można ująć w proponowanym powyżej priorytecie
Ochrona i racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi. W takim priorytecie powinno znaleźć
się odrębne działanie Ochrona przeciwpowodziowa na poziomie zlewni, komplementarne do działań
nieinwestycyjnych związanych z użytkowaniem ziemi na obszarach wiejskich, zwiększających naturalną retencyjność gruntów oraz mechanizmów finansowo–prawno–organizacyjnych wymuszających
racjonalne gospodarowanie w dolinach, które powinny być podejmowane niezależnie od PO „IiŚ”.
W ramach tego działania (albo w zakresie obecnego działania 3.2 „Zapobieganie oraz ograniczanie
skutków zagrożeń naturalnych oraz przeciwdziałanie poważnym awariom”) powinny być podejmowane przedsięwzięcia takie jak: przygotowanie planów ochrony przeciwpowodziowej dorzeczy Wisły
i Odry oraz większych zlewni (w tym map ryzyka i numerycznych map terenu), a także inwestycje na
rzecz zwiększania powierzchni terenów zalewowych (odsuwanie wałów, likwidacja zabudowy terenów
zalewowych), inwestycje na rzecz czasowego (w okresie wezbrań) zatrzymywania lub/i obniżania fali
powodziowej w celu ochrony aglomeracji (poldery zalewowe, suche zbiorniki). Postulujemy natomiast
rezygnację z planowanego dużego programu budowy zbiorników retencyjnych i stopni wodnych.
19
20.Problem/dylemat:
Finansowanie utrzymania rzek oraz budowy i modernizacji wałów przeciwpowodziowych to
niebezpieczeństwo ogromnych zniszczeń przyrody w dolinach rzek i potoków.
Komentarz:
Doświadczenie ostatnich lat (związane z obserwacją prac hydrotechnicznych w dolinach rzecznych w różnych częściach kraju) pokazuje, jak wielkie zniszczenia środowiska przyrodniczego w dolinach rzek i potoków mogą mieć miejsce w wyniku prac związanych z utrzymaniem rzek nizinnych
oraz rzek i potoków górskich, a także budowy i modernizacji urządzeń przeciwpowodziowych (takich
jak wały i tym podobne). Należy więc zmienić sposób podejścia do zarządzania w dolinach rzek,
przede wszystkim do budowy i modernizacji wałów przeciwpowodziowych. Nie można traktować obwałowań jako skutecznej formy ochrony przed powodziami. Katastrofalne powodzie w najbogatszych
krajach świata (USA, Wielka Brytania, Niemcy, Szwajcaria, Francja), gdzie wybudowano potężne
wały, świadczą o nieskuteczności tych inwestycji. Podtrzymywanie mitu o tym, że tylko wały i zbiorniki są w stanie ograniczyć straty oraz zaniedbywanie innych sposobów ograniczania strat świadczy
o technokratycznym sposobie myślenia, ignorującym doświadczenia polskie i światowe oraz zalecenia sformułowane przez UE (np. unijny „Katalog dobrych praktyk w zakresie prewencji, przygotowania
i reagowania na powódź”).
Propozycja zmiany:
Proponuje się wprowadzenie kryteriów ekologicznych oraz obowiązku wykonywania ocen oddziaływania na środowisko dla wszystkich proponowanych w ramach działania 3.1 „Retencjonowanie
wody i poprawa stanu bezpieczeństwa technicznego istniejących urządzeń wodnych oraz zapewnienie bezpiecznego przejścia wód powodziowych i lodów” projektów, tak aby osiągnąć znaczne ograniczenie zakresu planowanych prac wymienionych na liście rodzajów projektów przewidzianych do
finansowania w działaniu 3.1 do rzeczywiście niezbędnego minimum i wyeliminowanie potencjalnych
ogromnych zagrożeń dla przyrody, jakie takie działania ze sobą niosą.
21.Problem/dylemat:
Potrzeba poszerzenia zakresu możliwych do finansowania działań na rzecz retencji wody.
Komentarz:
Podejmowanie działań na rzecz zwiększania naturalnej retencji wody jest bardzo istotne. Nie
dotyczy to jednak tylko terenów dolinnych. Bardzo istotna jest kwestia zwiększania naturalnej retencji
wody na terenach zurbanizowanych, które znacznie rozszerzają swój zasięg przestrzenny, co powoduje zwiększanie się powierzchni uniemożliwiających naturalną infiltrację wód opadowych do gruntu.
Propozycja zmiany:
W wykazie możliwych do finansowania rodzajów projektów w ramach działania 3.1 należy
zapisać wyraźnie, jakie typy przedsięwzięć przewiduje się finansować na rzecz bardzo słusznego
celu jakim jest „zwiększanie naturalnej retencji dolin rzecznych z zachowaniem równowagi stanu ekologicznego i technicznego utrzymania rzeki” (to nie jest bowiem rodzaj projektu, a cel, jakiemu ma
służyć), z tym że należałoby odnieść te działania nie tylko do dolin rzecznych, ale też do terenów bagiennych (nie wszystkie są w terenach dolinnych). Wśród możliwych do finansowania przedsięwzięć
powinny się znaleźć przedsięwzięcia przywracające naturalną możliwość infiltracji wód do gruntu na
terenach zurbanizowanych — np. wymiana nawierzchni parkingów na ażurową.
22.Problem/dylemat:
Potrzeba działań informacyjno–edukacyjnych kierowanych do społeczeństwa związanych
z zagrożeniami naturalnymi i poważnymi awariami.
20
Komentarz:
Poinformowanie społeczności potencjalnie zagrożonych katastrofami, jak mają się zachowywać w trakcie ich przebiegu i jak mogą wzmacniać administracyjny system przeciwdziałania, jest
jednym z istotniejszych działań mogących poważnie zmniejszyć skalę niekorzystnych skutków tych
zjawisk. Brak możliwości finansowania kampanii informacyjnych, szkoleń itp. jest poważnym mankamentem tego priorytetu.
Propozycja zmiany:
W ramach działania 3.2 „Zapobieganie oraz ograniczanie skutków zagrożeń naturalnych oraz
przeciwdziałanie poważnym awariom” należałoby przewidzieć możliwość finansowania kampanii informacyjnych, szkoleń itp. oraz rozszerzenie zakresu jego beneficjentów o regionalne zarządy gospodarki wodnej, jednostki samorządowe oraz organizacje pozarządowe.
23.Problem/dylemat:
Potrzeba mocniejszego związania działania 3.3 „Monitoring środowiska” z procesem wypełniania zobowiązań dostosowawczych do wymogów UE.
Komentarz:
Ani w informacji o celu działania, ani w jego opisie nie ma jasnej informacji o potrzebie dostosowania monitoringu środowiska do wymogów UE i zobowiązań Polski w tym zakresie. Informacje te podnosiłyby rangę wsparcia systemu monitoringu. Jest to bardzo ważne m.in. w odniesieniu do monitoringu
wód, który musi zostać dostosowany do wymogów Ramowej Dyrektywy Wodnej, tak by można było
monitorować poprawnie dobry stan wód. Jednym z istotnych elementów monitoringu jest monitoring
biologiczny, który w naszym kraju ma jeszcze ograniczony zakres, a który poprzez system gatunków
wskaźnikowych pozwala ocenić nie tylko stan środowiska, ale także procesy w nim zachodzące.
Propozycja zmiany:
W opisie priorytetu, a następnie w opisie działania 3.3, a może również w informacji o jego
celu, należy dodać informacje wskazujące, iż wsparcie dla monitoringu jest potrzebne również ze
względu na wypełnianie zobowiązań akcesyjnych. Należałoby też wyraźnie zapisać, że przewiduje się
wsparcie finansowe także na rzecz rozszerzenia zakresu monitoringu o monitoring biologiczny oraz
rozszerzyć listę beneficjentów działania 3.3 o jednostki naukowe i badawcze oraz parki narodowe.
Priorytet IV: Przedsięwzięcia dostosowujące
przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska
24.Problem/dylemat:
W opisie priorytetu IV brakuje stwierdzenia odnoszącego się do podniesienia konkurencyjności
przedsiębiorstw w wyniku realizacji przypisanych do niego zadań.
Komentarz:
Wskazane byłoby odniesienie się do podwyższenia stopnia efektywności działań, zwłaszcza
szkoleń, upowszechniania informacji, czyli działań przewidzianych w zakresie zarządzania środowiskowego. Środki przewidziane na to działanie powinny być wydawane z dużą ostrożnością i w oparciu
o analizę rzeczywistych potrzeb.
Propozycja zmiany:
Uzupełnić tekst o zapis mówiący, jak proponowane działania mają wpłynąć na konkurencyjność przedsiębiorstw.
21
25.Problem/dylemat:
Lista potencjalnych beneficjantów w Działaniu 4.1 „Wsparcie systemów zarządzania środowiskowego” jest niewystarczająca.
Komentarz:
W ramach Priorytetu przewiduje się działania miękkie polegające na szkoleniu i upowszechnianiu informacji, prowadzeniu audytów i innych działań wzmacniających zarządzanie prośrodowiskowe.
Ważne są kwestie podniesienia efektywności wydawanych środków, budowania współpracy pomiędzy zarządami przedsiębiorstw i przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego.
Propozycja zmiany:
Proponuje się rozszerzyć w Działaniu 4.1 listę beneficjantów m.in. o organizacje pozarządowe
i stowarzyszenia biznesowe.
26.Problem/dylemat:
Związki MŚP z dużymi zakładami należałoby wykorzystać do promowania nowoczesnych form
zarządzania środowiskowego.
Komentarz:
W efekcie wspólnego wsparcia dużych zakładów i kooperujących z nimi MŚP wzrośnie liczba
przedsiębiorstw legitymujących się podwyższonym poziomem zarządzania, podniesie zapewne konkurencyjność polskich przedsiębiorców i poprawi się stan środowiska.
Propozycja zmiany:
Proponuje się objęcie działaniem 4.1 „Wsparcie systemów zarządzania środowiskowego” również MŚP kooperujących z dużymi zakładami, do których skierowany jest Priorytet.
Priorytet V: Ochrona przyrody
i kształtowanie postaw ekologicznych
27.Problem/dylemat:
Kształtowanie postaw ekologicznych powinno być osobnym priorytetem.
Komentarz:
Postrzegamy jako bardzo korzystne umieszczenie w Priorytecie V działań edukacyjno–informacyjnych, nakierowanych na wzmacnianie postaw na rzecz ochrony przyrody. Jednakowoż nie należy ograniczać kształtowania postaw ekologicznych tylko do uświadomienia grupom społecznym
i zawodowym potrzeby i właściwych metod ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu. Poza kształtowaniem tych postaw pozostaje cała sfera konsumpcji, zwłaszcza nadmiernej konsumpcji materialnej,
czy też kształtowanie zrównoważonych zachowań komunikacyjnych. Jednocześnie warto zaznaczyć,
że przy każdym działaniu związanym z problematyką środowiskową powinien być komponent edukacyjny dotyczący zakresu tego działania.
Propozycja zmiany:
Postulujemy ujęcie tego zagadnienia jako odrębnego priorytetu. W załączniku nr 3 proponujemy zapis Priorytetu VA „Edukacja na rzecz zrównoważonego rozwoju”. Jednocześnie należy dokonać
przeglądu wszystkich priorytetów i działań związanych z problematyką ekologiczną i stworzyć w nich
nie tylko możliwość finansowania działań edukacyjnych, ale przede wszystkim wprowadzić zalecenie
co do takiej praktyki. Za celowe uznajemy także skierowanie środków z Europejskiego Funduszu
Społecznego na realizację działań edukacyjno–informacyjnych.
22
28.Problem/dylemat:
Konieczne jest wyraźne wskazanie priorytetów w ramach Priorytetu V — środki z tego priorytetu powinny w większym stopniu wspierać wdrażanie Natury 2000 w Polsce.
Komentarz:
We wstępnym opisie Priorytetu V wdrażanie sieci Natura 2000 zostało ujęte jako zadanie
priorytetowe, jednak bez właściwego po temu uzasadnienia. Poza tym zapisy te nie mają poparcia w dalszej części. Nie ma wzmianki o sieci Natura 2000 ani w opisie działania 5.1 „Wspieranie
kompleksowych projektów z zakresu ochrony siedlisk przyrodniczych (ekosystemów) na obszarach
chronionych oraz zachowanie różnorodności gatunkowej”, ani na liście przewidzianych do wsparcia
przedsięwzięć (co odzwierciedlałoby wstępną deklarację o nadaniu jej priorytetu). Należy wskazać,
że wspieranie wdrażania sieci Natura 2000 wiąże się z wypełnianiem zobowiązań akcesyjnych Polski i że czas na ich wypełnienie jest ściśle określony. Nie można bowiem narażać naszego kraju na
ewentualne kary w przypadku nie wywiązania się z zobowiązań na rzecz sieci Natura 2000. Aby sieć
Natura 2000 stała się rzeczywistym priorytetem, należy jak najszybciej ustalić instytucje zarządzające
poszczególnymi obszarami Natura 2000, gdyż to one będą odpowiadały za realizację zadań, m.in.
tych możliwych do finansowania w ramach PO „IiŚ”. Ponieważ ilość środków będzie ograniczona,
należy ustalić właściwą hierarchię priorytetów — tak, by na zadania konieczne środków na pewno
starczyło. Potrzebne jest m.in. przygotowanie listy indykatywnej najpilniejszych projektów możliwych
do finansowania w ramach Priorytetu V. Dajmy na to, znaleźć się na niej powinny konkretne projekty
z zakresu reintrodukcji gatunków (jeżeli rzeczywiście przewiduje się w okresie do 2013 takie projekty
realizować). Umieszczenie bowiem reintrodukcji gatunków na liście projektów w działaniu 5.1 budzi
wątpliwości — zgodnie z opinią Państwowej Rady Ochrony Przyrody poprawne przygotowanie nie
budzącej kontrowersji reintrodukcji gatunku to długi, kilkuletni proces. Poza nielicznymi wyjątkami
w środowisku naukowym nie prowadzi się obecnie przygotowań do takich działań. Jest więc wątpliwe,
czy w latach 2007–2013 będziemy gotowi do liczniejszych (czy jakichkolwiek) reintrodukcji.
Propozycja zmiany:
Należy dodać odpowiednie zapisy, które wskażą na zobowiązania naszego kraju co do wdrażania sieci Natura 2000 i na ich zakres oraz wyraźnie ująć ten priorytet na liście przewidzianych do
wsparcia typów przedsięwzięć i w opisie działań. Należy też dołączyć listę indykatywną projektów,
który muszą, lub powinny zostać zrealizowane.
29.Problem/dylemat:
Nazwa działania 5.1 „Wspieranie kompleksowych projektów z zakresu ochrony siedlisk przyrodniczych (ekosystemów) na obszarach chronionych oraz zachowanie różnorodności gatunkowej”
powinna zostać rozszerzona.
Komentarz:
Nazwa działania 5.1 w proponowanym brzmieniu sugeruje, że wspierane będą tylko projekty
odnoszące się do zachowania stanu istniejącego. Natomiast rzeczywista ochrona niektórych siedlisk
i gatunków będzie możliwa tylko poprzez uruchamiane projektów restytucji tych siedlisk lub gatunków
na niektórych terenach.
Propozycja zmiany:
W nazwie działania 5.1 należałoby więc po słowach „... z zakresu ochrony......” wstawić słowa
„i restytucji”.
30.Problem/dylemat:
Brak precyzyjnego wskazania komplementarności działań priorytetu V z działaniami w innych
programach i demarkacji pomiędzy tymi różnymi programami.
23
Komentarz:
Wiele działań priorytetu V (jak również innych priorytetów PO „IiŚ”) będzie miało ścisły związek
z działaniami realizowanymi w ramach innych programów operacyjnych — przede wszystkim Programu Operacyjnego Rozwoju Obszarów Wiejskich (POROW), Programu Operacyjnego Zrównoważony
Rozwój Sektora Rybołówstwa i Nadbrzeżnych Obszarów Rybackich czy 16 –u Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO). Np. działania z zakresu kształtowania krajobrazu będą miały znaczenie
dla odbudowy funkcji korytarzy ekologicznych (więcej szczegółów poniżej) i dla ochrony niektórych
określonych gatunków zwierząt (np. dla ptaków i płazów) i roślin czy też siedlisk.
Propozycja zmiany:
Konieczne są szczegółowe zapisy, na czym ma polegać komplementarność poszczególnych
działań priorytetu V z działaniami w ramach innych programów i jak ma przebiegać demarkacja między poszczególnymi programami — trzeba przede wszystkim pokazać, jakie działania tam finansowane przyczynią się do wdrażania celów działań zapisanych w PO „IiŚ”.
31.Problem/dylemat:
Nawet rezerwaty przyrody powinny być uwzględnione jako tereny realizacji wybranych projektów w ramach działania 5.1 „Wspieranie kompleksowych projektów z zakresu ochrony siedlisk przyrodniczych (ekosystemów) na obszarach chronionych oraz zachowanie różnorodności gatunkowej”.
Komentarz i propozycja zmiany:
Ponieważ istnieje potrzeba realizacji zadań z zakresu aktywnej ochrony siedlisk czy gatunków
w niektórych rezerwatach przyrody (np. potrzeba ochrony muraw kserotermicznych w kilku rezerwatach),
to w szczegółowych ustaleniach co do działania 5.1 należy przewidzieć możliwość lokalizacji niektórych
projektów również w rezerwatach przyrody (możliwe są projekty regionalne lub ogólnokrajowe).
32.Problem/dylemat:
Jakie będą podstawy budowy przejść dla zwierząt?
Komentarz:
Przewidywana w ramach działania 5.2 „Zwiększenie drożności korytarzy ekologicznych” budowa przejść dla zwierząt nad i pod istniejącymi drogami i liniami kolejowymi powinna być wsparta ekspertyzami przyrodniczymi określającymi potrzeby działań w zakresie wzmacniania funkcji
korytarzy ekologicznych wraz ze ścisłym programem działań. Działania te nie tylko powinny objąć
przedsięwzięcia o charakterze inwestycyjnym (jak w dz. 5.2), ale również być wyraźnie powiązane
z działaniami nakierowanymi na kształtowanie krajobrazu. W opisie działania należy więc wyraźnie
zaznaczyć demarkację z POROW, gdzie znajdować się będą działania umożliwiające finansowanie
przedsięwzięć związanych z kształtowaniem krajobrazu. Prawidłowe kształtowanie systemu korytarzy
ekologicznych to bowiem dbałość o zachowanie łączności w krajobrazie, osiąganej przez dolesienia
w miejscach przerw w korytarzach, system dobrze pomyślanych żywopłotów i liniowych zadrzewień
lub zakrzaczeń śródpolnych, likwidacja barier w dolinach rzecznych itp. Wykonanie takich ekspertyz
ułatwiłoby również odpowiednie zdefiniowanie i hierarchizację priorytetów wsparcia kierowanego na
tereny wiejskie na ww. działania kształtujące krajobraz.
Propozycja zmiany:
W opisie działania 5.2 albo w opisie całego priorytetu V należy wyraźnie zaznaczyć demarkację z POROW. Do zakresu działania 5.3 „Opracowanie planów ochrony” powinny zostać dołączone
studia i programy dotyczące wzmacniania funkcji korytarzy ekologicznych (studia te, w zależności od
tego, jakich zwierząt dotyczą, powinny być opracowywane albo dla całego kraju, albo dla województw
lub większych regionów fizyczno–geograficznych). W działaniu 5.2 należy przewidzieć ścisłe kryteria
dotyczące kwalifikacji dróg i linii kolejowych do budowy przejść dla zwierząt, tak by były to tylko rzeczywiście istniejące od dawna drogi i linie, by z funduszy na rzecz przyrody nie finansować działań
24
będących obecnie powinnością inwestorów budujących lub przebudowywujących drogi i linie kolejowe. Należy uzależnić wsparcie budowy takich przejść od sporządzenia planu dla całego korytarza
ekologicznego, którego elementem byłoby dane przejście.
33.Problem/dylemat:
Wspieranie przebudowy drzewostanów — tak, ale bez pozwolenia na nadmierny wyrąb drzew.
Komentarz:
W działaniu 5.1 „Wspieranie kompleksowych projektów z zakresu ochrony siedlisk przyrodniczych (ekosystemów) na obszarach chronionych oraz zachowanie różnorodności gatunkowej” należy
szczególnie rozważnie podejść do finansowania „przebudowy drzewostanów”. Chociaż unaturalniająca przebudowa sztucznych drzewostanów jest generalnie pożądana, to niektóre formy przebudowy
wiążą się ze zwiększeniem wyrębu. Może dochodzić do przypadków zwiększonego pozyskania drewna realizowanego pod pretekstem „niezbędnej przebudowy”. Przykłady takie znane są niestety nawet
z parków narodowych.
Propozycja zmiany:
Należy szczególnie starannie ukształtować kryteria i mechanizm doboru projektów w ramach
tego działania. W szczególności należy zabezpieczyć się przed finansowaniem tzw. „przebudowy
struktury wiekowej” oraz przed finansowaniem przebudowy związanej z wprowadzaniem gatunków
drzew poza ich naturalnym zasięgiem geograficznym (dotyczy w różnych częściach Polski m.in. buka,
świerka i modrzewia).
34.Problem/dylemat:
Błąd w opisie priorytetu V — obszary Natura 2000 są chronione również polskim prawem.
Komentarz:
W drugim akapicie opisu i uzasadnienia priorytetu V (str. 58) w dwóch zdaniach sugeruje się,
iż obszary Natura 2000 nie są chronione polskim prawem. To błąd — obszary Natura 2000 od nowelizacji ustawy o ochronie przyrody w 2004 r. są chronione polskim prawem, tak jak inne formy ochrony
przyrody.
Propozycja zmiany:
Proponuje się w obu przypadkach zmienić określenia, tak by wskazywały, że obszary Natura
2000 są częścią systemu obszarów chronionych. I tak np. pierwsze z tych zdań można zastąpić zdaniem: „Właściwa realizacja zadań ochronnych na terenie obszarów chronionych (rezerwatów przyrody, parków narodowych, parków krajobrazowych i obszarów Natura 2000) wymaga wsparcia procesu
........”, a drugie następującym: „Niezbędne jest również przywracanie właściwego stanu siedlisk przyrodniczych ekosystemów i ostoi gatunków na obszarach chronionych, w tym na obszarach Natura 2000,
których podstawą tworzenia są dyrektywy UE 79/409/EWG („ptasia”) i 92/43/EWG („siedliskowa”).”
35.Problem/dylemat:
Konieczne jest dodanie do listy przedsięwzięć zadań związanych z usuwaniem zbędnych budowli hydrotechnicznych.
Komentarz:
Wiele budowli hydrotechnicznych negatywnie oddziałuje na przyrodę. Tak więc wszystkie te,
które nie spełniają już swoich głównych funkcji, powinny być rozbierane i usuwane. Ważne jest, by
w ramach programów renaturyzacji pewnych terenów lub w ramach programów restytucji określonych
ważnych gatunków chronionych czy udrażniania korytarzy ekologicznych można było uwzględnić
usuwanie zbędnych budowli hydrotechnicznych.
25
Propozycja zmiany:
Do list rodzajów projektów w działaniach 5.1 „Wspieranie kompleksowych projektów z zakresu
ochrony siedlisk przyrodniczych (ekosystemów) na obszarach chronionych oraz zachowanie różnorodności gatunkowej” i 5.2 „Zwiększenie drożności korytarzy ekologicznych” dodać należy usuwanie
lub wyłączanie z eksploatacji zbędnych budowli hydrotechnicznych.
36.Problem/dylemat:
Progi finansowe niektórych działań są za wysokie.
Komentarz:
Część progów finansowych działań w ramach priorytetu V została obniżona, ale niektóre wciąż
wydają się za wysokie. Dotyczy to przede wszystkim progu dla działania 5.2 „Zwiększenie drożności
korytarzy ekologicznych”. Zbyt wysokie progi finansowe nie tylko mogą uniemożliwić realizację mniejszych projektów, ale również przyczynić się do „wycinania z rynku” mniejszych beneficjentów (w tym
często krajowych), niejednokrotnie specjalizujących się w takich projektach.
Propozycja zmiany:
Proponujemy obniżenie progu finansowego w działaniu 5.2 do 0,1 mln Euro.
37.Problem/dylemat:
Nie dostrzeżono roli gospodarki turystycznej w kształtowaniu postaw ekologicznych.
Komentarz:
Z jednej strony turystyka może wpływać degradująco na walory i zasoby środowiska przyrodniczego. Z drugiej strony — poprzez właściwe zagospodarowanie turystyczne czy paraturystyczne
oraz odpowiednią organizację usług turystycznych — można przyczyniać się do ochrony tych walorów
i zasobów.
Propozycja zmiany:
W opisie, wśród wymienianych dziedzin (branż, rodzajów) gospodarki „wywierających wpływ
na przyrodę” nie ujęto turystyki. Proponuje się uzupełnić ten akapit o turystykę (lub gospodarkę turystyczną). Analogicznie proponuje się dopisać do listy beneficjentów organizatorów i uczestników turystyki, zwracając uwagę na potrzebę kształtowania postaw proekologicznych również u konsumentów
walorów i zasobów środowiska, w tym rekreacyjnych.
38.Problem/dylemat
Brak wystarczających środków na realizację zadań zapisanych w priorytecie „Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych”.
Komentarz:
Według szacunków wykonanych na zlecenie Ministerstwa Środowiska na samo funkcjonowanie sieci Natura 2000 w okresie 2007–2013 potrzeba około 1,5 mld Euro. Nie wydaje się też, aby alokacje na realizację działania 5.2 „Zwiększanie drożności korytarzy ekologicznych” były wystarczające
i umożliwiły wykonanie znaczącej liczby inwestycji oraz osiągnięcie stawianego celu.
Propozycja zmiany:
Należy zmienić alokacje stosownie do potrzeb i oceny kosztów, także w kontekście zobowiązań wobec UE. Alokacje powinny wzrosnąć co najmniej 3–4–krotnie w stosunku do obecnie proponowanych.
26
Priorytety VI—IX: Infrastruktura transportowa
i transport przyjazny środowisku
39.Problem/dylemat:
Przyjęta koncepcja finansowania dużych rozwiązań infrastrukturalnych, zwłaszcza w transporcie drogowym, jest niezgodna ze zrównoważonym podejściem do rozwoju transportu. W ten sposób
nie zostaną osiągnięte rezultaty przewidywane w priorytecie VII dotyczącym transportu przyjaznego
środowisku (którego istnienie należy uznać za pozytywny element PO „IiŚ”), w postaci lepszego zrównoważenia systemu transportowego, zmniejszenia negatywnego oddziaływania transportu na środowisko i redukcji zatłoczenia. Owe pozytywne rezultaty zostaną bowiem z nawiązką zniweczone przez
efekty negatywne, wywołane bardzo silnym wspieraniem finansowym nieuzasadnionej ekonomicznie, społecznie i ekologiczne dominacji transportu drogowego. Transport drogowy ma uzyskać ponad
1,5–krotnie większe wsparcie niż transport przyjazny środowisku, co jest tym bardziej niepokojące,
że również w przypadku Regionalnych Programów Operacyjnych należy spodziewać się dominacji
inwestycji służących transportowi drogowemu.
Komentarz:
Z punktu widzenia zasad zrównoważonego rozwoju kierunki i zasady polityki transportowej
oraz związanych z nią elementów polityki gospodarczej i przestrzennej można scharakteryzować następująco:
• wielkość przewozów ładunków i mobilność powinna rosnąć wolniej niż rozwój gospodarczy; sprzyjałoby temu promowanie dematerializacji i decentralizacji produkcji, oraz dalszy rozwój łączności;
• w rozwoju regionalnym należałoby dążyć do samowystarczalności;
• pożądany kierunek rozwoju przestrzennego to koncentracja ludności i działalności gospodarczej w miastach i korytarzach transportowych;
• jakkolwiek szanse znacznego zatrzymania rozwoju masowej motoryzacji są niewielkie, należałoby uruchomić instrumenty hamujące tempo tego rozwoju i wpływające na rozwiązania technologiczne (źródła napędu, zużycie energii) i organizacyjne (ochrona obszarów zabudowanych
przed nadmiernym ruchem, poprawa wykorzystania);
• należy promować przyjazne środowisku rodzaje transportu — w szczególności utrzymać dotychczasowy, dość wysoki udział transportu publicznego; wymaga to odpowiedniego wsparcia
ze strony państwa i samorządów;
• inwestowanie w nową infrastrukturę prowadzone być powinno z ostrożnością; pierwszeństwo
mieć powinna modernizacja i racjonalizacja wykorzystania istniejącej infrastruktury; dotyczy to
zwłaszcza obszarów miast, w których wdrażać należy zasadę strefowania (rola samochodu
malejąca ze wzrostem gęstości zabudowy);
• wśród narzędzi polityki szczególne nadzieje wiązać należy z zastosowaniem instrumentów fiskalnych, przede wszystkim przez wprowadzenie zasady pokrywania pełnych kosztów transportu (wraz z kosztami zewnętrznymi).
Proponowana zmiana:
Dokonanie rewizji priorytetów transportowych, tak aby mogły zaistnieć przewidywane efekty
w postaci lepszego zrównoważenia systemu transportowego, zmniejszenia negatywnego oddziaływania transportu na środowisko i redukcji zatłoczenia motoryzacyjnego.
40.Problem/dylemat:
Nie do końca jest klarowne, czy proponowany program dotyczący inwestycji żeglugowych na
Odrze będzie miał jedynie charakter odtworzeniowy, czy też będzie prowadził do wzrostu przepustowości tej drogi wodnej i w jakim stopniu zamierza się zachować istniejące walory przyrodnicze.
Komentarz:
Rozwój drogi wodnej z punktu widzenia ochrony przyrody jest dyskusyjny, zwłaszcza tam,
gdzie występują obszary w sieci Natura 2000.
27
Propozycja zmiany:
Działania w tym zakresie powinny mieć wyłącznie charakter odtworzeniowy, nie prowadzić do
wzrostu przepustowości danej drogi wodnej i uwzględniać konieczność zachowania istniejących walorów przyrodniczych.
41.Problem/dylemat:
Brak wparcia dla działań na rzecz rozwoju transportu przyjaznego środowisku, nakierowanych
na tworzenie zapotrzebowania na tego typu usługi transportowe.
Komentarz:
Ważną rolę w działaniach promujących rozwój przyjaznych środowisku form transportu odgrywają organizacje pozarządowe. Prowadzą kampanie na rzecz zrównoważonego transportu jak np.
„Tiry na tory”.
Propozycja zmiany:
Proponuje się w Priorytecie VII „Transport przyjazny środowisku” stworzyć możliwość finansowania kampanii promocyjnych przyjaznych form transportu a na liście beneficjentów tego działania
ująć pozarządowe organizacje ekologiczne.
42.Problem/dylemat:
Nie jest wyjaśnione, czy w ramach inwestycji transportowych będą finansowane działania służące ochronie przyrody, związane z budową czy modernizacją dróg.
Komentarz i propozycja zmiany:
Budowa autostrad i dróg szybkiego ruchu czy też modernizacja dróg krajowych wymaga realizacji wielu działań z zakresu ochrony środowiska i przyrody, takich jak przejścia dla zwierząt. Inwestycje służące ochronie środowiska i ochronie przyrody powinny być częścią projektu inwestycyjnego
i powinny być finansowane ze środków przeznaczonych na budowę czy modernizację infrastruktury
transportowej. Być może warto to podkreślić w omówieniu priorytetu.
43.Problem/dylemat:
W opisie działania 8.3 „Rozwój inteligentnych systemów transportowych” nie wymieniono możliwości finansowania systemu zarządzania przesyłkami intermodalnymi.
Komentarz i propozycja zmiany:
Uznając, że inteligentne systemy transportowe należy stosować nie tylko do obsługi podróżnych, ale także do przewozów towarów, proponuje się dodanie do wykazu rodzajów projektów możliwych do finansowania systemu zarządzania przesyłkami intermodalnymi.
Priorytety X–XI: Infrastruktura i bezpieczeństwo energetyczne
44.Problem/dylemat
W wykazie rodzajów projektów możliwych do realizacji w ramach priorytetu X, Dz. 10.1 brak inwestycji związanych z budową i modernizacją lokalnych sieci energetycznych umożliwiających przyłączenie nowych rozproszonych źródeł wytwarzania energii do krajowego systemu energetycznego
oraz do odbiorców położonych blisko źródła.
Komentarz:
Decentralizacja energetyki i tworzenie małych systemów energetycznych wymaga odpowiedniej infrastruktury. Jej tworzenie nie powinno być podyktowane rozproszeniem odbiorców i koniecz28
nością ograniczenia czasu przerw w dostawach energii (te po prostu nie powinny mieć miejsca), ale
wymogiem perspektywicznej transformacji sieci energetycznych w kierunku małych obiektów, czerpania energii ze źródeł alternatywnych i możliwością akumulacji uzyskanej energii.
Propozycja zmiany:
Proponuje się aby w Działaniu 10.1 „Zwiększenie stopnia wykorzystania energii pierwotnej
w sektorze energetycznym i obniżenie energochłonności sektora publicznego”, w wykazie rodzajów
projektów, znalazły się inwestycje związane z budową i modernizacją lokalnych sieci energetycznych
umożliwiających przyłączenie nowych rozproszonych źródeł wytwarzania energii do krajowego systemu energetycznego oraz do odbiorców położonych blisko źródła.
45.Problem/dylemat:
Nie uwzględniono projektów związanych z prowadzeniem kampanii promujących pożądane
postawy odbiorców energii w zakresie oszczędności energii.
Komentarz:
Doświadczenia krajów rozwiniętych wskazują na potrzebę prowadzenia kampanii uświadamiających, mobilizujących społeczeństwo i przedsiębiorstwa do oszczędzania energii. Kampanie powiązane powinny być z wprowadzaniem instrumentów ekonomicznych zachęcających do wdrażania
nowych rozwiązań.
Propozycja zmiany:
Do Działania 10.1 „Zwiększenie stopnia wykorzystania energii pierwotnej w sektorze energetycznym i obniżenie energochłonności sektora publicznego” należy wprowadzić zapis umożliwiający
finansowanie kampanii promujących pożądane postawy odbiorców energii w zakresie oszczędności
energii oraz rozszerzyć listę beneficjentów o organizacje pozarządowe, jako potencjalnych realizatorów takich kampanii.
46.Problem/dylemat:
Rozszerzenia wymaga zakres działań służący energooszczędności.
Komentarz:
Ograniczenie energooszczędności do termomodernizacji jest propozycją minimalistyczną, nie
gwarantującą efektu skali.
Propozycja zmiany:
Z tego względu proponuje się zmianę zapisu dotyczącego termomodernizacji na następujący:
„inwestycje wykorzystujące nowoczesne technologie i rozwiązania w zakresie energooszczędności,
w tym termomodernizacja obiektów użyteczności publicznej, wymiana wyposażenia na energooszczędne”.
47.Problem/dylemat:
Przyjęto za wysoki poziom wartości projektów przewidzianych do finansowania.
Komentarz i propozycja zmiany:
W związku z proponowaną wysokością minimalną wartości projektów sugerujemy utworzenie
instytucji pośredniczących, które integrowałyby małe projekty w większe inwestycje, umożliwiając tym
samym ich realizację.
48.Problem/dylemat:
W Działaniu 10.2 „Zwiększenie wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, w tym biopaliw”
przewiduje się jedynie działania inwestycyjne, a nie ma możliwości wspierania działań informacyjno–edukacyjnych.
29
Komentarz:
Wskazane jest opracowanie, wdrożenie i udostępnienie na stronach internetowych systemu informacyjnego dot. energetyki odnawialnej w Polsce, zawierającego m.in. atlas odnawialnych zasobów energii (przestrzenne rozmieszczenie zasobów na szczeblu kraju, regionu, gminy) z systemem prognozowania
oraz z danymi statystycznymi o źródłach energii odnawialnej w układzie regionalnym i gminnym.
Propozycja zmiany:
Proponuje się rozszerzyć listę rodzajów projektów o działania informacyjno–edukacyjne dotyczące
energetyki odnawialnej w Polsce oraz rozszerzyć listę beneficjantów o organizacje pozarządowe.
49.Problem/dylemat:
Ograniczenie bezpieczeństwa energetycznego tylko do przesyłu energii elektrycznej, gazu,
ropy i rozbudowy magazynów gazu jest niewystarczające.
Komentarz:
Zgodnie z definicją bezpieczeństwa energetycznego, zawartą w Polityce energetycznej państwa
do 2025 r. „bezpieczeństwo energetyczne to stan gospodarki umożliwiający pokrycie bieżącego i perspektywicznego zapotrzebowania odbiorców na paliwa i energię w sposób technicznie i ekonomicznie uzasadniony, przy minimalizacji negatywnego wpływu sektora energii na środowisko i warunki życia społeczeństwa”. Ponadto w rodzajach projektów (str. 164) wymienia się budowę nowych jednostek wytwarzania
energii elektrycznej i ciepła w skojarzeniu oraz elektrowni kondensacyjnych poprzez stosowanie wysokosprawnych bloków energetycznych opalanych węglem na nadkrytyczne parametry pary oraz stosowanie
obiegów parowo–gazowych. Nie do przyjęcia jest budowa nowych mocy, opartych na paliwach kopalnych,
w szczególności wobec istniejącej znacznej nadwyżki mocy zainstalowanej w stosunku do zapotrzebowania. Poprzeć można jedynie zastępowanie istniejących jednostek nowszymi technologiami. Budowa
nowych jednostek (nawet w oparciu o nowe technologie) oznacza dodatkową emisję dwutlenku węgla
i powiększanie efektu cieplarnianego. Polska powinna stopniowo redukować moc elektrowni i elektrociepłowni wykorzystujących paliwa kopalne, a zwiększać moc odnawialnych źródeł energii.
Propozycja zmiany:
Należy uwzględnić odnawialne źródła energii jako ważny element dywersyfikacji źródeł energii
i poprawy bezpieczeństwa energetycznego. Słowo „budowa” należy zastąpić wyrażeniem „zastępowanie istniejących wyeksploatowanych jednostek produkcji energii elektrycznej”.
Finansowanie programu17
50.Problem/dylemat:
Przeznaczone na realizację PO „IiŚ” środki związane z wypełnianiem zobowiązań Traktatu Akcesyjnego w zakresie ochrony środowiska są niewystarczające.
Komentarz:
W Traktacie Akcesyjnym Polska zobowiązała się do wdrożenia — w ustalonych terminach —
wszystkich wymagań wynikających z transpozycji przepisów UE do legislacji krajowej. Jednocześnie
Polska powinna realizować działania inwestycyjne mające na celu wdrożenie celów własnej polityki ekologicznej (która w wielu przypadkach nie jest tożsama z wymaganiami UE i dotyczy np. podnoszenia konkurencyjności krajowych podmiotów gospodarczych) oraz podejmować prace na rzecz wdrażania nowych
17
Do przygotowania uwag do części finansowej wykorzystano opracowanie Opinia nt. możliwości zrealizowania zobowiązań
akcesyjnych zawartych w Traktacie Akcesyjnym. Dokument przygotowany na zamówienie Instytutu na Rzecz Ekorozwoju
przy wsparciu Instytutu Ekonomii Środowiska przez dr inż. Krzysztofa Berbekę z Akademii Ekonomicznej w Krakowie.
Kraków, czerwiec 2006 r.
30
przepisów wspólnotowych (np. dyrektywy wrakowej lub dotyczącej recyklingu odpadów elektronicznych).
Jest to zadanie niezwykle trudne, nie tylko z organizacyjnego punktu widzenia, ale przede wszystkim ze
względów finansowych. Ochrona środowiska od początku procesu integracji stanowiła jeden z najtrudniejszych problemów negocjacji akcesyjnych. Początkowo polscy politycy wygłaszali opinie, że jest to obszar
o marginalnym znaczeniu dla negocjacji akcesyjnych. Jednoznaczna postawa UE wykazała, że było to
podejście błędne i konieczne będzie podjęcie znaczącego wysiłku — legislacyjnego, organizacyjnego, instytucjonalnego i inwestycyjnego — aby spełnić oczekiwania UE i doprowadzić do sytuacji, w której strona
unijna uzna, że Polska przygotowana jest do akcesji również w tym obszarze. Z drugiej strony — co stało
się jasne po przeprowadzeniu screeningu, czyli przeglądu zgodności prawa krajowego z prawem wspólnotowym — proces dostosowywania prawa krajowego do wymagań wspólnotowych nałożył na Polskę gigantyczny obowiązek realizacji inwestycji służących wypełnieniu wymagań nowo wdrożonych przepisów.
Szacunki przeprowadzone na przełomie XX i XXI wieku — zarówno przez ekspertów zagranicznych, jak
i krajowych — oceniały, że dla spełnienia wymagań wspólnotowych niezbędne jest przeznaczenie na inwestycje w ochronie środowiska w latach 2000–2017 ok. 35–40 mld Euro. Po przygotowaniu i zatwierdzeniu
Stanowiska Negocjacyjnego w obszarze „Środowisko” koszty te zweryfikowano i oceniono, że nakłady inwestycje niezbędne dla wdrożenia unijnych wymagań wyniosą w latach 2002–2017 roku ok. 170 mld PLN.
Należy podkreślić, że szacunki te nie ujmowały kosztów związanych z realizacją krajowych celów polityki
ekologicznej, stąd niezbędne nakłady na ochronę środowiska w omawianym okresie powinny być jeszcze wyższe. Gdy dokonywano tych obliczeń, wydawało się, że realizacja zadań wynikających z Traktatu
Akcesyjnego jest realna. W 1999 roku wydatki inwestycyjne na ochronę środowiska i gospodarkę wodną
wyniosły 10,3 mld PLN. Ponadto zakładano wówczas, że Polska zostanie członkiem UE w 2002 roku i od
tego czasu dostępne będą fundusze: strukturalne i spójności, co dodatkowo zwiększy strumień finansowy kierowany na działania w zakresie ochrony środowiska. Rzeczywistość bardzo szybko zweryfikowała
te założenia. W 2000 roku doszło do dramatycznego załamania wielkości nakładów inwestycyjnych na
ochronę środowiska i gospodarkę wodną — były one o 20% niższe niż w 1999 roku. W następnych latach
zjawisko to jeszcze się pogłębiło, w 2002 roku nakłady te były niższe o ok. 35% niż w 1999 roku. Z tego
powodu wielkość luki finansowej (różnicy pomiędzy nakładami planowanymi, a rzeczywistymi) na realizację priorytetów polityki ekologicznej państwa w latach 2003–2006 może sięgnąć 35–40 mld PLN. Dlatego
też w projekcie „Polityki ekologicznej państwa na lata 2007–2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata
2011–14” przyjęto, że wielkość nakładów inwestycyjnych na ochronę środowiska i gospodarkę wodną
w latach 2007–14 wyniesie nie mniej niż 130–140 miliardów PLN, tj. 16,2–17,5 mld PLN/rok. Oznacza to,
że kwota przeznaczona na działania z zakresu ochrony środowiska ze źródeł wspólnotowych nie powinna
być w latach 2007–14 niższa niż ok. 8–9 mld PLN/rok, czyli w całym tym okresie powinna wynieść ok.
16 mld Euro. Warto podkreślić, że w stosunku do projektu SPO „Środowisko” z września 2005 r., przy
jednoczesnym uwzględnieniu zmian w ramach programów regionalnych, nastąpiło zmniejszenie środków
bezzwrotnych inwestowanych w ochronę środowiska o ok. 2 mld Euro. Przy tym kwota dostępna na finansowanie wdrożenia dyrektyw, wobec których wynegocjowano okresy przejściowe, będzie jeszcze niższa,
gdyż wszystkie priorytety środowiskowe w programach regionalnych uwzględniają działania przeciwpowodziowe. Poniżej zestawienie SPO „Środowisko” i PO „Infrastruktura i Środowisko”.
Tabela 1. Porównanie propozycji sektorowych programów operacyjnych dedykowanych ochronie środowiska w zakresie przewidywanej wielkości pomocy, w okresie 2007–2013 (mln Euro)
Dokumenty
EFRR
FS
Razem
Projekt SPO „Środowisko”
691,0
5 072,3
5 865,3
Projekt PO „Infrastruktura i Środowisko” (proj. nr 4)
289,8
4 000,0
4 289,8
Źródło: Sektorowy Program Operacyjny Środowisko. Narodowy Plan Rozwoju 2007–2013. Projekt. Warszawa, 2 września
2005. 2. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko. Projekt Nr 4 Warszawa, 25 maja 2006 r.
31
W kontekście powyższych rozważań alokację proponowaną w ramach PO „IiŚ” na działania
w zakresie ochrony środowiska w latach 2007–13 (jedynie 4,3 mld Euro, tj. ok. 2,5 mld PLN/rok)
należy uznać za zdecydowanie niewystarczającą — jest bowiem zbyt mała dla zapewnienia terminowego wdrożenia postanowień Traktatu Akcesyjnego. Przekonanie to pogłębia analiza danych przedstawionych w załączniku do Programu pod nazwą „Analiza i ocena dotychczasowego wykorzystania
wsparcia”, z której wynika, że skuteczność wykorzystania środków pomocowych UE na ochronę środowiska w latach 2004–05 wyniosła jedynie ok. 13,5%! Niestety ta konstatacja nie znalazła odzwierciedlenia w dokumencie — brak jest wskazania, co zostanie przedsięwzięte (w kwestii sposobu rozdysponowania funduszy, dostępu do nich, zapewnienia współfinansowania, sposobu aplikacji, etc.),
aby zapewnić kilkukrotny wzrost efektywności wykorzystania środków UE. W konsekwencji opóźnień
we wdrożeniu wymagań zawartych w Traktacie Akcesyjnym (patrz zał. nr 2) należy spodziewać się
wystąpienia Komisji Europejskiej przeciwko Polsce do Trybunału Europejskiego oraz konieczności
zapłacenia wysokich kar lub utraty części pomocy finansowej UE. Co więcej, zagrozić to może realizacji priorytetów polityki krajowej, co przełoży się na obniżenie poziomu życia mieszkańców naszego
kraju i konkurencyjności krajowej gospodarki.
Propozycja zmiany:
Niezbędne jest zweryfikowanie proponowanego planu finansowego. Wobec bardzo prawdopodobnego nie wywiązania się Polski z postanowień Traktatu Akcesyjnego w odniesieniu do wymagań ochrony
środowiska, sumę przeznaczoną na te cele w PO „IiŚ” (w wysokości jedynie ok. 20% środków) należy
uznać za dalece niewystarczającą. Wobec szacunków potrzeb inwestycyjnych w tym zakresie, za minimalny udział nakładów inwestycyjnych w całości wydatków PO „IiŚ” należy uznać co najmniej 30–40%,
przy czym zwiększona alokacja środków powinna zostać przeznaczona przede wszystkim na:
• działania w zakresie ochrony przyrody i różnorodności biologicznej — obecnie zaproponowana
suma 80 mln Euro jest zdecydowanie zbyt mała (przy czym wliczono tu także koszty budowy
przejść pod istniejącymi drogami i liniami kolejowymi), żeby Polska mogła wywiązać się z zobowiązań wspólnotowych oraz związanych z koniecznością wypełniania wymagań Konwencji
o Różnorodności Biologicznej. Należy ją zwiększyć w ramach PO „IiŚ” co najmniej do pułapu
ok. 200–250 mln Euro. Istnieje również konieczność wyasygnowania dodatkowych środków
krajowych na realizację celów w tym zakresie (m.in. poprzez fundusze ochrony środowiska).
Należy pamiętać, że Polska — mając znaczące zasoby przyrodnicze i jedną z najbogatszych
w Europie różnorodność biologiczną (na wszystkich trzech poziomach), które winny być chronione — wyznaczyła najmniejszy wśród Państw Członkowskich obszar zaliczony do sieci Natura 2000, co spotkało się już z dezaprobatą Komisji Europejskiej (przedstawione listy obszarów
nie zostały zaakceptowane). Zgodnie z deklaracjami Rządu powierzchnia ta będzie w nadchodzących latach zwiększana. Wymagać to będzie znaczących nakładów finansowych.
• wsparcie wdrażania dyrektywy 91/271/EWG o oczyszczaniu ścieków komunalnych. Wymagania wynikające z transpozycji tej dyrektywy będą najbardziej kosztowne ze wszystkich wymagań
dotyczących obszarów ochrony środowiska (cele w tym zakresie wyznacza przyjęty przez Radę
Ministrów w 2005 roku Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych — KPOŚK). Wielkość alokacji w ramach PO „IiŚ” na ten cel powinna wynieść co najmniej ok. 3,5–4 mld Euro.
• inwestycje w gospodarce odpadami (w tym w budowę instalacji do unieszkodliwiania odpadów
o znaczeniu ponadwojewódzkim, zgodnych z Krajowym Planem Gospodarki Odpadami —
KPGO). Zgodnie z postanowieniami Traktatu Akcesyjnego Rząd odpowiedzialny jest za stworzenie w Polsce zintegrowanej i wystarczającej sieci instalacji do unieszkodliwiania odpadów.
Sieć ta winna obejmować — zgodnie z KPRU — szereg inwestycji o znaczeniu ponadwojewódzkim. Brak jest sił rynkowych, które spowodowałyby, że inwestycje te zostaną zrealizowane
przez podmioty prywatne, stąd konieczna jest aktywna (w tym inwestycyjna) polityka państwa
w tym zakresie. Dlatego wielkość alokacji na te działania powinna wynieść ok. 1,4 mld Euro.
• inwestycje w odnawialne źródła energii. Zgodnie z Traktatem Akcesyjnym udział energii elektrycznej wytworzonej w źródłach odnawialnych w krajowym zużyciu energii elektrycznej w roku
2010 powinien wynieść 7,5%. Polska jest daleka od osiągnięcia tego celu, w latach 2001–2004
ani razu nie osiągnęła udziału zielonej energii elektrycznej wyznaczonego przez ministra go32
spodarki na poszczególne lata, np. w 2004 r. udział ten wyniósł jedynie 2%, w porównaniu do
celu na poziomie 2,85%. Istniejąca moc zainstalowana źródeł odnawialnych w ponad 70% oparta jest o elektrownie wodne, zbudowane w większości na długo przed wprowadzeniem mechanizmów wsparcia dla odnawialnych źródeł. Dla przerwania stagnacji w rozwoju tego sektora
energii niezbędne jest silne wsparcie finansowe inwestycji w OZE. Kwota zarezerwowana na
Działanie 10.2 „Zwiększenie wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, w tym biopaliw” jest
dalece niewystarczająca — powinna zostać podwojona i wynieść co najmniej 670 mln Euro.
51.Problem/dylemat:
Brak równowagi w zaproponowanym sposobie rozdysponowania funduszy UE.
Komentarz:
Na brak tej równowagi wskazuje jednoznacznie poniższa tabela:
Tabela nr 2. Propozycje przeznaczenia środków PO „IiŚ” na poszczególne kierunki działań
PO „IiŚ” (w %%)
Środki w ramach
sektora transportu (w %%)
4.190
19,7
x
Działania miękkie i ochrona przyrody
100
0,5
x
Drogi
8927
42,0
58,4
Kolej
4073
19,1
26,6
Transport publiczny
1498
7,0
10,2
Inne środki transportu — przyjazne środowisku
123
0,6
0,8
Inny transport
670
3,1
4,4
OZE, efektywne wykorzystanie energii i in.
538
2,5
x
Inne przedsięwzięcia energetyczne
470
2,2
x
Kultura
350
1,6
x
Zdrowie
150
0,7
x
Pomoc techniczna i rezerwa
117
0,5
x
Działania
Infrastruktura techniczna ochrony środowiska
i gospodarki wodnej
Mln Euro
Ogół środków
Z powyższych danych wynika, że na ochronę środowiska, gospodarkę wodną i ochronę przyrody przeznaczono ok. 20% wszystkich środków omawianego Programu, a na rozwój transportu — ponad 70% środków (z tego na sam rozwój infrastruktury drogowej — 42%). Ten sposób alokacji należy
uznać za niedopuszczalny i całkowicie niezgodny z zasadą zrównoważonego rozwoju.
Proponowana zmiana:
Niezbędne jest zweryfikowanie proponowanego planu finansowego. Wobec bardzo prawdopodobnego nie wywiązania się Polski z postanowień Traktatu Akcesyjnego w odniesieniu do wymagań ochrony
środowiska, sumę przeznaczoną na te cele w PO „IiŚ” (w wysokości jedynie ok. 20% środków) należy
uznać za dalece niewystarczającą. Wobec szacunków potrzeb inwestycyjnych w tym zakresie, za minimalny udział nakładów inwestycyjnych w całości wydatków PO „IiŚ” należy uznać co najmniej 30–40%,
przy czym zwiększona alokacja środków powinna zostać przeznaczona przede wszystkim na:
• działania w zakresie ochrony przyrody i różnorodności biologicznej — obecnie zaproponowana
suma 80 mln Euro jest zdecydowanie zbyt mała (przy czym wliczono tu także koszty budowy
33
•
•
•
przejść pod istniejącymi drogami i liniami kolejowymi), żeby Polska mogła wywiązać się z zobowiązań wspólnotowych oraz związanych z koniecznością wypełniania wymagań Konwencji
o Różnorodności Biologicznej. Należy ją zwiększyć w ramach PO „IiŚ” co najmniej do pułapu
ok. 200–250 mln Euro. Istnieje również konieczność wyasygnowania dodatkowych środków
krajowych na realizację celów w tym zakresie (m.in. poprzez fundusze ochrony środowiska).
Należy pamiętać, że Polska — mając znaczące zasoby przyrodnicze i jedną z najbogatszych
w Europie różnorodność biologiczną (na wszystkich trzech poziomach), które winny być chronione — wyznaczyła najmniejszy wśród Państw Członkowskich obszar zaliczony do sieci Natura 2000, co spotkało się już z dezaprobatą Komisji Europejskiej (przedstawione listy obszarów
nie zostały zaakceptowane). Zgodnie z deklaracjami Rządu powierzchnia ta będzie w nadchodzących latach zwiększana. Wymagać to będzie znaczących nakładów finansowych.
wsparcie wdrażania dyrektywy 91/271/EWG o oczyszczaniu ścieków komunalnych. Wymagania wynikające z transpozycji tej dyrektywy będą najbardziej kosztowne ze wszystkich wymagań
dotyczących obszarów ochrony środowiska (cele w tym zakresie wyznacza przyjęty przez Radę
Ministrów w 2005 roku Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych — KPOŚK). Wielkość alokacji w ramach PO „IiŚ” na ten cel powinna wynieść co najmniej ok. 3,5–4 mld Euro.
inwestycje w gospodarce odpadami (w tym w budowę instalacji do unieszkodliwiania odpadów
o znaczeniu ponadwojewódzkim, zgodnych z Krajowym Planem Gospodarki Odpadami —
KPGO). Zgodnie z postanowieniami Traktatu Akcesyjnego Rząd odpowiedzialny jest za stworzenie w Polsce zintegrowanej i wystarczającej sieci instalacji do unieszkodliwiania odpadów.
Sieć ta winna obejmować — zgodnie z KPRU — szereg inwestycji o znaczeniu ponadwojewódzkim. Brak jest sił rynkowych, które spowodowałyby, że inwestycje te zostaną zrealizowane
przez podmioty prywatne, stąd konieczna jest aktywna (w tym inwestycyjna) polityka państwa
w tym zakresie. Dlatego wielkość alokacji na te działania powinna wynieść ok. 1,4 mld Euro.
inwestycje w odnawialne źródła energii. Zgodnie z Traktatem Akcesyjnym udział energii elektrycznej wytworzonej w źródłach odnawialnych w krajowym zużyciu energii elektrycznej w roku
2010 powinien wynieść 7,5%. Polska jest daleka od osiągnięcia tego celu, w latach 2001–2004
ani razu nie osiągnęła udziału zielonej energii elektrycznej wyznaczonego przez ministra gospodarki na poszczególne lata, np. w 2004 r. udział ten wyniósł jedynie 2%, w porównaniu do
celu na poziomie 2,85%. Istniejąca moc zainstalowana źródeł odnawialnych w ponad 70% oparta jest o elektrownie wodne, zbudowane w większości na długo przed wprowadzeniem mechanizmów wsparcia dla odnawialnych źródeł. Dla przerwania stagnacji w rozwoju tego sektora
energii niezbędne jest silne wsparcie finansowe inwestycji w OZE. Kwota zarezerwowana na
Działanie 10.2 „Zwiększenie wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, w tym biopaliw” jest
dalece niewystarczająca — powinna zostać podwojona i wynieść co najmniej 670 mln Euro.
52.Problem/dylemat:
Brak montażu finansowego związanego z realizacją działań zapisanych w PO „IiŚ” w sektorze
środowiska.
Komentarz:
Deficyt dla obliczeń uwzględniających wszystkie sektory gospodarki (wraz z dyrektywą IPPC) nieco przekracza 2 mld Euro. Dla modelowania zadań zawężonych do sektora komunalnego dla okresu
2007–2013 deficyt wynosi 400 mln Euro, a z uwzględnieniem przewidywanych zaległości z lat 2003–2006
— ok.1,3 mld Euro (Patrz rys. 1). Obliczenia nie uwzględniają środków przeznaczonych na ochronę środowiska w 16–u Regionalnych Programach Operacyjnych. Programy te obciążone są jednak między innymi
koniecznością realizacji wymagań KPOŚK w aglomeracjach poniżej 15 000 RLM, oszacowanych na 2,5
mld Euro. Środki programów regionalnych, które w żadnym wypadku nie przekraczają 3 mld Euro, wydają
się być w tym kontekście niewystarczające, mimo koniecznego wkładu własnego ze źródeł krajowych.
Kwota 3 mld Euro składa się bowiem z dwóch zbiorów: 1,3 mld Euro na priorytety dedykowane ochronie
środowiska (wraz z OZE, gospodarką odpadami i działaniami przeciwpowodziowymi) oraz z drugiego zbioru — 1,6 mld Euro, obejmującego priorytety jeszcze szersze, z infrastrukturą transportową czy energetycz34
ną włącznie. Żadne z województw, przy uzasadnianiu podziału dostępnych środków pomiędzy priorytety,
nie odniosło się do potrzeb określonych przez Traktat Akcesyjny (co wydaje się potwierdzać powszechną
opinię, że kwestia wypełnienia zobowiązań akcesyjnych jest problemem Rządu, a nie samorządów lokalnych). Sygnalizowane w opinii POE do projektu SPO „Środowisko”18 spiętrzenie prac inwestycyjnych do
roku 2010 — skutkujące narastającym deficytem w wysokości ok. 0,6 mld Euro — w projekcie PO „IiŚ”
przybiera na mocy. Skumulowany deficyt może osiągnąć 1,6 mld Euro, a taka kwota nie wydaje się być
możliwa do uzupełnienia przez programy regionalne.
Rysunek 1. Próba bilansu dla sektora komunalnego
2000,0
mln € 2004
1500,0
1000,0
500,0
0,0
-500,0
Dostępny kapitał
Nadwyżka/deficyt w
poszczególnych latach
Zapotrzebowanie na kapitał
-1000,0
2013
202
20
200
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
Zapotrzebow anie na kapitał
Dostępny kapitał
Nadw yżka/deficyt w poszczególnych latach
Źródło: Opinia nt. możliwości zrealizowania zobowiązań akcesyjnych zawartych w Traktacie Akcesyjnym. Dokument przygotowany na zamówienie Instytutu na Rzecz Ekorozwoju przy wsparciu Instytutu Ekonomii Środowiska
przez dr. inż. Krzysztofa Berbekę z Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Kraków, czerwiec 2006 r.
Propozycja zmiany:
Za kluczowe uznać należy określenie montażu finansowego, który pozwoliłby w sposób wiarygodny i jak najbardziej efektywny spożytkować uzyskane środki UE, a jednocześnie był realistyczny
18
Uwagi ogólne i szczegółowe Koalicji Pozarządowych Organizacji Ekologicznych na rzecz Funduszy Unijnych do projektu
Sektorowego Programu Operacyjnego „Środowisko”, Warszawa, 22.12.2005. Dokument przygotowany dzięki wsparciu
finansowemu WWF Polska.
35
z punktu widzenia mobilizacji środków krajowych. Konieczne jest również określenie strategii finansowania działań z zakresie ochrony przyrody (w tym wdrażania sieci Natura 2000), uwzględniającej
rosnące potrzeby w tym zakresie.
System wdrażania
53.Problem/dylemat
System wdrażania PO „IiŚ” nie gwarantuje spełnienia następujących podstawowych warunków:
a) przejrzystość wyboru projektów do dofinansowania w ramach PO „IiŚ”,
b) wybór projektów, które w najpełniejszy sposób odpowiadają interesom Polski,
c) wysoka skuteczność i efektywność realizacji Programu.
Komentarz:
Przejrzystość wyboru projektów może zostać zapewniona albo poprzez stworzenie Komitetu
Sterującego, którego kompetencje obejmować będą wybór najlepszych projektów zgodnie z przyjętymi kryteriami i który zapewni społeczny nadzór nad kwalifikacją projektów do finansowania, albo przez
stworzenie listy projektów mogących ubiegać się o finansowanie, jawne przyjęcie zestawu kryteriów
wyboru i upublicznienie procesu wyboru. Dodatkowo gwarantem prawidłowości działania systemu
powinien być niezależny proces oceny realizacji PO. W PO „IiŚ” zaproponowano drugi z powyższych
systemów. Niestety, oprócz bardzo ogólnych wskaźników (minimalna wielkość projektu, jego rodzaj
i ewentualnie zgodność projektu z dokumentem strategicznym — np. KPGO lub KPOŚK), nie przedstawiono szczegółowych kryteriów, jakie będą musiały spełnić projekty do finansowania (np. brakuje
listy wskaźników decydujących o pierwszeństwie wsparcia). Może to doprowadzić do upolitycznienia
procesu wyboru projektów do dofinansowania. Niebezpieczeństwo to zwiększa brak niezależnego
nadzoru nad sposobem rozdysponowania pomocy. Co prawda w PO „IiŚ” przewiduje się powołanie
Komitetu Monitorującego, ale bez przedstawicieli społecznych w składzie. Jest to o tyle niepokojące,
że jednym z zadań Komitetu ma być zatwierdzanie kryteriów wyboru projektów w ramach Programu.
Stworzenie sprawnie działającego systemu wdrażania PO „IiŚ” będzie miało kluczowe znaczenie dla
realizacji celów przyjętych w Narodowej Strategii Spójności. Jak wynika z analizy wykorzystania funduszy wspólnotowych w latach 2004–2005, przedstawionej w Programie, skuteczność wykorzystania środków pomocowych jest niezwykle niska i w przypadku Funduszu Spójności wynosi: ogółem
— 17,41%, w sektorze transportu — 20,46%, w sektorze ochrony środowiska — 13,76%. Niestety, jak
się wydaje, w PO „IiŚ” nie proponuje się rozwiązań, które zapewniłyby wyższy poziom wykorzystania
tych środków w kolejnym okresie programowania. Jak piszą autorzy Programu, większość problemów podczas wdrażania projektów związana jest z ich słabym przygotowaniem, a zwłaszcza brakiem
wykupu gruntów, współfinansowania, dokumentacji technicznej, środowiskowej czy przetargowej.
Ponadto, jak piszą autorzy PO „IiŚ”, problemem są liczne protesty i odwołania w ramach prowadzonych postępowań o udzielenie zamówień publicznych oraz nieumiejętne prowadzenie postępowań
w sprawie oceny oddziaływania na środowisko. Obserwacje te podsumowane są stwierdzeniem, że
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego przygotowało program naprawczy, który powinien przyczynić się
do lepszego przygotowania systemu wdrażania. Niestety PO „IiŚ” nie przedstawia żadnych informacji
na ten temat. Nie wskazano, w jaki sposób rozwiązany zostanie problem współfinansowania inwestycji realizowanych przez samorządy lokalne, jak dokonane zostaną zmiany gwarantujące wysoki
poziom dokumentacji technicznej i przetargowej, czy też gwarantujące prawidłowe przeprowadzenie
procedury oceny oddziaływania na środowisko. Jak się wydaje, jedynym środkiem naprawczym zaproponowanym w PO „IiŚ” jest likwidacja Komitetu Sterującego i przekazanie kompetencji w zakresie
wyboru projektów Instytucji Zarządzającej. W świetle powyżej opisanych trudności może być to działanie niewystarczające dla zapewnienia wysokiej skuteczności wykorzystania środków UE. Kolejnym
problemem jest brak pewności, czy proces wyboru projektów do dofinansowania będzie obiektywny.
Jak wskazuje praktyka działania Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, proces wspierania inwestycji proekologicznych uległ w ostatnich latach silnemu upolitycznieniu.
36
Obserwowane są próby usuwania z Rad Nadzorczych tych funduszy przedstawicieli pozarządowych
organizacji ekologicznych, decyzje o wsparciu projektu wynikają często z uwarunkowań politycznych
i nie są podejmowane na podstawie obiektywnych kryteriów efektywności i skuteczności ekologicznej
oraz zgodności z polityką ekologiczną regionu. W tym kontekście bardzo negatywnie ocenić należy brak Komitetu Sterującego Programu, który z udziałem przedstawicieli społecznych prowadziłby
proces wyboru projektów. Jednocześnie nie przedstawiono żadnych szczegółowych kryteriów, które
służyć będą wyborowi najlepszych projektów i maksymalizować uzyskiwany efekt ekologiczny.
Propozycja zmian:
Dla zapewnienia, że system wdrażania PO „IiŚ” spełnia kryteria przejrzystości i efektywności
konieczne są następujące zmiany:
• rozważenie wprowadzenia Komitetu Sterującego (albo kilku komitetów przy resortach wdrażających poszczególne części Programu) z udziałem przedstawicieli społecznych współuczestniczących w wyborze projektów;
• wprowadzenie załącznika zawierającego indykatywną listę projektów, które mogą być (lub
wręcz powinny być) współfinansowane ze środków PO „IiŚ”;
• przedstawienie szczegółowych kryteriów wyboru projektów spoza listy indykatywnej, przy czym
kryteria te powinny odnosić się zarówno do ich skuteczności, jak i efektywności ekologicznej;
• przedstawienie działań, które zostaną podjęte dla zwiększenia skuteczności wydatkowania
środków UE, tj. działań proponowanych w planie naprawczym przygotowanym przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. Niezbędne jest zwłaszcza rozwiązanie problemu współfinansowania inwestycji realizowanych przez samorządy lokalne;
• zapewnienie, że w składzie Komitetu Monitorującego znajdą się przedstawiciele społeczni,
w tym reprezentujący pozarządowe organizacje ekologiczne.
Podsumowanie
Niniejsze Stanowisko jest efektem zaangażowania wielu osób i organizacji w proces konsultacji projektu Programu Operacyjnego „Infrastruktura i Środowisko”. Uwzględnienie przedstawionych
uwag ogólnych oraz 53 propozycji zmian przyczyniłoby się, naszym zdaniem, do:
• nadania Programowi bardziej zrównoważonego charakteru, odzwierciedlającego deklaracje
wdrażania zasad zrównoważonego rozwoju,
• stworzenia szansy na wypełnienie zobowiązań akcesyjnych w obszarze „Środowisko”,
• zasadniczego wzmocnienia ochrony przyrody, zwłaszcza ochrony różnorodności biologicznej,
• budowania społeczeństwa świadomego konsekwencji swoich działań, odpowiedzialnego w odniesieniu do środowiska przyrodniczego i hołdującego sprawiedliwości międzypokoleniowej.
Mamy nadzieję, że nasze propozycje zostaną rzetelnie przeanalizowane. Liczymy na to, że
każda z nich spotka się z oddźwiękiem: zostanie przyjęta (w całości lub części) bądź opatrzona stosownym komentarzem zawierającym argumenty na rzecz jej odrzucenia. Takie potraktowanie naszych
uwag będzie zgodne ze wspólnotowym rozumieniem partycypacji społecznej i wyrazem uznania dla
wysiłku partnerów uczestniczących w konsultacjach.
37
Załączniki
Załącznik nr 1. Nasza wizja Polski19
W dniach 11–12 marca 2005 roku w trakcie warsztatów poświęconych Wstępnemu Projektowi Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007–2013 (NPR) ok. 50 przedstawicieli pozarządowych
organizacji ekologicznych (POE) dokonało oceny tego dokumentu włączając się w ten sposób w nurt
konsultacji społecznych. Punktem wyjścia tej oceny było odniesienie się do Art. 5 Konstytucji RP, który
mówi o potrzebie rozwiązywania problemów ochrony środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego
rozwoju. Dlatego uznano, że zgodnie z tą zasadą problematyka dotycząca środowiska przyrodniczego powinna w projekcie NPR uzyskać takie same znaczenie jak kwestie rozwoju społecznego
i gospodarczego.
W trakcie warsztatów jego uczestnicy uznali, że zaproponowane w Narodowym Planie Rozwoju kierunki interwencji decydować będą nie tylko o sposobie rozwoju społeczno — gospodarczego
kraju, ale także wpłyną na możliwość zachowania krajowych zasobów środowiska przyrodniczego we
właściwym stanie. Jest to spowodowane wielkością nakładów, które przeznaczone zostaną na realizację celów NPR. Zdaniem uczestników warsztatów środki te powinny zostać wydane w taki sposób,
aby zapewnić proekologiczną modernizację gospodarki Polski opartą na wprowadzaniu najlepszych
dostępnych technik, i budowaniu, opartego na wiedzy, społeczeństwa zrównoważonego rozwoju. Ten
kierunek rozwoju zapewni wysoki poziom ochrony środowiska, a co za tym idzie zachowanie zasobów
oraz walorów środowiska przyrodniczego Polski dla przyszłych pokoleń.
Drugi, niepożądany kierunek to tworzenie gospodarki opartej na nadmiernym wykorzystaniu
zasobów naturalnych i wytwarzającej zanieczyszczenia oraz budowaniu społeczeństwa nadkonsumpcyjnego, w sensie materialnym. Oznaczać to będzie degradację przyrody i ograniczenie możliwości
realizacji potrzeb przyszłych pokoleń.
Innymi słowy, podstawowy dylemat dotyczy tego, czy środki przeznaczone na realizację NPR
będą służyły do powielania w znacznym stopniu błędów państw wysokorozwiniętych, czy też posłużą
poszukiwaniu innej, zrównoważonej drogi rozwoju — zgodnej z ww. zapisem konstytucyjnym traktowanym jako minimum. Takiej drogi, która pozwoli na racjonalne wykorzystanie zasobów, jakimi dysponujemy w skali kraju i świata20.
W powyższym kontekście przedstawiciele POE z zadowoleniem odebrali fakt uznania zrównoważonego rozwoju jako jednego z trzech aksjomatów określających podstawowe wartości i zasady,
w jakich ma być realizowany NPR. Jednocześnie uznali, że wiele zapisów szczegółowych odnoszących się do proponowanych przedsięwzięć i działań służących realizacji celów strategicznych wartych jest poparcia. Są to m.in.: wzrost udziału energii wytwarzanej ze źródeł odnawialnych, poprawa
efektywności energetycznej gospodarki, promowanie „przyjaznych dla środowiska” produktów i usług,
kształtowanie proekologicznych wzorców produkcji i konsumpcji, rozwój i wzmocnienie systemu obszarów chronionych, w tym sieci Natura 2000, rozwój infrastruktury ochrony środowiska.
Tym niemniej, pomimo tej pozytywnej oceny wybranych elementów dokumentu, opinia o proponowanym przez NPR kierunku rozwoju jest znacznie bardziej krytyczna. Zdaniem uczestników warsztatów zrównoważony rozwój w NPR ma charakter deklaratywny, a dokument jako całość nie jest
zbudowany zgodnie z filozofią zrównoważonego rozwoju, a proponowane zapisy mające charakter
prośrodowiskowy są raczej wyrazem koniunkturalnego podejścia przy formułowaniu tego opracowania, tzn. stosowania takich określeń na proponowane działania i przedsięwzięcia, które mogą uzyskać
akceptację Komisji Europejskiej. Tezę tę potwierdza fakt traktowania w dokumencie ochrony środowiska jako kosztu rozwoju, a nie jego podstawy i jednego z trzech równoważnych elementów. Co
więcej brak jest w Narodowym Planie Rozwoju wizji kraju (społeczeństwa, gospodarki i środowiska
przyrodniczego) do jakiej ma prowadzić NPR. Wizji, która sięgałaby na 20, 30 lub 50 lat w przyszłość.
W niniejszym rozdziale wykorzystano publikację „Nasza wizja Polski w procesie przygotowania Narodowego Planu Rozwoju 2007–2013”. Stanowisko pozarządowych organizacji ekologicznyc”, Warszawa, kwiecień 2005
20
Zebrani zauważyli m.in., że brak zdeterminowania w równoważeniu gospodarek krajów wysoko rozwiniętych i rozwijających się już dzisiaj doprowadził do skokowego i trudnego do przewidzenia w przyszłości wzrostu cen surowców oraz
znacznego obniżenia jakości produktów spożywczych.
19
38
Wizji, która określałaby, jaką Polskę zamierzamy budować naszym dzieciom i wnukom. Przedstawiciele
POE uważają, iż jako minimum potrzebne jest nawiązanie NPR do zapisów Strategii z Goeteborga, czyli
do Strategii Zrównoważonego Rozwoju UE, co nie znalazło miejsca w omawianym dokumencie.
Za kompletnie niezrozumiałe należy uznać prawie całkowite niedostrzeganie w zapisach projektu NPR, że obok kapitału społecznego i produkcyjnego istnieje kapitał przyrodniczy (np. różnorodność biologiczna) i kulturowy (np. alternatywne dla prostej konsumpcji materialnej inne wzory uczestnictwa w kulturze), które są znaczącym dziedzictwem Polski. Brak jest omówienia dzisiejszego stanu
zasobów przyrodniczych kraju, przyszłych zagrożeń, jak i działań, które należałoby podejmować dla
ich ochrony i wzmacniania. Pominięta została w diagnozie cała sfera gospodarowania zasobami naturalnymi, m.in. brak jest takich spraw jak:
• ocena efektywności użytkowania zasobów naturalnych, zwłaszcza energetycznych;
• stan i gospodarowanie zasobami wodnymi, zwłaszcza w układzie zlewniowym i w nawiązaniu
do Ramowej Dyrektywy Wodnej, a także sprawy ochrony Bałtyku;
• stan i gospodarowanie zasobami leśnymi, stanowiącymi blisko 30% powierzchni kraju;
• stan i efektywność gospodarowania przestrzenią w świetle jej chaotycznego i często nieuzasadnionego zawłaszczania przede wszystkim w wyniku rozprzestrzeniania się terenów zurbanizowanych.
W projekcie NPR całkowicie pominięto także ocenę stopnia zachowania w Polsce różnorodności
biologicznej i stanu działań na rzecz ochrony przyrody, czy to w wymiarze obszarowym, czy też gatunkowym. Brak jest określenia środowiskowych uwarunkowań rozwoju — wynikających przede wszystkim
z obowiązku realizacji zadań określonych w Traktacie Akcesyjnym, nowych dyrektywach UE oraz wynikających z prawno–międzynarodowych zobowiązań naszego kraju wynikających z ratyfikowanych przez
Polskę konwencji i umów międzynarodowych. Brak jest w końcu jakiejkolwiek próby wskazania, w jaki
sposób i w jakim zakresie wpłyną na stan środowiska proponowane w NPR działania. Oczywistym jest, że
bez takiej, dobrej oceny sytuacji obecnej, co do presji na środowisko, jego stanu, konsekwencji tego stanu,
jak i podejmowanych działań nie można prawidłowo zaplanować działań na przyszłość. Przykładami wagi
tych spraw niech będą dwa fakty. Szacuje się, że koszty zewnętrzne transportu sięgają 6 — 10% PKB,
z tego 93% związane są z transportem drogowym, oraz drugi fakt, że aby wypełnić zobowiązania wobec
prawa UE na ochronę środowiska należy wydatkować ponad 30 mld Euro21. Przykładami niedostrzegania
kapitału przyrodniczego jest także brak jakiejkolwiek polityki i działań w stosunku do terenów leśnych (prawie 30% pow. kraju), terenów rolniczych (ok. 60% powierzchni Polski), czy Bałtyku.
Uczestnicy warsztatów jednoznacznie stwierdzili, że błędna diagnoza zapisana w omawianym
dokumencie spowoduje, że wspierane będą w ramach realizacji NPR te przedsięwzięcia, które w krótkiej perspektywie czasu przyczyniać się będą do przyspieszenia wzrostu gospodarczego — nawet
kosztem degradacji zasobów przyrodniczych i społecznych — a nie te, które sprzyjałyby długookresowemu zrównoważonemu rozwojowi.
Intencją POE nie jest jednak krytyka rozwoju gospodarczego jako takiego, lecz zwrócenie uwagi na konieczność promowania w NPR takiego jego modelu, który odzwierciedlał będzie szersze ujęcie dobrobytu społecznego wraz z zachowaniem kapitału przyrodniczego oraz w sposób przejrzysty
prowadził będzie do realizacji zasady zrównoważonego rozwoju. Stoi z tym w sprzeczności proponowana w projekcie NPR polityka inwestycyjna zdominowana przez duże przedsięwzięcia infrastrukturalne. Polityka ta zdecydowanie w zbyt małym stopniu posługuje się kategorią zarządzania popytem,
wzrostem produktywności zasobów, czy też odmaterializowaniem produkcji i konsumpcji. POE apelują: wykorzystajmy zdobycze techniki, nowoczesne technologie zarządzania do modernizacji tego, co
posiadamy. Nowe inwestycje uznać należy za ostateczność (mobilność transportu można osiągnąć
np. przez modernizację istniejącej infrastruktury kolejowej bez budowy nowych dróg). Niestety — jak
to stwierdzono powyżej — przyjęta w zapisach projektu NPR tendencja wynika z, nie poprzedzonego
wystarczającą diagnozą i refleksją, przyjęcia dogmatu szybkiego wzrostu gospodarczego.
21
Tomasz Żylicz, Ochrona środowiska. [w:] Korzyści i koszty członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Centrum Europejskie
Natolin. Warszawa, 2003.
39
Zdaniem POE można bez trudu wskazać w NPR te kierunki proponowanego wsparcia, które są
zdecydowanie niezgodne z zasadami zrównoważonego rozwoju, albo do nich nie nawiązują:
• położenie nacisku na rozwój infrastruktury drogowej i skrajaną dominację transportu samochodowego co prowadzić będzie do popełniania tych samych błędów, z których kraje „starej” Unii
starają się wycofać wysokim kosztem (wspierając rozwój technologii zmniejszających mobilność oraz publicznych środków transportu, przy jednoczesnym wprowadzaniu ograniczeń dla
użytkowników samochodów). Najbardziej prawdopodobne efekty takiej polityki to wzrost emisji
CO2 ze źródeł mobilnych w ciągu najbliższych 10 lat o 80%22; dalsza fragmentacja krajobrazu
prowadząca do utraty różnorodności biologicznej; wzrost ilości mieszkańców Polski narażonych na oddziaływanie ponadnormatywnego hałasu komunikacyjnego do 60%23;
• nadmierne promowanie konsumpcji materialnej, przy zdecydowanie mniejszym popieraniu
konsumpcji niematerialnej i publicznej; w szczególności przyczyniać się to będzie do zawłaszczania przestrzeni, wzrostu zużycia zasobów naturalnych (w tym nieodnawialnych) czy znaczącego wzrostu ilości odpadów i wszystkich konsekwencji z tym związanych;
• dalszy wzrost zagrożenia dla obszarów cennych przyrodniczo prowadzący do utraty różnorodności biologicznej zarówno na poziomie krajowym, regionalnym, jak i lokalnym24, a przez
to uszczuplanie bazy do rozwoju eko– i agroturystyki, rolnictwa ekologicznego, właściwego
gospodarowania wodą i zapewnienia jej dobrego stanu itp.;
To tylko niektóre, wybrane zagrożenia jakie powodować będzie realizacja celów zaproponowanych w Narodowym Planie Rozwoju na lata 2007–2013. Prognozowane efekty będą tak groźne dla
jakości środowiska, że negatywnych zmian nie powstrzyma realizacja wybranych inwestycji ochrony
środowiska, które w NPR zostały zaproponowane.
Uczestnicy warsztatów zwrócili uwagę jeszcze na trzy inne niezwykle istotne aspekty wynikające z przeprowadzonej oceny NPR. Po pierwsze kierunek rozwoju wspierany w ramach NPR powinien
według przedstawicieli POE sprzyjać uczciwej konkurencji. W chwili obecnej konkurencja taka nie
istnieje, gdyż ceny nie odzwierciedlają rzeczywistych kosztów wytworzenia produktu czy usługi, jakie
ponosi społeczeństwo. Dotyczy to w szczególnych przypadkach nieuwzględniania kosztów zewnętrznych w cenach, jak i zbyt szerokiego posługiwania się antyekologicznymi subsydiami, czyli wsparciem publicznym szczególnie szkodliwych dla środowiska sektorów gospodarki. Dlatego uznano za
konieczne rozpoczęcie prac nad wdrażaniem ekologicznej reformy fiskalnej. Dzięki niej wydatkowanie
środków związanych z NPR mogłoby promować rozwiązania proekologiczne kosztem antyekologicznych, jak np. transport kolejowy i publiczny zamiast transportu drogowego, czy też energetykę odnawialną zamiast energetyki opartej na paliwach kopalnych.
Po drugie, jako kolejny przykład deklaratywnego traktowania zrównoważonego rozwoju, wskazano całkowite pominięcie w rozdziale Monitoring i ewaluacja NPR wskaźników zrównoważonego rozwoju. Wszystkie mierniki, które zaproponowano do oceny postępu we wdrażaniu celów Narodowego
Programu Rozwoju dotyczą wąsko pojmowanego wzrostu gospodarczego, przy całkowitym pominięciu
aspektów jego wpływu na środowisko społeczne i przyrodnicze. Autorzy NPR nie tylko nie skorzystali
z propozycji wskaźników zrównoważonego rozwoju, nad którymi od lat pracuje Europejska Agencja Środowiskowa, ale nawet nie próbowali wykorzystać mierników wykorzystywanych w naszym kraju.
Ostatnim zagadnieniem, na które zwrócono uwagę to tryb pracy nad projektem Narodowego
Planu Rozwoju. Zgodnie z prawem UE25 i ustawą Prawo Ochrony Środowiska26 dokument tego typu
wymaga opracowania dla niego prognozy oddziaływania na środowisko i przeprowadzenia jego konsultacji łącznie z tą prognozą.
Krajowy Plan Rozdziału Uprawnień do emisji CO2 na lata 2005–2007. Ministerstwo Środowiska, Warszawa, 2004.
Dane Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska.
24
Nawet drobna presja na zawłaszczanie cennych przyrodniczo obszarów w jednym miejscu, w swojej masie (łącznie z innymi tego typu działaniami) staje się coraz groźniejsza.
25
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 2001/42/WE z dn. 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływy niektórych
planów i programów na środowisko.
26
Ustawa z dn. 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. Nr 62 poz. 627, z późniejszymi zmianami).
22
23
40
Reasumując przedstawiciele pozarządowych organizacji ekologicznych uznają, że w dotychczasowej formie projekt NPR nie powinien stanowić podstawy dla wydatkowania środków wsparcia z funduszy Unii Europejskiej i w ten sposób determinować kierunku rozwoju Polski. Niezbędne
jest dokonanie jego pogłębionej proekologicznej restrukturyzacji, tak, aby był on zgodny z zapisem
konstytucyjnym i z przyjętym aksjomatem zrównoważonego rozwoju oraz prawodawstwem polskim
i wspólnotowym. Za minimalny zakres niezbędnych zmian należy uznać:
• zapewnienie spójności proponowanej w NPR wizji rozwoju z długofalową strategią zrównoważonego rozwoju Polski;
• uzupełnienie diagnozy o zagadnienia związane ze środowiskowymi uwarunkowaniami rozwoju
gospodarczego i potrzebą zachowania jego właściwego stanu jako podstawy dla realizacji celów społeczno–gospodarczych;
• zapewnienie, że proponowane działania nie będą koncentrować się wyłącznie na przyspieszeniu wzrostu gospodarczego, ale przede wszystkim wspierać będą wzrost efektywności wykorzystania zasobów naturalnych i opieranie go na zasobach odnawialnych;
• zapewnienie, że realizacja proponowanych działań nie będzie zubażała dostępnego kapitału
przyrodniczego;
• zapewnienie, że dzięki realizacji proponowanych działań Polska wywiąże się ze środowiskowych zobowiązań jakie podjęła ratyfikując Traktat Akcesyjny oraz inne międzynarodowe umowy i konwencje ekologiczne;
• zapewnienie, że działania na rzecz kształtowania proekologicznych wzorców konsumpcji i produkcji
nie będą się ograniczać jedynie do „opracowywania i upowszechniania rozwiązań konstrukcyjnych
i technologicznych”, ale dotyczyć będą kształtowania przyjaznych środowisku wzorców konsumpcji, postaw społecznych oraz aktywnego zarządzania popytem i wprowadzania systemowych rozwiązań wsparcia dla rozwiązań wspierających zrównoważoną konsumpcję;
• uwzględnienie uwag szczegółowych, sformułowanych przez przedstawicieli POE, a dotyczących takich zagadnień jak:
– rozwój transportu (szczególnie zapewnienie równowagi wsparcia dla różnych rodzajów
transportu, systemowe rozwiązania preferujące transport publiczny, a nie prywatną motoryzację);
– bezpieczeństwo energetyczne (przede wszystkim uznanie rozwoju energetyki opartej na
źródłach odnawialnych i efektywnego jej wykorzystania jako podstawowych elementów zapewniających bezpieczeństwo energetyczne Polski);
– gospodarka odpadami (zwłaszcza ograniczanie ich wytwarzania u źródła oraz podniesienie
poziomu odzysku przy jednoczesnym zwiększeniu poziomu bezpieczeństwa stosowanych
metod ich unieszkodliwiania);
– gospodarka zasobami wodnymi (szczególnie takie jej prowadzenie aby zapewnić dobry
stan wód zarówno ilościowy i jakościowy, jak i zachowanie ekosystemów wodnych oraz od
wody zależnych);
– ochrona przyrody i różnorodności biologicznej (zarówno wzmacnianie rygorów tej ochrony
na obszarach objętych różnymi formami ochrony prawnej, jak i tworzenie instrumentów zapewniających właściwy stan przyrody na terenach poza tymi obszarami);
– obszary wiejskie (przede wszystkim poprzez dostrzeganie pozarolniczej funkcji tych obszarów i wdrażanie takich instrumentów wsparcia, które wspierając rolnictwo skutecznie
chronić będą różnorodność biologiczną terenów otwartych w Polsce);
– plan finansowy (w szczególności zagwarantowanie wystarczających środków finansowych
na realizację inwestycji niezbędnych dla realizacji Traktatu Akcesyjnego);
• wprowadzenie do systemu ewaluacji i monitoringu realizacji NPR wskaźników zrównoważonego rozwoju.
41
Załącznik nr 2. Zestawienie okresów przejściowych
w obszarze ŚRODOWISKO
Jakość wód
• W odniesieniu do dyrektywy 91/271/WE z 21 maja 1991 r. dotyczącej oczyszczania ścieków
komunalnych do artykułów 3, 4, 5, 7, 13 ustanowiono:
→ 10–letni okres przejściowy, który trwać będzie do 31 grudnia 2015 r., dla zrzutów ścieków
z aglomeracji o zrównoważonej liczbie mieszkańców (RLM)27 10000–15000 oraz dla zrzutów ścieków aglomeracji o RLM od 2000 do 10000;
→ 13–letni okres przejściowy, który trwać będzie do 31 grudnia 2015 r., dla zrzutów ścieków
z aglomeracji o RLM powyżej 15000;
→ 8–letni okres przejściowy, który trwać będzie do 31 grudnia 2010 r., dla zrzutów ścieków
z aglomeracji o RLM powyżej 100000.
• W odniesieniu do dyrektywy 76/464/EWG z 4 maja 1976 r. dotyczącej zanieczyszczenia spowodowanego przez niektóre substancje odprowadzone do środowiska wodnego wspólnoty
oraz dyrektyw „córek” dotyczących poszczególnych substancji niebezpiecznych ustanowiono:
→ 5 letni okres przejściowy do 31 grudnia 2007 r.
Gospodarka odpadami
• W odniesieniu do dyrektywy 94/62/WE z dnia 20 grudnia 1994 r. dotyczącej opakowań i odpadów opakowaniowych ustanowiono:
→ 5 letni okres przejściowy do 31 grudnia 2007 r., w drodze odstępstwa od artykułu 6 ustęp 1
litery a) i b) Polska osiągnie cele odzysku i recyklingu w stosunku do następujących opakowań, zgodnie z następującymi celami pośrednimi:
– recykling tworzyw sztucznych: 10% w stosunku do wagi do dnia przystąpienia oraz 14%
dla roku 2004 oraz 15% dla roku 2005;
– recykling metali: 11% w stosunku do wagi do dnia przystąpienia oraz 14% dla roku 2004
oraz 15% dla roku 2005;
– całkowity poziom odzysku: 32% w stosunku do wagi do dnia przystąpienia, 32% dla roku
2004, 37% dla roku 2005 oraz 43 % dla roku 2006.
• W odniesieniu do dyrektywy 99/31/WE z dnia 26 kwietnia 1999 r. dotyczącej składowisk odpadów ustanowiono:
→ 3 letni okres przejściowy do 1 lipca 2012 r. na modernizację istniejących lub budowę nowych
składowisk odpadów.
• W odniesieniu do rozporządzenia 259/93/EWG z dnia 1 lutego 1993 r. w sprawie nadzoru
i kontroli przesyłania odpadów w obrębie, do Wspólnoty Europejskiej oraz poza jej obszar,
ustanowiono:
→ 5 letni okres przejściowy do 31 grudnia 2007 r. dla niektórych grup odpadów przeznaczonych do odzysku z tzw. „zielonej listy” i dla wybranych odpadów przeznaczonych do odzysku z tzw. „żółtej listy”, z możliwością przedłużenia do 2012 r., po uprzednim uzasadnieniu
w odniesieniu do odpadów tworzyw sztucznych („zielona lista”) oraz grupy odpadów z „listy
żółtej”.
Jakość powietrza
• W odniesieniu do dyrektywy 99/32/WE z dnia 26 kwietnia 1999 r. dotyczącej redukcji zawartości siarki w paliwach płynnych ustanowiono:
→ 4 letni okres przejściowy do 31 grudnia 2006 r.
27
RLM — skrót określający równoważną liczbę mieszkańców. RLM jest przeliczeniem każdej ilości innego typu użytkowników na hipoteczną ilość mieszkańców stałych.
42
• W odniesieniu do dyrektywy 94/63/WE z dnia 20 grudnia 1994 r. dotyczącej kontrolowania emisji lotnych związków organicznych powstałych wskutek magazynowania benzyny i jej dystrybucji z terminali do stacji obsługi ustanowiono:
→ 3 letni okres przejściowy do 31 grudnia 2005 r. dotyczący istniejących instalacji do magazynowania benzyn, niezależnie od przepustowości rocznej bazy magazynowej, instalacji do
załadunku i rozładunku cystern na istniejących terminalach oraz instalacji do załadowania
zbiorników istniejących stacji paliw;
→ 2 letni okres przejściowy do 31 grudnia 2004 r. na wymagania dotyczące instalacji do rozładunku i załadunku cystern na istniejących terminalach o rocznej przepustowości powyżej
150 tys. ton benzyn.
Bezpieczeństwo jądrowe i ochrona przed promieniowaniem jonizującym
• W odniesieniu do dyrektywy 97/43/EURATOM z dnia 30 czerwca 1997 r. dotyczącej ochrony
przed promieniowaniem jonizującym pochodzącym ze źródeł medycznych ustanowiono:
→ 5 letni okres przejściowy do 31 grudnia 2007 r.
Zanieczyszczenia przemysłowe
• W odniesieniu do dyrektywy 2001/80/WE z dnia 23 października 2001 r. dotyczącej ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych obiektów energetycznych spalania
paliw ustanowiono:
→ 8 letni okres przejściowy od 1 stycznia 2008 r. do 31 grudnia 2015 r. na emisję dwutlenku siarki;
→ 10 letni okres przejściowy od 1 stycznia 2008 r. do 31 grudnia 2015 r. na emisję pyłów;
→ 2 letni okres przejściowy od 1 stycznia 2016 r. do 31 grudnia 2017 r. na emisję tlenków
azotu, dla wszystkich polskich elektrowni i elektrociepłowni, które znalazły się na liście załączonej do polskiego Stanowiska Negocjacyjnego.
• W odniesieniu do dyrektywy 96/61/WE z 24 września 1996 r. dotyczącej zintegrowanego zapobiegania i kontroli zanieczyszczeń ustanowiono:
→ 3 letni okres przejściowy do 31 grudnia 2010 r. dla 65 zakładów przemysłowych zanieczyszczających powietrze i wody powierzchniowe i/lub gruntowe, znajdujących się na liście
załączonej do Stanowiska Negocjacyjnego.
Załącznik nr 3. Propozycja nowego priorytetu PO „IiŚ”:
Priorytet VA — Edukacja na rzecz zrównoważonego rozwoju
Opis priorytetu wraz z uzasadnieniem: W celu zwiększenia efektywności działań przewidzianych do realizacji w ramach wszystkich priorytetów konieczne jest prowadzenie na dużą skalę
przedsięwzięć w zakresie edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju. Edukacją ekologiczną musi
być objęte całe społeczeństwo. Skutki braku właściwych postaw ekologicznych będą mieć wpływ nie
tylko na spowolnienie procesu wypełniania zobowiązań akcesyjnych, ale przede wszystkim na jakość
środowiska całego kraju, w tym także terenów podlegających ochronie. Rozwój cywilizacyjny i gospodarczy sprawia, że zasoby różnorodności biologicznej i walory krajobrazowe, składające się na znaczące dziedzictwo przyrodnicze naszego kraju, są narażone na postępującą degradację. W dłuższej
perspektywie proces ten doprowadzi do zakłócenia równowagi przyrodniczej środowiska oraz pogorszenia komfortu życia naszego społeczeństwa. Stan środowiska ma bezpośredni wpływ zarówno
na zdrowie człowieka, jak i na rozwój społeczno–gospodarczy. Z tego też względu w strategicznych
dokumentach wynikających z polityki ekologicznej państwa wskazano na konieczność podjęcia działań ochronnych, w tym na obszarach o wysokich walorach przyrodniczych. Wiedza społeczeństwa na
temat wpływu działalności człowieka na stan środowiska naturalnego oraz poczucie osobistej odpowiedzialności za ten stan są w naszym kraju w dalszym ciągu niewystarczające. Dlatego też należy
podejmować szeroko zakrojone działania edukacyjne mające na celu kształtowanie i umacnianie po43
zytywnych zachowań wobec środowiska naturalnego. Konieczne jest podniesienie społecznej świadomości w zakresie aktywnego udziału w procesie podejmowania decyzji środowiskowych na poziomie lokalnym, regionalnym i ogólnopolskim. Priorytet ten będzie realizowany zgodnie z podpisaną
przez Rząd RP w Wilnie, w marcu 2005 roku, Regionalną Strategią dla Europy w części dotyczącej
Dekady Edukacji dla Zrównoważonego Rozwoju.
Główny cel priorytetu: Podniesienie stanu świadomości ekologicznej społeczeństwa, upowszechnienie idei zrównoważonego rozwoju we wszystkich sferach życia, w tym w sferze pracy i wypoczynku.
Cele szczegółowe:
− Promowanie i wspieranie zobowiązań wynikających z Traktatu Akcesyjnego, w szczególności
wspierających realizację „Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych”, „Krajowego Planu Gospodarki Odpadami” oraz rozwój Europejskiej Sieci Ekologicznej „Natura
2000”;
− Edukacja dotycząca zmian klimatycznych, ze szczególnym uwzględnieniem odnawialnych źródeł energii;
− Wspieranie tworzenia i promocji systemów selektywnej zbiórki odpadów;
− Podniesienie osobistej odpowiedzialności obywateli za działania w obszarze ochrony środowiska;
− Podnoszenie społecznej świadomości w zakresie aktywnego udziału w procesie podejmowania decyzji środowiskowych na poziomie lokalnym, regionalnym i ogólnopolskim;
− Zbudowanie i wzmocnienie zasady partnerstwa publiczno–prywatnego w obszarze działań
związanych z ochroną środowiska;
− Podniesienie świadomości grup zawodowych wywierających największy wpływ na środowisko;
− Wypromowanie dobrych praktyk w dziedzinie ochrony środowiska;
− Zwiększenie efektywności prowadzonych działań w zakresie edukacji ekologicznej.
Zgodność priorytetu z opracowaniami strategicznymi:
Strategia z Göteborga wraz z aktualizacją z 16 czerwca 2006 r.
Strategia Lizbońska,
Strategiczne Wytyczne Wspólnoty,
Strategia Rozwoju Kraju na lata 2007–2015,
Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2003–2006, z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007–2010,
Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju,
Narodowa Strategia Spójności na lata 2007–2013,
Krajowy Program Zwiększania Lesistości do roku 2020 z perspektywą do roku 2025,
Polityka Leśna Państwa,
Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej „Przez edukację do zrównoważonego rozwoju”,
Krajowa strategia ochrony i umiarkowanego użytkowania różnorodności biologicznej wraz
z Programem Działań,
− Regionalna Strategia dla Europy dot. Dekady Edukacji dla Zrównoważonego Rozwoju (Wilno,
marzec 2005).
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
44
Beneficjenci w ramach priorytetu:
nadleśnictwa i ich grupy,
ośrodki doradztwa rolniczego,
organy administracji państwowej i samorządowej,
stowarzyszenia inżynierów, techników, architektów i urbanistów, rolników,
Policja, Służba Celna, Straż Graniczna, Straż Pożarna,
pozarządowe organizacje ekologiczne,
parki narodowe, parki krajobrazowe i ich zespoły,
wojewódzcy konserwatorzy przyrody, inne podmioty sprawujące nadzór lub zarządzające
ochroną obszarów chronionych,
− ośrodki edukacji ekologicznej,
− jednostki badawczo–rozwojowe,
− ośrodki prowadzące edukację przyrodniczą, szczególnie istotne w skali kraju — instytucje statutowo zajmujące się prowadzeniem ochrony roślin i zwierząt zagrożonych wyginięciem oraz
chronionych, a także muzea przyrodnicze,
− ośrodki edukacyjne parków narodowych — parki narodowe,
− ośrodki edukacyjne parków krajobrazowych — wiodące ośrodki wskazane przez Ministra Środowiska,
− ośrodki Lasów Państwowych funkcjonujące na terenie leśnych kompleksów promocyjnych
— wskazane przez Generalną Dyrekcję Lasów Państwowych.
W ramach tego priorytetu będą realizowane trzy działania:
Działanie VA. 1 Bazy edukacyjne
a) cel działania
Rozwój ośrodków edukacyjnych animujących działania mające na celu podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa w regionie, w którym działają.
b) opis działania
Projekty obejmować będą wspieranie baz edukacyjnych odgrywających bardzo istotną rolę
w kształtowaniu świadomości ekologicznej poprzez różnorodność prowadzonych działań oraz
gwarantujących wysoką efektywność wydatkowania środków finansowych. Ośrodki te funkcjonują na terenach najbardziej cennych przyrodniczo, dysponują profesjonalną kadrą prowadzącą działania edukacyjne, zdolną opracowywać i realizować długofalowe, lecz elastycznie
dostosowane do aktualnych potrzeb programy edukacyjne. Ośrodki gwarantują stabilność
i ciągłość prowadzonych działań.
c) przykładowe rodzaje projektów:
− budowa i modernizacja ośrodków dydaktycznych,
− doposażenie w sprzęt i pomoce dydaktyczne,
− realizacja elementów małej infrastruktury edukacyjnej na ścieżkach dydaktycznych, położonych na terenie należącym do ośrodka,
− realizacja programów aktywnej edukacji, kampanii i szkoleń w ramach działań ośrodka.
d) kryteria wyboru projektów:
− wartość projektu powyżej 0,1 mln Euro;
− lokalizacja na obszarach rezerwatów, parków narodowych, parków krajobrazowych, obszarach chronionego krajobrazu, obszarach Natura 2000 lub w lasach ochronnych oraz przy
instytucjach zajmujących się statutowo ochroną gatunkową roślin i zwierząt zagrożonych
wyginięciem;
− zapewnienie długofalowego działania ośrodka (powyższej 10 lat).
e) rodzaje beneficjentów:
− ośrodki prowadzące edukację przyrodniczą, szczególnie istotne w skali kraju — instytucje
statutowo zajmujące się prowadzeniem ochrony roślin i zwierząt zagrożonych wyginięciem
oraz chronionych, a także muzea przyrodnicze,
− ośrodki edukacyjne parków narodowych — parki narodowe,
− ośrodki edukacyjne parków krajobrazowych — wiodące ośrodki wskazane przez Ministra
Środowiska,
− ośrodki Lasów Państwowych funkcjonujące na terenie leśnych kompleksów promocyjnych
— wskazane przez Generalną Dyrekcję Lasów Państwowych.
f) poziom dofinansowania
− dofinansowanie wynosi maksymalnie 85% kwalifikujących się wydatków.
45
Działanie VA.2 Programy aktywnej edukacji ekologicznej oraz kampanie informacyjno– promocyjne
a) cel działania
Wspieranie przedsięwzięć nieinwestycyjnych w formie programów aktywnej edukacji ekologicznej oraz kampanii informacyjno–promocyjnych mających na celu podnoszenie świadomości ekologicznej oraz przekazywanie praktycznej wiedzy zgodnie z celami szczegółowymi
priorytetu VA.
b) opis działania
W ramach działania finansowane będą kompleksowe programy edukacyjne i kampanie, wykorzystujące autorskie programy edukacyjne oraz — jako narzędzia edukacyjne –nowoczesne
technologie multimedialne i internetowe.
c) przykładowe rodzaje projektów:
− programy aktywnej edukacji ekologicznej oraz kampanie podejmujące tematykę określoną
w celach szczegółowych a skierowane do:
- dzieci i młodzieży,
- lokalnych społeczności, ze szczególnym uwzględnieniem terenów włączonych do Programu Natura 2000,
- przedsiębiorców,
- ogółu społeczeństwa;
− projekty podnoszące poziom wiedzy i świadomości podmiotów uczestniczących w kształtowaniu i wdrażaniu polityki ochrony środowiska;
− projekty przełamujące złe tradycje nawyki i przyzwyczajenia oraz upowszechniające wzorce pozytywnych prośrodowiskowych rozwiązań;
− projekty wspierające podejmowanie racjonalnych działań w zakresie ochrony środowiska
i ochrony przyrody (zakres i problematyka działań edukacyjnych powinny cechować się
dużą dozą pragmatyzmu oraz sprzyjać rozwijaniu umiejętności przydatnych w codziennym
życiu i przy podejmowaniu decyzji w konsekwencji dotykających różnych podmiotów).
d) kryteria wyboru projektów:
− koszt projektu aktywnej edukacji ekologicznej powyżej 0,1 mln Euro a dla kampanii –
powyżej 0,5 mln Euro,
− zasięg co najmniej jednej gminy.
e) rodzaje beneficjentów:
− nadleśnictwa i ich grupy,
− ośrodki doradztwa rolniczego,
− organy administracji państwowej i samorządowej,
− stowarzyszenia inżynierów, techników, architektów i urbanistów, rolników,
− Policja, Służba Celna, Straż Graniczna, Straż Pożarna,
− pozarządowe organizacje ekologiczne,
− parki narodowe, parki krajobrazowe i ich zespoły,
− wojewódzcy konserwatorzy przyrody, inne podmioty sprawujące nadzór lub zarządzające
ochroną obszarów chronionych,
− ośrodki edukacji ekologicznej,
− organizatorzy i usługodawcy w turystyce,
− jednostki badawczo–rozwojowe.
f) poziom dofinansowania
Dofinansowanie wynosi maksymalnie 85% kwalifikujących się wydatków.
Działanie VA. 3 Szkolenia z zakresu ochrony środowiska
a) cel działania
Podnoszenie świadomości ekologicznej określonych grup zawodowych oraz przekazywanie praktycznej wiedzy zgodnie z założeniami określonymi w celach szczegółowych priorytetu VA.
46
b) opis działania
Wspieranie szkoleń dla:
− grup zawodowych wywierających największy wpływ na środowisko naturalne (leśnicy, rolnicy, planiści, architekci, różne branże przemysłu, organizatorzy i usługodawcy turystyki,
itp.);
− grup zawodowych usprawniających likwidowanie zagrożeń środowiskowych (służby ratownicze, wojsko, itp.);
− grup zawodowych zajmujących się przestępstwami przeciwko środowisku (celnicy, policja,
itp.);
− kadr administracji rządowej i samorządowej.
c) przykładowe rodzaje projektów
Szkolenia:
− usprawniające proces wykonywania ocen oddziaływania na środowisko;
− dla administracji dot. wzrostu udziału społeczeństwa w procesie zarządzania środowiskiem;
− dla celników mające na celu zapoznanie ich z gatunkami objętymi konwencją CITES;
− dla straży pożarnych w zakresie ratownictwa zwierząt;
− dla wszystkich podmiotów uczestniczących w procesie zagospodarowywania pokonsumpcyjnego odpadów opakowaniowych.
Wszystkie zgłaszane projekty szkoleń powinny łączyć szkolenie teoretyczne z pokazaniem
praktyki wdrażania i zastosowania w prowadzonych na co dzień działaniach. Powinny wykorzystywać jako narzędzie edukacyjne nowoczesne technologie multimedialne i internetowe.
d) kryteria wyboru projektów:
− wartość projektu powyżej 0,1 mln Euro,
− określony sposób dotarcia do wszystkich przedstawicieli danej grupy zawodowej.
e) rodzaje beneficjentów:
− nadleśnictwa i ich grupy,
− ośrodki doradztwa rolniczego,
− organy administracji państwowej i samorządowej,
− stowarzyszenia inżynierów, techników, architektów i urbanistów, rolników,
− Policja, Służba Celna, Straż Graniczna, Straż Pożarna,
− pozarządowe organizacje ekologiczne,
− parki narodowe, parki krajobrazowe i ich zespoły,
− wojewódzcy konserwatorzy przyrody, inne podmioty sprawujące nadzór lub zarządzające
ochroną obszarów chronionych,
− ośrodki edukacji ekologicznej,
− jednostki badawczo–rozwojowe.
f) poziom dofinansowania
Dofinansowanie wynosi maksymalnie 85% kwalifikujących się wydatków.
47
48
Lista organizacji podpisujących się
pod stanowiskiem
1. Akademickie Stowarzyszenie Ekologiczne, Opole
2. Centrum Zrównoważonego Transportu, Warszawa
3. Dolnośląska Fundacja Ekorozwoju, Wrocław
4. Federacja Zielonych „Gaja”, Szczecin
5. Fundacja Aeris Futuro, Kraków
6. Fundacja Biblioteka Ekologiczna, Poznań
7. Fundacja Ekonomistów Środowiska i Zasobów Naturalnych, Białystok
8. Fundacja „Ekorozwój – 2100”, Warszawa
9. Fundacja na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii - FEWE, Katowice
10.Fundacja Partnerstwo dla Środowiska, Kraków
11.Fundacja Promocji Gmin Polskich, Warszawa
12.Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych, Kraków
13.Greenpeace Polska, Warszawa
14.Instytut Ekonomii Środowiska, Kraków
15.Instytut na rzecz Ekorozwoju, Warszawa
16.Instytut Rozwoju i Promocji Kolei, Warszawa
17.Instytut Spraw Obywatelskich, Łódź
18.Klub Przyrodników, Świebodzin
19.Komisja Dialogu Społecznego w zakresie Ochrony Środowiska reprezentująca 15 organizacji
pozarządowych w Warszawie
20.Liga Ochrony Przyrody, Warszawa
21.Ogólnopolskie Towarzystwo Zagospodarowania Odpadów „3R”, Kraków
22.Ośrodek Działań Ekologicznych „Źródła”, Łódź
23.Polski Klub Ekologiczny – Koło Miejskie w Gliwicach
24.Polski Klub Ekologiczny – Koło Miejskie w Tychach
25.Polski Klub Ekologiczny – Okręg Dolnośląski, Wrocław
26.Polski Klub Ekologiczny – Okręg Lubuski, Nowa Sól
27.Polski Klub Ekologiczny – Okręg Mazowiecki, Warszawa
28.Polski Klub Ekologiczny – Zarząd Główny, Kraków
29.Społeczny Instytut Ekologiczny, Warszawa
30.Stowarzyszenie „Chomiczówka Przeciw Degradacji”, Warszawa
31.Stowarzyszenie Eko Idea, Wrocław
32.Stowarzyszenie Ekologiczne „Tilia”, Toruń
33.Stowarzyszenie Ekologiczno-Kulturalne „Klub Gaja”, Bielsko-Biała
34.Stowarzyszenia Federacja Zielonych w Białymstoku, Białystok
35.Stowarzyszenie Kulturalno-Ekologiczne ”Zielone Mazowsze”, Warszawa
36.Stowarzyszenie Ekologiczne Eko-Unia, Wrocław
37.Stowarzyszenie Inicjatyw Lokalnych, Toruń
38.Stowarzyszenie Inicjatyw Społecznych EFFATA, Piła
39.Stowarzyszenie na rzecz Ekorozwoju „Agro-Group”, Białystok
40.Stowarzyszenie „Obywatele Obywatelom”, Łódź
41.Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istot, Bystra
42.Stowarzyszenie „Zielona Chomiczówka Przeciw Degradacji”, Warszawa
43.Stowarzyszenie Wędkarzy Internautów, Lublin
44.Towarzystwo dla Natury i Człowieka, Lublin
45.Towarzystwo na rzecz Ziemi, Oświęcim
46.Towarzystwo Ochrony Przyrody „Ptaki Polskie”, Goniądz
47.Towarzystwo Przyrodnicze „Bocian”, Siedlce
48.WWF Polska, Warszawa
49.Związek Stowarzyszeń Polska Zielona Sieć, Kraków
50.Żywiecka Fundacja Rozwoju, Żywiec
49
50